19.07.2013 Views

lankesteriana 1 - Index of - Universidad de Costa Rica

lankesteriana 1 - Index of - Universidad de Costa Rica

lankesteriana 1 - Index of - Universidad de Costa Rica

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ISSN 1409-3871<br />

LANKESTERIANA<br />

VOL. 4, NO. 1 ABRIL 2004<br />

Sinopsis <strong>de</strong>l género Gibsoniothamnus (Schlegeliaceae) en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>,<br />

con una nueva especie<br />

J. FRANCISCO MORALES 1<br />

Estudio morfológico <strong>de</strong> Smilax L. (Smilacaceae) en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>,<br />

con implicaciones sistemáticas<br />

LILIAN FERRUFINO ACOSTA & JORGE GÓMEZ LAURITO 7<br />

Tipos <strong>de</strong> orquidáceas brenesianas, <strong>de</strong>scritas por R. Schlechter,<br />

en el Herbario Nacional <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

SILVIA LOBO C. 37<br />

Notes on the Caribbean orchid flora. V. New species, combinations<br />

and records<br />

JAMES J. ACKERMAN 47<br />

Symplocos retusa (Symplocaceae), una nueva especie <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

RICARDO KRIEBEL, JOSÉ GONZÁLEZ & EVELIO ALFARO 57<br />

Nuevos registros <strong>de</strong> la familia Orchidaceae en Cuba<br />

JUAN A. LLAMACHO OLMO 60<br />

Notas sobre ecología y distribución <strong>de</strong>l género Lepanthes (Orchidaceae)<br />

en Cuba, con una lista actualizada y revisada<br />

JUAN A. LLAMACHO OLMO 61<br />

continúa<br />

LA REVISTA CIENTÍFICA DEL JARDÍN BOTÁNICO LANKESTER<br />

UNIVERSIDAD DE COSTA RICA


LANKESTERIANA<br />

Stanhopeinae Mesoamericanae II (Orchidaceae). Dos especies nuevas:<br />

Polycycnis blancoi y Coryanthes maduroana<br />

GÜNTER GERLACH 67<br />

Validation <strong>of</strong> the species <strong>of</strong> Septobasidium (Basidiomycetes) <strong>de</strong>scribed<br />

by John N. Couch<br />

LUIS D. GÓMEZ & DANIEL A. HENK 75<br />

Validation <strong>of</strong> four Malaxis species (Orchidaceae)<br />

ROBERT L. DRESSLER 97<br />

Reseñas <strong>de</strong> libros 99


En honor a su fundador Charles H. Lankester, el<br />

Jardín Botánico Lankester <strong>de</strong> la <strong>Universidad</strong> <strong>de</strong> <strong>Costa</strong><br />

<strong>Rica</strong> empezó en 2001 la publicación <strong>de</strong> la revista científica<br />

LANKESTERIANA. Para mayor beneficio <strong>de</strong> los<br />

autores y los lectores, a partir <strong>de</strong> este fascículo<br />

LANKESTERIANA se publica periódicamente con un volumen<br />

anual y tres números - abril, agosto y diciembre.<br />

Según las fechas <strong>de</strong> publicación, los números anteriores<br />

<strong>de</strong> LANKESTERIANA pue<strong>de</strong>n consi<strong>de</strong>rarse<br />

como:<br />

No. 1 (mayo 2001) = Vol. 1(1)<br />

No. 2 (octubre 2001) = Vol. 1(2)<br />

No. 3 (enero 2002) = Vol. 2(1)<br />

No. 4 (mayo 2002) = Vol. 2(2)<br />

No. 5 (septiembre 2002) = Vol. 2(3)<br />

No. 6 (febrero 2003) = Vol. 3(1)<br />

No. 7 (mayo 2003) = Vol. 3(2)<br />

No. 8 (octubre 2003) = Vol. 3(3)<br />

Fascículo actual (abril 2004) = Vol. 4(1)<br />

LANKESTERIANA interesa a botánicos y otros investigadores<br />

<strong>de</strong> las plantas tropicales, especialmente <strong>de</strong><br />

epífitas, con un fuerte énfasis en orquí<strong>de</strong>as. Incluye<br />

todos los aspectos <strong>de</strong> la botánica: sistemática, fisiología,<br />

ecología, morfología, polinización, química,<br />

evolución y etnobotánica.<br />

Cada artículo será revisado por dos especialistas. Los<br />

autores que tengan interés en publicar en<br />

LANKESTERIANA están invitados a enviar sus manuscritos<br />

a:<br />

Editores, LANKESTERIANA<br />

Jardín Botánico Lankester<br />

<strong>Universidad</strong> <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

Apdo. 1031-7050 Cartago, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

jbl@cariari.ucr.ac.cr<br />

Para su consi<strong>de</strong>ración, los manuscritos <strong>de</strong>berán<br />

recibirse antes <strong>de</strong> las siguientes fechas:<br />

No. 1: 31 <strong>de</strong> enero<br />

No. 2: 31 <strong>de</strong> mayo<br />

No. 3: 30 <strong>de</strong> septiembre<br />

Los Editores<br />

In honor <strong>of</strong> its foun<strong>de</strong>r Charles H. Lankester, the<br />

Jardín Botánico Lankester <strong>of</strong> the University <strong>of</strong> <strong>Costa</strong><br />

<strong>Rica</strong> began publishing the scientific journal<br />

LANKESTERIANA in 2001. For the sake <strong>of</strong> authors and<br />

rea<strong>de</strong>rs, beginning with this issue LANKESTERIANA is<br />

published periodically in volumes, three times a year<br />

- in April, August and December.<br />

According to the previous publication dates, past<br />

issues <strong>of</strong> LANKESTERIANA should be consi<strong>de</strong>red as follows:<br />

No. 1 (May 2001) = Vol. 1(1)<br />

No. 2 (October 2001) = Vol. 1(2)<br />

No. 3 (January 2002) = Vol. 2(1)<br />

No. 4 (May 2002) = Vol. 2(2)<br />

No. 5 (September 2002) = Vol. 2(3)<br />

No. 6 (February 2003) = Vol. 3(1)<br />

No. 7 (May 2003) = Vol. 3(2)<br />

No. 8 (October 2003) = Vol. 3(3)<br />

Present issue (April 2004) = Vol. 4(1)<br />

LANKESTERIANA serves botanists, researchers and all<br />

persons interested in tropical plants, especially epiphytes,<br />

with a strong emphasis on orchids. It<br />

addresses all aspects <strong>of</strong> plant research: systematics,<br />

physiology, ecology, morphology, pollination, phytochemistry,<br />

evolution, and ethnobotany.<br />

LANKESTERIANA is a peer-reviewed journal. Each submission<br />

is reviewed by two specialists in related fields.<br />

All persons interested in publishing in LANKESTERIANA<br />

are welcome to submit their manuscripts to:<br />

The editors, LANKESTERIANA<br />

Jardín Botánico Lankester<br />

<strong>Universidad</strong> <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

P.O. Box 1031-7050 Cartago, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, C.A.<br />

jbl@cariari.ucr.ac.cr<br />

To be consi<strong>de</strong>red for publication, manuscripts must<br />

be received before the following dates:<br />

No. 1: January 31<br />

No. 2: May 31<br />

No. 3: September 30<br />

The Editors


LANKESTERIANA<br />

LA REVISTA CIENTÍFICA DEL JARDÍN BOTÁNICO LANKESTER<br />

UNIVERSIDAD DE COSTA RICA<br />

Copyright © 2004 Jardín Botánico Lankester, <strong>Universidad</strong> <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

Fecha efectiva <strong>de</strong> publicación / Effective publication date: 30 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong>l 2004<br />

Diagramación: Jardín Botánico Lankester<br />

Imprenta: Litografía Ediciones Sanabria S.A.<br />

Tiraje: 500 ejemplares<br />

Impreso en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> / Printed in <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

R<br />

Lankesteriana / La revista científica <strong>de</strong>l Jardín Botánico<br />

Lankester, <strong>Universidad</strong> <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. No. 1<br />

(2001)-- . -- San José, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>: Editorial<br />

<strong>Universidad</strong> <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, 2001-v.<br />

ISSN-1409-3871<br />

1. Botánica - Publicaciones periódicas, 2. Publicaciones<br />

periódicas costarricenses


LANKESTERIANA 4(1): 1-4. 2004.<br />

SINOPSIS DEL GÉNERO GIBSONIOTHAMNUS (SCHLEGELIACEAE)<br />

EN COSTA RICA, CON UNA NUEVA ESPECIE<br />

Gibsoniothamnus (Schlegeliaceae) es un género <strong>de</strong><br />

12 especies distribuidas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> México hasta el norte<br />

<strong>de</strong> Colombia, con un marcado centro <strong>de</strong> diversidad<br />

en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> y Panamá (Burger & Barringer 2000).<br />

El más reciente tratamiento <strong>de</strong>l género en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

fue escrito por Burger & Barringer (2000), quienes<br />

registran cuatro especies en el país y mencionan una<br />

quinta especie en forma hipotética. Durante la elaboración<br />

<strong>de</strong>l tratamiento <strong>de</strong> Schlegeliaceae para el<br />

Manual <strong>de</strong> Plantas <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> se encontró una<br />

nueva especie <strong>de</strong> Gibsoniothamnus conocida hasta<br />

ahora sólo <strong>de</strong> la Fila Matama, en la vertiente atlántica<br />

<strong>de</strong> la Cordillera <strong>de</strong> Talamanca. Esta especie fue<br />

J. FRANCISCO MORALES<br />

Instituto Nacional <strong>de</strong> Biodiversidad (INBio)<br />

Apdo. 22-3100, Santo Domingo <strong>de</strong> Heredia, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

ABSTRACT. Gibsoniothamnus ficticius (Schlegeliaceae), a new species from <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, is <strong>de</strong>scribed and<br />

illustrated, including notes on the relationships with related taxa. A brief synopsis for the genus in <strong>Costa</strong><br />

<strong>Rica</strong> is provi<strong>de</strong>d, with a key for all the species.<br />

RESUMEN. Gibsoniothamnus ficticius (Schlegeliaceae), una nueva especie <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, es <strong>de</strong>scrita e<br />

ilustrada y se comentan sus relaciones con especies afines. Se incluye una clave y una breve sinopsis <strong>de</strong> las<br />

especies <strong>de</strong>l género en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

PALABRAS CLAVE / KEY WORDS: Schlegeliaceae, Gibsoniothamnus, Gibsoniothamnus ficticius, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

previamente i<strong>de</strong>ntificada como G. mirificus A. H.<br />

Gentry, <strong>de</strong> la cual difiere notablemente en la longitud<br />

<strong>de</strong> los sépalos y el número <strong>de</strong> flores por fascículo.<br />

Por otro lado, se confirmó por primera vez la presencia<br />

<strong>de</strong> G. allenii A.H. Gentry y G. grandiflorus A.H.<br />

Gentry & Barringer en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, especies no incluidas<br />

en el tratamiento <strong>de</strong> Burger & Barringer<br />

(2000). Aquí se brinda une breve sinopsis <strong>de</strong>l género<br />

en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, incluyendo una clave y datos <strong>de</strong> distribución<br />

<strong>de</strong> todas las especies, así como la <strong>de</strong>scripción<br />

e ilustración <strong>de</strong> un nuevo taxon. En el caso <strong>de</strong><br />

las especies no conocidas anteriormente en el país, se<br />

cita un espécimen representativo examinado.<br />

CLAVE DE LAS ESPECIES DEL GÉNERO GIBSONIOTHAMNUS EN COSTA RICA<br />

1 Tallos hirsutos, la pubescencia amarilla y conspicua, pelos ca. 2 mm <strong>de</strong> largo.................................... G. ficticius<br />

1 Tallos glabros a glabrados, o puberulentos (entonces la pubescencia apenas visible y no amarilla), pelos usualmente<br />

menos <strong>de</strong> 1 mm <strong>de</strong> largo............................................................................................................................. 2<br />

2 Tubo <strong>de</strong> la corola 3-4 cm <strong>de</strong> largo............................................................................................. G. grandiflorus<br />

2 Tubo <strong>de</strong> la corola 1.5-2.5 cm <strong>de</strong> largo............................................................................................................... 3<br />

3 Hojas usualmente lustrosas y brillantes adaxialmente, firmemente membranosas, más o menos rígidas al<br />

secar; floración en tallos <strong>de</strong>sarrollados ...................................................................................................... 4<br />

4 Inflorescencias con 5-7 flores; lámina <strong>de</strong> las hojas usualmente 2.3-3.1 cm ancho................... G. allenii<br />

4 Inflorescencias con 1-3(4) flores; láminas <strong>de</strong> las hojas usualmente 0.5-2 cm ancho..........G. parvifolius<br />

3 Hojas opacas adaxialmente, <strong>de</strong>lgadas y muy <strong>de</strong>licadas, muy frágiles y quebradizas al secar; floración en<br />

tallos nuevos (con hojas rojizas o moradas) o en tallos <strong>de</strong>sarrollados......................................................... 5<br />

5 Cáliz 4-5 mm <strong>de</strong> largo; inflorescencias con una a 3 flores, usualmente sólo una o 2 por fascículo;<br />

corola lila............................................................................................................................ G. pterocalyx<br />

5 Cáliz 8-10 mm <strong>de</strong> largo; inflorescencias con 4 a muchas flores, raramente algún fascículo con 3<br />

flores; corola roja, rojo-lila a lila....................................................................................... G. epiphyticus


2 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

1. Gibsoniothamnus allenii A. H. Gentry, Ann.<br />

Missouri Bot. Gard. 61(2): 534. 1974.<br />

DISTRIBUCIÓN, HÁBITAT Y ECOLOGÍA: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> y<br />

Panamá, en bosques muy húmedos, en la vertiente<br />

atlántica <strong>de</strong> la Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, en las áreas<br />

cercanas a Tayutic, Turrialba, entre 600 y 1000 m.<br />

Especímenes con flores y frutos han sido recolectados<br />

en junio.<br />

Anteriormente sólo conocida <strong>de</strong> Panamá, G. allenii<br />

se registra por primera vez en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Esta<br />

especie se pue<strong>de</strong> confundir con G. parvifolius<br />

Barringer, pero este taxon tiene hojas más pequeñas e<br />

inflorescencias reducidas a flores solitarias o en<br />

algunos casos en fascículos <strong>de</strong> hasta 4 flores.<br />

ESPÉCIMEN REPRESENTATIVO EXAMINADO: <strong>Costa</strong><br />

<strong>Rica</strong>. Cartago: Turrialba, Tayutic, Jicotea, Finca la<br />

Pra<strong>de</strong>ra, 17 jun 1995 (fl, fr), Herrera 7962 (CR).<br />

2. Gibsoniothamnus epiphyticus (Standl.) L. O.<br />

Williams, Fieldiana, Bot. 34(8): 120. 1972.<br />

Clero<strong>de</strong>ndrum epiphyticum Standl., Publ. Field Mus.<br />

Nat. Hist., Bot. Ser. 22(3): 168. 1940.<br />

DISTRIBUCIÓN, HÁBITAT Y ECOLOGÍA: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> y<br />

Panamá, en bosques muy húmedos, bosques estacionalmente<br />

secos, acantilados <strong>de</strong> piedra caliza, en la<br />

Cordillera <strong>de</strong> Tilarán, Cordilleras Central y <strong>de</strong><br />

Talamanca y en la Zona Protectora Cerros <strong>de</strong><br />

Caraigres, entre 1000 y 1500 m. La floración se produce<br />

entre marzo y mayo.<br />

Gibsoniothamnus epiphyticus pue<strong>de</strong> confundirse<br />

con G. stellatus A.H. Gentry & Barringer, conocida<br />

<strong>de</strong>l noroeste <strong>de</strong> Panamá (provincia <strong>de</strong> Chiriquí), pero<br />

esta última especie tiene flores usualmente solitarias<br />

y hojas más coriáceas. En el país, se pue<strong>de</strong> también<br />

confundir con G. pterocalyx A.H. Gentry, pero se<br />

separa por sus inflorescencias con más flores y hojas<br />

con láminas mucho más pequeñas. Durante la<br />

estación seca esta especie pier<strong>de</strong> las hojas y los brotes<br />

tiernos tienen un atractivo color rojizo o moradorojizo,<br />

lo cual coinci<strong>de</strong> con la época <strong>de</strong> floración.<br />

3. Gibsoniothamnus ficticius J. F. Morales, sp.<br />

nov. TIPO. COSTA RICA. Limón: cerro entre Cerro<br />

Chimú y Cerro Matama, 30 abr 1985 (fl, fr), Gómez<br />

et al. 23580 (holotipo: CR-112598; isotipos: CR-<br />

112597, MO). FIG. 1.<br />

A G. mirifico A.H. Gentry, cui affinis, inflorescentiis<br />

multifloribus, pedicellis 16-26 mm longis et calycis<br />

lobulis 3-4 mm longis differt.<br />

Arbustos epífitos, ramitas jóvenes anguladas y<br />

conspicuamente hirsutas, cilíndricas a subcilíndricas<br />

y glabradas con la edad. Hojas pecioladas, el pecíolo<br />

2.5-7(-8) mm <strong>de</strong> largo, usualmente hirsuto o hirsútulo,<br />

la lámina (1.5-)3.5-8 x (1.3-)2.3-4.8 cm, elíptica a<br />

obovado-elíptica, aguda o cortamente acuminada apicalmente,<br />

cuneada a obtusa basalmente, membranácea,<br />

esparcidamente hirsútula adaxialmente,<br />

conspicuamente hirsuta en el envés, la venación<br />

secundaria conspicuamente impresa en el haz, las<br />

venas terciarias usualmente poco evi<strong>de</strong>ntes.<br />

Inflorescencias fasciculadas, terminales a subterminales,<br />

con grupos <strong>de</strong> 2 a 6 flores, raquis, pedicelos y<br />

cáliz variadamente hirsútulos, pedicelos 16-26 mm <strong>de</strong><br />

largo, base <strong>de</strong>l cáliz 4-6 x 3-3.5 mm, cortamente campanulada,<br />

rosada, lóbulos 3-4 mm <strong>de</strong> largo, angostamente<br />

linear-ovados, agudos o acuminados apicalmente;<br />

corola rosado lila, hipocrateriforme, glabra<br />

exteriormente, el tubo 12-20 mm <strong>de</strong> largo, 3-4 mm <strong>de</strong><br />

diámetro, lóbulos <strong>de</strong> la corola 2-3 mm <strong>de</strong> largo, ovados,<br />

obtusos a redon<strong>de</strong>ados apicalmente. Frutos ca. 1<br />

cm <strong>de</strong> diámetro, subglobosos, blancos al madurar.<br />

ETIMOLOGÍA: El epíteto hace referencia a que este<br />

taxon fue i<strong>de</strong>ntificado en forma inapropriada con<br />

nombres <strong>de</strong> otras dos especies que no habitan en<br />

<strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, <strong>de</strong> manera que fueron ficticiamente<br />

registradas en el país.<br />

DISTRIBUCIÓN, HÁBITAT Y ECOLOGÍA: Endémica<br />

hasta ahora en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, don<strong>de</strong> crece en bosques<br />

muy húmedos <strong>de</strong> la vertiente atlántica <strong>de</strong> la Cordillera<br />

<strong>de</strong> Talamanca, entre Cerro Chimú y Cerro Matama, a<br />

1200 m <strong>de</strong> elevación. Flores y frutos han sido<br />

recolectados en abril.<br />

Gibsoniothamnus ficticius es una especie muy distintiva<br />

que se reconoce con facilidad por la pubescencia<br />

hirsuta y amarilla <strong>de</strong> tallos, hojas e inflorescencias.<br />

Esta especie se pue<strong>de</strong> confundir con G. mirificus A.H.<br />

Gentry, endémica en Panamá, pero esta última se<br />

diferencia por sus inflorescencias reducidas a flores<br />

solitarias (vs. inflorescencias con 2 a 6 flores), pedicelos<br />

más cortos (11-14 mm vs. 16-26 mm) y lóbulos <strong>de</strong>l<br />

cáliz mucho más largos (20-26 mm vs. 3-4 mm).


Abril 2004<br />

MORALES - Gibsoniothamus en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 3<br />

Figura 1. Gibsoniothamnus ficticius J.F. Morales. A -Ramita florífera. B - Detalle <strong>de</strong>l cáliz, el pedicelo y el fruto.<br />

Dibujado <strong>de</strong>l holotipo.<br />

4. Gibsoniothamnus grandiflorus A.H. Gentry &<br />

Barringer, Novon 5: 120, f. 1. 1995.<br />

DISTRIBUCIÓN, HÁBITAT Y ECOLOGÍA: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> y<br />

Panamá, en bosques muy húmedos, márgenes <strong>de</strong> ríos<br />

y quebradas, en la vertiente atlántica <strong>de</strong> la Cordillera<br />

<strong>de</strong> Talamanca (Parque Nacional Barbilla), en elevaciones<br />

<strong>de</strong> 300 a 400 m. Especímenes con flores han<br />

sido recolectados entre febrero y marzo.<br />

Anteriormente, esta especie era conocida únicamente<br />

en Panamá, pero recientes recolectas han confirmado<br />

su presencia en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. En el tratamiento<br />

<strong>de</strong> Burger & Barringer (2000), un espécimen <strong>de</strong> esta<br />

especie (Herrera 3473) fue incluido <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la va-<br />

riabilidad <strong>de</strong> G. parvifolius Barringer; sin embargo, el<br />

análisis <strong>de</strong>tallado <strong>de</strong> éste y <strong>de</strong> otros especímenes<br />

recientemente recolectados indica que, en realidad,<br />

correspon<strong>de</strong> a G. grandiflorus. En el país se pue<strong>de</strong><br />

reconocer con facilidad por el gran tamaño <strong>de</strong> las<br />

hojas y las flores.<br />

ESPÉCIMEN REPRESENTATIVO EXAMINADO: <strong>Costa</strong><br />

<strong>Rica</strong>. Limón: Brisas <strong>de</strong> Pacuarito, río Dantas, 3 mar 2000<br />

(fl), Mora 848 (INB, MO).<br />

5. Gibsoniothamnus parvifolius Barringer, Novon 9:<br />

476. 1999.<br />

DISTRIBUCIÓN, HÁBITAT Y ECOLOGÍA: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> y<br />

Panamá, creciendo en bosques muy húmedos y áreas


4 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

<strong>de</strong> acantilados rocosos boscosos, en la vertiente atlántica<br />

<strong>de</strong> las Cordilleras <strong>de</strong> Guanacaste, Tilarán, Central<br />

y <strong>de</strong> Talamanca, entre 500 y 1250 m. Especímenes<br />

con flores han sido recolectados entre marzo y<br />

noviembre; frutos se han visto en junio y entre agosto<br />

y noviembre.<br />

Esta especie se pue<strong>de</strong> confundir con G. allenii<br />

A.H. Gentry; se distingue por las hojas más pequeñas<br />

y las inflorescencias reducidas a flores solitarias o en<br />

fascículos <strong>de</strong> hasta 3(4) flores. El nombre<br />

Gibsoniothamnus alatus A.H. Gentry ha sido mal<br />

aplicado a esta especie.<br />

6. Gibsoniothamnus pterocalyx A. H. Gentry, Ann.<br />

Missouri Bot. Gard. 61(2): 535. 1974.<br />

DISTRIBUCIÓN, HÁBITAT Y ECOLOGÍA: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> y<br />

Panamá, en bosques muy húmedos, bosques ventosos<br />

y zonas <strong>de</strong> vegetación alterada en la Cordillera <strong>de</strong><br />

Tilarán, entre 1200 y 1300 m. Flores y frutos han sido<br />

recolectados en junio.<br />

Se pue<strong>de</strong> confundir con G. epiphyticus (Standl.)<br />

L.O. Williams, pero esta última especie tiene más flores<br />

y hojas usualmente mucho más pequeñas.<br />

Adicionalmente, G. pterocalyx tiene flores con el cáliz<br />

más reducido. Esta especie ha sido pobremente<br />

recolectada en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> y muchos <strong>de</strong> los<br />

especímenes anteriormente atribuidos a la misma<br />

correspon<strong>de</strong>n a otros táxones. El nombre<br />

Gibsoniothamnus cornutus (Donn. Sm.) A. H. Gentry<br />

ha sido mal aplicado a esta especie.<br />

AGRADECIMIENTOS. Deseo agra<strong>de</strong>cer a los curadores <strong>de</strong><br />

los herbarios CR y MO por el préstamo <strong>de</strong> material.<br />

Asimismo, agra<strong>de</strong>zco a Claudia Aragón por la ilustración.<br />

LITERATURA CITADA<br />

Burger, W. & K. Barringer. 2000. Familia 193a.<br />

Schlegeliaceae. In: W. Burger (ed.), Flora <strong>Costa</strong>ricensis.<br />

Fieldiana, Bot. 41: 69-77.


LANKESTERIANA 4(1): 5-36. 2004.<br />

ESTUDIO MORFOLÓGICO DE SMILAX L. (SMILACACEAE)<br />

EN COSTA RICA, CON IMPLICACIONES SISTEMÁTICAS<br />

LILIAN FERRUFINO ACOSTA & JORGE GÓMEZ LAURITO<br />

El género Smilax consta aproximadamente <strong>de</strong> 300<br />

especies que habitan en zonas templadas y tropicales<br />

en ambos hemisferios (Judd et al. 2002). En<br />

Mesoamérica se han registrado al menos 25 especies.<br />

Standley (1937) comunica 14 especies en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

y Huft (1994) registra las siguientes 13 especies:<br />

Smilax angustiflora, S. can<strong>de</strong>lariae, S. chiriquensis,<br />

S. domingensis, S. engleriana, S. hirsutior, S. kunthii,<br />

S. mollis, S. panamensis, S. spinosa, S. spissa, S. subpubescens<br />

y S. vanilliodora.<br />

Durante mucho tiempo el género Smilax formó<br />

parte <strong>de</strong> la familia Liliaceae; pero en años recientes se<br />

ha incluido en su propia familia, Smilacaceae<br />

(Cronquist 1968, Dahlgren et al. 1985, Judd et al.<br />

2002). Algunos estudios recientes argumentan la separación<br />

<strong>de</strong> Smilax <strong>de</strong> la familia Liliaceae, tales<br />

como: estudios <strong>de</strong> cromosomas (Vijayavalli &<br />

Mathew 1990), composición <strong>de</strong> ácidos grasos en<br />

Escuela <strong>de</strong> Biología, <strong>Universidad</strong> <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

2060 San José, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

ABSTRACT. A morphologic revision <strong>of</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>n species <strong>of</strong> Smilax is presented. Traditionally, up to 14<br />

species were accepted. In the present paper 7 species are recognized: Smilax domingensis, S. mollis, S. panamensis,<br />

S. spinosa, S. spissa, S. subpubescens, and S. vanilliodora. The following names are treated as<br />

synonyms: Smilax engleriana and S. kunthii <strong>of</strong> S. domingensis; S. hirsutior, S. angustiflora and S. can<strong>de</strong>lariae<br />

<strong>of</strong> S. mollis, and S. chiriquensis and S. regelii var. albida <strong>of</strong> S. vanilliodora. Smilax regelii is exclu<strong>de</strong>d as a<br />

valid taxon and a lectotype <strong>of</strong> S. gymnopoda is <strong>de</strong>signated. Dichotomous keys with vegetatives and reproductive<br />

characters (flowers and fruits) are presented, on the basis <strong>of</strong> field and herbaria observations. For all the<br />

species many important characters useful for i<strong>de</strong>ntification were inclu<strong>de</strong>d, such as rhizome, stem, size <strong>of</strong> tepals<br />

and variation in berry colour during <strong>de</strong>velopment stages.<br />

RESUMEN. Se realizó una revisión morfológica <strong>de</strong> las especies <strong>de</strong> Smilax <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Tradicionalmente se<br />

han aceptado hasta 14 especies. En este trabajo se reconocen 7: Smilax domingensis, S. mollis, S. panamensis,<br />

S. spinosa, S. spissa, S. subpubescens y S. vanilliodora. Los siguientes nombres se tratan como sinónimos:<br />

Smilax engleriana y S. kunthii <strong>de</strong> S. domingensis; S. hirsutior, S. angustiflora y S. can<strong>de</strong>lariae <strong>de</strong> S. mollis, y<br />

S. chiriquensis y S. regelii var. albida <strong>de</strong> S. vanilliodora. Smilax regelii se excluye como taxon válido y se<br />

<strong>de</strong>signa un lectotipo <strong>de</strong> S. gymnopoda. Se elaboraron claves dicotómicas con características vegetativas y<br />

reproductivas (flores y frutos), con base en observaciones <strong>de</strong> campo y especímenes <strong>de</strong> herbario. En todas las<br />

especies se incluyeron diversos caracteres importantes para la i<strong>de</strong>ntificación, como el rizoma, el tallo, el<br />

tamaño <strong>de</strong> los tépalos y la variación <strong>de</strong>l color <strong>de</strong> las bayas a lo largo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo.<br />

PALABRAS CLAVE / KEY WORDS: Smilacaceae, Smilax, morfología, taxonomía, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

semillas (Morice 1970) y un estudio monográfico <strong>de</strong><br />

las especies brasileñas (Andreata 1980). Tanto estudios<br />

morfológicos como análisis genéticos (ribulosa<br />

1,5 bifosfato carboxilasa / oxigenasa, rbcL, y las<br />

regiones no codificadoras <strong>de</strong> ADN <strong>de</strong>l cloroplasto,<br />

trn-L, trn-F) indican que la familia Smilacaceae es<br />

mon<strong>of</strong>ilética y pertenece al or<strong>de</strong>n Liliales (Judd et al.<br />

1999, 2002, Rudall et al. 2000).<br />

En el neotrópico se han realizado estudios taxonómicos<br />

para tratar <strong>de</strong> distinguir las especies <strong>de</strong><br />

este género. Gaskin & Berry (1998) proponen una<br />

sinonimia en Smilax <strong>de</strong> la Guayana Venezolana y el<br />

uso <strong>de</strong> una combinación novedosa <strong>de</strong> caracteres, tales<br />

como: morfología <strong>de</strong> los tallos, bases <strong>de</strong> brotes<br />

laterales, presencia y ausencia <strong>de</strong> vainas aladas, articulación<br />

y longitud <strong>de</strong>l pecíolo, morfología <strong>de</strong> las<br />

hojas, tipo <strong>de</strong> inflorescencia, longitud <strong>de</strong>l pedicelo y<br />

<strong>de</strong>l receptáculo, número <strong>de</strong> flores por receptáculo y


LANKESTERIANA<br />

6 Vol. 4, Nº 1<br />

características florales. Estos autores aceptan tres<br />

especies y reducen nueve nombres a sinonimia.<br />

Guaglianone & Gattuso (1991) realizan una<br />

revisión morfológica y un estudio anatómico <strong>de</strong> las<br />

estructuras vegetativas y reproductivas, así como <strong>de</strong><br />

la distribución geográfica, la ecología y la fenología<br />

<strong>de</strong> Smilax en Argentina, don<strong>de</strong> <strong>de</strong>scriben e ilustran<br />

cinco especies. Andreata (1980, 1997) también realizó<br />

un estudio exomorfológico y anatómico y una<br />

revisión <strong>de</strong> Smilax en Brasil, abarcando 12 especies,<br />

junto con una historia taxonómica <strong>de</strong>l género.<br />

Aunque se han consi<strong>de</strong>rado características diversas<br />

para distinguir las especies, los resultados no han sido<br />

los esperados.<br />

Des<strong>de</strong> la época precolombina la raíz <strong>de</strong> cuculmeca<br />

y zarzaparrilla, nombres populares <strong>de</strong> ciertas especies<br />

<strong>de</strong> Smilax en Centro América, ha sido consi<strong>de</strong>rada en<br />

la medicina popular contra problemas diuréticos,<br />

infecciones <strong>de</strong>rmatológicas, <strong>de</strong>sór<strong>de</strong>nes gastrointestinales,<br />

reumatismo, vaginitis, como anticonceptivo,<br />

para regulación menstrual, anemia, mor<strong>de</strong>duras <strong>de</strong><br />

serpientes y artritis (Ocampo 1994, Gupta 1995). A<br />

pesar <strong>de</strong> que en la región mesoamericana se han realizado<br />

investigaciones fitoquímicas y etnobotánicas,<br />

no se sabe con certeza cuáles son las especies utilizadas,<br />

lo que pone en evi<strong>de</strong>ncia una gran incertidumbre<br />

en la información disponible.<br />

El objetivo principal <strong>de</strong> este trabajo fue mejorar las<br />

<strong>de</strong>scripciones existentes y resolver problemas<br />

taxonómicos y <strong>de</strong> sinonimia en las especies <strong>de</strong> <strong>Costa</strong><br />

<strong>Rica</strong>, lo que facilitará la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> las especies<br />

registradas en la región y zonas aledañas. A<strong>de</strong>más,<br />

este estudio compren<strong>de</strong> un análisis morfológico <strong>de</strong> las<br />

estructuras vegetativas y reproductivas, teniendo en<br />

cuenta la variabilidad morfológica <strong>de</strong> las hojas y el<br />

color <strong>de</strong> los frutos, que son caracteres que han sido<br />

observados en la naturaleza y en especímenes <strong>de</strong><br />

herbario.<br />

Historia taxonómica <strong>de</strong> Smilacaceae y Smilax<br />

Familia Smilacaceae Ventenat<br />

La familia Smilacaceae está compuesta por los<br />

géneros Smilax L. (300 spp.) y Heterosmilax Kunth<br />

(11 spp.), que se distribuyen en regiones templadas,<br />

tropicales y subtropicales (Heywood 1978, Dahlgren<br />

et al. 1985).<br />

Este taxon fue <strong>de</strong>scrito por Ventenat (1799) con<br />

base en el género Smilax L. Este concepto fue seguido<br />

por diversos autores (Endlicher 1836, Lindley<br />

1836, Grisebach 1842, Kunth 1850, De Candolle<br />

1878). Otros autores (Bentham & Hooker 1880,<br />

Engler 1888, Melchior 1964) tratan Smilax en la<br />

familia Liliaceae. Engler (1888) y Melchior (1964)<br />

divi<strong>de</strong>n Liliaceae en 13 subfamilias; entre éstas<br />

Smilacoi<strong>de</strong>ae, que se compone <strong>de</strong> cuatro géneros:<br />

Rhipogonum Forst. & Forst. (variante ortográfica en<br />

la literatura: Ripogonum), Smilax, Pseudosmilax<br />

Hayata y Heterosmilax. Dahlgren et al. (1985)<br />

incluyen estos cuatro géneros en la familia<br />

Smilacaceae, que divi<strong>de</strong>n en dos subfamilias:<br />

Smilacoi<strong>de</strong>ae, con tres géneros, y Rhipogonoi<strong>de</strong>ae<br />

con el género Rhipogonum.<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> Liliaceae o Smilacaceae, la familia se<br />

ha incluido en Liliiflorae (Melchior 1964), Liliales<br />

(Hutchinson 1934, Cronquist 1968, Heywood 1978,<br />

Goldberg 1989, Judd et al. 1999, 2002), Asparagales<br />

(Dahlgren & Clifford 1982), Dioscoreales (Dahlgren<br />

et al. 1985) y Smilacales (Takhtajan 1969). Dahlgren<br />

et al. (1985) comentan que la familia pue<strong>de</strong> ser consi<strong>de</strong>rada<br />

junto a Petermanniaceae <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

Dioscoreales. Judd et al. (1999, 2002) incluyen en la<br />

familia Smilax y Rhipogonum, mientras que Thorne<br />

(1992) consi<strong>de</strong>ra que Smilacaceae es una familia<br />

monogenérica.<br />

Otra clasificación <strong>de</strong> Smilacaceae es la que incluye<br />

tres géneros: Rhipogonum, Smilax y Heterosmilax,<br />

apoyada en gran parte por Melchior (1964),<br />

Heywood (1978), Koyama (1983), Dahlgren et al.<br />

(1985) y Andreata (1997). Pseudosmilax se reduce a<br />

sinónimo <strong>de</strong> Heterosmilax (Koyama 1984).<br />

Heterosmilax se distribuye en el su<strong>de</strong>ste <strong>de</strong> Asia.<br />

Este es un género muy próximo a Smilax, que se diferencia<br />

<strong>de</strong> éste por el perigonio soldado (urceolado) y<br />

tres estambres (raramente 9-12) generalmente unidos.<br />

Smilax es el género con mayor importancia<br />

económica, distribuido en regiones templadas, tropicales<br />

y subtropicales en ambos hemisferios. Se caracteriza<br />

por un perigonio libre, seis estambres libres y<br />

anteras confluentes (Koyama 1983, Dahlgren et al.<br />

1985, Huft 1994).<br />

Otro factor que ha causado polémica es la posición


Abril 2004<br />

filogenética <strong>de</strong> Smilacaceae en relación con otras<br />

monocotiledóneas. Cronquist (1981) consi<strong>de</strong>ra que<br />

Smilacaceae y Dioscoreaceae son las familias más<br />

especializadas <strong>de</strong> Liliales, mientras que Dahlgren et<br />

al. (1985) consi<strong>de</strong>ran que Smilacaceae es una <strong>de</strong> las<br />

seis familias no basales <strong>de</strong> las monocotiledóneas.<br />

Ellos sostienen que Dioscoreaceae está muy relacionada<br />

con Smilacaceae y ésta última con<br />

Petermanniaceae y Liliaceae. Tanto estudios morfológicos<br />

(Conran 1989) como <strong>de</strong> secuencias <strong>de</strong> ADN<br />

(Chase et al. 1995a, 1995b, 2000, Judd et al. 1999,<br />

2002, Rudall et al. 2000, Patterson & Givnish 2002)<br />

favorecen la ubicación <strong>de</strong> Smilacaceae en el or<strong>de</strong>n<br />

Liliales.<br />

El género Smilax L.<br />

Tournefort (1694, citado por Arveiller 1985) fue el<br />

primer taxónomo que estudió el género Smilax; él<br />

consi<strong>de</strong>ró importante el color <strong>de</strong> los frutos.<br />

Linneo (1753) <strong>de</strong>scribe una planta <strong>de</strong> tallos angulosos<br />

con aguijones y hojas <strong>de</strong>ntado-crenadas con el<br />

nombre Smilax aspera. Según Van<strong>de</strong>rcolme (1947) el<br />

nombre Smilax se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong>l griego smile que significa<br />

“raspa”, por la presencia <strong>de</strong> acúleos que aparecen<br />

en la mayoría <strong>de</strong> las especies. Pero otros autores<br />

opinan que Smilax significa hierba para atar y que el<br />

nombre fue usado por primera vez por Plinio para<br />

referirse a una hierba <strong>de</strong> atar, que es Smilax aspera.<br />

Este término también se usó para referirse a las<br />

especies <strong>de</strong> avena y a los árboles <strong>de</strong> tejo (Quattrocchi<br />

2000).<br />

Linneo (1753) coloca a Smilax en la clase XXII<br />

Dioecia y el or<strong>de</strong>n VI Hexandria, entre los géneros<br />

Tamus L. y Cissampelos L. Ventenat (1799) lo<br />

incluye en el or<strong>de</strong>n III y lo consi<strong>de</strong>ra <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong><br />

Smilacaceae, haciendo referencia a los aspectos vegetativos<br />

y florales. Poiret (1804) es seguidor <strong>de</strong>l<br />

sistema <strong>de</strong> Linneo; presenta una <strong>de</strong>scripción morfológica<br />

<strong>de</strong> Smilax y lo ubica entre los géneros<br />

Salpiglossis Ruiz & Pav. y Tragopogon L., ambos<br />

en la subclase Dicotyledoneae. El mismo Poiret<br />

(1823) <strong>de</strong>spués incluye a Smilax entre Tamus y<br />

Dioscorea L.<br />

Humboldt & Bonpland (1815) realizan un viaje a<br />

América <strong>de</strong>l Sur y encuentran 12 especies nuevas <strong>de</strong><br />

Smilax. Colocan a Smilax entre Tamus y Dioscorea, y<br />

a Asparagea Juss. entre Dianella Lam. y Dioscorea.<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 7<br />

Endlicher (1836) sitúa Smilax en su propio or<strong>de</strong>n LVI<br />

Smilacaceae.<br />

Lindley (1836) incluye Smilax en el grupo IV<br />

Retosae y en el or<strong>de</strong>n CCLVI Smilacaceae. Este autor<br />

sitúa Smilax en la clase V Distyogenes y el or<strong>de</strong>n<br />

LXIX Smilaceae, al lado <strong>de</strong>l género Rhipogonum.<br />

Grisebach (1842) realiza el tratamiento <strong>de</strong> 33<br />

especies <strong>de</strong> Smilax; divi<strong>de</strong> el género en<br />

Pharmacosmilax y Pachysmilax por la base y la<br />

forma <strong>de</strong> la antera, y la consistencia y el patrón <strong>de</strong> la<br />

nervadura <strong>de</strong> la hoja. Ubica Smilax en Smilacaceae,<br />

cerca <strong>de</strong> Herreria Ruiz & Pav.<br />

Kunth (1850) enumera 188 especies <strong>de</strong> Smilax y<br />

estudia 124. Ubica a Smilax en Smilaceae.<br />

Van<strong>de</strong>rcolme (1871-73) estudia las especies medicinales<br />

<strong>de</strong> Smilax e incluye S. <strong>of</strong>ficinalis Humb. &<br />

Kunth, S. sarsaparrilla L. y S. china L. como plantas<br />

<strong>de</strong> uso medicinal.<br />

De Candolle (1878) presenta una monografía <strong>de</strong><br />

Smilacaceae con información valiosa sobre las partes<br />

vegetativas y florales, distribución geográfica, clave<br />

analítica, <strong>de</strong>scripciones completas y un análisis <strong>de</strong><br />

polen <strong>de</strong> las especies. Divi<strong>de</strong> el género en cuatro grupos:<br />

Nermexia, Coilanthus, Eusmilax y Pleiosmilax.<br />

Incluye las especies <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> en Eusmilax y<br />

<strong>de</strong>scribe tres especies nuevas <strong>de</strong>l país: Smilax angustiflora,<br />

S. can<strong>de</strong>lariae y S. subpubescens. Ubica a<br />

Smilax entre Heterosmilax y Rhipogonum. Esta última<br />

i<strong>de</strong>a fue apoyada por Bentham & Hooker (1880)<br />

y Engler (1888).<br />

Morong (1894) en su trabajo <strong>de</strong> las Smilaceae <strong>de</strong><br />

Norte y Centro América, <strong>de</strong>scribe Smilax<br />

panamensis, una nueva especie <strong>de</strong> Panamá. Baillon<br />

(1894) coloca Smilax, Heterosmilax y Rhipogonum<br />

en la familia Smilaceae, próxima a Stemoneae y<br />

Herrerieae.<br />

Killip & Morton (1936) realizan una revisión <strong>de</strong> las<br />

especies <strong>de</strong> Smilax <strong>de</strong> Centro América y México y<br />

reconocen nueve especies nuevas. Takhtajan (1969)<br />

consi<strong>de</strong>ra Smilax y Heterosmilax <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> la subfamilia<br />

Smilacoi<strong>de</strong>ae y Rhipogonum en Rhipogonoi<strong>de</strong>ae,<br />

ambas pertenecientes a Smilacaceae y al<br />

or<strong>de</strong>n Smilacales.<br />

En los últimos 40 años, el género ha sido estudiado<br />

por Koyama en Asia (1960, 1974, 1975, 1977),<br />

quien ha agregado nuevos taxa <strong>de</strong> la región, ha<br />

hecho claves para la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> grupos y


8 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

especies, y ha ilustrado y colaborado en floras<br />

locales.<br />

Dahlgren & Clifford (1982) incluyen Smilax,<br />

Heterosmilax, Pseudosmilax y Rhipogonum en<br />

Smilacaceae. Dahlgren et al. (1985) y Dahlgren<br />

(1989) elevan el género Rhipogonum a la categoría <strong>de</strong><br />

familia: Rhipogonaceae.<br />

En Brasil, Andreata (1979, 1980, 1982, 1984a)<br />

estudia 12 especies <strong>de</strong> Smilax y elabora la primera<br />

clave para el reconocimiento <strong>de</strong> los táxones. Ella<br />

(1997) realiza una revisión taxonómica <strong>de</strong> las<br />

especies <strong>de</strong> Brasil y hace una <strong>de</strong>scripción completa,<br />

ilustra, resuelve problemas taxonómicos y <strong>de</strong> tipificación<br />

y amplía los datos <strong>de</strong> distribución geográfica.<br />

A<strong>de</strong>más, sus contribuciones compren<strong>de</strong>n los trabajos<br />

<strong>de</strong> las floras regionales <strong>de</strong> Brasil (Andreata &<br />

Wan<strong>de</strong>rley 1984b, Andreata & Cowley 1987,<br />

Andreata 1995, 1996).<br />

Guaglianone & Gattuso (1991) revisan cinco<br />

especies <strong>de</strong>l género en Argentina: Smilax assumptionis<br />

A. DC., S. campestris Griseb, S. cognata Kunth,<br />

S. fluminensis Steud. y S. pilcomayensis Guaglian. &<br />

Gattuso (especie nueva). También elaboran una clave<br />

basada en características exomorfológicas e histológicas,<br />

haciendo énfasis en anatomía, nectarios florales y<br />

compuestos químicos.<br />

Huft (1994) realiza el tratamiento sistemático <strong>de</strong>l<br />

género para la flora mesoamericana. Hace una<br />

<strong>de</strong>scripción botánica y agrega una clave dicotómica.<br />

Huft (2001) también hace el tratamiento <strong>de</strong>l género<br />

en la Flora <strong>de</strong> Nicaragua, que abarca 12 especies.<br />

Judd et al. (1999, 2002) consi<strong>de</strong>ran Smilacaceae en<br />

Liliales, con Smilax y Rhipogonum. La mayoría <strong>de</strong><br />

los autores concuerdan en que Smilax pertenece a<br />

Smilacaceae y está relacionado con los miembros <strong>de</strong><br />

Liliales.<br />

Material y métodos<br />

Para caracterizar el rizoma se observó el color y se<br />

<strong>de</strong>terminó si el rizoma presentaba: a) engrosamiento<br />

tuberoso, y b) entrenudos engrosados.<br />

También se <strong>de</strong>terminó la forma y el color <strong>de</strong> los<br />

aguijones en tallos y hojas. La longitud y el ancho <strong>de</strong><br />

las hojas se midieron en varias hojas <strong>de</strong> cada especie.<br />

Se midió el largo <strong>de</strong>l pecíolo en las hojas.<br />

A<strong>de</strong>más, se midió y observó el color <strong>de</strong> la vaina en<br />

plantas observadas en el campo. Se <strong>de</strong>terminó la dis-<br />

posición <strong>de</strong> las inflorescencias en ramas y la disposición<br />

y el número <strong>de</strong> flores en la inflorescencia. Se<br />

recolectaron por lo menos dos muestras <strong>de</strong> las plantas<br />

en floración. Se midió bajo un estereoscopio el<br />

tamaño <strong>de</strong> tépalos, estambres (filamento y antera) y<br />

pistilo (estilo y estigma). El diámetro <strong>de</strong> los frutos fue<br />

medido; a<strong>de</strong>más se observó el color y la forma <strong>de</strong> los<br />

frutos durante la maduración. Se contó el número <strong>de</strong><br />

los frutos por lo menos en tres infrutescencias <strong>de</strong> cada<br />

planta. Se contó el número <strong>de</strong> semillas en cuatro a<br />

seis frutos.<br />

Se extrajeron muestras <strong>de</strong> polen <strong>de</strong> ejemplares<br />

<strong>de</strong>positados en herbarios. Cada muestra se colocó<br />

sobre una cinta <strong>de</strong> carbón adhesiva (por ambas caras).<br />

Después se montó sobre una base <strong>de</strong> aluminio, en<br />

seguida se cubrió con 30 nm <strong>de</strong> oro utilizando un<br />

cobertor iónico (Eiko IB-3, Japón). Posteriormente<br />

cada muestra fue observada con un microscopio electrónico<br />

<strong>de</strong> barrido S-570, utilizando un voltaje <strong>de</strong><br />

aceleración <strong>de</strong> 25 KV. En la toma <strong>de</strong> micrografías se<br />

utilizó la película Verichrome Pan 120 (Kodak).<br />

Se examinó material <strong>de</strong> los siguientes herbarios:<br />

Herbario Nacional <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> (CR), Herbario <strong>de</strong><br />

la <strong>Universidad</strong> <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> (USJ), Instituto<br />

Nacional <strong>de</strong> Biodiversidad (INB), Herbario Juvenal<br />

Valerio <strong>de</strong> la <strong>Universidad</strong> Nacional (JVR),<br />

Missouri Botanical Gar<strong>de</strong>n (MO), <strong>Universidad</strong> <strong>de</strong><br />

Panamá (PMA) e Instituto <strong>de</strong> Investigación<br />

Tropical Smithsonian (STRI). También se consultaron<br />

bases <strong>de</strong> datos en Internet: W3 TROPICOS<br />

<strong>de</strong>l Jardín Botánico <strong>de</strong> Missouri, el Índice<br />

Internacional <strong>de</strong> Nombres <strong>de</strong> Plantas (IPNI);<br />

a<strong>de</strong>más, un índice <strong>de</strong> publicaciones botánicas, otro<br />

índice <strong>de</strong> botánicos, el índice <strong>de</strong> especímenes<br />

botánicos <strong>de</strong>l Herbario Gray <strong>de</strong> la <strong>Universidad</strong> <strong>de</strong><br />

Harvard (GH) y fotografías <strong>de</strong> tipos <strong>de</strong>l Herbario<br />

<strong>de</strong>l Field Museum <strong>de</strong> Chicago (F).<br />

Resultados y discusión<br />

I. MORFOLOGÍA<br />

1. HÁBITO Y SISTEMA REPRODUCTIVO<br />

Las especies <strong>de</strong>l género Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> son<br />

bejucos leñosos o herbáceos, dioicos, <strong>de</strong> pequeña y<br />

mediana longitud. Algunas plantas podrían alcanzar<br />

20 o 30 m <strong>de</strong> largo, según el soporte.


Abril 2004<br />

2. RIZOMA<br />

En <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> no existen trabajos sobre la<br />

organografía <strong>de</strong>l rizoma <strong>de</strong> Smilax. Según la morfología<br />

externa, el sistema subterráneo se divi<strong>de</strong> en<br />

dos tipos: a) con engrosamiento tuberoso (Fig. 2 ), b)<br />

con nudos y entrenudos engrosados (Fig. 4). Smilax<br />

domingensis, S. panamensis y S. spissa presentan el<br />

primer tipo, que es un rizoma formado por una parte<br />

caulinar, <strong>de</strong> consistencia leñosa. El sistema caulinar<br />

subterráneo está cubierto por catafilos dispuestos dísticamente<br />

y raíces adventicias, que facilitan el<br />

enraizamiento. El color <strong>de</strong>l rizoma varía según las<br />

condiciones ambientales.<br />

Smilax spinosa, S. vanilliodora y S. mollis presentan<br />

el segundo tipo, que es un rizoma con pequeños<br />

engrosamientos en los nudos y entrenudos y las raíces<br />

adventicias pue<strong>de</strong>n ser cilíndricas o cuadrangulares<br />

como es el caso <strong>de</strong> S. vanilliodora.<br />

3. TALLOS<br />

Los tallos son cilíndricos en la mayoría <strong>de</strong> las<br />

especies (Fig 2); en S. vanilliodora son cuadrangulares,<br />

con o sin alas (Fig 11). La superficie pue<strong>de</strong> ser<br />

estriada, como en S. spinosa, o lisa, como en la<br />

mayoría <strong>de</strong> las especies.<br />

Se halla pubescencia en S. mollis y S. subpubescens,<br />

especialmente en estructuras jóvenes <strong>de</strong> la<br />

planta. Los aguijones pue<strong>de</strong>n ser gran<strong>de</strong>s o pequeños.<br />

En S. panamensis son gran<strong>de</strong>s y robustos en la parte<br />

inferior <strong>de</strong>l tallo; en S. domingensis el tamaño<br />

<strong>de</strong>pen<strong>de</strong> <strong>de</strong> la edad <strong>de</strong>l bejuco y en S. vanilliodora<br />

son aplanados. Dos especies no presentan aguijones:<br />

S. mollis y S. subpubescens.<br />

El color <strong>de</strong>l tallo varía según el ambiente don<strong>de</strong><br />

crezca la planta. En S. domingensis pue<strong>de</strong> ser rojo a<br />

morado en la parte inferior; en la mayoría <strong>de</strong> las<br />

especies es ver<strong>de</strong>.<br />

4. HOJAS<br />

La forma y el tamaño <strong>de</strong> las hojas varían entre los<br />

bejucos <strong>de</strong> una misma especie, aunque muchos<br />

autores utilizan estos caracteres para distinguir las<br />

especies <strong>de</strong> Smilax. Esta variación ha sido interpretada<br />

como respuesta a los factores ambientales; se trata<br />

<strong>de</strong> una plasticidad fenotípica (Andreata 1992) <strong>de</strong> origen<br />

genético o <strong>de</strong> polimorfismo foliar como es el<br />

caso <strong>de</strong> Smilax aspera (Vernet 1962).<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 9<br />

Todas las especies presentan hojas simples, alternas,<br />

glabras o pubescentes, con un pecíolo bien diferenciado.<br />

El pecíolo pue<strong>de</strong> ser recurvado o acanalado,<br />

con o sin acúleos y con dos zarcillos.<br />

Los zarcillos son cilíndricos, robustos o herbáceos.<br />

Andreata (1997) menciona que las especies arbustivas<br />

o subarbustivas carecen <strong>de</strong> zarcillos. Diversas interpretaciones<br />

<strong>de</strong>l origen <strong>de</strong> los zarcillos han sido<br />

resumidas por Domin (1911), y discutidas por Arber<br />

(1920), Clos (1857) y Glück (1901). Estos autores<br />

consi<strong>de</strong>ran que los zarcillos se originan <strong>de</strong> divisiones<br />

longitudinales congénitas <strong>de</strong>l pecíolo (corisis).<br />

La vaina pue<strong>de</strong> ser persistente en algunas especies<br />

o caduca en otras. En S. panamensis es persistente y<br />

prominente. Smilax subpubescens presenta un tomento<br />

amarillento persistente en la base <strong>de</strong>l pecíolo.<br />

La lámina pue<strong>de</strong> ser pubescente, como en S. mollis<br />

y en las hojas jóvenes o base <strong>de</strong>l pecíolo <strong>de</strong> S. subpubescens.<br />

Las <strong>de</strong>más especies costarricenses presentan<br />

hojas glabras. La lámina es coriácea o membranácea<br />

en la mayoría <strong>de</strong> los casos; es coriácea en algunos<br />

bejucos <strong>de</strong> S. domingensis.<br />

La nervadura <strong>de</strong> la lámina es acródroma y varía <strong>de</strong><br />

5 a 7 ó 7 a 9 nervios principales según la especie, con<br />

nervaduras reticuladas entre las principales, en la<br />

mayoría <strong>de</strong> las especies, a excepción <strong>de</strong> S. spissa que<br />

presenta nervaduras paralelas (Fig. 8).<br />

5. INFLORESCENCIAS<br />

5.1 Inflorescencias estaminadas<br />

La mayoría <strong>de</strong> autores consi<strong>de</strong>ra que las inflorescencias<br />

<strong>de</strong> Smilax son umbelas, a excepción <strong>de</strong> De<br />

Candolle (1878) y Andreata (1980), que las interpretan<br />

como cimas umbeliformes.<br />

Este trabajo muestra que cada inflorescencia parcial<br />

es un racimo o una umbela solitaria (Fig. 2 y 5).<br />

El androceo está formado por seis estambres libres,<br />

alternando con los tépalos. Las anteras son oblongas,<br />

bitecas, basifijas, introrsas, con <strong>de</strong>hiscencia longitudinal.<br />

El tamaño <strong>de</strong> la antera varía en cada flor y<br />

umbela. Los filamentos son más largos que las<br />

anteras en la mayoría <strong>de</strong> las especies.<br />

La morfología <strong>de</strong>l androceo en Smilax ha sido<br />

interpretada <strong>de</strong> diversas maneras. De Candolle (1878)<br />

y otros autores hacen una <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> anteras confluentes,<br />

bitecas o monotecas. Cronquist (1981)<br />

<strong>de</strong>scribe las anteras tetrasporangiadas, bitecas y


10 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figura 1. Granos <strong>de</strong> polen <strong>de</strong> Smilax. A, B, C, D, E. Vista general; F. Detalle <strong>de</strong> la exina con gránulos y espínulas.<br />

A. S. domingensis; B. S. mollis; C. S. spinosa; D y F. S. subpubescens; E. S. vanilliodora.


Abril 2004<br />

uniloculares. Andreata (1997) las <strong>de</strong>scribe con tecas<br />

biesporangiadas, con o sin apículo, muchas veces<br />

<strong>de</strong>hiscentes, <strong>de</strong> forma oblonga, elíptica o linear.<br />

5.1.1 Polen<br />

Los primeros trabajos sobre la morfología <strong>de</strong>l<br />

polen <strong>de</strong> Smilax iniciaron con De Candolle (1878) y<br />

Erdtman (1966). Andreata (1980) analiza seis especies<br />

<strong>de</strong> Brasil, utilizando microscopía electrónica. y lo consi<strong>de</strong>ra<br />

pequeño (18.5-21.1 mm), apolar, inaperturado,<br />

esferoidal y espiculado. Roubik & Moreno (1991)<br />

estudiaron cinco especies <strong>de</strong> la Isla <strong>de</strong> Barro Colorado<br />

en Panamá y elaboraron una clave usando el tamaño<br />

<strong>de</strong> los granos, <strong>de</strong>splegamiento <strong>de</strong> exina y conspicuidad<br />

verrucosa. Furness & Rudall (1999) estudian el polen<br />

<strong>de</strong> S. hispida Muhl. ex Torr. y S. sieboldii Miq. y lo<br />

<strong>de</strong>scriben como inaperturado, esferoidal, con gránulos<br />

sobre la superficie y espínulas que varían en forma.<br />

En el presente estudio se analizaron cinco especies<br />

<strong>de</strong> Smilax registradas en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, las que presentan<br />

granos <strong>de</strong> polen que varían entre 15 y 21 micras,<br />

son subglobosos, granulosos y espinosos. El tamaño<br />

varía entre plantas <strong>de</strong> la misma especie (Fig 1).<br />

5. 2 Inflorescencias pistiladas<br />

Las especies <strong>de</strong> Smilax <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> presentan<br />

seis tépalos, la mayoría <strong>de</strong> 4 mm, excepto en S. spinosa<br />

(2 mm), son blancos o crema con tres estaminodios<br />

oblongos a filiformes. Los estaminodios están<br />

constituidos por tejido <strong>de</strong> origen epidérmico, consi<strong>de</strong>rados<br />

estructuras vestigiales (Andreata 1997).<br />

El gineceo es sincárpico, tricarpelar, trilocular, con<br />

un óvulo en cada lóculo; es bitégmico, con placentación<br />

axilar, ovario ortótropo, súpero, glabro,<br />

subgloboso, con 3 estigmas, libres o parcialmente<br />

unidos, apicales, secos y papilosos.<br />

6. FRUTOS<br />

Los frutos son bayas globosas, que varían <strong>de</strong> tamaño<br />

entre los bejucos <strong>de</strong> la misma especie. El exocarpo es<br />

<strong>de</strong> color morado o rojo en Smilax domingensis, S. spissa<br />

y S. spinosa. En S. vanilliodora es rojo y en S. panamensis,<br />

S. mollis y S. subpubescens es anaranjado. Las<br />

especies <strong>de</strong> Smilax presentan tres fases <strong>de</strong> coloración:<br />

una inicial que es ver<strong>de</strong>, una intermedia, que pue<strong>de</strong> ser<br />

roja como en S. domingensis y crema en S.<br />

panamensis, y la fase final con el color <strong>de</strong> la maduración:<br />

rojo, morado, negro y anaranjado.<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 11<br />

El número <strong>de</strong> frutos varía según la infrutescencia.<br />

Las semillas son esféricas y varían <strong>de</strong> 1 a 3 por baya.<br />

Tratamiento sistemático<br />

Smilax L., Sp. Pl. ed. 2: 1028. 1753; Gen. Pl. ed. 455.<br />

1754;<br />

Parillax Raf., Medical Fl. U.S. 2264. 1828.<br />

OTRAS REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS: Duham, Traité<br />

Arbr. Arbust. 1: 233. 1801; Poir., Encycl. Met. Bot. 6:<br />

464. 1804; Endl., Gen. Pl. 1184. 1836; Griseb. in Mart.,<br />

Fl. Bras. 3(1): 3. 1842; Torrey, Fl. New York 2: 302.<br />

1843; Kunth, Enum. Pl. 5: 160. 1850; A. DC. in A. &<br />

C. DC., Monogr. Phan. 1: 45. 1878; Benth., Fl. Austral.<br />

7: 6. 1878; Benth. & Hook., Gen. Pl. 3(1): 763. 1880;<br />

Engler, Nat. Pflanzen. 2(5): 88. 1888; Hook., Fl. Brit.<br />

Ind. 6: 302. 1892; Morong, Bull. Torrey Bot. Club<br />

21(10): 420. 1894; Van<strong>de</strong>r., Adansonia 10: 74. 1871-<br />

73; Koyama, Fl. Taiwan 5: 110. 1979; Andreata, Arq.<br />

Jard. Bot. Rio <strong>de</strong> Janeiro 24: 179. 1980; Koyama, Fl.<br />

Cambodge, Laos et Viêt-Nam 20: 69. 1983; Andreata,<br />

Hoehnea 11: 114. 1984; Guaglianone & Gattuso, Bol.<br />

Soc. Argent. Bot. 27(1-2): 105. 1991; Andreata,<br />

Pesquisas, Bot. 47: 1-243. 1997.<br />

TIPO DEL GÉNERO: Smilax aspera L. (cf. Britton &<br />

Brown 1913) (IDC micr<strong>of</strong>icha 695.1182.6.II.7)<br />

Bejucos subleñosos, rara vez herbáceos, dioicos, que<br />

se originan <strong>de</strong> un rizoma <strong>de</strong>lgado o grueso. Tallos<br />

redondos o cuadrados, pubescentes o glabros, que<br />

usualmente trepan mediante pares <strong>de</strong> zarcillos que se<br />

originan en los pecíolos y a menudo poseen aguijones<br />

en tallos. Hojas alternas, con 5 a 9 nervios paralelos, o<br />

triplinervias, con el par interior saliendo un poco arriba<br />

<strong>de</strong> la base y conectadas por nervaduras reticuladas<br />

(paralelas en S. spissa), láminas coriáceas, cartáceas o<br />

membranáceas. Inflorescencia dispuesta en umbelas<br />

axilares, a veces racemosas, pedúnculo cilíndrico o subcilíndrico.<br />

Flores estaminadas, pequeñas, blancas, con<br />

6 tépalos libres, iguales, estambres 6, libres, anteras<br />

bitecas, basifijas, más largas o más cortas que los filamentos,<br />

polen granuloso-espinoso. Flores pistiladas<br />

pequeñas, blancas, con ovario súpero, tricarpelar, 1 ó 2<br />

óvulos en cada lóculo, estaminodios presentes. Fruto<br />

una baya globosa, negra, púrpura, roja o anaranjada,<br />

con 1 a 3 semillas rojizas o negras (Cronquist 1981,<br />

Watson & Dallwitz 1992, Huft 1994, Andreata 1997).


12 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

CLAVE DICOTÓMICA CON CARACTERES VEGETATIVOS DE SMILAX DE COSTA RICA<br />

1. Plantas pubescentes o casi glabras en la madurez, sin aguijones en el tallo.................................................................... 2<br />

2. Ramas obtusamente cuadrangulares, glabras en la madurez o a veces con poco tomento rojo en la base <strong>de</strong> los<br />

pecíolos .............................................................................................................................................. S. subpubescens<br />

2. Ramas cilíndricas, variadamente pilosas, pubescencia tomentosa ................................................................ S. mollis<br />

1. Plantas glabras, frecuentemente armadas con aguijones en el tallo..................................................................................3<br />

3. Tallos cuadrangulares, casi siempre con alas ...................................................................................... S. vanilliodora<br />

3. Tallos cilíndricos, nunca con alas................................................................................................................................ 4<br />

4. Hojas con nervaduras terciarias paralelas ............................................................................................... S. spissa<br />

4. Hojas con nervaduras terciarias reticuladas........................................................................................................... 5<br />

5. Tallos superiores en zigzag, hojas con 5 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base; rizoma con entrenudos engrosados ................<br />

............................................................................................................................................................ S. spinosa<br />

5. Tallos superiores casi rectos, hojas con 5 a 9 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base; rizoma tuberoso...................................... 6<br />

6. Hojas con 5-7 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base, rizoma rojo; tallos inferiores <strong>de</strong> color rojo o morado...... S. domingensis<br />

6. Hojas con 7-9 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base; rizoma blanco; tallos inferiores <strong>de</strong> color ver<strong>de</strong>............ S. panamensis<br />

CLAVE DICOTÓMICA PARA ESPECÍMENES CON FLORES ESTAMINADAS Y PISTILADAS DE SMILAX DE COSTA RICA<br />

1. Tépalos ca. 2 mm <strong>de</strong> largo ................................................................................................................................ S. spinosa<br />

1. Tépalos ca. 3.5-6 mm <strong>de</strong> largo........................................................................................................................................ 2<br />

2. Plantas pubescentes, glabras en la madurez, a veces con poca pubescencia en la base <strong>de</strong> los pecíolos, sin aguijones<br />

en el tallo.................................................................................................................................................................... 3<br />

3. Ramas obtusamente cuadrangulares, glabras en la madurez o a veces con poco tomentoso rojo en la base <strong>de</strong> los<br />

pecíolos ........................................................................................................................................ S. subpubescens<br />

3. Ramas cilíndricas, variadamente pubescentes ......................................................................................... S. mollis<br />

2. Plantas glabras, armadas con aguijones en el tallo..................................................................................................... 4<br />

4. Tallos cuadrangulares, casi siempre con alas ................................................................................ S. vanilliodora<br />

4. Tallos cilíndricos, nunca con alas.......................................................................................................................... 5<br />

5. Pedúnculos más cortos que el pecíolo subyacente .................................................................... S. domingensis<br />

5. Pedúnculos más largos que el pecíolo subyacente, umbelas en racimos o solitarias......................................... 6<br />

6. Hojas con 7 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base, conectados por nervaduras reticuladas, anteras más largas que los<br />

filamentos ............................................................................................................................... S. panamensis<br />

6. Hojas con 5 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base, conectados por nervaduras paralelas, anteras más cortas que los<br />

filamentos ........................................................................................................................................ S. spissa<br />

CLAVE DICOTÓMICA PARA ESPECÍMENES CON FRUTOS DE SMILAX DE COSTA RICA<br />

1. Plantas pubescentes o casi glabras en la madurez, sin aguijones..................................................................................... 2<br />

2. Ramas obtusamente cuadrangulares, glabras en la madurez o a veces con poco tomento rojo en la base <strong>de</strong> los<br />

pecíolos; frutos anaranjado brillante; pedúnculo aplanado............................................................... S. subpubescens<br />

2. Ramas cilíndricas, variadamente pubescentes, tomentosas; frutos anaranjados; pedúnculo cilíndrico......... S. mollis<br />

1. Plantas glabras, frecuentemente armadas con aguijones ................................................................................................. 3<br />

3. Tallos cuadrangulares, casi siempre con alas; frutos rojos o negros ................................................... S. vanilliodora<br />

3. Tallos cilíndricos, nunca con alas, frutos rojos o anaranjados.................................................................................... 4<br />

4. Pedúnculo más corto que el pecíolo subyacente................................................................................................... 5<br />

5. Tallos superiores en zigzag; hojas con 5 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base ......................................................... S. spinosa<br />

5. Tallos superiores casi rectos; hojas con 5-7 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base............................................. S. domingensis<br />

4. Pedúnculo más largo que el pecíolo subyacente................................................................................................... 6<br />

6. Frutos anaranjados; hojas con 7 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base, conectados por nervaduras reticuladas; brácteas<br />

florales persistentes ..................................................................................................................... S. panamensis<br />

6. Frutos rojos; hojas con 5 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base, conectados por nervaduras paralelas; brácteas florales no<br />

persistentes .......................................................................................................................................... S. spissa


Abril 2004<br />

1. Smilax domingensis Willd., Sp. Pl. 4: 783. 1806.<br />

TIPO: Santo Domingo. Porto Rico. Richard s.n.<br />

(holotipo B, IDC micr<strong>of</strong>icha 7440.1338. II.2; IDC<br />

micr<strong>of</strong>icha 7440.1338.II.3). FIG. 2<br />

Smilax schlechtendalii Kunth, Enum. Pl. 5: 224.<br />

1850. TIPO: México. In sylvis Misantlae et<br />

prope Chiconquiaco, Schie<strong>de</strong> & Deppe s.n.<br />

(holotipo, B; isotipo, K, MO!, W).<br />

Smilax engleriana Apt, Repert. Spec. Nov. Regni<br />

Veg. 18: 407. 1922. TIPO: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Santa<br />

Rosa <strong>de</strong>l Copey, alt. 1100 m, Tonduz 11732 (lectotipo<br />

<strong>de</strong>signado por Killip y Morton, Publ.<br />

Carnegie Inst. Wash. 461: 266. 1936, B; isolectotipos,<br />

BM, CR!, US!, W); syn. nov.<br />

Smilax microscola (B. L. Rob.) Killip & C.<br />

Morton, Publ. Carnegie Inst. Wash. 461: 267.<br />

1936. Smilax domingensis var. microscola B. L.<br />

Rob., Proc. Amer. Acad. Arts 35(16): 323. 1900.<br />

TIPO: México. Chiapas: between Tumbla and El<br />

Salto, 29 Oct 1895, E.W. Nelson 3392 (holotipo,<br />

GH!; isotipo, US!).<br />

Smilax kunthii Killip & Morton, Publ. Carnegie<br />

Inst. Wash. 461: 269. 1936. Smilax floribunda<br />

Kunth, Enum. Pl. 5:229. 1850. TIPO: Ecuador.<br />

Ruiz & Pavón s.n. & Hartweg s.n. (Sintipo B,<br />

foto 10062 F!).<br />

Smilax caudata Lun<strong>de</strong>ll, Wrightia 3(8): 162. 1966.<br />

TIPO: Guatemala. Alta Verapaz: on Sebol-<br />

Coban Rd., between km 285-286, between<br />

Chiraete and Chapultepec Farm, in high forest,<br />

24 May 1964, E. Contreras 4783 (holotipo, LL;<br />

isotipo, MO!).<br />

Rizoma con engrosamiento tuberoso, rojo o morado;<br />

escamas coriáceas, persistentes; raíces cilíndricas<br />

con escamas coriáceas, caducas. Tallos cilíndricos,<br />

glabros, armados con aguijones recurvados en la parte<br />

inferior, inerme en la parte superior, rojos en la base.<br />

Hojas ovadas a lanceoladas, membranáceas a<br />

coriáceas o cartáceas, 5.5-13 x 2-8.7 cm; 5-7 nervios<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base conectados por nervaduras reticuladas,<br />

conspicuas; ápice acuminado o brevicuspidado, base<br />

aguda, a veces redon<strong>de</strong>ada, margen entero, ocasionalmente<br />

hojas nuevas rojas; pecíolos 0.7-2 cm <strong>de</strong> largo.<br />

Umbelas solitarias, las estaminadas con pedúnculo<br />

cilíndrico o subcilíndrico, 0.1-1 cm, más corto que el<br />

pecíolo subyacente; tépalos 3.5-7 mm, filamentos 2-<br />

3 mm, anteras 1-2 mm, más cortas que los filamentos;<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 13<br />

las pistiladas con pedúnculo cilíndrico o subcilíndrico,<br />

0-1.2 cm; tépalos 4-5 mm. Bayas 6-10 mm <strong>de</strong><br />

diámetro, rojas, moradas o negras.<br />

DISTRIBUCIÓN Y HÁBITAT. Smilax domingensis es una<br />

especie abundante que se encuentra distribuida en<br />

bosques húmedos, montanos y premontanos a una<br />

elevación <strong>de</strong> 0-1800 m (Fig. 3). Se distribuye <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

Veracruz y Oaxaca hasta Panamá y las Antillas.<br />

NOMBRES COMUNES Y USOS. Cuculmeca roja, cuculmeca<br />

morada, bejuco <strong>de</strong> membrillo, corona <strong>de</strong> Cristo,<br />

raíz <strong>de</strong> zarzaparrilla, espino <strong>de</strong> corona (Nelson 1985).<br />

El rizoma se usa como <strong>de</strong>purativo, diurético,<br />

antianémico, vigorizador, sudorífico, antirreumático<br />

(Núñez 1982, Ocampo 1997), antiblenorrágico, antiherpético<br />

y para otras enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la piel (Núñez<br />

1982). En Honduras es usado para hacer canastas<br />

(Nelson 1985).<br />

Smilax domingensis se caracteriza por el rizoma<br />

tuberoso rojo o morado, tallos cilíndricos con aguijones,<br />

las hojas jóvenes rojas, pedúnculos más cortos<br />

que el pecíolo subyacente, tépalos ca. 4 mm, bayas<br />

rojas o moradas.<br />

Es una especie muy variable y <strong>de</strong> distribución<br />

amplia. Los nombres que se consi<strong>de</strong>ran sinónimos se<br />

Figura 3. Distribución geográfica <strong>de</strong> Smilax domingensis<br />

(=) y S. mollis (5) en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.


14 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figura 2. Smilax domingensis Willd.: A. Flor femenina, B. Flor masculina, C. Estambre, D. Frutos, E. Semillas, F. Rama<br />

fértil con agallas y flores, G. Tallo y rizoma.


Abril 2004<br />

le han dado a especímenes que presentan variaciones<br />

morfológicas en la textura <strong>de</strong> las hojas y el color <strong>de</strong><br />

los tallos. Apt (1922) <strong>de</strong>scribe S. engleriana y la<br />

diferencia <strong>de</strong> S. domingensis por sus hojas coriáceas,<br />

las nervaduras principales conspicuas e impresas en<br />

el haz, conectadas por nervaduras inconspicuas. Sin<br />

embargo, en la <strong>de</strong>scripción no hace mención <strong>de</strong> los<br />

frutos.<br />

La plasticidad fenotípica <strong>de</strong> Smilax, en particular<br />

<strong>de</strong> la parte vegetativa, ha sido ya discutida por<br />

muchos investigadores. Andreata (1980) y Andreata<br />

& Pereira (1990) realizan una revisión <strong>de</strong> las especies<br />

brasileñas <strong>de</strong> Smilax y encuentran una gran variación<br />

entre las hojas juveniles y las hojas adultas, tanto en<br />

la forma como en su consistencia. La lámina foliar se<br />

torna más gruesa, gradualmente a lo largo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> las hojas, es generalmente membranácea en<br />

las hojas juveniles, pasando <strong>de</strong> papirácea a coriácea.<br />

A<strong>de</strong>más, estos autores mencionan que algunos caracteres<br />

como el tamaño <strong>de</strong> los entrenudos, la longitud<br />

<strong>de</strong>l pecíolo, la forma <strong>de</strong>l limbo, el tipo <strong>de</strong> base, el<br />

ápice y las nervaduras <strong>de</strong>l limbo, son relevantes <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

el punto <strong>de</strong> vista taxonómico si se usan en conjunto,<br />

para la fase <strong>de</strong> plántula o plantas jóvenes.<br />

Esta variabilidad morfológica es discutida por<br />

Ellen-MacDonald & Chinnappa (1988), quienes sugieren<br />

que ésta se <strong>de</strong>be a una variación <strong>de</strong> cariotipos.<br />

Algunas <strong>de</strong> estas expresiones en la variación probablemente<br />

representan frecuencias <strong>de</strong> genes fijados en<br />

algunas poblaciones. Sin embargo, aún no se conocen<br />

estudios <strong>de</strong> Smilax que apoyen estas hipótesis.<br />

Otro factor que juega un papel importante son las<br />

condiciones ambientales que varían entre los diferentes<br />

microhábitats. Ferrufino (datos inéditos) realiza<br />

un estudio <strong>de</strong> fenología <strong>de</strong> cinco especies <strong>de</strong><br />

Smilax en tres sitios <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> y concluye que la<br />

luz y la precipitación son factores que influyen en la<br />

producción <strong>de</strong> hojas, flores y frutos. A<strong>de</strong>más, observa<br />

que los bejucos que crecen en lugares abiertos tienen<br />

hojas más largas y anchas en comparación con las<br />

plantas que crecen en zonas sombreadas.<br />

Huft (1994) <strong>de</strong>scribe S. kunthii con base en material<br />

<strong>de</strong> Centroamérica. He i<strong>de</strong>ntificado el material<br />

examinado por este autor, y las colecciones <strong>de</strong><br />

Williams & Molina 11775, Rohwe<strong>de</strong>r 989, Stevens<br />

15107 y Hammel 6054 (todos en MO) son<br />

especímenes en floración <strong>de</strong> S. domingensis. El<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 15<br />

tamaño y el color <strong>de</strong> los frutos están basados en<br />

Antonio 715 (MO), i<strong>de</strong>ntificado como S. subpubescens.<br />

En el Field Museum <strong>de</strong> Chicago se encuentra una<br />

foto (# 10062) que al parecer es el tipo <strong>de</strong> Smilax<br />

floribunda Kunth, recolectado en Perú por Ruiz, que<br />

posee características morfológicas <strong>de</strong> S. domingensis.<br />

En la <strong>de</strong>scripción, Kunth (1850) hace énfasis en dos<br />

especímenes recolectados por Hartweg y Ruiz &<br />

Pavón en Perú. Sin embargo, Killip & Morton (1936)<br />

hacen mención <strong>de</strong>l espécimen recolectado por<br />

Hartweg; y rectifican que el tipo <strong>de</strong> esta especie fue<br />

recolectado en Ecuador (“Perú es un error”). A<strong>de</strong>más,<br />

esta sinonimia es apoyada por la <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> S.<br />

floribunda que coinci<strong>de</strong> con la caracterísiticas morfológicas<br />

<strong>de</strong> S. domingensis.<br />

ESPECÍMENES EXAMINADOS. BELICE. Corozal: 1 mi<br />

west <strong>of</strong> northern highway on secondary road, 1 mi north <strong>of</strong><br />

Buena Vista, 100 ft., 23 Jun 1973 (fr), Croat 24962 (MO).<br />

COLOMBIA. Valle: El Cairo, Cerro <strong>de</strong>l Inglés (Cordillera<br />

Occi<strong>de</strong>ntal, Serranía <strong>de</strong> los Paraguas, a 1 hora en jeep <strong>de</strong> El<br />

Cairo), 2400-2500 m, 30 dic 1986 (fr), Silverstone-Sopkin et<br />

al. 2789 (MO). ECUADOR. Bolívar: along first 15 km <strong>of</strong><br />

road Chillanes-El Tambo, 01°57'S, 79°06'W, 2400 m, 18 jul<br />

1991 (fl), van <strong>de</strong>r Werff et al. 12418 (MO). Carchi: Tulcan,<br />

Parroquia Chical, sector Gualpi medio, Reserva Indígena<br />

Awá, sen<strong>de</strong>ro a San Marcos al N <strong>de</strong> la casa comunal, 01°02'N,<br />

78°16'W, 1000 m, 23-27 may 1992 (fr), Tipaz et al. 1099<br />

(MO); Cerro Golondrinas, on crest <strong>of</strong> N ridge low elfin forest,<br />

0°51'30"N, 78°8'20"W, 2880-2950 m, 24 jul 1994 (fl), Boyle<br />

et al. 3413 (MO). Loja: Cerro Villonaco, new road Loja-La<br />

Toma, km 24.7, turn<strong>of</strong>f toward Loja on old road, km 6,<br />

4°00'03"S, 79°16'30"W, 2430 m, 17 abr 1994 (fr), Jørgensen<br />

et al. 295 (MO); Amaluza, 5-10 km ENE <strong>of</strong> the village (Pasaje<br />

<strong>de</strong>l Romerillo), 4°34'S, 79°23'W, 2400-2700 m, 23 set 1976<br />

(fl), Øllgaard & Balslev 9742 (MO). COSTA RICA. Alajuela:<br />

San Ramón, Estación Biológica Alberto Manuel Brenes,<br />

Cuenca <strong>de</strong>l Aranjuez, Arancibia, Fila Cidral, entrando por<br />

Corazón <strong>de</strong> Jesús, 10°14'30"N, 84°42'00"W , 1400 m, 11 oct<br />

1997 (fr), González 2042 (USJ); San Carlos, Peñas Blancas,<br />

1100 m, 10 jul 1985 (fr), Haber & Bello 1946 (MO); 15 km<br />

NNW <strong>of</strong> San Ramón by road 2.5 km N <strong>of</strong> Balsa on road to<br />

San Lorenzo, 10°11'N, 84°30'W, 1050-1100 m, 24 abr 1983<br />

(fl), Liesner & Judziewicz 14711 (MO); Upala, Bijagua, El<br />

Pilón, Cerro La Carmela entre Río Celeste y cabeceras <strong>de</strong>l Río<br />

Chimurria, 10°43'15"N, 84°59'45"W, 1000 m, 11 jul 1988 (fr),<br />

Herrera 2055 (MO); collected along the Rio Zapote about 1<br />

km from the small town <strong>of</strong> Zapote 10°45'N, 85°05'W, 500 m,<br />

5 ene 1975 (fr), Taylor 18164 (US). Cartago: Turrialba, San<br />

Juan Norte, Montaña <strong>de</strong> los Ernest, 800 m, 1 ene 1977 (fr),<br />

Gómez-Laurito 2229 (USJ); 5.5 km S <strong>of</strong> Tapantí, 1400 m, 8<br />

oct 1967 (fl), Lent 1394 (MO). Guanacaste: Liberia, Parque<br />

Nacional Rincón <strong>de</strong> la Vieja, Cordillera <strong>de</strong> Guanacaste,


16 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Rincón <strong>de</strong> la Vieja, 10°45'00"N, 85°18'00"W, 600 m, 10 mar<br />

1996 (fr), Espinosa 1448 (INB); Liberia, Parque Nacional<br />

Guanacaste, Estación Pitilla, Sen<strong>de</strong>ro El Mismo, Finca La<br />

Pasmompa, 11°02'00"N, 85°24'30"W, 700 m, 9 dic 1990 (fr),<br />

Ríos 215 (CR, INB, MO); Liberia, Parque Nacional<br />

Guanacaste, Estación Pitilla, 10°05'02"N, 84°25'40"W, 700 m,<br />

1 abr 1991 (fl), Moraga 382 (USJ); La Chirripa ridge, 4 km<br />

NE El Dos <strong>de</strong> Tilarán, cloud forest exposed to Atlantic tra<strong>de</strong><br />

winds, continental divi<strong>de</strong>, 10°25'N, 84°53'W, 1000 m, 8 may<br />

1986 (fl), Haber et al. 4853 (MO); upper Río Chiquito valley,<br />

5 km N <strong>of</strong> Santa Elena, Atlantic slope rain forest, 10°25'N,<br />

84°50'W, 1300 m, 13 abr 1986, Haber 4373 (MO). Heredia:<br />

Parque Nacional Braulio Carrillo, Estación Magsasay, bosque<br />

primario y orillas <strong>de</strong> potreros, 10°24'03"N, 84°03'03"W, 200<br />

m, 9 jul 1990 (fl), Alcázar et al. 140 (INB); Sarapiquí, Puerto<br />

Viejo, Finca La Selva, the OTS Field Station on the Río<br />

Puerto Viejo just E <strong>of</strong> its junction with the Río Sarapiquí, 100<br />

m, 25 jul 1986 (fl), Wilbur 40453 (CR); Sarapiquí, Chilamate,<br />

Finca El Bejuco, 10°27'35"N, 84°03'55"W, 75 m, 30 ene 1990<br />

(fr), Chacón 700 (CR, MO). Limón: Reserva Indígena<br />

Talamanca Sukut, <strong>de</strong>sembocadura <strong>de</strong>l Río Sukut en el Río<br />

Urén, camino al sureste hacia Purisqui, 9°23'30"N,<br />

82°58'00"W, 650 m, 7 jul 1989 (fr), Hammel et al. 17592<br />

(MO); Parque Tortuguero, Estación Cuatro Esquinas, primer<br />

islote Laguna Tortuguero, frente a la casa-estación, 10°31'N,<br />

83°30'W, 4 m, 24 nov 1987 (fr), Robles 1316 (CR, MO);<br />

Talamanca, Distrito Bratsi, Reserva Indígena Bribri, 1.7 km<br />

southwest <strong>of</strong> Kivut, 6.1 km southwest <strong>of</strong> Alto Lari,<br />

09°23'35"N, 83°05'50"W, 1400-1500 m, 10 mar 1992 (fr),<br />

Schmidt & Aguilar 644 (CR, INB, MO). Puntarenas: Coto<br />

Brus, Parque Internacional La Amistad, Cordillera <strong>de</strong><br />

Talamanca, Estación Altamira, Sen<strong>de</strong>ro Los Gigantes,<br />

09°01'30"N, 82°57'40"W, 1680 m, 14 abr 1995 (fl), Angulo<br />

177 (INB); Coto Brus, Parque Internacional La Amistad,<br />

Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, Las Cruces, 08°47'20"N,<br />

82°58'30"W, 1200 -1300 m, 30 jun 1995 (fr), Angulo 393<br />

(INB); Golfito, Península <strong>de</strong> Osa, Parque Nacional<br />

Corcovado, Sen<strong>de</strong>ro Sirena, 8°28'48"N, 83°35'28"W, 1 - 100<br />

m, 25 mar 1997 (fr), Aguilar 5012 (INB); Fila El Tigre, SE <strong>of</strong><br />

Las Alturas, ca. 8°56'N, 82°51'W, 1350-1450 m, 29 ago 1983<br />

(fr), Davidse 24212 (CR, MO); Puntarenas, Reserva Biológica<br />

Montever<strong>de</strong>, Cordillera <strong>de</strong> Tilarán, Estación Aleman’s,<br />

10°17'40"N, 84°45'00"W, 1000 m, 10 set (fr), Bello et al.<br />

4045 (INB); Punta Banco, 0-200 m, 22 ago 1988 (fr),<br />

Chavarría et al. 282 (CR, MO); Montever<strong>de</strong> Cloud Forest<br />

Reserve, Pacific slope, lower montane wet forest, 10°20'N,<br />

84°50'W, 1500 m, 12 ene 1986 (fl), Haber 4250 (MO). San<br />

José: Aserrí, Zona Protectora Cerros <strong>de</strong> Escazú, Cerros<br />

Escazú, La Carpintera, Cerro Daser, Alto Hierbabuena,<br />

9°50'30"N, 84°07'20"W, 2200 m, 1 abr 1995 (fl), Morales &<br />

Bohs 3852 (CR, INB, MO); El Pizote, San Ramón <strong>de</strong> Tres<br />

Ríos, 1500 m, 26 jun 1984 (fr), Herrera & Gómez 22861 (CR,<br />

MO, USJ); Vasquez <strong>de</strong> Coronado Cantón, Braulio Carrillo<br />

National Park, along San José to Siquerres Hwy., along trail to<br />

Río Sucio, site <strong>of</strong> the Old Carrillo Station, 10°09'50"N,<br />

83°57'10"W, 600-700 m, 30 ago 1996 (fr), Croat 78782 (MO);<br />

Cerros <strong>de</strong> La Palma, 1300 m, dic 1913 (fl), Jiménez 938 (US).<br />

EL SALVADOR. Santa Ana: Hacienda Montecristo n.<br />

Metapán, 2200 m, 27 ago 1951, Rohwe<strong>de</strong>r 989 (MO).<br />

GUATEMALA. Baja Verapaz: Purulhá, along highway CA<br />

14 between El Progreso and Cobán, 3 mi S Purulhá, 17 mi N<br />

<strong>of</strong> junction with Hwy, 17 to Salamá and San Jerónimo vic. km<br />

marker 160, W <strong>of</strong> hwy, 15°13'N, 90°12'W, 1620-1720 m, 26<br />

ene 1987 (fr), Croat et al. 63767 (MO). Izabal: Puerto Barrios,<br />

en el Río Las Escobas, camino entre Puerto Barrios y Punta <strong>de</strong><br />

Palma, 120 m, 10 set 1988 (fl), Martínez et al. 23657 (MO).<br />

Petén: Camino para Puerto Mén<strong>de</strong>z, km 129, lado sureste <strong>de</strong>l<br />

camino, 8 ene 1972 (fr), Ortíz 2182 (MO); Dolores, about 3<br />

km se.e. in pineland, 19 ago 1961 (fl), Contreras 2722 (MO).<br />

HONDURAS. Comayagua: In thicket near El Rincón, 10<br />

miles W <strong>of</strong> Siguatepeque, 1400-1500 m, 24 jul 1936 (fr),<br />

Yuncker et al. 6051 (MO). Francisco Morazán: Cloud forest<br />

area in mountains above San Juancito, 2000 m, 25 mar 1948<br />

(fl), 11775 (MO). Olancho: Montaña <strong>de</strong> Chifiringo, bosque <strong>de</strong><br />

hoja ancha, 20 km S <strong>de</strong> Campamento, 1079 m, 6 oct 1979 (fr),<br />

Soto 127 (MO). MÉXICO. Chiapas: Acagoyagua, Escuintla,<br />

12 ago 1947 (bo, fl), Matuda 16826 (USJ); Trinitaria, slopes<br />

with montane rain forest Liquidambar, Magnolia, Vochysia,<br />

east <strong>of</strong> Laguna Tzikaw, Monte Bello National Park, 1300 m,<br />

23 ene 1973 (fr), Breedlove 32258 (MO). Veracruz: San<br />

Andrés Tuxtla, 2 km al N <strong>de</strong> la Estación <strong>de</strong> Biología Tropical<br />

Los Tuxtlas, 18°34'N y18°36'N , 95°04'W y 95°09'W, 25 set<br />

1986 (fl), Cedillo 3682 (MO); forest near Jalapa, 4000 ft, 21<br />

may 1899 (fl), Pringle 7780 (MO). NICARAGUA. Boaco:<br />

Hacienda Rancho Gran<strong>de</strong>, ca. 16 km al N <strong>de</strong> Comoapa,<br />

12°33'N, 85°30'W, 27 dic 1984 (fr), Estrada et al. 99 (MO).<br />

Jinotega: N slope <strong>of</strong> Volcán Yalí, ca. 13°15'N, 86°10'W,<br />

1200-1400 m, 25 oct 1979 (fr), Stevens et al. 15107 (MO).<br />

Matagalpa: Camino al cerro Carlota a 2 km <strong>de</strong> la carretera al<br />

Tuma, 12°58'N, 85°52'W, 1040-1100 m, 5 mar 1982 (fr),<br />

Moreno 15632 (MO). PANAMÁ. Bocas <strong>de</strong>l Toro: N coast <strong>of</strong><br />

Escudo <strong>de</strong> Veraguas Island, 9°05'N, 81°35'2W, 5 m, 8 ago<br />

1987 (fl), McPherson 11434 (MO). Chiriquí: Vicinity <strong>of</strong><br />

Fortuna Dam, along trail across valley S <strong>of</strong> lake, forest,<br />

8°45'04"N, 82°15'04"W, 1300-1400 m, 7 feb 1987 (fr),<br />

McPherson 10392 (MO).<br />

2. Smilax mollis Humb. & Bonpl. ex Willd., Sp. Pl.<br />

4: 785. 1806. TIPO: MÉXICO. Veracruz: Jalapa,<br />

Humboldt & Bonpland s. n. (holotipo, P, [IDC micr<strong>of</strong>icha<br />

1440.1338.II.9). FIG. 4<br />

Smilax angustiflora A. DC., Monogr. Phan.1: 67.<br />

1878. TIPO: COSTA RICA. Alto <strong>de</strong> la Cruz, en<br />

Azarí, H<strong>of</strong>fmann 575 (holotipo, B; isotipos [fragmentos<br />

G, US!], [foto 10052 F!]); syn. nov.<br />

Smilax can<strong>de</strong>lariae A. DC., Monogr. Phan. 1: 70.<br />

1878. TIPO: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Can<strong>de</strong>laria, planta<br />

femenina, H<strong>of</strong>fmann s. n. (holotipo, B [foto<br />

10054 F!]); syn. nov.<br />

Smilax mollis var. acuminata A. DC., Monogr.<br />

Phan. 1: 68. 1878. TIPO: México. Veracruz,<br />

Orizaba, Bourgeau 3038 (K, P [fragmento US,


Abril 2004<br />

imagen digital US!]).<br />

Smilax ovata Sessé & Moc., Fl. Mexic. (ed. 2) 232.<br />

1894. TIPO: México, Sessé & Mociño s. n. (G).<br />

Smilax gymnopoda Apt, Repert. Spec. Nov. Regni<br />

Veg. 18: 401. 1922. TIPO: México. Veracruz, in<br />

Dickichten nahe Jalapa in einer Höhe von 1200<br />

m, Pringle 8130 (lectotipo <strong>de</strong>signado aquí, GH!;<br />

isolectotipos, MO!, BM, BR, F, G, GH!, K, NY,<br />

P - imagen digital US!, W).<br />

Smilax gentlei Lun<strong>de</strong>ll, Wrightia 3(8): 163. 1966.<br />

TIPO: Belize. Toledo Distr., between Orange<br />

Point and Rio Moho in broken cohune ridge, 12<br />

Abr 1952, P.H. Gentle 7648 [holotipo LL, isotipos<br />

LL - foto MO!, S (2 hojas)].<br />

Smilax mollis var. hirsutior Killip & C. Morton,<br />

Publ. Carnegie Inst. Wash. 461: 288. 1936.<br />

Smilax hirsutior (Killip & C. Morton) C. Morton.<br />

TIPO: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Cartago, Río Turrialba, Mar<br />

1894, J.D. Smith 4971 (holotipo US!); syn. nov.<br />

Rizoma con engrosamientos en los nudos, sin escamas,<br />

raíces cilíndricas, cubriendo casi todo el rizoma.<br />

Tallos cilíndricos, finamente pubescentes, a veces<br />

glabrescentes, inermes, ocasionalmente morados<br />

cuando están jóvenes. Hojas ovadas a lanceoladas, 7-<br />

19 x 3.4-11 cm, 7 nervios, raramente trinervada, los<br />

nervios primarios prominentes en el envés, conectados<br />

por nervaduras reticuladas, conspicuas, ápice<br />

agudo, base cordada, margen entero, muy pubescentes<br />

las jóvenes, finamente tomentosas las adultas,<br />

cartáceas a subcoriáceas, algo rugosas; pecíolo 0.8-3<br />

cm <strong>de</strong> largo, pubescente. Umbelas solitarias, rara vez<br />

saliendo tres <strong>de</strong> la base <strong>de</strong> la rama floral; las estaminadas<br />

con pedúnculo cilíndrico, 0.5-2.5 cm, más<br />

largo o más corto que el pecíolo subyacente; tépalos<br />

4-7 mm, filamentos 2-4 mm, anteras 1-1.5 mm, más<br />

cortas que los filamentos; las pistiladas con pedúnculo<br />

aplanado, 0.3-3 cm, más largo o corto que el pecíolo<br />

subyacente; tépalos 3-3.5 mm. Bayas 0.5-1 cm <strong>de</strong><br />

diámetro, anaranjadas.<br />

DISTRIBUCIÓN Y HÁBITAT. Se encuentra en bosques<br />

húmedos, montanos, premontanos, entre 0 y 2000 m<br />

(Fig. 3). Se distribuye <strong>de</strong>s<strong>de</strong> México hasta Panamá<br />

(Huft 1994).<br />

Smilax mollis se caracteriza por tallos cilíndricos,<br />

ausencia <strong>de</strong> aguijones y hojas jóvenes muy pubes-<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 17<br />

centes. En lugares abiertos sus hojas suelen ser<br />

gran<strong>de</strong>s, rugosas y casi glabras o finamente pubescentes,<br />

con agallas cilíndricas pubescentes, pedúnculos<br />

iguales o más largos que el pecíolo subyacente,<br />

tépalos 3-7 mm y frutos anaranjados.<br />

Esta especie presente una alta variabilidad morfológica,<br />

tanto vegetativa como reproductiva. A continuación<br />

se presentan varias observaciones:<br />

1. Los nombres que se consi<strong>de</strong>ran sinónimos presentan<br />

ejemplares tipo que se diferencian por la cantidad<br />

<strong>de</strong> pubescencia y el tamaño <strong>de</strong> las hojas. De<br />

Candolle (1878) señala que Smilax angustiflora se<br />

encontraba mezclada en el herbario con S. tomentosa;<br />

que se diferencia <strong>de</strong> ésta por las hojas pálidas<br />

ovadas, con base laminar cordada, nervios medios<br />

pr<strong>of</strong>undamente connados, consistencia menos<br />

firme, pedúnculos más largos, botones reducidos y<br />

anteras mutiladas. Smilax can<strong>de</strong>lariae también<br />

había sido confundida en herbario con S. tomentosa<br />

Kunth y S. angustiflora.<br />

De Candolle (1878) enfatiza que S. can<strong>de</strong>lariae es<br />

diferente <strong>de</strong> S. tomentosa y S. angustiflora por las<br />

semillas, aunque sólo hace mención <strong>de</strong> los frutos<br />

negruzcos cuando están secos y los pedúnculos<br />

más cortos que los pecíolos subyacentes. A<strong>de</strong>más,<br />

sugiere que tal vez el espécimen con frutos <strong>de</strong><br />

Jurgensen 563 (FI-W), recolectado en México,<br />

podría ser también esta especie. Huft (1994) indica<br />

que es endémica en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> y completa la<br />

<strong>de</strong>scripción con las bayas <strong>de</strong> color rojo.<br />

2. Al examinar ejemplares <strong>de</strong> S. mollis se observa que<br />

en la parte superior <strong>de</strong>l tallo <strong>de</strong> especímenes <strong>de</strong><br />

herbario se encuentran pedúnculos muy cortos en<br />

comparación con los pecíolos, pero en las ramas viejas<br />

los pedúnculos son más largos que los pecíolos;<br />

por tanto, esto forma parte <strong>de</strong> una variación morfológica.<br />

La falta <strong>de</strong> observaciones en el campo y la<br />

poca disponibilidad <strong>de</strong> especímenes recolectados en<br />

años anteriores ha hecho que algunas especies no<br />

hayan sido apropiadamente <strong>de</strong>scritas. Ejemplo <strong>de</strong><br />

ello son S. mollis var. acuminata y S. hirsutior.<br />

3. La dioecia <strong>de</strong> Smilax ha representado un problema<br />

en las <strong>de</strong>scripciones. Smilax hirsutior y S. angustiflora<br />

están <strong>de</strong>scritas sólo con base en flores masculinas<br />

y S. can<strong>de</strong>lariae con base en flores femeninas.<br />

El tipo <strong>de</strong> la última está representado sólo por


18 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figura 4. Smilax mollis Humb. & Bonpl.: A. Flor femenina, B. Flor masculina, C. Estambre, D. Frutos, E. Semillas,<br />

F. Rama joven, G. Rama fértil con agallas y botones, H. Tallo y rizoma


Abril 2004<br />

fragmentos <strong>de</strong> la planta. Ambas situaciones han<br />

representado un problema en la <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong><br />

especies nuevas, porque sus caracteres se han basado<br />

en un solo sexo <strong>de</strong> la planta.<br />

4. El color <strong>de</strong> los frutos se ha usado para distinguir las<br />

especies pubescentes <strong>de</strong> Smilax. Esta coloración<br />

<strong>de</strong>l fruto quizás <strong>de</strong>pen<strong>de</strong> <strong>de</strong> la observación <strong>de</strong>l<br />

recolector, <strong>de</strong>l ambiente don<strong>de</strong> se <strong>de</strong>sarrolla el<br />

bejuco y <strong>de</strong> la variación <strong>de</strong>l color <strong>de</strong> las bayas a lo<br />

largo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo.<br />

ESPECÍMENES EXAMINADOS. BELICE. Cayo: Chaa Creek,<br />

17°06'N, 89°04'W, 8 dic 1992 (fr), Arvigo & Cocon 694<br />

(MO). COSTA RICA. San Ramón, Reserva Biológica Alberto<br />

Manuel Brenes, Cordillera <strong>de</strong> Tilarán, camino <strong>de</strong> entrada a la<br />

estación, 10°13'00"N, 84°37'00"W, 850 m, 6 jun 1998 (fr),<br />

Gómez-Laurito et al. 13120 (USJ); 3 1/2 km west <strong>of</strong> Fortuna,<br />

2 km nortwest <strong>of</strong> New Volcán Arenal along its sloping base,<br />

10°28'N, 84°41'W, 1500 m, 5 ago 1972 (fr), Taylor & Taylor<br />

11678 (MO); along road from San Ramón northward through<br />

Balsa, ca. 5.7 km N <strong>of</strong> bridge over Quebrada Volio, SW <strong>of</strong><br />

road, 10°08'N, 84°29'W, 1100-1150 m, 10 set 1979 (fr),<br />

Stevens 14176 (MO). Cartago: Cartago, Pacayas, 1170 m, 29<br />

jun 1952 (fr), Córdoba 168 (USJ); Turrialba, Instituto<br />

Interamericano <strong>de</strong> Ciencias Agrícolas, 600 m, 28 set 1950,<br />

León 2778 (USJ); Forest on Casa <strong>de</strong> Tejas Ridge, above Río<br />

Gato, 9°47'N, 83°41'W, 800 m, 15 set 1973 (fr), Lent 3606<br />

(CR). Heredia: Sarapíquí, Puerto Viejo, Finca La Selva, the<br />

OTS Field Station on the Río Puerto Viejo just E <strong>of</strong> its junction<br />

with the Río Sarapiquí, 100 m, 4 jun 1985 (fr), Jacobs et<br />

al. 3241 (USJ); Parque Nacional Braulio Carrillo, Estación El<br />

Ceibo, sen<strong>de</strong>ro 100 m <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l puesto, en potrero <strong>de</strong> caballos,<br />

10°19'40"N, 84°04'50"W, 500 m, 7 nov 1992 (fl),<br />

Fernán<strong>de</strong>z 461 (INB, MO). Guanacaste: Liberia, Parque<br />

Nacional <strong>de</strong> Guanacaste, Estación Cacao, bosque primario,<br />

potreros y orilla <strong>de</strong> bosque, 10°55'45"N, 85°28'15"W, 1100 m,<br />

3 nov 1990 (fr), Alcázar 31 (CR); Parque Nacional<br />

Guanacaste, La Cruz, Estación Pitilla 10°59'26"N,<br />

85°25'40"W, 700 m, 7 nov 1990 (fr), Moraga 152 (INB);<br />

Tilarán, Cuenca <strong>de</strong>l San Carlos, sector Lago Cote, en bosque<br />

primario y secundario, 10°34'15"N, 84°54'50"W, 680 m, 12<br />

mar 2000 (fr), Chávez 305 (INB); P. N. Rincón <strong>de</strong> La Vieja,<br />

Sector el Canal, a 1 km aguas arriba <strong>de</strong> la administración,<br />

10°46'09"N, 85°17'25"W, 900 m, 2 abr 1991 (fr), Rivera 1214<br />

(INB, MO). Limón: Bor<strong>de</strong> <strong>de</strong> Lago Dabagri, 1100 m, 4 nov<br />

1984 (bo, fl), Gómez et al. 23139 (CR); Limón, Cuenca <strong>de</strong>l<br />

Estrella, Penhurst, Finca Júpiter, 9°43'52"N, 82°55'56"W, 200<br />

m, 18 ene 1997 (fr), Rodríguez 1912 (CR, INB, MO);<br />

Talamanca, Reserva Indígena Kekoldi, en el camino hacia la<br />

casa <strong>de</strong> doña Ana, 9°37'N, 82°43'W, 150 m, 10 jun 1996 (fl),<br />

Dalle & Barrantes 102 (USJ); Cerro Coronel, E <strong>of</strong> Río<br />

Zapote, E <strong>of</strong> new road, higher parts <strong>of</strong> hill ca 1.5 km from Río<br />

Colorado, 10°40'N, 83°40'W, 40-100 m, 13 mar 1987 (fr),<br />

Stevens et al. 24757 (MO). Puntarenas: Coto Brus, San Vito<br />

<strong>de</strong> Java, Estación Biológica Las Cruces, 20 m uphill from<br />

Trail Marker ft 12, 8°47'8.9"N, 82°57'29.3"W, 1030 m, 8 mar<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 19<br />

1996 (fr), Krings 254 (USJ); Garabito, Reserva Biológica<br />

Carara, Valle <strong>de</strong>l Tárcoles, Bijagual, alre<strong>de</strong>dores <strong>de</strong> Quebrada<br />

Máquina, bosque secundario, 9°45'00"N, 84°33'50"W, 500 m,<br />

2 jul 1990 (fr), Rojas 98 (INB); Montever<strong>de</strong>, along road from<br />

the Tropical Science Center to Montever<strong>de</strong> tropical cloud forest,<br />

10°18'10"N, 84°47'30"W, 1400 m, 14 jul 2000 (fr), Boyle<br />

5732 (USJ); Osa, Reserva Forestal Golfo Dulce, Cuenca<br />

Térraba-Sierpe, Bahía Chal, entrada a Chocuaco, 8°43'50"N,<br />

83°27'17"W, 150-175 m, 25 jun 1998 (fr), Aguilar 5453<br />

(INB); Puntarenas, Montever<strong>de</strong>, community near Quaker<br />

school, 10°18'N, 84°48'W, 1400-1500 m, 3 jul 1991 (fl),<br />

Haber & Zuchowski 10713 (CR, INB, MO); road 2-4 km N <strong>of</strong><br />

Santa Elena, forested roadsi<strong>de</strong>s and remnant forest stands,<br />

1500-1600 m, 4 may 1984 (fr), Murphy & Whetstone 833<br />

(MO); Parque Nacional Corcovado, Sirena, look out trail,<br />

8°28'N, 83°55'W, 1-20 m, 21 oct 1989 (fr), Kernan et al. 1300<br />

(CR, MO); Buenos Aires, Cuenca Térraba-Sierpe, Puesto Tres<br />

Colinas, 9°07'44"N, 83°03'58"W, 1940 m, 18 set 1996 (fr),<br />

Gamboa & Picado 671 (INB, MO). San José: Aserrí, 3 km al<br />

S <strong>de</strong> Aserrí, 1700 m, 8 feb 1977 (fr), Gómez-Laurito &<br />

Valerio 2372 (USJ); Nordabfall <strong>de</strong>r Cerros <strong>de</strong> Escazú, Alto<br />

Tapezco, südlich oberhalb Bebe<strong>de</strong>ro (oberhalb Escazú), 1600-<br />

1740 m, 21 nov 1992 (fl), Döbbeler 5463 (CR); Pérez<br />

Zeledón, Río Nuevo, Reserva Forestal Los Santos, camino<br />

entre California y Zaragoza, 9°28'10"N, 83°49'20"W, 1000 m,<br />

6 mar 2001 (fr), Quesada et al. 477 (CR); San Marcos <strong>de</strong><br />

Tarrazú, Estribación fila San Isidro, bosques residuales en<br />

zona muy alterada, 9°33'50"N, 84°04'40"W, 1000-1100 m, 29<br />

nov 1995 (fr), Cascante et al. 889 (CR); Zona Protectora La<br />

Cangreja, Mastatal <strong>de</strong> Puriscal, bosque primario en las márgenes<br />

<strong>de</strong>l Río Negro, 9°40'55"N, 84°23'38"W, 290 m, 8 nov<br />

1992 (fr), Morales 983 (INB, MO); Reserva Biológica Carara,<br />

sector Bijagual, sitio Quebrada Máquina, 9°45'00"N,<br />

84°33'50"W, 450 m, 2 nov 1990 (fr), Zúniga & Varela 334<br />

(CR, MO); Reserva Biológica Carara, Estación Bijagual,<br />

9°46'N, 84°36'W, 500 m, 23 jul 1990 (fr), Bello 2339 (INB,<br />

MO). GUATEMALA. Izabal: El Estro La Mina <strong>de</strong> Exmibal,<br />

al E <strong>de</strong>l Estor, 15°31'N, 89°23'W, 50 m, 17 jul 1988 (fr),<br />

Tenorio et al. 14576 (MO); Puerto Barrios, a 3 km al S <strong>de</strong><br />

Punta <strong>de</strong> Palma, 5 m, 9 set 1988 (fr), Martínez et al. 23627<br />

(MO). HONDURAS. Atlántida: La Ceiba, on the mountain<br />

slopes and coastal plains, jun a ago 1938 (bo), Yuncker et al.<br />

8271 (MO). Colón: 1.8 mi strip on the bank <strong>of</strong> Río<br />

Guaimoreto between old brig<strong>de</strong> and Laguna Guaimoreto 4.5<br />

mi, NE <strong>of</strong> Trujillo on old road to Castilla, 15°57'30"N,<br />

85°54'30"W, 20 nov 1980 (fr), Saun<strong>de</strong>rs 715 (MO). MEXICO.<br />

Chiapas: Ocosingo, 6-8 km N <strong>of</strong> Ocosingo along road to<br />

bachajón, 900 m, 24 set 1972 (fr), Breedlove 27955 (MO);<br />

along highway 195 between Chiapa <strong>de</strong> Corzo and Pichucalco,<br />

7.9 mi N <strong>of</strong> Bochil, 17°03'N, 92°51'W, 1990 m, 17 feb 1987<br />

(fr), Croat & Hannon 65086 (MO). Veracruz: San Andrés<br />

Tuxtla, Estación <strong>de</strong> Biología Tropical Los Tuxtla, 18°34' y<br />

18°36'N, 95°04' y 95°09'W, 160 m, 15 feb 1985 (fr), Ibarra<br />

Manríquez & Sinaca Colín 2281 (MO). Oaxaca: María<br />

Chimalapa, Arroyo Palomares, ca. 2 km al N <strong>de</strong> Santa María,<br />

16°55'N, 94°41'W, 250 m, 8 dic 1984 (fl), Hernán<strong>de</strong>z 630<br />

(CHAPA, MO). NICARAGUA. Río San Juan: Between Río<br />

Santa Cruz and Caño Santa Crucita, La Palma, 11°2-4'N,


20 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

84°24-26'W, 40-60 m, 30 nov-2 dic 1984 (fr), Stevens 23447<br />

(MO). Zelaya: Sector Mina Nueva América, 13°45'N,<br />

84°30'W, 500 m, 22 set 1984 (fr), Ortíz 2135 (MO); Cerro<br />

Saslaya, 20 km W <strong>of</strong> Siuna, 1100-1400 m, 5 may 1977 (fl),<br />

Neill 1834 (MO). PANAMA. Chiriquí: Vicinity <strong>of</strong> Fortuna<br />

Dam, along trail from higway across Rio Hornito, S <strong>of</strong> reservoir,<br />

8°45'N, 82°15'W, 1100-1350 m, 7 set 1987 (fl),<br />

McPherson 11670 (MO). Colón: rain forest along Santa Rita<br />

Ridge, road to Estacion Calibrar Lluvia el Agua Clara 9°22'N,<br />

79°42-45'W, 1300 m, 26 jun 1971 (fl, fr), Webster & Dressler<br />

16737 (MO) Panamá: Road from Panamerican Highway to<br />

Cerro Jefe, summit, 23.4 km from Panamerican Highway, 22<br />

jun 1977 (fr), Folsom 3829 (MO); Barro Colorado Island, Gatun<br />

Lake, 8-10 ago 1940 (fl, fr), Barlett & Lasser 16721 (MO).<br />

3. Smilax panamensis Morong, Bull. Torrey Bot.<br />

Club 21: 441. 1894. TIPO: PANAMÁ. Gatún Station,<br />

Hayes 63 (Lectotipo, <strong>de</strong>signado por Killip & C.<br />

Morton, Publ. Carnegie Inst. Wash. 461: 275 (1936),<br />

imagen digital NY!). FIG. 5<br />

Smilax ramonensis Apt, Repert. Spec. Nov. Regni<br />

Veg. 18: 405. 1922. TIPO: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>: San<br />

Pedro, near San Ramón, 1400-1600 m, Tonduz<br />

17723 (holotipo B; isotipos, BM, BR, CR!, fragmentos<br />

y foto digital, US).<br />

Rizoma con engrosamiento tuberoso, blanco, escamas<br />

café oscuro, raíces cilíndricas, a veces con escamas.<br />

Tallos cilíndricos, glabros, armados en la parte<br />

inferior con aguijones rectos o recurvados, robustos,<br />

inermes en la parte superior. Hojas ovadas a lanceoladas,<br />

8-18 x 2-9 cm, 5 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base, 2<br />

nervios submarginales conectados por nervaduras<br />

reticuladas, conspicuas, ápice acuminado a brevicuspidado,<br />

base aguda, margen entero; pecíolos 1-2.5<br />

cm. Umbelas racemosas o solitarias con brácteas<br />

prominentes, persistentes en la madurez; las estaminadas<br />

con pedúnculo aplanado, 1-3 cm, más largo que<br />

el pecíolo subyacente; tépalos <strong>de</strong> las flores masculinas<br />

3-4 mm, filamentos ca. 1 mm, anteras ca. 2 mm,<br />

más largas que los filamentos; las pistiladas con<br />

pedúnculo aplanado, 1-2 cm, más largo que el pecíolo<br />

subyacente; tépalos 4-5 mm. Bayas 0.7-0.9 mm <strong>de</strong><br />

diámetro, anaranjadas.<br />

DISTRIBUCIÓN Y HÁBITAT. Es un bejuco abundante en<br />

bosques húmedos, premontanos, <strong>de</strong> 0 a 1700 m. Se<br />

encuentra en el noroeste, centro y sur <strong>de</strong>l país (Fig.<br />

7). Se distribuye <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Honduras hasta Panamá.<br />

NOMBRES COMUNES. Cuculmeca, cuculmeca blanca.<br />

Smilax panamensis se caracteriza por el rizoma<br />

tuberoso, blanco, tallos redondos con aguijones<br />

gran<strong>de</strong>s y rectos, hojas coriáceas, las hojas viejas se<br />

tornan amarillas con manchas café, en las muestras <strong>de</strong><br />

herbario las hojas a veces suelen tornarse negras;<br />

agallas como ampollas, <strong>de</strong> color café pálido prominentes<br />

en el haz <strong>de</strong> la hoja; el pedúnculo es más largo<br />

que el pecíolo subyacente; umbelas en racimo con<br />

brácteas persistentes en la inflorescencia, tépalos ca.<br />

4 mm y bayas anaranjadas.<br />

Morong (1894) <strong>de</strong>scribe esta especie con tallos<br />

inermes, ligeramente pubescentes, pedúnculos y<br />

zarcillos casi glabros y frutos negros con rojo matizado.<br />

Killip & Morton (1936) sugieren que existe una<br />

confusión en los datos originales <strong>de</strong> la publicación <strong>de</strong><br />

esta especie, porque el ejemplar recolectado por<br />

Hayes 209, con flores pistiladas y frutos, es un<br />

espécimen <strong>de</strong> S. mollis y es diferente <strong>de</strong> los dos<br />

especímenes citados (Hayes 63, 68). Estos tres<br />

especímenes fueron reexaminados por J.B. Norton en<br />

el Jardín Botánico <strong>de</strong> New York.<br />

Killip & Morton (1936) aclaran que algunos<br />

especímenes <strong>de</strong> S. spissa se encontraban i<strong>de</strong>ntificados<br />

como S. panamensis; aunque estas especies crecen<br />

asociadas, ambas difieren en algunas características<br />

importantes.<br />

ESPECÍMENES EXAMINADOS. COSTA RICA. Alajuela:<br />

San Ramón, Reserva Biológica Alberto Manuel Brenes,<br />

Cordillera <strong>de</strong> Tilarán, camino <strong>de</strong> entrada a la estación,<br />

10°13'00"N, 84°37'00"W, 800-850 m, 27 ago 1995 (fr),<br />

Gómez-Laurito & Mora 12811 (USJ); San Ramón, 22 may<br />

1913, Tonduz 35417 (MO); San Ramón, Pieda<strong>de</strong>s Norte, 1100<br />

m, 1 feb 1984, Khan et al. 722 (CR, MO, USJ). Cartago:<br />

Monumento Nacional Guayabo, Cañón <strong>de</strong>l Río Guayabo, 550<br />

m, 1 feb 1990 (fr), Sánchez 62 (USJ). Guanacaste: 2 km al NE<br />

<strong>de</strong> Tilarán, 880 m, 4 dic 1963 (fr), Jiménez 1343 (CR); 15 km<br />

NNW <strong>of</strong> San Ramón by road, 2.5 km N <strong>of</strong> Balsa on road to<br />

San Lorenzo, 10°22'N 84°30'W, 1050-1100 m, 25 abr 1983<br />

(fr), Liesner & Judziewicz 14889 (MO); San Ramón, Cerro <strong>de</strong><br />

Santiago, 1100 m, 29 abr 1982 (fr), Carvajal 217 (CR, MO,<br />

USJ); Parque Nacional Guanacaste, Estación Pitilla, Sen<strong>de</strong>ro<br />

Laguna, 10°59'26"N, 85°25'40"W, 700-1000 m, 2 ene 1991<br />

(fr), Moraga 268 (INB, MO). Heredia: Sarapiquí, Puerto<br />

Viejo, Estación Biológica La Selva, 25 jun 1983 (fr), Chacón<br />

992 (CR). Limón: Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, along ridge<br />

between Quebrada Camagre and Río Barbilla, 10°00'N,<br />

83°24.5'W, 180-480 m, 9 set 1998 (fr), Grayum et al. 8902<br />

(INB); Parque Nacional Tortuguero, Estación Agua Fría,<br />

Sen<strong>de</strong>ro Agua Fría, hasta entrada Sen<strong>de</strong>ro Aguacate,<br />

10°26'40"N, 83°34'40"W, 20 m, 1 dic 1990 (fr), Solano 245


Abril 2004<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 21<br />

Figura 5. Smilax panamensis Morong: A. Flor femenina, B. Flor masculina, C. Estambre, D. Semillas, E. Rama fértil con<br />

agallas y frutos, F. Tallo y rizoma.


22 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

(INB). Puntarenas: Buenos Aires, Parque Internacional La<br />

Amistad, Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, Estación Altamira,<br />

Sen<strong>de</strong>ro Los Gigantes, bosque secundario, 9°01'35"N,<br />

83°00'45"W, 1250-1300 m, 8 abr 1996, Villalobos 287 (CR,<br />

INB, MO); Coto Brus, Parque Internacional La Amistad,<br />

Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, Estación Pittier, Aguas Calientes,<br />

Rivera Río Cotón y alre<strong>de</strong>dores Aguas Termales, 9°01'30"N,<br />

82°57'40"W, 1680 m, 1 feb 1995, Madrigal et al. 23 (INB);<br />

Coto Brus, Las Alturas Biological Station, 50 m along path A,<br />

hanging directly above path, premontane wet forest, Canopy<br />

entirely open directly above plant, 8°57'12"N, 82°50'10"W,<br />

1550 m, 10 jul 1998 (fr), Boyle et al. 5627 (USJ); Golfito,<br />

Parque Nacional Corcovado, Península <strong>de</strong> Osa, Estación<br />

Sirena, Sen<strong>de</strong>ro Naranjos, 8°28'50"N, 83°35'30"W, 10 m, 5<br />

feb 1994 (bo, fl), Aguilar 3075 (CR, INB, MO); Golfito, Mata<br />

Palo, Finca Jilva. Jiménez, 8°23'35"N, 83°18'10"W, 200-220<br />

m, 11 set 1991 (fr), Aguilar 403 (CR, INB, MO); Forest to the<br />

E <strong>of</strong> hairpin ca. 1 km SE <strong>of</strong> Las Alturas <strong>de</strong> Coto Brus, on road<br />

from San Vito, 8°56'N, 82°50'W, 1390-1440 m, 13 jul 1985<br />

(fr), Grayum & Hammel 5669 (MO). San José: Vicinity <strong>of</strong> El<br />

General, 825 m, feb 1936 (fl); Skutch 2583 (MO); Santa Rosa<br />

<strong>de</strong> Puriscal, Río Negro, faldas Cerro La Cangreja, 400-700 m,<br />

20 jun 1986, Chacón & Chacón 1949 (CR, MO, USJ).<br />

HONDURAs. Atlántida: Thicket near Lancetilla, 90 pies, 27 jul<br />

1934 (fr), Yuncker 4776 (MO). NICARAGUA. Zelaya: Río Punta<br />

Gorda, Atlanta, “La Richard” 200 m, al SE, 11°32'N,<br />

84°05'W, 20 m, 13 nov 1981 (fr), Moreno & Sandino 13022<br />

(MO); E <strong>de</strong>l poblado <strong>de</strong> Nueva Atlanta, 11°34'N, 84°26'W, 20<br />

feb 1994 (bo, fl), Rueda et al. 3272 (MO); camino a la largo<br />

<strong>de</strong>l Río Punta Gorda entre la Corriente la Guitarrona y San<br />

José, 11°32'N, 84°45'W, 26 feb 1994 (fl), Rueda 3600 (MO).<br />

PANAMÁ. Coclé: 7 km N <strong>of</strong> Llano Gran<strong>de</strong> on road to Coclesito,<br />

in forest, 1700 ft., 8 mar 1978 (fl), Hammel 1933 (MO).<br />

Darién: Vicinity <strong>of</strong> El Real, Río Tuira, S <strong>of</strong> El Real, Don<br />

Pablo Othon's pasture, footthills <strong>of</strong> Cerro Pirre, 30 jun 1959<br />

(fr), Stern et al. 746 (MO); La Boca <strong>de</strong> Pirre, 13 oct 1967 (fr),<br />

Bristan 1263 (MO). Panamá Barro Colorado Island, Canal<br />

Zone, 13 ene 1939 (fl), Zetek 4319 (MO); Barro Colorado<br />

Island, Canal Zone, Barbour Trail 350, 26 set 1968 (fr), Croat<br />

6475 (MO).<br />

4. Smilax spinosa Mill., Gard. Dict. ed. 8, no. 8.<br />

1768. TIPO: MÉXICO. Houston s. n. (holotipo, BM).<br />

FIG. 6<br />

Smilax mexicana Griseb. ex Kunth, Enum. Pl. 5:<br />

167. 1850. TIPO: MÉXICO. Veracruz; prope<br />

Misantla, Schie<strong>de</strong> & Deppe 986 (holotipo, B;<br />

isotipo: K, MO!).<br />

Smilax costaricae Vatke, Linnaea 40: 223. 1876.<br />

Smilax mexicana var. costaricae (Vatke) A. DC.<br />

Monogr. Phan. 1: 117. 1878. TIPO: COSTA RICA:<br />

San José, mayo 1857, H<strong>of</strong>fmann 503 & 504 (sintipo,<br />

B, fragmentos e imagen digital US!).<br />

Smilax wagneriana A. DC., Monogr. Phan. 1: 143.<br />

1878. TIPO: PANAMÁ. Chiriquí, abril 1854, M.<br />

Wagner 630 (M).<br />

Smilax mazatlanensis Sessé & Moc., Pl. Nov. Hisp.<br />

(ed. 2) 1893. TIPO: MÉXICO: Guerrero:<br />

Mazatlán. Sin recolector.<br />

Smilax gaumeri Millsp. ex Gaumer, Field Mus.<br />

Nat. Hist., Bot. Ser. 1(4): 357. 1898. TIPO:<br />

MÉXICO. Yucatán, Izamal, jun, G.F. Gaumer 687<br />

(holotipo, F; isotipos, G, MO!, imagen digital<br />

US! y NY!).<br />

Smilax lun<strong>de</strong>llii Killip & C. V. Morton, Publ.<br />

Carnegie Inst. Wash. 461: 265 1936. TIPO:<br />

GUATEMALA: Petén: recolectado en la Sabana<br />

Zis, 3 mayo 1933, C.L. Lun<strong>de</strong>ll 3190 (holotipo,<br />

US!; isotipo, MICH).<br />

Smilax munda Killip & C. Morton, Publ. Carnegie<br />

Inst. Wash. 461: 265, 1936. TIPO: BRITISH<br />

HONDURAS: on the bank <strong>of</strong> Río Gran<strong>de</strong>, 23 jul<br />

1933, W.A. Schipp 1181 (holotipo F [foto 52901<br />

F!]; isotipos, K, MICH, MO! [fragmentos US!]);<br />

syn. nov.<br />

Smilax luculenta Killip & C. Morton, Publ.<br />

Carnegie Inst. Wash. 461: 289 (1936). TIPO:<br />

HONDURAS. Atlántida: collected near Tela, in<br />

thicket near beach, 14 Dec 1927-15 Mar 1928,<br />

P.C. Standley 54275 (holotipo US!; isotipo F);<br />

syn. nov.<br />

Rizoma con engrosamiento en los nudos. Tallos<br />

cilíndricos, glabros, obtusamente angulados en la parte<br />

superior e inferior, generalmente en zigzag, armados<br />

con fuertes aguijones, aplanados en la parte superior,<br />

inermes en la parte inferior. Hojas ovadas a lanceoladas,<br />

cartáceas, ocasionalmente algo coriáceas, 4-<br />

12.5 x 5.5-12 cm, 5 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base, los nervios<br />

primarios prominentes en ambos lados conectados por<br />

nervaduras reticuladas, conspicuas, rara vez acúleos<br />

en el envés, hojas jóvenes ocasionalmente con manchas<br />

blancas o ver<strong>de</strong> pálidas, ápice agudo, base redonda<br />

o aguda, margen entero; pecíolos 0.4-2.7 cm <strong>de</strong><br />

largo. Umbelas solitarias, ocasionalmente racemosas;<br />

las estaminadas con pedúnculo aplanado, 1.5-6 mm,<br />

más corto que el pecíolo subyacente; tépalos 2 mm,<br />

anteras 0.5 mm, filamentos 0.7-1 mm, más largos que<br />

las anteras; las pistiladas con pedúnculo aplanado, 2-<br />

26 mm; tépalos ca. 2 mm. Bayas 4-7 mm <strong>de</strong> diámetro,<br />

rojas, moradas o negras.<br />

DISTRIBUCIÓN Y HÁBITAT. Es un bejuco que posee


Abril 2004<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 23<br />

Figura 6. Smilax spinosa Mill. A. Frutos, B. Semillas, C. Flor masculina, D. Estambre, E. Flor femenina, F. Rama fértil<br />

con flores, G. Tallo, H. Tallo y rizoma.


24 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figura 7. Distribución geográfica <strong>de</strong> Smilax panamensis<br />

(=) y S. spinosa (5) en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

una distribución amplia. Se encuentra en bosques<br />

secos, húmedos y premontanos, entre 0 y 2000 m<br />

(Fig. 7). Se distribuye <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el norte <strong>de</strong> México hasta<br />

Panamá (Huft 1994).<br />

NOMBRES COMUNES Y USOS. Zarzaparrilla, cuculmeca,<br />

bejuco <strong>de</strong> corona. El rizoma es usado para los<br />

riñones, enfermeda<strong>de</strong>s venéreas, como regulador<br />

menstrual, para la limpieza <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l parto, flujo<br />

blanco y fertilidad <strong>de</strong> la mujer (House et al. 1994). En<br />

El Salvador se usa para hacer las coronas <strong>de</strong> Jesús<br />

Nazareno, bajo el sinónimo <strong>de</strong> S. mexicana (Choussy<br />

1926).<br />

Smilax spinosa se caracteriza por los tallos obtusamente<br />

angulados, en zigzag, con manchas rojas<br />

oscuras, aguijones presentes, hojas con acúleos en el<br />

envés, hojas jóvenes manchadas <strong>de</strong> color ver<strong>de</strong> pálido<br />

o blancas, pedúnculos iguales o más cortos que el<br />

pecíolo subyacente, tépalos ca. 2 mm y bayas negras<br />

o moradas.<br />

Smilax luculenta fue <strong>de</strong>scrita con base en material<br />

vegetativo. Se distingue <strong>de</strong> otras especies <strong>de</strong> Centro<br />

América por sus hojas coriáceas con base cordada,<br />

sin aguijones, nervios prominentes, nervaduras secundarias<br />

oscuras y pedúnculos más cortos que los pecío-<br />

los. Sin embargo, su amplia variabilidad morfológica<br />

y su distribución coinci<strong>de</strong>n con las <strong>de</strong> S. spinosa, por<br />

lo que aquí se consi<strong>de</strong>ra sinónimo.<br />

La morfología <strong>de</strong> las hojas ha sido un carácter discutido<br />

por muchos autores. Un bejuco pue<strong>de</strong> mostrar<br />

una amplia variabilidad en la forma <strong>de</strong> las hojas, que<br />

<strong>de</strong>pen<strong>de</strong> <strong>de</strong> la posición <strong>de</strong> las yemas foliares, <strong>de</strong> la<br />

edad o <strong>de</strong>l grado <strong>de</strong> madurez <strong>de</strong> la hoja, hojas fértiles<br />

versus estériles y <strong>de</strong> los factores ambientales como el<br />

suelo o la sombra (Gaskin & Berry 1998). Una<br />

variación fenotípica consi<strong>de</strong>rable en las estructuras<br />

vegetativas tambien se observa en S. domingensis.<br />

ESPECÍMENES EXAMINADOS. BELICE. Cayo: Between the<br />

Western Highway and the Sibun River, ca. 7 km west <strong>of</strong> intersection<br />

<strong>of</strong> Western Highway and coastal road “Manatee<br />

Highway”, 17°16'N, 88°34'W, 10-50 m, 13 jul 1995 (fl), Atha<br />

et al. 1114 (MO). Toledo: Río Mojo, mouth to 8 miles<br />

upstream, 8 ago 1975 (fl), Dwyer & Coomes 12947 (MO).<br />

COSTA RICA. Alajuela: Los Chiles, orilla <strong>de</strong>l Río Frío, ca. 2<br />

km aguas arriba <strong>de</strong> Los Chiles, 10°01'35"N, 84°43'15"W, 40-<br />

50 m, 18 ago 2001 (fr), Ferrufino et al. 150 (USJ); San<br />

Ramón, 10 km NNW <strong>of</strong> San Ramón by road on way to San<br />

Lorenzo, 2.5 km S <strong>of</strong> Balsa, remnant <strong>of</strong> primary forest,<br />

10°09'N, 84°29'W, 1200 m, 25 abr 1983 (fl), Liesner &<br />

Judziewicz 15005 (CR, MO); Upala, Bijagua, El Pilón, Río<br />

Celeste, margen izquierda, aguas arriba a partir <strong>de</strong>l puente<br />

camino a La Laguna <strong>de</strong>l Roble, 24 abr 1988 (fl), Herrera<br />

1884 (CR); Llanura Bonita <strong>de</strong> Zarcero, 1600 m, 6 abr 1938<br />

(fl, fr), Smith 602 (MO); Near San Ramón on the calle Los<br />

Angeles, 10°86'N, 84°27'W, 1100 m, 27 mar 1982 (fl),<br />

Barringer et al. 2154 (MO); Montever<strong>de</strong> Reserve, Atlantic<br />

slope, Río Peñas Blancas valley, 960 m, 19 nov 1984 (fr),<br />

Haber 1025 (MO). Cartago: Turrialba, Platanillo, 22 abr 1951<br />

(fr), León 3355 (USJ); Turrialba, terrenos <strong>de</strong>l Instituto<br />

Interamericano <strong>de</strong> Ciencias Agrícolas, 600 m, 14 oct 1949<br />

(fl), León 1838 (USJ). Heredia: Barva, 1170 m, 20 dic 1940<br />

(fl), León 448 (CR); Parque Nacional Braulio Carrillo,<br />

Cantón <strong>de</strong> Sarapiquí, Puesto El Ceibo, W <strong>of</strong> Río Guácimo, <strong>of</strong>f<br />

trail that runs due E from Transect Trail at 730 m,<br />

10°17'27"N, 84°03'38"W, 760 m, 22 abr 1994, Boyle 3145<br />

(INB, MO). Guanacaste: Abangares, Cebadilla, 1400 m, 21<br />

jul 1985 (fr), Haber & Bello 2250 (CR, MO); Cañas, Paso<br />

Hondo, en la berna <strong>de</strong> un canal <strong>de</strong> riego, 23 abr 1992 (fl),<br />

Rojas s.n. (USJ); La Cruz, Parque Nacional Santa Rosa,<br />

Península <strong>de</strong> Santa Elena, Murciélago, alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l aeropuerto,<br />

10°54'10"N, 85°43'50"W, 50 m, 10 set 1994 (fr), Cano 136<br />

(CR, INB, MO); La Cruz, Santa Rosa National Park, evergreen<br />

forest (bosque húmedo), 2 km east <strong>of</strong> park headquarter,<br />

10°51'N, 85°37'W, 200-300 m, 23 jun 1977 (fl), Liesner &<br />

Lockwood 2410 (CR, MO); Liberia, Parque Nacional<br />

Guanacaste, Estación Cacao, 10°55'45"N, 85°28'15"W, 1100<br />

m, 31 oct 1990 (fr), Chávez et al. 329 (INB); Parque Nacional<br />

Guanacaste, Estación Pitilla, Sen<strong>de</strong>ro El Mismo, Finca La<br />

Pasmompa, 11°02'00"N, 85°24'30"W, 700 m, 9 dic 1990 (fl),


Abril 2004<br />

Ríos 254 (CR, INB, MO). Limón: Parque Nacional<br />

Tortuguero, 2 km al sur <strong>de</strong> Tortuguero, bosque inundable a la<br />

orilla <strong>de</strong> la laguna, 10°31'N, 83°30'W, 3 m, 4 nov 1988 (fr),<br />

Robles 2169 (CR, MO); Puerto Vargas, Parque Nacional<br />

Cahuita, 3 set 1978 (fr), Gómez-Laurito 3953 (USJ);<br />

Talamanca, Puerto Vargas, 1 km por el camino <strong>de</strong> entrada,<br />

9°42'03"N, 82°49'06"W, 2-3 m, 24 may 1995, Gómez-Laurito<br />

et al. 12789 (USJ). Puntarenas: Buenos Aires, Reserva<br />

Indígena Boruca, Fila Moras, camino a Boruca, 8°59'30"N,<br />

83°20'40"W, 800 m, 7 mar 1993 (fl), Rojas & Zúñiga 172<br />

(CR, INB, MO); Las Alturas Biological Station, about 100 m<br />

into forest from pasture si<strong>de</strong> trail, premontane wet forest,<br />

8°57'05"N, 82°50'15"W, 1450 m, 9 jul 1998 (fr), Boyle &<br />

Alford 5208 (CR, USJ); Península <strong>de</strong> Nicoya, Curú, Pozo<br />

Colorado Trail, on ridge toward Punta Quesera, mangroves at<br />

Río Curú mouth, 9°46-48'N, 84°54-58'W, 0-200 m, 30 ago<br />

1995 (fr), San<strong>de</strong>rs et al. 17722 (CR, USJ); Puntarenas,<br />

Cordillera <strong>de</strong> Tilarán, San Luis, por el playón <strong>de</strong>l Río San<br />

Luis, Montever<strong>de</strong>, 10°16'33"N, 84°47'45"W, 1100 m, 18 abr<br />

1994 (fl), Fuentes 729 (INB); Montever<strong>de</strong>, altos <strong>de</strong> Lindora,<br />

Vertiente Pacífica, 10°18'N, 84°50'W, 1300 m, 7 dic 1988<br />

(fr), Bello 579 (CR, MO); Buenos Aires, R. I. Ujarrás,<br />

Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, Ujarrás, margen izquierda <strong>de</strong><br />

Quebrada Dodora, camino a Río Lori, 09°17'50"N,<br />

83°15'30"W, 1500 m, 12 mar 1993 (fl), Fernán<strong>de</strong>z 621 (INB,<br />

MO). San José: Ciudad Colón, Mora, bosque regenerado, ca.<br />

35 años, 800 m, 18 feb 2000, Morales 1406 (USJ); Curridabat,<br />

San Francisco, ene 1980 (fr), Stiles s.n. (USJ); Dota,<br />

Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, Madreselva, orilla <strong>de</strong> bosque,<br />

9°40'05"N, 83°57'22"W, 2500-2600 m, 24 ago 1996 (fr),<br />

Gómez-Laurito 12877 (USJ); Mora, Tabarcia, Alto <strong>de</strong> Vargas,<br />

bor<strong>de</strong> <strong>de</strong> bosque, 920 m, 22 abr 1963 (fl), Jiménez 662 (CR);<br />

Zona Protectora Cerros <strong>de</strong> Turrubares, Las Delicias, Sitio<br />

Quebrada Pozo Azul, 9°44'00"N, 84°30'40"W, 300 m, 29 oct<br />

1991 (fr), Zúñiga 525 (USJ). EL SALVADOR. Ahuachapán: San<br />

Francisco Menén<strong>de</strong>z, El Corozo, Mariposario, zona baja “ Los<br />

Peralta”, 13°49'N, 89°59'W, 380 m, 14 abr 2000 (fl), Rosales<br />

589 (MO). San Miguel: Volcán Conchagua, 13°16'35"N,<br />

87°48'50"W, 400 m, 31 ene 1998 (fr), Monro et al. 2142<br />

(MO). GUATEMALA. Izabal: Río Dulce, 1 m, 27 jul 1988 (bo,<br />

fl), Martínez et al. 23108 (MO). Petén: Forest edge at <strong>of</strong>icina<br />

<strong>de</strong> “Cerro Cauhui”, 26 abr 1986 (fl), Walker 1284 (MO).<br />

HONDURAS. Atlántida: La Ceiba, on the mountain slopes and<br />

coastal plains, 4 ago, 1938 (fl, fr), Yuncker et al. 8812 (MO)<br />

Francisco Morazán: Quebrada La Orejona, lado E <strong>de</strong> la<br />

UNAH, 1000 m, 23 abr 1982 (fl), Belibasis 197 (MO).<br />

MÉXICO. Campeche: Champotón, carretera Champotón-<br />

Ulumal, Río Champotón don<strong>de</strong> lo cruza el puente entre El<br />

Zapotal y Ulumal, 0.5-1 km al S <strong>de</strong> El Zapotal, 19°16'55"N,<br />

90°36'50"W, 0-50 m, 6 jun 1997 (fl), Carnevali et al. 4489<br />

(MO). Oaxaca: Chiltepec, 13 m, 24 abr 1967 (fl), Martínez<br />

1376 (MO). NICARAGUA. Chontales: 5.6 km S <strong>of</strong> La<br />

Libertad W slope <strong>of</strong> Cerro El Gallo, ca. 12°10'N, 85°10'W,<br />

440-480 m, 7 jun 1980 (fl, fr), Stevens et al. 17504 (MO).<br />

Granada: Laguna <strong>de</strong> Apoyo “ Babilonia”, 11°55'N, 86°04'W,<br />

40-80 m, 30 may 1981 (fl), Moreno & Henrich 890 (MO).<br />

Matagalpa: Behind La Selva Negra Hotel, slopes <strong>of</strong> Cerro<br />

Picacho, near the bor<strong>de</strong>r with <strong>de</strong>pto Jinotega, 13°00'N,<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 25<br />

85°55'W, 1200-1540 m, 23-25 may 1985 (fl), Davidse et al.<br />

30425 (MO). PANAMÁ. Chiriquí: km 4.6 on Volcancito road<br />

W <strong>of</strong> Boquete, 4600 ft., 14 may 1971 (fl), Proctor 31874<br />

(MO). Los Santos: Guayabo, a place several miles W <strong>of</strong><br />

Tonosí, 1 mar 1963 (bo, fl), Stern et al. 1899 (MO). Panamá:<br />

Barra Colorado Island, Canal Zone, end <strong>of</strong> Peña Blanca<br />

Península, central cove, 10 may 1968 (fl), Croat 5449 (MO);<br />

Barra <strong>de</strong>l Colorado, N si<strong>de</strong>, between town and ocean beach,<br />

10°47'N, 83°35'W, 0-2 m, 26 ene 1986 (fr), Stevens 24097<br />

(MO); margin <strong>of</strong> Laguna <strong>de</strong> atras, between Barra <strong>de</strong>l Colorado<br />

and the mounth <strong>of</strong> the Río San Juan, 10°48' y 10°52'N, 83°37'<br />

y 83°38'W, 5 m, 21 set 1986 (fl), Davidse & Herrera 31519<br />

(MO). Veraguas: Pasture, fencerow and roadsi<strong>de</strong> just S <strong>of</strong><br />

Santa Fe, ca. 450 m, 17 nov 1973 (fr), Nee 8013 (MO).<br />

5. Smilax spissa Killip & C. Morton, Publ. Carnegie<br />

Inst. Wash. 461: 273. 1936. TIPO: COSTA RICA. Entre<br />

La Muerte y División, 19 ene 1891. H. Pittier 3470<br />

(holotipo, US!). FIG. 8<br />

Rizoma tuberoso, rojo. Tallos cilíndricos, glabros,<br />

armados en la parte inferior con aguijones robustos,<br />

inerme en la parte superior. Hojas oblongas a lanceoladas,<br />

cartáceas 7-22 x 3-9 cm, 5 nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la<br />

base, a veces trinervada, los nervios primarios externos<br />

submarginales, algo prominentes en el envés,<br />

conectados por nervaduras paralelas, ápice acuminado<br />

a cuspidado, base aguda, margen entero; pecíolos<br />

1-2 cm <strong>de</strong> largo. Umbelas solitarias; las estaminadas<br />

con pedúnculo subcilíndrico, 2-4.5 cm, igual o más<br />

largo que el pecíolo subyacente; tépalos 5-6 mm, filamentos<br />

1-1.5 mm, anteras 1.5-2 mm, más largos que<br />

los filamentos; las pistiladas con pedúnculo subcilíndrico,<br />

1.5-2.5 cm, más largo que el pecíolo subyacente;<br />

tépalos ca. 4 mm. Bayas 7-12 mm <strong>de</strong> diámetro,<br />

rojas.<br />

DISTRIBUCIÓN Y HÁBITAT. Se encuentra en bosques<br />

húmedos <strong>de</strong>l Pacífico Central y Pacífico Sur <strong>de</strong>l país,<br />

entre 0 y 900 m (Fig. 9). Se distribuye en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

y Panamá.<br />

NOMBRES COMUNES. Cuculmeca, cuculmeca roja.<br />

Smilax spissa se caracteriza por el rizoma tuberoso,<br />

tallos cilíndricos con aguijones pequeños, hojas con 5<br />

nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base conectados por nervaduras paralelas,<br />

pedúnculo más largo que el pecíolo subyacente,<br />

tépalos ca. 4 mm y bayas rojas.<br />

Killip & Morton (1936) anotan que esta especie ha<br />

sido confundida con S. panamensis, pero ambas<br />

tienen características importantes que las distinguen.


26 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figura 8. Smilax spissa Killip & C. Morton. A. Flor femenina, B. Flor masculina, C. Estambre, D. Semillas, E. Rama fértil<br />

con frutos, F. Tallo y rizoma.


Abril 2004<br />

Figura 9. Distribución geográfica <strong>de</strong> Smilax spissa (=) y<br />

S. subpubescens (5) en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

Smilax spissa también ha sido confundida con S. subpubescens<br />

por los pedúnculos en relación a los pecíolos,<br />

y con S. domingensis por las bayas rojas. En los<br />

herbarios <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, Panamá y MO se encuentran<br />

en su mayoría especímenes con botones florales, frutos<br />

maduros, o rara vez flores abiertas. Todavía es<br />

necesario recolectar ejemplares con flores <strong>de</strong> ambos<br />

sexos, para observar un mayor número <strong>de</strong> muestras.<br />

ESPECÍMENES EXAMINADOS. COSTA RICA. Puntarenas:<br />

Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, trail between headwater on the Río<br />

Bella Vista and Sitio Cotón (Cotonsito) on the Río Cotón,<br />

9°49'N-9°57'N, 82°46'W-82°49'W, 1800-2200 m, 11 mar<br />

1984 (fr), Davidse 25524 (CR, MO); Foothills <strong>of</strong> the<br />

Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, Sitio Coto Brus, ca. 8°59'N,<br />

82°46'W, 1800-1900 m, 3 set 1983 (fr), Davidse 24516 (CR,<br />

MO); Punta Catedral, ca. 7 km SE <strong>of</strong> Quepos, 9°22.5'N,<br />

84°09'W, 20-70 m, 20 ago 1985 (fr), Grayum & Sleeper 5900<br />

(CR, MO); Golfito, Parque Nacional Corcovado, Península <strong>de</strong><br />

Osa, Bonanza, 8°31'30"N, 83°25'40"W, 200-300 m, 5 mar<br />

1997 (bo), Az<strong>of</strong>eifa 256 (INB); Puntarenas, Punta Banco, 0-<br />

200 m, 22 ago 1988 (fr), Chavarría et al. 259 (USJ); Reserva<br />

Biológica Carara, Lomas Pizote, sen<strong>de</strong>ro a Bijagual,<br />

9°47'10"N, 84°35'10"W, 300 m, 8 dic 1989 (fr), Jiménez &<br />

Zúñiga 761 (INB, USJ); Reserva Forestal Golfo Dulce,<br />

Aguabuena, Sector Cuenca oeste, 8°42'20"N, 83°31'30"W,<br />

50-150 m, 22 oct 1991 (fr), Aguilar 600 (CR, MO); Osa, Faja<br />

Costeña <strong>de</strong> la Bahía <strong>de</strong> Coronado, Uvita, camino a San<br />

Josecito, paralelo a Río Morete (Río Higuerón en el mapa),<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 27<br />

9°11'30"N, 83°45'25"W, 100 m, Aguilar et al. 1533 (INB,<br />

MO). San José: Puriscal, Zona Protectora La Cangreja,<br />

Cuenca <strong>de</strong>l Tulín, Falda Sur, Fila Cangreja, 9°42'10"N,<br />

84°22'25"W, 650 m, 7 feb 1997 (bo), Jiménez 2229 (INB);<br />

Tarrazú, San Lorenzo, camino entre Cerro Pito y Cerro Toro,<br />

rumbo a Quepos, 9°17'54"N, 83°46'20"W, 600-700 m, 26<br />

may 1998 (fr), Valver<strong>de</strong> 972 (CR, USJ); Western part <strong>of</strong><br />

Montañas Jamaica, ca. 3 km NE <strong>of</strong> Bijagual <strong>de</strong> Turrubares,<br />

Carara Reserve, 9°45.5'N, 84°33'W, 500-600 m, 7 ago 1985<br />

(fr), Grayum et al. 5843 (CR, MO). PANAMÁ. Coclé: Between<br />

Continental Divi<strong>de</strong> above El Cope and El Petroso sawmill and<br />

the Río Blanco to the N a 5 hr hike, 8°38'N, 80°36'W, 1400<br />

ft., 13 dic 1980 (fr), Sytsma et al. 2398 (MO); Los Pedregales,<br />

ridge between Río Blanco <strong>de</strong>l Norte and Río Caño Sucio,<br />

ridge eventually leads to Cerro Tife and Continental Divi<strong>de</strong>,<br />

8°44'N, 81°40'W, 500 m, 22 feb 1982 (bo), Knapp & Dressler<br />

3811 (MO). Panamá: Barro Colorado Island, Shannon Trail<br />

700, 5 jul 1971 (fr), Croat 15260 (MO). San Blas:<br />

Nusagandi, trail from camp NW to a Quebrada, 9°19'N,<br />

78°15'W, 300 m, 31 jul 1984 (fr), Nevers & León 3592 (MO).<br />

6. Smilax subpubescens A. DC. in A. DC. & C. DC.,<br />

Monogr. Phan. 1: 69. 1878. TIPO: MÉXICO. Bourgeau<br />

2578 (holotipo, P, foto 40299 F!). FIG. 10<br />

Smilax calocardia Standl., Publ. Field Mus. Nat.<br />

Hist., Bot. Ser. 22(1): 7. 1940. TIPO: PANAMÁ.<br />

Chiriquí: Volcán <strong>de</strong> Chiriquí, alt. 2250 m, ago<br />

1938, M.E. Davidson 953 (holotipo, F; isotipo,<br />

MO!).<br />

Smilax rufa Lun<strong>de</strong>ll, Contr. Univ. Michigan Herb.<br />

7: 4. 1942. TIPO: MÉXICO. Chiapas, cerca <strong>de</strong>l<br />

Porvenir, 3200 m, 6 jul 1941, Matuda 4591<br />

(holotipo, MICH; isotipo, LL).<br />

Smilax venosa Lun<strong>de</strong>ll, Wrightia 3(8): 165, f. 56.<br />

1966. TIPO: MÉXICO. Chiapas: Pinabeto, cerca<br />

<strong>de</strong> Montozintla, alt. 2585 m, 7 may 1945, Matuda<br />

5426 (holotipo: LL, foto 61375 F!).<br />

Rizoma con engrosamiento en los nudos. Tallos<br />

obtusamente cuadrangulares, inermes, rojo-tomentosos,<br />

glabros con la edad o a veces persistentemente<br />

tomentosos. Hojas ovadas, láminas glabras en el haz,<br />

rojo-tomentosas en el envés y las vainas; glabras con<br />

la edad o raramente con pubescencia persistente,<br />

cartáceas a subcoriáceas, 10-16 x 5.5-10.5 cm, 5-7<br />

nervios <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la base, los nervios primarios prominentes<br />

en el envés, el par exterior submarginal,<br />

conectados por nervaduras reticuladas, conspicuas;<br />

ápice acuminado, base cordada, redonda o truncada,<br />

margen entero; pecíolos 1.5-5 cm <strong>de</strong> largo. Umbelas<br />

solitarias; las estaminadas con pedúnculo aplanado,


28 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figura 10. Smilax subpubescens A. DC. A. Flor femenina, B. Flor masculina, C. Estambre, D. Frutos, E. Semillas, F.<br />

Rama fértil con flores, G. Tricomas <strong>de</strong> la base <strong>de</strong>l pecíolo, H. Tallo y rizoma.


Abril 2004<br />

1.3-4 cm, generalmente más corto que el pecíolo subyacente,<br />

ocasionalmente pubescente cerca <strong>de</strong> la base;<br />

tépalos 4-6 mm, filamentos 2.5-3 mm, anteras ca. 2<br />

mm, más cortas que los filamentos; las pistiladas con<br />

pedúnculo aplanado, 1.5-5 cm, más corto o más largo<br />

que el pecíolo subyacente; tépalos 3-4 mm. Bayas 5-7<br />

mm, anaranjadas.<br />

DISTRIBUCIÓN Y HÁBITAT. Se halla en bosques húmedos<br />

montanos y bosques nublados, entre 1300 y 3000<br />

m (Fig. 9). Se distribuye <strong>de</strong>s<strong>de</strong> México hasta Panamá.<br />

NOMBRES COMUNES Y USOS. Bejuco canasta. El tallo<br />

se usa para hacer canastos y amarres.<br />

Smilax subpubescens se caracteriza por los tallos<br />

cilíndricos sin aguijones, con pubescencia tomentosa<br />

roja en las partes jóvenes, entrenudos y base <strong>de</strong>l<br />

pecíolo, glabros en la madurez, hojas ovadas a lanceoladas,<br />

glabras, con base cordada, tépalos ca. 4<br />

mm, pedúnculos iguales o más largos que el pecíolo<br />

subyacente y bayas anaranjado brillante. Es un bejuco<br />

que crece en bosques nublados a elevaciones<br />

altas.<br />

Los especímenes glabros <strong>de</strong> esta especie han sido<br />

confundidos con S. domingensis, S. panamensis y S.<br />

spissa. Killip & Morton (1936) mencionan que S.<br />

tomentosa Kunth es una especie <strong>de</strong> Sudamérica, relacionada<br />

con esta especie, que se diferencia por la<br />

presencia <strong>de</strong> 3 estaminodios en las flores pistiladas y<br />

las hojas <strong>de</strong>nsamente pubescentes. Sin embargo, es<br />

una especie muy cercana a S. mollis y es probable que<br />

no sea distinta a ésta.<br />

También De Candolle (1878) <strong>de</strong>scribe S. subpubescens<br />

con pequeños aguijones en el tallo. En su<br />

revisión taxonómica, Killip & Morton (1936) afirman<br />

que el tipo y otros especímenes examinados no presentan<br />

aguijones, por lo que se espera no encontrar<br />

aguijones en S. subpubescens.<br />

ESPECÍMENES EXAMINADOS. COSTA RICA. Alajuela:<br />

Grecia, Bosque <strong>de</strong>l Niño, Reserva Forestal <strong>de</strong> Grecia, 1600-<br />

1800 m, 18 mar 1987 (fl), Umaña & Gómez 163 (CR);<br />

Reserva Forestal El Chayote, orilla <strong>de</strong> camino, 2000 m, 29 set<br />

1992 (fr), Sánchez et al. 250 (USJ); San Carlos, Fila Volcán<br />

Viejo, 1800-2000 m, 10°15'N, 84°18'W, 13 nov 1986 (fr),<br />

Gómez-Laurito 11248 (USJ); entre el cráter y la Laguna Fría<br />

<strong>de</strong>l Volcán Poás, en bosquecillo intrincado, 2600 m, 13 ago<br />

1964 (fl), Jiménez 2267 (CR, MO). Cartago: Paraíso, P. N.<br />

Tapantí, Valle <strong>de</strong>l Reventazón, 09°43'35"N, 83°46'28"W,<br />

1450 m, 31 mar 1995 (fr), Morales & Bohs 3828 (INB, MO).<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 29<br />

Guanacaste: Abangares, 5 km N Montever<strong>de</strong> at Río Negro on<br />

road to Finca San Bosco, Atlantic slope, 10°22'N, 84°49'W,<br />

1300 m, 2 feb 1989 (fr), Haber & Zuchowski 9067 (CR, MO);<br />

Liberia, Parque Nacional Rincón <strong>de</strong> la Vieja, Cordillera <strong>de</strong><br />

Guanacaste, Río Blanco, Estación Las Pailas, 10°46'40"N,<br />

85°21'05"W, 800 m, 27 nov 1992 (fr), Cano et al. 29 (INB).<br />

Heredia: Parque Nacional Braulio Carrillo, Estación Barva,<br />

bosque primario y potreros, 10°07'22"N, 84°07'15"W, 2500<br />

m, 20 jun 1990 (fl), Varela 63 (CR, INB, MO); Sarapiquí<br />

road, Catarata Los Angeles, 1400 m, 8 oct 1969 (fr), Schnell<br />

1082 (MO); Barva, Parque Nacional Braulio Carrillo,Volcán<br />

Barva, 10°07'20"N, 84°06'00"W, 2600 m, 7 ago 1989 (fl),<br />

Rivera 29 (INB, MO); Cerros <strong>de</strong> Zurquí, northeast <strong>of</strong> San<br />

Isidro, 2000-2400 m, 3 mar 1926 (fl), Standley & Valerio<br />

50770 (US). Limón: Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, atlantic slope,<br />

Kamuk massif, ridge between the Río Tararia and the NE most<br />

Kamuk paramo, 9°15'-9°16'N, 82°59'W, 2400-2900 m, 17 set<br />

1984 (fl), Davidse & Herrera 29262 (MO). Puntarenas: Coto<br />

Brus, Zona Protectora Las Tablas, Cuenca Térraba-Sierpe,<br />

Sitio Tablas, bosque primario, 8°57'03"N, 82°44'38"W, 1850<br />

m, 25 jul 1997 (fl), Navarro 766 (INB); Reserva Biológica<br />

Montever<strong>de</strong>, Pacific slope, road from field station to continental<br />

divi<strong>de</strong> and La Ventana, 10°18'N, 84°47'W, 1500-1600 m,<br />

11 jun 1992 (fl), Haber & Stevenson 11202 (INB). San José:<br />

Dota, Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, La Cima <strong>de</strong> Copey <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Dota, 9°40'35"N, 83°55'00"W, 1000 m, 7 jun 1989<br />

(fl), Chavarría 402 (CR, INB, MO); La Palma, dic 1919,<br />

Jiménez 1189 (CR); Pérez Zeledón, Parque Internacional La<br />

Amistad, Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, entre las nacientes <strong>de</strong> las<br />

Quebradas Barranca y Río Blanco, Finca San Carlos,<br />

9°31'47"N, 83°35'30"W, 2350 m, 5 abr 1995 (fl), Aguilar &<br />

Garrote 3852 (CR, INB, MO); Southwest slope <strong>of</strong> Cerro<br />

Francisco, along the road from Santa María <strong>de</strong> Dota to El<br />

Empalme, 1 km southeast <strong>of</strong> Jardín, 2150 m, 21 may 1991 (fr),<br />

Grant & Ramírez 9101518 (CR, US); Vásquez Coronado,<br />

Parque Nacional Braulio Carrillo, trail from highway at La<br />

Ventana to Bajo La Hondura, 10°04'N, 83°59'W, 1100-1300<br />

m, 4 set 1990 (fr), Solomon 19164 (CR, MO); Morales 1328<br />

(INB, MO); Moravia, San Jerónimo, Bajo La Hondura, 1100-<br />

1300 m, 24 may 1976 (fl), Utley & Utley 5001 (MO);<br />

Alajuelita, Z. P. Cerros <strong>de</strong> Escazú, Cerros Escazú-La<br />

Carpintera, 09°51'55"N, 84°08'05"W, 1850-2000 m, 17 ago<br />

1995 (fl), Morales & Ramírez 4752 (INB, MO); La Palma,<br />

1600 m, 3 feb 1924 (fr), Standley 33154 (US). GUATEMALA.<br />

Quiché: Nebaj, on Chunama, low forest about 13 km N on<br />

Cotzal Road, 6000 ft., 1 jul 1964 (fl), Contreras 5143 (MO);<br />

Mountain slopes SE <strong>of</strong> Nebaj along road to El Boquerón,<br />

7000-8000 ft., 10 ago 1964 (fl, fr), Proctor 25467 (MO).<br />

HONDURAS. Francisco Morazán: Cerro La Tigra, near<br />

Tegucigalpa, 12 may 1973 (fl), Clewell 3996 (MO); Cerro <strong>de</strong><br />

Uyuca, near Zamorano, pine brake, 5000-5400 ft., 1 jul 1962<br />

(fl), Webster et al. 11876 (MO); forest near Rancho Quemado,<br />

San Juancito mountains, 2200 m, 10 abr 1954 (bo), Williams<br />

& Williams 18902 (US). Olancho: Along Río Olancho, on<br />

road between San Francisco <strong>de</strong> la Paz and Gualaco, 13.6 mi<br />

SW <strong>of</strong> Gualaco, 15°00'N, 86°07'W, 1300 m, 6 feb 1987 (fr),<br />

Croat & Hannon 64219 (MO). Ocotepeque: Belén Gualcho,<br />

Cordillera <strong>de</strong> Celaque, Cruz Alata 3 mi N <strong>of</strong> Belén Gualcho


28 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figura 10. Smilax subpubescens A. DC. A. Flor femenina, B. Flor masculina, C. Estambre, D. Frutos, E. Semillas, F.<br />

Rama fértil con flores, G. Tricomas <strong>de</strong> la base <strong>de</strong>l pecíolo, H. Tallo y rizoma.


Abril 2004<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 31<br />

Figura 11. Smilax vanilliodora Apt. A. Flor femenina, B. Flor masculina, C. Estambre, D. Semillas, E. Rama vegetativa<br />

con frutos, F. Tallo y rizoma.


32 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

1. La presencia y la ausencia <strong>de</strong> alas en los tallos y<br />

los distintos tamaños <strong>de</strong> las anteras, en comparación<br />

con los filamentos, son caracteres que muchos<br />

autores han usado para distinguir S. vanilliodora y<br />

S. chiriquensis. Los especímenes Gentle 6702 y<br />

Sandino 4751 (ambos en MO), que Huft (1994)<br />

trata en S. regelii, son plantas masculinas con<br />

anteras no bien <strong>de</strong>sarrolladas. En el material<br />

revisado en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> se encuentran anteras más<br />

cortas o largas que los filamentos en una sola<br />

muestra.<br />

2. El color <strong>de</strong> los frutos varía a lo largo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> la maduración. En <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> la mayoría <strong>de</strong> los<br />

especímenes <strong>de</strong> S. vanilliodora recolectados presentan<br />

frutos rojos y ocasionalmente son rojos a<br />

púrpura. En cambio, en los especímenes <strong>de</strong> S.<br />

chiriquensis <strong>de</strong> Panamá son <strong>de</strong> color rojo o negro.<br />

3. En la literatura ambos sinónimos han sido <strong>de</strong>scritos<br />

con caracteres geográficamente restringidos. Así,<br />

S. chiriquensis ha sido tradicionalmente consi<strong>de</strong>rada<br />

como una especie endémica <strong>de</strong> Panamá y S.<br />

vanilliodora endémica <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

4. Killip & Morton (1936) <strong>de</strong>scriben la variedad S.<br />

regelii var. albida y la distinguen <strong>de</strong> S. regelii var.<br />

regelii (excluida aquí, ver a<strong>de</strong>lante) por las bayas<br />

Figura 12. Distribución geográfica <strong>de</strong> Smilax vanilliodora<br />

(=) en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

blancas y mencionan que solamente se conoce por<br />

el espécimen tipo (Standley 53257, US), que muestra<br />

tallos cuadrados con alas poco prominentes,<br />

hojas con base cordada y pedúnculos más largos<br />

que el pecíolo subyacente, caracteres que coinci<strong>de</strong>n<br />

con la <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> S. vanilliodora.<br />

ESPECÍMENES EXAMINADOS. COSTA RICA. Alajuela:<br />

Eastern slopes <strong>of</strong> Volcán Miravalles, west <strong>of</strong> Bijagua, near the<br />

Río Zapote, 10°44'N, 85°5'W, ca. 600 m, 11-12 feb 1982 (fl),<br />

Burger et al. 11728 (CR); San Carlos, Cuenca <strong>de</strong>l San Carlos,<br />

ca. 7 km NE Boca Tapada, Lagarto Lodge, 10°41'10"N,<br />

84°10'50"W, 90 m, 27 jul 1996, Hammel 20351 (INB); San<br />

Ramón, Reserva Biológica Alberto Manuel Brenes, Cordillera<br />

<strong>de</strong> Tilarán, sen<strong>de</strong>ro <strong>de</strong> entrada a la estación, 10°13'00"N,<br />

84°57'00"W, 850 m, 16 mar 1996 (fr), Gómez-Laurito et al.<br />

12847 (USJ); Reserva Biológica Montever<strong>de</strong>, Río Peñas<br />

Blancas Valley, area near Refugio Alemán, 10°18'N, 84°45'W,<br />

900-1100 m, 28 feb 1992 (bo, fl), Haber et al. 11297 (INB).<br />

Cartago: Tapantí, Forest on ridge between Quebrada Casa<br />

Blanca and road to Tránsito, 9°47'N, 83°47'W, ca. 1400 m, 10<br />

ago 1984 (fr), Grayum & Jacobs 3728 (CR, MO); Turrialba,<br />

Monumento Nacional Guayabo, Santa Teresita, sobre los Ríos<br />

Guayabo, Lajas y Torito, 9°57'50"N, 83°41'30"W, 700-1800<br />

m, 8 may 1992 (fr), Rivera 1684 (CR); Turrialba,<br />

Interamerican Institute <strong>of</strong> Agricultural Sciences, feb 1950 (bo,<br />

fl), León 2277 (USJ); Turrialba, Monumento Nacional<br />

Guayabo, 600 m, 1 feb 1900 (fr), Sánchez 53 (USJ).<br />

Guanacaste: Liberia, Parque Nacional Guanacaste, Cordillera<br />

<strong>de</strong> Guanacaste, Estación Cacao, Sen<strong>de</strong>ro casa <strong>de</strong> Fran,<br />

10°55'45"N, 85°28'15"W, 1100 m, 8 feb 1995 (bo, fl), Picado<br />

43 (CR, INB, MO); Liberia, Parque Nacional Guanacaste,<br />

Cordillera <strong>de</strong> Guanacaste, Estación Cacao, Sen<strong>de</strong>ro Arenales,<br />

bosque primario, 10°55'43"N, 85°28'10"W, 1100 m, 9 feb 1995<br />

(fr), Ávila 38 (INB); Rio Chiquito <strong>de</strong> Tilarán, Rio Negro valley,<br />

Atlantic slope, lower montane wet forest, 10°22'N 84°52'W,<br />

1400 m, 30 jul 1986 (fr), Haber ex Bello 5858 (MO). Heredia:<br />

S base <strong>of</strong> Cerros Sardinal, Chilamate <strong>de</strong> Sarapiquí (N si<strong>de</strong> <strong>of</strong><br />

Río Sarapiquí), 10°27.5'N, 84°04'W, 80-110 m, 4 jul 1985 (fr),<br />

Grayum & Hammel 5545 (MO); Parque Nacional Braulio<br />

Carrillo, Los Llanos <strong>de</strong> Quesada, aluvión <strong>de</strong>l Río Sucio, bosque<br />

muy húmedo tropical, 450 m, 11 feb 1984 (fl), Gómez et al.<br />

21018 (CR); Sarapiquí, Puerto Viejo, Finca La Selva, the OTS<br />

Field Station on the Río Puerto Viejo just E <strong>of</strong> its junction with<br />

the Río Sarapiquí, Sen<strong>de</strong>ro Ribereño, bluffs above the Río<br />

Sarapiquí, 100 m, 5 jun 1985 (fr), Jacobs 3251 (USJ). Limón:<br />

Limón, El Progreso, entre Cerro Muchilla y Cerro Avioneta,<br />

Fila Matama, siguiendo la fila y los flancos, Valle <strong>de</strong> la<br />

Estrella, 9°47'40"N, 83°06'30"W, 850 m, 8 abr 1989 (bo, fl),<br />

Herrera & Madrigal 2554 (CR, INB, MO); Pococí, R. N. F. S.<br />

Barra <strong>de</strong>l Colorado, Llanura <strong>de</strong> Tortuguero, Sector Corosí,<br />

10°35'40"N, 83°45'00"W, 100 m, 8 dic 1990 (fr), Rojas 185<br />

(CR); Talamanca, Bratsi, Amubri, Alto Lari, Kivut, 9°24'15"N,<br />

83°05'15"W, 1300 m, 7 mar 1992 (bo, fl), Herrera 5211 (INB).<br />

Puntarenas: About 2 km southeast <strong>of</strong> Montever<strong>de</strong>, on the<br />

Pacific watershed, pasture, forest edges, and montane evergreen<br />

cloud forest (lower montane wet forest and lower mon-


Abril 2004<br />

tane rain forest zones), 10°18'N, 84°48'W, 1400 m, 18-21 mar<br />

1973 (fl), Burger & Gentry 8799 (CR, F); Cerro Pando, ridges<br />

above the Río Cotón and Río Negro, Southern Puntarenas<br />

Prov, 8˚55'N, 82˚45'W, 1000-1800 m, 19-21 feb 1982 (fl),<br />

Barringer & Gómez 1618 (CR); Coto Brus, Fila Cruces, Las<br />

Cruces Biological Station, “Melissa Meadow” reforestation<br />

area, 1000 m, forest edge, 8 mar 2001 (fr), Werner 226 (USJ);<br />

Puntarenas, Cordillera <strong>de</strong> Tilarán, Montever<strong>de</strong>, San Gerardo<br />

Biological Station, aging second growth forest premontane wet<br />

forest, 10°17'0"N, 84°48'00"W, 900 m, 8 mar 1995 (fl),<br />

Penneys 214 (CR, INB, MO); Parque Nacional Corcovado,<br />

ridge above Río Claro, 8°28'N, 83°35'W, 0-100 m, 24 nov<br />

1981 (fr), Knapp & Mallet 2198 (MO); Cantón <strong>de</strong> Puntarenas,<br />

Montever<strong>de</strong>, Pacific slope, lower montane wet forest, upper<br />

community, Campbell farm, 10°18'N, 84°48'W, 1500 m, 30 jul<br />

1991 (fr), Haber & Zuchowski 10788 (CR, MO).<br />

Puntarenas/Alajuela: Evergreen cloud forest and wet wind-gap<br />

formations (lower montane and premontane rain forest life<br />

zone) on and near the Continental Divi<strong>de</strong> about 2 to 5 km east<br />

and southeast <strong>of</strong> Montever<strong>de</strong>, 10°18'N, 84°46'W, 1580-1700<br />

m, 17 oct 1978 (fl), Antonio 743 (CR). San José: Acosta, Zona<br />

Protectora Cerros <strong>de</strong> Escazú, Cerros Escazú, La Carpintera,<br />

Palmichal, Río Tabarcia, Salvaje, sen<strong>de</strong>ro a Cerro Cedral,<br />

9°51'02"N, 84°09'52"W, 1500-1800 m, 25 feb 1995 (fr),<br />

Morales 3524 (INB); Mora, Zona Protectora El Ro<strong>de</strong>o, bosque<br />

húmedo premontano, bosques <strong>de</strong> la <strong>Universidad</strong> para La Paz,<br />

9°54'00"N, 84°16'00"W, 950-1000 m, 16 set 1996 (fr),<br />

Cascante 1167 (CR); Moravia, Bajo <strong>de</strong> la Hondura, 1200 m, 8<br />

jun 1977 (fr), Gómez-Laurito & Bermú<strong>de</strong>z 2848 (USJ).<br />

GUATEMALA. Petén: La Cumbre, in low forest, east <strong>of</strong> km 138,<br />

bor<strong>de</strong>ring village, 29 set 1966 (fr), Contreras 6283 (MO);<br />

Cansis, in low forest in corozal, west <strong>of</strong> Ca<strong>de</strong>nas Road, 13 oct<br />

1966 (fr), Contreras 6418 (MO). HONDURAS. Atlántida:<br />

Lancetilla Valley, near Tela, 20-600 m, 6 <strong>de</strong>c 1927-20 mar<br />

1928 (fr), Standley 52745 (US). Colón: Trujillo, howler site,<br />

along Río Selen 7 miles E Trujillo, 19 may 1980, Saun<strong>de</strong>rs 285<br />

(MO). MÉXICO. Chiapas: 5 km al E <strong>de</strong> Raudales, 130 m, 6 abr<br />

1966 (fl), Quintero 3474 (MO); San Cristóbal <strong>de</strong> Las Casas,<br />

Santa Cruz en San Filipe, 15 nov 1986 (fr), Mén<strong>de</strong>z & <strong>de</strong> López<br />

9488 (MO). Veracruz: San Andrés Tuxtla, 2 km al N <strong>de</strong> la<br />

Estación <strong>de</strong> Biología Tropical Los Tuxtlas, 18°34' y 18°36'N,<br />

95°04' y 95°09'W, 25 set 1986 (fr), Cedillo 3683 (MO).<br />

NICARAGUA. Río San Juan: Entre el pueblo <strong>de</strong> San Juan <strong>de</strong>l<br />

Norte Nuevo y la casa <strong>de</strong> Ramón Castillo viajando por el Caño<br />

San Juanillo, 10°55'N, 83°49'W, 0-100 m, 7 jul 1994, Rueda et<br />

al. 1833 (MO). Zelaya: El Zapote, 40 km al NE <strong>de</strong> Nueva<br />

Guinea, camino al NE <strong>de</strong> San Martín, 11°49'N, 84°23'W, 130-<br />

150 m, 26 feb 1984 (bo, fl), Sandino 4751 (MO); Caño<br />

Montecristo, al E <strong>de</strong>l campamento Germán Pomares, 11°36'N,<br />

83°52'W, 60-90 m, 8 feb 1982 (fr), Moreno 15156 (MO).<br />

PANAMÁ. Chiriquí: Vicinity <strong>of</strong> Fortuna Dam, along trail across<br />

valley south <strong>of</strong> lake forest, 8°45'4"N, 82°15'4"W, 1300-1400<br />

m, 7 feb 1987 (fr), McPherson 10400 (MO); Bugaba, Santa<br />

Clara, Hartmann's Finca, montane forest with distinct dry season,<br />

08°50'N 82°44'W, 1300 m, 26 feb 1985 (fl), van <strong>de</strong>r Werff<br />

& Herrera 7112, 7114 (MO). Panamá: 14 km N <strong>of</strong><br />

Panamerican Highway on El Llano to Carti Road un<strong>de</strong>r<br />

canopy, 29 ene 1977 (bo, fl), Folsom & Collins 1518 (MO).<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 33<br />

TAXON EXCLUIDO<br />

Smilax regelii Killip & C. Morton var. regelii, Publ.<br />

Carnegie Inst. Wash. 461(12): 272. 1936. TIPO:<br />

isolectotipo probablemente <strong>de</strong> “Smilax grandifolia”<br />

Regel, ex Horto Bot. Petropolitano” (GH!).<br />

Smilax grandifolia fue <strong>de</strong>scrita por Regel (1856)<br />

con base en una planta <strong>de</strong>l Jardín Botánico <strong>de</strong> San<br />

Petersburgo, cuya semilla era originaria <strong>de</strong> Brasil y<br />

fue enviada por Rie<strong>de</strong>l. El tipo no fue encontrado en<br />

el Herbario LE <strong>de</strong> San Petersburgo (Leningrado),<br />

Rusia (Andreata 1997). De Candolle (1878) comenta<br />

que esta planta fue cultivada en 1875 en el Jardín<br />

Botánico <strong>de</strong> Múnich con un nombre falso y <strong>de</strong> origen<br />

<strong>de</strong>sconocido. Andreata (1997) examinó las colecciones<br />

<strong>de</strong>l Herbario M (Múnich), don<strong>de</strong> halló cinco<br />

especímenes con varios nombres, números y diferentes<br />

fechas.<br />

Ella consi<strong>de</strong>ra que el material cultivado en Múnich<br />

probablemente fue enviado por Rie<strong>de</strong>l, pero se consi<strong>de</strong>ra<br />

dudoso. A<strong>de</strong>más, podría ser <strong>de</strong> la Amazonia,<br />

don<strong>de</strong> Rie<strong>de</strong>l estuvo en 1928 (Urban 1906). En el<br />

Field Museum <strong>de</strong> Chicago (F) se encuentra una foto<br />

(# 25119) proce<strong>de</strong>nte <strong>de</strong>l Herbario <strong>de</strong> Ginebra que, al<br />

parecer, correspon<strong>de</strong> a S. grandifolia. Andreata<br />

(1997) sitúa a S. grandifolia como sinónimo <strong>de</strong> S.<br />

longifolia y asigna un lectotipo <strong>de</strong>l Herbario <strong>de</strong> Kew<br />

(K), que es un isotipo <strong>de</strong> LE.<br />

Killip & Morton (1936) tratan a S. grandifolia<br />

Regel como sinónimo <strong>de</strong> S. regelii basados en la<br />

<strong>de</strong>scripción hecha por De Candolle (1878), así como<br />

en el espécimen <strong>de</strong>l Gray Herbarium (GH), i<strong>de</strong>ntificado<br />

como S. grandifolia Regel. Tanto Killip & Morton<br />

como Huft (1994) sugieren que este espécimen es<br />

probablemente el material tipo <strong>de</strong> S. grandifolia.<br />

Al examinar el material <strong>de</strong> S. longifolia, <strong>de</strong> Brasil,<br />

muestra tallos con dos hileras <strong>de</strong> aguijones en cada<br />

ángulo, por lo que parece ser una especie diferente a<br />

S. vanilliodora.<br />

AGRADECIMIENTOS. Este estudio es parte <strong>de</strong> una tesis <strong>de</strong><br />

maestría en la Escuela <strong>de</strong> Biología <strong>de</strong> la <strong>Universidad</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, con una beca <strong>de</strong>l Servicio Alemán <strong>de</strong><br />

Intercambio Académico (DAAD) otorgada a la autora.<br />

Otras instituciones que hicieron posible esta investigación<br />

son el Centro Agronómico Tropical <strong>de</strong> Investigación y<br />

Enseñanza (CATIE) y el Instituto Tecnológico <strong>de</strong> <strong>Costa</strong><br />

<strong>Rica</strong> se<strong>de</strong> en San Carlos; a<strong>de</strong>más la Finca Coope San Juan


34 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

y el Jardín Agroecológico Bougainvillea, con apoyo<br />

económico y logístico. El Jardín Botánico <strong>de</strong> Missouri, a<br />

través <strong>de</strong> una beca Elizabeth Bascom, permitió la revisión<br />

<strong>de</strong> literatura y <strong>de</strong> especímenes tipo.<br />

LITERATURA CITADA<br />

Andreata, R.H.P. 1979. Smilax spicata Vell. (Smilacaceae).<br />

Consi<strong>de</strong>rações taxonômicas. Rodriguesia 31:<br />

105-115.<br />

Andreata, R.H.P. 1980. Smilax Linnaeus (Smilacaceae).<br />

Ensaio para uma revisão taxonômica das espécies<br />

brasileiras. Arch. Jar. Bot. Rio <strong>de</strong> Janeiro 24: 179-301.<br />

Andreata, R.H.P. 1982. Smilax L. (Smilacaceae). Espécies<br />

brasileiras. II. S. cissoi<strong>de</strong>s Mart. ex Griseb. Descricão<br />

da flor masculina, nova ocorrência e novo sinônimo.<br />

Ca<strong>de</strong>rnos Pesq. 2, Sér. Bot. 49: 49-54.<br />

Andreata, R.H.P. 1984a. Smilax L. (Smilacaceae).<br />

Espécies brasileiras. I. S. longifolia Richard; localização<br />

e classificação dos tipos e seus sinônimos. Rodriguesia<br />

36: 45-50.<br />

Andreata, R.H.P. 1991. Smilacaceae. In: F. <strong>de</strong> Barros, M.<br />

M.R.F. <strong>de</strong> Melo, S.A.C. Chiea, M. Kirizawa, M.G.L.<br />

Wan<strong>de</strong>rley & S.L. Jung-Mendaçolli (eds.). Flora<br />

fanerogâmica da Ilha do Cardoso. Caracterização geral<br />

da vegetação e listagem das espécies ocorrentes. São<br />

Paulo. Instituto <strong>de</strong> Botânica 1: 170-171.<br />

Andreata, R.H.P. 1995. Smilacaceae. In: B. Stannard (ed.).<br />

Flora <strong>of</strong> Pico das Almas. Royal Botanic Gar<strong>de</strong>ns, Kew.<br />

p. 770-772.<br />

Andreata, R.H.P. 1996. Smilacaceae. In: M. P. M. Lima &<br />

R.R. Gue<strong>de</strong>s-Bruni (eds.). Reserva Ecológica <strong>de</strong> Macaé<br />

<strong>de</strong> Cima, Nova Friburgo, RJ: Aspectos florísticos das<br />

espécies vasculares. Jardim Botânico do Rio <strong>de</strong> Janeiro,<br />

Rio <strong>de</strong> Janeiro, Brasil. p. 433-440.<br />

Andreata, R.H.P. 1997. Revisão das espécies brasileiras do<br />

gênero Smilax Linnaeus (Smilacaceae). Pesquisas, Bot.<br />

47: 1-243.<br />

Andreata, R.H.P. & J. Cowley. 1987. Smilacaceae. In:<br />

A.M. Giulietti, N.L. Menezes, J.R. Pirani, M. Meguro<br />

& M.G.L. Wan<strong>de</strong>rley. Flora da Serra do Cipó, Minas<br />

Gerais: Caracterização e lista das espécies. Bol. Bot.<br />

Univ. São Paulo 9: 132.<br />

Andreata, R.H.P. & T.S. Pereira. 1990. Morfologia das<br />

plântulas <strong>de</strong> algumas espécies <strong>de</strong> Smilax. Pesquisas Bot.<br />

41: 7-24.<br />

Andreata, R.H.P. & M.G.L. Wan<strong>de</strong>rley. 1984b. 195-<br />

Smilacaceae. In: Flora fanerogâmica do Parque<br />

Estadual das Fontes do Ipiranga (São Paulo, Brasil).<br />

Hoehnea 11: 114-118.<br />

Apt, F.W. 1922. Beiträge zur Kenntnis <strong>de</strong>r mittelamerikanischen<br />

Smilaceen und Sarsaparilldrogen. II.<br />

Repert. Spec. Nov. Regni Veg. 18: 407, 416.<br />

Arber, A. 1920. Tendrils <strong>of</strong> Smilax. Bot. Gaz. 69: 438-422.<br />

Arveiller, R. 1985. Notes D’Etymologie et De Lexique.<br />

Revue <strong>de</strong> Lingistique Romane 49:131-134.<br />

Baillon, H. 1894. Smilacaceae. In: Histoire <strong>de</strong>s plantes.<br />

Paris, Librairie Hachette 12: 430-433, 530-531.<br />

Bentham, G. & J.D. Hooker. 1880. Liliaceae. In: Genera<br />

Plantarum. London, Lovell Reeve & Co. 3: 751, 763-<br />

764.<br />

Brown, R. 1810. Smilacearum. In: Prodromus Florae<br />

Novae Hollandiae. London. p. 292.<br />

Burger, W.C. 1991. Estación Biológica <strong>de</strong> la Reserva<br />

Forestal <strong>de</strong> San Ramón. In: R. Ortiz (ed.). Memoria <strong>de</strong><br />

Investigación, Reserva Forestal <strong>de</strong> San Ramón.San<br />

Ramón, Se<strong>de</strong> <strong>de</strong> Occi<strong>de</strong>nte, <strong>Universidad</strong> <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

p. 11.<br />

Chase, M.W., D.E. Soltis, R.G. Olmstead, D. Morgan,<br />

D.H. Les, B.D. Mishler, M.R. Duvall, R.A. Price, H.G.<br />

Hills, Y. Qiu, K.A. Kron, J.H. Rettig, E. Conti, J.D.<br />

Palmer, J.R. Manhart, K.J. Sytsma, H.J. Michaels, W.J.<br />

Kress, K.G. Karol, W.D. Clark, M. Hedrén, B.S. Gaut,<br />

R K. Jansen, K. Kim, C.F. Wimpee, J.F. Smith, G.R.<br />

Furnier, S.H. Strauss, Q. Xiang, G.M. Plunkett, P.S.<br />

Soltis, S.M. Swensen, S.E. Williams, P.A. Ga<strong>de</strong>k, C.J.<br />

Quinn, L.E. Eguiarte, E. Golenberg, G.H. Learn jr.,<br />

S.W. Graham, S.C.H. Barrett, S. Dayanandan & V.A.<br />

Albert. 1993. Phylogenetics <strong>of</strong> seed plants: an analysis<br />

<strong>of</strong> nucleoti<strong>de</strong> sequences from the plastid gene rbcL.<br />

Ann. Missouri Bot. Gard. 80: 528-580.<br />

Chase, M.W., M.R. Duvall, H.G. Hills, J.G. Conran, A.V.<br />

Cox, L.E. Eguiarte, J. Hartwell, M.F. Fay, L.R.<br />

Caddick, K.M. Cameron & S. Hoot. 1995a. Molecular<br />

phylogenetics <strong>of</strong> Lilianae. In: P.J. Rudall, P.J. Cribb,<br />

D.F. Cutler & C.J. Humphries (eds.). Monocotyledons:<br />

systematics and evolution. Royal Botanic Gar<strong>de</strong>n, Kew.<br />

p. 109-137.<br />

Chase, M.W., D.W. Stevenson, P. Wilkin & P.J. Rudall.<br />

1995b. Monocot systematics: a combined analysis. In:<br />

P.J. Rudall, P.J. Cribb, D.F. Cutler & C.J. Humphries<br />

(eds.). Monocotyledons: systematics and evolution.<br />

Royal Botanic Gar<strong>de</strong>n, Kew. p. 685-730<br />

Choussy, F. 1926. Flora salvadoreña. Publicación <strong>de</strong>l<br />

Ministerio <strong>de</strong> Instrucción Pública <strong>de</strong> la República <strong>de</strong> El<br />

Salvador. Tomo I: p 1.<br />

Clos, D. 1857. Les vrilles <strong>de</strong>s Smilax nifolioles ni stipule.<br />

Bull. Soc. Bot. Fr. 4: 984-987.<br />

Cronquist, A. 1968. The evolution and classification <strong>of</strong><br />

flowering plants. Boston, Houghton Mifflin.<br />

Cronquist, A. 1981. An integrated system <strong>of</strong> classification<br />

<strong>of</strong> flowering plants. Columbia University Press, New<br />

York.<br />

Dahlgren, R. & H. Clifford. 1982. The monocotyledons: A<br />

comparative study. London, Aca<strong>de</strong>mic Press.<br />

Dahlgren, R., H. Clifford & P. Yeo. 1985. The families <strong>of</strong>


Abril 2004<br />

FERRUFINO & GÓMEZ-LAURITO - Smilax en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> 31<br />

Figura 11. Smilax vanilliodora Apt. A. Flor femenina, B. Flor masculina, C. Estambre, D. Semillas, E. Rama vegetativa<br />

con frutos, F. Tallo y rizoma.


32 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

1. La presencia y la ausencia <strong>de</strong> alas en los tallos y<br />

los distintos tamaños <strong>de</strong> las anteras, en comparación<br />

con los filamentos, son caracteres que muchos<br />

autores han usado para distinguir S. vanilliodora y<br />

S. chiriquensis. Los especímenes Gentle 6702 y<br />

Sandino 4751 (ambos en MO), que Huft (1994)<br />

trata en S. regelii, son plantas masculinas con<br />

anteras no bien <strong>de</strong>sarrolladas. En el material<br />

revisado en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> se encuentran anteras más<br />

cortas o largas que los filamentos en una sola<br />

muestra.<br />

2. El color <strong>de</strong> los frutos varía a lo largo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> la maduración. En <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> la mayoría <strong>de</strong> los<br />

especímenes <strong>de</strong> S. vanilliodora recolectados presentan<br />

frutos rojos y ocasionalmente son rojos a<br />

púrpura. En cambio, en los especímenes <strong>de</strong> S.<br />

chiriquensis <strong>de</strong> Panamá son <strong>de</strong> color rojo o negro.<br />

3. En la literatura ambos sinónimos han sido <strong>de</strong>scritos<br />

con caracteres geográficamente restringidos. Así,<br />

S. chiriquensis ha sido tradicionalmente consi<strong>de</strong>rada<br />

como una especie endémica <strong>de</strong> Panamá y S.<br />

vanilliodora endémica <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

4. Killip & Morton (1936) <strong>de</strong>scriben la variedad S.<br />

regelii var. albida y la distinguen <strong>de</strong> S. regelii var.<br />

regelii (excluida aquí, ver a<strong>de</strong>lante) por las bayas<br />

Figura 12. Distribución geográfica <strong>de</strong> Smilax vanilliodora<br />

(=) en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

blancas y mencionan que solamente se conoce por<br />

el espécimen tipo (Standley 53257, US), que muestra<br />

tallos cuadrados con alas poco prominentes,<br />

hojas con base cordada y pedúnculos más largos<br />

que el pecíolo subyacente, caracteres que coinci<strong>de</strong>n<br />

con la <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> S. vanilliodora.<br />

ESPECÍMENES EXAMINADOS. COSTA RICA. Alajuela:<br />

Eastern slopes <strong>of</strong> Volcán Miravalles, west <strong>of</strong> Bijagua, near the<br />

Río Zapote, 10°44'N, 85°5'W, ca. 600 m, 11-12 feb 1982 (fl),<br />

Burger et al. 11728 (CR); San Carlos, Cuenca <strong>de</strong>l San Carlos,<br />

ca. 7 km NE Boca Tapada, Lagarto Lodge, 10°41'10"N,<br />

84°10'50"W, 90 m, 27 jul 1996, Hammel 20351 (INB); San<br />

Ramón, Reserva Biológica Alberto Manuel Brenes, Cordillera<br />

<strong>de</strong> Tilarán, sen<strong>de</strong>ro <strong>de</strong> entrada a la estación, 10°13'00"N,<br />

84°57'00"W, 850 m, 16 mar 1996 (fr), Gómez-Laurito et al.<br />

12847 (USJ); Reserva Biológica Montever<strong>de</strong>, Río Peñas<br />

Blancas Valley, area near Refugio Alemán, 10°18'N, 84°45'W,<br />

900-1100 m, 28 feb 1992 (bo, fl), Haber et al. 11297 (INB).<br />

Cartago: Tapantí, Forest on ridge between Quebrada Casa<br />

Blanca and road to Tránsito, 9°47'N, 83°47'W, ca. 1400 m, 10<br />

ago 1984 (fr), Grayum & Jacobs 3728 (CR, MO); Turrialba,<br />

Monumento Nacional Guayabo, Santa Teresita, sobre los Ríos<br />

Guayabo, Lajas y Torito, 9°57'50"N, 83°41'30"W, 700-1800<br />

m, 8 may 1992 (fr), Rivera 1684 (CR); Turrialba,<br />

Interamerican Institute <strong>of</strong> Agricultural Sciences, feb 1950 (bo,<br />

fl), León 2277 (USJ); Turrialba, Monumento Nacional<br />

Guayabo, 600 m, 1 feb 1900 (fr), Sánchez 53 (USJ).<br />

Guanacaste: Liberia, Parque Nacional Guanacaste, Cordillera<br />

<strong>de</strong> Guanacaste, Estación Cacao, Sen<strong>de</strong>ro casa <strong>de</strong> Fran,<br />

10°55'45"N, 85°28'15"W, 1100 m, 8 feb 1995 (bo, fl), Picado<br />

43 (CR, INB, MO); Liberia, Parque Nacional Guanacaste,<br />

Cordillera <strong>de</strong> Guanacaste, Estación Cacao, Sen<strong>de</strong>ro Arenales,<br />

bosque primario, 10°55'43"N, 85°28'10"W, 1100 m, 9 feb 1995<br />

(fr), Ávila 38 (INB); Rio Chiquito <strong>de</strong> Tilarán, Rio Negro valley,<br />

Atlantic slope, lower montane wet forest, 10°22'N 84°52'W,<br />

1400 m, 30 jul 1986 (fr), Haber ex Bello 5858 (MO). Heredia:<br />

S base <strong>of</strong> Cerros Sardinal, Chilamate <strong>de</strong> Sarapiquí (N si<strong>de</strong> <strong>of</strong><br />

Río Sarapiquí), 10°27.5'N, 84°04'W, 80-110 m, 4 jul 1985 (fr),<br />

Grayum & Hammel 5545 (MO); Parque Nacional Braulio<br />

Carrillo, Los Llanos <strong>de</strong> Quesada, aluvión <strong>de</strong>l Río Sucio, bosque<br />

muy húmedo tropical, 450 m, 11 feb 1984 (fl), Gómez et al.<br />

21018 (CR); Sarapiquí, Puerto Viejo, Finca La Selva, the OTS<br />

Field Station on the Río Puerto Viejo just E <strong>of</strong> its junction with<br />

the Río Sarapiquí, Sen<strong>de</strong>ro Ribereño, bluffs above the Río<br />

Sarapiquí, 100 m, 5 jun 1985 (fr), Jacobs 3251 (USJ). Limón:<br />

Limón, El Progreso, entre Cerro Muchilla y Cerro Avioneta,<br />

Fila Matama, siguiendo la fila y los flancos, Valle <strong>de</strong> la<br />

Estrella, 9°47'40"N, 83°06'30"W, 850 m, 8 abr 1989 (bo, fl),<br />

Herrera & Madrigal 2554 (CR, INB, MO); Pococí, R. N. F. S.<br />

Barra <strong>de</strong>l Colorado, Llanura <strong>de</strong> Tortuguero, Sector Corosí,<br />

10°35'40"N, 83°45'00"W, 100 m, 8 dic 1990 (fr), Rojas 185<br />

(CR); Talamanca, Bratsi, Amubri, Alto Lari, Kivut, 9°24'15"N,<br />

83°05'15"W, 1300 m, 7 mar 1992 (bo, fl), Herrera 5211 (INB).<br />

Puntarenas: About 2 km southeast <strong>of</strong> Montever<strong>de</strong>, on the<br />

Pacific watershed, pasture, forest edges, and montane evergreen<br />

cloud forest (lower montane wet forest and lower mon-


LANKESTERIANA 4(1): 37-45. 2004.<br />

TIPOS DE ORQUIDÁCEAS BRENESIANAS, DESCRITAS POR<br />

R. SCHLECHTER, EN EL HERBARIO NACIONAL DE COSTA RICA<br />

La revisión <strong>de</strong> los tipos <strong>de</strong> las orquí<strong>de</strong>as <strong>de</strong> R.<br />

Schlechter, realizada por K. Barringer (1986), incluye<br />

89 <strong>de</strong> los 92 especímenes tipo recolectados por<br />

Alberto M. Brenes. Debido a la <strong>de</strong>strucción <strong>de</strong><br />

muchos <strong>de</strong> los holotipos en el bombar<strong>de</strong>o <strong>de</strong> Berlín<br />

en 1943 y a lo complicado <strong>de</strong> la numeración <strong>de</strong> las<br />

muestras <strong>de</strong> A.M. Brenes (L.D. Gómez, citado por<br />

Barringer 1986), en ese momento no fue posible<br />

encontrar todos los ejemplares nombrados por<br />

Schlechter (1923); por esa razón, algunas <strong>de</strong> las tipificaciones<br />

fueron basadas en la colección <strong>de</strong> dibujos<br />

que se encuentra en el Oakes Ames Orchid<br />

Herbarium (AMES).<br />

Durante la revisión y actualización <strong>de</strong> la colección<br />

<strong>de</strong> ejemplares tipo <strong>de</strong>positados en el Herbario<br />

Nacional <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> (CR), se hallaron siete<br />

ejemplares <strong>de</strong> orquí<strong>de</strong>as recolectados por A.M.<br />

Brenes, que correspon<strong>de</strong>n a duplicados <strong>de</strong> los tipos<br />

incluidos en la lista <strong>de</strong> Barringer (1986), pero que<br />

no fueron mencionados como tipos por dicho<br />

autor. Esta nota tiene como fin informar a la<br />

comunidad científica la existencia en CR <strong>de</strong><br />

dichos tipos, ya que algunos constituyen el único<br />

duplicado conocido hasta ahora. De cada ejemplar<br />

se indica el nombre original, la cita <strong>de</strong> la publicación<br />

original, la categoría <strong>de</strong>l tipo asignada por<br />

Barringer (1986), el país, el nombre y el número<br />

<strong>de</strong> recolecta, el número <strong>de</strong> registro en CR y un<br />

apartado <strong>de</strong> observaciones sobre la condición general<br />

<strong>de</strong>l ejemplar.<br />

SILVIA LOBO C.<br />

Herbario Nacional <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> (CR), Museo Nacional <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

Apdo. postal 749-1000 San José, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, A.C. - museohn@racsa.co.cr<br />

ABSTRACT. This note informs about the presence <strong>of</strong> seven Brenesian orchid types, <strong>de</strong>scribed by R.<br />

Schlechter, in the Herbario Nacional <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> (CR) type collection, whose existence was unknown.<br />

RESUMEN. Esta nota revela la existencia, en el Herbario Nacional <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> (CR), <strong>de</strong> siete tipos <strong>de</strong><br />

orquí<strong>de</strong>as brenesianas <strong>de</strong>scritas por R. Schlechter, que no habían sido comunicados previamente.<br />

PALABRAS CLAVE / KEY WORDS: Type specimens, Orchidaceae, orchids, Herbario Nacional <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

(CR), R. Schlechter. A.M. Brenes.<br />

Epi<strong>de</strong>ndrum mo<strong>de</strong>stiflorum Schltr., Repert. Spec.<br />

Nov. Regni Veg. Beih. 19: 213. 1923. ISOLEC-<br />

TOTIPO: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, A.M. Brenes 128 (CR<br />

25822). FIG. 1.<br />

OBSERVACIONES: El espécimen es estéril; no<br />

obstante, la parte vegetativa está en buenas condiciones.<br />

Epi<strong>de</strong>ndrum ramonianum Schltr., Repert. Spec.<br />

Nov. Regni Veg. Beih. 19: 217. 1923. ISOLEC-<br />

TOTIPO: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, A.M. Brenes 101 (CR<br />

25820). FIG. 2.<br />

OBSERVACIONES: El ejemplar es fértil y está en<br />

buenas condiciones.<br />

Epi<strong>de</strong>ndrum serricardium Schltr., Repert. Spec.<br />

Nov. Regni Veg. Beih. 19: 218. 1923. ISOLEC-<br />

TOTIPO: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, A.M. Brenes 254 (CR<br />

33908). FIG. 3.<br />

OBSERVACIONES: El espécimen cuenta con pocas<br />

flores y su estado general es regular. Este nombre<br />

se consi<strong>de</strong>ra sinónimo <strong>de</strong> E. vincentinun Lindl.<br />

(Pupulin 2002).<br />

Hexa<strong>de</strong>smia rigidipes Schltr., Repert. Spec. Nov.<br />

Regni Veg. Beih. 19: 206. 1923. ISOLECTOTIPO:<br />

<strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, A.M. Brenes 145 (CR 25876). FIG. 4.<br />

OBSERVACIONES: El espécimen es fértil; no<br />

obstante, su condición es regular. Este nombre<br />

se consi<strong>de</strong>ra sinónimo <strong>de</strong> Scaphyglottis lin<strong>de</strong>niana<br />

(A. Rich. & Gal.) L. O. Williams (Pupulin<br />

2002).


38 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figura 1: Isolectotipo <strong>de</strong> Epi<strong>de</strong>ndrum mo<strong>de</strong>stiflorum Schltr.


Abril 2004<br />

Figura 2: Isolectotipo <strong>de</strong> Epi<strong>de</strong>ndrum ramonianum Schltr.<br />

LOBO - Tipos <strong>de</strong> orquidáceas brenesianas 39


40 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figura 3: Isolectotipo <strong>de</strong> Epi<strong>de</strong>ndrum serricardium Schltr.<br />

Maxillaria acutifolia Schltr., Repert. Spec. Nov.<br />

Regni Veg Beih. 19: 229. 1923. ISONEOTIPO:<br />

<strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, A.M. Brenes 173(504) (CR 25964).<br />

FIG. 5.<br />

OBSERVACIONES: El ejemplar es fértil y se halla en<br />

buenas condiciones. Este nombre se consi<strong>de</strong>ra<br />

sinónimo <strong>de</strong> M. angustissima Ames, F.T. Hubb. &<br />

C. Schweinf. (Pupulin 2002).<br />

Pleurothallis ramonensis Schltr., Repert. Spec. Nov.<br />

Regni Veg. Beih. 19: 193. 1923. ISOLECTOTIPO:<br />

<strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, A.M. Brenes 88 (CR 26195). FIG. 6.<br />

OBSERVACIONES: Este ejemplar no se encuentra en<br />

buenas condiciones y posee una única flor que está<br />

separada <strong>de</strong> la planta. Este nombre se consi<strong>de</strong>ra<br />

sinónimo <strong>de</strong> Stelis alajuelensis Pridgeon & M. W.<br />

Chase (Pupulin 2002).


Abril 2004<br />

Figura 4: Isolectotipo <strong>de</strong> Hexa<strong>de</strong>smia rigidipes Schltr.<br />

LOBO - Tipos <strong>de</strong> orquidáceas brenesianas 41


42 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figura 5: Isoneotipo <strong>de</strong> Maxillaria acutifolia Schltr.


Abril 2004<br />

Figura 6: Isolectotipo <strong>de</strong> Pleurothallis ramonensis Schltr.<br />

LOBO - Tipos <strong>de</strong> orquidáceas brenesianas 43


44 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figura 7: Isolectotipo <strong>de</strong> Sobralia neglecta Schltr.


Abril 2004<br />

Sobralia neglecta Schltr., Repert. Spec. Nov. Regni<br />

Veg. Beih. 19: 161. 1923. ISOLECTOTIPO: <strong>Costa</strong><br />

<strong>Rica</strong>, A.M. Brenes 279 (CR 26282). FIG. 7.<br />

OBSERVACIONES: El espécimen está en una condición<br />

regular y posee una única flor separada <strong>de</strong>l<br />

resto <strong>de</strong>l material.<br />

AGRADECIMIENTOS. Deseo agra<strong>de</strong>cer al Dr. Carlos O.<br />

Morales (USJ) por sus valiosas observaciones y contribuciones<br />

a este manuscrito.<br />

LOBO - Tipos <strong>de</strong> orquidáceas brenesianas 45<br />

LITERATURA CITADA<br />

Barringer, K. 1986. Typification <strong>of</strong> Schlechter’s <strong>Costa</strong><br />

<strong>Rica</strong>n Orchidaceae. I. Types collected by A. Brenes.<br />

Fieldiana, Bot. n.s. 17: 1-24.<br />

Pupulin, F. 2002. Catálogo revisado y anotado <strong>de</strong> las<br />

Orchidaceae <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Lankesteriana 4: 1-88.<br />

Schlechter, R. 1923. Beiträge zur Orchi<strong>de</strong>enkun<strong>de</strong> von<br />

Zentralamerika. II. Additamenta ad Orchi<strong>de</strong>ologiam<br />

<strong>Costa</strong>ricensem. Orchidaceae Brenesianae. Repert. Spec.<br />

Nov. Regni Veg. Beih. 19: 158-269.


LANKESTERIANA 4(1): 47-56. 2004.<br />

NOTES ON THE CARIBBEAN ORCHID FLORA. V.<br />

NEW SPECIES, COMBINATIONS AND RECORDS<br />

The sole species <strong>of</strong> Telipogon from the Caribbean<br />

was discovered by Donald Dod in the Dominican<br />

Republic and i<strong>de</strong>ntified by Leslie Garay as<br />

Stellilabium minutiflorum (Kraenzl.) Garay, a species<br />

whose type hails from <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Dressler (1999)<br />

pointed out that S. minutiflorum has been one <strong>of</strong> the<br />

most wi<strong>de</strong>ly used names in Central America encompassing<br />

plants that might be different species, though<br />

JAMES D. ACKERMAN<br />

Department <strong>of</strong> Biology, University <strong>of</strong> Puerto Rico, PO Box 23360 San Juan, PR 00931-3360, USA<br />

ackerman@upracd.upr.clu.edu<br />

ABSTRACT. Three species <strong>of</strong> Orchidaceae are <strong>de</strong>scribed as new to science: a Telipogon and a Lankesterella<br />

from the Dominican Republic and an Encyclia from Cuba. Telipogon niri is based on material collected by<br />

Donald Dod from the Cordillera Central A rare species, T. niri was previously recognized as Stellilabium<br />

minutiflorum (Kraenzl.) Garay, a distinct species from Central America. The generic name has changed due<br />

to unequivocal molecular evi<strong>de</strong>nce <strong>of</strong>fered by Norris Williams, and the specific epithet honors Dr. Mark<br />

Nir, an avid stu<strong>de</strong>nt <strong>of</strong> Caribbean orchids. Lankesterella glandula is also based on material collected by Dod<br />

from the Cordillera Central. Thus far known only from the type collection, it is the second representative <strong>of</strong><br />

the genus in Hispaniola. Encyclia montever<strong>de</strong>nsis is <strong>de</strong>scribed from 19th century Charles Wright collections<br />

from Monte Ver<strong>de</strong>, Cuba. The combination, Dendrophylax filiformis (Sw.) Carlsward & Whitten, suffers as<br />

a later homonym and is replaced by the next available name in the new combination Dendrophylax monteverdi<br />

(Rchb. f.) Ackerman & Nir. Cyclopogon miradorensis Schltr. is reported for the island <strong>of</strong> Dominica;<br />

Cranichis ricartii Ackerman is noted for the island <strong>of</strong> Gua<strong>de</strong>loupe; Cranichis ovata Wickstr. and Psilochilus<br />

macrophyllus (Lindl.) Ames are noted for Montserrat; and Trinidad is another locality for C. ovata. In addition,<br />

Eurystyles domingensis Dod and two Malaxis species are ad<strong>de</strong>d to the Cuban flora: M. apiculata Dod<br />

and M. hispaniolae (Schltr.) L.O. Williams.<br />

RESUMEN. Tres especies <strong>de</strong> Orchidaceae se <strong>de</strong>scriben como nuevas para la ciencia: un Telipogon y una<br />

Lankesterella <strong>de</strong> República Dominicana y una Encyclia <strong>de</strong> Cuba. Telipogon niri se basa en material recolectado<br />

por Donald Dod en la Cordillera Central. Una especie rara, T. niri había sido <strong>de</strong>terminada como<br />

Stellilabium minutiflorum (Kraenzl.) Garay, una especie distinta <strong>de</strong> Centro América. El nombre <strong>de</strong>l género<br />

ha cambiado <strong>de</strong>bido a la evi<strong>de</strong>ncia molecular inequívoca presentada por Norris Williams, y el epíteto específico<br />

honra al Dr. Mark Nir, un ávido estudioso <strong>de</strong> las orquí<strong>de</strong>as <strong>de</strong>l Caribe. Lankesterella glandula se basa<br />

también en material recolectado por Dod en la Cordillera Central. Hasta ahora se conoce solamente el ejemplar<br />

tipo, y es el segundo representante <strong>de</strong>l género en la Isla Española. Encyclia montever<strong>de</strong>nsis se <strong>de</strong>scribe<br />

<strong>de</strong> ejemplares <strong>de</strong> Charles Wright recolectados en el siglo XIX en Monte Ver<strong>de</strong>, Cuba. La combinación<br />

Dendrophylax filiformis (Sw.) Carlsward & Whitten es un homónimo posterior y se reemplaza por el próximo<br />

nombre disponible en la nueva combinación Dendrophylax monteverdi (Rchb. f.) Ackerman & Nir.<br />

Cyclopogon miradorensis Schltr. se registra en la isla Dominica; Cranichis ricartii Ackerman en la isla<br />

Guadalupe; Cranichis ovata Wickstr. y Psilochilus macrophyllus (Lindl.) Ames en Montserrat, y Trinidad<br />

es otra localidad <strong>de</strong> C. ovata. A<strong>de</strong>más, Eurystyles domingensis Dod y dos especies <strong>de</strong> Malaxis se aña<strong>de</strong>n a la<br />

flora <strong>de</strong> Cuba: M. apiculata Dod y M. hispaniolae (Schltr.) L.O. Williams.<br />

PALABRAS CLAVE / KEY WORDS: Orchidaceae, Orchid Flora, Encyclia, Lankesterella, Stellilabium, Telipogon,<br />

Cuba, Dominican Republic, Greater Antilles, Lesser Antilles<br />

the lack <strong>of</strong> good material makes taxonomic <strong>de</strong>terminations<br />

difficult. Thus, S. minutiflorum has been the<br />

generally accepted name for the Dominican plants,<br />

although Nir (2000) noted some differences between<br />

the type (<strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, Endres s.n., W) and the Dod<br />

collections.<br />

After studying specimens myself, and comparing<br />

them to the illustration <strong>of</strong> the Endres collection


48 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figure 1. Telipogon niri Ackerman. A. Plant habit. B. Plant habit, lower half. C. Plant habit, upper half. D. Perianth,<br />

clockwise from top: dorsal sepal, petal, lateral sepal, lateral sepal, petal. E. Labellum and column, front view.<br />

F. Labellum and column, lateral view. G. Anther and pollinarium. Based on Liogier 13512 (NY) collected in the<br />

Dominican Republic. Illustrated by Bobbi Angell.<br />

(AMES!) and a photographic sli<strong>de</strong> <strong>of</strong> a <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>n<br />

plant shown to me by R. L. Dressler, I have conclu<strong>de</strong>d<br />

that the Dominican specimens are quite different<br />

from S. minutiflorum. Furthermore, the molecular<br />

systematics <strong>of</strong> Telipogon alliance by Williams et al.<br />

(in prep.) clearly shows that at least this group <strong>of</strong><br />

Stellilabium is embed<strong>de</strong>d in Telipogon, making the<br />

latter genus the appropriate taxon for this species.<br />

Telipogon niri Ackerman, sp. nov.<br />

TYPE: DOMINICAN REPUBLIC. Bonao, Casabito,<br />

Sept. 1968, A.H. Liogier 13512 (= Dod 168) (holotype<br />

NY!). FIG. 1<br />

Rhachidi alata, labello hastato-ovato hispido ad<br />

basim breviter lobato, columnae trilobulatae lobulis<br />

lateralibus simplicisetibus, medio hispido.<br />

Plants epiphytic, less than 10 cm tall. Roots few,<br />

fasciculate, thick for size <strong>of</strong> the plant, to 4 cm long, 1-<br />

2.5 mm diam. Stems rhizomatous, short, 2-4 mm<br />

long, covered by persistent leaf bases. Leaves 1-2,<br />

coriaceous, elliptic, cuspidate, acute, 4.5-5 mm long,<br />

2 mm wi<strong>de</strong>. Inflorescences erect; scape ancipitous,<br />

triquetrous, interno<strong>de</strong>s 5-10 mm long, bracts abruptly<br />

divergent, ovate, acute, 1-2 mm long; racemes ancipitous,<br />

sparsely 2- to 4-flowered; floral bracts similar to<br />

scape bracts. Flowers minute, erect; pedicel slen<strong>de</strong>r, 2<br />

mm long; ovary ellipsoid, prominently ribbed, 2.5<br />

mm long; sepals greenish, 1-nerved, glabrous, entire,<br />

dorsal sepal concave, upper margins inrolled, ovate,<br />

acute to obtuse, 2 mm long, 1 mm wi<strong>de</strong>, lateral sepals<br />

with upper margins slightly inrolled, broadly ovate,<br />

obtuse, slightly cuspidate, 1.75 mm long, 1.25 mm<br />

wi<strong>de</strong>; petals greenish, 1-nerved, minutely ciliate,<br />

elliptic-oblanceolate, asymmetrically acute, 2 mm<br />

long, 0.75 mm wi<strong>de</strong>; lip reddish to cinnamon brown,


Abril 2004<br />

hispid adaxially, short-hastate, the basal lobes spreading,<br />

not extending beyond the base <strong>of</strong> the column,<br />

ovate, acute, 1.5 mm long, 1.3 mm wi<strong>de</strong>; column<br />

pubescent, short, 0.9 mm long, lateral lobes ca. 0.5<br />

mm long, arching above stigmatic cavity with simple<br />

apical bristles, median lobe hispidulous. Fruits on<br />

slen<strong>de</strong>r pedicels 1.8-2 mm long; capsules prominently<br />

ribbed, ellipsoid to subglobose, 1.8-5 mm long, to 3<br />

mm diam.<br />

The molecular systematics work <strong>of</strong> Williams et al.<br />

(in prep.) inclu<strong>de</strong>d T. niri. Their results show that the<br />

species is allied to T. minutiflorus Kraenzl. and other<br />

Central American species distinguished by a ribbonlike<br />

inflorescence rachis, trilobed column, fleshy stigma,<br />

and an adnate labellum (Dressler’s Stellilabium<br />

sect. Taeniorhachis).<br />

Telipogon niri differs from T. minutiflorus by having<br />

simple bristles on the lateral lobes <strong>of</strong> the column,<br />

and stubby lateral basal lobes <strong>of</strong> the labellum. On the<br />

other hand, T. minutiflorus has stellate bristles and the<br />

labellum has long basal lobes that flank the column<br />

nearly to the height <strong>of</strong> the anther. Furthermore, the<br />

general labellum shape <strong>of</strong> T. niri is more ovate than<br />

broadly oblong as in T. minutiflorus.<br />

The type collection carries two collectors, Alain<br />

Liogier and Donald Dod. Dod’s name and number is<br />

handwritten by Dod whereas Liogier’s is typed on the<br />

label. When Liogier was at the Jardín Botánico<br />

Nacional “Rafael Moscoso” in Santo Domingo, it was<br />

his practice to put his own numbers on Dod’s collections<br />

because Dod had not yet done so himself (Dod,<br />

pers. comm.).<br />

DISTRIBUTION: Dominican Republic: Prov. Monseñor<br />

Nouel, Cordillera Central.<br />

ECOLOGY: Plants are epiphytes on trees overhanging<br />

rivers in wet montane, broadleaf forests at about<br />

1200-1250 m. Fruit set is good; the flowers are perhaps<br />

autogamous. Plants are quite rare. I had visited<br />

the original collection site <strong>of</strong> this plant with Donald<br />

Dod in 1995 but we failed to find any specimens.<br />

ETYMOLOGY: The specific epithet honors Dr. Mark<br />

Nir, a successful Dermatologist whose thick skin has<br />

been bitten by the orchid bug, causing him to suffer a<br />

severe case <strong>of</strong> the fever. Delirious, he un<strong>de</strong>rtook and<br />

completed the first comprehensive treatment <strong>of</strong> the<br />

ACKERMAN - Notes on the Caribbean orchid flora. V 49<br />

Caribbean orchid flora since Cogniaux’s Symbolae<br />

Antillanae and has helped me in numerous ways in<br />

my efforts to publish the Orchidaceae treatment for<br />

the Flora <strong>of</strong> the Greater Antilles.<br />

Lankesterella glandula Ackerman, sp. nov.<br />

TYPE: DOMINICAN REPUBLIC. La Harme [sic] above<br />

San José <strong>de</strong> Ocoa on branches <strong>of</strong> old trees in virgin<br />

forest, alt. 2200 m, 23 Jan 1976, D. Dod s.n. (holotype<br />

SEL!). FIG. 2<br />

Inflorescentia floris solae, scapo sepalisque glandulosis,<br />

vix folia superantibus, labelli epichilo ovato,<br />

acutato.<br />

Plants small, caespitose epiphytes. Roots few, fasciculate,<br />

fleshy, villous, 10 mm long, 1.5 mm diam.<br />

Stems abbreviated, concealed by roots and leaf bases.<br />

Leaves 10, in a basal rosette, sessile to broadly petiolate;<br />

petioles when present to 4 mm long; bla<strong>de</strong>s<br />

membranaceous, ciliolate, lanceolate, elliptical or<br />

oblanceolate, acute to acuminate, 12-17 mm long, 4-6<br />

mm wi<strong>de</strong>. Inflorescences slen<strong>de</strong>r, single-flowered;<br />

scape glandular, extending beyond the leaves, to 17<br />

mm long, 0.2 mm diam. below, inflating to 0.5 mm<br />

just below the flower; floral bract irregularly crenulate-ciliate,<br />

ovate, caudate, 7.5 mm long, 4-4.5 mm<br />

wi<strong>de</strong>, dorsal mid rib sparsely glandular pubescent.<br />

Flowers large for size <strong>of</strong> plant; ovary sessile, stout, 2<br />

mm long; dorsal sepal adaxially glandular, conduplicate,<br />

1-nerved, narrowly oblong, acute to acuminate,<br />

6-8.5 mm long, 1.2-1.5 mm wi<strong>de</strong>, lateral sepals<br />

broadly attached to column foot, basally connate,<br />

forming a gibbose, mentum 1 mm <strong>de</strong>ep, 1-nerved,<br />

lanceolate, acuminate, 7-9 mm long to tip <strong>of</strong> mentum,<br />

1.2-1.5 mm wi<strong>de</strong>; petals free, glabrous, entire, 3nerved,<br />

somewhat obliquely oblanceolate, acuminate,<br />

6 mm long, 1.2 mm wi<strong>de</strong>; lip basally concave and<br />

adnate to the column foot, glabrous, entire, pandurate,<br />

7-8.5 mm long, hypochile 5-nerved, 1.5-1.6 mm<br />

wi<strong>de</strong>, isthmus 3-nerved, 1 mm wi<strong>de</strong>, epichile ovate,<br />

acute, 4 mm long from the isthmus, 1.7-2.5 mm wi<strong>de</strong>;<br />

column arcuate, 2-2.5 mm long, filament slen<strong>de</strong>r,<br />

arcuate, 1 mm long, anther lanceolate, acuminate, 2.5<br />

mm long, stigma apical, pressed against anther.<br />

Fruits obovoid, ca. 7 mm long, 3 mm diam.<br />

Lankesterella glandula is easily distinguished from<br />

L. alainii by the former being glandular rather than


50 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figure 2. Lankesterella glandula Ackerman. A. Plant habit. B. Leaf. C. Inflorescence and flower, lateral view.<br />

D. Perianth, clockwise from top: dorsal sepal, labellum, lateral sepal, petal. E. Flower, lateral view with petals and one<br />

lateral sepal removed. Based on D. Dod s.n. (SEL) collected from the Dominican Republic. Illustrated by Bobbi Angell.<br />

villous. Furthermore, the labellum has an acute apex<br />

rather than a roun<strong>de</strong>d one. Most, if not all other<br />

Lankesterella are conspicuously pubescent, usually as<br />

villous as L. alainii. According to Nir’s (2000) classification,<br />

L. glandula should be un<strong>de</strong>r Lankesterella<br />

section Lankesterella.<br />

Dod ma<strong>de</strong> his collection in 1976. I had visited the<br />

region in the mid 80’s and again in the mid 90’s and<br />

most <strong>of</strong> the area is quite <strong>de</strong>nu<strong>de</strong>d.<br />

DISTRIBUTION: Dominican Republic: Prov. Peravia;<br />

Cordillera Central.<br />

ECOLOGY: Epiphytic in a broadleaf cloud forest.<br />

Elevation 2200 m. Rare. Autogamous by virtue <strong>of</strong> the<br />

column arching downward bringing the apical stigma<br />

in direct contact with the anther. Flowering: Jan;<br />

fruiting: Jan.<br />

ETYMOLOGY: The specific epithet refers to the glandular<br />

scape and adaxial surface <strong>of</strong> the sepals.<br />

The genus Encyclia in Cuba is quite complex and<br />

Marta A. Díaz and I make no claim that our studies <strong>of</strong><br />

the genus for the Flora <strong>of</strong> the Greater Antilles have<br />

resolved all questions regarding the <strong>de</strong>limitation <strong>of</strong><br />

species. This following one, though, is quite distinctive.<br />

Encyclia montever<strong>de</strong>nsis M. A. Díaz & Ackerman,<br />

sp. nov.<br />

TYPE: CUBA. [Prov. Guantánamo] prope villam<br />

Monte Ver<strong>de</strong> dictam, Cuba orientali, Jan-Jul 1859, C.<br />

Wright 1489 (holotype: AMES 73736; isotypes:<br />

AMES 73735, K-L). FIG. 3


Abril 2004<br />

ACKERMAN - Notes on the Caribbean orchid flora. V 51<br />

Figure 3. Encyclia montever<strong>de</strong>nsis M. A. Díaz & Ackerman. A. Inflorescence. B. Plant habit with leaf <strong>de</strong>tached.<br />

C. Perianth parts, counterclockwise from top: dorsal sepal, petal, lateral sepal, labellum. D. Flower, si<strong>de</strong> view with sepals<br />

and petals removed. Based on type collection, C. Wright 1489 (AMES). Illustrated by Bobbi Angell.


52 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Encyclia montever<strong>de</strong>nsis M. Díaz & Ackerman ab<br />

Encyclia oxypetala (Lindl.) Acuña petalis spathulatooblanceolatis,<br />

acutis, labelli lobo medio longiore<br />

(7.5-8 mm), undulato crispatoque, pseudobulbis<br />

majoribus, necnon ab Encyclia ochrantha (A. Rich.)<br />

Withner labelli lobo medio longiore quam lato, apiculato,<br />

bene distincta.<br />

Plants robust caespitose, epiphytes. Roots white,<br />

numerous, produced from rhizome and base <strong>of</strong><br />

pseudobulbs, 1.5-3 mm diam. Stems with short, stout<br />

rhizomes; pseudobulbs ovoid, subten<strong>de</strong>d by scarious<br />

bracts shred<strong>de</strong>d with age, to 7 cm long, 4.5 cm diam.<br />

Leaves 1-3, from apex <strong>of</strong> pseudobulbs, erect, coriaceous,<br />

oblong-lanceolate, acute-acuminate, to 42 cm<br />

long, 4 cm wi<strong>de</strong>. Inflorescences terminal, erect, stout;<br />

peduncle to 85 cm long, 7 mm diam. near base, bracts<br />

progressively more distant, scarious, tightly sheathing<br />

half their length, upper half acuminate and slightly<br />

divergent from peduncle, to 26 mm long; panicle<br />

sparsely and diffusely branched, at least 30 cm long,<br />

branches 16-26 cm long, many-flowered. Flowers<br />

resupinate; sepals oblanceolate, dorsal sepal acute,<br />

16.5-17.5 mm long, 5 mm wi<strong>de</strong>, lateral sepals slightly<br />

oblique, acuminate-cuspidate, 17-18 mm long, 5-<br />

5.5 mm wi<strong>de</strong>; petals spatulate to unguiculate, acute,<br />

sometimes apiculate, 16-17 mm long, 5-6.5 mm wi<strong>de</strong>;<br />

labellum basally adnate to column for 1-2 mm,<br />

<strong>de</strong>eply three-lobed, 14.5-15 mm long, lateral lobes<br />

erect, flanking the column, oblong-falcate, roun<strong>de</strong>d,<br />

7-8 mm long from claw to apex, 2-3.5 mm wi<strong>de</strong>, isthmus<br />

2 mm long, 0.7-0.8 mm wi<strong>de</strong>, mid lobe cuneate,<br />

ovate-elliptic, acute to acuminate, apiculate, 7.5-8<br />

mm long, 4-4.5 mm wi<strong>de</strong>, margin crisped, apex rolled<br />

to appear awn-like for 1 mm; column straight,<br />

clavate, obscurely auriculate, 6-7.5 mm long; pedicelate<br />

ovary slen<strong>de</strong>r, 19-21 mm long. Fruits unknown.<br />

Based on the form <strong>of</strong> the labellum, this species is<br />

closely related to E. oxypetala, but one may distinguish<br />

the two by the robust plants <strong>of</strong> E. montever<strong>de</strong>nsis<br />

which have very large pseudobulbs. Furthermore, the<br />

flowers <strong>of</strong> E. montever<strong>de</strong>nsis have perianth parts that<br />

are much wi<strong>de</strong>r, and the mid lobe is very obviously<br />

undulate-crispate. The plant habit <strong>of</strong> E. montever<strong>de</strong>nsis<br />

and the form <strong>of</strong> the sepals and petals are reminiscent <strong>of</strong><br />

E. ochrantha A. Richard, but the mid lobe <strong>of</strong> the labellum<br />

in the latter is broa<strong>de</strong>r than long and the apex is<br />

acute rather than awn-like as in E. montever<strong>de</strong>nsis.<br />

The type locality, Monte Ver<strong>de</strong>, is an area <strong>of</strong> high<br />

en<strong>de</strong>mism in Cuba. Thus far, this species is only<br />

known from the Wright’s type collection <strong>of</strong> which we<br />

have seen three sheets. Given that this is a large<br />

Encyclia and we have not seen any other specimens<br />

other than the type material, we have little hope that<br />

Encyclia montever<strong>de</strong>nsis is thriving today.<br />

DISTRIBUTION: Cuba: Prov. Guantánamo; Macizo <strong>de</strong><br />

Sagua Baracoa.<br />

ECOLOGY: Encyclia montever<strong>de</strong>nsis is an epiphyte but<br />

that is about all we can guess. As was the practice in<br />

the mid 19th century, Charles Wright did not make<br />

<strong>de</strong>tailed collection notes.<br />

ETYMOLOGY: Named for the type locality, Monte<br />

Ver<strong>de</strong>, Guantánamo Province.<br />

A NEW COMBINATION<br />

The story <strong>of</strong> Dendrophylax filiformis (Sw.)<br />

Carlsward & Whitten is a horrifying one. The<br />

basionym, Epi<strong>de</strong>ndrum filiforme Sw. was first confused<br />

with Campylocentrum fasciola (Lindl.) Cogn.<br />

in the mid 19th century and also with Dendrophylax<br />

porrectus (Rchb. f.) Carlsward & Whitten in the<br />

20th century. Floristic treatments until very recently<br />

have criss-crossed their i<strong>de</strong>ntities, which has only<br />

been compoun<strong>de</strong>d by the need to get them in the<br />

right genera. Recent molecular work on neotropical<br />

Angraecinae (Carlsward et al. 2003), unequivocally<br />

showed that Swartz’s epithet should be transferred<br />

to Dendrophylax.<br />

The eagle eye <strong>of</strong> Mark Nir, though, discovered<br />

that the Carlsward & Whitten combination had<br />

already been ma<strong>de</strong> in 1898 by Fawcett in “A provisional<br />

list <strong>of</strong> the indigenous and naturalised flowering<br />

plants <strong>of</strong> Jamaica”. Fawcett had attributed the<br />

combination to Bentham, who, having been <strong>de</strong>ad for<br />

ten years at the time, was unable to <strong>de</strong>fend himself.<br />

After Mark Nir notified me <strong>of</strong> the earlier combination,<br />

I <strong>de</strong>ci<strong>de</strong>d to dig <strong>de</strong>ep into the origin <strong>of</strong><br />

Fawcett’s name because <strong>of</strong> the long history <strong>of</strong> confusion<br />

surrounding the epithet. Fawcett placed<br />

Aeranthes in parenthesis below his combination and<br />

the only Aeranthes filiformis on record is by<br />

Grisebach (1864) in “Flora <strong>of</strong> the British West<br />

Indian Islands”. Grisebach provi<strong>de</strong>d a <strong>de</strong>tailed<br />

<strong>de</strong>scription and cited three specimens from Jamaica


Abril 2004<br />

(McNab s.n., Purdie s.n., Wilson s.n.) and one from<br />

Trinidad (Bradford s.n.). The <strong>de</strong>scription and all<br />

four specimens (K!), match that <strong>of</strong> the earlier name,<br />

Campylocentrum fasciola. Unfortunately, Grisebach<br />

also cited Swartz and Lindley’s combinations <strong>of</strong> filiformis<br />

in Limodorum and Angraecum, respectively.<br />

This error may have been the original source <strong>of</strong> confusion<br />

between the two species. Because Grisebach<br />

was no doubt basing his <strong>de</strong>scription on the material<br />

he had seen rather than that <strong>of</strong> Swartz, Grisebach’s<br />

Aeranthes filiformis should be regar<strong>de</strong>d as a new<br />

species, not a new combination. Thus, Aeranthes<br />

filiformis Griseb. and Dendrophylax filiformis<br />

(Griseb.) Benth. ex Fawc. should be regar<strong>de</strong>d as<br />

synonyms <strong>of</strong> Campylocentrum fasciola Lindl.<br />

This <strong>of</strong> course makes Dendrophylax filiformis<br />

(Sw.) Carlsward & Whitten a later homonym. The<br />

next available name is the following:<br />

Dendrophylax monteverdi (Rchb.f.) Ackerman &<br />

Nir, comb. nov.<br />

Aeranthes monteverdi Rchb.f, Flora 48: 279. 1865;<br />

Campylocentrum monteverdi (Rchb.f) Rolfe,<br />

Orchid Rev. 11: 247. 1903; Harrisella monteverdi<br />

(Rchb.f) Cogn. in Urb., Symb. Antill. 6: 687.<br />

1910; Type: CUBA: C. Wright 1497 (holotype<br />

W!; isotypes NY!, K!, K-L!).<br />

Epi<strong>de</strong>ndrum filiforme Sw., Prodr. 126. 1788;<br />

Limodorum filiforme (Sw.) Sw., Nova Acta<br />

Regiae Soc. Sci. Upsal. 6: 80. 1799;<br />

Campylocentrum filiforme (Sw.) Cogn. ex<br />

Kuntze, Revis. Gen. Pl. 3(2): 298. 1898;<br />

Harrisella filiformis (Sw.) Cogn. in Urb., Symb.<br />

Antill. 6: 687. 1910; Campylocentrum filiforme<br />

(Sw.) A. D. Hawkes, Phytologia 3: 248. 1950,<br />

nom. superfl.; Dendrophylax filiformis (Sw.)<br />

Carlsward & Whitten, Int. J. Pl. Sci. 164: 50.<br />

2003, non Dendrophylax filiformis (Griseb.)<br />

Benth. ex Fawc.; Type: HISPANIOLA: Swartz s.n.<br />

(holotype BM!, isotype G!).<br />

Ironically, I had earlier pointed out how<br />

Campylocentrum filiforme (Sw.) Cogn. ex Kuntze<br />

was the correct name for plants commonly known as<br />

C. monteverdi (Rchb.f) Rolfe (Ackerman 1995), but<br />

now that we know the species should be placed in<br />

Dendrophylax, we are forced to return to<br />

Reichenbach’s name.<br />

ACKERMAN - Notes on the Caribbean orchid flora. V<br />

NEW RECORDS<br />

Our knowledge <strong>of</strong> the Caribbean orchid flora has<br />

increased dramatically over the last few <strong>de</strong>ca<strong>de</strong>s as<br />

botanists have explored ecological, systematic and<br />

floristic problems. While the Flora <strong>of</strong> the Greater<br />

Antilles project continues at a steady pace, major floras<br />

(Ackerman 1995, Nir 2000), smaller scale florulas<br />

(Feldmann and Barré 2001), and checklists have been<br />

published. Herein we add a few new records for various<br />

islands <strong>of</strong> the Caribbean.<br />

CUBA<br />

Eurystyles domingensis Dod, Moscosoa 1: 43. 1977.<br />

Basis for concept: protologue and accompanying<br />

illustration and an isotype: DOMINICAN REPUBLIC:<br />

Villa Altagracia, confluencia <strong>de</strong>l Río Haina y <strong>de</strong> Río<br />

Duey, elev. 250 m, 15 Sept 1976, D.D. Dod 475 (isotypes<br />

AMES!, SEL!).<br />

CUBAN RECORDS: Cuba Orientali, 1860, C. Wright<br />

1482 (MO!); Orientali, prope villam Monte Ver<strong>de</strong><br />

dictam, Jan-Jul 1859, C. Wright 1482 (AMES!);<br />

Oriente, La Prenda, 30 Dec 1920, Hioram 4162<br />

(NY!).<br />

The Cuban specimens cited above were previously<br />

i<strong>de</strong>ntified as E. ananassocomos (Rchb. f.) Schltr., a<br />

species that may be confined to Jamaica. The Hioram<br />

collection was the basis for the Cuban record reported<br />

by Acuña (1939) and Sauget y Barbier (1946). I have<br />

examined this plant and the Wright specimens carefully<br />

and compared the flowers with those <strong>of</strong><br />

Jamaican material (Syme s.n., J.P. 2283, NY!) and the<br />

Dod isotype at AMES. I conclu<strong>de</strong> that all are more<br />

akin to E. domingensis than E. ananassocomos.<br />

Dietrich (1988, 1992) reported two other collections<br />

<strong>of</strong> E. ananassocomos from Santiago <strong>de</strong> Cuba but I<br />

have not been able to verify their i<strong>de</strong>ntities.<br />

Malaxis hispaniolae (Schltr.) L. O. Williams,<br />

Caldasia 5: 14. 1942.<br />

Basis for concept: protologue, and the following<br />

paratypes: DOMINICAN REPUBLIC. Near Constanza,<br />

elev. 1200 m, Jun 1910, Türckheim 3457 (NY!);<br />

Barahona, elev. 500 m, Nov 1910, Fuertes 734 (NY!).<br />

CUBAN RECORD: CUBA. Prov. Oriente, 1860, C.<br />

Wright 1696 (BR!, MO!).<br />

The Wright specimens were previously <strong>de</strong>termined<br />

as Microstylis umbellulata (= Malaxis umbelliflora<br />

53


54 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Sw.) and Malaxis spicata Sw. but they clearly are distinguished<br />

from it by the larger flowers, and the<br />

broad, auriculate labellum with a ciliolate margin.<br />

Furthermore, the inflorescence is racemose, rather<br />

than a tight subumbel as in the Cuban and Jamaican<br />

specimens <strong>of</strong> M. umbelliflora.<br />

Malaxis apiculata Dod, Moscosoa 4: 174. 1986.<br />

Basis for concept: protologue and accompanying<br />

illustration, and the following paratypes: DOMINICAN<br />

REPUBLIC. Ciénaga <strong>de</strong> la Culata, Constanza, elev.<br />

1500-1600 m, 28 Nov. 1969, A. H. Liogier 17075<br />

(NY!); Monteada Nueva, Caña Brava, Polo area,<br />

elev. 1200-1300 m, 26 Feb. 1969, A. H. Liogier<br />

14260a (NY!).<br />

CUBAN RECORDS: CUBA. Prov. Oriente, Loma <strong>de</strong>l<br />

Gato, 8 Dec. 1859, Wright 613 (AMES!); Prov.<br />

Oriente, 1856-1857, Wright 613 (AMES!); Prov.<br />

Oriente [Santiago <strong>de</strong> Cuba]: Loma San Juan<br />

(Gato), Jul. 1922, León & Clément 10399 (MT!);<br />

Loma Car<strong>de</strong>ro, south <strong>of</strong> Pico Turquino, elev. 3800<br />

ft., 31 Jul. 1935, Roig, Acuña & Bucher 6623<br />

(NY!); Prov. Oriente [Santiago <strong>de</strong> Cuba]: Pico<br />

Turquino, south slopes, elev. 150-300 m, 20-21 Jul.<br />

1940, W. Seifriz 1031 (US!); Prov. Oriente, Loma<br />

<strong>de</strong>l Gato, Sierra Maestra, Jul. 1944, Alain 364<br />

(AMES!); Prov. Oriente: Pico <strong>de</strong> La Bayamesa,<br />

north slope, elev. 4900-5200 ft., 16-19 Jul. 1955,<br />

Harvard Course in Tropical Botany (Schultes,<br />

Barclay, Beaman, Freeberg, Lee) 606A (AMES!);<br />

Prov. Oriente: Pico <strong>de</strong> La Bayamesa, north slope,<br />

elev. 4900-5200 ft., 16-19 Jul. 1955, Harvard<br />

Course in Tropical Botany (Schultes, Barclay,<br />

Beaman, Freeberg, Lee) 604 (AMES!); Prov.<br />

Oriente: Pico <strong>de</strong> La Bayamesa, north slope, elev.<br />

4900-5200 ft., 16-19 Jul. 1955, Harvard Course in<br />

Tropical Botany (Schultes, Barclay, Beaman,<br />

Freeberg, Lee) 749 (AMES!).<br />

Dod’s illustration, Fig. 16, is mislabeled as Malaxis<br />

megalantha Dod. The Cuban collections are from<br />

Loma <strong>de</strong>l Gato and the southern si<strong>de</strong> <strong>of</strong> Pico<br />

Turquino. The specimen from lower elevations (150-<br />

300 m, Seifriz 1031) <strong>of</strong> Turquino has smaller flowers<br />

than what I have seen in the Dominican Republic and<br />

also for what was reported by Dod. However, plants<br />

much further up slope (ca. 1150 m, Roig 6623, NY!)<br />

have flowers that are more typical in size.<br />

DOMINICA<br />

Cyclopogon miradorensis Schltr., Repert. Spec. Nov.<br />

Regni Veg. 21: 332. 1925.<br />

Basis for concept: original <strong>de</strong>scription and drawing<br />

<strong>of</strong> type (MEXICO. Veracruz, Mirador, 900 m elev., J.<br />

A. Purpus 92) at AMES, but see discussion below.<br />

DOMINICA RECORD: DOMINICA. Heuters <strong>de</strong> la Réserve<br />

Caraibe. Bois <strong>de</strong> Gommier. Forêt <strong>de</strong>nse et humi<strong>de</strong>,<br />

elev. 800 m, 22 Apr. 1946, H. et M. Stehlé s.n. (US!).<br />

This is the first record <strong>of</strong> Cyclopogon miradorensis in<br />

the Lesser Antilles. It is also known from Puerto<br />

Rico, Dominican Republic, Jamaica, Cuba and the<br />

type locality, Mexico.<br />

Dod (1989) was the first to report this species for<br />

the Antilles. Since then, I have collected Cuban<br />

(Ackerman et al. 3231), Jamaican (Ackerman &<br />

Melén<strong>de</strong>z-Ackerman 2876), Dominican plants<br />

(Ackerman & Thomas 2079) as well as Puerto <strong>Rica</strong>n<br />

material (Ackerman 2570, Ackerman & Melén<strong>de</strong>z<br />

2678, Ackerman & Angell 3007) and they are the<br />

same (all at UPRRP).<br />

The Antillean plants are very similar to the drawings<br />

<strong>of</strong> the C. miradorensis type sent to AMES by<br />

Mansfeld prior to World War II. Unfortunately, these<br />

drawings were not ma<strong>de</strong> un<strong>de</strong>r the supervision <strong>of</strong><br />

either R. Schlechter or Mrs. Schlechter (G. Romero-<br />

González, pers. comm. 1993). There are some differences<br />

among the drawings, the protologue and our<br />

specimens. The labellum apex in the drawing is<br />

roun<strong>de</strong>d and subapiculate whereas it is obscurely<br />

trilobed in both Antillean specimens and the protologue.<br />

Furthermore, our plants have sparsely pubescent<br />

ovaries that turn glabrous or nearly so as the<br />

fruits mature. The Mansfeld drawing and the protologue<br />

indicate glabrous ovaries. These discrepancies<br />

suggest that Greater Antillean plants may be a different<br />

species, but I am unwilling to make such a move<br />

without seeing good material <strong>of</strong> C. miradorensis from<br />

the type locality or nearby.<br />

Cyclopogon miradorensis has been reported from a<br />

number <strong>of</strong> countries in Central and South America.<br />

Hamer (1982) reported the species from Nicaragua<br />

but the Caribbean plants differ from Hamer’s in that<br />

the leaves are smaller, the lamina base is roun<strong>de</strong>d and<br />

not cuneate, the petioles are very slen<strong>de</strong>r, and the<br />

perianth parts are approximately one third the size.


56 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Nir for the Latin <strong>de</strong>scriptions. I am also grateful to Norris<br />

Williams and the staff at FLAS for providing logistic support<br />

during my sabbatical leave from the University <strong>of</strong><br />

Puerto Rico, Bobbi Angell for the illustrations, and the<br />

curators and staff <strong>of</strong> the herbaria cited herein for specimen<br />

loans. This work has been supported by the National<br />

Science Foundation grant DEB-9505459.<br />

LITERATURE CITED<br />

Ackerman, J.D. 1995. An orchid flora <strong>of</strong> Puerto Rico and<br />

the Virgin Islands. Mem. New York Bot. Gard. 73: 1-<br />

203.<br />

Carlsward, B.S., W.M. Whitten & N.H. Williams. 2003.<br />

Molecular phylogenetics <strong>of</strong> neotropical leafless<br />

Angraecinae (Orchidaceae): reevaluation <strong>of</strong> generic<br />

concepts. Int. J. Pl. Sci. 164: 43-51.<br />

Dod, D.D. 1989. Orquí<strong>de</strong>as (Orchidaceae) nuevas para la<br />

Española y otras notas: II. Moscosoa 5: 235-249.<br />

Dressler, R.L. 1993. Field gui<strong>de</strong> to the orchids <strong>of</strong> <strong>Costa</strong><br />

<strong>Rica</strong> and Panama. Cornell University Press, Ithaca.<br />

Dressler, R.L. 1999. A reconsi<strong>de</strong>ration <strong>of</strong> Stellilabium and<br />

Dipterostele. Harvard Pap. Bot. 4: 469-473.<br />

Dunsterville, G.C.K. & L.A. Garay. 1979. Orchids <strong>of</strong><br />

Venezuela. An illustrated field gui<strong>de</strong>. A-G. Botanical<br />

Museum <strong>of</strong> Harvard University, Cambridge,<br />

Massachusetts.<br />

Fawcett, W. 1898. A provisional list <strong>of</strong> the indigenous and<br />

naturalised flowering plants <strong>of</strong> Jamaica. Aston W.<br />

Gardner & Co., Kingston.<br />

Feldmann, P. & N. Barré. 2001. Atlas <strong>de</strong>s orchidées<br />

sauvages <strong>de</strong> la Gua<strong>de</strong>loupe. Patrim. Natur. 48: 1-228.<br />

Grisebach, A.H.R. 1864. Flora <strong>of</strong> the British West Indian<br />

Islands. Lovell Reeve & Co., London.<br />

Hamer, F. 1982. Orchids <strong>of</strong> Nicaragua, Part 1. Icon. Pl.<br />

Trop., fasc. 7.<br />

Nir, M. 2000. Antillanae Orchidaceae. DAG Media<br />

Publishing, New York.<br />

Salazar, G.A. 1990. Cyclopogon comosus (Rchb. f.)<br />

Burns-Balogh & Greenwood. Plate 10. In: E. Hágsater<br />

& G.A. Salazar (eds.). Orchids <strong>of</strong> Mexico, part 1. Icon.<br />

Orchid., fasc 1. Asociación Mexicana <strong>de</strong> Orqui<strong>de</strong>ología,<br />

México.


ISSN 1409-3871<br />

LANKESTERIANA<br />

VOL. 4, NO. 1 ABRIL 2004<br />

Sinopsis <strong>de</strong>l género Gibsoniothamnus (Schlegeliaceae) en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>,<br />

con una nueva especie<br />

J. FRANCISCO MORALES 1<br />

Estudio morfológico <strong>de</strong> Smilax L. (Smilacaceae) en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>,<br />

con implicaciones sistemáticas<br />

LILIAN FERRUFINO ACOSTA & JORGE GÓMEZ LAURITO 7<br />

Tipos <strong>de</strong> orquidáceas brenesianas, <strong>de</strong>scritas por R. Schlechter,<br />

en el Herbario Nacional <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

SILVIA LOBO C. 37<br />

Notes on the Caribbean orchid flora. V. New species, combinations<br />

and records<br />

JAMES J. ACKERMAN 47<br />

Symplocos retusa (Symplocaceae), una nueva especie <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

RICARDO KRIEBEL, JOSÉ GONZÁLEZ & EVELIO ALFARO 57<br />

Nuevos registros <strong>de</strong> la familia Orchidaceae en Cuba<br />

JUAN A. LLAMACHO OLMO 60<br />

Notas sobre ecología y distribución <strong>de</strong>l género Lepanthes (Orchidaceae)<br />

en Cuba, con una lista actualizada y revisada<br />

JUAN A. LLAMACHO OLMO 61<br />

continúa<br />

LA REVISTA CIENTÍFICA DEL JARDÍN BOTÁNICO LANKESTER<br />

UNIVERSIDAD DE COSTA RICA


LANKESTERIANA 4(1): 57-59. 2004.<br />

SYMPLOCOS RETUSA (SYMPLOCACEAE), UNA NUEVA ESPECIE<br />

DE COSTA RICA<br />

RICARDO KRIEBEL, JOSÉ GONZÁLEZ & EVELIO ALFARO<br />

La familia Symplocaceae consta <strong>de</strong> un solo género,<br />

Symplocos Jacq., cuyo nombre se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong>l griego<br />

symploké, ligazón o cópula, posiblemente en alusión<br />

a su corola simpétala. Symplocos se distribuye en las<br />

zonas tropicales y subtropicales <strong>de</strong> América, así como<br />

en el sur y el este <strong>de</strong> Asia y en Australia; cuenta con<br />

aproximadamente 250 a 300 especies (Almeda 1982).<br />

Standley (1938) registra cuatro especies en su flora <strong>de</strong><br />

<strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>; actualmente po<strong>de</strong>mos afirmar que este<br />

número ha aumentado a 11 ó 12 especies.<br />

Symplocos retusa Kriebel, J.A. González & E.<br />

Alfaro, sp. nova FIG. 1.<br />

TIPO: COSTA RICA: San José; Pérez Zeledón,<br />

Parque Nacional Chirripó, Cordillera <strong>de</strong> Talamanca,<br />

sen<strong>de</strong>ro al Cerro Urán, 09°31’41”N, 83°35’17”O,<br />

2640 m, 6 abr 1995 (fl), J. González 638 (holotipo,<br />

INB; isotipos, CR, F, MO).<br />

A Symplocos tribracteolata Almeda, cui affinis,<br />

foliis integris, apicibus retusis, floribus pentameris<br />

violaceis differt.<br />

Árbol, 8-12 m <strong>de</strong> altura; yemas vegetativas y ramitas<br />

Instituto Nacional <strong>de</strong> Biodiversidad (INB)<br />

Apdo. 22-3100, Santo Domingo, Heredia, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong><br />

ABSTRACT. Symplocos retusa, a new species restricted to the wet forests <strong>of</strong> the Pacific slope <strong>of</strong> the<br />

Talamanca range in <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> is <strong>de</strong>scribed, illustrated, and compared to its closest presumed relative.<br />

Symplocos retusa is distinguished by its entire leaf bla<strong>de</strong>s with a conspicuous retuse apex; purple, pentamerous,<br />

pedicellate, solitary, axillary flowers subten<strong>de</strong>d by <strong>de</strong>ciduous bracts; fruit apex flat and disten<strong>de</strong>d<br />

beyond the point <strong>of</strong> calyx lobe attachment. It is compared to S. tribracteolata Almeda, another <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>n<br />

en<strong>de</strong>mic with solitary, pedicellate, white to pink hexamerous flowers and serrulate or crenate leaf bla<strong>de</strong>s<br />

with acuminate apex.<br />

RESUMEN. Symplocos retusa, una especie nueva restringida a los bosques húmedos <strong>de</strong> la vertiente Pacífica<br />

<strong>de</strong> la Cordillera <strong>de</strong> Talamanca en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, es <strong>de</strong>scrita, ilustrada y comparada con la especie que se presume<br />

es su pariente más cercana. Symplocos retusa se distingue por sus láminas foliares enteras con el ápice<br />

conspicuamente retuso; flores moradas, pentámeras, solitarias, axilares, pediceladas, subtendidas por<br />

brácteas <strong>de</strong>ciduas; ápice <strong>de</strong>l fruto plano, excediendo los lóbulos <strong>de</strong>l cáliz. Se compara con S. tribracteolata<br />

Almeda, otra especie endémica <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> con flores solitarias, pediceladas, blancas a rosadas,<br />

hexámeras, y margen <strong>de</strong> la lámina foliar aserrado o crenado, con el ápice acuminado.<br />

PALABRAS CLAVE / KEY WORDS: Symplocaceae, Symplocos retusa, Symplocos tribracteolata, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

glabras a levemente ciliadas. Hojas 4,3-8,5 x 1,6-2,9<br />

cm, alternas, subcoriáceas, pecíolos 5-14 x 1-2 mm,<br />

glabros a ciliados. Lámina foliar glabra, elíptica, con<br />

margen entero, ápice retuso, base aguda, 5 a 13<br />

nervios secundarios por lado. Flores axilares, solitarias,<br />

con pedicelos <strong>de</strong> 8-15 mm, cilíndricos, glabros<br />

o puberulentos; bracteolas 3 ó 4, <strong>de</strong> 1,5-2 x 1-2 mm,<br />

sésiles, caducas, ovadas a <strong>de</strong>ltoi<strong>de</strong>s, con el margen<br />

ciliado; cáliz pentalobado, los lóbulos ovados, <strong>de</strong> 2 x<br />

2 mm, glabros, con el margen ciliado; corola simpétala,<br />

pentalobada, <strong>de</strong> 6-8 mm <strong>de</strong> largo, morada, glabra;<br />

estambres 30 a 50 o más, dispuestos en 3 ó 4 verticilos,<br />

filamentos connados basalmente, la porción libre<br />

<strong>de</strong> los filamentos linear a linear-oblonga, <strong>de</strong> 2-3 x<br />

0,25-0.6 mm, anteras <strong>de</strong> ca. 0,5 mm, bitecas, introrsas,<br />

oblongo-ovadas; ovario ínfero, apicalmente<br />

piloso, <strong>de</strong> 5-6 mm <strong>de</strong> largo, tri o tetralocular, pared<br />

interna <strong>de</strong> los lóculos lisa; estilo recto, ca. 6,5 mm,<br />

glabro en su totalidad; estigma irregularmente lobado.<br />

Drupas ca. 6-8 x 3,5-5 mm, elipsoi<strong>de</strong>s, glabras, ápice<br />

plano y excediendo los lóbulos <strong>de</strong>l cáliz, éstos<br />

patentes o adpresos; semillas oblongo-fusiformes, ca.<br />

5,5 mm.


58 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Figura 1. Symplocos retusa Kriebel, J.A. González & E. Alfaro. A. Ramita florida. B. Fruto, vista lateral. C. Fruto,<br />

corte transversal. D. Flor. E. Corola abierta. F. Cáliz y pistilo. Basado en J. González 638 (INB).<br />

DISTRIBUCIÓN Y HÁBITAT. Symplocos retusa crece en<br />

<strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> en los bosques pluviales <strong>de</strong> la vertiente<br />

Pacífica <strong>de</strong> la Cordillera <strong>de</strong> Talamanca, entre 1800 y<br />

2700 m <strong>de</strong> elevación, junto con especies como<br />

Viburnum costaricanum (Oerst.) Hemsl. (Caprifo-<br />

liaceae), Quercus costaricensis Liebm. (Fagaceae),<br />

Cinnamomum triplinerve (Ruiz & Pav.) Kosterm.,<br />

Nectandra cufodontisii (O.C. Schmidt) C.K. Allen,<br />

Miconia tonduzii Cogn. (Melastomataceae), Ocotea<br />

praetermissa van <strong>de</strong>r Werff (Lauraceae), Magnolia


Abril 2004<br />

poasana (Pittier) Dandy (Magnoliaceae) y Styrax<br />

argenteus C. Presl (Styracaceae), entre otras.<br />

ETIMOLOGÍA. El epíteto <strong>de</strong> la especie hace alusión al<br />

ápice retuso <strong>de</strong> las hojas.<br />

Symplocos retusa, pese a ser una <strong>de</strong> las especies<br />

menos recolectadas <strong>de</strong>l género en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, es una<br />

<strong>de</strong> las más distintivas por las laminas foliares glabras,<br />

con el ápice retuso y el margen entero, las flores<br />

moradas, solitarias, axilares, y los frutos con el ápice<br />

plano y excediendo los lóbulos <strong>de</strong>l cáliz. Las especies<br />

restantes tienen invariablemente el ápice agudo, obtuso<br />

o redon<strong>de</strong>ado (menos frecuente), excepto algunos<br />

especímenes <strong>de</strong> S. limoncillo que lo tienen retuso.<br />

Sólo algunos especímenes <strong>de</strong> S. austin-smithii y S.<br />

serrulata tienen las láminas foliares con el margen<br />

entero. A<strong>de</strong>más, todas las especies, excepto S. tribracteolata,<br />

tienen las flores dispuestas en cimas,<br />

racimos o fascículos, y solamente S. limoncillo y S.<br />

tribracteolata comparten el particular fruto con el<br />

ápice plano, que exce<strong>de</strong> los lóbulos <strong>de</strong>l cáliz.<br />

Un espécimen <strong>de</strong>positado en CAS (Stevens 13457)<br />

posee la mayoría <strong>de</strong> caracteres diagnósticos <strong>de</strong> S.<br />

retusa, como la lámina glabra con el margen entero,<br />

KRIEBEL et al. - Symplocos retusa 59<br />

el ápice retuso, las flores moradas y el ápice <strong>de</strong>l<br />

ovario piloso; pero difiere <strong>de</strong> lo típico en S. retusa<br />

por sus inflorescencias racemosas.<br />

PARATIPOS: COSTA RICA: Puntarenas; Coto Brus,<br />

Zona Protectora Las Tablas, Estación Las Alturas <strong>de</strong><br />

Cotón, 08°58’20”N, 82°50’05”O, 1800 m, 20 mayo<br />

2000 (fr), E. Alfaro 3184 (CR, INB, MO). San José;<br />

San Gerardo <strong>de</strong> Dota, 09°34’31”N, 83°48’20”W,<br />

2550 m, 30 jul 1996 (fr), R. Wasselingh et al. 25, 27<br />

(CR).<br />

AGRADECIMIENTOS. Los autores <strong>de</strong>sean agra<strong>de</strong>cer cordialmente<br />

a Frank Almeda, por sus aportes para la<br />

comprensión <strong>de</strong>l género en la región mesoamericana<br />

y por la revisión y los comentarios <strong>de</strong>l artículo, y a<br />

Claudia Aragón por la ilustración.<br />

LITERATURA CITADA<br />

Almeda, F. 1982. Three new <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>n species <strong>of</strong><br />

Symplocos (Symplocaceae). Bull. Torrey Bot. Club.<br />

109: 318-324.<br />

Standley, P. 1937-1938. Flora <strong>of</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Vol. 1-4.<br />

Fieldiana, Bot. Chicago, Field Museum <strong>of</strong> Natural<br />

History. 1616 p.


LANKESTERIANA 4(1): 60. 2004.<br />

NUEVOS REGISTROS DE LA FAMILIA ORCHIDACEAE EN CUBA<br />

Como parte <strong>de</strong> la realización <strong>de</strong>l libro “Cuba y<br />

sus Orquí<strong>de</strong>as”, fueron visitadas varias regiones <strong>de</strong><br />

la isla, con el objetivo <strong>de</strong> ilustrar la diversidad <strong>de</strong><br />

este grupo <strong>de</strong> plantas. Se encontraron dos nuevos<br />

registros para la flora orquidácea <strong>de</strong> la mayor <strong>de</strong> las<br />

Antillas.<br />

En octubre <strong>de</strong>l 2002 se visitó la costa norte <strong>de</strong> la<br />

provincia <strong>de</strong> Holguín. En la manigua costera se<br />

encontró una especie afila que correspon<strong>de</strong> a<br />

Dendrophylax barrettiae. Esta planta ya se había<br />

encontrado en el área en 1997, pero era un ejemplar<br />

muy joven con una inflorescencia que tenía sólo una<br />

flor, lo que no aportaba mucho para la correcta i<strong>de</strong>ntificación<br />

<strong>de</strong> esta especie. También se había publicado<br />

una fotografía <strong>de</strong> esta especie con el nombre<br />

Dendrophylax lin<strong>de</strong>nii (como Polyradicion lin<strong>de</strong>nii),<br />

por Marta A. Díaz en 1985, pero sin hacer referencia<br />

a ningún material <strong>de</strong> herbario (Díaz 1985).<br />

Dendrophylax barrettiae Fawc. & Rendle, J. Bot. 47:<br />

266. 1909.<br />

DISTRIBUCIÓN HISTÓRICA: Jamaica (Adams 1972).<br />

DISTRIBUCIÓN EN CUBA: <strong>Costa</strong> norte <strong>de</strong> Las Tunas-<br />

Holguín, Oriente.<br />

ECOLOGÍA: Epífita en arbustos, manigua costera<br />

(matorral xeromorfo costero), <strong>de</strong> 0 a 20 m. Florece<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> septiembre hasta diciembre.<br />

TESTIGO: CUBA. Holguín: Guardalavaca, El Cayuelo,<br />

14 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong>l 2002, J. Llamacho y A. González<br />

(HAC-42099), epífita en manigua costera.<br />

JUAN A. LLAMACHO OLMO<br />

Instituto <strong>de</strong> Ecología y Sistemática (IES). Carretera <strong>de</strong> Varona Km 3 1/2<br />

Cap<strong>de</strong>vila, Boyeros, Ciudad <strong>de</strong> la Habana. Cuba.<br />

botanica.ies@ama.cu / llamacho@yahoo.com<br />

ABSTRACT. Two species <strong>of</strong> Orchidaceae are first recor<strong>de</strong>d from Cuba: Dendrophylax barrettiae and<br />

Triphora surinamensis.<br />

RESUMEN. Se dan a conocer dos nuevos registros <strong>de</strong> la familia Orchidaceae en Cuba: Dendrophylax<br />

barrettiae y Triphora surinamensis.<br />

PALABRAS CLAVE / KEY WORDS: Orchidaceae, Dendrophylax barrettiae, Triphora surinamensis, Cuba<br />

En julio <strong>de</strong>l 2003 se realizó una expedición a la<br />

región <strong>de</strong> Baracoa, casi en el extremo oriental <strong>de</strong> la<br />

isla, en la escalada a Alto Iberia, don<strong>de</strong> se encontraron<br />

varios ejemplares <strong>de</strong> Triphora surinamensis<br />

Lindl., en zonas parcialmente inundadas.<br />

Triphora surinamensis (Lindl.) Britton, Sci. Surv.<br />

Porto Rico & Virgin Islands 5: 184. 1924.<br />

DISTRIBUCIÓN HISTÓRICA: Brasil (Amazonas),<br />

Colombia, Guyana Francesa, Guyana, Isla Española,<br />

Jamaica, Antillas Menores, Puerto Rico, Surinam,<br />

Trinidad y Venezuela (Ackerman 1997).<br />

DISTRIBUCIÓN EN CUBA: Alto Iberia, Macizo montañoso<br />

Moa-Baracoa, Oriente.<br />

ECOLOGÍA: Planta terrestre en zonas muy húmedas<br />

<strong>de</strong>l bosque pluvial, asociada a musgos <strong>de</strong>l género<br />

Sphagnum. Florece en julio y agosto.<br />

TESTIGO: CUBA. Guantánamo: Baracoa, Alto Iberia,<br />

16 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong>l 2003, J. Llamacho (HAC-42100).<br />

LITERATURA CITADA<br />

Ackerman, J. 1997. An Orchid flora <strong>of</strong> Puerto Rico and the<br />

Virgin Islands. Mem. New York Bot. Gard. 73.<br />

Adams, C.D. 1972. Flowering Plants <strong>of</strong> Jamaica.<br />

University <strong>of</strong> the West Indies.<br />

Díaz, M. A. 1985. Las orquí<strong>de</strong>as nativas <strong>de</strong> Cuba. Editorial<br />

Científico Técnica. Cuba.


LANKESTERIANA 4(1): 61-66. 2004.<br />

NOTAS SOBRE ECOLOGÍA Y DISTRIBUCIÓN DEL GÉNERO LEPANTHES<br />

(ORCHIDACEAE) EN CUBA, CON UNA LISTA ACTUALIZADA Y REVISADA<br />

El género Lepanthes fue <strong>de</strong>scrito por Swartz en<br />

1799 a partir <strong>de</strong> plantas recolectadas en Jamaica, que<br />

originalmente habían sido incluidas en el género<br />

Epi<strong>de</strong>ndrum. Para algunos autores, como Salazar &<br />

Soto (1996), el nombre genérico se origina a partir <strong>de</strong><br />

los términos griegos lepis (envoltura) y anthos (flor),<br />

haciendo tal vez referencia al hábitat epífito <strong>de</strong> estas<br />

plantas que viven sobre la corteza <strong>de</strong> los árboles, vista<br />

como una envoltura; otros autores lo interpretan<br />

como “flores pequeñas con aspecto <strong>de</strong> escama”,<br />

porque el término lepis significa también escama<br />

(Luer 1986).<br />

Según la clasificación <strong>de</strong> Dressler (1981), el<br />

género se ubica en la subfamilia Epi<strong>de</strong>ndroi<strong>de</strong>ae,<br />

tribu Epi<strong>de</strong>ndreae, subtribu Pleurothallidinae. Luer<br />

(1986) realiza una división taxonómica y consi<strong>de</strong>ra<br />

cuatro subgéneros: Lepanthes, Brachycladium,<br />

Marsipianthes y Draconanthes; el primero es el único<br />

presente en Cuba. Los tres restantes correspon<strong>de</strong>n a<br />

especies <strong>de</strong> la región andina, que se consi<strong>de</strong>ra el centro<br />

<strong>de</strong> diversificación <strong>de</strong> este género (Luer 1986).<br />

Lepanthes es un género neotropical que se distribuye<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> México hasta Bolivia y el norte <strong>de</strong><br />

Brasil; también está presente en el arco antillano.<br />

Posee alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 800 especies <strong>de</strong>scritas, cifra que<br />

pue<strong>de</strong> aumentar <strong>de</strong>bido a que crecen en áreas <strong>de</strong> difícil<br />

acceso.<br />

La primera recolecta <strong>de</strong>l género Lepanthes en<br />

Cuba fue realizada por Charles Wrigth en el siglo<br />

XIX, en la zona oriental <strong>de</strong> la isla. Las especies<br />

JUAN A. LLAMACHO OLMO<br />

Instituto <strong>de</strong> Ecología y Sistemática (IES). Carretera <strong>de</strong> Varona Km 3 1/2<br />

Cap<strong>de</strong>vila, Boyeros, Ciudad <strong>de</strong> la Habana. Cuba.<br />

botanica.ies@ama.cu / llamacho@yahoo.com<br />

ABSTRACT. Notes about ecology and distribution <strong>of</strong> the genus Lepanthes in Cuba are given. The paper<br />

inclu<strong>de</strong>s a list <strong>of</strong> all the species recor<strong>de</strong>d for the island, and the location <strong>of</strong> their types in herbaria.<br />

RESUMEN. Se <strong>of</strong>recen notas sobre la ecología y la distribución <strong>de</strong>l género Lepanthes en Cuba, con una lista<br />

<strong>de</strong> las especies registradas en la isla y <strong>de</strong> los herbarios don<strong>de</strong> se encuentran <strong>de</strong>positados los tipos.<br />

PALABRAS CLAVE / KEY WORDS: Orchidaceae, Lepanthes, ecología, Cuba.<br />

recolectadas por Wright fueron estudiadas y <strong>de</strong>scritas<br />

por Lindley en 1858 (Howard 1988).<br />

Wright recolectó nueve especies, pero varias no<br />

fueron tomadas en cuenta por Lindley por encontrarse<br />

hasta tres especies diferentes en un solo ejemplar.<br />

Entre las especies recolectadas por Wright y posteriormente<br />

<strong>de</strong>scritas por Lindley se encuentran L. blepharophylla<br />

(Wright 1508), <strong>de</strong> la zona <strong>de</strong> Monte<br />

Ver<strong>de</strong>, Guantánamo; L. dorsalis (Wright 662) y L. trichodactyla<br />

(Wright 661) <strong>de</strong> la Sierra Maestra.<br />

Reichenbach fil. (1865, en Flora 48) estudió los<br />

especímenes <strong>de</strong> Wright y agregó dos nuevas especies:<br />

L. wrightii (Wright 3340) y L. mandibularis (Wright<br />

1342), ambas <strong>de</strong>l macizo montañoso Moa-Baracoa.<br />

A principios <strong>de</strong>l siglo XX, el sueco E.L. Ekman<br />

exploró la región oriental <strong>de</strong>l país; recolectó cinco<br />

nuevas especies <strong>de</strong> Lepanthes, <strong>de</strong>scritas por<br />

Schlechter en 1923. Resulta significativo que algunas<br />

<strong>de</strong> ellas ya habían sido recolectadas con anterioridad<br />

por Wright, pero aún no habían sido <strong>de</strong>scritas. Entre<br />

las especies <strong>de</strong>scritas como nuevas se encuentra L.<br />

melanocaulon (Ekman 3361) <strong>de</strong> la Sierra <strong>de</strong> Nipe.<br />

Las especies restantes fueron recolectadas en la escalada<br />

<strong>de</strong> Ekman al Pico Turquino: L. blepharantha<br />

(Ekman 5491), L. ekmanii (Ekman 5409), L. pergracilis<br />

(Ekman 5490) y L. turquinoensis (Ekman 5438).<br />

Todas las especies encontradas en Cuba hasta ese<br />

momento fueron registradas por Julián Acuña en el<br />

Catálogo <strong>de</strong> Orquí<strong>de</strong>as Cubanas, publicado en 1938<br />

(Acuña 1938). Posteriormente, se realizó una revisión<br />

<strong>de</strong>l género en la obra Flora <strong>de</strong> Cuba, en la que


62 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

aparece un total <strong>de</strong> 21 especies (León 1946).<br />

En 1973 Hespenhei<strong>de</strong> publicó una revisión <strong>de</strong>l<br />

género en Cuba, en la que recopiló 18 especies. Este<br />

trabajo se basó estrictamente en el estudio <strong>de</strong> los<br />

ejemplares <strong>de</strong>positados en herbarios, ya que el autor<br />

reconoció que nunca había visitado el país. En ese<br />

artículo <strong>de</strong>scribe seis especies nuevas y realiza una<br />

nueva combinación: L. acuñae, L. blepharophylla, L.<br />

cubensis, L. dressleri, L. grisebachiana, L. occi<strong>de</strong>ntalis<br />

y L. obliquiloba (Hespenhei<strong>de</strong> 1973).<br />

En 1988 Helga Dietrich <strong>de</strong>scribió L. silvae,<br />

recolectada en la región <strong>de</strong> Moa, en el norte <strong>de</strong><br />

Oriente (Dietrich 1988).<br />

Una expedición formada por renombrados especialistas<br />

en la familia Orchidaceae recorrió el norte <strong>de</strong><br />

la región oriental <strong>de</strong> Cuba en 1997. Producto <strong>de</strong> la<br />

misma, C. Luer <strong>de</strong>scribió seis nuevas especies: L.<br />

comadresina, L. diaziae, L. llamachoi, L. minimamundana,<br />

L. palpelabris y L. woodfre<strong>de</strong>nsis (Luer<br />

1998). Con posterioridad a esta publicación, Luer<br />

continuó trabajando con materiales recolectados en<br />

varias regiones <strong>de</strong> la isla y ha publicado las siguientes<br />

especies: L. aubryi, L. cyrillicola, L. <strong>de</strong>coris y L.<br />

nana, <strong>de</strong> la región <strong>de</strong>l Pico Turquino, y L. martae <strong>de</strong><br />

la región <strong>de</strong> Cuchillas <strong>de</strong> Moa-Baracoa (Luer 1999,<br />

2001, 2002).<br />

Distribución. El género Lepanthes está restringido<br />

únicamente a las montañas <strong>de</strong> la isla y presenta la<br />

mayor diversidad en el macizo montañoso Nipe-<br />

Sagua-Baracoa con un total <strong>de</strong> 16 especies; le sigue la<br />

Sierra Maestra, con 13, el Macizo Guamuhaya, con<br />

tres, y la Cordillera <strong>de</strong> Guaniguanico, con dos. Es<br />

muy probable que en todas las regiones montañosas<br />

<strong>de</strong> Cuba existan especies nuevas por <strong>de</strong>scubrir.<br />

Este género está adaptado a condiciones ecológicas<br />

muy especificas, pues requiere <strong>de</strong> una humedad relativa<br />

muy alta y preferentemente regiones neblinosas.<br />

En la Sierra Maestra sólo se encuentra por encima <strong>de</strong><br />

1000 metros <strong>de</strong> altitud, <strong>de</strong>bido a que a esta altura predominan<br />

dichas condiciones. En el Macizo Nipe-<br />

Sagua-Baracoa comienzan a aparecer en las la<strong>de</strong>ras<br />

con exposición norte, a partir <strong>de</strong> 300 metros <strong>de</strong> altitud,<br />

generalmente en las zonas <strong>de</strong> con<strong>de</strong>nsación <strong>de</strong> la<br />

humedad <strong>de</strong> los vientos proce<strong>de</strong>ntes <strong>de</strong>l mar. Los sistemas<br />

montañosos <strong>de</strong>l centro y <strong>de</strong>l occi<strong>de</strong>nte <strong>de</strong> la<br />

isla presentan las mismas características.<br />

Varias especies tienen una distribución muy<br />

restringida y sólo se conocen <strong>de</strong> la localidad tipo; <strong>de</strong><br />

otras únicamente se conocen una o dos poblaciones.<br />

Esta característica atenta contra la conservación <strong>de</strong><br />

muchos <strong>de</strong> estos taxa. Particularmente crítico es el<br />

caso <strong>de</strong> L. comadresina, que fue recolectada por<br />

única vez en Arroyo Las Comadres en Moa, en 1997,<br />

don<strong>de</strong> se encontró creciendo en las márgenes <strong>de</strong>l<br />

arroyo, y en posteriores expediciones a la zona en<br />

2000 y 2002 no fue hallada. Presumiblemente, la<br />

población se extinguió durante una severa sequía que<br />

sufrió la zona en 1999; no obstante, aún no se ha<br />

podido comprobar si se trata <strong>de</strong> una extinción total <strong>de</strong><br />

la especie, o si ésta podrá recolonizar el área.<br />

Fluctuaciones poblacionales también han sido observadas<br />

en especies mexicanas que sufren extinciones<br />

locales.<br />

Hábitat. Las plantas se caracterizan por ser epifitas o<br />

litófitas, aunque muchas <strong>de</strong> ellas prefieren indistintamente<br />

estos dos sustratos, pero hay otras que son<br />

estrictamente epífitas o litófitas.<br />

Las formaciones vegetales que mayor número <strong>de</strong><br />

Lepanthes albergan son el bosque nublado, en la<br />

región <strong>de</strong>l Turquino, y los bosques pluviales <strong>de</strong> Moa-<br />

Baracoa. Incluso en estos bosques las poblaciones son<br />

más <strong>de</strong>nsas en las áreas <strong>de</strong> mayor con<strong>de</strong>nsación.<br />

Muchas <strong>de</strong> estas especies se encuentran vinculadas a<br />

cursos <strong>de</strong> agua, sobre todo en la región nororiental <strong>de</strong><br />

la isla. A pesar <strong>de</strong> lo antes <strong>de</strong>scrito, en el bosque pluvial<br />

<strong>de</strong> Monte Iberia, en el macizo Moa-Baracoa, que<br />

es una zona <strong>de</strong> alta humedad y numerosas precipitaciones,<br />

prácticamente no existen especies <strong>de</strong><br />

Lepanthes, lo que podría <strong>de</strong>berse a la competencia<br />

por el sustrato, dado que en los troncos <strong>de</strong> los árboles<br />

predominan absolutamente musgos y helechos.<br />

Fenología. Todas las especies <strong>de</strong>l género florecen<br />

durante todo el año; sólo <strong>de</strong>jan <strong>de</strong> hacerlo ante la<br />

ocurrencia <strong>de</strong> períodos <strong>de</strong> sequía que provocan estrés<br />

hídrico. Esta aseveración ha sido corroborada con<br />

observaciones in<strong>de</strong>pendientes en Sierra <strong>de</strong> Nipe,<br />

Sierra <strong>de</strong> Moa y Pico Turquino. Cuando pasan varios<br />

días sin lluvia o rocío, las flores se cierran y se<br />

pue<strong>de</strong>n mantener en esas condiciones por 3 o 4 días,<br />

para volver a abrirse con el aumento <strong>de</strong> la humedad.<br />

Cuando las condiciones secas se mantienen por más<br />

<strong>de</strong> 10 días las flores mueren, pero quedan las yemas<br />

latentes, que posibilitan comenzar la floración <strong>de</strong>l


Abril 2004<br />

mismo escapo cuando cambian las condiciones ambientales.<br />

Una <strong>de</strong> las características más singulares <strong>de</strong> este<br />

grupo es la coexistencia y la floración simultánea <strong>de</strong><br />

varias especies en un mismo sustrato. Por ejemplo, en<br />

una sola piedra se han encontrado juntas L. fractiflexa,<br />

L. turquinoensis, L. ekmanii y L. trichodactyla.<br />

Resulta una incógnita cómo logran el aislamiento<br />

reproductivo pese a que todas florecen al mismo<br />

tiempo; es probable que esté garantizado por el<br />

mecanismo <strong>de</strong> polinización.<br />

Respecto a los polinizadores <strong>de</strong>l género prácticamente<br />

no hay resultados <strong>de</strong> investigación. Sólo se ha<br />

i<strong>de</strong>ntificado el mosquito <strong>de</strong> los hongos Bradysia sp.<br />

(Sciaridae) como polinizador <strong>de</strong> L. glicensteinii Luer,<br />

<strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> (Blanco & Barboza 2001).<br />

LISTA DE ESPECIES CUBANAS CON TIPOS<br />

Y DISTRIBUCIÓN GEOGRÁFICA<br />

En Cuba se reconoce en la actualidad un total <strong>de</strong><br />

29 especies <strong>de</strong> Lepanthes.<br />

1. Lepanthes acuñae Hespenh., Brittonia 25: 263.<br />

1973.<br />

TIPO: CUBA. Entre Pico Turquino y La Bayamesa,<br />

C. Morton & J. Acuña 3675 (Holotipo: US!).<br />

DISTRIBUCIÓN: Pico Turquino, Sierra Maestra.<br />

2. Lepanthes aubryi Luer & P. Jesup, Selbyana<br />

23(1): 4. 2002.<br />

TIPO: CUBA. Santiago <strong>de</strong> Cuba, Sierra Maestra,<br />

Pico Turquino, Y. Aubry, dic. 2000, cultivado en<br />

Bristol, CT, P. Jesup 8 (Holotipo: MO).<br />

DISTRIBUCIÓN: Pico Turquino, Sierra Maestra.<br />

3. Lepanthes blepharantha Schltr., Urban Symb.<br />

Antill. 9: 61. 1923.<br />

TIPO: CUBA. La<strong>de</strong>ra N <strong>de</strong>l Pico Turquino, E.<br />

Ekman 5491 (Holotipo: S).<br />

DISTRIBUCIÓN: Pico Turquino, Sierra Maestra.<br />

4. Lepanthes blepharophylla (Griseb.) Hespenh.,<br />

Brittonia 25: 260. 1973.<br />

Basiónimo: Pleurothallis blepharophylla Griseb.,<br />

Cat. Pl. Cub. 260. 1866.<br />

TIPO: CUBA. Sierra <strong>de</strong> Toa, cerca <strong>de</strong> Monte Ver<strong>de</strong>,<br />

C. Wright 1508 (Holotipo: GOET!; isotipo: AMES).<br />

DISTRIBUCIÓN: Conocida sólo <strong>de</strong> la localidad tipo.<br />

LLAMACHO OLMO - Lepanthes en Cuba 63<br />

5. Lepanthes chrysostigma Lindl., Ann. Mag. Nat.<br />

Hist. III 1: 329. 1858.<br />

TIPO: CUBA. Sierra <strong>de</strong> Toa, Monte Ver<strong>de</strong>, C.<br />

Wright s.n. (Holotipo: K!).<br />

DISTRIBUCIÓN: Macizo Moa-Baracoa.<br />

6. Lepanthes comadresina Luer, Lindleyana 13(3):<br />

138. 1998.<br />

TIPO: CUBA. Holguín: Moa, camino a la Melba,<br />

Arroyo las Comadres, 350 m, 29 nov. 1997, C. Luer,<br />

J. Luer, M. Díaz, J. Llamacho, J. Ackerman, K. & R.<br />

Dressler 18650 (Holotipo: HAJB; isotipo: MO).<br />

DISTRIBUCIÓN: Arroyo Las Comadres, La Melba,<br />

Moa. Holguín.<br />

7. Lepanthes cubensis Hespenh., Brittonia 25: 269.<br />

1973.<br />

TIPO: CUBA. Sierra <strong>de</strong> Toa, Monte Ver<strong>de</strong>, C.<br />

Wright 1512 (Holotipo: PH!; isotipos: AMES, BR!,<br />

K!, NY, MO!,W!)<br />

DISTRIBUCIÓN: Macizo Moa-Baracoa.<br />

8. Lepanthes cyrillicola Luer & Llamacho, Selbyana<br />

22(2): 104. 2001.<br />

TIPO: CUBA. Pico Turquino. Sierra Maestra, J.<br />

Llamacho 0014 (Holotipo: HAC; isotipo: MO).<br />

DISTRIBUCIÓN: Pico Turquino, Sierra Maestra.<br />

9. Lepanthes <strong>de</strong>coris Luer & Llamacho, Selbyana<br />

22(2): 106. 2001.<br />

TIPO: CUBA. Paso <strong>de</strong>l mono, Pico Turquino, Sierra<br />

Maestra. 5 jun. 1999, J. Llamacho 0010a (Holotipo:<br />

HAC; isotipo: MO).<br />

DISTRIBUCIÓN: Pico Turquino, Sierra Maestra.<br />

10. Lepanthes diaziae Luer, Lindleyana 13(3): 138.<br />

1998.<br />

TIPO: CUBA. Holguín, Mayarí, Sierra <strong>de</strong> Nipe, epífito<br />

en bosque pluvial, Cayo las Mujeres, 650 m, 25<br />

nov. 1997, C. Luer, J. Luer, M. Díaz, J. Llamacho, J.<br />

Ackerman, K. & R. Dressler 18622 (Holotipo: HAJB;<br />

isotipos: MO, UPRRP).<br />

DISTRIBUCIÓN: Sierra <strong>de</strong> Nipe y Sierra Cristal.<br />

11. Lepanthes dorsalis Lindl., Ann. Mag. Nat. Hist.<br />

III 1: 329. 1858.<br />

TIPO: CUBA. Cresta <strong>de</strong> Nima-Nima, Sierra<br />

Maestra, C. Wright 662 (Holotipo: K!)<br />

DISTRIBUCIÓN: Sierra Maestra y Sierra <strong>de</strong> Nipe.


64 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

12. Lepanthes dressleri Hespenh., Brittonia 25: 268.<br />

1973.<br />

TIPO: CUBA. Pico Sombrero, NE <strong>de</strong>l Naranjo,<br />

Trinidad, R.L.Dressler 1335 (Holotipo: US-<br />

2399322!)<br />

DISTRIBUCIÓN: Sierra <strong>de</strong>l Escambray. Sierra <strong>de</strong>l<br />

Rosario y Sierra <strong>de</strong>l Infierno.<br />

13. Lepanthes ekmanii Schltr., Urban Symb. Antill.<br />

9: 62. 1923.<br />

TIPO: CUBA. Pico Turquino, Sierra Maestra, E.<br />

Ekman 5409 (Holotipo: S)<br />

DISTRIBUCIÓN: Pico Turquino, Sierra Maestra.<br />

14. Lepanthes fractiflexa Ames & C. Schweinf.,<br />

Sched. Orch. 10: 42. 1930.<br />

TIPO: CUBA. Cueva <strong>de</strong>l aura, Pico Turquino,<br />

Bucker 30 (Holotipo: NY; isotipo: AMES)<br />

DISTRIBUCIÓN: Pico Turquino, Sierra Maestra.<br />

15. Lepanthes fulva Lindl., Ann. Mag. Nat. Hist. III<br />

1: 329. 1858.<br />

TIPO: CUBA. Sierra <strong>de</strong>l Toa, cerca <strong>de</strong> Monte<br />

Ver<strong>de</strong>, C. Wright s.n. (Holotipo: K!).<br />

DISTRIBUCIÓN: Macizo Moa-Baracoa, Sierra <strong>de</strong> Nipe<br />

y Sierra Maestra.<br />

16. Lepanthes grisebachiana Hespenh., Brittonia 25:<br />

272. 1973.<br />

TIPO: CUBA. Sierra <strong>de</strong>l Toa, cerca <strong>de</strong> Monte<br />

Ver<strong>de</strong>, C. Wright 1510 (Holotipo: PH!; isotipos: BR,<br />

MO!, W!)<br />

DISTRIBUCIÓN: Macizo Moa-Baracoa, Sierra Cristal.<br />

17. Lepanthes llamachoi Luer, Lindleyana 13(3):<br />

138. 1998.<br />

TIPO: CUBA. Holguín: Moa, camino a la Melba,<br />

Arroyo las Comadres, 350 m, 29 nov. 1997, C. Luer,<br />

J. Luer, M. Díaz, J. Llamacho, J. Ackerman, K. & R.<br />

Dressler 18651 (Holotipo: HAJB; isotipo: MO).<br />

DISTRIBUCIÓN: Sierra <strong>de</strong> Moa, Oriente.<br />

18. Lepanthes martae Luer, Selbyana 22(2): 109.<br />

2001.<br />

TIPO: CUBA. Datos <strong>de</strong> recolecta no disponibles,<br />

1999, M.A. Díaz 10 (Holotipo: HAC; isotipo: MO).<br />

DISTRIBUCIÓN: Macizo Montañoso Toa-Baracoa.<br />

Nota: En la publicación original no existen datos <strong>de</strong> la<br />

colección, pero la especie fue recolectada en las montañas<br />

<strong>de</strong> Guantánamo (M.A. Díaz, com. pers. 2003).<br />

19. Lepanthes melanocaulon Schltr., Urban Symb.<br />

Antill. 9: 64. 1923.<br />

TIPO: CUBA. Río Piloto, Sierra <strong>de</strong> Nipe, E. Ekman<br />

3361 (Holotipo: S; isotipos: Herb. Garay!, NY)<br />

DISTRIBUCIÓN: Macizo Nipe-Sagua-Baracoa.<br />

20. Lepanthes nana Luer & P. Jesup, Selbyana<br />

23(1): 17. 2002.<br />

TIPO: CUBA. Santiago <strong>de</strong> Cuba: Sierra Maestra,<br />

Pico <strong>de</strong> Santiago, 1200 m, Y. Aubry, mayo 2000, cultivado<br />

en Bristol, P. Jesup s.n. (Holotipo: MO).<br />

DISTRIBUCIÓN: Pico Turquino, Sierra Maestra.<br />

Nota: El topónimo Pico <strong>de</strong> Santiago no existe. La especie<br />

fue recolectada en una zona <strong>de</strong> la Sierra Maestra,<br />

perteneciente a la provincia <strong>de</strong> Santiago <strong>de</strong> Cuba.<br />

21. Lepanthes occi<strong>de</strong>ntalis Hespenh., Brittonia 25:<br />

276. 1973.<br />

TIPO: CUBA. 12 km al S <strong>de</strong> Manicaragua, Las<br />

Villas, R.L. Dressler 1294 (Holotipo: US!; isotipo:<br />

MO!)<br />

DISTRIBUCIÓN: Sierra <strong>de</strong>l Escambray.<br />

22. Lepanthes obliquiloba Hespenh., Brittonia 25:<br />

273. 1973.<br />

TIPO: CUBA. Las Villas, 3 km NE <strong>de</strong>l Naranjo,<br />

Sierra <strong>de</strong> Trinidad. R.L. Dressler 1333 (Holotipo:<br />

US!, isotipo: MO!)<br />

DISTRIBUCIÓN: Sierra <strong>de</strong>l Escambray y Sierra <strong>de</strong>l<br />

Rosario.<br />

23. Lepanthes palpelabris Luer, Lindleyana 13(3):<br />

138. 1998.<br />

TIPO: CUBA. Holguín: Moa, camino al Toldo, Alto<br />

<strong>de</strong> la Calinga, 950 m, 30 nov. 1997, C. Luer, J. Luer,<br />

M. Díaz, J. Llamacho, J. Ackerman, K. & R. Dressler<br />

18658 (Holotipo: HAJB; isotipos: MO, UPRRP).<br />

DISTRIBUCIÓN: Meseta <strong>de</strong>l Toldo, Moa, Holguín.<br />

24. Lepanthes pergracilis Schltr., Urban Symb.<br />

Antill. 9: 65. 1923.<br />

TIPO: CUBA. La<strong>de</strong>ra N <strong>de</strong>l Pico Turquino, 1950 m,<br />

E. Ekman 5490, pro parte (Holotipo: S; isotipo: Herb.<br />

Garay!).<br />

DISTRIBUCIÓN: Pico Turquino y Pico Bayamesa,<br />

Sierra Maestra.<br />

25. Lepanthes silvae H. Dietr., Wiss. Zeitschr.<br />

Friedrich-Schiller-Univ. Jena 37(1): 157. 1988.<br />

TIPO: CUBA. Sierra <strong>de</strong> Moa. Álvarez et al. (HAJB).


Abril 2004<br />

DISTRIBUCIÓN: Macizo Montañoso Sagua-Baracoa.<br />

26. Lepanthes trichodactyla Lindl., Ann. Mag. Nat.<br />

Hist. III 1: 329. 1858.<br />

TIPO: CUBA. Cresta <strong>de</strong> Nima-Nima, Sierra<br />

Maestra, C. Wright 661 (Holotipo: K-L!; isotipos:<br />

AMES, pro parte, Herb. Garay, K-Herb. Hooker!,<br />

PH!, W!).<br />

DISTRIBUCIÓN: Sierra Maestra y Macizo Nipe-Sagua-<br />

Baracoa.<br />

27. Lepanthes turquinoensis Schltr., Urban Symb.<br />

Antill. 9: 65. 1923.<br />

TIPO: CUBA. Sierra Maestra,La<strong>de</strong>ra N <strong>de</strong>l Pico<br />

Turquino, 1800 m, E. Ekman 5438 (Holotipo: S).<br />

DISTRIBUCIÓN: Pico Turquino, Sierra Maestra.<br />

28. Lepanthes woodfre<strong>de</strong>nsis Luer, Lindleyana<br />

13(3): 138. 1998.<br />

TIPO: CUBA. Holguín: Mayarí, Sierra <strong>de</strong> Nipe, epífito<br />

en bosque pluvial, Cayo Mujeres, 750 m, 25 nov.<br />

1997, C.A. Luer, J. Luer, M. Díaz, J. Llamacho, J.<br />

Ackerman & R.L. Dressler 18623 (Holotipo: HAJB;<br />

isotipo: MO).<br />

DISTRIBUCIÓN: Sierra <strong>de</strong> Nipe, Oriente.<br />

29. Lepanthes wrightii Rchb.f., Flora 48: 275. 1865.<br />

TIPO: CUBA. Sin localidad, C. Wright 3340<br />

(Holotipo: W!, dibujo; isotipos: AMES, BR!, K!).<br />

DISTRIBUCIÓN: Macizo Moa-Baracoa.<br />

RELACIÓN DE SINÓNIMOS<br />

O REGISTROS ERRÓNEOS DE LEPANTHES EN CUBA<br />

(en negrita el nombre aceptado)<br />

Lepanthes brevipetala Fawc. & Rendle =<br />

Lepanthopsis melanantha (Rchb.f.) Ames<br />

Lepanthes ciliata Lindl. ex Griseb. = Lepanthes blepharophylla<br />

(Griseb.) Hespenh.<br />

Lepanthes leonii C. Schweinf. ex León =<br />

Lepanthopsis microlepanthes (Griseb.) Ames<br />

Lepanthes lindmaniana Schltr. = L. fulva Lindl.<br />

Lepanthes loddigesiana Rchb.f. = especie <strong>de</strong> Jamaica;<br />

confundida con L. dorsalis Lindl.<br />

Lepanthes longicruris Schltr. = L. trichodactyla<br />

Lindl,<br />

Lepanthes mandibularis Rchb.f. = L. chrysostigma<br />

Lindl.<br />

LLAMACHO OLMO - Lepanthes en Cuba 65<br />

Lepanthes minima-mundana Luer = L. silvae H.<br />

Dietr.<br />

Lepanthes ovalis (Sw.) Fawc. & Rendle = especie <strong>de</strong><br />

Jamaica; confundida con L. melanocaulon Schltr.<br />

Lepanthes ovata Ames & C. Schweinf.= L. ekmanii<br />

Schltr.<br />

Lepanthes pristidis Rchb.f. = especie <strong>de</strong> México, consi<strong>de</strong>rada<br />

sinónimo <strong>de</strong> L. disticha (A. Rich &<br />

Galeotti) Garay & R.E. Schult.; los registros <strong>de</strong><br />

Cuba correspon<strong>de</strong>n a Lepanthes cubensis<br />

Hespenh. Acuña (1938) menciona esta especie <strong>de</strong><br />

la Sierra Nipe, sin hacer referencia a ningún ejemplar<br />

<strong>de</strong> herbario. No se ha encontrado material <strong>de</strong><br />

herbario ni poblaciones en la región, por lo que la<br />

distribución queda confinada al macizo Moa-<br />

Baracoa.<br />

Lepanthes tri<strong>de</strong>ntata (Sw.) Sw. = especie <strong>de</strong> Jamaica;<br />

confundida con L. grisebachiana Hespenh.<br />

Lepanthopsis blepharophylla (Griseb.) Garay =<br />

Lepanthes blepharophylla (Griseb.) Hespenh.<br />

Pleurothallis blepharophylla Griseb. = Lepanthes<br />

blepharophylla (Griseb.) Hespenh.<br />

AGRADECIMIENTOS. Al Dr. Carlyle Luer por todas sus<br />

enseñanzas y contribuciones al estudio <strong>de</strong>l género<br />

Lepanthes en Cuba. Este trabajo se realizó bajo el auspicio<br />

<strong>de</strong>l proyecto <strong>de</strong>l Programa Ramal: 2043 <strong>de</strong> Colecciones<br />

Biológicas.<br />

LITERATURA CITADA<br />

Acuña Galé, J. 1938. Catálogo Descriptivo <strong>de</strong> las<br />

Orquí<strong>de</strong>as Cubanas. Est. Exp. Agron. Santiago <strong>de</strong> las<br />

Vegas. No. 60.<br />

Blanco, M. & G. Barboza. 2001. Polinización <strong>de</strong><br />

Lepanthes: un nuevo caso <strong>de</strong> pseudocopulación en las<br />

orquí<strong>de</strong>as. Memorias 2do Seminario Mesoamericano <strong>de</strong><br />

Orquí<strong>de</strong>ología y Conservación. San José, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

Dietrich, H. 1988. Orchidaceae cubanae novae VI.<br />

Lepanthes silvae H. Dietrich. Wiss. Zeitschr. Frierich-<br />

Schiller-Univ. Jena 37(1): 157.<br />

Dressler, R.L. 1981. The orchids: natural history and classification.<br />

Cambridge, Mass., Harvard Univ. Press.<br />

Hespenhei<strong>de</strong>, H.A. 1973. A revision <strong>of</strong> the West Indian<br />

species <strong>of</strong> Lepanthes (Orchidaceae). III. Cuba.<br />

Brittonia 25: 257-283.<br />

Howard, R.A. 1988. Charles Wright in Cuba, 1856-1867.<br />

Meckler Corporation. United States.


66 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

León, H. (Sauget). 1946. Flora <strong>de</strong> Cuba, Vol. 1. Contr.<br />

Ocas. Mus. Hist. Nat. Col. La Salle. No. 8.<br />

Luer, C.A. 1986. Systematics <strong>of</strong> the Pleurothallidinae<br />

(Orchidaceae). Icon. Pleuroth. I. Missouri Botanical<br />

Gar<strong>de</strong>n.<br />

Luer, C.A. 1998. New species <strong>of</strong> orchids from Cuba.<br />

Lindleyana 13(3): 138-147.<br />

Luer, C.A. 1999. New species <strong>of</strong> Pleurothallis from Cuba<br />

and Hispaniola. Lindleyana 14(2): 106-121.<br />

Luer, C.A. 2001. Miscellaneous New Species in the Pleurothallidinae<br />

(Orchidaceae). Selbyana 22(2): 103-127.<br />

Luer, C.A. 2002. Miscellaneous New Species in the<br />

Pleurothallidinae (Orchidaceae). Selbyana 23(1): 1-45.<br />

Salazar, G.A. & M.A. Soto. 1996. El género Lepanthes<br />

Sw. en México. Asociación Mexicana <strong>de</strong> Orqui<strong>de</strong>ología,<br />

A.C.


LANKESTERIANA 4(1): 67-73. 2004.<br />

STANHOPEINAE MESOAMERICANAE II (ORCHIDACEAE). DOS<br />

ESPECIES NUEVAS: POLYCYCNIS BLANCOI Y CORYANTHES MADUROANA<br />

GÜNTER GERLACH<br />

Botanischer Garten München-Nymphenburg<br />

Menzinger Str. 65, 80638 München, Germany. gerlach@botanik.biologie.uni-muenchen.<strong>de</strong><br />

ABSTRACT. Two new species <strong>of</strong> Stanhopeinae (Orchidaceae) are <strong>de</strong>scribed and illustrated in this paper:<br />

Polycycnis blancoi, from <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, and Coryanthes maduroana from Panama.<br />

RESUMEN. Se <strong>de</strong>scriben e ilustran dos especies nuevas <strong>de</strong> Stanhopeinae (Orchidaceae): Polycycnis blancoi,<br />

<strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, y Coryanthes maduroana <strong>de</strong> Panamá.<br />

PALABRAS CLAVE / KEY WORDS: Orchidaceae, Stanhopeinae, Coryanthes, Polycycnis, new orchid species,<br />

Mesoamérica.<br />

Polycycnis blancoi G. Gerlach, spec. nova<br />

TIPO: COSTA RICA. Fila Costeña a lo largo <strong>de</strong> la<br />

división territorial entre las provincias San José y<br />

Puntarenas: Refugio <strong>de</strong> Vida Silvestre Boracayán,<br />

aproximadamente 10 km al este <strong>de</strong> Dominical, cerca<br />

<strong>de</strong> la Catarata <strong>de</strong> San Luis, a lo largo <strong>de</strong> la Fila<br />

Tinamastes, 09°14'57,89"N, 83°45'01,48"W, 1008 m,<br />

M. Blanco, F. Pupulin, H. León-Páez, G. Gerlach s.n.,<br />

30 mayo 2003, floreció en inverna<strong>de</strong>ro <strong>de</strong>l Jardín<br />

Botánico <strong>de</strong> Múnich-Nymphenburg, Alemania,<br />

octubre 2003, bajo el número 03/2628 (Holotipo:<br />

USJ-84851). FIG. 1-3.<br />

Selva siemprever<strong>de</strong>, <strong>de</strong>nsa y muy húmeda. Planta<br />

epífita en la base <strong>de</strong> un árbol, entre musgos, en la<br />

cresta <strong>de</strong> la fila en una parte sumamente húmeda.<br />

Junto con plantas como Drymonia macrantha<br />

(Gesne-riaceae), Besleria hirsuta (Gesneriaceae),<br />

Tovomita wed<strong>de</strong>lliana (Clusiaceae), Pitcairnia brittoniana<br />

(Bromeliaceae), Kefersteinia costaricencis<br />

(Orchidaceae), Topobea parasitica (Melastomataceae)<br />

y Psammisia ulbrichiana (Ericaceae).<br />

P. blancoi inflorescentias pen<strong>de</strong>ntes et lobulos lateralibos<br />

hypochili acutos possi<strong>de</strong>t ut in speciebus P.<br />

morganii Dodson, P. trullifera D.E. Benn. &<br />

Christenson, P. silvana F. Barros subgeneris<br />

Polycycnis. P. blancoi distincta est ab P. trullifera e<br />

Peruvia floribus minoribus (longitudo labelli 1,65 cm<br />

versus 3,3 cm), ab P. silvana e Brasilia lobulis lateralibus<br />

hypochili brevioribus (ratio longitudo:latitudo<br />

in P. blancoi 1:1, in P. silvana 1:2) et ab P. morganii<br />

ex Aequatoria inflorescentiis brevioribus et <strong>de</strong>nsioribus<br />

et ovariis (cum pedunculis) brevioribus (P.<br />

blancoi inflorescentia 15 floribus longitudinae 17 cm,<br />

ovario cum pedunculo 1,4 cm; P. morganii inflorescentia<br />

15 floribus longitudinae 45 cm, ovario cum<br />

pedunculo 3,0 cm).<br />

DESCRIPCIÓN: Planta epifítica, pseudobulbos unifoliados,<br />

máximo 3,5 cm <strong>de</strong> alto y 3,0 cm <strong>de</strong> diámetro, levemente<br />

aplanados, piriformes, en corte transversal<br />

levemente romboi<strong>de</strong>s, apicalmente con un anillo distintivo<br />

<strong>de</strong> color marrón; hoja peciolada, pecíolo <strong>de</strong> 7,5<br />

cm, lámina plicada, 49,0 cm <strong>de</strong> largo por 10,0 cm <strong>de</strong><br />

ancho, con 7 nervios prominentes; inflorescencia péndula,<br />

<strong>de</strong>nsa, 17 cm <strong>de</strong> largo, con 15 flores, raquis,<br />

pedúnculo y ovario hirsutos, <strong>de</strong> color oliváceo con<br />

pelos marrones, raquis revestido con varias vainas<br />

tubulosas, hirsutas, ovario más pedicelo 1,4 cm <strong>de</strong><br />

largo, brácteas lanceoladas, cóncavas, acuminadas, en<br />

la cara externa pubescentes; flores con sépalos y pétalos<br />

<strong>de</strong> color oliváceo pálido, con barras transversales o<br />

puntos rojo-marrón, labelo amarillo vivo en el hipoquilo<br />

y el ápice <strong>de</strong>l epiquilo con barras transversales o<br />

puntos rojo-marrón, columna ver<strong>de</strong>, con alas purpúreas;<br />

sépalos y pétalos patentes hasta levemente<br />

reflexos, sépalos cóncavos, libres, sépalo dorsal lanceolado,<br />

acuminado, 2,1 cm <strong>de</strong> largo y (cuando aplanado)<br />

0,65 cm <strong>de</strong> ancho, sépalos laterales levemente<br />

asimétricos, pétalos angostamente oblanceolados, algo


68 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Fig. 1. Polycycnis blancoi G. Gerlach. A – Hábito. B – Sépalos, pétalo y labelo, extendidos. Dibujado <strong>de</strong>l holotipo.<br />

Ilustración: Corina Gerlach.<br />

estipitados, sigmoi<strong>de</strong>s, 2,0 cm <strong>de</strong> largo y 0,35 cm <strong>de</strong><br />

ancho; labelo cortamente unguiculado, 1,65 cm <strong>de</strong><br />

largo, en la base con dos aurículas erectas, obtusas, 0,2<br />

cm <strong>de</strong> largo; hipoquilo en el centro con una quilla longitudinal,<br />

elevándose más hacia el ápice, sobrepasando<br />

el epiquilo y dos lóbulos laterales subtriangulares, agudos,<br />

cuando aplanados <strong>de</strong> extremo a extremo midiendo<br />

1,1 cm, parte central <strong>de</strong>nsamente pubescente a lo largo<br />

<strong>de</strong> la quilla; epiquilo truliforme hasta romboi<strong>de</strong>, agudo,<br />

1,1 cm <strong>de</strong> largo y 0,8 cm <strong>de</strong> ancho, en la base con<br />

pelos largos esparcidos; columna arqueada, <strong>de</strong>lgada,<br />

clavada en el extremo distal, con alas redon<strong>de</strong>adas, rostelo<br />

tri<strong>de</strong>ntado, diente medio muy largo y <strong>de</strong>lgado,<br />

agudo, los dientes laterales en parte unidos con el<br />

medio por una película hialina, clinandrio casi plano;<br />

polinario con un viscidio agudo, un estípite linear y<br />

<strong>de</strong>lgado y dos polinios angostamente oblongoi<strong>de</strong>s.<br />

DIAGNÓSTICO DIFERENCIAL: La nueva especie tiene<br />

con las especies P. morganii, P. trullifera y P. silvana


Abril 2004<br />

Fig. 2. Polycycnis blancoi G. Gerlach. Inflorescencia.<br />

Fotografía <strong>de</strong>l holotipo.<br />

Fig. 3. Polycycnis blancoi G. Gerlach. Flor. Fotografía<br />

<strong>de</strong>l holotipo.<br />

GERLACH - Stanhopeinae Mesoamericanae. II 69<br />

en común inflorescencias péndulas y lóbulos laterales<br />

<strong>de</strong>l hipoquilo agudos. Se diferencia <strong>de</strong> P. trullifera <strong>de</strong><br />

Brasil por sus flores más pequeñas (largo <strong>de</strong>l labelo<br />

1,65 cm versus 3,3 cm), <strong>de</strong> P. silvana <strong>de</strong> Brasil por<br />

los lóbulos laterales <strong>de</strong>l hipoquilo más anchos<br />

(relación largo a ancho <strong>de</strong> P. blancoi 1:1, <strong>de</strong> P. silvana<br />

1:2), y <strong>de</strong> P. morganii por sus inflorescencias<br />

más cortas y más <strong>de</strong>nsas y el ovario más corto (P.<br />

blancoi – 15 flores, 17 cm <strong>de</strong> largo, ovario más<br />

pedicelo 1,4 cm; P. morganii – 15 flores, 45 cm <strong>de</strong><br />

largo, ovario más pedicelo 3,0 cm).<br />

OBSERVACIONES: Como la única planta conocida no<br />

era <strong>de</strong> las más gran<strong>de</strong>s y se había establecido recientemente<br />

en inverna<strong>de</strong>ro, es muy probable que en el<br />

futuro crecerá y florecerá con una inflorescencia más<br />

larga y con más flores.<br />

Hasta ahora existen 17 especies válidas en el<br />

género Polycycnis. Éste pue<strong>de</strong> dividirse en dos subgéneros:<br />

1) Subgénero Polycynis – plantas epifíticas o terrestres,<br />

inflorescencias erectas o péndulas, epiquilo<br />

más o menos truliforme.<br />

1.1) Especies con inflorescencias erectas:<br />

P. escobariana G. Gerlach: Colombia, Ecuador<br />

P. grayi Dodson: Ecuador<br />

P. muscifera (Lindl. & Paxt.) Rchb.f.<br />

(Cycnoches muscifera Lindl. & Paxt.,<br />

Cycnoches buchtienii Krzl., P. acutiloba<br />

Schltr.): Venezuela, Colombia, Bolivia<br />

P. pfisteri Senghas, Taggesell & G. Gerlach:<br />

Colombia<br />

P. villegasiana G. Gerlach: Colombia<br />

1.2) Especies con inflorescencias péndulas:<br />

P. annectans Dressler: Ecuador<br />

P. blancoi G. Gerlach: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> (¿también<br />

Panamá?)<br />

P. barbata Rchb.f.: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, Panamá<br />

P. lehmannii Rolfe: Colombia<br />

P. lepida Lin<strong>de</strong>n & Rchb.f. (sin.: P. gratiosa<br />

Endrés & Rchb.f.): <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, Panamá,<br />

Colombia<br />

P. morganii Dodson: Colombia, Ecuador<br />

P. trullifera D.E. Benn. & Christenson: Perú<br />

P. silvana F. Barros: Brasil


70 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

2) Subgénero Angustilabia – plantas epifíticas,<br />

inflorescencias siempre péndulas, epiquilo linear.<br />

P. aurita Dressler: Colombia<br />

P. ornata Garay: Panamá, Colombia, Ecuador<br />

P. surinamensis C. Schweinf.: Surinam,<br />

Venezuela<br />

P. tortuosa Dressler: Panamá<br />

Sin duda, la especie nueva P. blancoi se pue<strong>de</strong><br />

integrar al subgénero Polycycnis, en el grupo con<br />

inflorescencias péndulas. De las especies agrupadas<br />

aquí, P. barbata y P. trullifera tienen las flores más<br />

gran<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l género. P. barbata y P. lepida tienen los<br />

lóbulos laterales <strong>de</strong>l hipoquilo obtusos y redon<strong>de</strong>ados,<br />

mientras P. annectans, P. blancoi, P. lehmannii,<br />

P. morganii, P. silvana y P. trullifera los tienen agudos<br />

y triangulares. Polycycnis annectans es una<br />

especie muy particular, porque tiene la columna más<br />

corta y gruesa que el resto <strong>de</strong>l género; se parece más<br />

bien a la columna <strong>de</strong> una Kegeliella. Los lóbulos laterales<br />

<strong>de</strong>l labelo <strong>de</strong> P. lehmannii son muy angostos<br />

y largos, tienen una relación largo por ancho <strong>de</strong> 3:1<br />

y, así, la especie se distingue fácilmente <strong>de</strong> todas las<br />

otras especies <strong>de</strong>l género. Según estos caracteres<br />

exclusivos ya mencionados, quedarían las especies<br />

P. morganii <strong>de</strong> Ecuador y P. silvana <strong>de</strong> Brasil, las<br />

más difíciles <strong>de</strong> distinguir <strong>de</strong> la nueva especie. Ésta<br />

se distingue <strong>de</strong> P. morganii por la inflorescencia más<br />

<strong>de</strong>nsa y más corta y el ovario con el pedicelo más<br />

corto (P. blancoi – 15 flores, 17 cm <strong>de</strong> largo, ovario<br />

más pedicelo 1,4 cm; P. morganii – 15 flores, 45 cm<br />

<strong>de</strong> largo, ovario más pedicelo 3,0 cm). Polycycnis<br />

blancoi se distingue <strong>de</strong> P. silvana por las aurículas<br />

un tercio más cortas (0,2 cm en vez <strong>de</strong> 0,3 cm o más)<br />

y la forma <strong>de</strong> los lóbulos laterales (relación<br />

largo:ancho es en P. blancoi 1:1, en P. silvana 1:2).<br />

A<strong>de</strong>más, existen patrones diferentes <strong>de</strong> colores <strong>de</strong>l<br />

labelo; en P. silvana la combinación <strong>de</strong> rojo con<br />

crema es dominante, en P. morganii es ver<strong>de</strong> con<br />

puntos rojos, mientras que en P. blancoi es casi unicolor,<br />

amarillo.<br />

ETIMOLOGÍA: La especie está <strong>de</strong>dicada a Mario<br />

Blanco, orqui<strong>de</strong>ólogo costarricense que encontró la<br />

planta investigada durante una excursión <strong>de</strong> recolecta.<br />

Mario se <strong>de</strong>dica con mucho entusiasmo, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hace<br />

varios años, a la investigación <strong>de</strong> la orqui<strong>de</strong><strong>of</strong>lora <strong>de</strong><br />

<strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

Coryanthes maduroana G. Gerlach, spec. nova<br />

TIPO: PANAMÁ: Provincia <strong>de</strong> Coclé; El Valle <strong>de</strong><br />

Antón, floreció en cultivo en Panamá, 4 <strong>de</strong> diciembre<br />

2002, Andrés Maduro y Erick Olmos 512 (Holotipo:<br />

PMA). FIG. 4.<br />

Species nova differt ab speciebus omnibus generis<br />

Coryanthis combinatione hypochili minus pr<strong>of</strong>undi<br />

cum verrucis paucis in mesochilo dorsali<br />

DESCRIPCIÓN: Planta epifítica, cespitosa, siempre creciendo<br />

en hormigueros; psedobulbos angostamente<br />

oblongoi<strong>de</strong>s hasta oblongo-cónicos, pr<strong>of</strong>undamente<br />

multi-surcados, bifoliados, con un anillo marrón en el<br />

ápice, 11,0 cm <strong>de</strong> alto y 2,1 cm <strong>de</strong> diámetro, cuando<br />

jóvenes parcialmente revestidos por vainas membranáceas;<br />

hojas angostamente elípticas, hasta linearlanceoladas,<br />

agudas, 52 cm por 4,0 cm, pecíolo indistinto;<br />

inflorescencia péndula, 30 cm <strong>de</strong> largo, con 3<br />

flores; pedúnculo marrón verdoso, con 4 vainas parduscas,<br />

tubulosas, membranáceas, lanceoladas, <strong>de</strong> 2,3<br />

cm <strong>de</strong> largo; brácteas floríferas ovadas, agudas, 3,5<br />

cm <strong>de</strong> largo y 1,4 cm <strong>de</strong> ancho; pedicelo más ovario<br />

9,5 cm <strong>de</strong> largo; flores <strong>de</strong> tamaño medio para el<br />

género, <strong>de</strong> color crema hasta amarillento o verdoso<br />

con manchas leopardinas (margen oscuro y centro<br />

pálido con una mancha oscura) <strong>de</strong> un rojo cárneo,<br />

pétalos, hipoquilo y mesoquilo solamente con puntos<br />

rojo cárneo, uña con manchas alargadas; sépalos<br />

fuertemente enrollados; pétalos algo ligulados, falcados,<br />

4,1 cm <strong>de</strong> largo y 1,3 cm <strong>de</strong> ancho; labelo 7,2 cm<br />

<strong>de</strong> alto, con la uña <strong>de</strong> 1,3 cm, ligeramente comprimida<br />

dorsalmente; hipoquilo galeiforme, poco pr<strong>of</strong>undo,<br />

1,1 cm <strong>de</strong> alto y 1,8 cm <strong>de</strong> ancho, externamente con<br />

un semicírculo piloso, márgenes inflexos, ápice poco<br />

emarginado; mesoquilo canaliculado, algo comprimido<br />

lateralmente, 2,9 cm <strong>de</strong> largo y 1,5 cm <strong>de</strong> ancho,<br />

con dos líneas <strong>de</strong> verrugas que siguen a lo largo <strong>de</strong> su<br />

mediana con dos estrías pilosas, su parte visible con<br />

dos excrecencias en forma <strong>de</strong> verrugas cónicas;<br />

epiquilo hemisférico, en el ápice tri<strong>de</strong>ntado; columna<br />

3,1 cm <strong>de</strong> largo, en el tercio distal rectangular,<br />

reflexa, en la encorvadura con dos alas redon<strong>de</strong>adas,<br />

en la base con dos pleuridios subcuadrados <strong>de</strong> 0,6 cm<br />

por 0,7 cm; polinario parecido al <strong>de</strong> las otras<br />

especies. Aroma fuerte y un poco <strong>de</strong>sagradable.<br />

PARATIPO: Panamá. Prov. Veraguas: Santa Fe, leg. I.


Abril 2004<br />

Zapato s.n. 2002, floreció en cult. en el Jardín Botánico<br />

<strong>de</strong> Múnich, Alemania, 2 <strong>de</strong> abril 2003, 02/2950 (M).<br />

DIAGNÓSTICO DIFERENCIAL: Se diferencia <strong>de</strong> todas las<br />

otras especies <strong>de</strong>l género Coryanthes por la combinación<br />

<strong>de</strong> un hipoquilo poco pr<strong>of</strong>undo con unas pocas<br />

GERLACH - Stanhopeinae Mesoamericanae. II 71<br />

Fig. 4. Coryanthes maduroana G. Gerlach. A – Flor, vista semilateral. B – Labelo, vista dorsal. C – Labelo, vista<br />

lateral. Dibujado <strong>de</strong>l paratipo (M). Ilustración: Corina Gerlach.<br />

verrugas visibles en la base dorsal <strong>de</strong>l mesoquilo.<br />

DISTRIBUCIÓN: Hasta ahora la especie se conoce solamente<br />

<strong>de</strong> Panamá. Así, se trata <strong>de</strong> una planta endémica<br />

en ese país.<br />

ETIMOLOGÍA: La especie está <strong>de</strong>dicada al Sr. Andrés


72 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Maduro, quien con sus recolectas y su colección <strong>de</strong><br />

plantas cultivadas aumentó significativamente el<br />

conocimiento <strong>de</strong> las orquí<strong>de</strong>as panameñas. Con su<br />

inmensa ayuda pu<strong>de</strong> enten<strong>de</strong>r mejor la taxonomía <strong>de</strong>l<br />

género Coryanthes en Panamá y mejorar muchísimo<br />

la i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong> las especies en este país.<br />

OBSERVACIONES: El aroma floral <strong>de</strong> C. maduroana es<br />

notablemente simple; está compuesto solamente por<br />

tres moléculas:<br />

2-N-metilaminobenzal<strong>de</strong>hido 94,5 %<br />

(2-N-methylaminobenzal<strong>de</strong>hy<strong>de</strong>)<br />

metil-N-metilantranilato 0,3%<br />

(methyl-N-methylanthranilate)<br />

2-aminobenzal<strong>de</strong>hido 0,2%<br />

(2-aminobenzal<strong>de</strong>hy<strong>de</strong>)<br />

Todas estas sustancias pertenecen al mismo<br />

camino <strong>de</strong> biosíntesis. Lo interesante es que el aroma<br />

se compone solamente <strong>de</strong> tres sustancias; normalmente<br />

son un mínimo <strong>de</strong> 10 sustancias ó mas. El<br />

aroma <strong>de</strong> las flores pertenecientes al síndrome floral<br />

<strong>de</strong> perfumes 1 normalmente no es muy complejo; en<br />

unas pocas especies sólo se han encontrado <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

uno hasta tres componentes (Gerlach & Schill 1989,<br />

1991, 1993). El 2-N-metilaminobenzal<strong>de</strong>hido fue<br />

encontrado por primera vez como sustancia natural<br />

en el aroma floral <strong>de</strong> Coryanthes mastersiana<br />

Rchb.f. (Gerlach & Schill 1989). Esta especie se distingue<br />

<strong>de</strong> todas las otras especies <strong>de</strong>l género<br />

Coryanthes por la presencia <strong>de</strong> este compuesto. En<br />

cuanto a estructura y color C. mastersiana es muy<br />

variable, pero como tenemos muchas recolectas <strong>de</strong><br />

esta especie <strong>de</strong>l Chocó colombiano sabemos bastante<br />

sobre su plasticidad en forma y color. Asimismo,<br />

sabemos que posee un aroma floral que contiene más<br />

<strong>de</strong> 90% <strong>de</strong> 2-N-metilaminobenzal<strong>de</strong>hido. Los<br />

primeros intentos <strong>de</strong> sintetizar 2-N-metilaminobenzal<strong>de</strong>hido<br />

fracasaron, <strong>de</strong>bido a la autopolimerización<br />

<strong>de</strong> la sustancia (así perdió su atractividad) y a problemas<br />

con la infraestructura en el Chocó. Finalmente,<br />

algunos experimentos con cebos <strong>de</strong> esta sustancia en<br />

la costa <strong>de</strong>l Chocó mostraron en 1994 su atractividad<br />

para los polinizadores.<br />

Con las verrugas dorsales visibles sobre el mesoquilo,<br />

la especie nueva muestra cierto parentesco con<br />

las especies <strong>de</strong> la sección Lamellunguis, pero el resto<br />

<strong>de</strong> los caracteres (hábito, forma <strong>de</strong>l mesoquilo, aroma<br />

floral) la ubican en la sección Coryanthes. Aunque el<br />

aroma floral es casi idéntico al <strong>de</strong> C. mastersiana, se<br />

trata sin duda <strong>de</strong> una especie diferente. Coryanthes<br />

mastersiana ha sido recolectada solamente en<br />

Colombia, mientras que C. maduroana fue hallada en<br />

El Valle <strong>de</strong> Antón (prov. Coclé) y en Santa Fe (prov.<br />

Veraguas), ambos sitios situados al oeste <strong>de</strong>l istmo <strong>de</strong><br />

Panamá. A<strong>de</strong>más, nunca se han observado flores <strong>de</strong><br />

C. mastersiana con verrugas en el mesoquilo.<br />

AGRADECIMIENTOS. Quiero dar las gracias a Franz<br />

Schuhwerk (Botanische Staatssammlung München,<br />

Alemania) por traducir las <strong>de</strong>scripciones diferenciales al<br />

latín, a Corina Gerlach por los dibujos y las correcciones<br />

<strong>de</strong>l texto, y a Roman Kaiser (Givaudan Schweiz AG,<br />

Dübendorf, Suiza) por los análisis <strong>de</strong> los aromas florales.<br />

1 El síndrome floral <strong>de</strong> perfumes <strong>de</strong>scribe un sistema <strong>de</strong><br />

polinización. Las plantas que exhiben este síndrome son<br />

polinizadas únicamente por machos <strong>de</strong> abejas euglósidas,<br />

que buscan y recolectan sustancias aromáticas en las flores.


Abril 2004<br />

LITERATURA CITADA<br />

GERLACH - Stanhopeinae Mesoamericanae. II 73<br />

De Barros, F. 1983. Uma nova espécie <strong>de</strong> Polycycnis (Orchidaceae) do Brasil. Rev. Brasil. Bot. 6: 15-18.<br />

Dodson, C.H. 1980. Polycycnis morganii. Icon. Pl. Trop. 3: 269.<br />

Dressler, R.L. 1977. El género Polycycnis en Panamá y <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Orqui<strong>de</strong>ología 8(1): 117-127.<br />

Gerlach, G. & Schill, R. 1989. Fragrance analyses, an aid to taxonomic relationships <strong>of</strong> the genus Coryanthes<br />

(Orchidaceae). Plant. Syst. Evol. 168: 159-165.<br />

Gerlach, G. & Schill, R. 1991. Composition <strong>of</strong> Orchid Scents Attracting Euglossine Bees. Bot. Acta 104: 379-391.<br />

Gerlach, G. & Schill, R. 1993. Die Gattung Coryanthes Hook. (Orchidaceae); eine monographische Bearbeitung unter<br />

beson<strong>de</strong>rer Berücksichtigung <strong>de</strong>r Blütenduftst<strong>of</strong>fe. Trop. Subtrop. Pflanzenwelt 83: 1-205.


LANKESTERIANA 4(1): 75-96. 2004.<br />

VALIDATION OF THE SPECIES OF SEPTOBASIDIUM (BASIDIOMYCETES)<br />

DESCRIBED BY JOHN N. COUCH<br />

ABSTRACT. Names <strong>of</strong> species and varieties first <strong>de</strong>scribed as new by J.N. Couch in his monograph <strong>of</strong><br />

Septobasidium, including those previously but invalidly proposed by other authors, which failed to be validated<br />

in 1938 for lack <strong>of</strong> a Latin <strong>de</strong>scription or diagnosis, are posthumously validated here by provision <strong>of</strong><br />

translation into Latin <strong>of</strong> Couch’s English <strong>de</strong>scriptions. Holotypes, some isotypes and paratypes, and one<br />

neotype and isoneotype are <strong>de</strong>signated here for these newly validated names.<br />

RESUMEN. Aquí se validan póstumamente los nombres <strong>de</strong> especies y varieda<strong>de</strong>s nuevas <strong>de</strong>scritas por J.N.<br />

Couch en su monografía <strong>de</strong> Septobasidium (1938); se incluyen los propuestos antes por otros autores, que<br />

no eran válidos por faltar una <strong>de</strong>scripción latina. Se proveen traducciones al latín <strong>de</strong> las <strong>de</strong>scripciones inglesas<br />

<strong>de</strong> Couch y se <strong>de</strong>signan holotipos, algunos isotipos y paratipos, un neotipo y un isoneotipo.<br />

KEY WORDS / PALABRAS CLAVE: Basidiomycetes, Septobasidium, heterobasidiomycetes, nomenclature.<br />

In the Preface <strong>of</strong> his classical monograph <strong>of</strong><br />

Septobasidium, John N. Couch, then Pr<strong>of</strong>essor <strong>of</strong><br />

Botany at the University <strong>of</strong> North Carolina, wrote:<br />

“When this work was started in 1926 about seventyfive<br />

species <strong>of</strong> Septobasidium had been named, but<br />

few <strong>of</strong> these had been a<strong>de</strong>quately <strong>de</strong>scribed and illustrated.”<br />

However, when the monograph was published<br />

(Couch 1938) the species had been consi<strong>de</strong>rably<br />

augmented in number (from some 75 to 173<br />

taxa), carefully illustrated and compared but those<br />

opening lines <strong>of</strong> his preface remained correct because<br />

Couch did not comply with the requirements <strong>of</strong> the<br />

International Co<strong>de</strong> <strong>of</strong> Botanical Nomenclature to provi<strong>de</strong><br />

Latin <strong>de</strong>scriptions for the new taxa he proposed<br />

(Article 36.1, St. Louis Co<strong>de</strong>, Greuter et al. 2000) in<br />

his monograph (Couch 1938). The only exceptions<br />

are names published before the date established by<br />

the Co<strong>de</strong>, 1st January 1935, for the species <strong>de</strong>scribed<br />

in his “A monograph <strong>of</strong> Septobasidium. Part I.<br />

Jamaican species” (J. Elisha Mitchell Sci. Soc. 44,<br />

1929).<br />

The senior author researched the files <strong>of</strong> the<br />

Elisha Mitchell Science Society as well as those<br />

kept by the University <strong>of</strong> North Carolina Press on<br />

LUIS D. GÓMEZ 1 & DANIEL A. HENK 2<br />

1<br />

Aca<strong>de</strong>mia Nacional <strong>de</strong> Ciencias, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, Apdo. 676-2050 <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. ldgomez@hortus.ots.ac.cr<br />

2<br />

Department <strong>of</strong> Biology, Duke University, Durham, North Carolina<br />

the subject but failed to discover any typescript or<br />

manuscript materials indicating that there ever was<br />

a Latin <strong>de</strong>scription for the species, nor any statement<br />

<strong>of</strong> the author as to why such Latin <strong>de</strong>scriptions<br />

were not published simultaneously or asserting<br />

a personal stance unequivocally and expressly<br />

contrary to comply with the Co<strong>de</strong>. Couch mentions<br />

throughout the text some <strong>of</strong> the Co<strong>de</strong>’s principles<br />

which is evi<strong>de</strong>nce that he was aware <strong>of</strong> the requirements.<br />

He also translated from Latin into English<br />

many <strong>of</strong> the ol<strong>de</strong>r <strong>de</strong>scriptions so it obtains that he<br />

had a working knowledge <strong>of</strong> the Latin language sufficient<br />

to write generic and specific <strong>de</strong>scriptions as<br />

he did in 1949 (Couch 1949). Therefore we have<br />

assumed that Couch’s intentions were to produce<br />

Latin <strong>de</strong>scriptions at some time in the future, possibly<br />

to inclu<strong>de</strong> all the new taxa he had collected after<br />

1938.<br />

Throughout his publication, Couch adopted a number<br />

<strong>of</strong> “herbarium names” that were not formally published<br />

by their authors. Clearly, Couch accepted the<br />

species attached to those names, in a majority <strong>of</strong><br />

cases with original specimens at hand. Those names<br />

are also validated here.


76 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

It is the purpose <strong>of</strong> this paper to complete Pr<strong>of</strong>.<br />

Couch’s work by translating his English <strong>de</strong>scriptions<br />

into Latin and thus validating his names, now in wi<strong>de</strong><br />

use. Whenever possible, type information is given,<br />

and comments ad<strong>de</strong>d, even for species <strong>of</strong> earlier<br />

authors that Couch inclu<strong>de</strong>d in his monograph. For all<br />

nomenclatural and practical purposes, the <strong>de</strong>scriptions<br />

in this paper, and the names validated by the<br />

provision <strong>of</strong> Latin translations and <strong>de</strong>signation <strong>of</strong><br />

types are to be consi<strong>de</strong>red as Couch’s (ICBN, St.<br />

Louis Co<strong>de</strong> Art. 36, Ex. 3, Greuter et al. 2000).<br />

Materials and methods<br />

The book The Genus Septobasidium (Couch,<br />

1938), its <strong>of</strong>ficial day <strong>of</strong> publication was 16th. July<br />

1938, as published by the University <strong>of</strong> North<br />

Carolina Press is the source <strong>of</strong> Couch’s species<br />

names enumerated here. Types as conserved in the<br />

herbarium at Chapel Hill (NCU), North Carolina,<br />

with their many annotations in Couch’s handwriting<br />

have served to confirm his inten<strong>de</strong>d use <strong>of</strong> new and<br />

old names. The exclamation mark “!” i<strong>de</strong>ntifies<br />

specimens studied by the authors <strong>of</strong> the present<br />

paper. Texts authored by Couch, whether translated<br />

by us or not, are explicitly credited to him by the<br />

addition <strong>of</strong> “[Couch]”.<br />

No attempt is ma<strong>de</strong> here to discuss the systematics<br />

and phylogeny <strong>of</strong> the genus and its species as they<br />

appear in Couch’s publication. Geographical names<br />

remain as cited by Couch from his specimens, with<br />

no attempt to mo<strong>de</strong>rnization or correction, e.g.<br />

“China, Tonkin” instead <strong>of</strong> Vietnam, Tonkin. The<br />

only exceptions are some Central American locations.<br />

The abbreviations <strong>of</strong> herbaria where type materials<br />

are located are the <strong>of</strong>ficial, standardized ones in the<br />

eighth edition <strong>of</strong> <strong>In<strong>de</strong>x</strong> Herbariorum (Holmgren et al.<br />

1990). The collections <strong>of</strong> Patouillard and Burt materials<br />

at BPI and FH are accompanied by sheet numbers<br />

which may serve to distinguish them.<br />

The validated specific names (indicated by *) are<br />

listed in alphabetical or<strong>de</strong>r and this constitutes the<br />

only variance from Couch’s original arrangement <strong>of</strong><br />

the taxa [page number in brackets]. The species<br />

names validly published by Couch in 1929 are precee<strong>de</strong>d<br />

by ‡.<br />

Septobasidium Patouillard<br />

J. <strong>de</strong> Bot. 6: 61. 1892.<br />

nomen conservandum<br />

The generic name and concept <strong>of</strong> Septobasidium<br />

Pat. was prece<strong>de</strong>d by Glenospora Berk. & Desm. (J.<br />

Royal Hort. Soc. 4: 243. 1849). Boedijn and<br />

Steinmann (1931) proposed Septobasidium for conservation<br />

against Glenospora, a proposal upheld by<br />

Couch (1938, p. 67) and supported by Donk ( Bull.<br />

Bot. Gdns. Buitenzorg III, 17: 178. 1941) and Rogers<br />

(Farlowia 3: 476. 1949). The proposal was accepted<br />

by ballot by the Special Committee for Fungi (in<br />

Co<strong>de</strong> 77, Mycologia 45: 316. 1953) and ratified by<br />

the Paris Congress (Taxon 4: 162. 1955).The conserved<br />

type <strong>of</strong> Septobasidium is S. velutinum Pat.<br />

S. abnorme (Henn.) Höhnel & Litsch. [287].<br />

S. acaciae Sawada. [189]. Holotype: Formosa,<br />

Taihokuchô Shakukô, Sawada & Fiyikuro, Sept.<br />

26, 1910, at NCU!<br />

S. accumbens (Berk. & Br.) Bres. in Pat. [258].<br />

Couch stated that this name was never published<br />

by Bresadola. However, Patouillard did publish<br />

Bresadola’s species, discussed it at length and analyzed<br />

the illustration, thus validating the name<br />

(Bull. Soc. Myc. Fr. 41: 338 – 341, 1925). Isotype:<br />

Ceylon, Hautane, G. H. K. Thwaites coll., at NCU!<br />

S. alatum Lloyd [108]. Isotype: Philippines,<br />

McGregor, Feb. 1913, Bureau <strong>of</strong> Science #20385<br />

at NCU!. This is, according to Couch in an annotation<br />

<strong>of</strong> a specimen at NCU, a later synonym <strong>of</strong> S.<br />

granulosum Sydow (q.v.).<br />

S. albidum Pat. [245]. Holotype at FH, FH-Pat. 1044,<br />

two collections as mentioned by Couch.<br />

S. album Burt [295]. Inclu<strong>de</strong>d un<strong>de</strong>r notes to exclu<strong>de</strong>d<br />

species, it was later published as Helicogloea<br />

alba (Burt) Couch (Mycologia 41: 435.1949),<br />

which is the actual and correct name.<br />

S. aligerum Petch [110]. Although validly published<br />

by Petch (Tr. Br. Myc. Soc. 12: 276, pl. 18, figs. 1,<br />

2 pl. 19, figs. 1, 2. 1927) it was based on<br />

Hymenochaete rameale Berk. (J. Linn. Soc.14: 68.<br />

1873) and thus prece<strong>de</strong>d by Septobasidium<br />

rameale (Berk.) Bres. in Petch (Tr. Br. Myc. Soc.


Abril 2004<br />

7: 34. 1921), which is the correct name for this<br />

species. Isotype: Ceylon, N. Ellya, J. Gardner, Jan<br />

1847 at NCU!<br />

S. alni Torrend [150]. Isotype: Portugal, on Alnus,<br />

Torrend 373 at NCU!<br />

* S. alni Torrend var. brasiliense Couch, var. nov.<br />

[153]. Basidiocarpus resupinatus textura aspera<br />

brunne<strong>of</strong>uscus, saepe spinis dispersae, 10 cm<br />

quadr. latis, in sectione transversali 200 – 260 µm<br />

crassus, subiculatus, columnatus, stratosus.<br />

Hymenium, basidia et sporae ut in hac specie<br />

[Couch]. Holotype: Brazil, São Leopoldo, Rick<br />

Dec. 16, 1937 at NCU.<br />

* S. alni Torrend var. squamosum Couch, var. nov.<br />

[153]. See J. Elisha Mitchell Sci. Soc. 51: 35.<br />

1935. Basidiocarpus resupinatus, sectione transversali<br />

tenuissimus, umbrinus vel brunneolus sed<br />

griseo-tinctus, margine <strong>de</strong>terminato vel in<strong>de</strong>terminato.<br />

Probasidium sphaericum, 9 – 11.3 µm,<br />

basidium cylindricum, 4-cellulatum, 4 –5 x 40 – 50<br />

µm, sporae 3.4 – 4.2 x 15. 9 – 21 µm, leniter flexae,<br />

3-septatae [Couch]. Holotype: S. Carolina, St.<br />

Helena’s Island, on Liquidambar, March 21, 1930,<br />

J. N. Couch 8479, at NCU. Couch suspected this<br />

taxon to be a hybrid between S. alni and S. castaneum.<br />

‡ S. alveolatum Couch [216]. J. Elisha Mitchell Sci.<br />

Soc. 44: 253. 1929. Holotype is not at NCU.<br />

Isotype: Jamaica, Portland Gap, on Psychotria,<br />

Couch 8549, at BPI 268369.<br />

* S. alveomarginatum Couch, sp nov. [158].<br />

Basidiocarpus resupinatus, ochraceus sed<br />

vinaceus <strong>de</strong>in<strong>de</strong> atr<strong>of</strong>uscus, in sectione transversali<br />

450 - (550) – 625 µm crassus, margine <strong>de</strong>terminato,<br />

albo, nitido, e partibus tribus compositus:<br />

subiculum ex hyphis albidis compositum, 25 – 50<br />

µm crassum; aliquot columnae curtae, 25 – 60 x 60<br />

– 80 µm; stratum superum 30 – 420 µm crassum,<br />

ex hyphis 3.8 – 4.4 µm latis, septatis, efibulatis,<br />

ramificatis, sub lente olivaceis dilutis. Hymenium<br />

33 – 42 µm crassum, hyphis compactis, intricatis,<br />

1.8 – 2.4 µm latis, apibus hyalinis. Probasidia 11.5<br />

– (12.6) - 16 µm, subglobosa, basidia recta, 4-cellulata,<br />

5.8 – 6.4 x 42 – 54 µm, Sterigmata brevia.<br />

Sporae n.v. [Couch]. Holotype: Brazil, São<br />

GÓMEZ & HENK - Validation <strong>of</strong> Septobasidium 77<br />

Leopoldo, Rick, on Citrus sp., Oct. 13, 1932,<br />

U.N.C. no. 9364 at NCU!<br />

* S. apiculatum Couch, sp. nov. [106]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 62. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, sordi<strong>de</strong> albus vel bubalino tingens,<br />

inconspicuuus, superficiei leviter granulosus, in<br />

sectione transversali 250 – (275) – 550 µm crassus,<br />

stratosus. Hyphis 4 – 5 µm latis, septatis,<br />

septo constrictis, efibulatis. Probasidia tenuiuncicata,<br />

hyalina, ovoi<strong>de</strong>a <strong>de</strong>in<strong>de</strong> in basidia elongata<br />

formantia. Basidia clavata, 6.8 – 8.4 x 23 – 32 µm,<br />

3-cellulata. Sterigmata longa. Sporae 4.6 – 6.3 x<br />

13 – 25 µm, elliptico-curvatae [Couch]. Holotype:<br />

North Carolina, Chapel Hill, Couch 8422, on<br />

Cornus amomum, at BPI 268372.<br />

S. arachnoi<strong>de</strong>um (Berk. & Br.) Bres. [238]. Isotype:<br />

Ceylon, Habgalla, Thwaites 539, Feb. 1868 at<br />

NCU!<br />

S. arboreum (Couch) Boedijn & B.A. Steinm. [131].<br />

Bull. Jard. Bot. Buitenzorg III, 11: 168. 1931.<br />

Based on Helicobasidium arboreum Couch (J.<br />

Elisha Mitchell Sci. Soc. 44: 257. 1929).<br />

Holotype: J. N. Couch, Blue Mountains Peak<br />

Trail, Jamaica, June 1926 is not at NCU. Isotype<br />

at BPI 292617.<br />

‡ S. areolatum Couch [88]. J. Elisha Mitchell Sci.<br />

Soc. 44: 248. 1929. No type material at NCU.<br />

Isotype at BPI 268373.<br />

S. atratum Pat. [143]. Holotype at FH FH-Pat. 1054.<br />

Isotype: Gua<strong>de</strong>loupe, Morne Gemmier, on Eugenia<br />

jambos, coll. Duss 1836 at NCU!<br />

‡ S. atropunctum Couch [190]. J. Elisha Mitchell<br />

Sci. Soc. 44: 251. 1929. Holotype: Jamaica,<br />

Cinchona, J. N. Couch, July 1926 not at NCU.<br />

Isotype at BPI 268376<br />

S. bagliettoanum (Fr.) Bres. [241]. Authentic<br />

Bresadola material from Tuscany, on Quercus,<br />

May 11, 1908 at NCU!, cf. material at FH as FH-<br />

Pat. 1061.<br />

S. bakeri Pat. [272]. Couch cites as the type a specimen<br />

from NY he annotated in Jan. 1929:<br />

“Philippines, Laguna, Los Baños, C. F. Baker 87”<br />

now at NCU! However, the holotype is at FH as


78 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

FH-Pat. 1056, but the collection corresponds to<br />

Baker 73 (<strong>of</strong> which there is a fragment at NCU<br />

annotated by Couch as “S. bakeri Pat. from Pat.<br />

H.73. On coccid colonies bamboo. Sept. 22, 1912.<br />

Los Baños, PI. Baker collection”).<br />

* S. boedijnii Couch, sp. nov. [198]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, maculas irregulares 2-5 - (-17) mm<br />

formans, bubalinus vel palli<strong>de</strong> ochraceus, margine<br />

supero <strong>de</strong>terminato, infero in<strong>de</strong>terminato, in sectione<br />

transversali ca. 1 mm crassum, stratis tribus:<br />

subiculum, medulla columnata, stratus superus.<br />

Subiculum tenuissimum, 5 – 27 µm crassum,<br />

iuventutem albidum senectute fuscum, cribrosum.<br />

Columnae 500 – 900 µm longae, 10 – (20) – 40 µm<br />

crassae, rectae, ex hyphis 3 – 5 µm latis, pauci<br />

septatis, apicibus ramificatis. Stratum superum 70<br />

– 170 (375 fi<strong>de</strong> Boedijn et B.A. Steinm.) µm crassum,<br />

ex hyphis 3.8 – 5 mµ latis, palli<strong>de</strong> brunneis,<br />

irregulariter textus. Hymenium 30 – 50 µm crassum,<br />

ex hyphis 2.2 – 4 µm latis, hyalinis, irregulariter<br />

textum vel substratosum. Probasidia 16- 19<br />

(raro –33) longa, sphaerica, saepe obovoi<strong>de</strong>a, ubi<br />

maturitate evacuantia. Basidia 4-cellulata, 8.8 –<br />

9.3 x 32 – 38 µm, curvata. Sterigmata ?. Sporae 6<br />

– 7.5 x 20 – 26 µm (fi<strong>de</strong> Boedijn et B.A. Steinm.<br />

1931) [Couch]. Holotype: Java, Tjibodas on<br />

Fagraea obovata leg. Boedijn, October 1929, at<br />

NCU!<br />

S. bogoriense Pat. ex Henn. in Warburg [213].<br />

Isotype: Hortus Bogoriense on bark <strong>of</strong> living tree,<br />

June 3, 1898, E. Nyman coll., at NCU!<br />

S. bresadolae Pat.[103]. Holotype at FH as FH-Pat.<br />

1061.Isotypes: Brazil, São Leopoldo, Rick collection<br />

at NCU and at BPI 268387.<br />

S. burtii Lloyd [168]. Holotype: Louisiana, near St.<br />

Martinsville, 1890, Langlois coll., at NCU!<br />

* S. burtii Lloyd var. acerinum Couch, var. nov.<br />

[171]. Basidiocarpus resupinatus, crustaceus, cinnamomeus<br />

vel atrobrunneus, nodosus, superficialiter<br />

sinuoso fractus; subiculum <strong>de</strong>terminatum,<br />

fimbriatum.Contextus sine columnis, in sectio<br />

transv. 0.6 mm crassus, 3-stratificatus, medulla<br />

laxe fibrosa, tecta. Probasidia persistentes.<br />

Haustoria spirarum irregularium. [Couch].<br />

Holotype: North Carolina, Chapel Hill, on bark <strong>of</strong><br />

Acer saccharinum, Feb.28, 1930, J.N. Couch coll.<br />

#8438 at NCU!<br />

S. cabralii Torrend [293]. Inclu<strong>de</strong>d in Couch’s<br />

“incompletely known species” as he had no access<br />

to the type material.<br />

S. canescens Burt [107]. Isotype: California,<br />

Pasa<strong>de</strong>na, on Quercus, June 15, 1914, A. G. Smith<br />

at NCU! Holotype at BPI 269280.<br />

S. capno<strong>de</strong>s (Berk. & Br.) Bres. [286].<br />

S. carbonaceum Pat. [289]. Holotype at FH as FH-<br />

Pat. 1062.<br />

S. carestianum Bres. [155]. Part <strong>of</strong> holotype: Italy,<br />

on branches <strong>of</strong> Salix, <strong>de</strong>t. Bresadola in 1897 at<br />

NCU! ex NY. Material in FH as FH-Pat. 1063<br />

from Italy ex Bresadola, also FH-Burt 14.<br />

* S. carestianum Bres. var. natalense Couch, var.<br />

nov. [157]. Basidiocarpus resupinatus, maculas<br />

irregulares ad 6 cm formans, iuventute avellaneas<br />

<strong>de</strong>in<strong>de</strong> cinnamomeas, superficiei sub lente pruinosula,<br />

margine <strong>de</strong>terminato. Subiculum album,<br />

tenuissimum sed in maturitate stromaticum.<br />

Columnis incipientibus, medulla ex hyphis<br />

obliquis, ramificatis, palli<strong>de</strong> brunneis, 2.1 – 4.2<br />

µm latis. Hymenium 30 – 63 µm crassum.<br />

Probasidia sphaerica, 11.3 – 15.1 µm, in senectute<br />

brunnea. Basidia longe cylindrica, apicem acuta,<br />

4-cellulata, 5 – 6.7 x 62 – 71 µm. Sterigmata brevia.<br />

Sporae ellipticae, flexae, 4. 2 – 5 x 21 – 23 µm<br />

[Couch]. Holotype: Africa, Natal, P. Maritzburg,<br />

on Citrus coll. J. van <strong>de</strong>r Vywer, May 19, 1932, #<br />

26321 at NCU!<br />

S. castaneum Burt [147]. Holotype: Near Montgomery,<br />

Alabama, R. P. Burke 20421 at NCU! annotated<br />

as “Part <strong>of</strong> type. Farlow H dist. by Dr. Burt.<br />

For photo.”<br />

S. cavarae Bres. [173]. Isotype: Sardinia, on Pistacia<br />

lentiscus Oct. 1900, Cavara, ex herb. Bresadola, at<br />

NCU! At FH a specimen un<strong>de</strong>r FH-Pat. 1064.<br />

* S. cervicolor Couch, sp. nov. [182]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, maculas irregulares formans, brunneolas<br />

vel hinnuleas vel fuscas, margine <strong>de</strong>terminato,<br />

superficiei laevi, in sectione transversali<br />

500 – 800(1000) µm crassum, multistratosum.


78 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

FH-Pat. 1056, but the collection corresponds to<br />

Baker 73 (<strong>of</strong> which there is a fragment at NCU<br />

annotated by Couch as “S. bakeri Pat. from Pat.<br />

H.73. On coccid colonies bamboo. Sept. 22, 1912.<br />

Los Baños, PI. Baker collection”).<br />

* S. boedijnii Couch, sp. nov. [198]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, maculas irregulares 2-5 - (-17) mm<br />

formans, bubalinus vel palli<strong>de</strong> ochraceus, margine<br />

supero <strong>de</strong>terminato, infero in<strong>de</strong>terminato, in sectione<br />

transversali ca. 1 mm crassum, stratis tribus:<br />

subiculum, medulla columnata, stratus superus.<br />

Subiculum tenuissimum, 5 – 27 µm crassum,<br />

iuventutem albidum senectute fuscum, cribrosum.<br />

Columnae 500 – 900 µm longae, 10 – (20) – 40 µm<br />

crassae, rectae, ex hyphis 3 – 5 µm latis, pauci<br />

septatis, apicibus ramificatis. Stratum superum 70<br />

– 170 (375 fi<strong>de</strong> Boedijn et B.A. Steinm.) µm crassum,<br />

ex hyphis 3.8 – 5 mµ latis, palli<strong>de</strong> brunneis,<br />

irregulariter textus. Hymenium 30 – 50 µm crassum,<br />

ex hyphis 2.2 – 4 µm latis, hyalinis, irregulariter<br />

textum vel substratosum. Probasidia 16- 19<br />

(raro –33) longa, sphaerica, saepe obovoi<strong>de</strong>a, ubi<br />

maturitate evacuantia. Basidia 4-cellulata, 8.8 –<br />

9.3 x 32 – 38 µm, curvata. Sterigmata ?. Sporae 6<br />

– 7.5 x 20 – 26 µm (fi<strong>de</strong> Boedijn et B.A. Steinm.<br />

1931) [Couch]. Holotype: Java, Tjibodas on<br />

Fagraea obovata leg. Boedijn, October 1929, at<br />

NCU!<br />

S. bogoriense Pat. ex Henn. in Warburg [213].<br />

Isotype: Hortus Bogoriense on bark <strong>of</strong> living tree,<br />

June 3, 1898, E. Nyman coll., at NCU!<br />

S. bresadolae Pat.[103]. Holotype at FH as FH-Pat.<br />

1061.Isotypes: Brazil, São Leopoldo, Rick collection<br />

at NCU and at BPI 268387.<br />

S. burtii Lloyd [168]. Holotype: Louisiana, near St.<br />

Martinsville, 1890, Langlois coll., at NCU!<br />

* S. burtii Lloyd var. acerinum Couch, var. nov.<br />

[171]. Basidiocarpus resupinatus, crustaceus, cinnamomeus<br />

vel atrobrunneus, nodosus, superficialiter<br />

sinuoso fractus; subiculum <strong>de</strong>terminatum,<br />

fimbriatum.Contextus sine columnis, in sectio<br />

transv. 0.6 mm crassus, 3-stratificatus, medulla<br />

laxe fibrosa, tecta. Probasidia persistentes.<br />

Haustoria spirarum irregularium. [Couch].<br />

Holotype: North Carolina, Chapel Hill, on bark <strong>of</strong><br />

Acer saccharinum, Feb.28, 1930, J.N. Couch coll.<br />

#8438 at NCU!<br />

S. cabralii Torrend [293]. Inclu<strong>de</strong>d in Couch’s<br />

“incompletely known species” as he had no access<br />

to the type material.<br />

S. canescens Burt [107]. Isotype: California,<br />

Pasa<strong>de</strong>na, on Quercus, June 15, 1914, A. G. Smith<br />

at NCU! Holotype at BPI 269280.<br />

S. capno<strong>de</strong>s (Berk. & Br.) Bres. [286].<br />

S. carbonaceum Pat. [289]. Holotype at FH as FH-<br />

Pat. 1062.<br />

S. carestianum Bres. [155]. Part <strong>of</strong> holotype: Italy,<br />

on branches <strong>of</strong> Salix, <strong>de</strong>t. Bresadola in 1897 at<br />

NCU! ex NY. Material in FH as FH-Pat. 1063<br />

from Italy ex Bresadola, also FH-Burt 14.<br />

* S. carestianum Bres. var. natalense Couch, var.<br />

nov. [157]. Basidiocarpus resupinatus, maculas<br />

irregulares ad 6 cm formans, iuventute avellaneas<br />

<strong>de</strong>in<strong>de</strong> cinnamomeas, superficiei sub lente pruinosula,<br />

margine <strong>de</strong>terminato. Subiculum album,<br />

tenuissimum sed in maturitate stromaticum.<br />

Columnis incipientibus, medulla ex hyphis<br />

obliquis, ramificatis, palli<strong>de</strong> brunneis, 2.1 – 4.2<br />

µm latis. Hymenium 30 – 63 µm crassum.<br />

Probasidia sphaerica, 11.3 – 15.1 µm, in senectute<br />

brunnea. Basidia longe cylindrica, apicem acuta,<br />

4-cellulata, 5 – 6.7 x 62 – 71 µm. Sterigmata brevia.<br />

Sporae ellipticae, flexae, 4. 2 – 5 x 21 – 23 µm<br />

[Couch]. Holotype: Africa, Natal, P. Maritzburg,<br />

on Citrus coll. J. van <strong>de</strong>r Vywer, May 19, 1932, #<br />

26321 at NCU!<br />

S. castaneum Burt [147]. Holotype: Near Montgomery,<br />

Alabama, R. P. Burke 20421 at NCU! annotated<br />

as “Part <strong>of</strong> type. Farlow H dist. by Dr. Burt.<br />

For photo.”<br />

S. cavarae Bres. [173]. Isotype: Sardinia, on Pistacia<br />

lentiscus Oct. 1900, Cavara, ex herb. Bresadola, at<br />

NCU! At FH a specimen un<strong>de</strong>r FH-Pat. 1064.<br />

* S. cervicolor Couch, sp. nov. [182]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, maculas irregulares formans, brunneolas<br />

vel hinnuleas vel fuscas, margine <strong>de</strong>terminato,<br />

superficiei laevi, in sectione transversali<br />

500 – 800(1000) µm crassum, multistratosum.


80 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

300 – 600 µm ex hyphis 4.2 – 5.4 µm latis, crassitunicatis,<br />

palli<strong>de</strong> brunneis, apicem ramificans stratum<br />

superum formantia; stratum superum in sect.<br />

transv. 50 – 100 µm, hyphis 4.2 – 5 µm, gradatim<br />

angustatis, filiformis 2 – 3 µm latis. Probasidia<br />

sphaerica, 11.7 – 15.1 µm, germinans, maturitate<br />

evacuantia et basidium curvatum vel tortum formantia,<br />

4-cellulata. Sterigmata longa. Sporae<br />

ellipticae, 8 – 25 µm, distaliter flexae [Couch].<br />

Holotype: Philippines, Davao, Mindanao, Mt. Apo<br />

on Clethra canescens, Clemens 5313 at NCU!<br />

* S. cokeri Couch, sp. nov. [138]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, maculas magnas formans, albus,<br />

regione marginale <strong>de</strong>terminata, superficiei laevi,<br />

in sect. transv. 0.6 – 1.3 mm crassus, partibus<br />

tribus compositus: subiculum 40 – 70 µm crassum,<br />

ex hyphis 3 – 3.7 µm latis; columnae 18 – 185 x<br />

370 – 510 µm, ex hyphis multiseptatis, septis constrictis,<br />

crassitunicatis, intertextis, dispersis vel<br />

aggregatis, omnis ad basim cum hyphis curtis,<br />

hispido-erectis et crystalis circulatis. Hymenium in<br />

stratum superum, 25 – 50 µm crassum, e hyphis 2<br />

– 3 µm latis, paraphysibus, probasidiis et basidiis.<br />

Probasidia crassitunicata (-2 µm), globosa, subglobosa<br />

vel plerumque obovoi<strong>de</strong>a, 10 x 11 – 16<br />

µm, aliquando 2-cellulato-pedicellata. Basidia<br />

longe cylindrica nonnumquam flexa, 4.4 – 6.2 x 40<br />

– 55 µm, 4-cellulata, longe pedicellata ad probasidia<br />

vacua affixa. Sterigmata lateralia, brevia, 5<br />

µm longa. Sporae ellipticae, curvatae, 3 – 3.7 x<br />

14.8 – 22.4 µm [Couch]. Holotype: North<br />

Carolina, Chapel Hill, on Quercus rubra, Couch<br />

10004, not at NCU. Isotype at BPI 268584.<br />

* S. conidiophorum Couch, sp. nov. [262].<br />

Basidiocarpus resupinatus, fuscus vel atrobrunneus,<br />

velutinum vel fuligineus, margine <strong>de</strong>terminato,<br />

in sect. transv. 400 – 700 µm crassus, partibus<br />

duabus compositus: subiculum 60 – 300 µm crassum<br />

ex hyphis obscure brunneis vel aliquando<br />

hyalinis, 3.5 – 5 µm latis, compacte et intricate<br />

intertextis, et cellulis vesiculosis, crassitunicatis,<br />

hyalinis, 5.4 – 6.5 µm diam. Columnae nullae sed<br />

contextum ex hyphis atrobrunneis, crassitunicatis,<br />

rectis vel curvatis, septatis, irregulariter ascen<strong>de</strong>ns<br />

stratum superum, laxitextum formantia et hyphis<br />

hyalinis, tenuitunicatis, val<strong>de</strong> curvatis, apici concatenatis<br />

cellulis cylindraceis vel cupiformis.<br />

Cellulae longiores quam latae conidia hyalina, 1.5<br />

x 4 µm formantia [Couch]. Holotype: Florida,<br />

Canal Point, on Citrus sp., O. D. Link , Jan. 26,<br />

1933 at FLAS as F7703.<br />

* S. cremeum Couch, sp. nov. [ 227]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 46.1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, iuventute bubalinus <strong>de</strong>in<strong>de</strong> cinnamomeus,<br />

superficiei laevi <strong>de</strong>in<strong>de</strong> irregulariter fissurata,<br />

margine in<strong>de</strong>terminato, in sect. transv. 225 µm<br />

crassa, partibus tribus compositus: Subiculum ±<br />

33 µm crassum, ex hyphis hyalinis, septatis.<br />

Columnae curtae. Stratum superum 60 – 130 µm<br />

crassum. Hymenium 35 – 45 µm crassum, hyalinum,<br />

ex hyphis 2.2 – 3.5 µm latis, hyalinis, ramificatis,<br />

<strong>de</strong>nse compactis, intricatis. Contextum ex<br />

hyphis septatis, 3.8 – 4.2 µm latis, efibulatis, sub<br />

lente ambarinis. Probasidia subglobosa, 8 – 9 µm<br />

latis. Basidia generaliter circinata, 4.2 – 5 x 35 –<br />

40 µm, 4-cellulata. Sterigmata longa. Sporae 3.8 –<br />

5 x 11.5 – 16.8 µm, suballantoi<strong>de</strong>ae [Couch].<br />

Holotype: Florida, near Jacksonville, on<br />

Liquidambar styraciflua, J.N.Couch, March 11,<br />

1932, NCU no. 9232, at BPI 268589.<br />

S. crinitum (Fr.) Pat. in Rick, Ann. Mycol. 4: 311.<br />

1906. [252]. Holotype at FH as FH-Pat. 1065.<br />

Isotype: Brazil, São Leopoldo, on Myrsine sp., leg.<br />

Rick at NCU!<br />

* S. crustaceum Couch, sp. nov. [241]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, avellaneus vel tabacinus, superficiei<br />

laevi, sub lente minute fissurata, tuberculata,<br />

margine <strong>de</strong>terminato, contextum distinctum, 50 –<br />

100 µm crassum. Contextum ex hyphis brunneis,<br />

intricatis, <strong>de</strong>nse compactis textum. Probasidia<br />

sphaerica, 8.2 – 9.2 µm, germinantia basidium<br />

helicoi<strong>de</strong>um vel val<strong>de</strong> curvatum, 5.6 –6.3 x 28 – 34<br />

µm, 4-cellulatum formantia. Sterigmata 8 – 10 µm<br />

longa. Sporae curvato-ellipticae, 4.2 x 14.7 – 21<br />

µm. Probasidia, basidia multi oleagineo-vacuolata<br />

[Couch]. Holotype: Australia, North Queensland,<br />

on lemon, with S. bogoriense and S. aligerum, July<br />

17, 1936 at NCU! There are also two specimens<br />

from Argentina, San Isidro, Aug. 1936, on<br />

Cupressus with Diaspis, annotated by Couch as<br />

representing this species which are, however, S.<br />

cupressi.


Abril 2004<br />

* S. cupressi Couch, sp. nov. [225]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, minutus, foliicolus, bubalinus, flocculosus,<br />

margine <strong>de</strong>terminato, in sect. transv. 200 –<br />

350 µm crassus, e partibus tribus compositus:<br />

subiculum album, 20 – 40 µm crassum ex hyphis 3<br />

– 4.2 µm latis, hyalinis, irregulariter inflatis, septatis,<br />

pauce ramificatis; columnae vel caespes ex<br />

hyphis hyalinis, subiculo similis; stratum superum<br />

ex hyphis laxitextis, hyalinis, tenuetunicatis, 3 –<br />

3.5 µm latis. Probasidia globoso-obovata, hyalina,<br />

7. 5 – 10 x 13 – 15 µm, germinantia basidium elongatum<br />

formantia. Basidia 5 – 6 x 28 – 33 µm, 2cellulata.<br />

Sporae elliptico-curvatae [Couch].<br />

Holotype: Argentina, Buenos Aires, on Cupressus<br />

sp., Grodsinsky, at NCU!<br />

S. curtisii (Berk. & Desm.) Boedijn & B. A. Steinm.<br />

[164]. Of wi<strong>de</strong> distribution, this taxon is erroneously<br />

reported by Couch from the Caribbean:<br />

“Gua<strong>de</strong>loupe, near San José, on Erythrina, leg.<br />

Con<strong>de</strong>rt”. The specimen is from “ Guadalupe, near<br />

San José, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>”, and is also contained in the<br />

Patouillard herbarium at FH (FH-Pat. 1708, with S.<br />

leprieurii) and was recor<strong>de</strong>d by A. Tonduz and O.<br />

Jiménez in their unpublished ms. Hongos <strong>de</strong> <strong>Costa</strong><br />

<strong>Rica</strong>. I. Determinavit Cl.N. Patouillard, collegit<br />

A.Tonduz et O. Jiménez (1908-1914), in the<br />

library <strong>of</strong> the senior author.<br />

This name is based on Glenospora curtisii Berk. &<br />

Desm. (J. Roy. Soc. Hort. 4: 255. 1849) and later<br />

as G. curtisii Berk & M.A.Curtis in Berk.<br />

(Grevillea 4: 161. 1876). Despite its wi<strong>de</strong> geographical<br />

distribution and the familiar name, the<br />

correct name for this species seems to be S. ramorum<br />

(Schwein.: Fr.) Donk (Taxon 7: 164. 1958), a<br />

name based on Racodium ramosus Schwein. in<br />

Schr. Naturfr. Ges. Leipzig 1: 131. 1822,<br />

Oe<strong>de</strong>mium ramorum (Schwein.) Fr. (Syst. mycol.<br />

3(2): 345. 1832, ramorum in error).<br />

S. dictyo<strong>de</strong>s (Berk. & Br.) Pat. [92]. Isotype: Ceylon,<br />

Central Province, Thwaites 1027, Dec. 1868 at<br />

NCU! Holotype at FH as FH-Pat. 1066.<br />

* S. elatostemae Couch, sp. nov. [263]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, hypophyllus, minutus, gregarius, pulvinatus.<br />

Superficiei laevi vel minute granulosa,<br />

atrobrunnea, margine vegetativo in subiculo in<strong>de</strong>-<br />

GÓMEZ & HENK - Validation <strong>of</strong> Septobasidium 81<br />

terminato, in strato supero <strong>de</strong>terminato, in sect.<br />

transv. ca. 1 mm crassus, partibus tribus indistinctis:<br />

subiculum ex hyphis palli<strong>de</strong> brunneis vel hyalinis,<br />

2.2 – 4 µm latis, pluriramificatis anastomosans.<br />

Stratum superum ex hyphis 3 – 4 µm latis,<br />

atrobrunneis. Probasidia, basidia n.v.<br />

Conidiophora septata, elongata, conidia 3-cellulata,<br />

crassitunicata, fusca, formantia [Couch].<br />

Holotype: Philippines, Mindanao, Mt. Apo, on<br />

leaves <strong>of</strong> Elatostema, Clemens 5622 at NCU!<br />

* S. ficicolum Pat. ex Couch, sp. nov. [167].<br />

Basidiocarpus resupinatus, tenuis, brunneus.<br />

Regione marginale in subiculo <strong>de</strong>terminata, inconspicue<br />

caespitosa, in strato supero irregulariter<br />

fimbriata. Basidioma in sect transv. 250- 370 µm<br />

crassa e partibus tribus composita: subiculum<br />

tenuissimum, 12 – 30 µm crassum, contextum<br />

columnatum (columnae 50 – 210 x 70 – 90 µm) vel<br />

vallumnatum. Contextum ex hyphis 2.1 –2.8 – 4<br />

µm latis, rectis, pauce ramificatis. Probasidia<br />

sphaerica, 8. 4 – 12.6 µm. Basidia longe cylindrica,<br />

4. 6 – 5.2 x 52 – 58 µm, 3-septata. Sterigmata<br />

ca. 4 µm longa. Sporae ellipticae, 4 – 4.3 x 14.8 –<br />

17 µm, distaliter pauce curvatae [Couch].<br />

Holotype: Philippines, Luzon, Mt. Maquiling, on<br />

Ficus sp., Sept. 30, 1920, J. Lebunas 10243, at<br />

NCU! Isotype at FH as FH-Pat. 1067.<br />

* S. filiforme Couch, sp. nov. [205]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 49. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, effussus, iuventute albus <strong>de</strong>in<strong>de</strong> sepiaceus,<br />

maculam magnam formans. Basidioma in<br />

sect. transv. 800 – 1000 µm crassa e partibus<br />

tribus composita: subiculum album, 20 – 50 µm<br />

crassum, ex hyphis tenuitunicatis 2 – 3.2 µm latis,<br />

septatis, efibulatis. Columnae ex hyphis 3.2 – 4.4<br />

µm latis, ramificatis, raro septatis. Hymenium 42 –<br />

60 (raro 90) µm crassum, ex hyphis 3 µm latis.<br />

Probasidia obovoi<strong>de</strong>a, 7.7 – 11.8 x 14 – 23 µm.<br />

Basidia 4 – 5 x 28 – 40 µm, 4-cellulata, helicoi<strong>de</strong>a.<br />

Sterigmata 20 – 30 µm. Sporae hyalinae, ellipticae,<br />

curvatae, mucronatae, 3.4 – 4 x 13 – 21 µm<br />

[Couch]. Holotype: Couch 9179 from<br />

Mecklenburg County, Virginia, July 1927, at<br />

NCU. Isotype at BPI 268663.<br />

S. fisso-lobatum Lloyd [243]. Based on<br />

Hymenochaete fissolobata P. Henn. (Hedwigia 43:


82 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

179. 1904) and distributed as # 41 in the exsiccatae<br />

<strong>of</strong> Mycotheca Brasiliensis. The correct citation is:<br />

Septobasidium fisso-lobatum (P. Henn.) Lloyd.<br />

S. flavo-brunneum Boedijn & B. A. Steinm. [248].<br />

Isotype: Java, Tjikadjang, on Erythrina, Feb. 1930,<br />

Prillwitz coll. at NCU!<br />

S. foliicolum Torrend [293]. Inclu<strong>de</strong>d by Couch in<br />

his “incompletely known species” as he had had no<br />

access to the type material.<br />

* S. formosense Couch, sp. nov. [239]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, tenuis, in<strong>de</strong>finitus, brunneus.<br />

Subiculum roseo-bubalinus, in<strong>de</strong>terminatus, in<br />

sect. transv. 10 – 25 µm crassum, ex hyphis pallidissime<br />

brunneis, 3 – 5 µm latis, probasidiis,<br />

basidiis et conidiophoris. Stratum superum 400 –<br />

500 µm crassum. Probasidia sphaerica, 9.6 – 11. 7<br />

µm, hyalina, plerumque pedicellata, in maturitate<br />

unilateraliter crassitunicata, evacuantia. Basidia<br />

curvata vel helicoi<strong>de</strong>a, 4-cellulata, 5.4 – 7 x 33 –<br />

42 µm. Conidiophora ex hyphis brunneis elongatis,<br />

20 – 50 x 200 – 500 µm, 6-12-cellulatis. Sporae ut<br />

vi<strong>de</strong>tur nulla [Couch]. Holotype: Formosa, Trail to<br />

Rengichi from Gojyo, on Citrus sp., March 13,<br />

1928, R. K. Beattie coll. at BPI 268667. Isotype at<br />

NCU!.<br />

* S. fragile Couch, sp. nov. [196]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, sepiaceus, minute pulveraceus, sub<br />

lente minute alveolatus, in sect transv. 40 – 150 (-<br />

700) µm crassus, regione marginale in<strong>de</strong>terminata.<br />

Subiculum in<strong>de</strong>terminatum, diffusum; contextum<br />

ex hyphis 4.2 – 6.7 µm latis, laxitextum.<br />

Probasidia sub- vel sphaerica 10 – 12.6 µm diam.,<br />

hyalina. Basidia cylindrica, 5. 2 – 6.3 x 40 – 50<br />

µm, aliquando pauciter flexa. Sporae ? [Couch].<br />

Holotype: Jamaica, Blue Mts., Hardware Gap, on<br />

<strong>de</strong>ciduous tree, July 1926, J. N. Couch 8517 at<br />

NCU!<br />

S. fumigatum Burt [180]. Holotype: S. Carolina,<br />

Gourdin, on Acer rubrum, Nov. 4, 1914, C. J.<br />

Humphrey 2588 at NCU! Isotype 268701 at BPI.<br />

Paratype: Alabama, near Montgomery, R.P. Burke<br />

50, May 1916 at BPI 268693.<br />

* S. fusco-cinereum Bresadola ex Couch, sp. nov.<br />

[83]. Basidiocarpus resupinatus, griseobrunneus-<br />

brunneus, regione marginale <strong>de</strong>terminata, albidula.<br />

Basidioma e partibus tribus composita.<br />

Probasidia ut vi<strong>de</strong>tur nulla. Basidia longe cylindrica,<br />

8 – 11.7 x 37 – 50 µm, 1-septata (2-cellulata).<br />

Sterigmata lateralia, 46 µm longa. Sporae 6.7 x 25<br />

µm, proximaliter ampliatae, distaliter acute flexae<br />

[Couch]. Holotype: Brazil, São Leopoldo, Rick,<br />

Oct.1905 at FH as FH-Pat. 1102, isotype at NCU!<br />

S. fusco-violaceum Bres. [224]. Isotypes: Poland, on<br />

Salix cinerea at NCU!, FH as FH-Pat. 1071.<br />

* S. fuscum Couch, sp. nov. [191]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 15. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, brunneus vel fuscus, regione marginale<br />

in<strong>de</strong>terminata. Basidioma in sect. transv.<br />

125 – 200 µm crassa, e partibus tribus composita.<br />

Subiculum ex hyphis 4.2 – 5.8 µm latis. Contextum<br />

ex hyphis erectis. Stratum superum 60 – 85 µm<br />

crassum, ex hyphis 2.2 – 3.5 µm latis, ramificatis<br />

apicem curvatis. Probasidia sphaerica vel subsphaerica,<br />

10 – 12.6 µm. Basidia cylindrica, 4.2 –<br />

5.4 x 35 – 40 µm, 4-cellulata. Sterigmata 4 – 5 µm<br />

longa. Sporae 4 – 5 x 6 – 13.4 µm, ellipticae, curvatae<br />

[Couch]. Holotype: Mississippi, near<br />

Pascagoula, Couch 9192, at FLAS F7657. Isotypes<br />

at BPI 268674 and 268675.<br />

S. galzinii Bourdot [160]. Possibly a fragment <strong>of</strong><br />

holotype: France, l’Aveyron, on Calluna vulgaris<br />

and Erica cinerea, Galzin, June 9, 1913 and May<br />

12, 1914, Bourdot’s herbarium no. 20212 and<br />

20221 at NCU! FH as FH-Pat. 1072.<br />

S. gossypinum Pat. [234]. Holotype at FH as FH-Pat.<br />

1073. Isotype: China, Cho Ganh, Tonkin, on<br />

branches <strong>of</strong> liana, M. Petelot 715, Nov.1923 at<br />

NCU!<br />

* S. grandispinosum Couch, sp. nov. [154].<br />

Basidiocarpus resupinatus, compactus, ex albo ad<br />

avellaneum vel brunneum, regione marginale<br />

<strong>de</strong>terminata, fimbriata vel pectinata, superficiei<br />

spinifera (spinae dispersae vel aggregatae, 1 x 1 –<br />

1.5 mm, acutae) vel laevi tunc spinae nullae.<br />

Basidioma in sect. transv. 1 – 1.5 mm crassa, aliquando<br />

stratosa. Subiculum album incipientem,<br />

non continuum, ex rhizomorphis et hyphis<br />

mycelialibus reptantis <strong>de</strong>in<strong>de</strong> erectis constatum.<br />

Contextum ex hyphis hyalinis vel brunneis, pluri-


Abril 2004<br />

ramificatis, crassitunicatis, 4 – 4.2 µm latis, intricatis.<br />

Stratum superum ex hyphis 2.8 – 3.5 µm<br />

latis, <strong>de</strong>nse compactis, pluriramificatis. Probasidia<br />

plerumque subglobosa, 12.6 – 18 µm diam.<br />

Basidia longe cylindrica, 5.4 – 7.5 x 54 – 68 µm,<br />

recta sed leviter flexa, 4-cellulata, plerumque pedicellata<br />

ad probasidia adnexa. Sterigmata lateralia,<br />

brevia. Sporae unilateraliter applanatae vel concavae,<br />

e medio incrassatae, 4.5 – 5.4 x 20 – 22 µm<br />

[Couch]. Holotype: S. Africa, Transvaal, near<br />

Pretoria, on Gymnosporia buxifolia, L. Kresfel<strong>de</strong>r,<br />

March 1925 at NCU!<br />

* S. grandisporum Couch, sp. nov. [79]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 72. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, atrobrunneus, regione marginale<br />

<strong>de</strong>terminata. Basidioma in sect. transv. ca. 2.5 mm<br />

crassa e partibus duobus composita. Subiculum<br />

nullum. Contextum ex rhizomorphis intricatis et<br />

hyphis pluriramificatis, septatis, efibulatis, 3 – 4.2<br />

µm latis. Hymenium 150 – 250 µm crassum ex<br />

hyphis hyalinis vel palli<strong>de</strong> brunneis, ramificatis, 3<br />

– 3.5 µm latis. Probasidia subsphaerica, 12 – 17<br />

µm. Basidia longe cylindrica, distaliter inflata, 8.4<br />

– 9.6 x 46 – 56 µm. Sterigmata una, apicale, 8 – 22<br />

µm. Sporae ellipticae, 12.6 – 17 x 29 – 32 µm,<br />

irregulariter septatae, hyalinae <strong>de</strong>in<strong>de</strong> palli<strong>de</strong><br />

brunneae [Couch]. Holotype: S. Carolina, about 30<br />

m N <strong>of</strong> Charleston, on Cornus florida, Else Couch<br />

coll. U.N.C. no. 8465 at NCU!, isotypes at FLAS<br />

F7658, at BPI 268676 & 268677.<br />

S. granulosum Sydow [121]. Isotype: New Guinea,<br />

Sepik Expedition, Felspize, coll. C. Le<strong>de</strong>rmann<br />

12983 at NCU ex B, and see S. alatum Lloyd.<br />

* S. griseopurpureum Couch, sp. nov. [105]. Fungus<br />

resupinatus, griseo-atropurpureus, cum soredia<br />

lichenes viridi tinctus, superficiei multifissurata,<br />

margine <strong>de</strong>terminata. Basidioma in sect. transv.<br />

200 – 550 µm crassa, e partibus tribus composita:<br />

Subiculum ex hyphis atrobrunneis, crassitunicatis,<br />

plerumque septatis, 3 – 6.3 µm latis, laxitextum.<br />

Contextum ca. 85 µm crassum, ex hyphis erectis,<br />

3.5 – 6.3 µm latis, laxitextum. Probasidia<br />

numerosa, e latere et apice hypharum generativarum<br />

exorientia, plerumque aggregata, sphaerica,<br />

9.5 – 11.7 µm diam., hyalina <strong>de</strong>in<strong>de</strong> fuscatis,<br />

minutissime aspere tunicatis, in maturitate evac-<br />

GÓMEZ & HENK - Validation <strong>of</strong> Septobasidium 83<br />

uantia basidium formantia. Basidia clavata, 2-cellulata,<br />

recta nonnumquam curvata, 6 – 6.3 x 30 –<br />

33 µm, distaliter incrassata. Sterigmata ca. 2.8 x<br />

8.4 µm. Sporae hyalinae, 4.2 – 5 x 15.9 – 18 µm,<br />

pauce curvatae [Couch]. Holotype: S. Africa, P.<br />

van <strong>de</strong>r Bijl in Lloyd collection 39226, at NCU!<br />

S. griseum Couch, sp. nov. [98]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, extensus, in sicco palli<strong>de</strong> murinus,<br />

superficiei minute et copiose pustulata, minute<br />

granulosa vel pulverata, quasi laevi, raro fissurata,<br />

margine in<strong>de</strong>terminata. Basidioma 1- 1.3 mm<br />

crassa, e partibus tribus constata. Subiculum ex<br />

hyphis 2 – 4.2 µm latis, atrobrunneis, rhizomorphis<br />

anthracinis et hyphis arachnoi<strong>de</strong>is gracilioris;<br />

contextum columnatum ex hyphis erectis, atropurpureis,<br />

apici ramificatis stratum superum formantia.<br />

Stratum superum 80 – 170 µm crassum, ex<br />

hyphis brunneis ad apicem hyalinis, incrustatis.<br />

Probasidia 10 – 12 µm diam. Basidia clavata, distaliter<br />

incrassata, 2-cellulata, ca. 8 x 25 µm<br />

[Couch]. Holotype: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, Limón, Finca<br />

Castilla, July 25, 1936, C. W. Dodge & V. F.<br />

Georger Dodge 9351 at NCU!<br />

* S. hakgalanum Couch & Petch, sp. nov. [142].<br />

Basidiocarpus resupinatus, rufobrunneis vel sepiaceus,<br />

superficiei sinuosa, margine bubalinovinacea,<br />

<strong>de</strong>terminata. Basidioma in sect. transv.<br />

700 – 1000 µm crassa e partibus tribus composita.<br />

Subiculum 160 – 220 µm crassum, ex hyphis 4 –<br />

4.2 µm latis, brunneis, <strong>de</strong>nse compactis textum.<br />

Contextum ex hyphis hyalinis, ca. 3 µm latis, erectis,<br />

non ramificatis, nonnumquam incrustatis;<br />

columnae 40 – 90 x 250 – 450 µm ex hyphis brunneis,<br />

4.2 – 5 µm latis, compactis, intricatis constatum.<br />

Stratum superum 60 – 160 µm, 4.2 – 5 µm<br />

latis, intricatis, <strong>de</strong>nsitextum. Hymenium indistinctum.<br />

Probasidia subglobosa vel globosa, 15 – 20<br />

µm diam., evacuantia et basidium elongatum formantia.<br />

Basidia longe cylindrica, 5.8 – 7.1 x 68 –<br />

84 µm, 4-cellulata, cellula apicale acuta.<br />

Sterigmata 5 – 6 µm longa. Sporae hyalinae, 4.2 –<br />

5 x 25 – 27 µm, ellipticae, leviter flexae [Couch].<br />

Holotype: Ceylon, Hakgala, April 1919, T. Petch<br />

coll., at NCU!<br />

S. henningsii Pat. ex P. Henn. in Warburg [243].<br />

Holotype at FH as FH-Pat. 1074. Isotype: Java,


84 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Ge<strong>de</strong>h, about 2000 m elevation, July 17, 1898, E.<br />

Nyman coll. ex B, at NCU! Couch indicated the<br />

location <strong>of</strong> the type as Berlin but, as with several<br />

other such cases, the specimens have not been<br />

returned and remain at NCU.<br />

* S. hesleri Couch, sp. nov. [117]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 54. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, palli<strong>de</strong> vinaceo-griseus <strong>de</strong>in<strong>de</strong> tabacinus,<br />

superficiei praecipue floccosa, regione marginale<br />

<strong>de</strong>terminata vel in<strong>de</strong>terminata aliquot<br />

columnata vel inflato-fimbriata. Basidioma in sect.<br />

transv. 250 – 400 µm e partibus tribus instructa.<br />

Subiculum 12 – 20 µm crassum, ex hyphis erectis<br />

(ca. 40 µm altis), incrustatis, hyalinis, raro ramificatis.<br />

Columnae 30 – 140 µm crassae, 100 – 190<br />

µm altae. Stratum superum 40 – 100 µm crassum.<br />

Hymenium 30 – 40 µm crassum ex hyphis subhyalinis<br />

praecipue dichotomo-furcatis, 2.8 – 3.2<br />

µm latis. Stratum superum 40 – 100 µm crassum.<br />

Sub-hymenium ex hyphis brunneis, ramificatis, 3 –<br />

4.2 µm latis. Probasidia ut vi<strong>de</strong>tur nulla. Basidia<br />

helicoi<strong>de</strong>a, 4.5 – 5.8 x 32 – 38 µm, 4-cellulata.<br />

Sterigmata angusta. Sporae 5 – 6.3 x 13 – 18 µm<br />

[Couch]. Holotype: Near Gatlinburg, Tenn., on<br />

Carpinus caroliniana, Hesler coll., at FLAS<br />

F7659, isotypes at BPI 268680 and 269368.<br />

* S. heveae Couch, sp. nov. 149]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, atrobrunneus vel atrogriseus vel<br />

anthracinus. Superficiei sinuosa, fissurata, perforata,<br />

tuberculata, fragilis, regione marginale ex<br />

inconspicue rhizomorphis. Basidioma in sect.<br />

transv. 0.5. – 2 mm crassa e partibus duabus composita:<br />

Stratum inferum ex rhizomorphis mycelialibus,<br />

ramificatis, nigris, horizontalis <strong>de</strong>in<strong>de</strong> erectis<br />

columnatis, hyphis rectis, compactitextis, ramificatis,<br />

3.7 – 5.4 µm latis. Stratum superum 100 –<br />

600 µm crassum, stratosum, ex hyphis flexis, brunneis,<br />

apicaliter hyalinis, constatum. Probasidia<br />

ovoi<strong>de</strong>a, 9. 4 – 12.6 x 12.6 – 16.8 µm, in maturitate<br />

evacuantia basidium cylindricum, 6 – 6.3 x 29 – 38<br />

µm. 4-cellulatum formantia. Sterigmata 4.2 – 4.8<br />

µm. Sporae 3.6 – 4.2 x 12.6 – 13.4 µm, ellipticae,<br />

curvatae [Couch]. Holotype: Brazil, Rio Jurá, on<br />

Hevea brasiliensis, no.2729 ex B, at NCU!<br />

S. humile Raciborski [228]. Holotype: Java, near<br />

base <strong>of</strong> Mt. Pangerango on western si<strong>de</strong> above<br />

Tjitwruk, on un<strong>de</strong>rsi<strong>de</strong> <strong>of</strong> leaves <strong>of</strong> Tetranthera sp.<br />

Raciborski coll. at NCU! This specimen is annotated<br />

“for photo” and is undoubtedly authentic<br />

Raciborski material. Two other collections were<br />

received from v. Höhnel. See also Oberwinkler<br />

(1989).<br />

* S. indigophorum Couch, sp. nov. [282]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, indigus vel atrocyaneus,<br />

regione marginale minutissime fimbriata.<br />

Basidioma in sect. transv. 330 – 550 µm crassa, e<br />

partibus tribus constata: Subiculum tenue, 16 – 20<br />

µm crassum, ex hyphis albis et atris, 3.8 µm latis.<br />

Columnae aliquot curtae, 90 – 150 µm crassae,<br />

75 µm altae. Stratum superum 190 – 365 µm crassum,<br />

ex hyphis atrobrunneis, laxitextis, 3.8 – 4 µm,<br />

septatis. Hymenium non visum [Couch]. Holotype:<br />

Japan, Shino Mura, Tamba Kyot<strong>of</strong>u, on Prunus,<br />

Nov. 15, 1927, R. K. Beattie coll. at NCU! Isotype<br />

at BPI 268681.<br />

* S. irregulare Couch, sp. nov. [219]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, brunneus, superficiei maxime variabili.<br />

Basidioma 400 – 900 µm crassa e partibus<br />

tribus composita: subiculum 25 – 126 µm crassum,<br />

ex rhizomorphis et hyphis brunneis, sed hyphis<br />

raro quasi hyalinis, 3 –4.2 µm latis, pluriseptatis.<br />

Columnae numerosae, aggregatae, vel nullae,<br />

plerumque 25 – 80 µm crassae, ex hyphis atrobrunneis,<br />

3.6 – 4.2 µm latis, intricatis, pluriramificatis.<br />

Hymenium e paraphysibus vel probasidiis<br />

brunneis, sphaericis vel clavatis. Probasidia hyalina<br />

vel brunnea, obovoi<strong>de</strong>a, 8 – 9.2 x 12 – 16.8 µm,<br />

maturitate evacuantia basidium elongatum<br />

curvum, 5 x 34 µm, 4-cellulatum formantia. Spora<br />

elliptica, flexa, 4 x 16 µm unam visam. Holotype:<br />

Africa, Uganda, Mukono Hill, altitu<strong>de</strong> 4300’, Nov.<br />

1914, R. Dummer coll at K, isotype at NCU!<br />

S. jamaicaense Burt [81]. Holotype at FH as FH-<br />

Burt 17. Isotype: Jamaica, Jim Crow Peak, 5500’<br />

April, L. M. Un<strong>de</strong>rwood coll. 2439 at NCU!<br />

* S. lacunosum Couch, sp. nov. [291]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, in maturitate brunneus, iuventute<br />

schistaceus, superficiei regulariter foveolato<strong>de</strong>pressa,<br />

reticulata, margine <strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma 400 – 600 µm crassa, strata distincta<br />

nulla, ex hyphis brunneis vel hyalinis, 2.1 – 4.2 µm


Abril 2004<br />

latis, plerumque 3.5 – 4 µm, septatis, pauce ramificatis.<br />

Probasidia ovoi<strong>de</strong>a vel obovoi<strong>de</strong>a, 10.5 x 18<br />

µm. Basidia, sporae ut vi<strong>de</strong>tur nulla [Couch].<br />

Holotype: <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, San José, Villas <strong>de</strong>l río<br />

Torres, Feb. 26, 1911, A. Tonduz coll., at NCU!<br />

An isotype possibly at FH since A.Tonduz was<br />

sending material to Patouillard.<br />

* S. lagerheimii Couch, sp. nov. [229]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, avellaneus <strong>de</strong>in<strong>de</strong> brunneus, superficiei<br />

ab initio subvelutina-hirsuta tunc sub lente<br />

granulosa, plurifissurata, margine indistincte<br />

<strong>de</strong>terminata. Basidioma 250 – 650 µm crassa e<br />

partibus duobus vel tribus composita. Subiculum<br />

40 – 100 µm crassum ex hyphis brunneis vel hyalinis,<br />

3 – 4 µm latis, laxitextum. Contextum medullosum<br />

120 – 450 µm crassum, laxitextum, ex<br />

hyphis hyalinis vel brunneis, 3 – 4.6 µm latis.<br />

Columnae curtae, crassae, irregulariter dispersae<br />

vel agreggatae tunc anastomosans. Probasidia 9.6<br />

– 12. 6 µm, sphaerica, germinantia basidium helicoi<strong>de</strong>um,<br />

5.2 – 5.8 x 33.6 – 42 µm, 4-cellulatum<br />

formantia. Sterigmata longa. Sporae non visae<br />

[Couch]. Holotype: Ecuador, near Quito, Jan. 31,<br />

1892, Lagerheim coll. at NCU! One <strong>of</strong> Couch’s<br />

specimens is annotated by him as “? S. pedicellatum<br />

(Schw.) Pat.”. In 1892, <strong>de</strong> Lagerheim collected<br />

large series <strong>of</strong> S. pedicellatum in the vicinity <strong>of</strong><br />

Cotocollao, near Quito. It is quite possible that the<br />

minor differences that distinguish these two<br />

species are due to age, growth and microenvironmental<br />

conditions.<br />

S. langloisii Pat. [98]. Holotype at FH as FH-Pat.<br />

1075. Isotype: Louisiana, near St Martinsville, on<br />

Crataegus arborescens, May 11, 1899, Langlois<br />

2995 at NCU!<br />

S. lanatum Chow. [294]. Inclu<strong>de</strong>d in Couch’s<br />

“incompletely known species” as he had had no<br />

access to the type material.<br />

S. lanosum Pat.[264]. Holotype at FH as FH-Pat.<br />

1076. Isotype: China, Cho Gahn, Tonkin, on Citrus<br />

<strong>de</strong>cumans, Feb. 19, 1922, M. Duport coll., at NCU!<br />

S. laxum Pat. [203]. Holotype at FH as FH-Pat. 1077.<br />

Isotype: Philippines, near Mt. Maquiling, Los<br />

Baños, on Astronia cummingiana, Nemesio<br />

Catalan coll. at NCU!<br />

GÓMEZ & HENK - Validation <strong>of</strong> Septobasidium 85<br />

* S. lepidosaphis Couch, sp. nov. [146]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 35. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, theobrominus vel rufobrunneus,<br />

superficiei spinae numerosae instructa, regione<br />

marginale <strong>de</strong>terminata. Basidioma e duobus, raro<br />

tribus, partibus composita. Subiculum tenuissimum,<br />

10 – 20 µm crassum ex hyphis 3 – 6.3 µm<br />

latis, septatis, efibulatis sed anastomosantibus.<br />

Columnae spinosae ca. 75 µm crassae ex hyphis<br />

4.2 – 5 µm latis, rectis, septatis, efibulatis, raro<br />

ramificatis. Probasidia sphaerica, 8.4 – 12.6 µm,<br />

hyalina, tenuitunicata. Basidia cylindrica aliquando<br />

curva, 4.2 – 6.3 x 31.5 – 46 µm, 4-cellulata.<br />

Sterigmata 4.2 µm longa. Sporae 3.2 – 4.2 x 10.9 –<br />

13.8 µm, ellipticae val<strong>de</strong> curvatae [Couch].<br />

Holotype: Brazil, Minas Gerais, Viçosa, A. S.<br />

Müller 43 at NCU! Isotypes at BPI 268749 and<br />

268750.<br />

S. leprieurii (Mont.) Pat. [174]. Material from<br />

Guyana in the Patouillard Herbarium at FH (FH-<br />

Pat. 1078) is an isotype. The holotype is at PC. See<br />

Ryvar<strong>de</strong>n (1982) for discussion <strong>of</strong> the type. A portion<br />

<strong>of</strong> this material is also at NCU! Again, Couch<br />

erroneously misplaces the locality “near San José”<br />

to the island <strong>of</strong> Gua<strong>de</strong>loupe. Con<strong>de</strong>rt’s collection<br />

is from “Guadalupe, near San José, <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>”<br />

(cf. S. curtisii).<br />

* S. leprosum Couch, sp. nov. [162]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 42. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, albus, regione marginale in<strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma in sect. transv. tenuissima, 60 –<br />

130 µm crassa, indistincte stratosa. Subiculum 12<br />

– 20 µm crassum, ex hyphis 4.2 µm latis, septatis,<br />

efibulatis, hyalinis. Hymenium ex hyphis 2.1 – 2.5<br />

µm latis, tenuitunicatis probasidiis et basidiis.<br />

Probasidia globosa, 10 – 11 x 10 – 13.8 µm, hyalina.<br />

Basidia recta, cylindrica, 6 – 6.5 x 50 – 56 µm,<br />

4-cellulata. Sterigmata curta. Sporae albidae,<br />

elliptico-curvatae, 4.2 – 5 x 12.6 – 15 µm [Couch].<br />

Holotype: Chapel Hill, NC, Couch coll. at BPI<br />

269387. Isotype at BPI 268780.<br />

S. leucostemum (Berk. & Br.) Pat. [203]. Holotype at<br />

FH as FH-Pat. 1079. Isotype: Ceylon, Central<br />

Province, Feb. 1868, Thwaites coll. 551at NCU!<br />

annotated as “from Pat. Herb. ex Kew”.


86 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

S. lichenicolum (Berk. & Br.) Petch [250]. Isotype:<br />

Ceylon, Pera<strong>de</strong>niya, Dec. 1868, Thwaites 1026 at<br />

NCU!<br />

* S. lilacinoalbum Couch, sp. nov. [114]. See J.<br />

Elisha Mitchell Sci. Soc. 51: 56. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, maculam magnam formans.<br />

Basidioma in iuventute alba <strong>de</strong>in<strong>de</strong> pallidissime<br />

vinacea, senectute fumigata vel brunnea, superficiei<br />

laevi, sub lente minute granulosa, maturitate<br />

irregulariter fissurata, regione marginale vegetativa<br />

alba, <strong>de</strong>terminata. Basidioma in sect. transv.<br />

360 – 430 µm crassa e partibus tribus constructa.<br />

Subiculum 60 – 80 µm crassum ex hyphis brunneis,<br />

compactis textis hyphisque erectis, hyalinis,<br />

ramificatis, incrustatis. Stratum medium columnatum.<br />

Columnae 35 – 150 µm latae, 210 – 250<br />

µm altae ex hyphis 3 – 4.2 µm latis, septatis,<br />

septo constrictis, efibulatis. Hymenium 60 –100<br />

µm crassum. Probasidia nulla. Basidia helicoi<strong>de</strong>a,<br />

4.2 – 5 x 25 – 35 µm. Sterigmata longe<br />

apiculata. Sporae albae, elliptico-curvatae, 3 – 4<br />

x 10 – 17 µm, 1-3-septatae [Couch]. Holotype:<br />

Near Highlands, NC, E.R. Couch 9064.<br />

Paratypes: NC, Laurel Hill on Hicoria, Couch<br />

9843; NC, Chapel Hill, Couch 9843 at BPI<br />

268782 and 234396, respectively.<br />

S. lilacinum Burt [176]. Holotype at FH as FH-Burt<br />

28. Isotype: Trinidad, Port <strong>of</strong> Spain, Maraval<br />

Valley, Thaxter coll. at NCU!<br />

* S. lin<strong>de</strong>ri Couch, sp. nov. [104]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, albidus vel brunneus, superficiei laevi<br />

aliquando minute fibrillosa, margine in<strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma tenue, raro 100 µm crassa, strata<br />

distincte nulla. Contextum ex hyphis compactis,<br />

intricatis, hyalinis vel olivaceis, septatis, ramificatis,<br />

3 – 5 µm latis constatum. Probasidia globosa,<br />

11 – 14.5 µm diam., laeve vel minute asperula,<br />

1-plures-aggregata, plerumque pedicellata,<br />

pedicellum 1-2-cellulatum, germinantia basidium<br />

longe cylindricum, 5. 8 – 6.5 x 34 – 42 µm (quando<br />

2-cellulatum), 5 – 5.8 x 52 – 63 µm si 3-4-cellulatum.<br />

Sterigmata conica, unica vel duplex.<br />

Sterigmata furcata. Sporae 5 – 6.7 x 18.4 – 21.4<br />

µm, maiora ex basidiis 2-cellulatis [Couch].<br />

Holotype: Massachusetts, near Pembroke, on Pinus<br />

rigida, Apr. 11, 1937, D. H. Lin<strong>de</strong>r coll at NCU!<br />

Isotype at BPI 268987.<br />

* S. macadamiae Couch, sp. nov. [230]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, roseo-bubalinus, avellaneus vel brunneus,<br />

superficiei in iuventute laevi tunc fissurata,<br />

margine superiore pauce fimbriata, inferiore<br />

inconspicue columnata. Basidioma in sect. transv.<br />

230 – 420 µm, e partibus tribus composita.<br />

Subiculum tenue, ex hyphis 3.8 µm late. Columnae<br />

umbellatae, 40 – 60 µm altae, ex hyphis 3 – 4.2 µm<br />

latis. Hymenium 50 –150 µm crassum, hyphis<br />

hyalinis vel palli<strong>de</strong> brunneis, septatis, ramificatis,<br />

apicaliter sinuosis, 2.5 – 3.5 µm latis. Probasidia<br />

sphaerica, 10.5 – 18 µm. Basidia 6.7 – 8 x 27 – 37<br />

µm, subcircinata. Sterigmata 6 – 8 µm. Sporae<br />

ellipticae, curvatae, 4.2 – 5.4 x 15.9 – 22.2 µm<br />

[Couch]. Holotype: Australia, Queensland, on<br />

Macadamia ternifolia, Oct. 19, 1933, W. Pollard<br />

2943 at NCU!<br />

S. maquilingianum Sydow [288]. Holotype:<br />

Philippines, Prov. Laguna, near Los Baños, Mt.<br />

Makiling, on Astronia sp., Feb. 1914, C. F. Baker<br />

coll. no. 2808 with photograph at NCU! from B.<br />

The specific epithet in Couch is “makilingianum”<br />

but the original spelling by Sydow (Ann. Mycol.<br />

1917: 170) is “maquilingianum” as recor<strong>de</strong>d by<br />

Saccardo (Syll. Fung. 23: 566. 1925).<br />

S. mariani (Bres. in Sacc.) Bres. [134]. Isotype: Italy,<br />

near Rome, on Pyrus communis, 1902, Mariani<br />

coll. at NCU! This wi<strong>de</strong>ly used name should be<br />

correctly cited as S. mariani (Bres. ex Sacc.) Bres.<br />

as the publication <strong>of</strong> Notae Mycologicae ( Ann.<br />

Mycol. 1: 24. 1903) was authored by Saccardo and<br />

starts with: “ 1. Septobasidium Mariani Bres. in<br />

litt., Hypochnus Michelianus Cald. var. quercinus<br />

Sacc. olim” Only one <strong>of</strong> the specimens listed by<br />

Saccardo, collected by Mariani near Rome, corresponds<br />

to Bresadola’s species, not formally<br />

<strong>de</strong>scribed until 1905 (Ann. Mycol. 3: 164. 1905),<br />

the others are S. michelianum (Cald.) Pat.<br />

* S. mariani (Bres. ex Sacc.) Bres. var. japonicum<br />

Couch, var. nov. [137]. Basidiocarpus resupinatus,<br />

albidulus, gossypinus. Subiculum ex hyphis compactis,<br />

brunneis. Columnae numerosissimae, ex<br />

hyphis 3 – 4 m latis, ramificatis [Couch]. Holotype:<br />

Japan, Sendai, on Styrax japonica, coll. A.


Abril 2004<br />

Yasuda in Lloyd Collection 39231 at NCU. Couch<br />

wrote: “the correct position <strong>of</strong> this fungus will<br />

have to remain doubtful until the probasidial and<br />

basidial stages can be found”.<br />

S. merrillii Bres. [202]. Holotype (or a fragment <strong>of</strong><br />

it?): Philippines, Luzon, Benguet, on Strobilanthus<br />

cincinalis, Merrill 6668, May 1909, received from<br />

B is at NCU!<br />

S. mexicanum Sydow [231]. Holotype: Mexico, on<br />

Cupressus sp., Reiche 46 at NCU! ex B.<br />

S. michelianum (Cal<strong>de</strong>si) Pat. [194]. Isotype: Italy,<br />

on Laurus nobilis, Cal<strong>de</strong>si 66, at NCU! and cf. S.<br />

mariani (Bres. ex Sacc.) Bres.<br />

S. minutulum H. & P. Sydow [200].<br />

* S. molle Couch, sp. nov. [266]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, siccus, russus, regione marginale<br />

in<strong>de</strong>terminata. Basidioma ca. 1 mm crassa, non<br />

stratificata. Contextum laxum ex hyphis palli<strong>de</strong><br />

brunneis vel hyalinis, 4 – 6. 3 µm latis, ramificatis.<br />

crassiseptatis, hyphis vetustis crassitunicatis, aliquandum<br />

gelatinosis. Conidia ca. 8 µm crassa.<br />

Probasidia sphaerica, 18 – 23.2 µm, palli<strong>de</strong> vel<br />

atrobrunnea, superficiei pustulosa. Basidia, sporae<br />

non visi [Couch]. Holotype: Philippines, Laguna,<br />

Agricultural College, on Piper sp., Sept. 25, 1933,<br />

Domingo Altamirano 47, at NCU!<br />

S. molliusculum H. & P. Sydow [283]. Isotype:<br />

Philippines, Agusan, Mindanao, Cabadbaran, Mt.<br />

Urdantea, on Litsea cassiaefolia, Aug. 1912,<br />

Elmer coll., “isotype no. 13417 in Sydow Herb.”<br />

at NCU!<br />

* S. muelleri Couch, sp. nov. [171]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, nicotianus vel griseobrunneus, albi<strong>de</strong><br />

variegatus, superficiei sub lente lunulato-porata,<br />

margine albida, <strong>de</strong>terminata, minute plicato-fimbriata.<br />

Basidioma 400 - 600 µm crassa e partibus<br />

duobus disposita: subiculum 35 – 50 µm crassum.<br />

Columnae curtae, dispersae. Contextum ex hyphis<br />

3.4 – 3.8 µm latis, hyalinis vel brunneis, laxis sed<br />

partialiter pseudoparenchymatosis. Probasidia<br />

subglobosa, 16 x 21 µm. Basidia cylindrica, 6.7 x<br />

42 µm, 4-cellulata [Couch]. Holotype: Brazil,<br />

Viçosa, Minas Gerais, A. S. Müller 683 at NCU!<br />

Isotype at CUP. Couch suggests this taxon is a<br />

GÓMEZ & HENK - Validation <strong>of</strong> Septobasidium 87<br />

hybrid involving S. burtii. Dykstra (1974) has<br />

established through ultrastructural comparisons<br />

that hybridization may be possible between S.<br />

schweinitzii and S. pseudopedicellatum, as stated<br />

by Couch (p.114).<br />

S. murinum (Berk. & Br.) Pat. [237] based on<br />

Corticium murinum Berk. & Br. but never published<br />

by Patouillard and later replaced by S. murinum<br />

(Berk. & Br.) Petch (Ann. R. Bot. Gar<strong>de</strong>n<br />

Pera<strong>de</strong>niya IX: 298. 1925), which is the correct<br />

name. Holotype: Ceylon, Pera<strong>de</strong>niya, Thwaites 32,<br />

at PDA. Isotype at NCU!<br />

* S. myrsinae Couch, sp. nov. [273]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, albidulus bubalino-maculatus vel<br />

bubalinus, superficiei laevi, pauce fissurata vel<br />

sinuosa, minute alveolata, tacto cum vellum, margine<br />

val<strong>de</strong> <strong>de</strong>terminata. Basidioma e partibus<br />

tribus composita; subiculum regione marginale<br />

compacta, 20 – 40 µm crassa. Contextum 1 – 2 mm<br />

crassum, in sectione alveolatum. Columnae 16 –<br />

80 µm crassae, ex hyphis 3.8 – 4 µm latis, compactis,<br />

septatis, apicaliter tectum papyraceum formantia.<br />

Stratum superum 50 – 80 µm crassum.<br />

Probasidia, basidia et sporae non visa [Couch].<br />

Holotype: Brazil, São Leopoldo, Rio Gran<strong>de</strong> do<br />

Sul, Rick in Fungi Austro-Americani #157, as S.<br />

albidum Pat. at NCU!. Paratypes: Brazil, R.<br />

Gran<strong>de</strong> do Sul, Rick, UNC 10321 and 10427, both<br />

on Myrsine, at NCU!<br />

* S. natalense Couch, sp. nov. [118]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, papyraceus, argillaceus aliquandum<br />

glandaceus, superficiei sublaevi sed pauce corrugata,<br />

minute fissurata, margine <strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma 250 – 500 µm crassa e partibus tribus<br />

constata. Subiculum membranaceum vel<br />

papyraceum ex hyphis albidis. Columnae sparsae,<br />

40 – 50 x 100 – 120 µm. Stratum superum 100 –<br />

300 µm crassum in senectute materia amorpha,<br />

hyalina, obtectum. Probasidia nulla. Basidia e latere<br />

hypharum generativarum exorientia, irregulariter<br />

flexi vel sigmoi<strong>de</strong>a, 4-cellulata. Sporae nullae<br />

[Couch]. Holotype: S. Africa, Natal, P. Maritzburg,<br />

on Prunus domestica, June 21, 1923, J. H.<br />

Spencer coll. at NCU!<br />

S. neglectum Boedijn & B. A. Steinm. [233].


LANKESTERIANA<br />

88 Vol. 4, Nº 1<br />

Holotype at BO. Isotype: Java, Tjibodas, April<br />

1930, F. W. Went coll. at NCU!<br />

S. nodulosum Pat. [177]. Holotype at FH as FH-Pat.<br />

1087. Isotype: China, Tonkin, Cho Ganh, on bamboo,<br />

Duport 209, Feb. 1919, at NCU!<br />

S. obscurum Boedijn & B.A. Steinm. [140]. Isotype:<br />

Java, Priangan, Tjibodas, Oct. 1929, Boedijn 69, at<br />

NCU!<br />

* S. pachy<strong>de</strong>rmum Couch, sp. nov. [141].<br />

Basidiocarpus resupinatus, tabacinus, superficiei<br />

quasi laevi vel velutina, sed partialiter rugulosa,<br />

minute scrobiculata, margine <strong>de</strong>terminata, aliquantum<br />

strigosa. Basidioma 3 – 5 mm crassa.<br />

Subiculum atrum, compactissimum, 60 – (150) -<br />

200 µm crassum, ex hyphis 4 – 5 µm latis.<br />

Contextum irregulariter columnatum, columnis<br />

ramificatis, obscuris, vel laxitextum, ex hyphis 3 –<br />

(6.7) – 8.4 µm latis, crassitunicatis, erectis,<br />

pauciter ramificatis. Hymenium supra contextum,<br />

60 – 100 µm crassum, ex hyphis compactatis, intricatis,<br />

ramificatis, apicaliter circinatis. Probasidia<br />

globosa vel subglobosa, 15 – 18 µm, frequentiter<br />

agreggata, germinantia basidium elongatum formantia.<br />

Basidia recta, cylindrica, 7.8 – 8.4 x 42 –<br />

50 µm, 4-cellulata. Sterigmata ca. 3 µm longa.<br />

Sporae elliptico-flexae, 4.6 – 6.3 x 18 – 23 µm<br />

[Couch]. Holotype: Burma, Mawkmai, on bamboo<br />

(Dendrocalamus strictus), W. A. Robertson coll. at<br />

NCU!<br />

* S. pallidum Couch, sp. nov. [253]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, bubalinus, superficiei laevi, margine<br />

<strong>de</strong>terminata, sub lente minutissime fimbriata.<br />

Basidioma in sectione ca. 500 µm crassa, e partibus<br />

tribus composita. Subiculum 25 40 µm crassum<br />

albidulum vel bubalinus. Columnae 40 – 80 x<br />

84 µm, ex hyphis 3 – 4.2 µm, brunneis, septatis.<br />

Stratum superum 300 – 400 µm crassum, ex hyphis<br />

3 – 4.2 µm latis, hymenium albidulum, 40 – 60 µm<br />

crassum, ex hyphis hyalinis, tenuitunicatis, pluriramificatis,<br />

irregulariter flexis. Probasidia nulla.<br />

Basidia e latere hypharum exorientia, 7 – 8.4 x 29<br />

– 34 µm, 4-cellulata, distaliter incrassata,<br />

plerumque pauciter flexa. Sterigmata longa,<br />

plerumque basidio longiora. Sporae ellipticae,<br />

flexae, transverse septatae, 8- cellulatae, 4 – 4.6 x<br />

19 – 22 µm [Couch]. Holotype: Brazil, São<br />

Lourenço, Minas Gerais, Dec. 1936, on Pyrus<br />

communis, N. Azevedo coll. at NCU!<br />

S. pannosum (E. Fries) Bres. [235]. Holotype:<br />

Mexico, Liebman coll., indicated to be at UPS.<br />

S. patouillardii Burt [85]. Holotype at FH as FH-Burt<br />

20. Isotype: Louisiana, St. Martinsville, A. B.<br />

Langlois 3005 at NCU!<br />

S. paulense P. Henn. [265]. The holotype “Brazil, S.<br />

Paulo, Alto da Servia” is indicated to be at B, but a<br />

specimen, possibly an isotype is at NCU!<br />

* S. peckii Couch, sp. nov. [274]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 75. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, perennis, russus vel fulvus vel avellaneus,<br />

regione marginale <strong>de</strong>terminata. Basidioma<br />

in sect. transv. e partibus tribus composita.<br />

Subiculum indistinctum, sparsum, ex hyphis hyalinis<br />

3 µm latis. Columnae sparsae, curtissimae, ex<br />

hyphis palli<strong>de</strong> brunneis 3.8 – 4 µm latis. Stratum<br />

superum irregulariter incompletum. Hymenium ex<br />

hyphis erectis, 3.8 – 4 µm latis. Probasidia,<br />

basidia ut vi<strong>de</strong>tur nulla [Couch]. Holotype: New<br />

York, Indian Lake, on Alnus incana, Chas. H.<br />

Peck, is in the Patouillard collection at FH labelled<br />

as S. pedicellatum Pat. fi<strong>de</strong> Couch. Isotype: at<br />

NCU!<br />

S. pedicellatum (Berk. & Curt.) Pat. [215]. Isotype:<br />

Cuba, C. Wright 798 at NCU! and other herbaria<br />

where Wright’s materials were distributed as K<br />

and FH. Donk (1958) presents a strong argument<br />

for the rejection <strong>of</strong> this name which he substitutes<br />

for Septobasidium couchii Donk [Taxon 7: 197.<br />

1958; S. couchii Donk (Bull. Bot. Gar<strong>de</strong>ns<br />

Buitenzorg III, 17: 158. 1941, nomen nudum)].<br />

* S. perforatum Couch, sp. nov. [290]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, lignobrunneus vel sepiaceus, superficiei<br />

laevi sed multiforaminifera, margine albidula,<br />

<strong>de</strong>terminata. Basidioma 400 – 650 µm crassa, e<br />

partibus tribus composita: subiculum 63 – 125 µm<br />

crassum, compactum, ex hyphis hyalinis vel brunneis,<br />

tenuitunicatis, 3 – 4 µm latis, subiculum partialiter<br />

ab contextum non distinctum. Contextum<br />

300 – 420 crassum, <strong>de</strong>nsitextum, ex hyphis erectis,<br />

multiramificatis, ca. 3 µm latis, palli<strong>de</strong> brunneis


Abril 2004<br />

vel hyalinis constatum. Hymenium 30 – 50 µm<br />

crassum, distinctis simum, ex hyphis hyalinis, 2.2 –<br />

3 µm latis, intricatis. Probasidia, basidia, sporae<br />

ut vi<strong>de</strong>tur nulla [Couch]. Holotype: Brazil, São<br />

Leopoldo, Rio Gran<strong>de</strong> do Sul, Rick coll., in NCU<br />

no. 10395, at NCU!<br />

* S. petchii Couch, sp. nov. [126]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, hypophyllus, tenuis, albus sed in sicco<br />

bubalinus, superficiei irregulariter verrucosa, verrucae<br />

numerosae, margine indistincte <strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma ex hyphis cruciato-ramificatis constata.<br />

Hymenium inter verrucis tenuis simum. Hyphidia e<br />

latere hypharum generativarum exorientia.<br />

Probasidia nulla. Basidia helicoi<strong>de</strong>a, 3. 8 – 4.2 x<br />

17 – 23 µm, 4-cellulata. Sporae ellipticae, leviter<br />

flexae, 3 – 4 x 10.5 – 11.7 µm [Couch]. Holotype:<br />

Ceylon, Nuwara Eliya, on Lasianthus sp., Sept. 11,<br />

1927, T. Petch coll., at NCU!<br />

* S. philippinense Couch, sp. nov. [247]. Fungus<br />

resupinatus, cinnamomeus, lignobrunneus, superficiei<br />

laevi sed minutissime fissurata, margine cremea,<br />

<strong>de</strong>terminata. Basidioma in sect. transv. 0.4 –<br />

0.7 mm crassa, e partibus tribus composita:<br />

subiculum 30 – 50 µm crassum, ex hyphis <strong>de</strong>nse<br />

compactis, 3.8 – 4.4 µm latis. Contextum 300 –<br />

450 µm crassum, ex hyphis 3.8 – 4.4 µm latis, septatis;<br />

hymenium 60 – 110 µm crassum, val<strong>de</strong> contexto<br />

distinctum, ex hyphis 4 µm latis, erectis,<br />

pluriseptatis. Probasidia nulla. Basidia primo subglobosa<br />

tunc elongata, recta vel leviter flexa,<br />

clavata, 9 – 11.7 x 33 – 48 µm, 4-cellulata. Sporae<br />

4 – 6.7 x 21 – 27 µm, ellipticae, flexae [Couch].<br />

Holotype: Philippines, Laguna, Los Baños, on<br />

Citrus hybrid, O. A. Reinking 8917, Feb. 16, 1920,<br />

<strong>de</strong>termined by Patouillard as S. albidum var.<br />

philippineum at FH. Isotype at NCU!<br />

S. pilosum Boedijn & B.A. Steinm. [261]. Isotype:<br />

Java, Plantation <strong>of</strong> Podong Gedé, on Thea,<br />

Steinmann coll, May 1930 at NCU!<br />

S. pinicola Snell [178]. Location <strong>of</strong> type unknown to<br />

us.<br />

* S. piperis P. Henn. ex Couch, sp. nov. [226].<br />

Basidiocarpus resupinatus, bubalinus, superficiei<br />

laevi sed partialiter et pauce fissurata. Basidioma<br />

in sect. trasv. e partibus tribus composita:<br />

GÓMEZ & HENK - Validation <strong>of</strong> Septobasidium 89<br />

Subiculum tenuissimum membranaceum, 12 – 42<br />

µm crassum, ex hyphis 3 – 4 µm latis, brunneis et<br />

hyphis hyalinis flexis, incrustatis. Columnae<br />

aliquotae, 20 – 95 x 90 – 115 µm, apicaliter rami<br />

ficantia stratum superum formantia. Hymenium<br />

quasi hyalinum, 25-36 µm crassum, ex hyphis 3 –<br />

3.8 µm, ramificatis, crystallis minutis incrustatis.<br />

Probasidia sphaerica, 9.2 – 9.8 µm diam. Basidia<br />

irregulariter curvata vel flexa, 5.6 – 6.4 x 42 – 54<br />

µm. Sterigmata et sporae ut vi<strong>de</strong>tur nulla [Couch].<br />

Holotype: Java, Linburg (?), on Piper nigrum,<br />

Aug. 23, 1901, Zimmermann coll. at NCU!<br />

‡ S. polypodii Couch [296]. J. Elisha Mitchell Sci.<br />

Soc. 44: 255. 1929. This taxon corresponds to<br />

Platycarpa polypodii (Couch) Couch (Mycologia<br />

41: 428. 1949) best placed among parasitic taxa <strong>of</strong><br />

Auriculariales s.l., like Herpobasidium and allied<br />

genera (Oberwinkler & Bandoni 1984).<br />

S. proliferum Boedijn & B.A. Steinm. [232]. Isotype:<br />

Java, Priangan, April 1930, Boedijn 594 & 596 at<br />

NCU!<br />

S. protractum H. & P. Sydow [91]. Isotype:<br />

Southeast Africa, Transvaal, Pretoria, Plat River,<br />

on Acacia nigrescens var. pallens, J. P. Pienaar,<br />

Jan. 31, 1912, at NCU!<br />

* S . p r u n o p h i l u m C o u c h , s p . n o v . [ 2 8 0 ] .<br />

Basidiocarpus resupinatus, sepiaceus, superficiei<br />

laevi, raro squamo-flocculenta, tactu velutina,<br />

margine <strong>de</strong>terminata, sub lente minute fimbriata.<br />

Basidioma in sectione 450 – 700 µm crassa e 4partibus<br />

composita: Subiculum ca. 40 µm crassum,<br />

ex hyphis compactis, obscuris, 3.6 – 4 µm latis.<br />

Columnae 85 – 130 µm crassae, 100 µm altae, ex<br />

hyphis 3.8 – 5 µm latis. Contextum 300 – 400 µm<br />

crassum, ex hyphis 3. 8 – 5 µm latis, <strong>de</strong>nse adpressis,<br />

leviter ramificatis. Hymenium superum, 40 –<br />

80 µm, ex hyphis brunneis, erectis, ramificatis,<br />

plerumque parallelis, rectis vel flexis, septatis, 3.6<br />

- 4 µm latis. Probasidia, basidia nulla [Couch].<br />

Holotype: Japan, Shino Mura, Tamba Kyot<strong>of</strong>u, on<br />

Prunus, R. Kent Beattie 154 at NCU! Paratype:<br />

Japan, Shino Mura, Beattie 151 at NCU! Isotypes<br />

at BPI 268896 and 268897.<br />

S. pseudopedicellatum Burt [132]. Holotype at BPI<br />

269407. Isotype at FH as FH-Burt 22.


90 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

S. pteruloi<strong>de</strong>s (Mont.) Pat. [270]. Holotype at PC.<br />

* S. punctatum Couch, sp. nov. [240]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, roseo-bubalinus vel schistaceus,<br />

superficiei in iuventute reticulata, senectute laevi,<br />

fissurata et minute punctata, margine in<strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma 120 – 260 µm crassa, omnino compacta,<br />

e partibus duobus constata. Contextum 100<br />

– 200 µm crassum, ex hyphis 3.8 – 4.2 µm latis,<br />

violaceo-brunneis, septatis, <strong>de</strong>nse compactis, intricatis<br />

textum. Hymenium 40 – 60 µm, val<strong>de</strong> compactum,<br />

ex hyphis hyalinis, tenuitunicatis, ramificatis,<br />

probasidiis et basidiis. Probasidia subglobosa-globosa,<br />

7.1 – 10.5 µm diam., e maturitate<br />

evacuantia basidium irregulariter curvatum formantia.<br />

Basidium 4.2 – 7.1 x 25 – 29 µm.<br />

Haustoria fusoi<strong>de</strong>a [Couch]. H o l o t y p e :<br />

Philippines, Laguna, Los Baños, on Citrus sp., Oct.<br />

1920, O.A. Reinking coll. at NCU!<br />

‡ S. purpureum Couch [80]. J. Elisha Mitchell Sci.<br />

Soc. 44: 255. 1929. The holotype is not at NCU.<br />

Isotype: Jamaica, Cinchona, Couch 146, at BPI<br />

268898.<br />

S. reikingii Pat. ex Couch, sp. nov. [119].<br />

Basidiocarpus resupinatus, murinus vel albus vel<br />

cinnamomeus, superficiei laevi, papyracei, iuventute<br />

minute pulverati in maturitate fissurati, nitens.<br />

Basidioma e partibus tribus composita: subiculum,<br />

contextum columnatum, stratum superum.<br />

Probasidia nulla. Basidia irregulariter curvata,<br />

5.4 – 6.7 x 35 – 50 µm, 4-cellulata. Sterigmata<br />

longa, 2.5 x 10.5 vel longiora. Sporae ellipticocurvatae,<br />

4 – 4.2 x 13.4 – 16 µm [Couch].<br />

Holotype: Philippines, Los Baños, Feb. 16, 1920,<br />

Reinking 8848, in the Patouillard collection at FH<br />

as FH-Pat. 1095. Couch suggests this may be a<br />

hybrid involving S. bogoriense.<br />

S. retiforme (Berk. & Curt.) Pat. [90]. Holotype at<br />

FH as FH-Pat. 1094.<br />

S. rhabarbarinum (Mont.) Bres. [122]. Location <strong>of</strong><br />

type unknown to us.<br />

* S. rickii Couch, sp. nov. [275]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, argillaceus vel spadiceus vel roseo<br />

bubalinus, superficiei laevi, quasi glabra, pars<br />

minute lanata, crustosa, margine abrupte <strong>de</strong>termi-<br />

nata. Basidioma 2.5 mm crassa, e 5-partibus composita:<br />

1- subiculum album, 30 – 85 µm crassum,<br />

ex hyphis 3.8 – 5 µm latis, laxis, pseudoparenchymatosis;<br />

2- ex hyphis fasciculatis, fascicula ramificans<br />

formantia; 3- masa spongiosa 1 – 1.5 mm<br />

crassa, compacta ex hyphis 4.6 – 5.2 µm latis, laxe<br />

intricatis, hyalinis, in matrix brunnea incrustatis.<br />

4- Columnae numerosae (4 – 8 /mm quad.), 40 –<br />

160 x 100 µm, ex hyphis ca. 4 µm latis, hyalinis vel<br />

brunneis, laxitextis; 5- Stratum superum 160 – 250<br />

µm crassum, ex hyphis 4 – 4.2 µm latis, hyalinis<br />

vel palli<strong>de</strong> brunneis hymenium formantia.<br />

Hymenium 60 – 80 µm crassum, ex hyphis <strong>de</strong>nse<br />

compactis, erectis, apicaliter 1-3-cellulis ovoi<strong>de</strong>is<br />

vel subglobosis coronatis. Probasidia nulla sed<br />

series moniliformis cellulis ampuloso-campanulatis,<br />

brunneis adsunt. Basidia non visa [Couch].<br />

Holotype: Brazil, São Leopoldo, Rick coll. in<br />

Lloyd collection no. 46400, at NCU!. This gathering<br />

distributed by Rick as #157 <strong>of</strong> Fungi-Amer.<br />

<strong>de</strong>termined as S. albidum Pat. consisted <strong>of</strong> two<br />

species, S. myrsinae Couch and S. rickii.<br />

* S. rimulosum Petch & Couch, sp. nov. [102].<br />

Basidiocarpus resupinatus, in iuventute schistaceus<br />

– violaceo-griseus, in sicco avellaneus,<br />

superficiei conspicue et regulariter polygono-fissurata-reticulata,<br />

margine sinuosa, <strong>de</strong>terminata<br />

vel indistincta. Basidioma 200-(300) – 600 µm<br />

crassa e partibus duobus composita. Subiculum 30<br />

– 60 µm crassum, ex hyphis 3.6 – 4 µm latis, brunneis,<br />

intricatis textum. Contextum 100 – 200 µm<br />

crassum, ex hyphis 3.4 – 3. 8 µm latis, brunneis,<br />

nonnumquam dichotomo-ramificatis, circinatis,<br />

aliquantum aspere tunicatis. Hymenium 60 – 200<br />

µm, ex hyphis <strong>de</strong>nsissime compactis, basi brunneis<br />

apici hyalinis. Probasidia subsphaerica-sphaerica,<br />

6.7 – 8. 4 µm diam., evacuantia et basidium elongatum<br />

formantia. Basidia 5 – 5.4 x 21 – 27 µm, 2cellulata.<br />

Sterigmata longa. Sporae 4 x 9.6 – 11.5<br />

µm, ellipticae, curvatae [Couch]. Holotype:<br />

Ceylon, Pambangama, May 1918, Petch 5759 at<br />

NCU!<br />

S. robustum Boedijn & B.A. Steinm. [278]. Location<br />

<strong>of</strong> type unknown to us.<br />

S. rubiginosum Pat. [218]. Holotype at FH, FH-Pat.<br />

1091.


Abril 2004<br />

* S. rugulosum Couch, sp. nov. [129]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 59. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus olivaceo-fulvus vel sepiaceus superficiei<br />

raro laevi sed minute reticulata, atro punctata,<br />

regione marginale abrupte <strong>de</strong>terminata<br />

saepissime minute fibrillosa. Basidioma in sect.<br />

transv. 60 – 250 µm crassa, compacta, e partibus<br />

duobus subdistincte composita. Subiculum ex<br />

hyphis brunneis, fragilis, 4 – 10.5 µm latis, septatis<br />

in septo constrictis. Hymenium superum ex<br />

hyphis incrustatis, circinatis. Probasidia nulla.<br />

Basidia cylindrica, 4 – 5 x 35 – 42 µm, torta vel<br />

cochleata, 4-cellulata. Sterigmata longa. Sporae<br />

ellipticae, curvatae, 3.9 – 4.6 x 12.6 – 18.9 µm,<br />

1-3-septatis [Couch]. Holotype: Jacksonboro,<br />

SC, Couch coll. 8472, at NCU. Isotypes at BPI<br />

269066 and 269067.<br />

* S. sabalis Couch, sp. nov. [93] See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 69. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, vinaceo-bubalinus vel fuscus, superficiei<br />

laevi quasi nitenti, regione marginale <strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma in sect. transv. ad 1 mm crassa e<br />

partibus quatuor composita. Subiculum tenuis ca.<br />

50 µm crassum, columnatum, columnis 80 – 125<br />

µm altis. Stratum medium, imperfectum, incompletum,<br />

80 – 125 µm crassum. Columnae inconspicuae,<br />

ca. 12 – 20 / mm quadr. 20 – 70 x 275 –<br />

375 µm, apice ramificatis tectum (stratum superum<br />

dicto 500 – 600 µm crassum) formantia, ex hyphis<br />

4.2 µm latis, septatis, efibulatis. Hymenium superum,<br />

ca. 120 µm crassum ex hyphis pluriramificatis<br />

<strong>de</strong>in<strong>de</strong> intricatis, probasidiis, basidiis. Probasidia<br />

sphaerica vel obovoi<strong>de</strong>a, 9.6 – 12.6 x 15 – 22 µm,<br />

maturitate germinantia et evacuantia basidium formantia.<br />

Basidia 8.4 – 9.6 x 12 – 50 µm, generaliter<br />

e parte media vel apice inflata, 1-septata.<br />

Sterigmata 30 µm longa. Sporae 5.4 – 8.4 x 19 – 27<br />

µm, distaliter tortae apicem recurvatae, transverse<br />

et longitudinaliter pluriseptatae [Couch]. Holotype:<br />

Louisiana, near Baton Rouge, on leaves and petioles<br />

<strong>of</strong> Sabal, C.A. Brown 317 at FLAS F21226,<br />

isotypes at BPI 269076 and 269077.<br />

* S. sabalis-minoris Couch, sp. nov. [188]. See J.<br />

Elisha Mitchell Sci. Soc. 51: 19. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, pulvinatus, minutus (3 – 10<br />

mm quad.), griseo-avellaneus, superficiei spon-<br />

GÓMEZ & HENK - Validation <strong>of</strong> Septobasidium 91<br />

giosa, regione marginale <strong>de</strong>terminata. Basidioma<br />

in sect. transv. ca. 1 mm crassa, non stratificata.<br />

Contextum ex hyphis 3.6 – 4 µm latis. Hymenium<br />

ex contexto indistinctum ex hyphis pauce ramificatis,<br />

probasidiis, basidiis. Probasidia sphaerica<br />

vel obovoi<strong>de</strong>a, 8.4 – 10.5 x 10 – 12 µm, praecipue<br />

cellula basale ampullosa instructa. Basidia cylindrica,<br />

4 – 4.6 x 33 – 42 µm, 4-cellulata. Sterigmata<br />

4 – 5 µm. Sporae ellipticae, tortae, ut vi<strong>de</strong>tur nonseptatae<br />

[Couch]. Holotype: Florida, 15 m north<br />

<strong>of</strong> St. Augustine, Bomhard coll. at FLAS F7673,<br />

isotype at BPI 269078. Couch’s original spelling<br />

<strong>of</strong> the specific epithet was sabal-minor, changed<br />

here to the correct genitive form.<br />

* S. scabiosum Couch & Petch, sp. nov. [286].<br />

Basidiocarpus resupinatus, epiphyllicus vel<br />

hypophyllicus, palli<strong>de</strong> tabacinus vel sepiaceus.<br />

Subiculum inconspicuum, in<strong>de</strong>terminatum, ex<br />

hyphis 2.8 – 3.5 µm latis, fuscis vel hyalinis,<br />

pseudorhizomatis radialialiter ramificatis ex<br />

hyphis 6 – 8 µm latis, lateraliter intertextis et<br />

hyphis erectis, comatis, domatia formantia.<br />

Hymenium nullum. [Couch]. Holotype: Ceylon,<br />

Pera<strong>de</strong>niya, 1910, on Codiaeum variegatum, T.<br />

Petch 3168 at NCU!<br />

* S . s c h i z o s t a c h y i C o u c h , s p . n o v . [ 1 9 2 ] .<br />

Basidiocarpus resupinatus, nicotianus vel ligneobrunneus,<br />

superficiei laevi, irregulariter punctata,<br />

pauce fissurata, margine in<strong>de</strong>terminata vel indistincte<br />

in<strong>de</strong>terminata. Basidioma ca. 600 µm, e<br />

partibus tribus composita. Subiculum val<strong>de</strong> compactum,<br />

40 – 80 µm crassum, ex hyphis contexto<br />

angustioris, <strong>de</strong>nse compactis quasi pseudoparenchymatosis.<br />

Contextum non columnatum, 60<br />

– 440 µm crassum, ex hyphis 4.2 – 7 µm latis, compactis,<br />

crassitunicatis, pauce septatis, atrorufibrunneis.<br />

Hymenium 60 – 210 µm crassum, ex<br />

hyphis erectis convallatis, contexto aequantis.<br />

Probasidia sphaerica, 12.6 – 16.8 µm diam.<br />

Basidia una visa ca. 6.7 x 40 – 50 µm, 4-cellulata<br />

[Couch]. Holotype: Philippines, Laguna,<br />

Agricultural College, Dec. 1933, O. Ocfemia 50 at<br />

CAHUP. Isotype un<strong>de</strong>r NCU no.10409, is not at<br />

Chapel Hill as indicated by Couch.<br />

S. schweinitzii Burt [112]. The holotype, “North<br />

Carolina, Schweinitz,” is apparently lost. A neo-


92 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

type is here proposed: Welcome, North Carolina,<br />

Roper leg. 28 Oct. 1928 on Fraxinus americana at<br />

BPI 269080, an isoneotype at NCU no. 8370.<br />

* S. sclerotioi<strong>de</strong>s Couch, sp. nov. [84]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, fuscogriseus vel palli<strong>de</strong> brunneus, textura<br />

firma, superficiei sinuosa, irregulariter punctulata,<br />

foveo-fisso-cribrosa, margine <strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma 200 – 800 µm crassa, e 2-3-partibus<br />

composita. Subiculum 60 – 580 µm crassum, ex<br />

hyphis 3 – 5.4 µm latis, atrobrunneis, <strong>de</strong>nse compactis,<br />

crassitunicatis, pseudopulvinus stromaticus<br />

formantia. Columnae 30 – 60 x 200 – 250 µm, ex<br />

hyphis 4.8 µm latis vel columnae nullae.<br />

Hymenium ex subiculo si basidioma e partibus<br />

duobus constata si tribus supra columnae.<br />

Hymenium 84 – 130 µm crassum, ex hyphis ca. 3.8<br />

µm latis, ramificatis, sinuosis, erectis, apicaliter<br />

hyalinis et incrustatis. Probasidia nulla. Basidia<br />

9.6 – 12 x 25 – 30 µm, 2-cellulata, plerumque e<br />

medio leviter constricta, cellula apicale longiora,<br />

basaliter cellulae vacua pedicellata. Sterigmata<br />

basidium aequantia. Sporae distaliter val<strong>de</strong> curvatae,<br />

7 – 8.4 x 23 – 25 µm [Couch]. Holotype:<br />

Brazil, Bom Fin, Rio Jurá, Minas Gerais, Nov<br />

1900, no. 2733 ex Berlin, as S. velutinum at NCU!<br />

S. scopiforme Pat. [269]. Holotype: Brazil, Prov. São<br />

Paulo, Campinhas, Noack 792 at FH un<strong>de</strong>r FH-Pat.<br />

1098. Isotype at NCU!. This is also the type specimen<br />

<strong>of</strong> subgenus Noackia Pat. (Ann. Mycol. V:<br />

364. 1907). Apart from the substrate (bamboo) and<br />

characteristics <strong>of</strong> the subiculum, S. scopiforme is<br />

hardly distinct from S. pteruloi<strong>de</strong>s and somewhat<br />

akin to S. clelandii.<br />

* S. separans Couch, sp. nov. [185]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, iuventute glandulaceus tunc theobrominus,<br />

crystallis minutis obtectus, comatus et in<br />

senectute quasi glabrus, vel superficiei sinuosa,<br />

rhizomato-venulosa, reticulata, margine <strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma in sect. transv. 2.5 mm crassa, e<br />

partibus duobus composita. Subiculum nullum vel<br />

incipiens. Contextum ex hyphis 4 – 4.6 µm latis,<br />

irregulariter et remote inflatis, tabacinis vel violaceo-brunneis,<br />

septatis, septo incrassatis.<br />

Columnae nulla sed aliquantum fascicula<br />

hypharum. Hymenium ca. 20 µm crassum, in maturitatem<br />

contexto separans. Probasidia sphaerica<br />

vel subsphaerica, 10.5 – 13.8 µm, tenuitunicata vel<br />

crassitunicata, hyalina, pedicellata vel epedicellata.<br />

Basidia longe cylindrica, 5 – 6.3 x 46 – 71 µm,<br />

4-cellulata, plerumque caduca. Sterigmata <strong>de</strong>licata,<br />

6 – 8 µm longa. Sporae 3.8 – 4.2 x 15 – 21 µm,<br />

leviter flexae, 3-septatae [Couch]. Holotype:<br />

Brazil, Rio Gran<strong>de</strong> do Sul, São Leopoldo, on<br />

Citrus aurantium, Nov. 9, 1931, Rick collection 16<br />

un<strong>de</strong>r NCU no. 9365, at NCU! The herbarium<br />

sheet also contains Rick’s collections 8, 12 and 15,<br />

from same locality and host plant, here <strong>de</strong>signated<br />

as isotypes.<br />

S. septobasidioi<strong>de</strong>s (P. Henn.) Lloyd [254]. Based on<br />

Hymenochaete septobasidioi<strong>de</strong>s P. Henn.<br />

(Hedwigia 43: 172. 1904) it was combined un<strong>de</strong>r<br />

Septobasidium by Lloyd (Myc. Notes 5: 722.<br />

1917). S. papyraceum Couch (J. Elisha Mitchell<br />

Soc. 44: 249. 1929) is a later synonym.<br />

* S. simmondsii Couch, sp. nov. [279]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, albidus vel cremeus, superficiei laevi,<br />

tactu vellum, sicca, opaca, margine <strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma 1 – 1.6 mm crassa, e partibus tribus<br />

instructa. Subiculum inconspicuum, albidum.<br />

Columnae nullae vel sparsae, 0.1 – 0.2 mm altae.<br />

Stratum superum ex hyphis 3.6 – 4.2 µm latis,<br />

hyalinis, crassitunicatis, ramificatis, raro septatis.<br />

Hymenium 65 – 120 µm crassum, ex hyphis 3 – 3.8<br />

µm latis, hyalinis. Probasidia sphaerica ca. 12 µm<br />

ampla, si obovoi<strong>de</strong>a 12 – 13.8 x 12 – 16.8 µm,<br />

hyalina, tenuitunicata. Basidia nulla [Couch].<br />

Holotype: Australia, Queensland, Yarraman, on<br />

Milletia megasperma, Jan. 9, 1934, ex Herb. Plant<br />

Pathology Brisbane no. 3431 at NCU!<br />

* S. sinense Couch, sp. nov. [221]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, bubalinus vel cinnamomeus, superficiei<br />

nodulosa vel quasi laevi, margine <strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma 600 – 800 µm crassa, e centro e 5-partibus<br />

composita. 1- subiculum 35 – 80 µm crassum,<br />

ex hyphis 3.8 – 4 µm latis, hyalinis vel palli<strong>de</strong> fuscis;<br />

2- fascicula hypharum ca. 80 µm altae ex<br />

hyphis brunneis vel quasi hyalinis, 4 – 5.4 µm<br />

latis; 3- fascicula superiora fascia horizontale, 20<br />

– 30 µm crassa, compacta, atrobrunnea vel nigra<br />

formantia; 4- contextum 200 – 600 µm crassum,<br />

hyphis erectis, 4 – 5.4 µm latis, imbricatis, compactis,<br />

5- hymenium superum 65 – 100 µm cras-


Abril 2004<br />

sum, ex hyphis 2 – 3 µm latis, tenuitunicatis, erectis,<br />

hyalinis, sinuosis, ramificatis, anastomosans.<br />

Probasidia e latere hypharum generativarum<br />

exorientia. Probasidia ab initio hyalina, sphaerica<br />

tunc obovoi<strong>de</strong>a 12.6 – 14.7 x 14. 7 – 23 µm, unilateraliter<br />

crassitunicata. Basidia 8 – 10.5 x 42 – 50<br />

µm, leviter flexa vel subcircinata, 4-cellulata,<br />

maturitate brunnea. Sterigmata longa. Sporae ut<br />

vi<strong>de</strong>tur nulla. Conidia hyalina, penicillo-concatenatis,<br />

minute asperula, hymenio et strato supero<br />

adsunt [Couch]. Holotype: China, Tang nen,<br />

Kwang Si, Reinking 4986, May 17, 1919, on<br />

Citrus limonia, at NCU!<br />

* S. sinuosum Couch, sp. nov. [100]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 65. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, maculam magnam formans, violaceogriseus<br />

aliquot atropunctatus, superficiei sinuosocostata,<br />

regione marginale tenue, albida, laxe<br />

fibrosa. Basidioma in sect. transv. 400 – 600 µm<br />

crassa e partibus tribus aliquantum indistincte<br />

composita. Subiculum tenuissimum ca. 20 µm<br />

crassum, ex hyphis 2.2 µm latis, versicoloris<br />

hyalinis, atromurinis vel purpureo-brunneis.<br />

Contextum subiculo concolorum, 300 – 400 µm<br />

crassum, ex hyphis 2 – 2.4 µm latis, laxis, fere<br />

dichotomo-ramificatis, intricatis, efibulatis sed sub<br />

lente verrucosis, punctatis vel spinosis. Hymenium<br />

praecipue hyalinum, 50 – 120 µm crassum ex<br />

hyphis <strong>de</strong>nse compactis, contortis apice circinatis.<br />

Probasidia subsphaerica vel sphaerica, 5.8 – 7.2<br />

µm, maturitate germinantia basidium formantia.<br />

Basidium 3.8 – 4.4 x 20 – 32 µm, 1-septatum.<br />

Sterigmata 18 – 25 µm longa. Sporae laeves,<br />

allantoi<strong>de</strong>ae, 4 – 5 x 11.5 – 16.8 µm [Couch].<br />

Holotype: North Carolina, near Magnolia, on<br />

Cornus florida, Jan. 1928, A.C. Mathews 8301 at<br />

NCU.<br />

S. siparium (Berk. & A.M. Curtis) Bres. [179].<br />

Location <strong>of</strong> type unknown to us.<br />

S. spiniferum Burt [271]. Isotype: Chile, Concepción,<br />

dry scrub, Nov. 1905, Thaxter coll. at NCU!<br />

S. spongium (Berk. & Curt.) Pat. [187]. Holotype at<br />

FH as FH-Pat. 1099.<br />

* S. stevensonii Couch, sp. nov. [186]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, maculam magnam formans, brunneus,<br />

GÓMEZ & HENK - Validation <strong>of</strong> Septobasidium 93<br />

purpureo-tinctus ad sordi<strong>de</strong> roseo vel atrobrunneus,<br />

superficiei iuventute gossypina maturitate<br />

minute granulosa, compacta, regione marginale<br />

in<strong>de</strong>terminata. Basidioma in sect. transv. 300 –<br />

600 (raro 1000) µm crassa e partibus tribus constructa.<br />

Subiculum ca. 300 µm crassum, ex (1)<br />

hyphis reptantis, 4 – 5 µm latis, brunneis, laxitextis,<br />

et (2) hyphis erectis, hyalinis vel ambarinis, 4<br />

µm latis, ramificatis, contextum formans.<br />

Hymenium 40 – 65 µm crassum, ex hyphis 2.8 –<br />

3.5 µm latis, erectis vel pauce curvatis, ramificatis,<br />

tenuitunicatis, probasidiis et basidiis instructum.<br />

Probasidia sphaerica, 9.6 – 12.6 µm, hyalina<br />

maturitate persistentia. Basidia cylindrica, distaliter<br />

inflata, 6.3 – 7.6 x 37 – 50 µm, 4-cellulata.<br />

Sterigmata 7 – 10 µm longa. Sporae 4.2 – 5.4 x 13.4<br />

– 16.8 µm, ellipticae, tortae [Couch]. Holotype:<br />

Puerto Rico, Bayamon, on Citrus sp., J. A.<br />

Stevenson coll., Oct. 1, 1917 at NCU! The original<br />

spelling was “stevensoni” changed in accordance<br />

with the ICBN Art. 60.11 (Greuter et al. 2000).<br />

S. stratiferum Boedijn & B.A. Steinm. [199].<br />

Isotype: Java, Tjisaroea, on Ficus lepicarpa,<br />

Boedijn 47, July 1930 at NCU!<br />

* S. stratosum Couch, sp. nov. [96]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, brunneus vel sepiaceus, superficiei<br />

aspera, margine <strong>de</strong>terminata. Basidioma 1 – 1.5 mm<br />

crassa, e partibus tribus composita. Subiculum ca.<br />

700 µm crassum, indistinctum. Columnae tenuissimae,<br />

ca. 600 µm altae. Hymenium 1- 7- stratificatum,<br />

unusquisque 30 – 40 µm, ex hyphis ca. 2 µm<br />

latis, hyalinis, e probasidiis et basidiis. Probasidia<br />

globosa vel subglobosa, 9.2 – 11.7 x 12 – 17 µm, ab<br />

initio hyalina tunc brunnescens. Basidia cylindrica,<br />

recta vel leviter flexa, 6 – 7 x 29 – 36 µm, 2-cellulata,<br />

caduca. Sporae 5 – 5.4 x 14.7 – 21 µm, ellipticae,<br />

curvatae [Couch]. Holotype: Brazil, Cochoeira, Aug.<br />

23, 1923, J. R. Weir coll. on Hevea brasiliensis, at<br />

BPI 269201. Isotype: Brazil, Cochoeira, Gran<strong>de</strong><br />

Manaus, Aug. 23, 1923, J. R. Weir coll., on Hevea<br />

brasiliensis at NCU!<br />

S. subcarbonaceum (Berk. & Br.) Couch, comb. nov.<br />

[197]. Thelephora subcarbonacea Berk. & Br. (J.<br />

Linn. Soc. London Bot. 14: 64. 1873). Akin to<br />

Septobasidium arachnoi<strong>de</strong>um (Berk. & Br.) Bres.<br />

from which it differs in the less compacted growth,


94 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

the sparsely branched hyphae and straight basidia.<br />

S. sublilacinum (Ellis & Ev.) Burt [279]. Location <strong>of</strong><br />

type unknown to us.<br />

S. subolivaceum Sydow [126]. Location <strong>of</strong> type<br />

unknown to us.<br />

S. suffultum (Berk. & Br.) Pat. [144]. Essai Tax.<br />

Hymén. p. 10, 1900 & Bull. Soc. Myc. Fr. 24: 2,<br />

1908. Based on Thelephora suffulta Berk. & Br. (J.<br />

Linn. Soc. Bot. 14: 63. 1873) also combined by<br />

Bresadola as Septobasidium (Ann. Mycol. 14:<br />

142. 1909). Holotype: Thwaites 669, July 1868,<br />

from Ceylon at FH un<strong>de</strong>r FH-Pat.1100.<br />

* S. sydowii Couch, sp. nov. [236]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 47. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, castaneus vel atrans, superficiei conspicue<br />

fissurata, regione marginale <strong>de</strong>terminata,<br />

minute perforata. Basidioma in sect. transv. 1 –<br />

1.5 mm crassa, compacta, firma, e partibus duobus<br />

composita. Contextum stratosum ex hyphis brunneis,<br />

3.6 – 5 µm latis, raro septatis, efibulatis,<br />

intricatis, parce ramificatis. Hymenium 90 – 115<br />

µm crassum, stratosum, ex hyphis dilute brunneis<br />

vel subhyalinis, 2.8 – 3.5 µm latis. Probasidia subglobosa<br />

vel ovoi<strong>de</strong>a, 9 – 10.5 x 13 – 15 µm maturitate<br />

germinantia basidium formantia. Basidia 1cochleata,<br />

6 – 7 x 30 – 40 µm, 4-cellulata.<br />

Sterigmata 6 – 10 µm longa. Sporae 3.8 – 4.3 x<br />

15.5 – 20 µm, ellipticae, curvatae vel sigmoi<strong>de</strong>ae,<br />

3-septatae [Couch]. Holotype: Philippines,<br />

Sorsogon, on Pterocarpus sp., Elmer coll., NCU<br />

no.14820 at NCU!<br />

* S. taxodii Couch, sp. nov. [193]. J. Elisha Mitchell Sci.<br />

Soc. 51: 48. 1935. Basidiocarpus resupinatus, crustosus,<br />

tenuissimus, sordi<strong>de</strong> fulvus, superficiei spongiosa<br />

vel aspera, regione marginale in<strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma in sect. transv. 100 – 250 µm crassa, non<br />

stratificata. Contextum ex hyphis brunneis, 2.1 – 4.2<br />

µm latis, <strong>de</strong>nse intricatis, septatis, ramificatis, distaliter<br />

curvatis. Probasidia sphaerica, maturitate germinantia<br />

basidium formantia. Basidia cochleata, 5 – 6.3<br />

x 33 – 40 µm, 4-cellulata. Sterigmata 5 – 6 µm longa.<br />

Sporae dubiae visae [Couch]. Holotype: Louisiana,<br />

Opelousas, on Taxodium distichum, Apr. 16, 1932, P.<br />

R. Miller 5 at BPI 269206, a fragment at NCU!<br />

Isotype at BPI 269297.<br />

* S. tenue Couch, sp. nov. [128]. See J. Elisha<br />

Mitchell Sci. Soc. 51: 58. 1935. Basidiocarpus<br />

resupinatus, murinus vel griseo-brunneus, sepiaceo-tinctus,<br />

superficiei laevi praeter minute foveolata,<br />

regione marginale <strong>de</strong>terminata. Basidioma<br />

in sect. transv. 100 –225 µm crassa, (generaliter<br />

ca. 125 µm), non stratificata vel indistincte composita.<br />

Contextum ex hyphis hyalinis, 3.2 – 4.2 µm<br />

latis, intricatis, septatis, ramificatis, <strong>de</strong>nse incrustatis,<br />

circinatis. Probasidia ut vi<strong>de</strong>tur nulla sed<br />

cellula incrassata basidium formantia est. Basidia<br />

6.3 – 7.5 x 29 – 37(50) µm, cochleata, torta, 4cellulata.<br />

Sporae (2.5)3.2 – 4.2 x (13)16.8 – 22<br />

µm, elliptico-curvatae, 4-8-septatae [Couch].<br />

Holotype: SC, near Charleston, on Quercus, Couch<br />

coll. at FLAS F7676, isotypes at BPI 269211 and<br />

269212.<br />

S. theae Boedijn & B.A. Steinm. [259]. Present location<br />

<strong>of</strong> type unknown to us.<br />

S. thwaitesii (Berk. & Br.) Pat. [223]. Holotype at FH<br />

as FH-Pat. 1101.<br />

S. tigrinum Boedijn & B.A. Steinm. [268]. Isotype:<br />

Java, on Thea, July 1927, Steinmann coll. at NCU!<br />

* S . t o m e n t o s u m C o u c h , s p . n o v . [ 2 6 7 ] .<br />

Basidiocarpus resupinatus, inconspicuus, crustosus,<br />

brunneus, superficiei sub lente lanata, irregulariter<br />

et disperse sinuoso-punctulata, margine<br />

in<strong>de</strong>terminata. Basidioma in sectione transversali<br />

tenuissima, –600 µm, e partibus duobus constata.<br />

Subiculum tenuissimum sed 40 – 100 µm crassum,<br />

ex hyphis 3 – 3.5 µm latis, compactis, brunneis, et<br />

hyphis erectis, 3 – 4.2 µm latis, ramificatis,<br />

plerumque septatis, septo leviter constrictis, supra<br />

conidia ramificata, cylindrica vel elliptica vel<br />

elongato-ovata, 4 – 5 x 6.3 – 12.6 µm formantia.<br />

Probasidia, basidia nulla [Couch]. Holotype:<br />

Australia, North Queensland, on Citrus sp., July<br />

1936, ex Herb. Plant Pathology Brisbane no. 4516<br />

at NCU un<strong>de</strong>r herb. no. 10319.<br />

S. triviale Boedijn & B.A. Steinm. [141]. Location <strong>of</strong><br />

type unknown to us.<br />

S. tropicale Burt [209]. Holotype: Mexico, on<br />

Quercus, Pringle coll. June 1915, at BPI 269216.<br />

S. tuberculatum Boedijn & B.A. Steinm. [291].


Abril 2004<br />

Location <strong>of</strong> type unknown to us.<br />

* S. ugandae Couch, sp. nov. [161]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, cinnamomeus vel fuscus vel ligneobrunneus,<br />

superficiei laevi vel minute pulverata vel<br />

distincte punctata, margine abrupte <strong>de</strong>terminata,<br />

minutissime fimbriata. Basidioma in sect. transv.<br />

200 – 450 µm crassa, e partibus tribus instructa.<br />

Subiculum 21 – 84 µm crassum, ex hyphis 3 – 3.8<br />

µm crassis, septatis, <strong>de</strong>nse imbricatis. Columnae<br />

60 – 168 x 40 µm ex hyphis erectis, 3.2 – 4 µm<br />

latis, ambarinis vel hyalinis. Hymenium 40 50 µm<br />

crassum, ex hyphis 3.2 – 4 µm latis, imbricatis,<br />

compactis, apicaliter curvatis. Probasidia globosa,<br />

12.6 – 14 µm, vel ovoi<strong>de</strong>a, 10.5 – 13.4 x 13.8 –<br />

28.5 µm. Basidia cylindrica, 7.4 – 8.4 x 44 – 54<br />

µm, apicaliter acuminata, 4-cellulata. Sterigmata<br />

curta. Sporae 4.2 – 5.4 x 18 – 25.5 µm, ellipticocurvatae<br />

[Couch]. Holotype: Uganda, on<br />

Loranthus sp., 1915, T. D. Haitland coll., at NCU!<br />

S. ussanguense (P. Henn.) Lloyd [208]. Location <strong>of</strong><br />

type unknown to us.<br />

S. velutinum Pat. [97]. Holotype: Ecuador, Chimbo,<br />

on Citrus, Lagerheim coll., Aug. 1891, at FH un<strong>de</strong>r<br />

FH-Pat. 1102.<br />

* S. verrucosum Couch, sp. nov. [ 2 5 7 ] .<br />

Basidiocarpus resupinatus, verrucosus, atrobrunneus,<br />

regione vegetativa marginale in<strong>de</strong>terminata.<br />

Basidioma duobus partibus composita. Subiculum<br />

ex hyphis multiseptatis, ramificatis, fuscis.<br />

Verrucae propre in sect. transv. 2-stratificatae,<br />

basim pseudoparenchymatosae, 400 – 1000 µm<br />

crassae, ex hyphis 4 – 6 µm latis, supra hymenium<br />

formantia. Hymenium 160 – 450 µm crassum, ex<br />

hyphis 3 – 4.2 µm, pluriseptatis, ramificatis.<br />

Probasidia nulla. Basidia 5.8 – 6.7 x 20 – 25 µm 4cellulata.<br />

Sterigmata ut vi<strong>de</strong>tur nulla. Sporae 4 –<br />

4.2 x 16 – 16.8 µm, ellipticae, flexae [Couch].<br />

Holotype: California, Riversi<strong>de</strong>, on Quercus agrifolia,<br />

1915, H. S. Fawcett at NCU!<br />

* S. westonii Couch, sp. nov. [120]. Basidiocarpus<br />

resupinatus, lignibrunneus vel palli<strong>de</strong> vinaceobubalinus,<br />

superficiei laevi, margine <strong>de</strong>terminata,<br />

fimbriata. Basidioma 350 – 700 µm crassa, e partibus<br />

tribus composita. Subiculum tenuis. Columnae<br />

20 – 40 x 320 – 420 m, ex hyphis 4.2 – 5.4 µm<br />

GÓMEZ & HENK - Validation <strong>of</strong> Septobasidium 95<br />

brunneis, septatis, efibulatis. Hymenium 35 – 45<br />

µm crassum. Probasidia nulla. Basidia helicoi<strong>de</strong>a,<br />

4 – 5 x 30 µm, 3-septata. Sterigmata ut vi<strong>de</strong>tur<br />

nulla. Sporae 3.8 x 15.5 µm, ellipticae, curvatae.<br />

Conidia elliptica, numerosa [Couch]. Holotype:<br />

Panamá, Barro Colorado Island, on Aechmea magdalenae,<br />

Nov. 28, 1928, W. H. Weston coll. at<br />

NCU!<br />

ACKNOWLEDGEMENTS. We give thanks to Ms. Vicky<br />

Wells, Rights and Contracts Manager <strong>of</strong> the North<br />

Carolina University Press for researching the files related<br />

to J. N. Couch’s pre-publication correspon<strong>de</strong>nce and<br />

related matters; to Mrs. Sally Vilas, John Couch’s<br />

daughter for insights on her father’s work; to John<br />

McNeill and Robert Mill, Royal Botanic Gar<strong>de</strong>ns,<br />

Edinburgh; Guy Re<strong>de</strong>uilh, France; Werner Greuter,<br />

Botanischer Garten u. Museum, Berlin, for invaluable<br />

comments and opinions on the interpretation <strong>of</strong> the<br />

International Co<strong>de</strong> <strong>of</strong> Botanical Nomenclature; to Mr.<br />

William Buck for assistance with herbarium materials<br />

at NCU; to Amy Rossman at BPI, for comments and<br />

information on specimens un<strong>de</strong>r her care. Donald<br />

Pfister, Farlow Herbarium <strong>of</strong> Harvard University, provi<strong>de</strong>d<br />

information on Patouillard specimens and excellent<br />

suggestions on the first draft. We also thank the late<br />

Rupert C. Barneby for comments and suggestions on<br />

Latin usage. L. Kisimova-Horovitz, Universität<br />

Tübingen, ai<strong>de</strong>d with some <strong>of</strong> the old European literature.<br />

W. Greuter, R. P. Korf and Arthur L. Wel<strong>de</strong>n read<br />

earlier versions <strong>of</strong> the manuscript and ma<strong>de</strong> valuable<br />

suggestions.<br />

LITERATURE CITED<br />

Boedijn, K. & B. A. Steinmann. 1931. Les espèces <strong>de</strong>s<br />

genres Helicobasidium et Septobasidium <strong>de</strong>s In<strong>de</strong>s<br />

Néerlandaises. Bull. Jard. Bot. Buitenzorg III, 11: 165 –<br />

219.<br />

Couch, J. N. 1938. The genus Septobasidium. University<br />

<strong>of</strong> North Carolina Press, pl. 1-114, figs. 1-60, 480 p.<br />

Couch, J.N. 1949. The taxonomy <strong>of</strong> Septobasidium polypodii<br />

and S. album. Mycologia 41: 427-441.<br />

Dykstra, M. J. 1974. Some ultrastructural features in the<br />

genus Septobasidium. Can. J. Bot. 52: 971 – 972.<br />

Greuter, W., J. MCNeill, F. Barrie, H. Bur<strong>de</strong>t, V.<br />

Demoulin, T. Figueiras, D. Nicolson, P. Silva, J. Skog,<br />

P. Trehane, N. Trurland & D. Hawksworth (eds.). 2000.<br />

International Co<strong>de</strong> <strong>of</strong> Botanical Nomenclature (St.<br />

Louis Co<strong>de</strong>). Regnum Vegetabile 138.<br />

Holmgren, P.K., N.H. Holmgren & L.C. Barnett. 1990.<br />

<strong>In<strong>de</strong>x</strong> herbariorum. Part I. New York Bot. Gar<strong>de</strong>n, 693 p.


96 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

Lalitha, C.R. & Leelavathy, K. M. 1985. A coccid-association<br />

in Auriculoscypha and its taxonomic significance.<br />

Myc. Res. 94: 571-572.<br />

Oberwinkler, F. & Bandoni, R. , 1984. Herpobasidium and<br />

allied genera. Tr. Brit. Myc. Soc. 83: 639 – 658.<br />

Oberwinkler, F. 1989. Coccidiodictyon gen.nov., and<br />

Ordonia, two genera in the Septobasidiales. Opera<br />

Botanica 100: 185-191.<br />

Reid, D. A. & Manimohan, P. 1985. Auriculoscypha, a<br />

new genus <strong>of</strong> Auriculariales (Basidiomycetes) from<br />

India. Tr. Brit. Mycol. Soc. 85(3): 532 - 535.<br />

Ryvar<strong>de</strong>n, L. 1982. Type studies in the Polyporaceae. II.<br />

Species <strong>de</strong>scribed by J. F. C. Montagne alone or with<br />

other authors. Nord. J. Bot. 2: 75 – 84.


LANKESTERIANA 4(1): 97. 2004.<br />

VALIDATION OF FOUR MALAXIS SPECIES (ORCHIDACEAE)<br />

In a recent article (Dressler 2003) I had inten<strong>de</strong>d to<br />

publish four new species <strong>of</strong> Central American<br />

Malaxis, but I inadvertently omitted the necessary<br />

Latin diagnoses (although I carefully thanked F.<br />

Pupulin for his help with the missing Latin diagnoses.)<br />

I here publish the diagnoses nee<strong>de</strong>d to validate<br />

the species <strong>de</strong>scribed in the Selbyana paper. The<br />

pagination in Selbyana 24(2), 2003 is indicated for<br />

each species after the correspon<strong>de</strong>nt name.<br />

Malaxis brevis Dressler (141)<br />

Malaxidi hastilabiae (Rchb.f.) Kuntze similis, sed<br />

flore multo minori, auriculis uncinatis usque ad <strong>de</strong>ltoi<strong>de</strong>is,<br />

labelli cavitatibus brevissimis dignoscenda.<br />

Malaxis insperata Dressler (142)<br />

Floris illis Malaxidis brachyrrhynchote (Rchb.f.)<br />

Ames similes, sed plantae cormis conicis.<br />

Malaxis rostratula Dressler (142)<br />

Flos ille Malaxidis aureae Ames similis, sed labello<br />

breviore pr<strong>of</strong>undiore abrupte rostrato.<br />

ROBERT L. DRESSLER<br />

Missouri Botanical Gar<strong>de</strong>n; Florida Museum <strong>of</strong> Natural History; Marie Selby Botanical Gar<strong>de</strong>ns<br />

Mailing address: 21305 NW 86th Ave., Micanopy, Florida 32667, U.S.A.<br />

ABSTRACT. Names <strong>of</strong> four species <strong>of</strong> Malaxis, <strong>de</strong>scribed as new without a Latin diagnosis in Selbyana 24(2),<br />

2003, are validated here.<br />

RESUMEN. Se validan los nombres <strong>de</strong> cuatro especies <strong>de</strong> Malaxis <strong>de</strong>scritas como nuevas sin diagnosis latina<br />

en Selbyana 24(2), 2003.<br />

KEY WORDS / PALABRAS CLAVE: Orchidaceae, Malaxis, nomenclature.<br />

Malaxis triangularis Dressler (143)<br />

A Malaxidi corymbosae (S. Wats.) Kuntze labello<br />

triangulari acuto recedit.<br />

Inci<strong>de</strong>ntally, if I had checked the proper computer<br />

file (Dressler 2001), the paper in Selbyana would<br />

have been entitled "Mesoamerican orchid novelties<br />

6," though I see no pr<strong>of</strong>it in changing the title at this<br />

late date.<br />

LITERATURE CITED<br />

Dressler, R.L. 2001. Mesoamerican orchid novelties: 4,<br />

Habenaria. Bol. Inst. Bot. Univ. Guadalajara 7: 93-101.<br />

Dressler, R.L. 2003. Mesoamerican orchid novelties 4,<br />

Malaxis. Selbyana 24(2): 141-143.


LANKESTERIANA 4(1): 99-100. 2004.<br />

El 26 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 2003 apareció este primer<br />

volumen, tan esperado durante años, <strong>de</strong>l Manual <strong>de</strong><br />

Plantas <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Es el resultado <strong>de</strong> más <strong>de</strong> una<br />

década <strong>de</strong> trabajo arduo y constante. En contra <strong>de</strong> lo<br />

que algunos afirmaban hace una década, en <strong>Costa</strong><br />

<strong>Rica</strong> faltaba exploración botánica y herborización.<br />

Algunas regiones permanecían, y permanecen<br />

todavía, poco estudiadas sistemáticamente. Un gran<br />

esfuerzo <strong>de</strong> campo, herbario y laboratorio esperaba a<br />

aquéllos que se atrevieron a participar en este proyecto<br />

y a quienes fueron invitados a contribuir con sus<br />

conocimientos y su experiencia. Des<strong>de</strong> 1938, cuando<br />

Paul C. Standley publicó Flora <strong>of</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, hasta<br />

inicios <strong>de</strong> la década <strong>de</strong> 1970, no existió ningún<br />

proyecto organizado para actualizar los conocimientos<br />

sobre la flora <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Posteriormente, ha<br />

sobresalido el esfuerzo <strong>de</strong> William C. Burger como<br />

editor y autor, junto con colaboradores, <strong>de</strong> Flora<br />

costaricensis, un proyecto <strong>de</strong>l Field Museum <strong>of</strong><br />

Natural History, en Chicago, EE.UU., que <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

1971 hasta 2000 ha generado tratamientos <strong>de</strong> 55<br />

familias <strong>de</strong> espermatófitos, publicados en Fieldiana,<br />

Botany. En el prefacio <strong>de</strong>l Manual se indica claramente<br />

que su propósito es actualizar y complementar<br />

la Flora costaricensis, <strong>of</strong>reciendo así una muy necesaria<br />

ayuda para i<strong>de</strong>ntificar este diverso grupo <strong>de</strong><br />

plantas, en un país reconocido por sus iniciativas en<br />

conservación y como un sitio <strong>de</strong> categoría mundial<br />

para la capacitación <strong>de</strong> biólogos tropicales (p. xixii).<br />

El Manual <strong>de</strong> Plantas <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, vol. II, <strong>de</strong>dicado<br />

al empresario estadouni<strong>de</strong>nse Jack C. Taylor,<br />

benefactor <strong>de</strong>l Missouri Botanical Gar<strong>de</strong>n, es<br />

bilingüe (español/inglés) entre las p. viii y xviii, con<br />

una presentación, un prólogo, un prefacio y una<br />

explicación <strong>de</strong>l plan <strong>de</strong> la obra, mientras que el resto<br />

<strong>de</strong>l texto (parte sistemática), <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la p. 1 hasta la<br />

694, es enteramente en lengua castellana, lo que<br />

RESEÑAS DE LIBROS<br />

HAMMEL, BARRY E., MICHAEL H. GRAYUM, CECILIA HERRERA & NELSON ZAMORA (eds.). 2003. Manual <strong>de</strong><br />

Plantas <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Vol. II. Gimnospermas y Monocotiledóneas (Agavaceae – Musaceae). St. Louis,<br />

Missouri, Missouri Botanical Gar<strong>de</strong>n / Instituto Nacional <strong>de</strong> Biodiversidad / Museo Nacional <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>.<br />

xviii + 694 p, con mapas, ilustraciones <strong>de</strong> Silvia Troyo y otros, fotos en blanco y negro y 8 láminas <strong>de</strong> fotos<br />

en colores; pasta dura, forro fino con fotos en colores.<br />

consi<strong>de</strong>ro no solamente un esfuerzo loable, por<br />

cuanto los dos editores principales son <strong>de</strong> lengua<br />

inglesa, sino también un modo idóneo <strong>de</strong> llegar con<br />

información científica <strong>de</strong> primera a los biólogos y<br />

pr<strong>of</strong>esionales afines <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> y Mesoamérica<br />

que no entien<strong>de</strong>n el inglés. Al principio, algunos<br />

botánicos costarricenses teníamos el temor <strong>de</strong> que la<br />

versión española <strong>de</strong>l texto tuviera muchos errores<br />

lingüísticos; sin embargo, este primer volumen publicado<br />

no sólo exhibe una presentación excelente,<br />

sino también un uso fluido y correcto <strong>de</strong>l español.<br />

Errores habrá, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> luego; al fin y al cabo, errare<br />

humanum est.<br />

La parte sistemática <strong>de</strong> la obra se inicia con una<br />

brevísima introducción y una clave <strong>de</strong> los grupos<br />

mayores <strong>de</strong> plantas vasculares [Por cierto, en el<br />

primer renglón <strong>de</strong>l punto 1 <strong>de</strong> esta clave (p. 1) <strong>de</strong>be<br />

leerse “Plantas que se diseminan o se reproducen<br />

…”, en lugar <strong>de</strong> “Plantas que se disimulan …”].<br />

Entre las p. 3 y 16 se tratan las Gimnospermas, consi<strong>de</strong>rando<br />

tanto las nativas como las introducidas<br />

cultivadas. Las Angiospermas ocupan el resto <strong>de</strong>l<br />

volumen (p. 17-674). En la p. 675 aparece un útil<br />

índice <strong>de</strong> nombres comunes; en las p. 677 a 694 un<br />

índice <strong>de</strong> nombres científicos. Cada estirpe superior<br />

y cada familia se ilustran con una foto en blanco y<br />

negro; la mayoría <strong>de</strong> familias también con dibujos<br />

finamente realizados. Uno <strong>de</strong> los problemas más<br />

comunes en el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la botánica sistemática<br />

neotropical es una falta crónica <strong>de</strong> ilustraciones <strong>de</strong><br />

táxones; afortunadamente, los editores <strong>de</strong>l Manual<br />

han sido conscientes <strong>de</strong> esto. Después <strong>de</strong> una clave<br />

cuidadosamente elaborada <strong>de</strong> cada grupo, se hace el<br />

tratamiento <strong>de</strong> las familias en or<strong>de</strong>n alfabético. De<br />

cada familia se <strong>of</strong>rece mucha información, aunque<br />

muy resumida como es lógico en una obra <strong>de</strong> este<br />

tipo: número <strong>de</strong> géneros y spp. en el mundo, distribución<br />

mundial, número <strong>de</strong> géneros y spp. en


100 LANKESTERIANA<br />

Vol. 4, Nº 1<br />

<strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>, citas <strong>de</strong> algunas obras importantes,<br />

<strong>de</strong>scripción general <strong>de</strong> la familia, que culmina con<br />

características diagnósticas, seguida por una clave <strong>de</strong><br />

los géneros. Géneros y especies se tratan también en<br />

or<strong>de</strong>n alfabético, lo que sin duda alguna facilita<br />

enormemente el uso <strong>de</strong>l Manual. De cada especie<br />

hallamos datos <strong>de</strong> publicación, nombres comunes<br />

“Si logramos que se conozca la historia <strong>de</strong> nuestra<br />

orqui<strong>de</strong>ología, y los enormes esfuerzos que se han<br />

hecho a lo largo <strong>de</strong> los últimos 150 años para conocer<br />

más sobre nuestra flora, quizás se pueda hacer también<br />

<strong>de</strong>spertar un interés mayor por la conservación<br />

<strong>de</strong> nuestro medio natural”. Con estas palabras Carlos<br />

Ossenbach Sauter dirige al público un precioso libro,<br />

tributo inteligente y gustoso a un capítulo menos<br />

conocido <strong>de</strong> la historia científica <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> y <strong>de</strong><br />

sus protagonistas nacionales y extranjeros.<br />

Por cierto, esta “breve historia” es un doble tributo.<br />

Tributo a un grupo especialísimo <strong>de</strong> plantas que se<br />

reconocen en el mundo como el símbolo <strong>de</strong> la flora<br />

tropical y que llevan en sus nombres el recuerdo - a<br />

menudo <strong>de</strong>svanecido - <strong>de</strong> quien las reveló a la ciencia<br />

y a la humanidad, y tributo a los hombres que<br />

hicieron posible conocer la enorme diversidad florística<br />

<strong>de</strong> uno <strong>de</strong> los países más ricos en orquí<strong>de</strong>as en el<br />

ámbito mundial.<br />

En poco menos <strong>de</strong> cien páginas, ricamente<br />

ilustradas con fotografías y dibujos <strong>de</strong> hombres y <strong>de</strong><br />

orquí<strong>de</strong>as, Ossenbach nos guía a través <strong>de</strong> una historia<br />

hecha <strong>de</strong> exploradores y botánicos, jardineros y<br />

aventureros, amista<strong>de</strong>s y odios, con el fin único <strong>de</strong><br />

revelar un tesoro natural sin igual.<br />

La breve historia <strong>de</strong> la orqui<strong>de</strong>ología empieza <strong>of</strong>icialmente<br />

en 1846, con la visita a <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong> <strong>de</strong>l<br />

danés Oersted, primer explorador <strong>de</strong> la flora costarricense.<br />

Enseguida, el autor introduce el tema tal vez<br />

más novedoso <strong>de</strong> su libro, el mecanismo <strong>de</strong> las<br />

(cuando existen), <strong>de</strong>scripción, distribución, ecología<br />

y comentarios diversos.<br />

Será una gran satisfacción que el buen <strong>de</strong>sempeño<br />

<strong>de</strong> los editores y los autores <strong>de</strong>l volumen II se manifieste<br />

también en los próximos volúmenes que saldrán<br />

a la luz.<br />

Carlos O. Morales<br />

OSSENBACH SAUTER, CARLOS. 2004. Breve historia <strong>de</strong> la orqui<strong>de</strong>ología en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. San José, Editorial <strong>de</strong><br />

la <strong>Universidad</strong> <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. 97 p., con mapas, ilustraciones <strong>de</strong> Pilar Casasa y otros, fotos en blanco y<br />

negro y en colores; pasta suave.<br />

“pequeñas socieda<strong>de</strong>s” entre recolectores locales y<br />

botánicos extranjeros, que marcaron las épocas más<br />

fructíferas <strong>de</strong> la orqui<strong>de</strong>ología en <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Endrés<br />

y Reichenbach filius inauguran la primera <strong>de</strong> estas<br />

socieda<strong>de</strong>s, que se <strong>de</strong>sarrollan a través <strong>de</strong> las relaciones<br />

entre Alfaro y Pittier, Brenes y Schlechter,<br />

Valerio y Standley, Lankester y Ames, hasta los años<br />

recientes con Rafael Lucas Rodríguez y Dressler,<br />

Mora-Retana y Atwood y las últimas generaciones.<br />

También se <strong>de</strong>dican algunos capítulos a las instituciones<br />

más activas en la orqui<strong>de</strong>ología costarricense,<br />

incluyendo el Jardín Botánico Lankester, el Instituto<br />

Nacional <strong>de</strong> Biodiversidad, la Asociación<br />

<strong>Costa</strong>rricense <strong>de</strong> Orqui<strong>de</strong>ología y las Fundaciones<br />

Sacro y Lankester.<br />

La finalidad <strong>de</strong>l libro es <strong>de</strong>claradamente didáctica,<br />

una reseña sintética <strong>de</strong> los personajes principales<br />

que han hecho historia en el pequeño mundo<br />

<strong>de</strong> las orquí<strong>de</strong>as <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>. Aún así, el texto<br />

tiene el gran mérito <strong>de</strong> presentar una <strong>de</strong>tallada<br />

cronología <strong>de</strong> los hechos más relevantes y <strong>de</strong>talles<br />

(a veces inéditos) <strong>de</strong> la vida <strong>de</strong> los protagonistas y<br />

<strong>de</strong> sus relaciones, a menudo acompañados por sus<br />

retratos fotográficos.<br />

Como ninguna reseña está completa sin encontrar<br />

por lo menos un error, el nombre Guarianthe skinneri<br />

(flor nacional <strong>de</strong> <strong>Costa</strong> <strong>Rica</strong>) es atribuido<br />

erróneamente, en la página 47, a Dressler & N.H.<br />

Williams en lugar <strong>de</strong> Dressler & W.E. Higgins.<br />

Franco Pupulin

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!