Ranunculaceae Juss.

 Õîëòñîí öýöýãòíèé (Ranunculaceae Juss) îâãèéí óðãàìëóóäûí îíöëîã, голлох  òºëººëºã÷èä

Õîëòñîí öýöýãòíèé îâãèéí åðºíõèé øèíæ

·         Èõýíõäýý ãàíöààð áàéðëàñàí öýöýã çºâ á¿òýöòýé, çàðèìäàà áóðóó á¿òýöòýé öýöýã áèé. Öýöýã õîñ áýëýãòýé, ¯ÁÎ, äîõèóð îëîí. Öýöãèéí á¿õ ýðõòí¿¿ä öýöãèéí òºâãºð þìóó, õàâòãàé ñóóäàëä øóóä áýõëýãäñýí. Öîìîðëèãèéí íàâ÷èíöàð 5, õààÿà 3-20, óíàìòãàé þìóó, óíàìòãàé áóñ, íîãîîí ºíãºòýé, ýñâýë äýëáýýðõ¿¿. Äýëáèéí õýëòýñ 5-20, çàðèìäàà ÿíç á¿ðèéí õýëáýðòýé áàëàâ÷ áîëæ õóâèðñàí, ýñâýë îãò ¿ã¿é áîëñîí ó÷èð äàí øàäàð ýðõòýíòýé. Öýöã¿¿ä ñàëàíãè ¿ð áîëîâñðîõ îðîí, äîõèóðòàé áàéíà. Äîõèóð îëîí õààÿà 5-15. ¯ð áîëîâñðîõ îðîí îëîí, õààÿà 1, ýñâýë áîãèíîõîí áàãàíàòàé þìóó ñóóìàë àìñàðòàé. ¯ðýâ÷ 1 ¿¿ðòýé, ¿ðò íàõèà 1, ýñâýë îëîí. Æèìñ 1¿ðò ñàìðàíöàð þìóó îëîí ¿ðò õýòýâ÷.

·         ¯ð æèìñ õýòýâ÷, çàðèìäàà ñàìðàíöàð, õîíõîðöîã.  Ãîë òºëºâ øàâüæààð òîîñ õ¿ðòýíý.

·         Ãîëëîñîí çàðèìäàà ñàõëàã ¿íäýñòýé

·         Îëîí íàñò ºâñëºã, ñººãëºã àìüäðàëûí õýëáýðòýé.

 

Ãîëëîõ òºëөөлөгчид

     Ranunculus japonicus – ßïîí õîëòñîí öýöýã: 40 ñì õ¿ðòýë ºíäºð, èø ýãö áîñîî, îëîí íàñò ºâñëºã óðãàìàë. Èøíèé äîîä õýñãýýð ñàðâóóëàã öóóëáàð íàâ÷íóóä öóâðàà áàéðëàëòàé îðøèíî. Õàðèí èøíèé äýýä õýñýãò áàðèóëã¿é áºãººä ãóðâàëñàí öóóëáàð íàâ÷íóóä ñóóìàë áàéäàëòàé áàéðëàíà. Íàâ÷íû ãàäàðãààð ¿ñëýãòýé. Øàð ºíãèéí 5 äýëáèéí õýëòýñ á¿õèé öýöã¿¿ä ãàíö íýãýýðýý þìóó õî¸ð ãóðâààðàà èø ìº÷ðèéí ¿ç¿¿ðò áàéðëàíà. Øèíýñýí îé, õóñàí òºãºë, òýäãýýðèéí ÷ºëºº, ñººãºí øèðýíãý, ãîëûí ýðýã, àì õàâöàë, ÷èéãëýã íóãàä óðãàíà.

 

     Caltha palustris – Íàìãèéí áàëâè: Øàäàð ýðõòýí äàí áºãººä, äýëáýýðõ¿¿. Íàâ÷èñ çóçààâòàð, èëãýðõ¿¿, á¿òýí çàõòàé, Ẻðºðõ¿¿ õýëáýðèéí èëòýñòýé. Öýöãèéí øèëáý æèìñëýëòèéíõýý ¿åä ÿëüã¿é óðòàñíà. Óñ íàìãèéí óðãàìàë. Ãîë ãîðõè, öººðìèéí ýðãèéí ÷èéãëýã íóãà, ãîëûí øóãóéä óðãàäàã.

      

     Trollius asiaticus – Àçèéí æàìúÿíìÿäàã:  Øàâüæààð òîîñ õ¿ðòýõýä çîõèëäñîí ºâºðìºö á¿òýöòýé óðãàìàë. Èøèéí ¿ç¿¿ðò áàéðëàõ óëààí øàð ºíãèéí òîì öýöã¿¿äòýé. Öîìîðëèãèéí õ¿ðýýíèé äîòóóð áàéðëàõ îëîí íàðèéõàí äýëáý íü áàëàâ÷èéí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã. Ò¿¿íèéã äýëáýí-áàëàâ÷ ãýäýã áºãººä ¿ç¿¿ðýýäýý ºðãºí, äîõèóðààñàà 2-3 äàõèí óðò, öîìîðëèãòîéãîî òýíö¿¿, 2-4,5 ñì ºðãºí. Öîìîðëèã íü 7-10. Õýòýâ÷íèé øîíòîí äîòîãøîî ìàõèð. ¯íäýñ îð÷ìûí íàâ÷èñ äóíäàà õ¿ðòýë ñàðâóóëàã õàãàëáàð, òóñ á¿ð íü 3-4 ñì õ¿ðòýë ºðãºí 5 ñåãìåíòòýé. Îëîí íàñò ºâñëºã óðãàìàë þì. Øèíýñýí îé, õóñàí òºãºë, øèðýíãý, ãîëûí øóãóé, ò¿¿í÷ëýí òàã, öàðìûí íóãàä óðãàíà.

 

      Aqualegia sibirica –Ñèáèðü óäâàë:  Îëîí íàñò ºâñëºã óðãàìàë. Õîøîîä ãóðâàíòàà íàâ÷òàé. Òîä õºõ öýíõýð öýöýã íü ãîë÷îîðîî 2,5-6 ñì õ¿ðíý. Öîìîðëèã íü òàâàí íàâ÷èíöàðòàé áà ¿ç¿¿ðýýäýý íîãîîí òóÿàòàé. Äýëáèéí õýëòýñ 5 áîëîâ÷ òýäãýýð íü õóâèð÷ áàëàâ÷ áîëñîí áà äóíäàà õºíäèéòýé, öîìîðëèãèéí õîîðîíäóóð äîîø ìàõèéñàí ãîäîéòîé. Äîõèóð, ¿ð áîëîâñðîõ îðîí öýöýãíýýñýý öóõóéäàã. Èø í¿öãýí, 25-70 ñì ºíäºð. Õýòýâ÷ ¿ñã¿é. Øèíýñýí îé, ñèéðýã õîëèìîã îé, òýäãýýðèéí ÷ºëºº, õóñààí òºãºë, òàã, öàðìûí íóãà, ãîë ãîðõèíû ýðãýò óðãàäàã. 

   

      Anemone crinità – Ñýãñãýð ÿðãóéæèí:  Öýöýã öàãààí, õýä õýäýýðýý íèéëæ ø¿õýðýðõ¿¿ áàã öýöýã ¿¿ñãýäýã. Á¿ðõýâ÷ íàâ÷ 3, ñóóìàë. ¯ðýâ÷ áîëîîä æèìñ í¿öãýí. ¯íäýñ îð÷ìûí íàâ÷ Ẻðºðõ¿¿ áºãººä 3-5 ñåãìåíòòýé. Òýäãýýð íü òóñ á¿ðäýý ñàëáàíëàã. Øèíýñýí îé, îéí íóãà, îéí ÷ºëºº, íóãàðõàã õàæóó, àñãà, íóðàã, ãîë, ãîðõèíû ýðýã, ñºãºí øèðýíãý, òàã, öàðìûí íóãàä óðãàíà. 

   

      Pulsatilla flavescens – Øàð ÿðãóé:  25 ñì õ¿ðòýë ºíäºð óðãàäàã. Øàð ºíãèéí öýöýãòýé. ¯íäýñ îð÷ìûí íàâ÷ ñàðâóóëàã öóóëáàð. Íàâ÷ ¿¿ñýõýýñ ºìíº öýöýã äýëãýðäýã. Íàâ÷ 3-5 ñåãìåíòòýé. Øèíýñýí îé, õóñàí òºãºë, òýäãýýðèéí ÷ºëºº, ãîëûí ýðýã, áóøèëçàò íóãà, ñººãºí øèðýíãý, íóãàðõàã áîëîí õýýðæ¿¿ õàæóóä óðãàíà.

  

      Halerpestes ruthenica – Îðîñ ãýö: Á¿õ íàâ÷èñ ¿íäýñ îð÷èìäîî äýâñýý áàéðëàëòàé. Öýöýã 2-2,5 ñì ãîë÷òîé, äýëáèéí õýëòýñ íü öîìîðëèãèéí íàâ÷èíöðààñ îëîí íàë÷ãàð ¿ñýðõýã. Ñàìðàíöàð íü òóóø îëîí ã¿ðãýð ñóäëóóäòàé. ×èéãëýã, íàìãàðõàã õóæèðëàã íóãà, ãîë ãîðõèíû ýðãèéí äàâñàðõàã ýðýã, òîéðîìä óðãàíà. Õºâñãºë, Õýíòèé, Õÿíãàíààñ áóñàä á¿õ òîéðîãò òàðõäàã.

  

    Thalictrum petaloideum – Äýëáýýðõ¿¿ áóðæãàð:  Äîõèóðûí øèëáý ¿ç¿¿ðýýäýý ºðãºñºæ äýëáýðõ¿¿ õàðàãääàã áîëñîí áà öàãààí ºíãºòýé. Áàãöýöýã áàìáàéðõóó íÿãò çàëàà. Íàâ÷ ãóðâàíòàà öóóëáàð ºäëºã. Ãîëûí õºíäèé áîëîí ýðãèéí õýýðæ¿¿ õàæóó, õýýð, õóóðàéæóó îéí öîîðõîé, øèíýñýí îé, ñººãºí øèðýíãý, øóãóé, ýðãèéí õàéðãàíä óðãàíà. 

   

      Atragene sibirica – Ñèáèðü ÷ºäºð ºâñ: Íàâ÷èñ ýñðýã áàéðøèëòàé, õîøîîä ãóðâàëñàí. Öîìîðëèã 4 íàâ÷èíöàðòàé, öàãààí øàðãàëäóó, äýëáýí áàëàâ÷ íü õ¿ðçýðõ¿¿. Äîõèóð îëîí. Íàâ÷íû áàðèóëûí òóñëàìæòàé àñàæ àâèðäàã, ñººãºíöºð.  Øèíýñýí áà õîëèìîã îé, òýäãýýðèéí ÷ºëºº, õóñàí òºãºë, óóëñûí õàæóó áà ãîë äàãàñàí ñººãºí øèðýíãý, õàä, öîõèîíû ñ¿¿äýð, íóðàãààð óðãàäàã. 

  

     Delphinium grandiflorum – Òîì öýöýãò ãýçýã öýöýã:  Øàâüæààð òîîñ õ¿ðòýõýä çîõèëäñîí ºâºðìºö á¿òýö á¿õèé áóðóó á¿òýöòýé öýöýãòýé. Öîìîðëèã íü äýëáýýðõ¿¿ 5 íàâ÷èíöàðòàé, òýäãýýðèéí ñîíäãîé íýã íü õàâòãàé õàæóó äîîä òàëäàà óðò ãîäîéòîé. Äýëáýí áàëàâ÷ 4, òýäãýýðèéí 2 íü ýâðýðõ¿¿ áºãººä öîìîðëèãèéí ãîäîéä øóðãàæ îðñîí. Èø íü ìº÷èðëºã, 15-70 ñì ºíäºð. Íàâ÷ ¿ñýðõýã, äóãàðèã Ẻðºðõ¿¿, 10 ñì óðò, 15 ñì ºðãºí, ñóóðèà õ¿ðòýë öóóëáàð, íàâ÷íû ñåãìåíò¿¿ä ìºí öóóëáàð. Òýãø òàë, óóë òîëãîäûí õýýðæ¿¿ õàæóó, ãîëûí õºíäèéí õóóðàé íóãàä óðãàíà. 

 

      Aconitum barbatum – Øàð õîðñ: 120 ñì õ¿ðòýë ýãö áîñîî èøòýé, á¿õýëäýý íàë÷ãàð ¿ñýðõýã, îëîí íàñò ºâñëºã óðãàìàë þì. Ñàðâóóëæ öóóëáàðëàãäñàí, äýýä òàëäàà òà÷èð ¿ñýðõýã, 6-10 ñì óðò, 10-16 ñì ºðãºí  íàâ÷íóóäòàé. Øàð ºíãèéí öýöýãòýé. Öîìîðëèã íü äýëáýýðõ¿¿ 5 íàâ÷èíöàðòàé áîëîâ÷ òýäãýýðèéí ñîíäãîé íýã íü 1,5-2 ñì õýìæýýòýé, äóóëãàðõóó.  Áàëàâ÷èí äýëáý íü 2. Äóòìàã äîõèóð 3-8, äîõèóð îëîí. Õóñàí òºãºë, ñèéðýã øèíýñýí îé, òýäãýýðèéí ÷ºëºº, îéí íóãà, õýýðæ¿¿ áîëîí íóãàðõàã õàæóó, áàéö, àñãàíä óðãàäàã.