BOLETIM ANNUAL - Biblioteca Digital de Botânica - Universidade ...
BOLETIM ANNUAL - Biblioteca Digital de Botânica - Universidade ...
BOLETIM ANNUAL - Biblioteca Digital de Botânica - Universidade ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
SOCIEDADE BROTERIANA<br />
<strong>BOLETIM</strong> <strong>ANNUAL</strong><br />
III<br />
1884<br />
COIMBRA<br />
IMPRENSA DA UNIVERSIDADE<br />
1885
A Socieda<strong>de</strong> Broteriana felizmente não tem <strong>de</strong>ixado <strong>de</strong> trabalhar, e faz<br />
n'este anno a quinta distribuição <strong>de</strong> plantas, algumas das quaes novas para<br />
a flora portugueza.<br />
O Boletim, repositório dos trabalhos dos sócios, entra no terceiro anno<br />
<strong>de</strong> publicação. Como nos annos anteriores, fará conhecer elementos impor<br />
tantes para o estudo da flora lusitana ; dará a continuação do catalogo<br />
das plantas <strong>de</strong> Macau, e talvez, — se o tempo nos não faltar — o catalogo<br />
<strong>de</strong> plantas colhidas na província d'Angola pelo sr. F. Newton e pelos ex<br />
ploradores Capello e Ivens, e d'algumas colhidas em Bolama pelo socio<br />
Manuel Rodrigues <strong>de</strong> Carvalho.<br />
Procurarei tornar o Boletim bastante interessante, para que continue a<br />
merecer o acolhimento benevolo que pelos homens competentes foi dis<br />
pensado aos primeiros fascículos publicados.<br />
Coimbra, Jardim Botânico, <strong>de</strong>zembro <strong>de</strong> 1884.<br />
J. A. Henriques.
EUPHORBIACÉES<br />
D U PORTUGAL<br />
par J. Daveau.<br />
1." PARTIE<br />
I. — Introduction<br />
Depuis Brotero, qui publiait son «Flora Lusitanica» em 1804, les Euphorbiacées<br />
portugaises n'avaient été l'objet d'aucun travail spécial, bien que,<br />
par suite <strong>de</strong> recherches postérieures, le nombre <strong>de</strong>s espèces décrites par<br />
ce botaniste se soit trouvé augmenté <strong>de</strong> plus du tiers. En présentant<br />
aujourd'hui une étu<strong>de</strong> sur cette famille, étu<strong>de</strong> limitée aux espèces croissant<br />
spontanément en Portugal, notre but a été <strong>de</strong> réunir les documents publiés<br />
ou recueillis, <strong>de</strong>puis Grisley, Tournefort et Brotero afin d'en former un<br />
«essai monographique» pour lequel nous sollicitons la bienveillante indulgence<br />
<strong>de</strong>s botanistes.<br />
Parmi les matériaux dont nous nous sommes servi dans le cours <strong>de</strong> ce<br />
travail nous citerons en premier lieu l'herbier <strong>de</strong> l'Ecole Polytechnique <strong>de</strong><br />
Lisbonne, que M. r<br />
le comte <strong>de</strong> Ficalho, directeur <strong>de</strong> la Section Botanique<br />
voulut bien nous autoriser à étudier. Cet herbier, déjà fort important, est<br />
composé en gran<strong>de</strong> partie <strong>de</strong>s récoltes faites par le dr. F. Welwitsch<br />
pendant 12 années (1840 à 1832) et <strong>de</strong> celles initiées en 1877 par<br />
M. r<br />
le comte <strong>de</strong> Ficalho, continuées <strong>de</strong>puis sans interruption. Nous noterons<br />
ensuite l'herbier <strong>de</strong> l'Université <strong>de</strong> Coimbre, mis gracieusement à notre<br />
disposition par le dr. Julio Henriques, et enfin différentes plantes, provenant<br />
d'herbiers particuliers, qui nous ont été obligeamment communiquées par
6<br />
M. M. Edwin Johnston, do Porto ; Adolpho F. Moller, <strong>de</strong> Coimbre ; A. Pereira<br />
Coutinho et Jacintho Pedro Gomes, <strong>de</strong> Lisbonne et José d'Ascensào<br />
Guimarães, <strong>de</strong> Faro.<br />
A ces éléments déjà importants nous ajouterons l'herbier <strong>de</strong> la région<br />
méditerranéenne composé par M. r<br />
Willkomm, qui a servi <strong>de</strong> base au<br />
«Prodromus florae Hispanicae» et qui est aujourd'hui la propriété <strong>de</strong><br />
l'Université <strong>de</strong> Coimbre. Cet herbier nous à été, on le comprend, très<br />
utile pour la comparaison et l'i<strong>de</strong>ntification <strong>de</strong>s espèces ou variétés <strong>de</strong> notre<br />
flore, avec celles <strong>de</strong>s pays <strong>de</strong> la même région.<br />
Voici en outre l'énumération, par ordre chronologique, <strong>de</strong>s ouvrages<br />
dans lesquels sont notées quelques espèces d'Euphorbiacées appartenant à<br />
la flore portugaise, ou tout au moins données comme telles.<br />
— Tournefort (Joseph Pitton <strong>de</strong>). Topographia botânica, 1689 (manuscript).<br />
— Nous ne connaissons <strong>de</strong> ce manuscrit que les fragments relatifs aux<br />
excursions <strong>de</strong> ce botaniste dans la Serra da Estrella, qui ont été publiés<br />
par M. r<br />
le dr. J. Henriques dans le «Relatório <strong>de</strong> <strong>Botânica</strong>» (Expédition<br />
à Serra da Estrella — Lisbonne, 1883). Une seule Euphorbiacée s'y trouve<br />
citée: Tithymalus oleœ folio glauco, exquisite triangularis. Si l'on rapproche<br />
ces caractères et la coïnci<strong>de</strong>nce <strong>de</strong> l'habitat <strong>de</strong> ceux <strong>de</strong> l'E. Broleri nob.<br />
(E. Myrsinites Brot, non L.), on verra qu'il y a <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s probabilités,<br />
sinon certitu<strong>de</strong>, pour que la plante <strong>de</strong> Tournefort soit la même que celle<br />
trouvée plus tard et décrite par Brotero.<br />
Institutiones rei herbariae edit. III. Paris. — 3 vol., 1719.<br />
—Parmi les nombreuses espèces d'Euphorbiacées énumérées dans ce<br />
travail une seule nous a paru se rapporter sans contestation à la flore<br />
portugaise: Tithymalus lusitanicus latifolius, fructu exquisite triangularis<br />
(pag. 87). Il s'agit probablement ici <strong>de</strong> la même espèce que celle citée<br />
dans la «Topographia»; la première partie <strong>de</strong> la diagnose diffère, mais<br />
Tournefort aura été amené à cette modification par la nécessité <strong>de</strong> distinguer<br />
la plante lusitanienne, d'une autre espèce, française, qu'il appelle<br />
Tithymalus olei folia glauca, narbonensis.<br />
— D. Van<strong>de</strong>lM. Virid. Grisley lusit. Linnianis nominibus illustratum.—<br />
1 vol. in-12. Olyssipon. 1789. On trouve dans cet opuscule, auquel le<br />
«Yiridarium lusitanicum» a servi <strong>de</strong> base, 10 espèces d'Euphorbia et 3<br />
espèces <strong>de</strong> Mercurialis, parmi lesquelles nous citerons :<br />
Tithymalus charadas (E. Charadas L.)<br />
» charadas palustris (E. pubescens Vahl.)<br />
» platyphyllos palustris (E. pubescens Vahl. var.l)
Tithymalus paralïas she marinus (E. Paralias L.)<br />
» helioscopius latifolius tertius 1<br />
(E. helioscopia L.)<br />
Mercurialis mas. et foemina (M. annua L.)<br />
7<br />
Les autres espèces ne peuvent être rapportées à celles actuellement<br />
connues.<br />
— Domingos Van<strong>de</strong>lli. Florae lusitaniae et Brasiliensis specimen.—Gonimb.<br />
I vol. in8.°, 1788. — Cet auteur cite à la page 31 les 12 espèces à'Euphorbia<br />
qui suivent : E. Peplis, E. falcata, E. Peplus, E. exígua, E. terracina,<br />
Ê. portlandica, E. helioscopia, E. serrata, E. pilosa (probab. E.<br />
pubescens), E. Esula, E. palustris (prob. E. pubescens var.).<br />
Saufl'JS 1<br />
. Esula qui n'a pas été retrouvée et qu'il est impossible par conséquent<br />
<strong>de</strong> rapporter aujourd'hui à une espèce connue et les E. falcata et<br />
E. portlandica, les autres sont décrites dans le «Flora lusitanica» (\'E. terracina<br />
sous le nom d'E. seticornis).<br />
— Brotero (Felix <strong>de</strong> Avellar). Flora lusitanica, 2 vol. in8.° — Olyssipon.<br />
1804. — Brotero énumère 23 espèces d'Euphorbiacées dont: 17 Euphorbia<br />
(Vol. II, pag. 309320), 4 Mercurialk (Vol. II, pag. 5152),<br />
1 Croznphora (sub. Croton II, pag. 44) et 1 Securinega (sub. Rhamnus<br />
buxifolius Poir (Vol. I, pag. 301). A part quelques rares exceptions, les<br />
espèces sont longuement et clairement décrites; notons comme nouvelles<br />
VE. ptericocca et \'E. Myrsinites Brot, non L. (E. Broteri nob.)<br />
Une autre espèce \'E. carniolica reste douteuse, comme on le verra à la<br />
note qui suit YE. baetica Boiss. Malgré ses lacunes inévitables la Flore <strong>de</strong><br />
Brotero n'a rien perdu <strong>de</strong> son importance et sera toujours pour les botanistes<br />
portugais un <strong>de</strong>s gui<strong>de</strong>s les plus sûrs.<br />
Phytographia Lusitaniae selectior, 2 γοΐ. Olyssip. 1816.—<br />
L'E. ptericocca s'y trouve décrite ej; figurée (vol. I, page 186, fig. 76).<br />
— Boissier (Edmond). Voyage botanique dans le midi <strong>de</strong> l'Espagne pendant<br />
l'année 1837. 2 vol. Paris 1839-45. — Les Mercurialis tomentosa L. et M.<br />
flmbiguah. y sont citées d'après le «Flora lusitanica» ainsi que les Euphorbia<br />
serrata L., E. nicœensis Ail. (cette <strong>de</strong>rnière comme synonyme <strong>de</strong> ΙΈ. Myrsinites<br />
Brot.), E. pubescens Vahl (E. pilosa Brot.)<br />
— Boissier et Beuter. Pugillus plantarum novarum Africae borealis, His-<br />
1<br />
Brotero rapporte cette espèce à son E. pterococca. (Phytographia lusitanica I,<br />
pag. 187).
8<br />
paniaeque australis. Genovae 1852. — Ces auteurs décrivent une espèce<br />
nouvelle, spéciale au Portugal, YE. Welwitschii Boiss et Reut. (pag. 108).<br />
—Boissier (Edmond). Diagnoses plantarum orientalium novarum etc. Lipsiae,<br />
Parisii, Neocomi —1842-1854. — Une espèce nouvelle, spéciale à<br />
î'Estremadure portugaise, y est décrite (E. transtagana Boiss, ser. 2, fase. IV,<br />
page 88).<br />
— Grenier & Godron. Flore <strong>de</strong> France, 3 vol. Paris, 1848-55. — Citent<br />
du Portugal les Euphorbia ptericocca Brot, E. pubescens Vahl, E. nicœensis<br />
Ail. ; et Mercurialis ambigua L.<br />
— Nyman (C. F.). Sylloge florae Europae, Oerebroae — 1854-1855.—<br />
Cet ouvrage mentionne 17 espèces du genre Euphorbia, comme indigènes<br />
en Portugal. — L. E. epithymo<strong>de</strong>s Brot, y est citée comme synonyme <strong>de</strong><br />
1Έ. verrucosa. Les Colmeiroa buxifolia (Securinega), Croton tinctorium<br />
(Crozophora) et 3 espèces <strong>de</strong> Mercurialis y sont également indiquées.<br />
— Lange (John.). Pugillus plantarum imprimis hispaniarum etc. Hafniae<br />
—1860. — On trouve dans ce catalogue la <strong>de</strong>scription d'une espèce nouvelle<br />
YEuphorbia tetraceras Lge qui habiterait le N. du Portugal près <strong>de</strong><br />
Valença sur le Minho. M. r<br />
Lange cite encore en Alemtejo d'après Schousboë<br />
YE. androsaemifolia Vahl, qui n'a pas été retrouvée.<br />
— De CandoIIe. Prodromus systema naturalis regni vegetabilis, vol. I a<br />
XVII. 1862-1866.—Vol. XV pars poster, fase. I. Euphorbiae-auct.<br />
Boissier. — L'auteur cite 23 espèces d'Euphorbia provenant <strong>de</strong> localités<br />
portugaises. L'E. uliginosa Welw., y est décrite pour le première fois<br />
L'E. imbricata Vahl, citée d'après l'auteur lui-même n'a pas été retrouvée<br />
<strong>de</strong>puis.<br />
— Vol. XV pars poster, fase. II. — Auct. F. Müller. La Securinega<br />
buxifolia y est indiquée comme plante habitant le Portugal ainsi que les<br />
Mercurialis elliptica Lamk (d'après Welwitsch) et M. ambigua L. (d'après<br />
Brotero).<br />
— Nyman (C. F.). Supplementum sylloge florae Europeae. — Oerebroae<br />
1865. — 4 autres espèces y sont relatées; E. androsaemifolia Vahl (d'après<br />
DC. Prodr.), E. baetica Boiss, E. transtagana Boiss et E. lusitanica Steud.<br />
Nyman rectifie l'opinion émise dans le Sylloge à propos <strong>de</strong> YE. epithymoi<strong>de</strong>s<br />
Brot qu'il rapporte d'après Steu<strong>de</strong>l. (Nomcnclator bot. edit II,<br />
pag. 613) à YE. lusitanica Steud.
9<br />
— M. Willkomm & J. Lange. Prodromus florae Hispanicae.— Stuttgartiae,<br />
3 vol. 1861-1880. M. r<br />
Lange attribue au Portugal 26 espèces d'Euphorbiacées<br />
dont 24 appartiennent au genre Euphorbia, 1 au genre Securinega,<br />
1 au genre Mercurialis.<br />
— Edwin Johnston. Breves apontamentos para a flora phanerogamica do<br />
Porto.—Euphorbiaceae (Publiées dans la «Revista da Socieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> Instrucção<br />
do Porto», n.° 5. Maio— 1882.) Quoique l'auteur n'ait eu en vue<br />
que les plantes <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> Porto on trouve dans cette notice l'indication<br />
<strong>de</strong>s Euphorbia Peplis L., E. helioscopia L., E. sylvatica Willd., E.<br />
segetalis L., E. Paralias L. et Mercurialis annua L.<br />
En outre <strong>de</strong>s ouvrages énoncés ci—<strong>de</strong>ssus, nous mentionnerons les suivants<br />
cités à divers titres dans le cours <strong>de</strong> cette étu<strong>de</strong> :<br />
— Linné. — Species plantarum, 3 vol. Vindob., 1764.<br />
— Allioni.—Flora Pe<strong>de</strong>montana, 3 vol. Taurin., 1785.<br />
— Cavanilles.—Icônes et <strong>de</strong>scriptio plantarum, etc., 6 vol. Madrid,<br />
1791-1801.<br />
— Duby. — Botanicon gallicum, 2 vol. Paris, 1798.<br />
— Desfontaines. — Flora Atlântica, 2 vol. Paris, 1798-1800.<br />
— Munby. —Flore <strong>de</strong> l'Algérie, 1 vol. 1847.<br />
— r Reichenbach. — ícones florae Germanicae etHelveticae, XXYOI. Lipsiae,<br />
1834-1861.<br />
— Cosson (E.). —Notes sur quelques plantes nouvelles, critiques ou rares<br />
du midi <strong>de</strong> l'Espagne, 1-3, Paris, 1849-1852.<br />
— Cutanda. — Flora <strong>de</strong> Madrid y su província, 1 vol. Madrid, 1861.<br />
— Loscos y Pardo. — Serie imperfecta <strong>de</strong> las plantas aragoneses, Alcaniz,<br />
1 vol. 1866-1867.<br />
— Pariatore. — Flora itálica, 5 vol. Firenze, 1872.<br />
— Ball. (J.). — Spicilegium florae Marocanae («Journal of the Linnean<br />
Society», vol. VI, n.° 93. London, 1877.<br />
Tout en conservant l'ordre suivi par M. M. Boissier et Müller dans le<br />
et par M. M. Lange et Willkomm dans leur travail sur la flore<br />
Prodromus 1<br />
1<br />
De Gandolle — Prodrom. Syst. nat. etc. Vol. XV pars. post. sect. I et II.
10<br />
espagnole ordre qui nous a paru en harmonie avec les affinités naturelles<br />
<strong>de</strong>s espèces, nous avons adopté les divisions proposées par Roeper 2<br />
en<br />
tenant compte, toutefois, <strong>de</strong>s modifications apportées par les étu<strong>de</strong>s récentes.<br />
Tels sont les gui<strong>de</strong>s que nous avons suivis pour sectionner le genre Euphorbia<br />
en petits groupes naturels, lesquels sont basés du reste sur <strong>de</strong>s<br />
caractères généralement admis: la forme <strong>de</strong>s glan<strong>de</strong>s, l'aspect <strong>de</strong>s capsules<br />
ou du testa <strong>de</strong>s graines etc. Ces divisions nous ont paru nécessaires pour<br />
éviter la confusion d'un grand tableau dichotomique général.<br />
Nous avons donc cherché à obvier à cet inconvénient, par la construction<br />
<strong>de</strong> petits tableaux pour chacune <strong>de</strong>s subdivisions ; les espèces y sont<br />
placées d'après leurs affinités naturelles. Outre qu'ils offrent aux botanistes<br />
expérimentés un moyen <strong>de</strong> contrôler les espèces ces clefs analytiques ont<br />
surtout pour but <strong>de</strong> faciliter l'étu<strong>de</strong> et la classification <strong>de</strong> leurs récoltes, à<br />
ceux, qui, herborisant en Portugal, possè<strong>de</strong>nt quelques notions d'organographie<br />
végétale. Il sera facile <strong>de</strong> remédier à la concision forcée <strong>de</strong>s<br />
phrases analytiques en se reportant aux ouvrages, figures, ou exsiccata<br />
énumérés après le nom <strong>de</strong> chaque espèce. Ces documents n'ont été cités<br />
du reste, qu'après une vérification attentive.<br />
Cette étu<strong>de</strong> est limitée aux plantes spontanées ou qui nous ont paru<br />
telles, nous avons réservé pour une note spéciale celles qui, introduites<br />
<strong>de</strong>puis plus ou moins longtemps en Portugal, semblent y être naturalisées 3<br />
.<br />
II — Distrlbntion géograplxiqixe<br />
La famille <strong>de</strong>s Euphorbiacées est représentée sur le globe par 200<br />
1<br />
Villkomm & Lange — Prodrom, florae Hispan. Vol. Ill, page 487.<br />
2<br />
Duby — Botanicon gallicum, page 412.<br />
3<br />
Outre les Bicins, qui d'après M. De Candolle sont indigènes <strong>de</strong> l'Afrique tropieale<br />
on observe encore dans les jardins diverses espèces d'Euphorbiacées exotiques<br />
qu'il nous parait intéressant d'énumérer, parce qu'elles peuvent donner une légère<br />
idée climatologique du pays. Les plus répandues parmi les Euphorbes sont : les E.<br />
(Poinsettia) pulcherrima Willd. originaire du Mexique et du Guatemala, YE. splen<strong>de</strong>ns<br />
Bojer, <strong>de</strong> Madagascar et presque toutes les espèces à port cactiforme, <strong>de</strong>s Canaries,<br />
du Maroc, <strong>de</strong> l'Afrique australe, <strong>de</strong> l'Abyssinie, <strong>de</strong> l'Egypte, etc. Entr'autres nous<br />
citerons comme particulièrement rustiques sous <strong>de</strong> climat <strong>de</strong> Lisbonne les E. canariensis<br />
L., E. neriifolia L., E. polygona Haw., E. antiquorum L., E. abyssinica Baeusch,<br />
E. caput medusae L., E. anacantha Ait. E. ofjicinarum L., E. resinifera, etc., et dans<br />
d'autres sections <strong>de</strong> ce genre, les E. mellifera Ait, E. atropurpurea Brouss., E. Piscatória<br />
Ait, etc. Le Stillingia sebifera <strong>de</strong> la Chine; le Baloghia lúcida Endl. <strong>de</strong> l'Ile Norfolk;<br />
YA<strong>de</strong>nopeltis CoUiguaja Bert, du Chili; le Jatroplia Janipha L. <strong>de</strong> l'Amérique méridionale<br />
ne souffrent aucunement sous ce climat, les <strong>de</strong>ux <strong>de</strong>rnières espèces donnent <strong>de</strong> très<br />
bonnes graines et se ressèment d'elles mêmes dans les plates ban<strong>de</strong>s du Jardin botanique,<br />
ainsi que le petit Phyllanthus Niruri L.
li<br />
genres environ, presque tous habitant les tropiques et dont 5 seulement<br />
sont indigènes <strong>de</strong> l'Europe.<br />
Le Portugal ne possè<strong>de</strong> que 4 <strong>de</strong> ces genres, représentés par 39 espèces,<br />
qui se répartissent ainsi :<br />
l. er<br />
2. eme<br />
3. eme<br />
4 ème<br />
genre — Euphorbia 33 espèces<br />
„ — Securinega 1 »<br />
„ — Crozophora 1 »<br />
, — Mercurialis....... 4 »<br />
Total 39 »<br />
Le 5. éme<br />
genre indigène en Europe, l'Anärachne, habite le sud <strong>de</strong> l'Espagne<br />
et l'Europe austro-orientale mais n'a pas été jusqu'ici rencontré en<br />
Portugal. On l'observe toutefois dans l'Asie occi<strong>de</strong>ntale et l'Afrique boréale.<br />
Je passe à <strong>de</strong>ssein sous silence le genre Ricinus indigène <strong>de</strong> l'Afrique<br />
tropicale et seulement naturalisé en Portugal.<br />
Situé à l'extrémité austro-occi<strong>de</strong>ntale <strong>de</strong> l'Europe, vers la limite ouest<br />
du domaine atlantico-méditerranéen, le Portugal <strong>de</strong>vait nécessairement<br />
possé<strong>de</strong>r une flore conservant une certaine originalité, tout en ayant une<br />
gran<strong>de</strong> analogie avec celle <strong>de</strong>s pays avoisinants.<br />
On verra en effet, par le tableau ci-après, que les Euphorbiacées portugaises<br />
diffèrent peu <strong>de</strong> celles <strong>de</strong> l'Espagne; puisque sur 39 espèces que<br />
possè<strong>de</strong> le Portugal 4 seulement lui sont spéciales et 35 sont communes à<br />
la flore <strong>de</strong>s <strong>de</strong>ux pays.<br />
De plus 25 espèces existent également dans la France méridionale, 15<br />
dans le Maroc, et 15 en Algérie. C'est ce qu'on peut voir exposé dans le<br />
tableau ci-<strong>de</strong>ssous.<br />
A. Espèces indigènes.<br />
B. Espèces en commun avec le Portugal.
12<br />
Les 4 espèces d'Euphorbia spéciales au Portugal sont les suivantes: E.<br />
uliginosa Welw., E. transtagana Boiss, E. Broten Dav., E. Welwitschii<br />
Boiss et Reut.<br />
L'E. uliginosa s'écarte peu du littoral ; découverte premièrement par<br />
Wehvitsch à Villa Noya <strong>de</strong> Milfontes et aux abords <strong>de</strong> la Lagoa d'Obidos,<br />
on l'a retrouvée <strong>de</strong>puis à Granja et Villa Nova <strong>de</strong> Gaia près Porto et à<br />
Ourentã. M. r<br />
Lange (Pug. IV, p. 321) l'indique dans la Gallice, mais avec<br />
doute.<br />
L'habitat <strong>de</strong> YE. transtagana est circonscrit dans un rayon <strong>de</strong> quelques<br />
lieues. Cette espèce est surtout abondante dans la presqu'île <strong>de</strong> Sétubal<br />
entre le Tage et le Sa<strong>de</strong>, dans les sables quartzeux. Cependant quelques<br />
individus sporadiques apparaissent au nord et au sud <strong>de</strong> cette presqu'île.<br />
L'E. Broten habite la serra <strong>de</strong> Bragança dans la province <strong>de</strong> Traz os<br />
Montes ainsi que la base <strong>de</strong> la Serra da Estrella près Manteigas et Covilhã<br />
dans la Beira.<br />
L'E. Welwitschii se plaît sur les collines pierreuses et calcaires <strong>de</strong> l'Estramadure.<br />
Elle croît en abondance dans les collines calcaires avoisinant<br />
Bellas qui se prolongent vers le nord ; dans la Serra da Arrábida au sud<br />
du Tage ; enfin quelques rares exemplaires apparaissent aux environs <strong>de</strong><br />
Portalegre en Alemtejo.<br />
L'habitat <strong>de</strong>s espèces péninsulaires est assez nettement délimité en<br />
Portugal. D'après M. Lange YE. tetraceras croîtrait aux environs <strong>de</strong> Valença<br />
sur la rive gauche du Minho.<br />
L'E. madritensis a été observée à la fois dans la région montagneuse du<br />
nord (Caldas <strong>de</strong> Moledo, Regoa), et sur celle <strong>de</strong> l'est ou elle est très<br />
abondante (Castello Branco).<br />
D'autres espèces appartenant aussi à la flore algérienne sont confinées<br />
dans le sud du pays ; telles sont : YE. medicaginea qui abon<strong>de</strong> dans les<br />
moissons <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> Bensafrim et <strong>de</strong> Lagos; ΙΈ. baetica très répandue<br />
dans les sables <strong>de</strong> la région située entre le littoral et les montagnes ; 1Έ.<br />
<strong>de</strong>mentei rencontrée dans les calcaires <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> Loulé et YE. rupicola<br />
qui parait localisée à Monchique.<br />
Parmi les plantes dont l'aire géographique s'étend plus vers le nord, on<br />
remarque YE. hyberna qui habite à la fois le nord (Bragança) et le sud-est<br />
(Portalegre) du Portugal, mais elle est très rare à chacune <strong>de</strong>s <strong>de</strong>ux stations.<br />
L'E. angulata n'a été trouvée qu'à un seul point, (Bragança). L'E.<br />
dulcis a sa limite sud à la Serra da Estrella (Sabugueiro) elle est fréquente<br />
dans le nord près Porto.<br />
Une autre espèce <strong>de</strong> la région méditerranéenne 1Έ. nicœensis Ail. paraît<br />
localisée sur les versants sud <strong>de</strong> la Serra da Arrábida, principalement au<br />
«Cabeço <strong>de</strong> Mil-Regos» sur la rive droite <strong>de</strong> l'estuaire du Sa<strong>de</strong>.<br />
Enfin nous ferons remarquer la découverte <strong>de</strong> YE. proslrata Ait. espèce
13<br />
regardée comme sub-spontanée en Europe ou elle a déjà été signalée à<br />
Toulon et en Sicile. Elle serait originaire <strong>de</strong> l'Amérique, mais on la retrouve<br />
aux îles Canaries. La station portugaise <strong>de</strong> cette plante relie donc<br />
cette <strong>de</strong>rnière localité à celles <strong>de</strong> la Méditerranée.<br />
Parmi les autres genres, le Securinega n'est pas <strong>de</strong>s moins intéressants.<br />
On sait que cet arbrisseau, qui a le faciès <strong>de</strong> certains Rhamnus, est particulier<br />
à la Péninsule et à la province <strong>de</strong> Constantine (Algérie). En Portugal,<br />
il croît en extrême abondance dans la partie est <strong>de</strong> l'Alemtejo arrosée<br />
par le Guadiana et ses affluents. Il est aussi indiqué dans la Beira Baixa<br />
au sud <strong>de</strong> Castello Branco et <strong>de</strong>scend même le Tage jusqu'à Abrantes,<br />
Constança et Tancos (Estremadure). Brotero le signale (sous le nom <strong>de</strong><br />
Rhamnus buxifolius) sur les rives du Douro près <strong>de</strong> Pezo da Regoa et<br />
sur celles du Guadiana près <strong>de</strong> Mértola; il a été récemment retrouvé près<br />
<strong>de</strong> ces diverses localités.<br />
La Crozôphora tinctoria est répandue dans le centre et le sud du pays<br />
principalement dans les parties cultivées, les champs <strong>de</strong> maïs, les vignes,<br />
etc.<br />
Parmi les Mercuriales, la M. perennis paraît être localisée dans la Beira<br />
et sur un point <strong>de</strong> la partie occi<strong>de</strong>ntale <strong>de</strong> l'Estremadure (Cintra).<br />
L'aire <strong>de</strong> dispersion <strong>de</strong> la M. tomentosa est plus étendue. On a trouvé<br />
cette plante dans l'Algarve, l'Alemtejo, la Beira orientale, et le Traz os<br />
Montes.<br />
La M. ellïptica est indiquée à la frontière est <strong>de</strong> la Beira (Castello<br />
Branco) et en Algarve — Brotero la signalait entre Sines et Alcácer do Sal<br />
(Estremadura transtagane) mais elle n'y a point été retrouvée dans le recherches<br />
postérieures.<br />
Le tableau suivant, dans lequel les diverses espèces d'Euphorbiacées sont<br />
distribuées par provinces, permettra <strong>de</strong> voir d'un coup d'œil le <strong>de</strong>gré <strong>de</strong><br />
dispersion <strong>de</strong> chaque espèce sur le territoire portugais. En outre, nous<br />
n'avons pas cru inutile d'indiquer par le même système les terrains où<br />
chaque espèce se rencontre. Nous nous sommes aidé pour cette partie du<br />
tableau <strong>de</strong> la carte géologique <strong>de</strong> M. M. Carlos Ribeiro et J. F. M. Delgado,<br />
surtout pour les plantes que nous n'avions pas été à même d'observer<br />
personnellement en place.
15<br />
En terminant cette première partie, je ne saurais trop remercier les<br />
botanistes qui m'ont aidé <strong>de</strong> leurs conseils et <strong>de</strong> leur expérience. M. Edmond<br />
Boissier, mes amis M. M. Flahault, Poisson, Rouy et Bois ont contribué,<br />
soit par la communication d'échantillons authentiques, soit par leurs conseils,<br />
à diminuer les imperfections <strong>de</strong> cette étu<strong>de</strong>.<br />
Enfin il est <strong>de</strong> notre <strong>de</strong>voir <strong>de</strong> consigner ici nos remerciments à notre<br />
ami M. Albert Girard, naturaliste avantageusement connu par ses travaux<br />
entomologiques, qui a bien voulu se charger du <strong>de</strong>ssin <strong>de</strong> la plante pour<br />
laquelle nous proposons le nom à'Euphorbia Broten. Son concours désintéressé<br />
a été, hâtons nous <strong>de</strong> la dire, à la hauteur <strong>de</strong> eon talent.
EUPHORBIACE^E<br />
2. mo<br />
PARTIE<br />
CLEF ANALYTIQUE DES GENRES<br />
— Fleurs mâles et une fleur femelle réunies dans un involucre commun<br />
gamophylle 1<br />
. Plantes à suc laiteux Euphorbia<br />
— Fleurs monoïques, libres. Suc jamais laiteux A.<br />
IArbustes monoïques à rameaux ligneux et spineseents. Capsules à loges<br />
dispermes Seeurinega<br />
Plantes annuelles ou vivaces; rameaux jamais spineseents. Capsules à<br />
loges monospermes B.<br />
Capsules à 3 coques. Feuilles alternes. Plantes annuelles monoïques<br />
couvertes d'une duvet étoile Crozophora<br />
Capsules à 2 coques. Feuilles opposées. Plantes le plus souvent dioïques,<br />
rarement monoïques Mercurialis<br />
Tribu I. Tithymaleae (Rchb. ap. Willkomm.<br />
Prodromus florae Hispanicae ΙΠ, pag. 487)<br />
I. Euphorbia (Linné ; Gen. plant, pag. 243)<br />
CLEF ANALYTIQUE DES SECTIONS<br />
— Fleurs solitaires, alaires; feuilles opposées, stipulées. Tiges appliquées<br />
sur le sol Sect. I. Anisophyllum.<br />
— Fleurs en ombelle; feuilles jamais stipulées, les caulinaires alternes,<br />
très rarement opposées (E. Lathyris). Celles <strong>de</strong> l'ombelle verticillées,<br />
les florales opposées ou ternées Sect. Π. Tithymalus.<br />
1<br />
Pour Linné, Boeper, Payer et beaucoup d'autres auteurs, c'est une fleur hermaphrodite<br />
ainsi que pour M. M. Bâillon, <strong>de</strong> Lanessan, etc.; tandis que l'opinion <strong>de</strong> la<br />
plupart <strong>de</strong>s auteurs mo<strong>de</strong>rnes, est, que l'on est en présence d'une fleur femelle entourée<br />
<strong>de</strong> fleurs mâles réduites à une étamine.
17<br />
Section I. Anisophyllum (Roeper in Duby ; Botan. gall. pag. 412)<br />
— Graines ovoï<strong>de</strong>Sj lisses, plantes <strong>de</strong>s sables maritimes 1. E. PeplisX.<br />
— Graines tétragones, ridées 1.<br />
Graines irrégulièrement réticulées — rugueuses ; capsules glabres ou<br />
velues ; glan<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l'involucre bordées d'un appendice <strong>de</strong>nté,<br />
• blanc 2. E. Chamsesyce L,<br />
' Graines régulièrement et transversalement sillonées; Capsules ciliées<br />
seulement sur les angles; glan<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l'involucre bordées d'un appendice<br />
entier, rose 3. E. prostrata Ait.<br />
1. E. Peplis L. (Species plantarum, pag. 652. — Brotero, Flora lusit. Il,<br />
pag. 309.— Grenier & Godron, Flore <strong>de</strong> France III, pag. 76.— DC,<br />
Prodromus XV, 2, pag. 27. — Willkomm et Lange., Prodr. I. c. pag. 489.<br />
— Socieda<strong>de</strong> Broteriana exsiccata n.°<br />
Maleiteira das areias},<br />
254!<br />
Commune dans les sables maritimes <strong>de</strong> tout le littoral 2<br />
. — Douro:<br />
Porto (Edwin Johnston!), Figueira da Foz (Brot.), Buarcos (J. A. Henriq.!).<br />
— Estremadura: Praia das Maçãs (Valorado!), Cascaes, Paço d'Arcos<br />
(Welw ! P. Coutinho !), Pedrouços ! Algés (O. Simões ! D. Sophia !). —<br />
Estremad. transtagane : Alcochete (P. Coutinho!), Trafaria! Tróia! —<br />
Algarve: Cabo <strong>de</strong> Santa Maria (A. Guimarães!) — (v. v. Juin.-Sept. 0).<br />
— Aire géographique: — Le littoral océanien <strong>de</strong>puis l'Angleterre jusqu'aux<br />
Açores, Canaries et Madère. Littoral méditerranéen jusqu'à la Palestine.<br />
2. E. Cliamacsyee L. (Brot. I. c. pag. 309. — Gren & Godr. I. c. pag. 75.<br />
— DC. Prodr. pag. 34. —Willkomm et Lange. I. c. pag. 489.<br />
— — 3. canescens «tota <strong>de</strong>nse canescens» Boiss. in DC. I. c.<br />
pag. 35. — E. canescens L. spec. 652.—Cavan. Icon. I.<br />
tab. 63).<br />
Très commune sur les chemins, dans les endroits cultivés ou incultes, les<br />
alluvions du centre et du sud du Portugal. — a. Estremad. : Beiern ! Torres<br />
Novas (P. Coutinho! R. da Cunha!), Tapada d'Ajuda (Brot.! Welw.!),<br />
1<br />
La plupart <strong>de</strong>s noms vulgaires du moins ceux qui ne sont pas cités dans le «Flora<br />
lusitanica» m'ont été communiqués par Mr. Sebastião Perestrello.<br />
2<br />
Le point d'affirmation (!) placé après le nom du collecteur signifie que j'ai vu la<br />
plante provenant <strong>de</strong> la localité citée.<br />
Place après une localité sans indication du nom du collecteur, il signifie que la<br />
plante a été recueillie par moi-même à ladite station.<br />
Los n." d'exsiccata simplement suivis <strong>de</strong> ce point sans autre indication, se rapportent<br />
aux exsiccata publiés par l'auteur.<br />
2
18<br />
Vallée d'Alcantara ! (Exsicc. n.° 1128 !), Alfeile ! (Exsicc. n.° 597 sub. E.<br />
prostrata!) β. — Beira: Covilhã (R. da Cunha!). — Alemtcjo: Villa Velha<br />
do Ródão, Malpica (R. da Cunha !), Beja ! (Exsicc. n.° 1082 !), Rio Terges<br />
pr. Albornoa ! — (v. v. Juin.Sept. ©).<br />
— Aire géog.: Région méditerranéenne, Caucase, Perse.<br />
3. E. prostrata Ait. (Hort. Ken. II, pag. 439. — DC. L c. pag. 47.—<br />
—Parlât. Fl. ital. IV, pag. 450.— E. Forsk.ah.li Bourgeau. Exsicc. 4509,<br />
ex herb. Willkomm.<br />
Croit en société avec YE. Chamcesyce sur les collines argilobasaltiques<br />
près <strong>de</strong> la Tapada da Ajuda et <strong>de</strong> la vallée d'Alcantara pr. Lisbonne ! (Exsicc.<br />
n.° 1113 et 1110!)<br />
Prob.' subspontanée. (v. v. JuilletOctobre 0).<br />
OBSERV.: C'est, croyons nous, la première indication <strong>de</strong> l'existence <strong>de</strong> cette plante<br />
en Portugal.<br />
Cette espèce peut être, à première vue, prise pour VE. chamœsyce dont elle a le faciès.<br />
L'E. prostrata en diffère cependant par les appendices glandulaires entiers et roses,<br />
par les capsules ciliées seulement sur la carène avec les faces glabres, enfin par les<br />
graines à o7 ri<strong>de</strong>s régulières et parallèles sur la face ventrale. Les feuilles sont aussi<br />
plus <strong>de</strong>nses, d'un vert plus foncé, etc.<br />
— Aire géogr.: — Amérique tropicale et subtropicale, Louisiane, Texas,<br />
Brésil, Guiné, Sierra Leone, Bourbon, Maurice, Canaries. — Subspont.:<br />
Toulon, la Sicile.<br />
Section LT. Tithymalus (Scop.) Boiss. in DC. 1. c. pag. 99.<br />
— Feuilles caulinaires opposées — décussées I. Decussatœ.<br />
— Feuilles caulinaires alternes A.<br />
(Glan<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l'involucre entières, transversalement ovales ou arron<br />
) dies II. Helioscopia;.<br />
A.<br />
Glan<strong>de</strong>s en croissant ou bicornes, rarement tétracères, E. tetracerasj ou<br />
[ munies d'appendices claviformes B.<br />
[Glan<strong>de</strong>s en croissant, bicornes ou (rarement) tétracères, à cornes ter<br />
I minées en pointe III. Esulœ. !<br />
B.{Glan<strong>de</strong>s munies <strong>de</strong> 2 appendices claviformes, souvent accompagnés<br />
<strong>de</strong> plusieurs autres beaucoup plus petits donnant à la glan<strong>de</strong> une ap ,<br />
parence palméelobée. Capsules grosses,trigones, à coques carénées. IV. Myrsinitœ.<br />
Soussection I. Decussatœ (Boiss. in DC. 1. c. p. 99).<br />
4. E. Latliyris L. (Brot. I. c. pag. 414. — Gren. et Godr. I. c. pag. 98.<br />
— DC. I. c. pag. 99. —Willkomm et Lange. I. c. pag. 490.
19<br />
Tartago, catapucia menor, morganheira.<br />
Parfois subspontane en Estremadure, dans les lieux cultivés (v. v. JuilletAoût,<br />
bisannuelle).<br />
— Aire géogr.: — Angleterre, France, Tyrol, Italie, Canaries, Açores,<br />
Chine, Mexique, Pérou, Abyssinie.<br />
Soussect. II. Helioscopiœ (Roeper in Duby, Botanicon gallicum,<br />
pag. 413).<br />
Capsules verruqueuses, graines lisses ou très légèrement tuberculeuses<br />
(E. pubescens Vahl.) § I. Helioscopiœ spuriœ.<br />
Capsules lisses ou ailées, graines alvéolées réticulées § Π. Helioscopiœ verœ.<br />
§ I. Helioscopiœ spuriœ.<br />
Graines lisses — #<br />
(page 23)<br />
Graines finement tuberculeuses ## (page 22)<br />
* Graines lisses.<br />
— Feuilles du verticille ombellaire gran<strong>de</strong>s, elliptiqueslancéolées, atteignant<br />
la longueur <strong>de</strong>s rayons 5. E. hyberna L.<br />
— Feuilles du verticille ombellaire n'atteignant pas la longueur <strong>de</strong>s<br />
rayons i.<br />
. (Feuilles florales triangulaires 2.<br />
[ Feuilles florales orbiculaires, ovales ou arrondies 3.<br />
/Rhizome formé <strong>de</strong> pièces plus ou moins allongées, obliquement articulées,<br />
jamais munies <strong>de</strong> tubercules. Feuilles du verticille ombellaire<br />
ordinairement ovales lancéolées, les caulinaires lancéolées, <strong>de</strong><br />
0,04 à 0,07 c. m. <strong>de</strong> longueur 6. E. dulcis Jacq.<br />
JRhizome non articulé, muni <strong>de</strong> petits tubercules ovoï<strong>de</strong>s. Feuilles du<br />
verticille ombellaire rhomboidales, les caulinaires ovales obtuses<br />
atteignant 0,020,03 cm 7. E. angulata Jacq.<br />
(Feuilles très petites (0,0iS mm<br />
X0,003), linéaires — oblongues tiges gi<br />
3 les 8. E. uliginosa Welw.<br />
(Feuilles gran<strong>de</strong>s, lancéolées ou ovales; plantes robustes 4.<br />
. j Feuilles caulinaires très entières 9. E. rupicola Boiss.<br />
* (Feuilles caulinaires plus ou moins <strong>de</strong>ntées 5.
20<br />
[Feuilles florales semiorbiculaires, à base cordée, les caulinaires ses<br />
) sues, franchement <strong>de</strong>ntées 10. E. Welwitschii Boiss et R.<br />
jFeuilles florales presque ron<strong>de</strong>s, les caulinaires oblongues lancéolées,<br />
( atténuées en pétiole, très obscurément <strong>de</strong>ntées 11. E. <strong>de</strong>mentei Boiss.<br />
5. E. hiberna L. (Spec. pl. 656.— Gren. et Godr. I. c. pag. 80.—<br />
DC. I. c. pag. 422. —Willk. et Lge. I. c. pag. 492. — E. epithymoi<strong>de</strong>s<br />
Brot. Fl. lusit., pag. 344.—E. lusitanica Steud in DC. I. c. pag. /77.)<br />
Très rare : — Tras os Montes : Serra do Rebordão pr. Bragança (Brot.,<br />
M.Ferreira! Moller!).—Alemtejo : Portalegre (R. da Cunha. — (v. s.<br />
Juin. %).<br />
OBSERV.: On doit à mon avis rapporter à cette espèce YE. epithymoi<strong>de</strong>s du «Flora<br />
lusitanica» dont la courte diagnose (qui est mot pour mot celle du «Species plantarum»)<br />
s'accor<strong>de</strong> du reste parfaitement avec les caractères <strong>de</strong> ΙΈ. hiberna, espèce existant à<br />
la localité classique indiquée par Brotero pour son E. epithymoi<strong>de</strong>s.<br />
— Aire géogr.: — Irlan<strong>de</strong>, Angleterre, France occi<strong>de</strong>nt, et Pyrénées,<br />
Espagne.<br />
6. E. dulcis Jacq. (DC. I. c. pag. 427. — Gren. et Godr. I. c. pag. 80.<br />
— Parlât. Fl ital. IV, pag. 472. — E. solisequa Rchb. — Icon. fl. german.<br />
tab. 4759.<br />
Pithyusa doce.<br />
Assez répandue dans le nord du Portugal.<br />
Minho : Serra do Gerez, Agua do gallo, Renhado (Capelle et Torres !<br />
Moller!).—Douro: Rio Tinto, Santa Cruz do Bispo pr. Porto (Edw.<br />
Johnston!), S. Pedro da Cova (Schmitz!). — Beira: Sabugueiro pr. Serra<br />
da Estrella (M. Ferreira!). — (ν. v. AvrilJuillet. #).<br />
OBSERV.: La plupart <strong>de</strong>s échantillons &'E. dulcis provenant <strong>de</strong> l'Europe centrale ont<br />
les articles du rhizome courts et rapprochés. Ces articles sont un peu plus allongés et<br />
distants dans la flg. <strong>de</strong> la Flora Germanica <strong>de</strong> Beichenbach, mais cet allongement est<br />
encore plus exagéré dans les nombreux échantillons portugais que j'ai examinés.<br />
Ce caractère pourrait môme au premier abord faire prendre cette espèce pour YE. angulata<br />
si l'absence absolue <strong>de</strong> tubercules ovoï<strong>de</strong>s sur le rhizome ne l'en séparait très<br />
nettement. En outre, ces pièces quoiqu'atteignant 3 à 4 cent, sont très distinctement<br />
liées obliquement l'une à l'autre «articulis oblique concatenatis» (Boiss in DC. 1. c.)—<br />
Il est fort probable que cette elongation est due à la qualité du terrain dans lequel<br />
croit cette espèce en Portugal, terrain constitué par un humus entremêlé <strong>de</strong> granite<br />
désagrégé sans trace appréciable <strong>de</strong> calcaire. Mes observations ont porté sur une douzaine<br />
d'échantillons que je dois à l'infatigable obligeance <strong>de</strong> M. r<br />
Edwin Johnston et<br />
qui proviennent <strong>de</strong> Santa Cruz <strong>de</strong> Bispo pr. Porto.<br />
— Aire géogr.: — Europe moyenne et méridionale, Espagne.<br />
7. E. angulata Jacq. (Rchb. Icon. β. germ. lab. 4762! — DC. I. c.<br />
pag. 727. — Gren. et Godr. I. c. pag. 81. — Parlât. I. c. pag. 475.
21<br />
Rare dans le nord du Portugal.<br />
Tras os Montes : Serra do Rebordão (M. Ferreira ! Moller !). — (v. s.<br />
Juin. %).<br />
— Aire géog.:—Espagne orient, et boréale, France moyenne et austroocci<strong>de</strong>nt.,<br />
Autriche, Moravie, Illyrie, Podolie, Russie moyenne et méridionale.<br />
8. E. uliginosa Wehv. (Plant, lusit. exsicc. n.° 532.— DC. I. c.<br />
pag. 121<br />
Dans les marais à <strong>de</strong>mi <strong>de</strong>sséchés du littoral.<br />
Douro : Porto, parmi les ajoncs, Villa Nova <strong>de</strong> Gaia (Edw. Johnston !<br />
C. Barbosa !), Granja (M. Ferreira !), Ourentã (A. <strong>de</strong> Carvalho !) ; —<br />
Estremad. : Lagoa d'Obidos, en société avec Centaurea uliginosa, Erica<br />
Tetralix, Lysimachia Ephemerum, etc. (Wehv !). — Estremad. transtag. :<br />
Villa Nova <strong>de</strong> Milfontes (Welw. exsicc. n.° 532 !).— (v. v. AvrilMai. 11).<br />
OBSERV.: Dans cette espèce, les feuilles du verticille ombellaire sont tantôt oblongues<br />
ou ovales mucronées, tantôt cunéiformes émarginées, mais ces formes s'observent souvent<br />
sur le même individu.<br />
L'exemplaire <strong>de</strong> V. N. <strong>de</strong> Milfontes a les feuilles pubescentes et plus <strong>de</strong>nticulées<br />
que celles <strong>de</strong>s individus provenant <strong>de</strong> localités plus septentrionales, qui par leurs<br />
feuilles plus entières se rapprocheraient <strong>de</strong> YE. polygalœfolia Boiss et Reut.<br />
9. E. rupicola Boiss. (Voyage en Esp. pag. 566, tab. 461. — DC. I. c.<br />
pag. 431.—Welw. exsicc. n.° 664.—Willk. et Lge. I. c.pag. 494.<br />
— — β. major Boiss «procerior, foliis versus apicem sub serratis»<br />
Boiss in DC. I. c. pag. 434.—Bourgeau. 1853.<br />
exsicc. 2028, sub E. Clementei, ex herb. Willkomm.<br />
Dans les montagnes <strong>de</strong> la Serra <strong>de</strong> Monchique en Algarve, rare,<br />
a. Au bord <strong>de</strong>s chemins près Bu<strong>de</strong>ns (Welw. exsicc. n.° 661!) Monchique<br />
(A. Guimarães!).<br />
β. Dans les châtaigneraies pr. Monchique (Welw! Bourgeau!) — (v. s.<br />
JuinAoût. If).<br />
— Aire géogr.: — Espagne méridionale, Algérie.<br />
10. E. Welwitschii Boiss et Reut. Pugill. plant, nov. pag. 408. — DC.<br />
I. c. pag. 430.—Welw. Fl. lusit. 4840, exsicc. n." 89. — Soc. Broler.<br />
exsicc. n.° 405.<br />
Plante très polymorphe :<br />
— — a. genuina. — Caulibus sub umbella vix ramulosis, ramulis<br />
24 brevibus ; foliis umbellaribus obtusis, caulinis<br />
ovatis, vel ovato lanceolatis (Exsicc. n.° 1071).<br />
— — ß. r a m o s i s s i m a . — Caulibus a base ramosissimis, ra
22<br />
mis longis radiantibus ; foliis sa j<br />
pe subtus sparce<br />
— —<br />
pilosis, ciliolnlatis. Capsulae glabrae (Exsicc. n.° 1122)<br />
aut setigerae (Exsicc. n.° 1123).<br />
γ. minor. — Statura humilior ; caulibus rarissime ramulosis.<br />
Foliis minoribus; umbellar. acutis, caulinis<br />
lanceolatis (Exsicc. n.° 1072).<br />
Abondante sur les collines calcaires <strong>de</strong> l'Estremadure.<br />
a. Idanha pr. Bellas ! Entre Almornos et Ollelas ! Arruda dos Vinhos !<br />
Montelavar (R. da Cunha!), Bellas, S. Pedro <strong>de</strong> Cintra (Welw!), Collures<br />
(J: Gomes!), Ribeiro <strong>de</strong> Capari<strong>de</strong> pr. Cascaes (P. Coutinho!).—Estrem.<br />
transtag.: Serra da Arrábida ! Commenda ! — Alemtejo : Portalegre (A.<br />
R. da Cunha !)<br />
β. Entre Almornos et Ollelas au bord d'un ruisseau !<br />
γ. Entre Ramalhão et Cacem (Welw!), Almornos !— Estremad.<br />
transtag.: El Carmen ! Serra da Arrábida (Welw !) — (v. v. AvrilJuin. IL).<br />
OBSERV.: L'E. Welwitschii Boiss. et Reut, est très voisine <strong>de</strong> YE. rupicola Boiss. La<br />
principale difference spécifique consiste en ce que les feuilles caulinaires sont légèrement<br />
serrulées <strong>de</strong>ntées dans YE. Welwitschii tandis qu'elles sont entières dans YE.<br />
rupicola. La plante <strong>de</strong> l'Estremadure est du reste extraordinairemcnt polymorphe; on<br />
observe dans les feuilles caulinaires toutes les transitions entre la forme orbiculaire<br />
et la forme lancéolée.<br />
— Aire géogr.: — Estremadure et Estremad. transtagane, Alemtejo.<br />
11. E. Clementei Boiss (Voy. en Esp. pag. 564, tab. 459. — DC. I. c.<br />
pag. 430. — Willk. et Lge. I. c. pag. 494. — A. Warion herb, plant,<br />
allant, exsicc. n." 86! (18741876) ex herb. Willkomm.<br />
En Algarve, dans les charnecas calcaires <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> Loulé ; Ator !<br />
Barreiras brancas ! (Exsicc. n.° 822 ! sub. E. verrucosa). — (ν. v. Avril. IL).<br />
— Aire géogr.: — Espagne (Grena<strong>de</strong>), Algérie.<br />
OBSERV.: Plante nouvelle pour la flore portugaise.<br />
* * Graines finement tuberculeuses.<br />
12. E. pubescens Vahl. (DC. I. c. pag. 434.— Willk. et Lge. h c.<br />
pag. 496. — Gren. et Godr. I. c. pag. 79. — E. pilosa Brot. — Fl. lusit.<br />
pag. 315. —Welw. ß. argarb. exsicc. n." 554! Soc. Broler. exsicc. n." 403!)<br />
— ι— ß. subglabra Gren. et Godr.) Fl. <strong>de</strong> Fr. III, pag. 79.)<br />
«foliis et capsula glabrcscentibus» (Boiss in DC. 1. c.<br />
pag. 134).<br />
— — γ. leucotricha Boiss «foliis obtusissimis, polius <strong>de</strong>n
23<br />
tatis quam serrulatis ; capsula et semine dimidio minoribus»<br />
Boiss in DC. I. c.pag. 434. — Ε leucotricha<br />
Boiss. (Voy. en Esp. pag. 585 tab. 460).<br />
— — crispata Boiss. (E. crispata Hornem) «foliis abbreviates,<br />
margine plus minus undulatis» Hoiss in DC.<br />
I. c. pag. 435.<br />
Assez commune au bord <strong>de</strong>s ruisseaux, <strong>de</strong>s fossés, etc. la var.
24<br />
(Welw!). — Alemtejo: Marvão, Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong> (R. da Cunha), Serpa!<br />
— Algarve : entre Loulé et S. João da Venda ! — (v. v. Fév.Mai. 0).<br />
OBSERV.: Brotero considérait cette espèce comme étant le produit d'une hybridation<br />
entre les E. Peplus et E. Helioscopia «Planta hybrida esse vi<strong>de</strong>tur, pâtre E. Peplo, matre<br />
E. helioscopia» Brot. p. 314.<br />
— Aire géogr.: — Espagne, Baléares, Corse, Sardaigne, Sicile, Grèce,<br />
Afrique boréale, Canaries.<br />
14. E. helioscopia L. (Spec. 658. — Brot. I. c. pag. 342. —Welw. fl.<br />
algarb. exsicc. n. 03<br />
821970. — DC. I. c.pag. 436. — Gren. et Godr. I.<br />
c. p. 76. —Willk. et Lge. I. c. pag. 496.)<br />
Maleiteira, herva maleite,' tithymalo dos valles.<br />
Très répandue dans les champs cultivés et incultes.<br />
Tras os Montes: Bragança (P. Coutinho!). — Douro: Ribeira <strong>de</strong> Coselhas<br />
pr. Coimbra (Moller! Β. A. Gomes!). — Beira: Covilhã, Castello<br />
Branco (R. da Cunha!). — Estremad.: Cascaes (P. Coutinho!), Tapada<br />
d'Ajuda (Welw!). — Estremad. transtag.: Costa <strong>de</strong> Caparica (R. da Cunha!),<br />
Serra <strong>de</strong> S. Luiz et Arrábida! — Alemtejo: Beja, Portalegre (R.<br />
da Cunha !), Serpa ! — Algarve : Faro, Olhão (Welw ! A. Guimarães !) —<br />
(v. v. Janv.Mai).<br />
— Aire géogr.:—Asie occi<strong>de</strong>nt., Afrique boréale, Canaries, Ind. orient.,<br />
Japon, etc.<br />
Soussect. ΠΙ. Esulœ (Roep. in Duby 1. c. pag. 414)<br />
— Feuilles florales libres § I. Esulœ verœ.<br />
— Feuilles florales connées § IL Esulœ spuriœ.<br />
(page 32)<br />
§ I. Esulœ verœ<br />
— Graines tuberculeuses ou régulièrement fovéolées ridées; plantes<br />
annuelles *<br />
— Graines lisses ou irrégulièrement ridées, plantes vivares, rarement<br />
annuelles ou bisannuelles (E. segetalis L. et varriet *** Graines tuberculeuses ou régulièrement fovéolées ridées<br />
— Plantes annuelles.<br />
— Graines tuberculeuses, feuilles florales lancéolées linéaires 15 E. exígua L.<br />
— Graines régulièrement fovéolées ou ridées 1.
25<br />
(Graines comprimées, transversalement ridées 16. E. falcata Ε<br />
Ι J Graines hexagonales; 2 sillons sur les faces ventrales, fossettes sur les<br />
( faces latérales et dorsales 2.<br />
Í4 fossettes sur les faces latérales <strong>de</strong> la graine, 3 sur les faces dorsales.<br />
(Mai, Octobre) 17. E. Peplus L.<br />
3 fossettes sur les faces latérales, 2 sur les dorsales, feuilles caulinaires<br />
plus ron<strong>de</strong>s. (Janv., Avril) 18. E. peploi<strong>de</strong>s Gouan.<br />
15. E. exigua L. (Spec, plant. 654.— Brot. I. c. pag. 340.— DC. I. c.<br />
pag. 439.—Willk. et Lge. I. c. pag. 497.<br />
— — β. ret us a Roth, «foliis apice retusis vel. truncatis.<br />
— — γ. tri cusp ida ta Koch. «foliis apice subito subauricuculato<br />
dilatatis, retusis, cum mucronulo quasi trilobis»<br />
(Synop. pag. 634.)<br />
Esula menor, tithymalo menor.<br />
Dans les champs cultivés et incultes, les bois <strong>de</strong> pins, etc. très commune.<br />
a. Douro: pr. Porto (Edwin Johnston!).—Beira: Covilhã, Castello<br />
Branco (R. da Cunha!).—Estremad.: dans les vignes pr. Lumiar (Welw!),<br />
Lezíria d'Azambuja (R. da Cunha!), Lisboa (P. Coutinho!). — Alemtejo:<br />
Portalegre (A. R. da Cunha !).<br />
β. Douro: Coimbra, Lomba da Arregaça (A. <strong>de</strong> Carvalho! Moller!).<br />
— Estremad.: Oeiras (Welw !), Monsanto (J. <strong>de</strong> Mendonça !), Vallée d'Alcantara<br />
! Caneças! Lisboa (P. Coutinho!), Fornos d'ElRei (W^elw!).—<br />
Estremad. transtag.: Serra da Arrábida ! — Alemtejo : Marvão, Beja (R.<br />
da Cunha!). — Algarve: Loulé! Bemsafrim! Lagos! Faro (Welw!).<br />
γ. Estremadure : Santarém (Β. B. Gomes !), Oeiras (Welw !), Ajuda<br />
(R. da Cunha!) — (v. v. MaiJuillet. ©).<br />
— Aire géogr.: — Toute l'Europe, Caucase, Syrie, Afrique boréale.<br />
16. E. falcata L. (Spec. 654. — Duby. I. c. pag. 416. — Desf. Flor.<br />
Allant. I, pag. 379. — Gren. et Godr. I. c. pag. 92).<br />
foliis<br />
Semina faciebusi<br />
floraliDUS<br />
dissitis a. genuína.<br />
56 s'ulcatis jfolis floralib. <strong>de</strong>nsius imbricatis]^ gj ffi^ ζ; ?f U<br />
Semina faciebus 1218. sulcatis, foliis floralib. dissitis lusitanica.<br />
— — β. congesta(2?. falcata Willk. et Lange pro parte,<br />
non L.) — Nana, simplex vel multicaulis, radiis umbellae<br />
ab initio capitato congeslis. Foliis floralibus<br />
lalissimis, abrupte cuspidatis (v. s.)<br />
— — γ. r u b r a Cavan. (Icônes. I, tab. 34, fig. 1. — Cutanda<br />
Flor, madrit. pag. 599. — «Planta minima tota rubens»<br />
DC. I. c. pag. 440.) (v. v.)
26<br />
— — â. lusitanica — Habitusplantaetypicae, sedseminis dimidio<br />
minoris, faciebus 1218 sulcatis, sulcis abbreviatis<br />
ad foveolas reductis (Exsicc. n.° 1087 !) (v. v.)<br />
Dans les jachères, les moissons, etc.<br />
«. Estremadure: Cascaes (P. Coutinho!).<br />
3. Tras os Montes : Castro,.poço dos Estudantes, Bragança (M. Ferreira!<br />
P. Coutinho!). — Beira: Castello Branco! — Algarve: pyrami<strong>de</strong> da Cabeça<br />
pr. Faro (A. Guimarães !).<br />
γ. Tras os Montes: Bragança (M. Ferreira!).—Algarve: Villa Real<br />
<strong>de</strong> Santo Antonio !<br />
5. Alemtejo : Entre Beja et Albornoa ! (Exsicc. n.° 1087 !), Castello <strong>de</strong><br />
Vi<strong>de</strong>, Povoa et Meadas (R. da Cunha !), Santa Anna <strong>de</strong> Serpa ! (v. v. et s.<br />
MaiJuil. 0).<br />
OBSERV. Le type à feuilles florales distantes, ovales ou triangulaires acuminées, que<br />
l'on rencontre en France, parait être très rare dans la Péninsule et la plante trouvée à<br />
Cascaes, est, <strong>de</strong> toutes les formes décrites plus haut, celle qui s'en rapproche le plus;<br />
elle est pour ainsi dire i<strong>de</strong>ntique à un échantillon récolté par le regretté <strong>de</strong> Schoenefeld à<br />
Sartrouville pr. Paris, (août 1849.) exemplaire qui fait partie <strong>de</strong> l'Herbier d'Europe du<br />
musée <strong>de</strong> l'Ecole Polytechnique. J'ai appelé congesta, la forme qui parait être la plus<br />
commune en Espagne ainsi que j'ai pu le voir par les <strong>de</strong>scriptions données ou les<br />
échantillons recueillis par M. M. Boissier, Bourgeau, Willkomm; cette variété est rare<br />
enPortugal,outout au moins peu dispersée, puis qu'elle ne se trouve que sur trois points<br />
distants entr'eux d'au moins 200 kilom., au nord, au centre et au sud. Enfin la variété<br />
lusitanica (flg. B.), si distincte par ses graines, parait être jusqu'ici spéciale au S. E.<br />
du Portugal (Alemtejo) oû elle est relativement abondante. Cette <strong>de</strong>rnière plante a le<br />
port du type.<br />
—Aire géogr.: — Europe moyenne et australe, Anatolie, Caucase,<br />
Syrie, Afghanistan, Belouchistan.<br />
17. E. Peplus L. (Spec. 653.—Brot. I. c. pag. 340. — DC. Ζ. c. pag.<br />
/4/.—Willk. et Lge. I. c. pag. 498.)<br />
Esula redonda.<br />
Commune partout, dans les champs, les haies, etc.<br />
Douro : Alpenduradas, Ameal (Moller !). — Estremad. : Monte Gordo<br />
pr. Villa Franca (R. da Cunha !), Monsanto ! Lisbonne ! Cascaes (P. Coutinho!),<br />
Alcantara! Algés! — Estremad. transtag.: Caparica (Welw! Alfeite!<br />
Serra <strong>de</strong> S. Luiz! Palmella! — Alemtejo: Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong> (R. da<br />
Cunha!). — Algarve : Faro (Guimarães!) — (v. v. AvrilDécembre. 0).<br />
— Aire géogr.: — Cultures <strong>de</strong> toute l'Europe, Egypte, Arabie.<br />
18 (?) E. peploidcs Gouan. (Gren. et Godr. I. c. pag. 94. — DC. I. c.<br />
pag. i4\. —Willk. et Lge. I. c. pag. 498.)<br />
Au printemps dans les lieux cultivés.
27<br />
Douro : Coimbra (Carvalho ! Moller !), Formozelha (Moller !).—Estremad.:<br />
Serra <strong>de</strong> Monsanto (R. da Cunha), Quinta da Pimenteira pr. Lisbonne<br />
(Welw!), Fort d'Almada pr. Cacilhas! (Exsicc. n.° 125 !).— Alemtejo :<br />
Serpa!—Algarve: Faro (Guimarães!). — (v. s. Janv.-Avril. Q).<br />
OBSERV.: On rencontre souvent sur le même individu <strong>de</strong>s graines à 2-3 et d'autres<br />
à 3-4 fossettes et cela sur un assez grand nombre d'exemplaires. Les feuilles sont, il<br />
est vrai, un peu plus arrondies dans le bas <strong>de</strong> la tige, et la plante est plus précoce. Ne<br />
serait-ce pas une simple forme vernale <strong>de</strong> YE. Peplus L.?<br />
— Aire géogr.: — Espagne, Baléares, France méridionale, Sardaigne,<br />
Italie, Sicile, Illyrie, Grèce, Crète, Afr. boréale, Maroc.<br />
* * Graines lisses ou irrégulièrement fovéolées ridées<br />
— Graines fovéolées ou réticulées f<br />
— Graines lisses ft<br />
Ί" Graines fovéolées ou réticulées<br />
— Tiges fistuleuses, graines très élégamment vermiculées <strong>de</strong> blanc sur fond<br />
noir 19. E. medicaginea Boiss.<br />
— Tiges pleines, graines fauves ou cendrées, fovéolées ou réticulées ... 1.<br />
1<br />
(Capsules munies <strong>de</strong>2 ban<strong>de</strong>s granulées sur le dos <strong>de</strong>s coques.<br />
(Capsules á coques lisses<br />
α l Glan<strong>de</strong>s simplement bicornes 20. E. segetalis L.<br />
(Glan<strong>de</strong>s à 4 cornes 21. E. tetraceras Lge.<br />
Graines noires, obscurément marbrés ruguleuses, plante multicaule à<br />
feuilles imbriquées 22. E. imbricata Vahl.<br />
Graines cendrées, superficiellement fovéolées 4.<br />
(Feuilles caulinaires petites, obovales oblongues, cunéiformes, parfois<br />
] refuses. Tiges <strong>de</strong> 0,10 à 0,12 cm 23. E. transtagana Boiss.<br />
(Feuilles caulinaires lancéolées ou linéaires 5.<br />
ÍFeuilles florales ovales <strong>de</strong>ltoï<strong>de</strong>s obscurément <strong>de</strong>ntées, les caulinaires<br />
lancéolées ou linéaires 24. E. madritensis Boiss.<br />
Feuilles florales et ombellaires conformes aux caulinaires, ces <strong>de</strong>rnières<br />
un peu plus étroites 25. E. baetica Boiss.<br />
19. E. medicaginea Boiss. (Tot/, bol. Espagne pag. 569, lab. 462. — DC.<br />
I. c. pag. 444.—Willk. et Lge. I. c. pag. 499.—Welw. pl. algarb.<br />
exsicc. n.° 364. — Bourgeau. Exsicc. n.°2029, ex herb. Willk.)
28<br />
— — ß. oblongifolia J. Ball. «folia caulina linearioblonga,<br />
vel oblongoovalia apice truncata, sinu lato emarginata»<br />
(Spicileg. fl. Maroccanœ pag. 659.)<br />
Assez abondante dans les moissons.<br />
a. et 'ii. Algarve: Charneca d'Espiche pr. Lagos (Welw!), Tavira<br />
(Bourg!), Bensafrim pr. Lagos! (Exs. n.° 862, sub E. seticornis!)— (v.<br />
v. Mars.Juin. 0).<br />
— Aire géogr.:—Espagne méridionale, Baléares, Afrique boréale,<br />
Maroc.<br />
20. E. segetalis L. (Spec. 657. — Brot. I. c. pag. 342. —DC. I. c.<br />
pag. 445. — Grenier et Godr. I. c.pag. 94. —Willk. et Lge. I. c.pag. 499.<br />
— — β. pine a Willk. 1. c. [E. pinea L. et auctoribus.) Folia<br />
linearia.<br />
— — γ. 1 itt or a li s Willk. 1. c. (E. portlandica L. et auctorib.)<br />
Folia obovatolinearia aut spathulata. —Wellw. Fl.<br />
algarb. exsicc. n.° 573. — Soc. Brot, exsicc. n." 404.)<br />
Alforva brava.<br />
Très répandue, a. Dans les endroits cultivés, principalement les moissons:<br />
Tras os Montes : Capella <strong>de</strong> S. Sebastião pr. Bragança (P. Coutinho !<br />
Moller! M.Ferreira!). — Douro: Moledo (J. A. Henriques!).—Beira:<br />
Castello Mendo, Covilhã, Idanha a Nova, Castello Branco ! (R. da Cunha!).<br />
— Algarve: S. João da Venda entre Faro et Loulé! — (v. v.)<br />
ß. Dans les bois <strong>de</strong> pins, sur les collines, les falaises escarpées du sud<br />
du Portugal.<br />
Estremadure: Serra <strong>de</strong> MonteJunto ! (Welw!), Torres Novas (R. da<br />
Cunha !). —Estremad. transtag : Alfeite (Welw ! R. da Cunha !), Valle do<br />
Rosal ! Palmella! Valle <strong>de</strong> S. Luiz, Serra da Arrábida ! Cabo <strong>de</strong> Espichel !<br />
(Exsicc. n.° 680, sub. E. imbricata!), Cabo <strong>de</strong> Sines (Welw!) — (v. v.)<br />
γ. Sables maritimes ou falaises du littoral.<br />
Douro : Porto (Edw. Johnston !), Buarcos (A. <strong>de</strong> Carvalho !), Figueira<br />
da Foz (Moller!). — Estremad.: Ilha Berlenga ! (Exsicc. n.° 91 !), Baleai<br />
pr. Peniche ! Praia das Maçãs ! — Estremad. transtag.: Costa <strong>de</strong> Caparica !<br />
(Exsicc. n.° 909). — Algarve : Cabo <strong>de</strong> S. Vicente (Welw. exsicc. n.° 373<br />
sub. E. Azorica !) — (v. v. AvrilAoût. 0 et bisannuelle).<br />
OBSEHV.: Quelques exemplaires du type α, par exemple ceux provenant <strong>de</strong> Moledo,<br />
Castello Branco (Exsicc. n.° 1131!), Bragança et Castello Mendo, présentent sur les<br />
involucres du même individu dos glan<strong>de</strong>s normalement bicornes, et d'autres à 3, 4 et S<br />
cornes.<br />
La môme anomalie s'est présentée sur un exemplaire recueilli dans les bois <strong>de</strong><br />
Torres Novas et planté au Jardin Botanique. En Mars, les glan<strong>de</strong>s étaient normales,<br />
vers Juillet, Août, Les rayons <strong>de</strong> la môme ombelle alors considérablement allongés<br />
présentèrent <strong>de</strong>s involucres à glan<strong>de</strong>s 2, 3, 4 et S fois divisées. Après quelques pluies
29<br />
qui survinrent en Septembre, les <strong>de</strong>rniers involucres apparurent <strong>de</strong> nouveau normalement<br />
bicornes. En Octobre notre sujet produisit au<strong>de</strong>ssous du verticille ombellaire<br />
<strong>de</strong>s rejets qui vraisemblablement fleuriront l'année prochaine. Quant aux capsules, elles<br />
sont en tout semblables à celles <strong>de</strong> l'E. segetalis et <strong>de</strong> ses variétés.<br />
— Aire géogr.:—a. Europe central, Candie, Afr. boréale, Canaries;<br />
— β. Region méditerranéene ; — γ. Littoral européen <strong>de</strong> l'Atlantique (Angleterre,<br />
Irlan<strong>de</strong>, France occi<strong>de</strong>ntale, Espagne occi<strong>de</strong>nt.)<br />
21 (?). E. tetraceras Lge. (Pugillus IV, pag. 322. —Willk. et Lge. I.<br />
c. pag. 500.)<br />
— Minho: «Rives du Minho pr. Valença» (Lge.) — (η. v. Août).<br />
OBSERV.: J'e n'ai pas vu d'exemplaire authentique <strong>de</strong> cette espèce qui n'est peutêtre<br />
qu'une <strong>de</strong>s formes acci<strong>de</strong>ntelles signalées à propos <strong>de</strong> l'E. segetalis.<br />
— Aire géogr.: — Gallice: PonteYedra, Tuy.<br />
22. E. imbricata Vahl. (DC. I. c. pag. 149.— Willk. et Lge. I. c.<br />
pag. 500.)<br />
OBSERV.: Cette espèce ne paraît pas avoir été retrouvée <strong>de</strong>puis Vahl.<br />
Portugal (Vahl.) — (n. v.)<br />
— Aire géogr.: — Espagne, Baléares.<br />
23. E. transtagana Boiss. (Diagn. orient. 2. IV, pag. 88. — DC. I. c.<br />
pag. 149.—Welw. exsicc. 549 (1848) et 323 (1831).<br />
Dans les bois <strong>de</strong> pins, principalement dans les parties humi<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> l'Estremadure.<br />
Bellas ! Estoril et Pharol da Guia pr. Cascaes (Welw !). —<br />
Estremad. transtag.: Seixal! Arrentella ! Calhariz d'Arrabida! (Exsicc.<br />
n.° 1125!), Cezimbra! Cap d'Espichel! Valle<strong>de</strong> Zebro, S. André (Welw!)<br />
— (v. v. MaiJuin. IL).<br />
— Aire géogr.:—Estremadure portugaise.<br />
24. E. madritensis Boiss. (DC. I. c. pag. 449. — Willk. et Lge. I. c.<br />
pag. 501.—E. nicœensis Coss. non AIL; Bourgeau pl. d'Espagne, exsicc.<br />
2245, ex herb. Willk!)<br />
— — ß. ramosissima. — Nana, caespitosa ; folia caulina<br />
ovata vel oblongo acuminata obsolete trinervia, coriacea.<br />
Capsula subsphaerica (Exsicc. n.° 1100!)<br />
Région montagneuse du nord et l'est.<br />
a. Douro: Moledo (W^. Lima!). — Beira Baixa: Castello Branco (R,<br />
da Cunha!) Exsicc. n.° 1099!
30<br />
β. Douro: Regoa, rives du Douro (M. Ferreira!);—Beira Baixa: Castello<br />
Branco! (Exsicc. 1100 !) — (v. v. JuilletAoût. IL).<br />
— Aire géogr.: — Espagne centrale et méridionale.<br />
OBSERV.: Plante nouvelle pour la flore portugaise.<br />
25. E. baitica Boiss. (DC. I. c. pag. 450. —Willk. et Lge. I. c.pag.<br />
504.—E. trinervia Boiss. Voy. en Espagne, pag. 570, tab. 463. E. carniolica<br />
Brot. (?), Fl. lusit. pag. 347.<br />
Répandue dans le sud <strong>de</strong> l'Estremadure et en Algarve dans les terrains<br />
siliceux: — Estremadure transtag.: Villa Nova <strong>de</strong> Milfontes (Welw!).—<br />
Algarve: Cap S. Vincent, Sagres, Faro (Welw!), Charneca d'Espiche et<br />
<strong>de</strong>s Catalans pr. Lagos! (Exsicc. n.° 707!) — v. v. Avril).<br />
OBSERX.: Je n'admets qu'avec une certaine réserve le rapprochement <strong>de</strong> l'E. carniolica<br />
Brot, et <strong>de</strong> l'E. baetica Boiss., rapprochement adopté par divers auteurs: En<br />
effet si l'on tient compte <strong>de</strong> la diagnose <strong>de</strong> Brotero qui donne à sa plante <strong>de</strong>s glan<strong>de</strong>s<br />
arrondies entières «petalis sub rotundis integris» YE. carniolica Brot, rentrerait dans<br />
la section
31<br />
Welw!), entre Faro et Loulé! (Exsicc. n.° 828!), Faro (A. Guimarães!)<br />
— (v. v. AvrilJuin. 11).<br />
— Aire géogr.: — Région méditerranéenne, (Canaries).<br />
27. E. terracina L. (Spec. 654. — DC. I. c. pag. 457. — Gren. et Godr.<br />
I. c. pag. 89. — Willk. et Lge. I. c. pag. 502. — E. seticornis Brot. I. c.<br />
pag. 314.)<br />
— — β. latifolia Boiss. «foliis caulinis ovato ellipticis, floralibus<br />
triangulosubrotundis, obtusiusculis» (Willk.<br />
l. c.)<br />
— — γ. a η g u s t i f ο 1 i a Lge. «foliis caulinis auguste linearibus<br />
acutis, cyma ampla diffusa, foliis floralibus lanceolate<br />
ova tis».<br />
— — δ. re tu s a Boiss. «foliis late ovalibus, obovatis, vel obcordatis,<br />
profun<strong>de</strong> ëmarginatis» (Willk. I. c.)<br />
Assez répandue dans les terrains siliceux à proximité du littoral.<br />
β. Estremadure transtag.: Estação da Sau<strong>de</strong> pr. Setúbal (Welw!), Peninsula<br />
<strong>de</strong> Tróia! (F2xsicc. n.° 489 !), Alcácer do Sal (Brot.); — Algarve:<br />
côtés <strong>de</strong> la route <strong>de</strong>rrière Faro (Welw!) — (v. v.)<br />
γ. Estremad.: S. Martinho do Porto! (Exsicc. n.° 91 !) Dans les joncs<br />
à S. Martinho (Welw!), Cabo Carvoeiro pr. Peniche (Welw!). — Estremadure<br />
transtag.: sables maritimes <strong>de</strong> Tróia (W r<br />
elw!) — (v. v.)<br />
Estremad.: Convento <strong>de</strong> S. Francisco pr. Peniche ! Praia das Maçãs !<br />
(Exsicc. n.° 918!). — Algarve: Santo Antonio do Alto pr. Faro (A. Guimarães<br />
!) — (v. v. MaiAoût. © et bisannuelle).<br />
— Aire géogr. : — Région méditerranéenne (y compris les Açores et<br />
les Canaries).<br />
28. E. androssemifolia Schousb. ex Horn. (DC. I. c. pag. 162. — E. androsœmifolia<br />
Vahl. ap. Lge. Pug. IV, pag. 128.)<br />
Parties sombres et humi<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l'Alemtejo (Schousb. 16 Août. 1798).<br />
— Portugal (Horn.), Algarve (Hoffm.) — (n. v.)<br />
OBSERV.: Cette espèce n'a pas été retrouvée <strong>de</strong>puis.<br />
29. E. nicaicnsis Allioni. (Fl. pe<strong>de</strong>m. I, pag, 285, tab. 6, fig. I.—<br />
DC. I. c. pag. 165. — Gren. et Godr. I. c. pag. 87.—Willk. et Lge. I.<br />
c. pag. 503. — E. Myrsinites Brot., pro parte statione. (non L.J<br />
— — ß. coar etat a Boiss. «foliis acutiusculis, magis approximatis,<br />
umbellœ radiis brevibus» (Voy. en Esp.<br />
pag. 568; Willkomm et Lange l. c. pag. 503).
32<br />
Abondante dans les charnecas et les bois <strong>de</strong> pins clairsemés <strong>de</strong> la Serra<br />
d'Arrabida :<br />
a. et β. Cabeço <strong>de</strong> Milregos ! (Exsicc. n.° 10801), Quinta da Commenda<br />
(Möller!), Serra d'Arrabida (Brot. Welw!) (v. v. JuinAoût. %).<br />
OBSERV.: Ainsi qu'on le verra plus loin à la suite <strong>de</strong> la <strong>de</strong>scription <strong>de</strong> ΓΕ. Broteri,<br />
YE. Myrsinites <strong>de</strong> Brotero n'est synonyme <strong>de</strong> YE. nicœnsis Ail. que pour une partie <strong>de</strong><br />
son habitat, la diagnose du «Flora lusitanica» ne pouvant en aucune façon se rapporter<br />
à l'espèce d'Allioni.<br />
— Aire géogr.: — Espagne, France méridionale, Piémont, Illyrie, Italie,<br />
Dalmatie, Hongrie, Grèce, Afrique boréale.<br />
30. E. Paralias L. (Spec. 657. — Brot. Ζ. c. pag. 311.— DC. Ζ. c.<br />
pag. 167. — Gren. et Godr. I. c. pag. 86.—Willk. et Lge. I. c. pag. 504.<br />
— Soc. Broter. exsicc. n." 253.)<br />
Morganheira das Praias, Morganiça.<br />
Très abondant dans les sables maritimes du littoral.<br />
— Douro: Leça da Palmeira (D. Sophia!), Figuiera (Brot.), Buarcos<br />
(A. <strong>de</strong> Carvalho!). — Estremad.: Cascaes (P. Coutinho!), Estuaire du<br />
Tage, Belém, Pedrouços, S. José du Ribamar (Welw ! R. da Cunha ! O.<br />
Simões!). — Estremad. transtag. : Alcochete (P. Coutinho!), Costa <strong>de</strong><br />
Caparica! Trafaria, Villa Nova <strong>de</strong> Milfontes (Welw!). — Algarve: Faro,<br />
Cap. <strong>de</strong> S. Vincent, Cap. <strong>de</strong> Santa Maria (Welw ! A. Guimarães !) — (v.<br />
v. MaiSeptemb. IL).<br />
— Aire géogr.: — Sables maritimes <strong>de</strong> l'Europe occi<strong>de</strong>ntale et australe,<br />
<strong>de</strong> l'Angleterre au Portugal et à la Grèce; Smyrne, Syrie, Palestine, Egypte.<br />
§ II. Esulœ spuriœ (feuilles florales connées)<br />
Capsules glabres (plante habitant les bois humi<strong>de</strong>s) 31. E. amygdaloi<strong>de</strong>s L.<br />
Capsules velues (plante habitant les coteaux calcaires) 32. E. Charadas L.<br />
31. E. amygdaloi<strong>de</strong>s L. (DC. I. c. pag. 170. — Gren. et Godr. I. c.<br />
pag. 97.—Willk. et Lge. I. c. pag. 504. — E. sylvatica (Jacq.)—'Brot.<br />
Fl. lusit. pag. 317.—Welw. exsicc. n os<br />
539, 386 et 422.)<br />
Dans les bois frais et humi<strong>de</strong>s.<br />
Minho : Braga (J. A. Sequeira !), Serra do Gerez, Torgo, Agua do<br />
Gallo (Moller !).—Tras os Montes: Bives du Sabor pr. Bragança (M. Ferreira!).—<br />
Douro: Porto (Edw. Johnston!), Serra da Louzã (Moller),<br />
Coimbra (Brot. Guimarães !). — Beira : Mido, Castello Bom, Manteigas (R.<br />
da Cunha ! ). — Estremadura : Villa Nova d'Ourem ! Serra <strong>de</strong> Cintra
33<br />
(Welw!); — Alemtejo: Portalegre, Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong> (R. da Cunha!) —<br />
(v. v. Fev.Mai. %).<br />
— Aire géogr.: — Espagne, Suisse, Allemagne, Italie, Sicile, Hongrie,<br />
Caucase, Russie, Perse.<br />
32. E. Gharacias L. (Species 662. — Brot. l. c.pag. 319.— DC. I. c.<br />
pag. 472. — Gren. et Godr. I. c. pag. 97.—Willk. et Lge. I. c. pag. 504.)<br />
Trovisco macho, Tithymalo maior, Maleiteira maior, herva leiteira das<br />
maleitas.<br />
Dans les haies, sur les collines principalement calcaires, très répandue.<br />
— Douro: Penedo da Sauda<strong>de</strong>, Coimbra (Β. Β. Gomes! A. Guimarães!),<br />
Quinta das Lagrimas (Β. B. Gomes!). — Estremad.: Ilha Berlenga ! Bucellas<br />
! Vialonga ! Povoa ! Villa Franca (R. da Cunha !), Cascaes (P. Coutinho<br />
!), Cruz Quebrada! Serra <strong>de</strong> Monsanto! (Exsicc. n.° 150).—<br />
Estremad. transtag.: Serra <strong>de</strong> S. Luiz et Arrábida ! Castello <strong>de</strong> Cezimbra!<br />
— Algarve: Châtaigneraies <strong>de</strong> Monchique (Welw!) —(v. v. JanvAvril. %).<br />
— Aire géogr.: — Espagne, Baléares, France méridionale, Italie, Sicile,<br />
Candie.<br />
Soussection IV. Myrsiniteœ (Boiss. in DC. pag. 173)<br />
33. E. Hroteri sp. nov.— (Tithymalus lusitaniens latifolius, fructu exquisite<br />
triangularis. — Tournef. Inst. pag. 87. — E. Myrsinites Brot. Fl.<br />
lusit. pag. 347, <strong>de</strong>scriplio et pro parte stalio (non Linn.).<br />
Radix perennis subrainosa cortice fusco. — Caulibus cœspitosis, crassis adscen<strong>de</strong>ntibus<br />
vel procumbentibus, inferne cicatricoso <strong>de</strong>nudatis. — Umbellœ radiis elongatis,<br />
numerosis (715) semel aut raro duplicato bifidis. Foliis subimbricatis, integerrimis,<br />
margine sub lente scabridulis, crassis, coriaceis, late linearibus vel linear!<br />
lanceolatis, acuminatis, glaucoviridibus; caulinis (3'/4'/i/ 2 long. 6"'8"' latis) inferioribus<br />
reflexis, elongatis, saepe falciformibus, acutis, in sicco pungentibus; superioribus<br />
brevibus obtusiusculis; umbellaribus numerosis, val<strong>de</strong> polymorphis, rh'ombeoovatis,<br />
v. oblongis, v. obovatocuneiformibus, v. lanceolatis, caulinis iuterdum conformibus;<br />
floralibus eoncavis subtriangularibus, vel ovatoorbiculatis subrotundis, obtusis, mucronulatis,<br />
sœpe roseomarginatis radiis longioribus. fnvolucri campanulatoventricosi,<br />
lobis ovatis ciliolatofimbriatis. — Glandulis 4, crassis flavo aurantiacis, transverse<br />
oblongis, biappendiculatis, vel saepissime irregulariter palmato lobatis, appendicibus<br />
magis pallidis, (2) claviformibus, eœteris (14) multo minoribus. Stylis longis, ultra<br />
medium coàlitis; stygmato bilobo.—Capsula trigona, coceis immer pûnetato rugosis,<br />
dorso carinatis. — Semino máximo, initio cinerasceiite, maturo fuscescente, oVato,<br />
obtuse tetragono, irregulariter et obsolete vermicúiatò riigosó. Caruncula stipitata,<br />
sub pentagona, truncata, apice concava, <strong>de</strong>mum fere sessili <strong>de</strong>pressa. (Exsicc. n.° 10491)<br />
Floreb. M'artiO, Aprili — fruct. Majo.<br />
Cette espèce, par la structure <strong>de</strong>s graines, rentre dans la section «semina vermiculato<br />
rugosu» (Boiss. in DC. 1. c. pag. 173) Elle diffère <strong>de</strong> l'E. MyrSiniths L. <strong>de</strong> laquelle<br />
elle est assez voisine, par ses feuilles caulinaires linéaires ou linéaires lancéolées<br />
aiguës 4 à 5 fois plus longues que larges, tandis qu'elles sont rhomboidales ou oblongues<br />
ovales et seulement 2 fois à 2 fois '/2 plus longues que larges dans l'E. Myrsi<br />
3
34<br />
iates L.—par les rayons <strong>de</strong> Γ ombelle plus allongés, égalant à peu près 2 fois la longueur<br />
<strong>de</strong>s feuilles ombellaires, tandis qu'ils les dépassent à peine dans l'autre espèce<br />
—par ses capsules plus franchement triangulaires et enlin par ses graines très superficiellement<br />
vermiculées rugueuses. La cicatrice située à la partie inférieure <strong>de</strong> la<br />
graine est aussi plus gran<strong>de</strong> et plus régulière; le port <strong>de</strong> la plante plus dressé, etc., etc.<br />
— Région montagneuse au Ν. E. et à l'Est du Portugal.<br />
Trás os Montes: Bragança (P. Coutinho! M. Ferreira!). — Beira: «In<br />
solo árido sabuloso prope Manteigas et alibi circa Herminium in Beira<br />
(Brot!), Manteigas, Covilhã, Villar Formoso (Tournef., R. da Cunha!)—<br />
(v. v. et s. MarsAvril. %).<br />
OBSKBV.: Brotero dans le «Flora lusitanica» ne cite pas seulement la station <strong>de</strong><br />
Manteigas, il indique encore son E. Myrsinites en Estremadure, «in asperis montosis<br />
<strong>de</strong> Arrábida» où croît YE. nicœensis Ail. Cette méprise a été probablement consacrée<br />
par les publications ultérieures <strong>de</strong> Welwitsch qui ne paraît pas avoir jamais distribué<br />
la plante <strong>de</strong>s serras d'Estrella et <strong>de</strong> Bragança, tandis qu'il récolta abondamment celle<br />
<strong>de</strong> la serra d'Arrabida.<br />
Quoiqu'ayant une certaine analogie <strong>de</strong> port et faciès, il est impossible, après examen,<br />
<strong>de</strong> continuer à confondre les <strong>de</strong>ux plantes et surtout <strong>de</strong> faire cadrer YE. nicœensis Ail.<br />
avec la diagnose si explicite du «Flora lusitanica». On le verra dans le tableau suivant<br />
où les principaux caractères différentiels sont en regard.<br />
E. nicœensis Allioni<br />
SERRA DA ARRÁBIDA (Exsicc. n.° 1080!)<br />
Glan<strong>de</strong>s â 2 cornes courtes terminés en<br />
pointe.<br />
Capsules ovales sphœriques à coques<br />
ron<strong>de</strong>s.<br />
Graines ovales, à peine fovéolées ou lisses;<br />
caroncule conique, sessile.<br />
Floraison: JuinAoût.<br />
E. Myrsinites Brotero<br />
MANTEIGAS, SERRA DA ESTRELLA (Exsicc.<br />
n.° 10491) BRAGANÇA<br />
Glan<strong>de</strong>s palmées lobées à cornés épaissies,<br />
subglobuleuses.<br />
Capsules trigones, coques carénées.<br />
Graines tétragones obscurément ridées<br />
ruguleuses; caroncule stipitée, déprimée,<br />
concave en <strong>de</strong>ssus.<br />
Floraison : MarsAvril.<br />
L'E. Broteri est très polymorphe; les exemplaires provenant du Trás os Montes sont<br />
en général plus dressés et à feuilles plus courtes et moins larges, mais cette forme se<br />
rencontre aussi dans la Beira où prédomine cependant une forme robuste et trapue à<br />
rameaux plus courts et à feuilles quelquefois du double plus longues et plus larges.<br />
Explications <strong>de</strong>s figures (Planche I, A, αe), a. port <strong>de</strong> YE. Broteri; b. un <strong>de</strong>s rayons<br />
<strong>de</strong> l'ombelle; c. un involucre et ses glan<strong>de</strong>s; e. graines munies <strong>de</strong> leur caroncule.<br />
Tribu II. [Pliyllaiiteae Bartl. (J. Müll. ap. Willk. 1. c. pag. 505)<br />
II. Securinega Juss. (J. Müll, in DC. 1. c. pag. 446)<br />
34. S. buxifolia J. Muell (in DC. I. c. pag, 452. —Willk. et Lge. I. c.<br />
pag. 506. — Colmeiroa buxifolia Reut. — Rhamnus buxifolius (Poir.) Brot.<br />
FL lusit. I, pag. 301.)<br />
Tamujo (Alemtejo).
35<br />
Très abondant au bord <strong>de</strong>s cours d'eau <strong>de</strong> la partie est du Portugal.<br />
Rives du Douro : Peso da Regoa (Brot.), Pinhão (M. Ferreira !). — Rives<br />
du Tage ou <strong>de</strong> ses affluents : Malpica (R. da Cunha !), entre Constança et<br />
Tancos ! —Rives du Guadiana ou <strong>de</strong> ses affluents ! rio Chança, rio Enxoe !<br />
(Exsicc. n.° 17), rio Lima! Entre Serpa et Mértola (Comte <strong>de</strong> Ficalho!),<br />
Rives du Guadiana pr. Mértola (Brot.) — (ν. ν. Fl. Fev.Mars — fruct.<br />
Juin. h).<br />
— Aire géogr.:—Espagne et Portugal, Algérie.<br />
Tribu III. Acalyplieae (J. Muell. ap. Willk. 1. c. pag. 507)<br />
III. Crozophora (Neck. ap. Willk. 1. c.)<br />
35. P. linctoria A. Juss. (Gren. et Godr. /. c. pag. 101.—Willk. et<br />
Lge. I. c.pag, 507. — C. tincloria γ genuína Muell. in DC. I. c. pag. 746.<br />
— Croton tinclorium (L.) Brot. II, pag. 44. —Welw. Fl. algarbiens.<br />
exsicc n.° Ί74.—Socied. Brot, exsicc. n.° 413.)<br />
Tornasol dos francezes.<br />
Dans les champs cultivés, les vignes, etc. à l'est et au sud du Portugal.<br />
Beira Baixa : Malpica, Villa Velha do Ródão (R. da Cunha !). —<br />
Estremad.: Povoa, Odivellas (Welw!), Cascaes (P. Coutinho!). — Estremad.<br />
transtag.: Versant sud <strong>de</strong> l'Arrabida! Vargem! Quinta da Commenda!<br />
(Exsicc. n.° 57). — Alemtejo: Champs pr. Beja (Brot. R. da Cunha!).-—<br />
Algarve: Rives du Guadiana entre Alcoutim et Castro Marim (Brot.).—<br />
Sables inondées l'hiver pr. Silves (Welw!) — (v. v. Sept. ©).<br />
— Aire géogr.: — Europe méditerranéenne, Orient, Algérie, Egypte.<br />
IV. Mercurialis (Toumef. Imlit. pag. 534)<br />
— Plantes ligneuses i.<br />
— Plantes herbacées, annuelles ou vivaces 3.<br />
(Feuilles tomenteusesblanchâtres, entières outrés obcurément <strong>de</strong>ntées,<br />
, lsossiles ou à très court pétiole 36. M. tomentosa L.<br />
j Feuilles glabres ou pubescentes, pétiolées, à limbe <strong>de</strong>nté sur les<br />
( bords 2.<br />
a (Feuilles et capsules velues pubescentes var. ß. pubescens.<br />
(Feuilles et capsules glabres 37. M. elliptiea Lamk.<br />
(Plantes à rhizome rampant vivace, feuilles velues glanduleuses,ru<strong>de</strong>s<br />
3 j au toucher 38. M. percnnis L.<br />
( Plantes â racines annuelles, feuilles glabres molles 4.
36<br />
(Plantes dioïques; fleurs mâles en épis 39. M. annua L.<br />
4 (Plantes monoïques; fleurs mâles en glomémles axillaires, mélangées<br />
( avec les femelles β. ambigua.<br />
36. M. tomentosa L. (Brot. I. c. pag. 5%— DC. c. pag. 794.—<br />
Gren. et Godr. I. c. pag. 100. —Willk. et Lge. 1, c. pag. 508. —Welw.<br />
Fï. algarb. exsicc. n.° 457.)<br />
— — pubescens Lose, et Pard. 5er. imperfeita pag. 368.—<br />
Willk. I. c.pag. 508.<br />
Dans les haies, au bord <strong>de</strong>s routes, etc.<br />
a. Douro : Pezo da Regoa (Brot.), Pinhão (M. Ferreira !). — Beira : Sud<br />
<strong>de</strong> Castello Branco! Villa Velha do Ródão (R. da Cunha!). — Alemtejo:<br />
Serpa! (Comte <strong>de</strong> Ficalho!). — Algarve: Mexilhoeirinha, Silves, Lagoa,<br />
Estoi (Welw !), <strong>de</strong> Villa Real <strong>de</strong> Santo Antonio.à Tavira (Exsicc. n.° 868 !)<br />
— (v. v. MaiJuill. 11).<br />
β. Beira Baixa: Malpica (R. da Cunha!) en société avec M. ellïptica<br />
et M. tomentosa au S. <strong>de</strong> Castello Branco! (Exsicc. n.° 1127!)— (v. v.<br />
MaiJuillet.)<br />
OBSERV.: La variété β. pubescens Lose et Pard. pourrait bien être à mon avis une<br />
hybri<strong>de</strong> <strong>de</strong>s Mercurialis tomentosa et M. ellïptica car elle possè<strong>de</strong> <strong>de</strong>s caractères qui<br />
appartiennent à ces <strong>de</strong>ux espèces. — En effet si cette variété présente parfois les<br />
feuilles ovales <strong>de</strong> la M. tomentosa, elles sont elliptiques au contraire sur certains individus,<br />
surtout sur les mâles. Ces feuilles sont <strong>de</strong> plus franchement pétiolées et leur limbe manifestement<br />
<strong>de</strong>nté, caractères qui appartiennent à la M. ellïptica. Enfin toujours comme dans<br />
cette <strong>de</strong>rnière espèce, les divisions çalycinales sont ovales qrbicùlaires et non lancéolées.<br />
Ce qui parait en outre confirmer l'hypothèse que l'on est en présence d'une hybri<strong>de</strong>,<br />
c'est la rareté <strong>de</strong>s capsules fertiles sur les individus femelles. La plupart portent en effet<br />
un grand nombre d'ovaires atrophiés, au 7e <strong>de</strong> leur développement et <strong>de</strong>s capsules fertiles<br />
en proportion excessivement réduite. Enfin ce qui donnerait quelque vraisemblance<br />
à cette hypothèse, c'est que les trois plantes croissent à la même localité, du moins<br />
en Portugal.<br />
— Aire géogr.: — a. Région méditerranéenne, β. Espagne (Aragon),<br />
Portugal (Beira Baixa).<br />
37. M. ellïptica Lamk. (Brot. I. c. II, pag. 52. — DC. Le. pag. 795.<br />
— Cosson. not. pl. crû. pag. 46. —Willk. et Lge. I. c.pag. 508. —Welw.<br />
Fl. algarb. exsicc. n.° 474.)<br />
Dans les haies au bord <strong>de</strong>s routes.<br />
— Beira Baixa: Sud <strong>de</strong> Castello Branco! (Exsicc. n.° 1126!).—<br />
Estremad. transtag.: Entre Alcácer do Sal et Sines (Brot.). — Alemtejo:<br />
Montargil (Cortezão!). — Algarve: Entre Faro et Olhão (Welw!), Albufeira!<br />
(Exsicc. n.° 820!) —(v. v. MaiJuin. ~LL).<br />
— Aire géogr.:—Espagne, Mauritanie.
37<br />
38. H. perennis L. (DC. I. c.pag. 796. — Gren. et Godr. I. c.pag. 99.<br />
—Willk. et Lge. I. c. pag. 509.)<br />
Dans les bois sombres et humi<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la Beira et <strong>de</strong> l'Estremadure.<br />
— Beira: Bussaco! Calçada do Gato pr. Coimbra (Brot., Moller!).—<br />
Estremad.: Quinta da Regaleira pr. Cintra (Welw !), Ribeira da Cal<strong>de</strong>ira<br />
pr. Cintra (Valorado!), Serra <strong>de</strong> Cintra! (Exsicc. n.° 82!) — (v. v. Mai<br />
Juillet. IL).<br />
— Aire géogr.: — Toute l'Europe.<br />
39. M. annua L. (Brot. I. c. II,pag. 51. — Gren. et Godr. I. c.pag. 99.<br />
—Willk. et Lge. I. c. pag. 509.)<br />
— — a. genuinaJ. Müll. (DC. I. c. pag. 797. — Soc. Brot.<br />
exsicc. n.° 256.)<br />
— — β. ambigua J. Muell. (DC. I. c. pag. 797.—Welw.<br />
exsicc. n." 751. — Soc. Broter. exsicc. n." 558.)<br />
Très répandue partout dans les champs, les décombres, les lieux cultivés<br />
ou incultes, les murs, etc.<br />
a. Douro : Leça <strong>de</strong> Palmeira (G. Mesnier !), Coimbra, cerca <strong>de</strong> S. Bento<br />
(Brot., Moller!).—Beira: Alpedrinha (R. da Cunha !). —Estremadure :<br />
Lumiar (Welw!), Cascaes (P. Coutinho!), Lisbonne! — (v. v.)<br />
β. Douro: Conchada pr. Coimbra, Cabeça <strong>de</strong> Bastos (Brot., Moller!).<br />
— Beira: Covilhã, Manteigas, Castello Mendo, Castello Branco (R. da<br />
Cunha!). — Estremadure; Castello <strong>de</strong> Tancos ! Lisbonne! Monsanto! —<br />
Estremad. transtag.: Grândola!—Alemtejo: Murs <strong>de</strong> Serpa! Portalegre<br />
(R. da Cunha!). — Algarve, Faro (Welw!)—(v. v. Fev.Decembre ©).<br />
OBSERV.: L'herbier <strong>de</strong> l'Ecole Polytechnique <strong>de</strong> Lisbonne possè<strong>de</strong> un exemplaire <strong>de</strong><br />
la Mercurialis annua ayant sur le même individu <strong>de</strong>s fleurs mâles en épis et <strong>de</strong>s fleurs<br />
femelles mélangées <strong>de</strong>" glumerules <strong>de</strong> fleurs mâles sessiles et axillaires.<br />
— Aire géogr.: — a. Toute l'Europe, Afrique boréale, Canaries.—<br />
β; Région méditerranéenne.<br />
PLANCHE I<br />
Explication <strong>de</strong>s figures<br />
A. Euphorbia Broteri sp. nov. (E. Myrsinites Brot, non L.)<br />
a. port <strong>de</strong> la plante 1<br />
/ 2 gran<strong>de</strong>ur naturelle.<br />
b. un <strong>de</strong>s rayons <strong>de</strong> l'ombelle, gran<strong>de</strong>ur naturelle.<br />
c. un involucre, grossi 4 fois.<br />
d. capsule mûre et la même vue par sa face inférieure, grossie<br />
2 fois.<br />
e. graines vues <strong>de</strong> face et <strong>de</strong> dos avec leurs caroncules —grossies<br />
4 fois.<br />
B. Euphorbia falcata L. var. lusitanica (var. nov.)<br />
— graines vues <strong>de</strong> face et <strong>de</strong> dos, grossies 10 fois.
Apontamentos para o estudo d.a flora transmontana<br />
Vegetação cia serra do Marão<br />
por J. A. Henriques<br />
Em agosto <strong>de</strong> 1882 <strong>de</strong>morei-me nas Caldas <strong>de</strong> Moledo, povoação situada<br />
na margem do Douro e a pequena distancia da Regoa. Levou-me ahi não só<br />
a necessida<strong>de</strong> <strong>de</strong> fazer uso das aguas sulfurosas, como o <strong>de</strong>sejo <strong>de</strong> conhecer<br />
uma parte do paiz, que nunca tinha visto. N'esse sentido fiz algumas excursões,<br />
colligindo plantas, apesar <strong>de</strong> não ser para isso propria a estação.<br />
A excursão mais importante, feita nos dias 2 e 3 <strong>de</strong> setembro, teve por<br />
campo a serra do Marão, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> o Moledo até ao ponto culminante da serra,<br />
situada proximamente a 41° 12'<strong>de</strong> lat. e cuja altitu<strong>de</strong> é <strong>de</strong> 1415 metros.<br />
Dos resultados d'estes pequenos trabalhos dou a seguinte resumida nota.<br />
A serra do Marão é uma das mais importantes do systema transmontano,<br />
quer se attenda á extensão, quer á altitu<strong>de</strong> dos pontos mais elevados.<br />
Extremamente acci<strong>de</strong>ntada, apresenta valles largos e elevados como o da<br />
Campeã, outros apertados e profundos. Precipícios medonhos cortam a<br />
montanha repetidas vezes. É d'elles um bom exemplo a Fraga da Ermida.<br />
Na parte que percorri a serra é formada <strong>de</strong> schistos.<br />
Nas faldas da serra o clima é sensivelmente quente e a vegetação é<br />
d'isso prova evi<strong>de</strong>nte. Nas margens do Douro, entre Moledo e a Regoa, vi<br />
a Agave Americana em plena floração. A vinha produz o excellente vinho,<br />
que é bem conhecido. A laranja, o pecego, o figo e muitas outras fructas<br />
são <strong>de</strong> primeira qualida<strong>de</strong>.<br />
N'esta região, quasi toda oceupada pela vinha, as arvores não são frequentes.<br />
Nas margens dos rios vegeta abundantemente a Arundo Donax.<br />
Nos aterros do caminho <strong>de</strong> ferro é frequentíssima a Psoralea bituminosa ;<br />
não é raro o Jasminum fruticans e vulgarissima o Rumex scutalus.
3d<br />
Subindo por caminhos espantosamente inclinados, encontra-se quasi o<br />
mesmo aspecto <strong>de</strong> vegetação, até Oliveira que fica a 350 metros. D'ahi<br />
para cima a vinha começa a rarear e a cultura d'ella muda completamente.<br />
Des<strong>de</strong> Sedielos (480 m<br />
) até Sá (525 m<br />
) encontra-se a vinha <strong>de</strong> enforcado,<br />
castanheiros majestosos, infelizmente já também dizimados pela mesma<br />
moléstia que <strong>de</strong>struiu os do Minho. Domina n'esta parte o Cistus hirsutus<br />
Lamk.<br />
Encontrei o limite da vinha entre Sá e a Ermida a 600 m<br />
proximamente.<br />
Vi ahi n'uni pequeno terreno cultivado junto d'uma habitação representadas<br />
as plantas dos jardins por fracos exemplares <strong>de</strong> Tropaeolum e <strong>de</strong> Hortensia.<br />
Era já ahi frequente a Erica scoparia. A pouco maior altitu<strong>de</strong> dominava a<br />
vegetação a Erica arbórea e E. cinerea e encontrei dous ou très vidoeiros<br />
(Betula pubescens) mal <strong>de</strong>senvolvidos em companhia do Rhamnus Frangula<br />
e d'alguns castanheiros, talvez os últimos que se encontram na serra.<br />
Na Ermida (750 U1<br />
) vi ainda o Laurus nobilis, e pouco mais acima os<br />
últimos campos <strong>de</strong> milho (Zea Mays). O Pinus Pinaster é a espécie arbórea<br />
que se encontra acima da Ermida.<br />
Nas fragas da Ermida, talvez a 1300 m<br />
, encontrei um rachitico exemplar<br />
do Quercus Tozza.<br />
Da Ermida para cima as espécies dominantes são a Erica cinerea, scoparia,<br />
umbellata, a Pteris aquilina e Agrostis setacea.<br />
Em alguns sitios apparece a Festuca ovina, e nos pontos mais elevados<br />
o Vaccinium Myrtillus, Plantago subulata e P. serpentina (?) e começava já<br />
a florir a Meren<strong>de</strong>ra montana.<br />
Foi na Fraga da Ermida que encontrei exemplares fracos do Trisetum<br />
hispidum e da Luzula velutina.<br />
Do Moledo até ao alto da Ermida (1415) colhi as espécies que em<br />
seguida vão enumeradas.<br />
Polypodiaoeae Endi.<br />
Gymnogramma leptophylla Desv.<br />
Do Moledo até Sediellos ; Mesão Frio.<br />
Cheilanthes hispânica Mettenius.<br />
Moledo, Regoa.<br />
Asplenium lanceolatum Hudson.<br />
Moledo.<br />
Pteris aquilina L.<br />
Até aos pontos mais elevados da serra.
Equisetum ramosum Schi. Wk.<br />
Pinhão, nas pare<strong>de</strong>s.<br />
40<br />
Equisetaceae Wk.<br />
Ooniferae Endi.<br />
Pinus Pinaster Ait.<br />
Frequente nos montes até acima da Ermida.<br />
Gramineae Juss.<br />
Anthoxanthum odoratum L. v. majus.<br />
Marão.<br />
Arundo Donax L.<br />
Margem do Douro; m. freq.<br />
Agrostis setacea Curtis.<br />
Até quasi aos pontos mais altos ; m. freq.<br />
Deschapsia flexuosa Griesebach.<br />
Fraga da Ermida.<br />
Arrhenatherum elatius M. K.<br />
Marão, mesmo no alto ; freq.<br />
Trisetum hispidum Lge.<br />
Fragas da Ermida.<br />
Dactylis glomerata L.<br />
Marão.<br />
Fetusca ovina L. var. duriuscula Koch.<br />
Fragas da Ermida (base).<br />
Brachypodium pinnatum P. B.<br />
Sediellos.<br />
B. distachium P. B. var. polystaehyum Coss. in Flor. d'Algeria.<br />
Moledo, nas pare<strong>de</strong>s prox. á estação.<br />
Nardurus Lachnalii Godr.<br />
Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />
Carex muricata L.<br />
Moledo.<br />
Luzula velutina Lange.<br />
Acima da Fraga da Ermida,<br />
Cyperaceae Juss.<br />
Juncaceae Dartling.
Meren<strong>de</strong>ra montana Lange.<br />
Alto da serra.<br />
Salix purpurea L.<br />
Margem do Douro.<br />
S. salvifolia Brot.<br />
Betula pubescens Ehrhardt.<br />
Antes da Ermida.<br />
41<br />
Oolchicaceae DC.<br />
Salicineae L. C. Rich.<br />
Betulaceae Endi.<br />
Oupuliferae Rich.<br />
Quercus pedunculata Ehrhardt.<br />
Até Sediellos.<br />
Q. Tozza Bosc.<br />
Até á Fraga da Ermida, entre as quaes vi um fraco exemplar.<br />
Q. suber L.<br />
Castanea vulgaris Lamarch.<br />
Quasi até á Ermida.<br />
Urticeae Juss.<br />
Urtica dioica L.<br />
Moledo.<br />
Parietaria lusitanica L.<br />
Subindo para Seda<strong>de</strong>lha, nos muros.<br />
Atriplex hastata L.<br />
Margens do Douro.<br />
Chenopodium Botrys L.<br />
Margens do Douro.<br />
Ch. ambrosioi<strong>de</strong>s L.<br />
Margens do Douro.<br />
Onenopodiaceae Lindl.<br />
Polygoneae Juss.<br />
Rumex scutatus L.<br />
Margens do Douro, nas pare<strong>de</strong>s; m. ab.
R. conglomerates Murray.<br />
Margens do Douro ; frequente.<br />
Polygonum aviculare L.<br />
Pinhão ; frequente.<br />
P. serrulatum Lag.<br />
Moledo.<br />
42<br />
Oompositae Vaill.<br />
Eupatorium canabinum L.<br />
Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />
Pulicaria arabica Cassini.<br />
Pinhão, Moledo ; m. freq.<br />
Senecio foliosus Salsmani.<br />
Pinhão, Moledo.<br />
Artemisia campestris L.<br />
Pinhão na margem do Douro.<br />
Lactuca viminea Lk.<br />
Des<strong>de</strong> o 3Ioledo até quasi á Ermida.<br />
Filago minima Fr,<br />
Além dos moinhos <strong>de</strong> Sediellos ; Moledo.<br />
Phagnalon sataxile DC,<br />
Moledo, nas pare<strong>de</strong>s ; m. freq.<br />
Tolpis barbata L.<br />
Sediellos.<br />
Andryala integrifolia L. ß. angustifolia.<br />
Moledo, Sediellos.<br />
Centaurea limbata Hoff, et Link.<br />
Moinhos <strong>de</strong> Sediellos, nas pare<strong>de</strong>s.<br />
C. micrantha Hoff, et Link.<br />
Moledo; m. freq.<br />
C. áspera L.<br />
Moledo.<br />
Carduus Gavanus Dav.<br />
J<br />
Marão, logares muito elevados.<br />
Hieracium Pilosella L. i. pulchellum Scheeb.<br />
Marão ; fraga da Ermida nos logares mais altos.<br />
Lobelia urens L.<br />
Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />
Lobeliaoeae Juss.
Wahlembergia he<strong>de</strong>racea Rchb.<br />
Do Moledo ao Marão.<br />
Galium saxatile L.<br />
Marão (no alto).<br />
G. rivulare Bss. et Reut.<br />
Marão (Moinhos <strong>de</strong> Sediellos).<br />
Lonicera Periclymenum L.<br />
Do Moledo a Sediellos.<br />
Vaccinium Myrtillus L.<br />
Alto do Marão.<br />
43<br />
Campànulaceae Juss.<br />
Rubiaoeae Juss.<br />
Lonicereae Juss.<br />
Vaccineae DC.<br />
Ericaceae Lindl.<br />
Erica arbórea L.<br />
Pouco antes da Ermida ao pé das Bétulas.<br />
E. cinerea L.<br />
Até aos logares mais altos da serra.<br />
Calluna vulgaris Salisb.<br />
Sediellos.<br />
Plantagineae R. Br.<br />
Plantago subulata L.<br />
Marão — logares mais elevados (1350 m<br />
).<br />
P. serpentina Vill.<br />
Marão — logares mais elevados.<br />
OES. — Os exemplares colhidos são muito incompletos,<br />
mlnaçào.<br />
Verbena officinalis L.<br />
Sediellos.<br />
Verbenaceae Juss,
Lycopus europaeus L.<br />
Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />
Mentha rotundifolia L.<br />
Moinhos.<br />
Teucrium Scorodonia L.<br />
Moinhos.<br />
Lavandula pe<strong>de</strong>nculata Cav.<br />
Sediellos, Yizo, Moledo.<br />
Thymus Mastichina L.<br />
Yizo.<br />
Cuscuta Epithymum L.<br />
Sediellos até á Ermida.<br />
Solanum villosum Lamarck.<br />
Margem do Douro.<br />
44<br />
Labiatae Juss.<br />
Ouscuteae Presl.<br />
Solanaceae Bartl.<br />
Verbasceae Bartl.<br />
Verbascum sinuatum L.<br />
Pinhão — Moledo p. do Douro.<br />
Annarrhinum bellidifolium Desf.<br />
Moledo.<br />
Antirrhinum hispanicum Chav.<br />
Proximida<strong>de</strong>s do Douro.<br />
Veronica officinalis L.<br />
Fraga da Ermida.<br />
Jasminum fruticans L.<br />
Proximida<strong>de</strong>s do Douro ; freq.<br />
Sohrophulariaceae Lindl.<br />
Jasmineae R. Br.<br />
TTmrjelliferae Juss.<br />
Physospermum aquilegiaefolium Kock.<br />
Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.
45<br />
Saxifrageae Vent.<br />
Saxi fraga Clusii Gou. ß. propaginea Lange.<br />
Fraga da Ermida.<br />
Crassulaceae DC.<br />
Umbilicus pendulinus DC.<br />
Fraga da Ermida.<br />
Sedum anglicum Hudson à. Raji Lange.<br />
Marão, no alto.<br />
Lithrarineae Juss.<br />
Lithrum acutangulum Lagasca.<br />
Perto dos moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />
Sanguisorbeae Torr, et Gr.<br />
Poterium Spachianum Coss.<br />
Moinhos <strong>de</strong> Sediellos, nas pare<strong>de</strong>s.<br />
OBS.—Denominação incerta, por ser o exemplar bastante incompleto.<br />
Fragaria vesca L.<br />
Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />
Potentilla Tormentilla Sibthorp.<br />
Alto do Marão.<br />
Rosaceae Juss.<br />
Leguminosae Juss.<br />
Lotus corniculata L. a. vulgaris β. pedunculatus.<br />
Trifolium arvense L.<br />
Moledo.<br />
Ononis antiquorum L.<br />
Pinhão, Moledo, entre as pedras nas proximida<strong>de</strong>s do Douro.<br />
Genista polygalaefolia DC.<br />
Fraga da Ermida.
46<br />
Sarothamnus eriocarpus Bss. et Reut.<br />
Sediellos.<br />
Pterospartum tri<strong>de</strong>ntatum Spach.<br />
Marão até ás fragas da Ermida.<br />
Terebinthaceae Kth.<br />
Pistacia Lentiscus L.<br />
Frequente nas proximida<strong>de</strong>s do Douro.<br />
Rhamnaeeae Lindl.<br />
Rhamnus Frangula L.<br />
Antes da Ermida, com a Betula.<br />
Euphorbia segetalis L.<br />
Moledo.<br />
Euphorbiaceae R. Br.<br />
OBSERV.: Em alguns exemplares, colhidos no mesmo local, encontrei as glândulas do<br />
invólucro com quatro pontas, como o prof. Lange diz que se observa na E. tetraceras.<br />
Polygala <strong>de</strong>pressa Wend.<br />
Base da fraga da Ermida.<br />
Malva Morenii Poli.<br />
Pinhão, Moledo.<br />
Polygalaceae Lindl.<br />
Malvaceae Juss.<br />
Hyperioineae DC.<br />
Hypericum quadrangulum L.<br />
Perto dos moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />
Tamarix gallica L.<br />
Pinhão, Moledo.<br />
Tamariscineae Desv.
Sagina procumbcns L.<br />
Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />
47<br />
Alsineae DC.<br />
Sileneae DC.<br />
Sliene gallica L.<br />
Molledo, nos muros.<br />
S. acutifolia Link.<br />
Fragas da Ermida.<br />
S. nutans L.<br />
Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />
Kohlrauschia prolifera Kth.<br />
Moledo.<br />
Dianthus Langeanus Willkomm.<br />
Fragas da Ermida nas fendas das rochas.<br />
Oistineae DC.<br />
Cistus hirsutus Lamarck.<br />
Des<strong>de</strong> a margem do Douro até ao alto do Marão; m. freq.<br />
Tuberaria variabilis Wilkomm a. vulgaris Milleri.<br />
Des<strong>de</strong> Sediellos.<br />
Cruoiferae Adans.<br />
Teesdalia nudicaulis R. Br.<br />
Logares elevados (Fraga da Ermida)..<br />
Braya pinnatifida Koch.<br />
Fraga da Ermida.<br />
Reseda Phyteuma L.<br />
Sediellos.<br />
Astrocarpus Clusii.<br />
Sediellos.<br />
Resedaceae DC.<br />
Ranunculaceae fias.<br />
Ranunculus suborbiculatus Freyn.<br />
Fragas da Ermida nos logares mais elevados.<br />
OBS.—Esta <strong>de</strong>terminação é fundada unicamente no exame das folhas que colhi,<br />
por isso muito incerta.<br />
Clematis Vitalba L.<br />
Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.
EMENDAS E ADDITAMENTOS<br />
á lista das plantas transmontanas, publicada no 2.° Boletim annual (1883)<br />
A lista das plantas transmontanas, publicada no 2.° Boletim annual da<br />
Socieda<strong>de</strong> Broteriana, comprehen<strong>de</strong> a relação das espécies do meu herbario<br />
colhidas n'aquella província, e a relação das plantas da mesma proveniência,<br />
existentes no herbario da Universida<strong>de</strong>, que lhe foi juncta em Coimbra<br />
pelo sr. dr. J. Henriques.<br />
Na relação das minhas plantas ha algumas incorrecções a que tenho<br />
<strong>de</strong> apresentar as seguintes emendas :<br />
N.° 4. Cheilanthes odora Sw.— é, não esta espécie, mas o Ch. hispânica Mett.<br />
186. Thesiumpraiense Ehrh. — <strong>de</strong>ve ser o T. divaricatum A. DC, espécie<br />
também encontrada em Bragança pelo empregado do Jardim Botânico,<br />
M. Ferreira (n.* 187). O exemplar é incompleto, não tem<br />
fructos, mas parece bem egual aos exemplares <strong>de</strong> Alpedrinha do<br />
T. divaricatum distribuídos pela Socieda<strong>de</strong>.<br />
295. Planlago acanthophylla Dcsne. ß. bracleosa. Wk.— Não é a varieda<strong>de</strong>,<br />
mas sim a forma typo. Em toda a península, a varieda<strong>de</strong> só foi encontrada<br />
no Algarve perto <strong>de</strong> Albufeira por Bourgeau e em Villa<br />
Nova <strong>de</strong> Mil Fontes por Wehvitsch..<br />
483. Rhinanthus major Ehrh. — é o R. minor Ehrh. ; tem o lubo da corolla<br />
recto, o eslilete pubescente, incluso, as bracteas esverdinhadas,<br />
etc. Esta mesma espécie foi também encontrada por M. Ferreira<br />
(n.° 484).<br />
585. Euphorbia Nicœensis All. — Este exemplar <strong>de</strong>ve referir-se á E. Broteri,<br />
espécie ultimamente estudada pelo sr. J. Daveau e <strong>de</strong>scripta<br />
no seu trabalho sobre as Euphorbiaceas ^ortuguezas, publicado<br />
n'este Boletim.<br />
632. Melandrium praiense Rokl. — é o M. macrocarpum Wk. ; a capsula<br />
única que tem este exemplar está muito <strong>de</strong>formada e não <strong>de</strong>ixa<br />
ver a forma dos <strong>de</strong>ntes ; mas o indumento, o tamanho e a côr das<br />
sementes, por comparação com exemplares completos do M. macrocarpum<br />
que possuo <strong>de</strong> Alcochete e <strong>de</strong> Santarém, não me <strong>de</strong>ixam<br />
duvida nenhuma.<br />
684. Sisymbrium multisiliquosum Hoffm. — é o S. Irio L.
49<br />
685. S. Sophia L. — é o Nasturtium asperum Coss., muito abundante<br />
em Bragança.<br />
694. Arabis muralis L. — é o A. hirsuta Scop.<br />
702. Brassica oxyrrhina Coss. — é a B. sabularia Brot.<br />
Devem fazer-se as seguintes addições:<br />
371a. Scrophularia Herminii Lk. Hffgg. — var? — Bragança — Maio.<br />
O exemplar que refiro a esta espécie não me parece concordar<br />
bem com a diagnose e com a estampa <strong>de</strong> Brotero na Phytographia,<br />
nem com a diagnose do Prodromus <strong>de</strong> Willkomm ;<br />
no emtanto a forma do calice escarioso-marginado, com as<br />
margem crcspas-anduladas, o tamanho dos pedúnculos e dos<br />
peciolos, o indumento, a forma, etc., parece-me <strong>de</strong>verem<br />
incluil-o na espécie marcada.<br />
484 a. Rosa rubiginosa L. — Alfan<strong>de</strong>ga da Fé.<br />
645 a. Kohlrauschia prolifera Kth. — Alfan<strong>de</strong>ga da Fé.<br />
Lisboa, 21 <strong>de</strong> outubro <strong>de</strong> 1884.<br />
4<br />
Antonio Xavier Pereira Coutinho.
Ooiitrlbiztionos ad. floram mycologicam<br />
lusitanicam<br />
SERIES VI 1<br />
Auct, Dr. Georg Winter<br />
Graças ao zelo incansável do sr. Adolplio Fre<strong>de</strong>rico Moller, muito digno<br />
inspector do Jardim Botânico da Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> Coimbra, acho-me, não<br />
<strong>de</strong>corrido um anno, em circumstancias <strong>de</strong> publicar nova serie das Contributiones.<br />
Uma doença pertinaz, que obstou a que eu me <strong>de</strong>dicasse regularmente<br />
aos meus trabalhos ordinários, concorreu para que esta serie ficasse menos<br />
completa do que era para <strong>de</strong>sejar. Ainda assim a flora mycologica <strong>de</strong><br />
Portugal fica enriquecida, n'esta serie, com 59 espécies, sete das quaes<br />
são completamente novas para a sciencia.<br />
Não se limitou o sr. Moller só a explorações feitas nos arredores <strong>de</strong><br />
Coimbra. Colligiu exemplares em outros pontos <strong>de</strong> Portugal, o que é <strong>de</strong><br />
summa importância para o conhecimento da distribuição geographica dos<br />
Cogumelos.<br />
Seja-me permittido repetir os meus cordiaes agra<strong>de</strong>cimentos a este incançavel<br />
e feliz colleccionador, fazendo votos para que possa continuar a<br />
alargar-se mais nas suas explorações botânicas a fim <strong>de</strong> enriquecer a<br />
sciencia mycologica com novas e interessantes <strong>de</strong>scobertas.<br />
1<br />
Leipzig, 31 <strong>de</strong> <strong>de</strong>zembro <strong>de</strong> 1884.<br />
Vej. Boi. da Soe. Brot., II, pag. 33.<br />
Dr. G. Winter.
Peronosporei<br />
819. Cystopus Candidus (Pers.) —TJredo cândida Pers., Synops. p. 233.—<br />
Cystopus Candidus <strong>de</strong> Bary in Ann. sc. nat. IV. Sér. t. 20.<br />
p. 126. Taf. I. II. f. 1-3.<br />
In Lepidii latifolii L. foliis vivis. Coimbra, in horto botânico. 6.83.<br />
N.° 1528. Leg. Moller.<br />
820. Cystopus Capparidis <strong>de</strong> Bary, 1. c. p. 130.<br />
Ad Capparidi$ spinosa.e L. folia viva. Coimbra, in horto botânico.<br />
9.83. N.° 1784. Leg. Moller.<br />
Uredinei<br />
821. Uromyces Belienis (DC.) Winter, Die Plize L p. 153.<br />
Aecidium et Teleulosporae !<br />
In Silènes inßalae Sm. foliis vivis. Prope Caldas do Gerez. Altit.<br />
330 ,n<br />
. 6.84. N.° 2470. Leg. Moller.<br />
822. Uromyces Orobi (Pers.) Winter, Die Pilze I. p. 158.<br />
Aecidium et Teleutosporae.<br />
Ad Eni hirsuli L. folia caulesque. Ribeira <strong>de</strong> Coselhas pr. Coimbra.<br />
6.83. N.° 1577. Leg. Moller.<br />
433. h<br />
Puccinia Buxi DC, Flore franc. VI. p. 60.<br />
In foliis vivis Buxi sempervircntis L. Mangual<strong>de</strong>. 7.84. N.° 2564.<br />
Leg. Moller.<br />
246. b<br />
Puccinia Malvacearum Mont, in Gay, Historia física y politica <strong>de</strong> Chile.<br />
VIII. Band. p. 43.<br />
Ad Malvae rotundifoliae L. folia viva. Prope Alcabi<strong>de</strong>que circa<br />
Con<strong>de</strong>ixa. 5.84. N.° 2518. Leg. Möller.<br />
470. h<br />
Puccinia Maydis Carradori in Giorn. di fisica, etc. <strong>de</strong> Brugnatelli 1815.<br />
vol. VIII.<br />
Ad folia sicca Zeae Maydis L. Bougado. 1.83. N.° 2476. Leg. M.<br />
Padrão.<br />
255. b<br />
Puccinia Convolvuli (Pers.) Winter, Die Pilze I. p. 204.<br />
In Calystegiae sepium R. Br. foliis vivis. Choupal prope Coimbra.<br />
6.83. N.° 1601. Leg. Moller.<br />
638. c<br />
Puccinia flosculosorum (Alb. et Schw.) Winter, Die Pilze I. p. 206.<br />
Forma Hieracii (Schum.)<br />
In Hieracii Pilosellae L. foliis vivis. Barrosão (Serra do Gerez).<br />
Altit. 950 m<br />
. 6.84. N.° 2541. Leg. Moller.
55. 6<br />
248. b<br />
250. b<br />
52<br />
Puccinia Vioiae (Schum.) Winter, Die Pilze I. p. 215.<br />
I. Aecidium.<br />
Ad Vioiae odoratae L. folia viva. Prope Louzã. 3.84. N.° 2559.<br />
Leg. Dr. J. Henriques.<br />
Pliragmidium viulaceum (Schultz) Winter, Die Pilze I. p. 231.<br />
Ad Rubi fruticosi Lin. folia viva. Carvalha bonita (Serra do Gerez).<br />
Altid. 1100 m<br />
. 6.84. N.° 2469. et Santa Combadao. 7.84.<br />
N.° 2561. Leg. Moller.<br />
Crouartium flaccidum (Alb. et Schw.) Winter, Die Pilze I. p. 236.<br />
In Paeoniae Rroterii Boiss. et Reut, foliis languidis. Alqueives <strong>de</strong><br />
Eiras pr. Coimbra. 8.83. N.° 1773. Leg. Moller.<br />
Thelephorei<br />
491. c<br />
Cjpliella villosa (Pers.)i—Peziza villosà Pers., Synops. p. 655.<br />
Ad Celtidis australis L. ramulos pútridos. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr.<br />
Coimbra. 10.83. N.° 1828. Leg. Moller.<br />
823. Stereum tabacinum (Sowerb.) Fries, Epicris. p. 550.<br />
Ad truncos Quercus Lusitanicae Lam. et pedunculatae Ehrh. Prope<br />
Boa Vista circa Coimbra. 10.83. N.° 2399. Leg. Moller.<br />
107. c<br />
Stereum hirsutum (Willd.) Pers., Observ. II. p. 90.<br />
Ad lignum vetustum pr. Coimbra. 10.80. N.° 1017. et ad truncos<br />
emortuos Coryli AvellanaeL. Matta d'Alcarraques pr. Coimbra.<br />
11.79. N.° 877. Leg. Moller.<br />
824. Stereum purpureum Pers., Dispos, p. 30.<br />
Ad Populi Iremulae L. corticem. Choupal pr. Coimbra. 1.83.<br />
N.° 2037. Leg. Moller.<br />
825. Thelephora cristata (Pers.)—Merisma cristalumPers., Comment, p. 96.<br />
Ad terram. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra. 2.81. Leg. Moller.<br />
Hydnei<br />
826. Hydnum argutum Fries, Systema I. p. 424.<br />
Ad corticem vetustam Oleae europaeae Lin. Azinhaga <strong>de</strong> Entre<br />
Vallados pr. Cellas circa Coimbra. 10.79. N.° 789. Leg. Moller.<br />
703.* Hydnum rcpandum L., Flora suec. N.° 1258.<br />
Ad terram in pinetis. Zombaria prope Coimbra. 1.81. Leg. Dr. J.<br />
Henriques, et Eiras pr. Coimbra. 1.82. Leg. M. Ferreira.<br />
Polyporei<br />
827. Trametes Pini (Thore) Fries, Epicris. p. 489.
53<br />
Ad Pini maritimae Brot, truncos. Pinhal <strong>de</strong> Marrocos pr. Coimbra.<br />
3.81. — S. Paulo <strong>de</strong> Fra<strong>de</strong>s pr. Coimbra. 10.79. N.° 844.<br />
— Matta <strong>de</strong> Valle <strong>de</strong> Cannas pr. Coimbra. 1.80. N.° 926. Leg.<br />
Moller.<br />
828. Poljporus contiguus (Pers.) Fries, Systema I. p. 378.<br />
Ad truncos Quercus pedunculalae Ehrh. prope Boa Vista circa<br />
Coimbra. 10.83. Leg. Moller.<br />
482. b<br />
Polyporus versicolor (L.) Fries, Systema I. p. 368.<br />
Ad corticem emortuam Eucalypti glohuli Labill. Matta <strong>de</strong> Valle <strong>de</strong><br />
Cannas pr. Coimbra. 1.81. N.° 1143. Leg. Moller.<br />
260. b<br />
Polyporus lutcscens Pers., Mycol. europ. II. p. 71.<br />
Ad truncos semi-putridos Pruni domesticae L. prope Sete Fontes<br />
circa Coimbra. 10.79. N.° 767. et cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra.<br />
11.83. N.° 1889. — Ad Quercus pedunculalae Ehrh.<br />
truncos. Arregaça pr. Coimbra. 10.83. N.° 1845 A Leg. Moller.<br />
93. b<br />
Poljporus fuhus (Scopoli) Fries, Epicris. p. 465.<br />
Ad truncos Populi tremulae Lin. Choupal pr. Coimbra. 10.83.<br />
N.° 2277. Leg. Moller.<br />
705. b<br />
Poljporus applanatus (Pers.) Wallr., Flora crypt. II. p. 591.<br />
Ad Salicis albae L. et Populi tremulae L. truncos. Choupal pr.<br />
Coimbra. 3.78. N. 2045. et 1.83. N.° 2273. Leg. Moller.<br />
829. Poljporus lucidus (Leyss.) Fries, Systema I. p. 353.<br />
Ad truncos prope Coimbra. Leg. Moller.<br />
830. Poljporus rufcscens (Pers.) Fries, Systema I. p. 351.<br />
In pinetis. S. Paulo <strong>de</strong> Fra<strong>de</strong>s pr. Coimbra. 11.79. N.° 861. et<br />
prope Eiras circa Coimbra. Leg. Moller.<br />
258. b<br />
Agaricini<br />
Schizophyllum commune Fries, Systema I. p. 330.<br />
Ad truncos emoftuos. Choupal pr. Coimbra. 1.83. N.° 2036.<br />
Leg. Moller.<br />
Hymenogastrei<br />
831. Phljclospora fusca Corda in Sturm'sDeutschl. Flora 19.20. Heft. p. 51.<br />
Ad terram. Baleia pr. Coimbra. 10.79. N.° 849. Leg. Moller.<br />
500. c<br />
Nidulariei<br />
Crucibulum vulgare Tui. in Ann. sc. nat. III. Ser. I. p. 90.<br />
Ad Pteridis aquilinae L. caules áridos. Fonte do Gato pr. Coimbra.<br />
12.84. N.° 2602. Leg. Moller.
501. b<br />
54<br />
Cyathus striatus (Huds.) Hoffm., Veget. crypt, p. 33.<br />
In pinetis. Zombaria prope Coimbra. 1.81. Leg. Dr. J. Henriques.<br />
Perisporiei<br />
832. Pbyllactinia suffulta (Rebent.) Sacc. in Michelia II. p. SO. — Phyttactinia<br />
guttata Lev. in Ann. sc. nat. 1851. XV. p. 144.<br />
Ad Quercus cocciferae L. folia viva. Cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomeu pr.<br />
Bragança. Altit. 850 m<br />
. 6.84. N.° 2450. Leg. Moller.<br />
833. Dimerosporium eriophilum Winter, nova spec.<br />
Perithecia hypophylla, <strong>de</strong>nse sparsa, globosa, minutíssima, membranacea,<br />
fuscoatra, in mycelio repente, ramoso, articulato,<br />
fusco superficialia, astoma, 6080 u. diam. Asei fasciculati,<br />
aparaphysati, e basi oblonga sursum parum attenuati, sessiles,<br />
8spori, 3035 υ. longi, 7 u. crassi. Sporae subdistichae, ellipsoi<strong>de</strong>ae,<br />
medio septalae et profun<strong>de</strong> constrictáe, pallidissime<br />
fuscidulae, 7 JA longae, 3 υ. crassae.<br />
Ad Quercus cocciferae L. folia subviva. Campo Redondo prope Bragança.<br />
Altit. 760 m<br />
. 6.84. N.° 2431. Leg. Moller.<br />
144. 6<br />
Capnodhim salicinum Mont., Syll. Crypt. p. 256.<br />
Ad folia viva Pitlospori undulati Andr. Coimbra, in horto botânico.<br />
5.84. N.° 2487. Leg. Moller.<br />
OBSERV.: Cum typo in Saliee omnino convenit!<br />
Trichosphaeriei<br />
834. Coleroa circinans (Fries) Winter, Die Pilze II. p. 200. — Stigmatea<br />
circinans Fries, Summa p. 421.<br />
Ad Geranii rotundifolii L. folia viva. Boa Vista prope Coimbra.<br />
5.84. N.° 2421. Leg. Moller.<br />
835. Herpotrichia Molleriana Winter, nova spec.<br />
Perithecia sparsa, hypophylla, globosa, ostiolo papillaeformi, pertuso,<br />
<strong>de</strong>mum collapsa umbilicataque, membrariacca, fuscoatra,<br />
puis brevibus, fuscis, flexuosis ubique obsita, 250260 p. Diam.<br />
Asci cylindracei, <strong>de</strong>orsum longe attenuati, substipitati, 8spori,<br />
105 \>. Iongi, 910 \>. crassi. Sporae distichae, elongatofusiformes,<br />
parum curvatae, 7septatae, ad septum medium profun<strong>de</strong><br />
constrictáe, guttulatae, hyalinae, 3033 ψ longae, 5 p. crassae ;<br />
paraphyses copiosae, filiformes.
85<br />
In Quercus Suberis L. foliis vivis. Ricafé pr. Bragança. 6.84.<br />
Altit. 710 m<br />
. N.° 2462. Leg. Moller.<br />
Melanommeae<br />
836. Rosellinia Molleriana Winter, nova spec.<br />
Perithecia superficialia, sparsa seu 36 (rarius plura) <strong>de</strong>nsissime<br />
aggregate, saepe confluentia vel concrescentia, globosa vel irregularia,<br />
rugososubtuberculosa, atra, opaca, glabra, non raro in<br />
collum conicum seu subcylindricum attenuate, 11 γΊ Ν· lata.<br />
Asei elongatosubclavati, instipitem longum attenuati, sursum parum<br />
angustati, apice rotundata non incrassata, 8spori, 140150 [Λ<br />
longi, 16 [χ, crassi. Sporae inordinatae, seu oblique monostichae,<br />
in asci parte media subdistichae, oblongae, utrinque parum<br />
attenuatae, inaequilaterales, fusconigrae, guttulo magno praeditae,<br />
muticae, 1921 μ longae, 7 ^ crassae.<br />
In cortice vetusto Lauri nobilis L. Cerca <strong>de</strong> S. Bento prope<br />
Coimbra. 10.83. N.° 1826. Leg. Moller.<br />
Lophiostomei<br />
837. LopMotrema Sedi (Fuck.) Saccardo, Sylloge II. p. 687. — Lophiosíoma<br />
Sedi Fuck., Symb. p. 155.<br />
Ad Poterii Sanguisorbae Lin. caules áridos. Prope Sete Fontes<br />
circa Coimbra. 3.84. N.° 2440. Leg. Moller.<br />
Clypeosphaeriei<br />
838. Apiospora Montagnei Sacc, Fungi Veneti Ser. II. p. 306. — Sphaeria<br />
apiospora Dur. et Mont., Fl. Alg. I. p. 492.<br />
Ad Donacis arundinaceae Beauv. culmos áridos. Prope Sete Fontes<br />
circa Coimbra. 4.83. Leg. Moller.<br />
839. Apiospora Punctum Sacc. et Speg. in Michelia I. p. 329.<br />
Ad Gynerii argentei Nees folia árida. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra.<br />
4.83. N.° 1448. Leg. Moller.<br />
840. Anthostomella contaminans (Dur. et Mont.) Sacc. in Michelia Π. p. 313.<br />
— Sphaeria contaminans Dur. et M., Fl. Alg. I. p. 522.<br />
Ad Chamaeropsidis humilis Lin. folia pútrida. Cerca <strong>de</strong> S. Bento<br />
prope Coimbra, 4.83. N.° 1425. Leg. Moller.
56<br />
Sphaeriei<br />
841. Sphaerella Ilicis Ellis in Americ. Nat. XVII. 1883. p. 317.<br />
In foliis subvivis Ilicis aquifolii L. Matta do Bussaco. 7.84. N.°<br />
2433. Leg. Moller.<br />
842. Sphaerella Hermione Sacc., Fungi Ven. Ser. II, p. 301.<br />
In foliis languentibus Hellebori foetidi Lin. Serra <strong>de</strong> Rebordãos pr.<br />
Bragança. Altit. 1150 m<br />
. 6.84. N.° 2438. Leg. Moller.<br />
731. b<br />
Sphaerella Clymenia Sacc, Michelia I. p. 35.<br />
In Lonicerae Periclymeni DC. foliis vivis. Matta do Bussaco. 7.84.<br />
N.° 2506. Leg. Moller.<br />
Pleosporei<br />
843. Leptosphaeria pampini (Thum.) Sacc, Sylloge II. p. 31.—Sphaerella<br />
pampini Thümen, Pilze d. Weinst, p. 27.<br />
Ad sarmenta juniora Vitts viniferae L. Fonte das hortas pr. Eiras,<br />
circa Coimbra. 6.80. N.° 1000. Leg. Moller.<br />
844. Leptosphaeria diaporthoi<strong>de</strong>s Winter, nova spec.<br />
Perithecia tota immersa, semper tecta, serialiter disposita, <strong>de</strong>presse<br />
globosa, ostiolo breve cónico errumpente, membranacea, atra,<br />
glabra, 360420 JA lata. Asei exacte clavati, longe pedicellati,<br />
apicem versus parum attenuati, 100120 μ longi, 1718 [/.<br />
crassi, 8spori. Sporae oblique 23 stichae, elongatofusiformes,<br />
parum curvatae, semper 3septatae, ad septa constrictáe, cellulae<br />
mediae parum tumidulae, cellulae terminales longe altenuatae,<br />
pallidissime flavidulae 3640 p. longae, 67 p. crassae.<br />
Paraphyses filiformes.<br />
Ad cauíes siccos Umbelliferarum. Serra <strong>de</strong> Montesinho prope Bragança.<br />
Altit. 1200. 6.84. N.° 2464. Leg. Moller.<br />
845. Pleospora Aspho<strong>de</strong>li Rabh. in Unio itin. crypt. 1866. N.° XII.<br />
Ad Aspho<strong>de</strong>li ramosi Lin. scapos áridos. Penedo da Melancholia.<br />
1.82. N.° 1261. Leg. Moller.<br />
30iß Pleospora Iierharum (Rabh.) Niessl, Notiz, üb. Pyrenom. p. 29.<br />
Ad caules áridos :<br />
a. Cephalariae tataricae Schrad. Coimbra, in horto botânico. 1.83.<br />
N.° 2063. Leg. Möller.<br />
b. Cinerariae marilimae Lin. Coimbra, in horto botânico. 12.84.<br />
N.° 2021. Leg. Moller.
57<br />
c. Cacaliae suaveolentis Lin, Coimbra, in horto botânico. 11.80.<br />
N.° 1100. Leg. Moller.<br />
d. Raphani sativiL. Quinta do Espinheiro prope Coimbra. 10.81.<br />
N.° 1240. Leg. Moller.<br />
e. Brassicae oleraceae L. Zombaria pr. Coimbra. 1.83. N.° 2119.<br />
Leg. Moller.<br />
f. Glaucii flavi Smith. Viso prope Figueira da Foz. 9.82. Leg.<br />
Moller.<br />
g. Cichorii Intybi L. Venda do Cego pr. Sernache dos Alhos.<br />
4.83. N.° 1442. Leg. Moller.<br />
Ad folia viva Erythrinae poianthi Brot. Coimbra, in horto botânico.<br />
2.83. N.° 2172. Leg. Moller.<br />
, Ad caules áridos plantarum. Serra <strong>de</strong> Montesinho prope Bragança.<br />
Altit. 1200. 6.84. N.° 2532. Lèg. Moller.<br />
846. Pleospora pliaeocomes Ces. et <strong>de</strong> Not., Schema Sferïac. p. 44.<br />
Ad Vitts viniferaé L. sarmenta árida. Calçada do Gato pr. Coimbra.<br />
5.81. Leg. Moller.<br />
Valsei<br />
655. δ<br />
Eutypa Iudibunda Sacc. in Michelia I. p. 15 et 501.<br />
Ad ramos áridos Robiniae PseudAcaciae L. Choupal pr. Coimbra.<br />
4.83. N.° 1436. Leg; Moller. — Ad ramos áridos Cellidis australis<br />
L. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra. 10.83. N.° 1834.<br />
Leg. Moller.<br />
847. Cryptovalsa ampelina Fuckel, Symbolaep. 312. — Valsa ampelina<br />
Nitschke, Pyrenom. germ. p. 156.<br />
Ad Vitts viniferaé L. sarmenta árida. Zombaria prope Coimbra.<br />
2.81. N.° 1179. Leg. Moller.<br />
848. Dîaportlie orientalis Sacc. et Speg. in Michelia I. p. 391.<br />
In ramis emortuis Mori albae Lin. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra.<br />
11.83. N.° 1912. Leg. Moller.<br />
849. Diaportlie vitícola Nitschke, Pyren. Germ. p. 264.<br />
Ad sarmenta arida Vitts viniferaé L. Zombaria prope Coimbra.<br />
2.81. N.° 1179A Leg. Moller.<br />
850. Diaportlie pctiolorum Sacc. et Spegazz. in Michelia I. p. 388.<br />
In petiolis putridis Ailanthi glandulosae Desf. Valle <strong>de</strong> Cannas.<br />
1.81. N.° 1139. Leg. Moller.<br />
Melanconieae<br />
851. Melanconis inodonia Tul., Sei. Fung. Carpol. II. p. 141.
281. c<br />
519. δ<br />
664. 6<br />
132. δ<br />
58<br />
Ad Quercus Tozae Rose, ramulos áridos. Serra <strong>de</strong> Montesinhos<br />
prope Bragança. 6.84. Altit. 900 m<br />
. N.° 2433. Leg. Moller.<br />
Melogrammei<br />
Valsaria insitiva Ces. et <strong>de</strong> Not., Schema p. 205.<br />
Ad Celtidis australis L. ramos áridos. Cerca <strong>de</strong> S. Bento prope<br />
Coimbra. 10.83. N.° 1834. Leg. Moller.<br />
Dothi<strong>de</strong>acei<br />
Plryllacliora Graminis (Pers.) Fuckel, Symbolae p. 216. — Sphaeria<br />
Graminis Pers., Synops. p. 30.<br />
Ad Daclylidis hispanicae Roth folia languida. Prope Caldas do<br />
Gerez. 6.84. Alt. 340. N.° 2540. Leg. Moller.<br />
Phyllachora Ulmi (Sow.) Fuckel, Symb. p. 218. — Sphaeria Ulmi<br />
Sow., Engl. Fungi. Taf. 374. Fig. 3.<br />
Ad Ulmi campestris L. folia árida. Prope Fonte do Gato circa<br />
Coimbra. 12.84. N.° 2608. Leg. Moller.<br />
Exoasci<br />
Exoascus aureus (Pers.) Sa<strong>de</strong>beck in Winter, Die Pilze II. p.'9.—<br />
Taphrina aurea Fries, Observ. I, p. 217.<br />
Ad folia viva Populi nigrae L. Prope Alcabi<strong>de</strong>que circa Con<strong>de</strong>ixa.<br />
5.84. N.° 2493. Leg. Moller.<br />
Phacidiacei<br />
131.° Lopho<strong>de</strong>rmium arundinaccum Chev., Flore paris. I. p. 435.<br />
Ad folia arida Luzulae maximae DC. Serra <strong>de</strong> llebordãos pr. Bragança.<br />
6.84. Altit. 1250 m<br />
. N.° 2410. Leg. Moller.<br />
852. Hysterium Bérengerii Sacc, Fungi Veneti Ser. IV. N.° 50.<br />
In ligno vetusto Oleae europaeae L. Lomba da Arregaça pr. Coimbra.<br />
4.83. N.° 1350. Leg. Moller.<br />
766. 6<br />
Patellariacei<br />
Sphinctrina tubaeformis Massai., Mem. Lieh. p. 155.
59<br />
Ad ramulos vivos Ficus Cartcae L. in thallo Pertusariae parasitants.<br />
Zombaria prope Coimbra. 4.83. N.° 1380. Leg. Moller.<br />
Pezizei<br />
268. δ<br />
Pseudopeziza Trifolii (Bernh.) Fuckel, Symbolae p. 290.<br />
Ad Trifolii repentis L. folia viva. Montes Claros prope Coimbra.<br />
5.84. N.° 2516. Leg. Moller.<br />
853. Niptera melaleuca (Fries) Fuckel, Symbolae p. 292.<br />
Ad Vlicis Jussiaei Wbb. ramos áridos. Calçada do Gato pr. Coimbra.<br />
5.81. N.° 2460. Leg. Moller.<br />
854. Niptera pallescens (Pers.) Fuckel, Symbol. Suppl. I. p. M. — Peziza<br />
pallescens Pers., Synops. p. 664.<br />
Ad Wigandiae caracassanae Kunth lignum putridum. Cerca <strong>de</strong> S.<br />
Bento pr. Coimbra. 10.80. N.° 1038. Leg. Moller.<br />
676. b<br />
Plectania coccinea (Jacq.) Fuckel, Symb. p. 324.—Peziza coccinea<br />
Jacq., Miscellan. T. 169.<br />
Ad terram pr. Santo Antonio dos Olivaes. 1.81. N.° 1137. Leg.<br />
Henriques. — Baleia prope Coimbra. 1.82. Leg. Moller.<br />
Helvellacei<br />
122.* Helvella lacunosa Afzel. in Act. Holm. 1783. p. 303.<br />
Ad terram pr. Eiras circa Coimbra. 1.82. Leg. M. Ferreira.<br />
Spori<strong>de</strong>smiacei<br />
855. Melanconium stromaticum Cda., ícones I. p. 3.<br />
Ad Castancae vescae Gartn. ramulos áridos. Serra da Louzã. 6.79.<br />
N.° 601. Leg. Moller.<br />
12. 6<br />
2ΐ1. δ<br />
Dematiei<br />
Passalora baeilligera Fries, Summa veg. Sc. p. 500.<br />
Ad Alni glulinosae Willd. folia viva. Ameal pr. TaVeiro. 5.84.<br />
N.° 2489. Leg. Möller.<br />
Ccrcospora beticola Sacc. in Nuovo Giorn. Botan. Ital. VIII. 1876,<br />
p. 189.
60<br />
In Betae vulgaris L. foliis vivis. Quinta <strong>de</strong> Foja. 6.80. N.° 990.<br />
Leg. Moller.<br />
856. Cercospora cerasella Sacc., Michelia I. p. 266.<br />
Ad Bruni avium L. folia viva. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra.<br />
8.83. N.° 1779. Leg. Moller.<br />
857. Cercospora crassa Sacc, Michelia I. p. 88.<br />
Ad Daturae sanguineae R. P. et Capsici baccali L. folia viva.<br />
Coimbra, in horto botânico. 10.79. N.° 823.824. Leg. Möller.<br />
16. b<br />
Cercospora <strong>de</strong>pazeoi<strong>de</strong>s (Desv.) Sacc, Fungi Veneti Ser. V. p. 187.<br />
In foliis vivis Sambuci nigrae L. Ameal pr. Taveiro. 5.84. N.° 2535.<br />
Leg. Moller.<br />
858 Cercospora nigrescens Winter, nov. spec.<br />
Maculae amphigenae, atrocinereae, subtus pallidiores, angulatorotundatae<br />
seu irregulares, area in<strong>de</strong>terminata flavida circumdatae,<br />
usque ad 6 mill, latae. Hyphae plerumque hypophyllae, fasciculatae,<br />
breves, non vel perparum torulosae, simplices, fuscidulae,<br />
non septatac, usque 40 (plerumque 2025 μ) longae, 5 p. crassae.<br />
Sporidia filiformia, sursum perparum attenuata, fere teretia,<br />
hyalina, 9septata, usque 80 v. longa, 3 Va » crassa.<br />
Ad Solani nigrih. folia viva. Cidral pr. Coimbra. 6.83. N.° 1525.<br />
Leg. Moller.<br />
OBSERV.: A Cercospora Solani Thum. (Contributiones II. p. 15) maculis, hyphis brevioribus,<br />
sporidiis hyalinis, saepe 9septatis val<strong>de</strong> diversa.<br />
859. Cercospora olivascens Sacc., Michelia I. p. 268.<br />
Ad Aristolochiae longae L. folia viva. Montes Claros prope Coimbra.<br />
5.84. N.° 2418. Leg. Moller.<br />
771. b<br />
Cercospora Periclymeni Winter, Contribut. V. p. 21.<br />
In Lonicerae etruscae Savi foliis vivis. Ameal pr. Taveiro. 5.84.<br />
N.° 2501. Leg. Moller.<br />
442. 6<br />
Cercospora tinea Sacc, Michelia I. p. 268.<br />
Ad Viburni Tini L. folia viva. Matta do Bussaco. 7.84. N.° 2473.<br />
Leg. Moller.<br />
860. Cercosporella cana Sacc, Fungi Veneti V. Ser. p. 188.<br />
Ad Crepidis virentis Vill. folia viva. Boa Vista pr. Coimbra. 5.84.<br />
N.° 2420. Leg. Moller.<br />
861. Macrosporium Crithmi Winter, nova spec.<br />
Hyphis fasciculatis, erectis, longis, septatis, simplicibus s. ad apicem<br />
cum ramulo breve, patente, sursum interdum parum torulosis,<br />
fuscis, laevibus, usque 350 υ. longis, 9 JJ. crassis. Sporae ovatosubclavatae,<br />
i. e.: e basi amplo sursum parum angustatae, fuscae,
61<br />
murali-divisae, septis transversalibus plerumque 6 praeditae,<br />
laeves, ad septa parum constrictáe, 60 u. longae, 23 p. crassae.<br />
Ad Crithmi marilimi L. caules áridos. Prope Buarcos. 9.82. Leg.<br />
Moller.<br />
862. Macrosporium commune Rabh. in Fungi europ. N.° 1360.<br />
Ad Celosiae cristataeL. folia viva. Coimbra, in horto botânico. 11.83.<br />
N.° 1902. Leg. Moller.<br />
863. Ilelminthosporium macrocarpum Greville, Scott. Crypt. Flora Taf. 148.<br />
Fig. 1. . !_<br />
Ad Crataegi Oxyacanthae L. ramulos pútridos. Penedo da Meditação.<br />
3.81. N.° 1191. Leg. Moller.<br />
864. Cladosporium graminum Cda., ícones I. p. 14. Taf. III. Fig. 207.<br />
Ad Zeae Maydis L. folia arida. Bougado. 3.83. N.° 2406. Leg.<br />
Padrão.<br />
865. Ramularia arvensis Sacc., Michelia II. p. 548.<br />
In foliis vivis Potentillae reptantis L. prope Sabor circa Bragança.<br />
Altit. 650 m<br />
. 6.84. N.° 2430. Leg. Moller.<br />
866. Ramularia Cynarae Sacc, Michelia I. p. 536.<br />
Ad Cynarae Scolymi L. folia viva. Quinta da Rainha pr. Coimbra.<br />
4.84. N.° 2415. Leg. Moller.<br />
779. b<br />
Ramularia pratensis Sacc, Michelia II. p. 550.<br />
Ad Rumicis scutali L. folia viva. Prope Ponte do Loreto circa Bragança.<br />
Altit. 750 m<br />
. 6.84. N.° 2498. Leg. Moller.<br />
18. c<br />
Ramularia variabilis Fuckel, Symb. p. 361.<br />
In foliis vivis <strong>Digital</strong>is purpureae L. Matta do Bussaco. 7.84. N.°<br />
2508. Leg. Moller.<br />
216. c<br />
Ovularia obliqua (Cooke) Ou<strong>de</strong>mans in Hedwigia 1883. p. 85.<br />
Ad folia viva Rumicis pulchrís Lin. Serra <strong>de</strong> Rebordâos pr. Bragança.<br />
Alt. 900 m<br />
. 5.84. N.° 2484. — pr. Alcabi<strong>de</strong>que circa<br />
Con<strong>de</strong>ixa. 5.84. N.° 2481. Leg. Moller.<br />
783. h<br />
Stilbei<br />
Stilbum limetarium (Pers.) Berk, et Br., Notic. of Brit. Fungi. N.° 494.<br />
Ad fimum cuniculorum. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra. 12.84.<br />
Leg. Moller.<br />
Hymenulacei<br />
867. Dinemasporium graminum Lév. in Ann. sc. nat. III. Sér. Tome V.<br />
p. 274. — Peziza strigosa Fries, Syst. II. p. 103.
62<br />
Ad culmos pútridos Graminearum. Fonte do Gato prope Coimbra.<br />
12.84. Leg. Moller.<br />
237. b<br />
Gloeosporium ampelophagum Sacc. in Michelia I. p. 217.<br />
Ad folia viva Vitts viniferaé Lin. Santa Combadào. 7.84. N.° 2548.<br />
Leg. Moller.<br />
786. b<br />
Gloeosporium nobile Sacc, Michelia II. p. 153.<br />
Ad Lauri nobilis L. folia viva. Matta do Bussaco. 7.84. N.° 2510.<br />
Leg. Moller.<br />
239. 6<br />
Gloeosporium Pisi (Lib.) Ou<strong>de</strong>m., Contrib. ad flor. myc. Neerland. I.<br />
p. 19 et 33.<br />
Ad Pisi sativi Lin. folia languida. Lomba d'Arregaça pr. Coimbra.<br />
5.84. N.° 2538. Leg. Moller.<br />
787. b<br />
Marsonia Castagnei (Desm. et Mont.) Sacc, Michelia II. p. 119.<br />
Ad Populi canescentis Smith folia viva. Coimbra, in hortis publicis.<br />
7.83. N.° 1660. Leg. Moller.<br />
458. b<br />
Epicoceum neglectum Desm. in Ann. sc. nat. II. Sér. tome XVII.<br />
p. 95.<br />
Ad Hedychii Garãneriani Wall. folia árida. Coimbra, in horto botânico.<br />
12.84. Leg. Moller.<br />
240. 6<br />
Vermicularia Erjngii (Corda) Fuckel, Symb. p, 374. — Excipula<br />
Eryngii Corda, Icon. I. p. 24. Taf. VII. Fig. 294.<br />
Ad Eryngii campestris Lin. caules petiolosque. Baleia prope Coimbra.<br />
11.80. N.° 1095. Leg. Moller.<br />
Phyllostictei<br />
868. Coniothyrium Fuckelii Sacc, Fungi Veneti. Ser. II. p. 318.<br />
Ad Wisteriae sinensis DC. ramulos áridos. Coimbra, in horto botânico.<br />
1.82. N. Q<br />
1262. Leg. Moller.<br />
869. Phoma atriplicinum Westd. in Bullet, <strong>de</strong> l'Acad. royale <strong>de</strong> Belgique.<br />
II. Sér. tome 2. N.° 35.<br />
Ad Alriplicis hortensis Lin. caules áridos. Coimbra, in horto botânico.<br />
10.80. N.° 1064. Leg. Moller.<br />
870. Darluca Typhoiilearum (Desmaz.) Berk., Outl. of Brit. Fungi, p. 318.<br />
Ad Luzulae maximae DC. folia árida. Serra <strong>de</strong> Rebordãos pr. Bragança.<br />
Altit. 1250 m<br />
. 6.84. N.° 2410. Leg. Moller.<br />
871. Ascochyta bacilligera Winter, nova spec.<br />
Perithecia in macula irregulari, angulata, <strong>de</strong>terminata, subtus palli<strong>de</strong><br />
fuscescente, supra grisea, margine fusco, angusto cincta,<br />
usque 10 mill, lata, hypophylla, sparsa, lenticularia, niti<strong>de</strong> atra,<br />
poro pertuso, 100 (A diam. Sporidia bacijliformia, i. e.: tenuis-
63<br />
sime cylindrica, utrinque rotundata, medio spurie uniseptata,<br />
hyalina, 712 μ longa, vix 1 μ crassa.<br />
Ad Phillyreae angustifoliae Lin. folia viva. Matta do Bussaco. 7.84.<br />
N.° 2447. Leg. Moller.<br />
872. Ascochyta Magnoliae Thum., Contrib. d. Funghi d. Litorale. II. p. 15.<br />
Ad Magnoliae obovatae Thunb. folia viva. Coimbra, in horto botânico.<br />
7.83. N.° 1659. Leg. Moller.<br />
873. Pbyllosticta Ehrhartii Sacc. in Michelia I. p. 140.<br />
Ad folia viva Scrophulariae Ehrharti Stev. (Ser. aquaticae Auct.)<br />
Motas do Mon<strong>de</strong>go. 7.83. N.° 1672. Leg. Moller.<br />
164.° Pbyllosticta he<strong>de</strong>ricola Dur. et Mtg. in Mont., Sylloge. p. 279.<br />
In foliis vivis He<strong>de</strong>rae Helicis L. Matta do Bussaco. 7.84, N.° 2513,<br />
Leg. Moller.<br />
354. è<br />
Pbyllostieta Ithamni Westd., Cinq. Note s. 1. Cryptog, N,° 25.<br />
Ád Rhamni Frangulae Lin. folia viva prope Caldas do Gerez.<br />
8.83. N.° 1744. Leg. Moller.<br />
874. Septoria betulina Passerini in Atti <strong>de</strong>lia Societâ critt. Ital. Vol. II.<br />
In Betulae pubescentis Ehrh. foliis vivis. Prope Torgo, Serra do<br />
Gerez. Altit. 360. 6.84. N.° 2445. Leg. Moller.<br />
875. Septoria Cbelidonii (DC.) Desmaz. in Ann. sc. nat. II. Sér. .tome XVII.<br />
p. 110. — Sphaeria Chelidonii DC, Flore franç. VI. p. 140.—<br />
Ascochyta Chelidonii Lib. Crypt, exs. N.° 57.<br />
In foliis vivis Chelidonii majoris L. Serra <strong>de</strong> Montesinho prope<br />
Bragança. Altit. 1120 m<br />
. 6.84. N.° 2453. Leg. Moller.<br />
170. 6<br />
Septoria Convolvuli Desmaz. in Ann. sc. nat. II. Sér. tome XVII.<br />
p. 108.<br />
In foliis vivis Calystegiae sepium R. Br. Motas do Mon<strong>de</strong>go. 7.83.<br />
N.° 1686. Leg. Moller.<br />
405. b<br />
Septoria Gei Rob. et Desm. in Ann. sc. nat. II. Sér. tome XLX.<br />
p. 343.<br />
Ad Gei biflori Brot, folia viva. Prope Fonte <strong>de</strong> Santa Comba circa<br />
Coimbra. 5.84. N.° 2522. Leg. Moller.— Ad Gei urbani L.<br />
folia viva. Matta do Bussaco. 7.84. N.° 2530. Leg. Moller.<br />
807. δ<br />
Septoria He<strong>de</strong>rae Desm. in Ann. sc. nat. II. Sér. tome XIX. p. 340.<br />
Ad He<strong>de</strong>rae Helicis L. folia viva. Matta do Bussaco. 7.84. N.° 2513.<br />
Leg. Moller.<br />
173. b<br />
Septoria Mori Lev. in Ann. sc. nat. III. Sér. tome V. p. 279.<br />
Ad Mori albae Lin. folia viva. Choupal prope Coimbra. 7.83.<br />
N.° 1691. Leg. Möller.<br />
621. b<br />
Septoria pyricola Desm. in Ann. sc. nat. III. Sér. tome XIV. p. 114.<br />
Ad Pyri communis Lin. folia viva. Prope Torgo et Agua do Gallo<br />
(Serra do Gerez). 6.84. Leg. Moller.
64<br />
611.'' Septoria Rubi Westd., Herb, crypt. Belg. N.° 839.<br />
Ad Rubi fruticosi Lin. folia viva. Serra <strong>de</strong> Montesinho pr. Bragança.<br />
Altit. 112CP. et Campo Redondo pr. Bragança. Alt.<br />
760 m<br />
. 6.84.—Prope Leonte (Serra do Gerez) Altit. 825 m<br />
. 8.83.<br />
N.° 1731. Leg. Moller.<br />
876. Septoria Scropbulariae Westd. in 6. Notice s. qu. crypt. N.° 84. in<br />
Bull. d. I. Soc. botanique <strong>de</strong> Belgique. II. Sér. tom. VII.<br />
In foliis vivis Scrophulariae Scorodoniae Lin. Ameal pr. Taveiro.<br />
5.84. N.° 2442.—Prope Ponte do Loreto circa Bragança. Altit.<br />
750 m<br />
. 6.84. Leg. Moller.— Prope Bougado. 1.83. N.° 2455.<br />
Leg. M. Padrão.<br />
877. Diplodia vitícola Desm. in Annal, d. Scienc. nat. II. Sér. X. Bd.<br />
p. 311.<br />
Ad Vitis viniferaé Lin. sarmenta árida. Zombaria prope Coimbra.<br />
2.81. N.° 1179. Leg.« Moller.
Em troca do Boletim da Socieda<strong>de</strong> Broteriana, recebemos os seguintes<br />
jornaes, que muito agra<strong>de</strong>cemos:<br />
Acta Horti Petropolitani—tomo VIII, fase. III e tomo IX, fase, I.<br />
Annuario <strong>de</strong>l R. Instituto botânico di Roma —1884, fase, I.<br />
A Sau<strong>de</strong> publica—Porto.<br />
Botaniska Notiser — rei. C. Nordstedt —1883-1884, Lund.<br />
Bulletin of the Torrey Botanical Club — vol. XI, 1884, New-York.<br />
Deutsche botanisclie Monatsschrift—von Prof. Dr.-G. Leimbach, Bielefeld, 1885.<br />
Feuille <strong>de</strong>s jeunes naturalistes —1884-1883.<br />
Gazeta agrícola—Santarém.<br />
Magyar Novenytani Lapok, szerkeszti és kiadja Kunitz A'gost — Kolozsvárt —1877, 1879.1880,<br />
1882, 1884.<br />
Mémoires <strong>de</strong> la Soc. nat. <strong>de</strong>s sciences nat. et math, <strong>de</strong> Cherbourg.<br />
Nuovo giornale botânico italiano — dir. T. Camel. — Firenze, 1883-1885.<br />
Revista Hortícola Andaluza — Cadiz, 1885.<br />
Revista scientifica — Porto.<br />
Revue <strong>de</strong> Botanique (Bull, <strong>de</strong> la Soc. franc, <strong>de</strong> Botanique).
Para ven<strong>de</strong>r<br />
Do Candolle — Prodromus syst. nat. regni veget., vol. 1-15. 16 (2.ª parte)... )<br />
Buek (H. W.) — In<strong>de</strong>x gen. et specialis ad. De Gandolle Prodromum. Pars I, II, III )<br />
30$000<br />
Le<strong>de</strong>bour (C. -F.) —Flora rossica. 4$500<br />
Loudon (J. C.) —Arboretum et Fruticetum britannicum 20$000<br />
Walpers (G. G.) — Annales Bot. syst., vol. 1, 2, 3 ,.. 30$000<br />
Herbario <strong>de</strong> plantas <strong>de</strong> Portugal (1150 esp.)
ESPÉCIES DISTRIBUÍDAS<br />
1.884<br />
Algas<br />
390 Cladostephus Myriophyllum Ag. — Peniche, Forte <strong>de</strong> Cabanas (J. M.) 1<br />
591 Codium tomentosum Ag. — Buarcos, praia (Gltz.)<br />
592 Dictyota vulgaris Kg. ß. intricata. — Peniehe (J. M.)<br />
593 Halyseris polypodioi<strong>de</strong>s Ag. — Peniche, Forte <strong>de</strong> Cabanas (J. M.)<br />
594 Cystosira Hoppii Ag. — Peniche, porto <strong>de</strong> areia do norte (J. M.)<br />
» » ß. aurantia Kg. — Cezimbra, praia (S.)<br />
595 Sargassum megalophyllum Mont. — Cezimbra, praia (S.)<br />
596 Calliblepharis ciliata Kg. — Peniche, Forte <strong>de</strong> Cabanas, Cambôa (J. M.)<br />
597 Gclidium corneum Lamour. ß. sesquipedale — Peniche, Forte <strong>de</strong> Cabanas (J. M.)<br />
598 Sphaerococcus sarniensis Kg. — Peniehe, Forte <strong>de</strong> Cabanas (J. M.)<br />
599 Cryptopleura lacerata Kg. — Peniche (J. M.)<br />
Fetos<br />
600 Asplenium Adianthum nigrum L. — Canecas, serra <strong>de</strong> Montemor (V. D.)<br />
Monocotyledoneas<br />
Potamogetoneas<br />
601 Potamogeton pectinatus L. —Arred. <strong>de</strong> Cascaes, ribeiro <strong>de</strong> Capari<strong>de</strong> (P. C.)<br />
Gramíneas<br />
602 Echinochloa crus-galli P. B. — Arred. <strong>de</strong> Buna, margens do Sizandro (B.)<br />
603 Eleuzine indica Gärtn. — Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (Ilha <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />
604 Arundo Donax L. — Buarcos (Gltz.)<br />
605 Agrostis Beuteri Bss. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Bemflca (V. D.)<br />
606 Stipa tortilis Desf. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (J. D.)<br />
607 Corynephorus canescens P. B. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.), Alcochete (P. C.)<br />
2<br />
31° Avena sulcata Gay — Serra <strong>de</strong> Cintra, Cruz alta (S.)<br />
1 Abreviatura dos nomes dos sócios que no ultimo fascículo se darío por extenso.<br />
2 A letra α acompanhando o n.° indica que a espécie é repetida com o seu primitivo numero d'or<strong>de</strong>m.<br />
5
608 Glyeeria distans Wahlenbg. — Praia da Torre <strong>de</strong> Belém (P. C.)<br />
609 Poa pratensis L. — Serra <strong>de</strong> Bebordãos (A. M.)<br />
38" Gynosurus aureus L.—Arred. <strong>de</strong> Lisboa, tapada d'Ajuda (S.)<br />
610 Vulpia Alopecurus Lk. «. vulgaris Bss. — Alcochete e Estoril (P. G.)<br />
312" Serrafalcus mollis Pari. — Pinhal <strong>de</strong> Leiria (S. P.)<br />
611 S. Secalinus Godr. — Lisboa (P. C.)<br />
41 a<br />
66<br />
Brachypodium mucronatum Wk. — Buarcos, Ermida (Gltz.)<br />
» » » forma spiculis pubescentibus Hack. — Serra <strong>de</strong><br />
Monsanto (J. P.)<br />
314° Lolium Gaudini Pari. — Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (.Ilha <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />
Cyperaceas<br />
612 Cladium Mariscus B. Br. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />
613 Gyperus esculentus L. — Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (Ilha <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />
Amarylli<strong>de</strong>as<br />
614 Narcissus serotinus Clus. — Arred. <strong>de</strong> Tavira, Atalaia (J. P.)<br />
Orchi<strong>de</strong>as<br />
322° Serapias Lingua L. — Caneças, serra <strong>de</strong> Montemor (Y. D.)<br />
Juncaceas<br />
182° Juncas capitatus Weig. — Caneças, serra <strong>de</strong> Montemor (V. D.)<br />
615 Luzula purpureosplen<strong>de</strong>ns Seub.—Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (I. <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />
Smilaceas<br />
459" Smilax mauritanica Desf. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />
616 Asparagus aphyllus L. — Coimbra, Cidral (D. L.)<br />
Liliaceas<br />
617 Allium magicum Brot. — Forte da serra <strong>de</strong> Monsanto (J. D.)<br />
618 A. triquetrum L. — Serra d'Arrabida (J. D.)<br />
619 Scilla monophyllos Lie —Bio tinto e Montalto, serra <strong>de</strong> Valongo (E. J.)<br />
620 Ornithogalum umbellatum L. p. longebracteatum Wk. — S. Gens (E. J.)<br />
Diootylod.on.oas<br />
Urticeas<br />
621 Parietaria diffusa Merl. Koch — Coimbra, Cidral (A. L.)<br />
Cannabineas<br />
622 Humulus Lupulus L. — Lamego, Tarouca (A. L.)
67<br />
Chenopodiaceas<br />
623 Salsola vermieulata L. a. flavescens Moq. Ï. — Arred, <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />
624 Roubieva multifida Moq. T. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (J. P.")<br />
623 Chenopodium album L ß. viri<strong>de</strong> Moq. T. — Coimbra (C. L.)<br />
626 Ch. ambrosioi<strong>de</strong>s L. a. genuína Wlc. — Coimbra, Arregaça (A. L.), arred. <strong>de</strong><br />
Faro (A. G.)<br />
627 Ch. murale L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Barreiro (J. D.)<br />
Amarantaceas<br />
192" Amarantus retroflexus L. — Coimbra, estrada <strong>de</strong> Cellas (A. L.)<br />
Polygoneas<br />
628 Polygonum Persicaria L. a. genuinum Gr. Godr. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />
Daphnoi<strong>de</strong>as<br />
629 Daphne Gnidium L.—Leça da Palmeira (E. J.), Buarcos (Gltz.), Torres Vedras (P. V.)<br />
Valerianeas<br />
630 Centhrantus ruber DC. — Coimbra, Cidral (D. L.)<br />
Compostas<br />
468 a<br />
Eupatorium cannabinum L. — Lamego, Tarouca (A. L.)<br />
61" Erigeron cana<strong>de</strong>nsis L. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />
631 Ormenis nobilis Gay ß. discoi<strong>de</strong>a — Valladares (E. J.)<br />
632 Peri<strong>de</strong>raea fuscata Wbb. — Buarcos, S. Sebastião (A. M.)<br />
633 Arnica montana L. — S. Gens, pr. do Porto (E. J.)<br />
634 Senicio foliosus Salzm. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (J. P.)<br />
633 S. gallicus Choix. — Pinhal <strong>de</strong> Leiria, dunas (S. Ρ )<br />
636 Carlina racemosa L. — Buna, concelho <strong>de</strong> Torres Vedras (B.)<br />
637 Centaurea amara L. — Leça <strong>de</strong> Palmeira (E. J.)<br />
638 C. Melitensis L. —Arred. do Porto, entre o rio Sousa e Crestuma (C. B.)<br />
639 C. pullata L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, porto Brandão (R. C.)<br />
64« C. sempervirens L. — Arred. <strong>de</strong> Torres Vedras (P. V.)<br />
640 C. Tagana Brot. — Buarcos, Valle Beal (Gltz.)<br />
641 Galactites tomentosa Mnch. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.)<br />
642 Scolymus Hispanicus L. — Runa, concelho <strong>de</strong> Torres Vedras (B.)<br />
643 Cichorium Intybus L. — Coimbra, Arregaça, Ingote (D. L.)<br />
644 Tolpis barbata Gärtn. — Coimbra, Arregaça (D. L.), Caparica (R. C.)<br />
643 Hedypnois polymorpha DC. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Chellas (S.)<br />
646 Hypochaeris glabra L. — Caneças, serra <strong>de</strong> Montemor (V. D.), Caparica (R. C.)<br />
647 Sonehus glaueescens Jord. — Cascaes, hortas (P. C.)<br />
648 S. oleraceus L. *. triangularis Wallr. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.).<br />
649 S. tenerrimus L. a. laevigatus Lge. —Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />
650 Hieracium boréale Fr. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />
651 Andryala integrifolia L. ß. angustifolia DC. — Arred. <strong>de</strong> Coimbra (D. L. e C. L.)<br />
» » » γ. sinuata — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.)<br />
#
68<br />
Ambrosiaceas<br />
652 Xanthium struraarium L. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />
Cucurbitaceas<br />
653 Bryonia dioica Jacq. — Coimbra, estrada <strong>de</strong> Cellas (D. L )<br />
Campanulaceas<br />
654 Wahlenbergia he<strong>de</strong>racea Rchb. —Valladares (E. J.)<br />
Ericaceae<br />
6S5 Erica Tetralix L. — Charneca <strong>de</strong> Villa Nova d'Ourem (J. D.)<br />
Plantagineas<br />
656 Plantago acanthophylla Dcsne. — Bragança, cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomen (A. M.)<br />
657 P. Psyllium L. — Buarcos, Quinta dos Poços (Gltz.)<br />
Verbenaceas<br />
658 Verbena officinalis L. — Coimbra (A. L.), Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />
Labiadas<br />
77" Mentha rotundifolia L. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />
78° Lycopus europaeus L. — Lamego (A. L.)<br />
659 Origanum virens Hffgg. Lk. — Coimbra, Cidral (D. L.), Cezimbra (S.)<br />
218" Thymus Mastichina L. — Cezimbra, pinhaes (S.)<br />
660 Calamintha alpina Bth. - Bragança, cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomeu (A. M.)<br />
661 C. baetica Bss. Reut. — Coimbra, Sete Fontes (A. L.), Caneças (V. D.), Torres<br />
Vedras (P. V.)<br />
219" C. Nepeta Hffgg. Lk. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz), Coimbra (C. L.)<br />
662 Nepeta Cataria L. — Jubim, margem do Douro (C. B.)<br />
663 Brunella vulgaris Mnch. — Coimbra, Arregaça (D. L), Sernaehe do Bom Jardim<br />
(Vaz)<br />
Borragineas<br />
664 Anchusa undulata L. — Costa da Trafaria (J. D.)<br />
Convolvulacoas<br />
665 Convolvulus althaeoi<strong>de</strong>s L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, porto Brandão (R. C.)<br />
666 Convolvulus arvensis L. — Arred. <strong>de</strong> Mafra (B.), Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />
667 Calystegia sepium R. Br. — Entre Runa e Torres Vedras (B.)
69<br />
Solanaceas<br />
668 Solanum nigrum L. — Arred. <strong>de</strong> Coimbra (C L.), Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />
669 Physalis Alkekengi L. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />
Scrophularineas<br />
670 Scrophularia Scorodonia L. — Arred. <strong>de</strong> Torres Vedras (P. V.)<br />
671 Anarrhinum bellidifolium Desf. — Lamego (A. L.)<br />
672 Linaria cirrhosa Willd. — Arred. <strong>de</strong> Torres Vedras (P. V.)<br />
673 Antirrhinum hispanicum Chav. —Arred. <strong>de</strong> Runa (B.), arred. <strong>de</strong> Torres Vedras<br />
(P. V.)<br />
674 A. majus L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, porto Brandão (R. C.)<br />
» » » ß. angustifolium Wk. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />
675 Veronica Chamaedrys L. — Serra <strong>de</strong> Rebordãos (A. M.)<br />
. 676 V. officinalis L. — Serra do Gerez, Corral do Junco (A. M.)<br />
677 Odontites rubra Pers. γ. stricta Lge. — Lamego, Lasim (A. L.)<br />
89° O. tenuifolia G. Don — Serra <strong>de</strong> Valongo (C. B.)<br />
Orobanchaceas<br />
678 Orobanche minor Suit. — Arred. <strong>de</strong> Coimbra (C. L.)<br />
Apocynaceas<br />
679 Vinca media Hffgg. Lk. — Buarcos (Gltz.)<br />
Jasmineas<br />
680 Jasminum fruticans L. — Quebrantões, margem do Douro (C. B.)<br />
Umbelliferas<br />
681 Foeniculum officinale AH. — Coimbra (C. L.)<br />
682 F. piperitum DC. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (J. P.)<br />
683 Bupleurum paniculatum Brot. — Buarcos (Gltz.),<br />
(P. C.)<br />
684 Petroselinum segetum Koch — Arred. <strong>de</strong> Cascaes<br />
Saxifragaceas<br />
685 Saxifraga Tridactylites L. Bemflca, S. Domingos (V. D.)<br />
Crassulaceas<br />
686 Scdum album L. — Arred. <strong>de</strong> Runa (B.)<br />
arred. <strong>de</strong> Cascaes, sítios seccos<br />
(P. C.)
70<br />
Paronychiaceas<br />
687 Spergularia marina (Pall.) Wk. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />
Lythr arias<br />
101" Lythrum Salicaria L. — Entre Runa e Torres Yedras (Β.)<br />
102
71<br />
Geraniaceas<br />
713 Geranium dissectum L. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (V. D.)<br />
714 Erodium primulaceum Lge. —Serra <strong>de</strong> Monsanto (V. D.)<br />
Hypericineas<br />
715 Hypericum perforatum L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.) ,<br />
> » » β. angustifolium L. — Arred. <strong>de</strong> Torres Vedras (P. V.),<br />
Runa (B.)<br />
Alsinaceas<br />
716 Stellaria gramínea L. — Arred. do Porto, canavial d'Atoes (C. B.)<br />
Sileneas<br />
7)7 Silene inaperta L. — Casa Branca, Alemtejo (J. D.)<br />
718 S. rubella L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, alto d'Ajuda (P. C.)<br />
Violareas<br />
719 Viola canina L. — Coimbra, Lomba d'Arregaça (A. M.)<br />
Cistineas<br />
720 Cistus crispus L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.)<br />
721 C. salviaefolius L. ß. macrocaliyx Wk. —Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.)<br />
Cruciferas<br />
722 Cakile marítima Scop. — Buarcos, Vizo (Gltz.)<br />
577» Senebiera didyma Pers. —Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (Ilha <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />
723 Malthiola tristis L. — Arred. do Porto, areaes <strong>de</strong> Jubim (C B.)<br />
724 Nasturtium asperum Coss. — Bragança, pr. <strong>de</strong> Rieafé (A. M.)<br />
725 Cardamine pratensis L. — Leça do Balio (C. B.)<br />
726 Erucaslrum incanum Koch — Coimbra, Arregaça (D. L.)<br />
Resedaceas<br />
727 Reseda lutea L. γ. maritima J. Müll. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />
Ranunculaceas<br />
728 Ranunculus Flammula L. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />
431" R. peltatus Schrank, a. heterophyllus Bor. — Coimbra, Santa Clara (C. L.)<br />
729 Anemone nemorosa L. — Leça do Balio (C. B.)<br />
730 Delphinium Cardiopetalum DC. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, tapada d'Ajuda (S.)<br />
EMENDAS D'ALGUNS NUMEROS ANTERIORES<br />
426 Arabis Lusitanica Bss. — Arred. <strong>de</strong> Cascaes (P. C.)<br />
» A. hirsuta Scop. — Coimbra (B. C.)<br />
573 Rapistrum Linnaeanum Bss. Reut. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Chellas (S.)
Su.Tbsid.ios para o estudo da Flora Portugueza<br />
por Joaquim cie Mardz<br />
II<br />
CRUCIFERAE L. 1<br />
Ser. A. PSEUDOSILIQUOSAE<br />
Trib. I. Raphaneae Bth. et Hook.<br />
I. Raphanus L. Gren. pl. η. 882<br />
Secç. I. Raphanis DC. Syst. II, p. 663<br />
1. R. sativus L. Cod. η. 4873; Brot. Fl. Lusit. I, p. 574; Gr. Godr.<br />
Fl. Fr. I, p. 71 ; Wk. Lge. Pr. Fl. Hisp. III, p. 749 ; Rchb. Ic. Fl. Germ.<br />
Helv. II, f. 4175.<br />
Planta indigena da Asia, entre nós cultivada e algumas vezes subspontanea.<br />
Bragança (P. Coutinho). — ami., bisann. MaioJun. (v. v.) Rabão<br />
e Rabiça.<br />
Hab. cultivado nas hortas em toda a Europa.<br />
1<br />
As cruciferas <strong>de</strong> Portugal vão também, n'este estudo, dispostas segundo a or<strong>de</strong>m<br />
adoptada pelo sr. Willkomm no Prodromus Florae Hispanicae, que é pouco mais ou<br />
menos a or<strong>de</strong>m inversa do methodo seguido pelos srs. Bentham e Hooker (Gen. pl.<br />
vol. I, part. I.).—Para tornar mais completo este trabalho sob o ponto <strong>de</strong> vista botânico<br />
geographico, cito não só as localida<strong>de</strong>s das espécies existentes actualmente no herbario<br />
do Jardim da Universida<strong>de</strong>, mas também as das espécies que pertencem aos herbarios<br />
dos srs. Α. X. Pereira Coutinho, J. Daveau e A. Ricardo da Cunha, que obsequiosamente<br />
me foram cedidas para esse fim por estes cavalheiros.
73<br />
Secç. II. Raphanistrum DC. 1. c.<br />
2. R. Raphanisti'um L. Cod. n. 4875 ; Brot. 1. c; Gr. Godr. 1. c. p. 72;<br />
Wk. Lge. 1. c. (Raphanistrum segetum Rchb. Ic. 1. c. f. 4172; Rapistrum<br />
vulgare album Grisl. Virid. Lusit. n. 1211).<br />
Nos campos, entre as searas da região inferior. Arredores <strong>de</strong> Coimbra :<br />
Antuze<strong>de</strong> (Mariz), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Rabicha (R. da Cunha), Porcalhota<br />
(P. Coutinho), Barquinha (Daveau), Montargil (Cortezão), arred. <strong>de</strong> Faro<br />
(J. Guim.). — ann. Abr.Outub. (v. v.). Saramago.<br />
Hab. em toda a Europa.<br />
3. R. microcarpus Lge. Pug. p. 276. t. 3, f. 2 (sub var. γ. speciei<br />
preced.); Wk. Lge. 1. c. p. 750.<br />
Nos campos entre as searas da região inf. Bragança : Cabeça boa, etc.<br />
(Moller, P. Coutinho), Pedras Salgadas (D. M. Henriq.), Vizella (Wenceslau),<br />
Espozen<strong>de</strong> (Sequeira), S. Thyrso (Valente), Bussaco (Loureiro),<br />
Coimbra: cerca <strong>de</strong> S. Bento, Choupal, Ameal (A. <strong>de</strong> Carv., Wenceslau,<br />
Moller), Castello Branco : tapada da Mina, etc. (R. da Cunha), Bemfica,<br />
Loires pr. <strong>de</strong> Lisboa (Welw.), Setúbal (Daveau), Villa Fernardo (Larcher),<br />
Beja: ribeira dos Fra<strong>de</strong>s (R. da Cunha). — ann. Abr.Agost. (v. v.). Saramago.<br />
Hab. na Hespanha.<br />
OBSERV. Entre esta espécie e a preee<strong>de</strong>nte ha transições na forma e dimensão<br />
dos íructos.<br />
Ser. B. ARTICÜLATAE<br />
Trib. II. Oaltiliixeae Bth. et Hook.<br />
Π. Rapistrum Desv. Journ. HI, p. 150<br />
4. R. rugosum All. Fl. Pe<strong>de</strong>m. I, p. 257, t. 78 ; Gr. Godr. 1. c. p. 156 ;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 752; Rchb. Ic. 1. c. f. 4168 (Myagrum rugosum L.<br />
Cod. n. 4656; Rapistrum monospermum Grisl. Virid. Lusit. n. 1212).<br />
β. s i 1 i c u I i s g 1 a b r i s (R. glabrum Hort.)<br />
Campos arenosos, sítios incultos e pedregosos, caminhos da região inf.<br />
Arredores <strong>de</strong> Cascaes (P. Coutinho), Cezimbra (Moller), <strong>de</strong> S. João da<br />
Venda a Loulé (Daveau); — β. Coimbra: Mont'arroio (A. <strong>de</strong> Carv.),<br />
Buarcos, Cabo Mon<strong>de</strong>go (Henriq.), serra <strong>de</strong> Monsanto (Daveau), Zambujal<br />
pr. <strong>de</strong> Cezimbra (Moller). — ann. MaioJun. (v. s).<br />
Hab. na Europa media e austral.
74<br />
5. R. Linnaeanum Bss. Reut. Diagn. p. 6; Gr. Godr. 1. c. p. 156; Wk.<br />
Lge. 1. c. (Myagrum Hispanicum L. Cod. n. 4657 ; Brot. I. c. p. 563.)<br />
ß. siliculis hispidis.<br />
Nos campos á beira das terras e dos caminhos da região inf. Bussaco<br />
(Loureiro), Coimbra: Ameal (Moller), Miranda do Corvo (Balthazar), Alcabi<strong>de</strong>que<br />
pr. <strong>de</strong> Con<strong>de</strong>ixa (Moller), Leiria (C. Lobo), arred. <strong>de</strong> Lisboa:<br />
Chellas (Welw, D. Sophia), serra <strong>de</strong> Monsanto (R. da Cunha), entre Almada<br />
e Trafaria (P. Coutinho), Cezimbra (Moller), Montargil (Cortezâo) ;<br />
— β. Coimbra: porto dos Oleiros (Mariz), cerca do Jard. Bot. (Moller),<br />
Ameal (Moller), arred. <strong>de</strong> Cezimbra (Moller). — ann. Abr.Jun. (v. v.).<br />
Hab. na Hesp., Balear., Fr. austr., Grécia.<br />
OBSERV. Confirmo a opinião do sr. M Willkomm a respeito da existência em<br />
Portugal d'uma forma do R. Linnaeanum com os fructos levemente pelludos. O<br />
exemplar examinado por este auctor e communicado pelo sr. dr. J. Henriques<br />
foi colhido em Coimbra, na cerca do Jardim Botânico; outros exemplares colhidos<br />
em différentes localida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>monstram que este earaeter é mais ou menos constante<br />
para po<strong>de</strong>r constituir uma varieda<strong>de</strong>.<br />
Hl. Oakile Tourn. Inst. p. 49, t. 483<br />
6. C. marítima Scop. Fl. Carn. II, p. 35 ; DC. Fl. Fr. IV, p. 718 ; Gr.<br />
Godr. 1. c. p. 154; Wk. Lge. I. c. p. 753; Rchb. Ic. 1. c. p. 4158<br />
(Bunias Cakile L. Cod. η. 4881 ; C. Serapions Lob. Ic. 223 ; Brot. 1. c.<br />
p. 561).<br />
Nos areaes do littoral. Espozen<strong>de</strong> (Sequeira), Foz do Douro (C. Barbosa),<br />
Figueira da Foz, Buarcos, Gala (A. <strong>de</strong> Carv. Henriq., Moller),<br />
arred. <strong>de</strong> Lisboa : Algés (D. Sophia), Cascaes (P. Coutinho), praia das<br />
Maçãs (Welw.), Setúbal (Moller), Faro, Villa Real <strong>de</strong> Santo Antonio (J.<br />
Guim.). — ann. MaioOutub. (v. v.). Eruca marina.<br />
Hab. nas praias <strong>de</strong> toda a Europa e d'Africa boreal.<br />
IV. Orambe Tourn. Inst. p. 211, t. 100<br />
7. C. Hispânica L. Cod. η. 4891 ; Wk. Lge. I. c. p. 754; — ß. glabrata<br />
(C. glabrata DC. Pr. I, p. 226 ; C. Hispânica Brot. 1. c. p. 563 ; Rapistrum<br />
rotundifolium palustre, monospermum Grisl. Virid. Lusit. n. 1218).<br />
Sítios húmidos da região inf. e no littoral. — 'í. Margens do rio Tedo,<br />
pr. <strong>de</strong> Adorigo : S. Adrião, Santa Leocadia, ribeiro das Mestras (Schmitz),<br />
Bemposta, margens do Douro e norte <strong>de</strong> Portugal (Brot.), Castello Branco :<br />
Ninho do Corvo (R. da Cunha). — ann. Març.Maio (v. s.).<br />
Hab. na Hesp., Ital., Sicil., Grec, Barbaria,
75<br />
Ser. C. NüCAMENTACEAE<br />
Trib. III. EixolidLieae Wk.<br />
V. Bunias E. Br. in hört. Kew. ed. 2. IV, p. 95<br />
8. B. Erucago L. Cod. n. 4879; Gr. Godr. 1. c. p. 133; Wk. Lge. 1.<br />
c. p. 755 ; Rchb. Ic. f. 4159 ; — var. aspera Retz. Obs. II, p. 21 ; Brot.<br />
1. c. p. 562.<br />
Terrenos cultivados, incultos e estereis, campos areados e searas da<br />
região inf. Bragança: pr. da ponte do Sabor, etc. (Moller, P. Coutinho),<br />
serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller), Vinhaes (C. Lobo), Adorigo (Schmitz), Almeida<br />
: Portas da Cruz (R. da Cunha), margem do Douro, pr. do Porto<br />
(Brot.) arred. <strong>de</strong> Coimbra : Cellas, Torres (Ferreira), Ameixoeira, Tavira:<br />
N. S. da Conceição (Daveau). — ann. MaioJul. (v. v.).<br />
Hab. na Hesp., Fr. merid., Suiss., Austr., Ital., Hungr., Transilv.,<br />
Grec, Syria.<br />
Trib. rV. Isaticleae Bth. et Hook, (ex p.)<br />
VI. Oalepina Adans. ap. DC. Syst. II, p. 648<br />
9. C. Corvini Desv. Journ. bot. III, p. 158; Gr. Godr. 1. c. p. 132;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 757; Rchb. Ic. f. 4163 (Crambe Corvini All. FI.<br />
Pe<strong>de</strong>m. I, p. 256 ; Myagrum erucaefolium Vill. Dauph. III, p. 279, M.<br />
iberoi<strong>de</strong>s Brot. 1. c. p. 562 e Phyt. Lusit. I, p. 95, f. 42; Myagrum monospermum<br />
Grisl. Virid. Lusit. n. 1044).<br />
Campos argillosocalcareos das regiões inf. e montan. Bragança : cabeço<br />
<strong>de</strong> S. Bartholomeu (Ferreira), Adorigo (Schmitz). — ann. MaioJun. (v. s.).<br />
Hab. na Hesp., Fr., Belg., Allem, occid., Suissa, Ital., Hungr., Trasilv.,<br />
Grec, Palest., Persia.<br />
VII. Neslia Desv. Journ. 1. c. p. 162<br />
ν 10. N. paniculata Desv. 1. c; Gr. Godr. 1. c. p. 132; Wk. Lge. 1. c;<br />
Rchb. Ic. 1. ç. f. 4291 (Myagrum paniculatum L. Cod. n. 4460; Bunias<br />
paniculata l'Herit. ap. DC. Fl. Fr).<br />
Nas searas, terrenos arenosos e cultivados da região inf. Bragança (P.<br />
Coutinho, Ferreira), Almeida (R. da Cunha). — ann. Abr.Jul. (v. s.).<br />
Hab. na Hesp., Fr., Europ. med e austr., Asia boreal. Palest., Pers.,<br />
Affghanistan.
76<br />
VEL Isatis L. Gen. pl. η. 824<br />
11. I. tincloria L. Cod. n. 4885 ; Brot. Fl. Lusit. I, p. 560 ; Gr. Godr.<br />
1. c. p. 133 ; Wk. Lge. 1. c. p. 758 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4177.<br />
Cultivado mas raro.'—ann. e bisann. MaioJun. (n. v.). Pastel dos<br />
tintureiros.<br />
Hab. na Hesp., Fr., Europ. med. e austr., Armenia e Asia menor.<br />
12. I. Lusitanica Brot. Fl. Lusit. I, 1. c. non L.; I. platyloba Lk.<br />
Sitios húmidos das regiões inf. e snbmontan. Miranda do Douro ; nas<br />
rochas da margem do rio (Hffgg., Brot.) — ann. Maio (η. v.).<br />
Ser. D. DÉHISCENTES<br />
a. Angustiseptae<br />
Trib. V. Tlllaspicleae Bth. et Hook.<br />
IX. Biseutella L. Gen. pl. η. 808<br />
Secç. I. Jondraha DC. Syst. Π, p. 407<br />
13. Β. auriculata L. Cod. η. 4749; Brot. 1. c. p. 573; Gr. Godr. 1. c.<br />
p. 154; Rchb. Ic. 1. c. f. 4207; Wk. Lge. 1. c. p. 760 (Jondraba sulphurea<br />
Wbb. It. Hisp.; Thlaspi clypeatum segetum annuum Grisl. Yirid.<br />
Lusit. n. 1387).<br />
ß. er i ge r i f ol i a Wk. (B. erigerifolia DC.)<br />
Campos, sitios cultivados e incultos, entre as cearas da região inferior.<br />
Arredores <strong>de</strong> Lisboa : entre Ajuda e Alcantara (Welw.), serra <strong>de</strong> Monsanto<br />
(Moller, R. da Cunha, Mendonça), Elvas (Henriq.), Beja : Herda<strong>de</strong><br />
da Calçada (R. da Cunha), Loulé (Bourg.), Tavira (Welw.), Campinas pr.<br />
<strong>de</strong> Faro (J. Guim., Figueiredo); — β. Arcos das aguas livres, pr. <strong>de</strong><br />
Lisboa (P. Coutinho), Villa Franca: monte das Torres (R. da Cunha),<br />
serra <strong>de</strong> Monsanto (Welw., Moller), Elvas (Henriq.). — ann. Abr.Jun.<br />
(v. s.).<br />
Hab. na Hesp., Balear., Fr. austr., Italia superior.<br />
OBSERV. O illustre Brotero, na Flora Lusitanica, consi<strong>de</strong>ra muito rara esta espécie<br />
em Portugal e mais frequente a sua varieda<strong>de</strong>, sendo certo, porém, que, nas<br />
localida<strong>de</strong>s que foram percorridas por este auctor, é tão frequente uma como outra.
77<br />
Secç. II. Thlaspidium DC. 1. c.<br />
14. B. laevigata L. Cod. η. 4754 ; Brot. I. c. p. 573 ; Gr. Godr. 1. c.<br />
p. 135; Wk. Lge. 1. c. p. 763; Rchb. Ic. Fl. Germ. II, f. 4203 (Β.<br />
didyma Scop. Fl. Cara. II, p. 14; Β. lusitanica Jord. diagn. d'esp. nouv. I,<br />
p. 315; Thlaspi clypeatum montanum perenne Grisl. Virid. Lusit. n. 1388).<br />
β. <strong>de</strong>nt ata Gr. Godr. 1. c. (B. laevigata DC. Fl. Fr. IV, p. 689).<br />
γ. ambigua (Β. laevigata γ. intermedia Gr. Godr. 1. c.)<br />
Sitios relvosos, pedregosos, fendas dos rochedos das regiões inf. e montan.<br />
— β. Adorigo (Schmitz), Regoa (P. Coutinho), Castello Branco, Alpedrinha:<br />
Pucarinha (R. da Cunha), Cintra (Welw.), serra d'Arrabida,<br />
Azeitão (Moller), Montargil (Cortezão), Cabo <strong>de</strong> S. Vicente, Sines (Welw.) ;<br />
— γ. Almeida: Valle do Marco (R. da Cunha), Caldas <strong>de</strong> Moledo (Wenceslau),<br />
praia das Maçãs (Daveau). — peren. MaioAgost. (v. s.).<br />
Hab. na Hesp., Fr., Europ. med. da Suissa a Transilv. e Ital., Dahn.,<br />
e Croácia.<br />
OBSERV. OS srs. Masson e De Candolle, Syst. II, p. 416 e Prodr. I, p. 183, citam<br />
<strong>de</strong> Portugal a B. sempervirens L. (JB. laxa γ. glacialis Bss. Beut.). Não vi specimens<br />
d'esta espécie do nosso paiz, a qual po<strong>de</strong>rá ser uma das muitas formas da B. laevigata<br />
L. segundo a opinião do illustre botânico o sr. Willkomm.<br />
X. IberiS L. Gen. pl. η. 804<br />
Secç. I. Ibèriãium DC. Prodr. I,.p. 179<br />
15. I. contracta Pers. Syn. II, p. 186; DC. Syst. II, p. 395; Bss. Voy.<br />
suppl. p. 719; Wk. Lge. 1. c. p. 767 (I. umbellata Wbb. It.; Bss. Voy.<br />
p. 54 non L.)<br />
Sitios arenosos, pedregosos, outeiros calcareos, gypsaceos e aridos das<br />
regiões inf. e montan. Bragança ? (P. Coutinho, Paulino), arred. <strong>de</strong> Faro<br />
(J. Guim., Bourg.). — peren. MaioJun. (v. s.).<br />
Hab. na Hespanha.<br />
ν 16. I. procumbens Lge. Ind.. sem. h. Havn. 1854, p. 24; Descr. icon.<br />
Ill, p. 5, t. 6 ; Wk. Lge. 1. c.<br />
Terrenos arenosos da região inf. e do littoral, outeiros calcareos. Cabo<br />
Mon<strong>de</strong>go (Henriq. e Moller), Pinhal <strong>de</strong> Leiria (Pimentel), S. Martinho do<br />
Porto (Daveau), Malveira pr. <strong>de</strong> Cascaes (Welw.).—peren. Agost Setemb,<br />
(v. s.).<br />
Hab. na Hespanha.
78<br />
17. I. pectinata Bss. Diagn. pi. orient, n. 1, p. 75 e Voy. suppl. p. 720 ;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 768 (I. odorata Bss. Voy. p. 55, non L. ; Hesperts<br />
hirtula Welw.).<br />
Outeiros incultos, terrenos <strong>de</strong> solo calcareo, gypsaceo e argilloso da região<br />
inf. Villa Nova <strong>de</strong> Milfontes (Welw.), cabo <strong>de</strong> S. Vicente (Bourg.). — ann.<br />
MaioJul. (v. s.)<br />
Hab. na Hespanha.<br />
18. I. amara L. Cod. η. 4721 ; Brot. 1. c. p. 569 ; DC. Syst. II, p.<br />
398 ; Gr. Godr. 1. c. p. 140 ; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4197.<br />
Terrenes cultivados, arenosos, pedregosos, entre as searas das regiões<br />
inf. e montanhosa. Arred. <strong>de</strong> Lisboa : Collares (Rrot.), Alverca (Daveau).<br />
— ann. MaioJul. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr., Ingl., Escoss., Europ. med., Ital., Dalmácia.<br />
19. I. ciliata All. Auct. Fl. Pe<strong>de</strong>m. p. i5 ; — β. Welwitschii Wk. (I.<br />
Welwitschii Bss. Reut.) Wk. Lge. 1. c. p. 769.<br />
Outeiros, sitios áridos da região inf. e no littoral.—β. Arred. <strong>de</strong> Lisboa :<br />
Alfeite, Cova da Pieda<strong>de</strong> (Daveau), entre Samouco e Alcochete (P. Coutinho),<br />
Moita (J. Mendonça), Arrentella (R. da Cunha), Vendas Novas<br />
(Zugte). — bisann. MaioJun. (v. s.).<br />
Hab. na Hespanha.<br />
20. I. línifolia L. Cod. η. 4722; Brot. 1. c. p. 570; DC. 1. c. p. 401;<br />
Gr. Godr. 1. c. p. 138 ; Wk. Lge. 1. c. (Thlaspi lusitanicum umbellatum,<br />
gramineofolio, flore purpurascente Tourn. Inst. 213).<br />
var. floribus albis (Thlaspi lusitanicum umbellatum, gramineofolio,<br />
flore albo Tourn. 1. c.)<br />
Outeiros calcareos e gypsaceos, logares selváticos das regiões inf. e<br />
montan. Valle da Pieda<strong>de</strong>, Caparica e Almada (Brot.) ; — var. Montargil<br />
(Cortezâo). — ann. e bisann. Abr.Jun. (v. s. var.).<br />
Hab. na Hesp., Fr. austr., Ital. sup., Dalmácia.<br />
21. I. Tenoreana DC. Syst. II, p. 404; Wk. Lge. 1. c; Mach. Cat.<br />
meth. das pl. <strong>de</strong> Portugal, p. 12; (I. rhodocarpa Wk. Bot. Zeit. 1847,<br />
p. 235).<br />
Terrenos arenosos, pedregosos e calcareos das regiões montan, e alpina.<br />
Cintra : pinhal da Pena (D. Sophia), entre Azóia e a Lagoa d'Albufeira,<br />
cabo <strong>de</strong> Espichel (Moller), cabo <strong>de</strong> S. Vicente (Welw.). — peren. Jun<br />
Jul. (v. s.).<br />
Hab. na Hesp. e Italia.
79<br />
22. 1. Garrexiana All. Fl. Pe<strong>de</strong>m. p. 250, t. 40, f. 3 e I 54, f. 2; DC.<br />
1. c. p. 397; Gr. Godr. 1. c. p. 139; Wk. Lge. 1. c. p. 772 (Í. sempervirens<br />
Wbb. It. Hisp. p. 77).<br />
Terrenos soltos e fendas das rochas das regiões montan, e alpina. Serra<br />
da Arrábida (Wbb.).— peren. Jun.Jul. (n. v.)<br />
Hab. nos Pyreneus, Alpes piomont., Appeninos e mont, da Dalmácia.<br />
OBSERV. Cito esta espécie sob a responsabilida<strong>de</strong> do sr. Webb. Não a vi <strong>de</strong><br />
Portugal, parecendome ter sido confundida com a I. Tenoreana, que habita n'uma<br />
área próxima.<br />
Secç. H. Teesdaliopsis Wk. Prodr. FI. Hisp. 1. c. p. 773<br />
23. I. conferia Lag. Varied. II, η. 22 et Nov. gen. et sp. η. 255 ; DC.<br />
Syst. II, p. 398; Mach. 1. c. p. 13; Wk. Lge. 1. c. (I. glauca Lag. hb.)<br />
Terrenos <strong>de</strong> matto, pastagens das regiões montan, e alpina. Serra da<br />
Estrella: Cântaros (F. da Fonseca), Cântaro gordo (Welw., Mach.), Fraga<br />
da Cruz (R. da Cunha).—peren. JunJul. (v. s.).<br />
XI. Teesdalia R. Br. Hort. Kew. ed. 2, IV, p. 83<br />
24. T. nudicaulis R. Br. 1. c; Gr. Godr. Fl. Fr. I, p. 141 ; Wk. Lge.<br />
1. c. p. 773; Rchb. Ic. Fl. Germ. II, f. 4189 (T. Iberis DC. Syst. II, p.<br />
392 ; I. nudicaulis L. Cod. η. 4725 ; Brot. Fl. Lusit. I. p. 570).<br />
Terrenos arenos, pedregosos, bordas dos caminhos das regiões inf. e<br />
submontan. Serra <strong>de</strong> Rebordãos, Bragança : alto do Facho, Ramalicho pr.<br />
<strong>de</strong> Montesinho (Moller), Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Couceiro), arred. <strong>de</strong> Braga<br />
(Sequeira), Moledo (Henriq.), Porto (Johnston), serra do Caramulo : S.<br />
João do Monte (Henriq.), Aveiro (Henriq.), serra da Estrella : Lagoas,<br />
Sabugueiro, S. Romão, Labrunhal (Fonseca, Ferreira), Coimbra : Mainça,<br />
etc. (A. <strong>de</strong> Carv., Ferreira), Ponte da Murcella (Ferreira), Castello Branco,<br />
monte Brito (R. da Cunha), Cintra (Welw.). — ann. Abr.Agost. (v. s.).<br />
Hab. na Hesp., Ingl., Escoss., Scandin. merid., Fr., Europ. med., Dalmácia.<br />
25. T. Iepidiura DC. 1. c. p. 392; Gr. Godr. 1. c. p. 142; Wk. Lge. 1.<br />
c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4188 (Lepidium nudicaule L. Cod. η. 4679 ; Brot.<br />
1. c. p. 566 ; Guepinia Lepidium DC. Fl. Fr.).<br />
Terrenos arenosos, entre as searas das regiões inf. e montan. Bragança<br />
(P. Coutinho), Vacariça (Botelho), Coimbra : Mainça, Villa Franca (Bruno,
80<br />
Moller), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Friellas, etc. (Daveau, Welw.), arred. <strong>de</strong> Serpa<br />
(Daveau), Algarve, Loulé (Wk., Bourg.). — ann. Fev.Maio (v. s.).<br />
Hab. na Hesp., Fr., Ital., Cors., Sar<strong>de</strong>n., Sicil., Turq., Grec, Archipel.,<br />
Asia menor.<br />
XII. HutoMnsia R. Br. Hort. Kew. ed. 2, IV, p. 82<br />
26. H. petraea R. Br. 1. c; Gr. Godr. 1. c. p. 148 ; Wk. Lge. 1. c.<br />
p. 774 (Lepidium petraeum L. Cod. n. 4682 ; Brot. 1. c; Teesdalia<br />
petraea Rchb. Ic 1. c. f. 4190).<br />
a. genuína.<br />
Terrenos arenosos, fendas das pedras e dos rochedos das regiões inf.,<br />
montan. e alpina. Arred. <strong>de</strong> Lisboa: Alcantara, serra <strong>de</strong> Monsanto (Brot.,<br />
Daveau), serra <strong>de</strong> Cintra (Welw.). — ann. Fever.Abr. (v. s.)<br />
Hab. na Europa med. e austr. da Ingl. e Suec. merid. por Hesp.,<br />
Balear., Ital. até á Grécia, Asia men. e Afr. boreal.<br />
XIII. TMaspi L. Gen. pl. η. 802<br />
27. Th. perfoliatum L. Cod. n. 4704; Brot. I. c. p. 568; Gr. Godr. 1.<br />
c. p. 143; Wk. Lge. 1. c. p. 776; Rchb., Ic. 1. c. p. 4183.<br />
Terrenos arenosos, <strong>de</strong> cascalho, campos relvosos <strong>de</strong> solo calcareo e argilloso<br />
das regiões inf., montan. e alpina. Bragança (Ferreira), arred. <strong>de</strong><br />
Lisboa : Bemfica, Pimenteira (Welw., R. da Cunha), serra <strong>de</strong> Monsanto<br />
(Moller), Cascaes (P. Coutinho), serras d'Arrabida e <strong>de</strong> S. Luiz, Serpa<br />
(Daveau). — ann. Àbr.Maio (v. s.)<br />
Hab. em toda a Europa, Asia ocid. e Afr. boreal.<br />
28. Th. montanum L. Cod. η. 4703 ; Brot. 1. c. p. 569 ; Gr. Godr. 1. c.<br />
p. 143; Wk. Lge. 1. c. p. 777; Rchb. Ic 1. c. f. 4187.<br />
Sitios alpestres das regiões submontan e mont. Província <strong>de</strong> Trazos<br />
Montes (Brot.). — peren. Abr.Maio (n. v.)<br />
Hab. na Hesp., Fr., Europ., med., Ital. sup., Dalmácia, Grécia.<br />
Trib. VI. LepicLïneae Bth. et Hook.<br />
XIV. Oapsella Vent. tab. III. p. 110<br />
29. C. Bursa pastoris Mnch. Meth. p. 271 ; Wk. Lge. 1. c. p. 779<br />
(Thlaspi Bursa pastoris L. Cod. η. 4706 ; Brot. 1. c. p. 568 ; Gr. Godr.<br />
1. c. p. 147).
81<br />
3. microcarpa Lose. Ser. inconf. ed. 2, p. 38.<br />
Terrenos cultivados, cômoros e caminhos das regiões inf. e montan. Serra<br />
<strong>de</strong> Rebordãos, Bragança (Moller, Paulino, P. Coutinho), Yizella (Wenceslau),<br />
Agueda (Henriq.), Bussaco (Loureiro), Villar Formoso (R. da Cunha),<br />
Coimbra : penedo da Meditação, ele. (A. <strong>de</strong> Carv., Moller), Castello<br />
Branco (R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Lisboa: Ajuda, Porcalhota, Marvilla<br />
(Welw., D. Sophia, P. Coutinho), Lezíria d'Azambuja (R. da Cunha),<br />
Barreiro (Moller), Serpa (Daveau), Portalegre (Larcher), Montargil (Cortezão)<br />
; — β. Bragança: capella da Senhora da Pieda<strong>de</strong> (Moller), arred.<br />
<strong>de</strong> Lisboa (Welw.), serra d'Arrabida (Daveau). — ann. Fl. todo o anno<br />
(v. v.) Bolsa <strong>de</strong> Pastor.<br />
Hab. em quasi toda a terra.<br />
OBSERV. Pareceu ao sr. Willkomm duvidosa a var. microcarpa d'esta espécie,<br />
por serem muito novos os exemplares que observou. Pelos exemplares bem<br />
<strong>de</strong>senvolvidos que tive occasião <strong>de</strong> ver <strong>de</strong> différentes localida<strong>de</strong>s julgo não haver<br />
duvida a respeito da existência d'esta varieda<strong>de</strong>.<br />
30. C. procumbens Fr. Nov. Fl. Suec. mant. I, p. 14; Mach. 1. c. p. 10;<br />
Wk. Lge. 1. c. (Lepidium procumbens L. Cod. η. 4680 ; Hutchinsia procumbens<br />
Desv. Journ. Ill, p. 168 ; Gr. Godr. 1. c. p. 148).<br />
Terrenos arenosos, principalmente salgados, cultivados, pastagens das<br />
regiões inf. e mais raro montan. Arred. <strong>de</strong> Faro, areaes (Welw.). — ann.<br />
Fev.Outub. (n. v.)<br />
Hab. na Europa med. e austr., Oriente, Asia occid., Afr. boreal.<br />
XV. Ionopsidium Rchb. Pl. crit. VII, p. 26, t. 649<br />
31. I. acaule Rchb. 1. c. (Thlaspi ionopsidium Janka Crue, silic. Fl.<br />
Europ. Terméz. Fiiz. VII, p. 124; Th. minimum Lusitanicum cochliariae<br />
folio Tourn. Inst. 213; Cochliaria acaulis Desf. Fl. Atl. II, p. 69; C.<br />
Olisiponensis Brot. 1. c. p. 571; C. pusilla Brot. Phyt. Lusit. I, p. 100,<br />
t. 21 ; C. pusilla montana Grisl. Virid. Lusit. n. 377).<br />
Terrenos arenosos, calcareos e basalticos das regiões inf. e montan.<br />
Arred. <strong>de</strong> Lisboa : Bemfica, Porcalhota, Ajuda (Daveau), Cruz da Oliveira<br />
(R. da Cunha), Cintra (Welw., Brot.), Montagraço (Brot.), Setúbal (Daveau).—<br />
ann. Jan.Abr. (v. s.)<br />
Hab. em Marrocos e provavelmente na Hespanha.<br />
XVI. Lepidium L. Gen. pl. η. 801<br />
Secç. I. Cardamon DC. Syst. Π, p. 533<br />
* 32. L. Sativum L. Cod. η. 4685 ; Brot. FI. Lusit. I, p. 567 ; DC. 1.<br />
c; Gr. Godr. 1. c. p. 149; Wk. Lge. 1. c. p. 782.
82<br />
Terrenos cultivados e húmidos da região inf., subspontanea por partes.<br />
Bragança (Ferreira), arred. <strong>de</strong> Grândola (Daveau). — ann. MaioJun. (v. s.)<br />
Mastruço ordinário.<br />
Hab. na Persia e Egypto.<br />
Secç. II. Lepia DC. 1. c. p. 534<br />
ν 33. L. campestre R. Br. Hort. Kew. 1. c; DC. 1. c. p. S35 ; Gr. Godr.<br />
1. c. p. 149; Wk. Lge. 1. c. p. 783; Rchb. Ic. 1. c. f. 4214 (Thlaspi<br />
campestre L. Cod. η. 4702).<br />
Terrenos soltos e entulhos, bordas dos campos e dos caminhos das regiões<br />
inf. e montan. Cascaes (P. Coutinho). — ann. Març.Maio (v. s.)<br />
Hab. em toda a Europa, Asia men. e Cáucaso.<br />
34. L. Iieteropliyllum Bth. Cat. Pyr. p. 95 ; Gr. Godr. 1. c; Wk. Lge. 1. c.<br />
(Thlaspi campestre Brot. 1. c. p. 568 ; Th. Vaccariaefolio Grisl. Virid.<br />
Lusit. n. 1391).<br />
a. Pyrenaicum Gr. Godr. 1. c. (Thlaspi heterophyllum DC. Fl.<br />
Fr. IV, p. 712).<br />
β. canescens Gr. Godr. 1. c. (Th. hirtum Sm. Fl. Brit, non L.)<br />
Pastagens, mattos, terrenos pedregosos e rochas, nas margens das torrentes<br />
das regiões montan, e alpina. — a. Bragança : capella da Senhora<br />
da Pieda<strong>de</strong>, etc. (Moller, P. Coutinho), Serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller),<br />
Bussaco (A. <strong>de</strong> Carv.), serra da Louzâ (Henriq.), Villar Formoso (R. da<br />
Cunha); — 3. Bragança: Montesinho (Ferreira), Adorigo (Schmitz), Leça<br />
e Boa Nova (Casimiro), Coimbra: Choupal (Moller), Alpedrinha (R. da<br />
Cunha), Portalegre: Casa Alta (R. da Cunha). — peren. MaioJul. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr. e Inglaterra.<br />
Secç. ΠΙ. Lepidíastrum DC. 1. c. p. 547<br />
35. L. graminifolium L. Cod. η. 4689; Gr. Godr. 1. c. p. 152; Wk.<br />
Lge. 1. c. p. 785; Rchb. Ic. 1. c. f. 4218; Mach. 1. c. p. 11 (L. Iberis<br />
Cav. Prael. n. 924 e DC. Fl. Fr. IV, p. 705 non L.)<br />
Terrenos incultos e cultivados, caminhos das regiões inf. e montan.<br />
Arred. <strong>de</strong> Lisboa : Ajuda, Campoli<strong>de</strong> (Zugte, P. Coutinho), Setúbal ?<br />
(Welw). — peren Jul.Setemb. (v. s.)<br />
Hab. na Europa med. e Austr., Asia men., Syria.<br />
36. L. latifolium L. Cod. η. 4687 ; Brot. 1. c. p. 567 ; DC. 1. c. p. 548 ;
83<br />
Gr. Godr. 1. c. p, 152; Wk. Lge. 1. c. p. 786; Rchb. Ic. 1. c.<br />
f. 4219.<br />
Prados, pastagens húmidas, terrenos salsuginosos, margens dos rios e<br />
valias, sitios <strong>de</strong> cascalho, regiões inf. e montan. Braga, Porto (Welw.),<br />
Coimbra : Montes Claros, la<strong>de</strong>ira do Seminário (Brot., Mariz, Ferreira),<br />
Villa Franca <strong>de</strong> Xira (R. da Cunha), Caparica (Brot.), Beja : ribeira <strong>de</strong><br />
Fra<strong>de</strong>s (R. da Cunha), V. N. <strong>de</strong> Portimão (Welw.). — peren. MaioSetemb.<br />
(v. v.) Erva pimenteira, erva serra.<br />
Hab. na Europa e em toda a zona mediterrânea, Tibet, Afghanistan.<br />
Secç. IV. Cardarm Desv. Journ. ΠΙ, p. 163<br />
37. L. Draba L. Cod. η. 4714; Brot. 1. c. p. 567; DC. 1. c. p. 529;<br />
Gr. Godr. I. c. p. 153; Wk. Lge. I. c. p. 788 (Cochlearia Draba L. Sp.<br />
pl. ed. 2; Cardaria Draba üesv. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4211).<br />
Entulhos, bordas dos caminhos e dos campos, pastagens das regiões<br />
inf. e montan. Arred. <strong>de</strong> Lisboa : Valle <strong>de</strong> Pereiro, Perna <strong>de</strong> Pau, campo<br />
<strong>de</strong> Ourique, Cruz da Oliveira, etc. (Brot., P. Coutinho, Daveau, R. da<br />
Cunha, 1). Sophia), serra <strong>de</strong> Monsanto (Moller), Cascaes (P. Coutinho).—<br />
peren. Abr.Jun. (v. s.) Erva fome.<br />
Hab. em toda a Europa med. e austr., Asia occi<strong>de</strong>ntal.<br />
XVII. Senebiera P. Syn. II, p. 185<br />
38. S. Coronopus Poir. Diet. VII, p. 185; DC. Syst. II, p. 525; Gr.<br />
Godr. 1. c. p. 153; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4210 (Cochlearia<br />
Coronopus L. Cod. n. 4711; Coronopus Ruellii Gartn. ; Brot. I. c. p.<br />
565 ; C. vulgaris Desf.)<br />
Escombros, planícies e estradas da região inf. Coimbra : Balea, S. Clara,<br />
Almegue (Moller, Mariz), Buarcos (Schmitz, Moller), arred. <strong>de</strong> Lisboa e<br />
sul <strong>de</strong> Portugal (Brot., P. Coutinho), Lezíria <strong>de</strong> Azambuja (R. da Cunha).<br />
— ann. MaioJun. (v. v.)<br />
Hab. nos paizes do mundo antigo.<br />
39. S. didyma Pers. Syn. II, p. 185 ; Wk. Lge. 1. c; Mach. 1. c. p. 10<br />
(S. pinnatifida DC. 1. c. p. 523; Gr. Godr. 1. c. p. 154; Rchb. Ic. 1. c.<br />
f. 4209; Lepidium didymum L. Cod. η. 491).<br />
Nos mesmos logares e região da espec. prece<strong>de</strong>nte, mas principalmente<br />
na zona do littoral. Régua (P. Coutinho), arred. do Porto : Urmar, Foz<br />
(Schmitz, Casimiro), Agueda (Henriq.), Coimbra: la<strong>de</strong>ira do Seminário,
84<br />
ponte da Cidreira (Moller, A. <strong>de</strong> Carv.), Figueira da Foz : Cabedêllo<br />
(Moller), Caneças (Daveau), Cascaes (P. Coutinho), Cova da Pieda<strong>de</strong> pr.<br />
d'Almada (R. da Cunha). — ann. Abr.Agost. (v. s.)<br />
Hab. como a preced. nos mesmos paizes.<br />
b. Latiseptae<br />
Trib. VII. C a m e l i n e a e Bth. et Hook.<br />
XVIH. Camelina Crtz. Fl. Austr. I, p. 17<br />
,40. C. silvestris Wallr. Sched. 347; Gr. Godr. 1. c. p. 130; Wk. Lge.<br />
1. c. p. 789 (C. sativa Brot. 1. c. p. 564; Bss. Voy. bot. Esp. p. 49, non<br />
Crtz.; Myagrum sativum Cav. Ic. I, t. 66 non L.; M. silvestre C. Bauh.)<br />
Campos, pastagens e terrenos cultivados, logares arenosos e pedregosos,<br />
entre as searas das regiões inf. e montan. Norte <strong>de</strong> Portugal e arred. <strong>de</strong><br />
Coimbra (Brot.). — ann. MaioJun. (n. v.) Gergelim bastardo, ou Jorgelim<br />
<strong>de</strong> Laguna.<br />
Hab. na Hesp., Fr., Belg., Scandin., Alem. austr., Austr., Ital., Cors.,<br />
Hungr., Transilv., Russ. merid. e austral.<br />
OBSER. Segundo a opinião do sr. Lange, Pug. p. 267, confirmada pelo sr. M.<br />
Willkomm, Prod Fl. Hisp. III, 1. c, a Camelina sativa dos auetores antigos é com<br />
muita probabilida<strong>de</strong> a C. silvestris Wallr. não só porque esta ultima espécie é<br />
frequente na peninsula, mas também porque os botânicos que mo<strong>de</strong>rnamente têm<br />
percorrido a Hespanha não têm encontrado a verda<strong>de</strong>ira C. sativa. Não vi do nosso<br />
paiz espécie alguma do género Camelina, mas pela Diagnose <strong>de</strong> Brotero, Fl. Lusit.<br />
Î. c, pareeeume <strong>de</strong>ver chegar á mesma conclusão para Portugal. Assim a forma<br />
piriforme ou obconica das siliculas, e estas formando cachos terminaes longos e<br />
pouco <strong>de</strong>nsos, são caracteres que competem perfeitamente á C. silvestris e não á<br />
C. sativa Fr.<br />
XIX. Braya Strbg. Hppe. Diss. 1817, p. 155<br />
41. Β. pinnatiCda Koch Syn. ed. I, p. 50; Lge. Pug. p. 267; Wk. Lge.<br />
1. c. p. 790 (Sysimbrium pinnatifidum DC. FÍ. Fr. IV, p. 667 ; Arabis<br />
pinnatifida Lam. Diet.; A. Boryi Bss. Voy. bot. Esp. p. 26, t. 5 ; Mach.<br />
Cat. meth. pl. <strong>de</strong> Portugal p. 3).<br />
Nas fendas das rochas e sitios fragosos e húmidos da região alpina. Serra<br />
do Marão: Fraga da Ermida (Henriq.), serra da Estrella: Labrunhal, Canariz,<br />
Fonte dos Perus, Covão das Vaccas, Cova da Neve (Fonseca, Ferreira,<br />
Mach., R da Cunha). — peren. Jun.Agost. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Pyreneus, Alpes, Appenin., Carpathos.
85<br />
Trib. VIII. S i s y m b r i e a e Bth. et Hook.<br />
XX. Malcolmia R. Br. H. Kew. IV, p. 121<br />
42. M. paryiflora R. Br. 1. c. ; DC. Syst. 1. c. p. 443 ; Gr. Godr. 1. c.<br />
p. 84; Mach. 1. c, p. 5;.Wk. Lge. 1. c. p. 792 (Hesperis parviflora DC.<br />
Fl. Fr. IV, p. 654 et Ic. Gall. rar. U 35).<br />
Areaes marítimos e região inf. Arred. <strong>de</strong> Mira : areias seccas pr. da<br />
Lagôa (Α. <strong>de</strong> Carv.), arred. <strong>de</strong> Coimbra (Henriq.), Gala e Cova pr. da<br />
Figueira da Foz (Α. <strong>de</strong> Carv., Moller), Buarcos (Henriq.). — ann. Març.<br />
Agost. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr. austr., Cors., Sard., Ital. med. e austr., Sicil., Asia<br />
men., Egypto, Algeria.<br />
43. M. littorea R. Br. 1. c. ; DC. Syst. 1. c. p. 443 ; Gr. Godr. 1. c.<br />
p. 84; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4373 (Cheiranthus littoreus L. Cod.<br />
n. 4820 ; Hesperis littorea Lam. Diet. ; Brot. 1. c. p. 577, excl. var.).<br />
α. vulgaris .<br />
3. alyssoi<strong>de</strong>s Bss. Voy. p. 24 (M. alyssoi<strong>de</strong>s DC. 1. c. p. 444).<br />
γ. Broussojictii Bss. 1. c. (M. Broussonetii DC. 1. c. p. 445).<br />
Nos areaes marítimos. — α. Esposen<strong>de</strong> (Sequeira), arred. <strong>de</strong> Lisboa:<br />
Algés (D. Sophia), Cabo Carvoeiro (Daveau), costa <strong>de</strong> Caparica (R. da<br />
Cunha), Villa R. <strong>de</strong> S. Antonio (Daveau, J. Guim.), cabo <strong>de</strong> S. Vicente<br />
(Wehv.); — β. Tróia pr. <strong>de</strong> Setúbal, Extremadura transtagana (Welw.),<br />
Trafaria e Alcochete (Brot., P. Coutinho); — γ. Pedroiços (Daveau), Barreiro<br />
(Welw.). — peren. MaioJul. (v. s.)<br />
Hab. em toda a zona mediterrânea occid. e na <strong>de</strong> Marrocos.<br />
44. M. maritima R. Br. 1. c; DC. 1. c. p. 441 ; Gr. Godr. 1. c. p. 84;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 793 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4372 (Cheiranthus maritimus L.<br />
Cod. 4815 ; Hesperis marítima Lam. Diet.; Brot. 1. c. p. 576).<br />
Nos areaes marítimos, quasi espontânea por partes, frequentemente cultivada<br />
nos jardins. Coimbra: Montes Claros (A. <strong>de</strong> Carv.), entre Cintra e<br />
Collares (Welw.), pr. <strong>de</strong> Beiern (Brot.). — ann. MaioJun. (v. s.)<br />
Hab. nas praias <strong>de</strong> Hesp., Fr. austr. e occid., Balear., Ital., Dalmácia,<br />
Grec, Archipel., Algeria.<br />
45. M. patula DC. Le p. 444; Wk. Lge. 1. c. (Hesperis patula Lag.<br />
in sched.; IL arenaria Lag. gen. et sp. n. 263).<br />
Campos e terrenos arenosos das regiões inf. e submontan. Regua (Fer
86<br />
reira), margem do Douro: Pinhão (Ferreira), Pombal: areaes do Douro<br />
(Schmitz), Porto? (Brot.), Belvez pr. d'Abrantes (P. Coutinho), Villa<br />
Velha do Ródão (R. da Cunha), Reguengos, via férrea (Daveau), margem<br />
do Tejo: Villa Velha (R. da Cunha), Alcácer do Sal (Daveau), Meli<strong>de</strong>s<br />
(Welw.). — peren. Abr.Outub. (v. s.)<br />
Hab. na Hespanha.<br />
OBSERV. O dr. Brotero, Fl. Lusit. I, p. 577, consi<strong>de</strong>rou esta espécie como varieda<strong>de</strong><br />
da M. littorea B. Br. (Hesperts littorea Lam.).<br />
46. M. lacera DC. 1. c. p. 445; Wk. Lge. 1. c. (Cheiranthus lacerus L.<br />
Spec. pl. 926 non Syst. veg."; Hesperis lacera Lam. Diet. III, p. 322;<br />
Brot. 1. c; H. pinnatifida Desf. Cor. Tourn. 63, t. 47).<br />
Areaes marítimos e região inf. Margem do Guadiana : moinho do Escalda<br />
(C. <strong>de</strong> Ficalho, Daveau), arred. <strong>de</strong> Faro (Welw., J. Guim.). — ann.<br />
Jan.Març. (v. s.)<br />
Hab. na Hespanha.<br />
XXI. Sisymbrium L. Gen. pl. η. 813<br />
Secç. I. Ribera DC. Syst. II, p. 477<br />
ν 47. S. Lagascae Amo Fl. iber. VI, p. 529 ; Wk. Lge. 1. c. p. 796<br />
(S. runcinatum et hirsutum Lag.)<br />
β. hirsutum Coss. Not. pi. crit. p. 95 (S. hirsutum Lag. in Fl.<br />
Lag. in Fl. Hisp. ined. ap. DC. 1. c.)<br />
Campos incultos, caminhos e terrenos <strong>de</strong> cascalho das regiões inf. e<br />
montan. — β. Bragança (Ferreira), serra <strong>de</strong> Ficalho (Daveau). — ann.<br />
Març.Maio (v. s.)<br />
Hab. na Hesp. e Algeria.<br />
48. S. polyceratium L. Cod. η. 4784; Brot. 1. c. p. 588; DC. 1. c.<br />
p. 479; Gr. Godr. 1. c. p. 93; Wk. Lge. 1. c. p. 797; jRchb. Ic. 1. c.<br />
f. 4401.<br />
Rochedos e muros da região inf. Arredores da Gollegã (Hffgg.), arred.<br />
<strong>de</strong> Lisboa: Queluz (Daveau), Belém: calçada do Galvão (R. da Cunha).<br />
— ann. Abr.Outubr. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr. austr. e occid., Cors., Ital., Sicil., Daim., Grec,<br />
Turq., Asia menor.<br />
Secç. Π. Velaram DC. 1. c. p. 459<br />
49. S. officinale Scop. Fl. Carn. II, p. 26 ; DC. 1. c. p. 459 ; Gr. Godr.
87<br />
1. c. p. 93; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4401 (Erysimum officinale<br />
L. Cod. n. 4804; Brot. 1. c. p. 575).<br />
Terrenos soltos, muros, sebes das regiões inf. e submontan. Bragança:<br />
capella do Senhor dos Afflictos (Moller), Cabec. <strong>de</strong> Basto (D. M. Henriq.),<br />
arred. <strong>de</strong> Braga : Monte do Crasto (Sequeira), Agueda (Henriq.), Bussaco<br />
(Loureiro), Coimbra : arcos <strong>de</strong> S. Sebastião, Alpenduradas, Mainça (A. <strong>de</strong><br />
Carv., Moller, Ferreira), Goes (Henriq.), Castello Branco : matta do Castello<br />
(R. da Cunha), Lisboa : tapada d'Ajuda (Moller), Lezíria d'Azambuja<br />
(R. da Cunha), serra d'Arrabida (Moller). — ann. Jun.Setemb. (v. s.)<br />
Rinchào.<br />
Hab. em toda a Europa e toda a zona mediterrânea.<br />
Secç. III. Mo DC. 1. c. p. 463<br />
ν 50. S. Austriacura Jacq. Fl. Austr. III, t. 262; Gr. Godr. 1. c. p. 95;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 798.<br />
a. g e nui num Gr. Godr. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4410.<br />
ß. acutangulum Koch Syn. Fl. Germ. ed. I, p. 47 (S. acutangulum<br />
DC. Fl. Fr. IV, p. 670; Rchb. lc. 1. c. f. 4412).<br />
Outeiros pedregosos, terrenos soltos, arenosos, sebes, bordas dos caminhos<br />
das regiões inf. c montan. — α. Margem do Douro: Pinhão (Ferreira);—<br />
3. Bragança: junto do Castello (Ferreira).—bisann. MaioJul.<br />
(v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr., Europa med., Ital. superior.<br />
51. S. Columnae Jacq. Fl. Austr. t. 323; DC. Syst. Π, p. 469; Gr.<br />
Godr. 1. c. p. 94; Wk. Lge. 1. c. p. 800; Rchb. Ic. 1. c. f. 4407 (Pachypodium<br />
Columnae Wbb. It. Hisp. p. 75).<br />
Terrenos alpestres, outeiros incultos, campos em pousio, caminhos e<br />
muros das regiões inf. e montan. Bragança (P. Coutinho, Ferreira).—<br />
bisann. MaioJul. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr., Europ. med. e em toda a zona mediterrânea.<br />
52. S. IrioL. Cod. η. 4796; Brot. 1. c. p. 588; Gr. Godr. 1. c. p. 95;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 801 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4408 (S. Erysimastrum Lam.<br />
Fl. Fr.ΤΙ, p. 521).<br />
Granitos <strong>de</strong>saggregados, terrenos soltos, muros, caminhos, terras cultivadas<br />
ou incultas da região inf. Bragança (P. Coutinho, Ferreira), arred.<br />
<strong>de</strong> Lisboa : aterro da Boa Vista, praia da Torre <strong>de</strong> Belém (P. Coutinho,<br />
R. da Cunha), Valle do Pereiro (Brot.), Évora (Daveau), Algarve: Villa<br />
Nova <strong>de</strong> Portimão (Daveau). — ann. e bisann. Març.Agost. (v. s.)
88<br />
Hab. em quasi toda a Europa, em toda a zona mediterrânea, India bor.occi<br />
<strong>de</strong>ntal.<br />
83. S. SophiaL. Cod. n. 4794; Brot. 1. c. p. 587; Gr. Godr. 1. c. p. 16;<br />
Wk. Lge. 1. c.; Rchb. Ic, 1. c. f. 4405.<br />
Terrenos soltos, campos arenosos e pedregosos, caminhos, muros, região<br />
inf. Traz os Montes, Douro: Barca d'Alva (Brot.). — ann. Març.Outub.<br />
(n.v.)<br />
Hab. na Europa e zona mediterrânea quasi toda, Asia austral.<br />
ΧΧΠ. Alliaria Adans. Farn. II, p. 418<br />
54. A. officinalis Andrz. Crucif. ap. M. Bieb. Fl. Taur. suppl. p. 445 ;<br />
DC. 1. c; W r<br />
k. Lge. 1. c. p. 803 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4579 (Erysimum Alliaria<br />
L. Cod. η. 4806 ; Hesperis Alliaria Brot. 1. c. p. 578 ; Sisymbrium<br />
Alliaria Scop. Carn. II, p. 26 ; Gr. Godr. 1. c. p. 95).<br />
Terrenos soltos e pedregosos, campos férteis, pastagens assombreadas,<br />
sebes, mattas das regiões inf. e montan. Bragança (P. Coutinho), entre<br />
França e Bragança (Ferreira), serra <strong>de</strong> Rebordãos (M. Paulino), Cabec.<br />
<strong>de</strong> Basto (D. M. Henriq.), Coimbra: Conraria (Brot.), Alcai<strong>de</strong> pr. do<br />
Fundão (B. da Cunha), ribeira <strong>de</strong> Niza pr. <strong>de</strong> Portalegre (Mach.).—<br />
peren. Abr.Jul. (v. s.) Erva Alheira.<br />
Hab. em toda a Europa, Asia media e Persia.<br />
XXUI. Stenophragma Celak. Prodr. Fl. Bohem. p. 435<br />
55. St. Thalianum Cel. 1. c. p. 445 ; Wk. Lge. 1. c. p. 804 (Arabis<br />
Thaliana L. Cod. η. 4844 ; Brot. 1. c. p. 579 ; Gr. Godr. 1. c. p. 103 ;<br />
Sisymbrium Thalianum Gay et Monn. ap. Gaud. Fl. Helv. IV, p. 348 ;<br />
Conringia Thaliana Rchb. Fl. Germ. Ic. 1. c. f. 4380 ; Bursa Pastoris minor<br />
Grisl. Virid. Lusit. n. 240).<br />
Terrenos arenosos das regiões inf., montan, e alpina. Bragança : ponte<br />
<strong>de</strong> S. Jorge, etc. (Moller, P. Coutinho), serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller), Braga<br />
(Sequeira), Adorigo (Schmitz), Marvão, Castello Mendo (R. da Cunha),<br />
Coimbra: Cellas, Fonte da Cheira, Choupal (A. <strong>de</strong> Carv., Moller), Cintra<br />
(Welw.). — ann. Març.Agost. (v. v.)<br />
Hab. na Europa, America boreal.<br />
XXIV. Erysimum L. Gen. pl. η. 814<br />
56. E. australe J. Gay Erysim, diagn. p. 6; Gr. Godr. I. c. p. 88; Wk.
89<br />
Lge. 1. c. p. 806 (E. canescens DC. Syst. II, p. 501 ; Bss. Voy. bot. Esp.<br />
p. 31; Webb It. p. 75; E. virgatum Brot. 1. c. p. 575; Cheiranthus<br />
hieracifolius var. γ. e &· Lois. Fl. Gall. II, p. 76).<br />
α. ramo s um (Ε. lanceolatum Colm. Cat. teste Costa),<br />
ß. simplex Wk.<br />
Terrenos pedregosos, calcareos, e raro schistosos, campos e outeiros<br />
áridos das regiões inf., montan, e alpina. — α. Serra da Estrella: Teixoso,<br />
Lapa dos Dinheiros, Senhora do Desterro, Manteigas (Henriq., Daveau,<br />
R. da Cunha), Covilhã : Sete Fontes (R. da Cunha), entre Ceia e Sabugueiro<br />
(Link); — β. serra da Estrella: Cântaro magro (R. da Cunha).—<br />
peren. Abr.Jun. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr. austr., Sicilia.<br />
57. E. Iinifolium J. Gay Erys. nov. p. 3 ; Coss. Not. pl. crit. p. 96 e<br />
143; Mach. 1. c. p. 7; Wk. Lge. 1. c. p. 807 (Cheiranthus linifolius P.<br />
Syn. II, p. 201; DC. Syst. II, p. 185; Hesperis linifolia Pourr. ap.<br />
Desf. Cat. h. Paris, ed. 1, p. 129; H. repanda Lag. Nov. gen. et sp.<br />
n. 262).<br />
Rochas, penhascos das regiões montan, e alpina. Bragança : serra <strong>de</strong><br />
Montesinho, Rabal, Valle <strong>de</strong> S. Francisco, França (Moller, P. Coutinho,<br />
Ferreira), serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller), Adorigo (Schmitz), Villar Formoso:<br />
Valle d'AIpicao (R. da Cunha), serra da Estrella: Lagoa Escura,<br />
Manteigas, etc. (R. da Cunha, Fonseca), Castello Mendo: moita do Carvalho,<br />
Almeida: Valle <strong>de</strong> Marcos, Mido: S. Roque (R. da Cunha).—<br />
peren. MaioJul. (v. s.)<br />
Hab. na Hespanha.<br />
ν 58. E. ochroleucum DC. Fl. Fr. IV, p. 658 ; Gr. Godr. 1. c. p. 89 ;<br />
Wk. Lge. I. c. p. 808 ; Relat. da exp. bot. á s. da Estrella n. 682<br />
(Cheiranthus ochroleucus DC. Syst. II, p. 181 ; Ch. alpinus Lam. Diet.)<br />
α. genuinum Godr.<br />
Nas fendas das rochas e terrenos calcareos das regiões montan., subalpina<br />
e alpina. — a. Serra da Estrella : S. Romão e Sabugueiro (Fonseca,<br />
Ferreira). — peren. MaioJun. (v, s.)<br />
Hab. na Hesp., Pyreneus, Alpes, Carpathos.<br />
Trib.' IX. AraTbi<strong>de</strong>ae Bth. et Hook.<br />
XXV. Cheiranthus R. Br. H. Kew. IV, p. 118<br />
59. Ch. Cheiri L. Cod. n. 4812; Brot. Fl. Lusit. I, p. 576; DC. Syst.<br />
II, p. 179; Gr. Godr. Fl. Fr. I, p. 86; Rchb. Ic. II, f. 4347,
90<br />
Subspontanea nos muros, fendas das pedras das regiões inf. e submontan.<br />
Serra da Estrella : Valhelhas ; Castello Branco : matta do Castello (R. da<br />
Cunha), Palmella (Brot.). — peren. Abr.Maio (v. v.) Goiveiro amarello.<br />
Hab. em toda a Europa austr., med. e occi<strong>de</strong>ntal.<br />
XXVI. Mattbiola R. Br. 1. c. p. 119<br />
Secç. I. Pachynotum DC. 1. c.<br />
60. M. incana R. Br. 1. c. ; DC. 1. c. p. 163; Gr. Godr. 1. c. p. 85;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 810; Rchb. Ic. 1. c. f. 4354 (Cheiranthus incanus<br />
L. Cod. η. 4817 ; Hesperis violarea Lam. Diet. III, p. 323; Brot. 1. c.<br />
p. 577).<br />
Fendas dos rochedos e dos muros da zona littoral. Coimbra : muralhas<br />
d'Alegria (subspontanea), Almada (Daveau), Villa Nova <strong>de</strong> Portimão<br />
(Welw.). — peren. Març.Abr. (v. v.) Goiveiro encarnado.<br />
Hab. na Hesp., Fr. occid. e austr., Cors., Sar<strong>de</strong>n., Sicil., Grécia, Creta,<br />
Chypre, Balear., Canárias.<br />
ν 61. M. sinuata R. Br. 1. c; DC. 1. c. p. 167; Gr. Godr. 1. c. p. 85;<br />
Vis. Fl. Daim. III, p. 124; Rchb. Ic. 1. c. f. 4350 (Cheiranthus sinuatus<br />
L. Cod. n. 4824).<br />
ß. glandulosa (M. glandulosa Vis. 1. c. t. 22, f. 1).<br />
Areaes da zona littoral. — B. Praia da Vieira pr. da foz do Liz (Β.<br />
Gomes). — bisann. MaioJun. (v. s. var. β.)<br />
Hab. na zona mediterrânea <strong>de</strong> toda a Europa.<br />
Secç. II. Acinotum Wk.<br />
62. M. tristis R. Br. I. c; DC. 1. c. p. 172 ; Bss. Voy. bot. Esp. p. 22;<br />
Gr. Godr. 1. c. p. 86; Rchb. Ic. 1. c. f. 4348; Wk. Lge. 1. c. p. 811<br />
(Cheiranthus tristis L. Cod. η. 4821 ; Hesperis angustifolia Lam. Diet. III,<br />
p. 322 ; Brot. 1. c).<br />
Outeiros gypsaceos e argillosos, solo arenoso, pedregoso, calcareo e arido<br />
das regiões inf. e montan. Bragança (P. Coutinho), entre França e Bragança<br />
(Ferreira), margens do Douro pr. do Porto (Brot., C. Barbosa),<br />
serra da Estrella (R. da Cunha), serra d'Arrabida (Welw.), areaes <strong>de</strong> Cezimbra<br />
(Rrot.). — peren. e lenhosa. Abr.Jul. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr. austr., Sicil., Grec, Turq., Asia men., Afr. boreal.
91<br />
ν 63. M. parviflora R. Br. I. c; DC. 1. c. p. 176 ; Wk. Lge. 1. c. p. 812<br />
(Cheiranthus parvifiorus Schousb. in Schrad. Journ. Ill, p. 369 ; Hesperis<br />
parviflora Poir. non DC.)<br />
Terrenos arenosos, pedregosos, campos incultos e áridos da região inferior.<br />
Algarve: estrada <strong>de</strong> S. João da Venda a Loulé (Daveau). — ann.<br />
Abr.Maio (v. s.)<br />
Hab. na zona mediterrânea occid. e austr., Canárias.<br />
XXVII. Barbarea R. Br. Hort. Kew. IV, p. 109<br />
64. B. vulgaris R. Br. 1. c. ; DC. 1. c. p. 206 ; Gr. Godr. 1. c. p. 90 ;<br />
Wk. Lge. 1. c. ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4356 (Erysimum Barbarea L. Cod.<br />
η. 4805 ; Brot. 1. c. p. 575 ; Sisymbrium Barbarea Crtz.)<br />
Prados e sitios húmidos da região inf. Ourentam pr. da ponte <strong>de</strong> Vagos<br />
(A. <strong>de</strong> Carv.), Bussaco (Mariz), Eiras pr. <strong>de</strong> Coimbra (Ferreira). — bisann.<br />
Abr.Jun. (v. v.) Erva <strong>de</strong> S. Barbara.<br />
Hab. em quasi toda a Europa e Asia boreal.<br />
ν 65. Β. intermedia Bor. Fl. du centr. Fr. II, p. 48 ; Gr. Godr. 1. c.<br />
p. 91 ; Wk. Lge. 1. c. p. 813 (B. Augustana Bss. Diagn. pl. orient. I, 1,<br />
p. 69 ; B, stricta Wk. Sert. p. 7).<br />
Rochas graníticas, terrenos áridos e cultivados das regiões inf. e montan.<br />
Bragança (P. Coutinho, Ferreira), serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller), Almeida:<br />
Portas da Cruz (R. da Cunha).—bisann. Jun.Agost. (v. s.)<br />
Hab. nos Pyreneus, montes da Sicilia.<br />
66. B. praecox R. Br. 1. c; DC. 1. c. p. 207; Wk. Lge. 1. c; Mach, 1.<br />
c. p. 2; Rchb. Ic. 1. c. f. 4358 (Erysimum praecox Sm. Fl. Brit. II.<br />
p. 707; DC. Fl. Fr. IV, p. 661; Barbarea patula Fr.; Gr. Godr. 1. c. p. 92).<br />
Sitios húmidos da região montan. Arred. do Porto (Schmitz), Otta<br />
(Welw.). — bisann. MaioJul. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr., Ingl., Scandin., Alem. occid., Italia, Afr. boreal,<br />
Canárias.<br />
XXVni. Nasturtium R. Br. Hort. Kew. ed 2, IV, p. 110<br />
67. Ν. asperum Coss. Not. pl. crit. 27, non Bss.; Wk. Lge. 1. c. p. 814<br />
(Sisymbrium asperum L. Cod. η. 4793 ; DC. Syst. II, p. 473 ; Gr. Godr,<br />
1. c. p. 94).
92<br />
Terrenos arenosos e húmidos, ribeiras e regatos das regiões inf. e<br />
montan. Bragança (Möller, P. Coutinho, Ferreira), Villar Formoso : tapada<br />
do Monteiro (R. da Cunha), serra da Estrella : Manteigas, Cântaro Gordo ;<br />
Castello Branco, Alcai<strong>de</strong> (R. da Cunha). — ann. MaioJul. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp. e França.<br />
68. N. Boissieri Coss. 1. c. pag. 26 ; Wk. Lge. 1. c. (N. asperum Bss.<br />
Voy. bot. p. 28, excl. synon. Linnaean.; Sisymbrium asperum Brot. 1. c.<br />
p. 588).<br />
Logares húmidos e ribeiras das regiões montan, e subalpina. Coimbra<br />
(Brot.), arred. <strong>de</strong> Lisboa: Montelavar, etc. (Brot., Welw., R. da Cunha),<br />
serra <strong>de</strong> Cintra (Daveau), serra <strong>de</strong> Monsanto (Moller, R. da Cunha),<br />
Cascaes (P. Coutinho). — ann. MaioJul. (v. s.)<br />
Hab. na Hespanha.<br />
69. N. officinale R. Br. 1. c; DC. 1. c. p. 188; Gr. Godr. 1. c. p. 98;<br />
Wk. Lge. 1. c. (Sisymbrium Nasturtium L. Cod. η. 4777; Brot. I. c.<br />
p. 587).<br />
a. gen ui num Gr. Godr.; Rchb. Ic. 1. c. f. 4359.<br />
ß. si ifolium Steud. Nomencl. (N. siifolium Rchb. Ic. 1. c.<br />
f. 4361).<br />
Nas fontes, ribeiros, poços e terrenos encharcados das regiões inf. e<br />
montan. — a. Esposen<strong>de</strong> (Sequeira), Alcabi<strong>de</strong>que pr. <strong>de</strong> Con<strong>de</strong>ixa (Moller),<br />
serra da Estrella (F. da Fonseca), Castello Branco (R. da Cunha), arred.<br />
<strong>de</strong> Lisboa: ribeira d'Algés (1). Sophia), serra <strong>de</strong> Monsanto (Moller), serra<br />
<strong>de</strong> Cintra (Welw.), entre o Barreiro e Lavradio (Moller), Beja : ribeira <strong>de</strong><br />
Fra<strong>de</strong>s (R. da Cunha); — β. Bragança: Sabor (Moller), arred. <strong>de</strong> Coimbra:<br />
rib. <strong>de</strong> Coselhas, Ameal (Moller, Ferreira), Buarcos (A. <strong>de</strong> Carv.),<br />
arred. <strong>de</strong> Serpa (C. <strong>de</strong> Ficalho). — peren. MaioJul. (v. v.) Agrião.<br />
Hab. em toda a Europa e por quasi toda a terra.<br />
XXIX. Turritis L. gen. pl. 819<br />
70. T. glabra L. Cod. η. 4845 ; Brot. 1. c. p. 578 ; DC. Syst. II,<br />
p. 211 ; Wk. Lge. 1. c. p. 815 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4346 (Arabis perfoliate<br />
Lam. Diet. I, p. 219 ; Gr. Godr. 1. c. p. 103).<br />
Terrenos relvosos, pedregosos, collinas abrigadas da região montan.<br />
Serra <strong>de</strong> Rebordãos (Ferreira), serra da Estrella: Manteigas, etc. (Brot.).<br />
— bisann. MaioJun. (v. s.)<br />
Hab. em quasi toda a Eoropa e parte da Asia.
93<br />
XXX. Arabis L. gen. pl. 818<br />
ν 71. Α. sagittata DC. Syst. II, p. 221 ; Gr. Godr. 1. c. p. 102; Wk.<br />
Lge. 1. c. p. 816; Rchb. Ic. 1. c. f. 4343 (A. virgata «. Lois. Fl. Gall.<br />
II, p. 72; Turritis multillora Lap. Hist. abr. Pyr. p. 386).<br />
Bosques, planícies arborisadas, collinas pedregosas das regiões inf. e<br />
montan. Bussaco (Loureiro). — bisann. Abr.Jun. (v. s.)<br />
Hab. em quasi toda a Europa.<br />
72. A. hirsuta Scop. Fl. Carn. II, p. 30 ; Nyman Consp. Fl. Europ.<br />
ed. 2 p. 32 (A. sagittata ß. exauriculata Wk. Lge. 1. c. p. 817 ; Turritis<br />
hirsuta Brot. 1. c. p. 578).<br />
Sebes, rochas, mattas, muros das regiões inf. e montan. Bragança (M.<br />
Paulino, P. Coutinho), serra do Gerez: Torgo (Moller), Adorigo (Schmitz),<br />
Coimbra : Penedo da Meditação, Santo Antonio dos Olivaes (Bruno,<br />
Moller), margens do Mon<strong>de</strong>go: Moinho do Almoxarife (A. <strong>de</strong> Carv.),<br />
Ponte da Murcella (Ferreira), serra da Estrella : Paradas (Fonseca), Castello<br />
Branco: monte Fidalgo (R. da Cunha).—bisann. Abr.Jun. (v. s.)<br />
Hab. como a prece<strong>de</strong>nte em quasi toda a Europa.<br />
OBSERV. O sr. Nyman julga a Turritis hirsuta Brot, synonymo da Arabis Lusitanica<br />
Bss. Ora estas duas espécies são perfeitamente distinctas <strong>de</strong>vendo consi<strong>de</strong>rarse<br />
a primeira como synonymo da A. hirsuta Scop., o que por outra parte é<br />
confirmado pela diagnose da. Flora Lusitanica I, p. 578.<br />
73. A. Lusitanica Bss. Diagn. pl. Orient, nov. III, Ser. II, η. 1, p. 20 ;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 828.<br />
Terrenos arborisados, outeiros, campos incultos das regiões inf. e submontan.<br />
Caxarias (Daveau), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Montelavar (R. da Cunha),<br />
Villa Franca <strong>de</strong> Xira (P. Coutinho), serra <strong>de</strong> Monsanto, tapada d'Ajuda<br />
(R. da Cunha, Moller), arred. <strong>de</strong> Cascaes (P. Coutinho), serra <strong>de</strong> Cintra<br />
(Welw., Daveau). — peren. bisann. Abr.Jun. (v. s.)<br />
Hab. provavelmente na Hespanha.<br />
74. A. muralis Bert. Dec. Ital. II, p. 37; DC. 1. c. p. 224; Gr. Godr.<br />
1. c. p. 102; Mach. 1. c. p. 3 ; Wk. Lge. 1. c. p. 817; Rchb. Ic. 1. c.<br />
f. 4339 (Turritis hirsuta var. c. Vill. Dauph. Ill, p. 323).<br />
Muros, fendas das rochas, terrenos pedregosos da região montan. Serra<br />
do Gerez : Torgo (Moller), cumiadas da serra d'Arrabida e <strong>de</strong> S. Luiz :<br />
alto do Formosinho, etc. (Daveau, Welw.). — peren. MaioJun. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Balear., Fr. austr. e orient., Suissa, Ital., Cors., Sicil.,<br />
Dalm., Grécia.
94<br />
ν 75. Α. steiiocarpa Bss. Reut. Diagn. p. 4; Cut. Fl. Madrit. p. 133;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 820.<br />
Região montan. Serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller). — bisann. MaioJun. (v. s.)<br />
Hab. na Hespanha.<br />
XXXI. Cardamine L. Gen. pl. 812<br />
Secç. I. Eucardamine Godr. 1. c. p. 106<br />
76. C. pratensis L. Cod. n. 4774; Brot. Fl. Lusit. I, pr. 583 ; DC. 1. c.<br />
p. 256; Gr. Godr. 1. c. p. 108; W :<br />
k. Lge. 1. c. p. 824; Rchb. Ic. 1. c.<br />
f. 4308.<br />
Prados húmidos, terrenos relvosos, arborisados das regiões inf. e montan.<br />
Villa Real (Ferreira), arred. <strong>de</strong> Braga: monte do Crasto (Sequeira), Leça<br />
do Balio (C. Barbosa), arred. <strong>de</strong> Coimbra : Rol (Ferreira), entre o Choupal<br />
e Pereira, (Brot., A. <strong>de</strong> Carv.), serra da Louzã (Brot., Henriq.), serrada<br />
Estrella (Brot.), Cintra (Brot., Welw.). — peren. MaioJun. (v. s.) Cardamine.<br />
Hab. em quasi toda a Europa.<br />
Secç. II. Cardaminoi<strong>de</strong>s Godr. 1. c. p. 109<br />
77. C. hirsuta L. Cod. η. 4773; Brot. 1. c. ; DC. 1. c. p. 259 ; Gr.<br />
Godr. 1. c; Wk. Lge. 1. c. p. 825 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4304 (C. intermedia<br />
Hörnern. Oec. plant, p. 714).<br />
Prados húmidos, logares assombreados, pedregosos, arenosos, rochas,<br />
muros, bordas dos ribeiros das regiões inf. e montan, <strong>de</strong> todo Portugal.<br />
Bragança: ponte <strong>de</strong> S. Jorge, etc. (Moller, M. Paulino, P. Coutinho),<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Couceiro), arred. <strong>de</strong> Braga (Sequeira), Bussaco (Loureiro),<br />
Vacariça (Botelho), Coimbra : estrada <strong>de</strong> Cellas, Choupal (Moller,<br />
A. <strong>de</strong> Carv.), Ponte da Murcella (Ferreira), serra da Estrella : S. Romão<br />
(Ferreira), Fundão: Carqueijeira; Alcai<strong>de</strong>: Ribeira Velha; Castello Branco:<br />
Tapada da Mina; Alpedrinha: Bilros (R. da Cunha), Cintra (Welw.),<br />
arred. <strong>de</strong> Grândola: serra da Caneira (Daveau), Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong> (R. da<br />
Cunha), Serpa (Daveau). — ann. Fever.Maio (v. v.) Agrião menor.<br />
Hab. em toda a Europa e Afr. boreal.<br />
v78. C. silvatica Lk. ap. Hoffm. Phyt. BI. I, p. 50; Gr. Godr. 1. c.<br />
p. 109; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4303.<br />
Sitios húmidos, arborisados, das regiões inf., montan, e alpina. Arred.
95<br />
<strong>de</strong> Bragança: Castro (Ferreira), Cabeceiras <strong>de</strong> Basto (D. M. Henriq.),<br />
abas da serra da Estrella: Teixoso (R. da Cunha). — bisann. Abr.Jun.<br />
(v. s.)<br />
Hab. na Europa bor. e media.<br />
Trib. X. Alyssineae Bth. et Hook.<br />
XXXII. Limaria L. Gen. pl. η. 809<br />
79. L. rediviva L. Cod. n. 4756; Brot, manuscr.; DC. Syst. II, p. 281;<br />
Gr. Godr. 1. c. p. 112; Mach. 1. c. p. 4; Wk. Lge. 1. c. p. 828; Rchb.<br />
Ic. 1. c. f. 4290 (L. odorata Lam. Fl. Fr.; Bulbonach perenne Grisl. Virid.<br />
Lusit. n. 236).<br />
Sitios relvosos, arborisados e sombrios da região montan. Monte <strong>de</strong> N.<br />
Senhora das Necessida<strong>de</strong>s, Silves ; Moimenta da Beira : Villa da Ponte<br />
(Brot.). — peren. Abr.Maio (n. v.)<br />
Hab. na.Hesp., Fr., Europ. med., Ital., Dalmácia.<br />
80. L. biennis Mnch. Meth. 261; DC. 1. c. p. 282; Gr. Godr. 1. c.<br />
p. 113 ; Wk. Lge. 1. c. p. 829 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4289 (L. annua L. Cod.<br />
n. 4757 ; L. inodora Lam. 1. c. ; Bulbonach seu Lunaria Graeca annua<br />
Grisl. Virid. Lusit. n. 235).<br />
Sitios relvosos e assombreados das regiões inf. e montan. Castello<br />
Branco : matta do Castello (R. da Cunha), cultivase nos jardins. — bisann.<br />
Abr.Maio (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr., Ital., Daim., Hungr., Turq., Grécia.<br />
XXXIII. Alyssum L. Gen. pl. η. 805<br />
Secç. I. Odontarrhena C. A. Mey. ap. Led. Fl. Alt. III, p. 58<br />
81. A. serpyllifolium Desf. Fl. Atl. II, p. 70; DC. 1. c. p. 306; Wk.<br />
Lge. 1. c. p. 831 (A. alpestre Brot. 1. c. p. 557; Bss. Voy. bot. p. 43).<br />
a. incanum Bss. Voy. suppl. p. 717.<br />
Penedias calcareas abrigadas, terrenos arenosos, pedregosos das regiões<br />
inf., montan, e alpina. — a. Bragança: Campo Redondo, etc. (Hffgg.,<br />
Moller, P. Coutinho, Ferreira). — lenhosa. Abr.Agost. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., e Marrocos.<br />
82. Λ. campestre L. Cod. η. 4736; DC. 1. c. p. 314; Gr. Godr. 1. c.
96<br />
p. 115; Wk. Lge. 1. c. p. 833; Rchb. Ic. 1. c. f. 4270 (A. collinum<br />
Brot. Phyt. Lusit. II, p. 209, t. 190; A. montanum Brot. Fl. Lusit. I,<br />
p. 559). ,<br />
Campos arenosos, outeiros pedregosos e áridos, terrenos calcareos e<br />
estereis das regiões inf. e montaû. Morte<strong>de</strong> (A. <strong>de</strong> Carv.), arred. <strong>de</strong> Lisboa<br />
: serra <strong>de</strong> Monsanto, entre Belém e Ajuda (P. Coutinho, Mendonça),<br />
Bemfica (Welw.), arred. <strong>de</strong> Serpa, terrenos salgados (Ficalho, Daveau),<br />
arred. <strong>de</strong> Faro : S. Antonio do Alto (J. Guim.). — ann. Març.-Maio (v. s.)<br />
Hab. em toda a Europa med. e austr. Armenia, Asia'men., Palestin.,<br />
Persia.<br />
OBSERV. O Alyssum collinum Brot, não pô<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar-se espécie différente do<br />
A. campestre L. porque os caracteres differenciaes que Brotero assigna, Phyt.<br />
Lusit. 1. c, não são bastantes para estabelecer a sua distincção especifica. Pelo<br />
exame a que procedi em exemplares <strong>de</strong> todas as localida<strong>de</strong>s acima citadas, cheguei<br />
a concluir que esses caracteres não são permanentes mesmo nos différentes indivíduos<br />
da mesma localida<strong>de</strong>. Assim os apêndices estaminaes dos filetes menores<br />
são umas vezes livres e inteiros, outras levemente serrilhados no apice e outras<br />
soldados na base e <strong>de</strong>nticulados regular ou irregularmente com dois ou très <strong>de</strong>ntes,<br />
exactamente como observei em exemplares colhidos em Hespanha, etc. Por outro<br />
lado a <strong>de</strong>pressão das siliculas na base do estilete não constitue uma chanfradura<br />
como se vê nos fructos do A. calycinum L. É um pequeno corte, que também não<br />
é constante, em tudo egual ao das siliculas do A. campestre L. <strong>de</strong> Murcia, Granada<br />
e outras localida<strong>de</strong>s.<br />
Acho, pois, muito justificado o parecer do sr. Nyman, Gonsp. Fl. Europ. 2 ed.<br />
p. So, em reputar o A. collinum Brot, uma forma do A. campestre L., o que, além<br />
d'isso, é a confirmação das observações do distincto botânico o sr. Boissier, Fl.<br />
Orient. I, p. 284, que consi<strong>de</strong>ra o A. campestre L. como uma espécie muito variável,<br />
não no porte, mas no indumento e caracteres dos estâmes.<br />
Secç. H. Psilonema Bss. Fl. Orient, I, p. 285<br />
83. A. hispidum Lose. Pard. mscr. (1850), litt, ad Wk. ; Wk. 111. Fl.<br />
Hisp. insul. Balear, p. 85 (A. Willkommii <strong>de</strong> Roem. ap. Wk. Enum. pi.<br />
p. 8 ; A. Granatense Lose. Pard. Ser. inconf. p. 7, Ser. imperf. p. 31 ;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 833, non Bss. Reut.)<br />
Terrenos cultivados, arenosos, estereis das regiões inf. e montan. Bragança<br />
: capella do Senhor dos Perdidos, etc. (P. Coutinho, Ferreira, M.<br />
Paulino), margens do Guadiana (Mach.). — ann. Fever.-Maio (v. s.)<br />
Hab. na Hesp. e Algeria.<br />
OBSERV. De,S. Martinho <strong>de</strong> Castello Branco e <strong>de</strong> Malpica proximo do Tejo vi<br />
specimens bastante incompletos d'um Alyssum, pertencente a secção Psilomena,<br />
muito affim do A. hispidum Lose. Pard. mas que diffère d'esta espécie pelo comprimento<br />
dos racimos, forma das siliculas e tenuida<strong>de</strong> das folhas. Diffère também<br />
do A. calycinum L., entre outros caracteres, pelo tamanho e forma das siliculas e<br />
pela posição levantada dos pedicellos.<br />
Não formei juizo por falta <strong>de</strong> elementos suflicientes
97<br />
XXXIV. Lobularia Desv. Journ. ΠΙ, p. 169<br />
84. L. maritima Desv. I. c.; Wk. Lge. 1. c. p. 836 (Clypeola maritima L.<br />
Cod. η. 4747 ; Alyssuin maritimum Lam. Diet. I, p. 98 ; Brot. FI. Lusit.<br />
I, p. 558; DC. Syst. II, p. 318; Gr. Godr. 1. c. p. 118; Koniga maritima<br />
R. Br.; Rchb. Ic. 1. c. f. 4266).<br />
Terrenos arenosos e pedregosos, outeiros scccos da região inf. e principalmente<br />
na zona littoral. Leça da Palmeira (G. Mesnier), S. Pedro pr.<br />
da Marinha Gran<strong>de</strong> (B. Gomes), Berlengas (Daveau), arred. <strong>de</strong> Lisboa:<br />
serra <strong>de</strong> Monsanto, tapada d'Ajuda (Welw., Daveau, Moller, R. da Cunha),<br />
Cascaes (P. Coutinho), costa <strong>de</strong> Caparica (R. da Cunha), Cacilhas (D. Sophia),<br />
Almada, serra d'Arrabida (Moller), Setúbal (C. Mach.), arred. <strong>de</strong><br />
Cezimbra (Moller). — lenhosa MaioJun. (v. s.)<br />
Hab. em toda a zona mediterrânea da Europa, Egypt., Balear., Canárias.<br />
XXXV. Draba L. Gen. pl. 800<br />
85. D. muralis L. Cod. η. 4673 ; Brot. 1. c. p. 559 ; Gr. Godr. 1. c.<br />
p. 124; Wk. Lge. 1. c. p. 841 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4235.<br />
Muros, terras <strong>de</strong> pousio, terrenos arenosos das regiões inf. e montan.<br />
Bragança (M. Paulino, P. Coutinho), Adorigo (Schmitz), serra do Pilar pr.<br />
do Porto, Areinho (C. Barbosa), Coimbra: Penedo da Meditação, etc.<br />
(Bruno, Mach.), Cintra (Brot.), Ameixoeira (Daveau), Montelavar (R. da<br />
Cunha). — ann. Abr.Jul. (v. v.)<br />
Hab. em toda a Europa e Africa boreal.<br />
XXXVI. Erophila DC. Syst. II, p. 356<br />
86. Ε. venia Wk. Prodr. Fl. Ilisp. I. c. p. 841 (E. vulgaris DC. Syst.<br />
1. c. p. 352; Draba venia L. Cod. n. 4671; Brot. I. c. p. 559; Gr.<br />
Godr. 1. c. p. 125 ; Rchb. Ic. I. c. f. 4234).<br />
Terrenos cultivados, férteis, arenosos das regiões inf., montan, e raro<br />
alpin. Bragança (P. Coutinho, Ferreira), serra <strong>de</strong> Rebordãos (Möller),<br />
Adorigo (Schmitz), arred. <strong>de</strong> Coimbra: Cabrizes (Henriq.), Quinta <strong>de</strong> S.<br />
Jorge (Moller), Salvaterra <strong>de</strong> Magos (Brot.). — Jan.Abr. (v. v.)<br />
Hab. em toda a Europa.<br />
XXXVII. Cochlearia L. Gen. pl. η. 803<br />
ν 87. C. Daiiica L. Cod. η. 4708 ; DC. 1. c. p. 366 ; Gr. Godr. 1. c. ;<br />
7
98<br />
Wk. Lge. 1. c. 843 ; Dav. Excurs. bot. il. Berleng. p. 6 ; Rchb. Ic. 1. c.<br />
f. 4257.<br />
Praias do Atlântico. Porto (Johnston), Berlehgas (Daveau). — bisann.<br />
MaioJun. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr., Ingl., Belg., Allein., Dinamarca.<br />
88. C. glastifolia L. Cod. η. 4713 ; Brot. 1. c. p. 571 ; DC. 1. c. p. 362;<br />
Gr. Godr. I. c p. 127; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4261.<br />
Terrenos pedregosos e húmidos, margens dos rios e fontes das regiões<br />
inf. e montan. Subspontanea nas margens do Douro, pr. do Porto (Brot.).<br />
Cultivase nos jardins. — peren. Jun.Jul. (n. v.)<br />
Hab. na Hesp., Fr. austr., Cors., Lombardia.<br />
XXXVTH. Rorlpa Bess. Enum. Volhyn.<br />
89. R. amphibia Bess. Enum. pl. Volh.; Gr. Godr. 1. c. p. 126 ; Wk.<br />
Lge. 1. c. p. 844 (Sisymbrium amphibium L. Cod. η. 4781; Camelina<br />
aquática Brot. 1. c. p. 564 ; Myagrum aquaticam Lam. Diet.; Nasturtium<br />
amphibium R. Br. H. Kew. 2 ed., IV, p. 110; Rchb. Ic. 1. c. f. 4363).<br />
Margens dos rios e aguas estagnadas dos poços e ribeiras da região<br />
inf. Arred. <strong>de</strong> Coimbra : margem do Mon<strong>de</strong>go, Guarda Ingleza (Brot., A.<br />
<strong>de</strong> Carv., Ferreira), Ameal (Moller), Formozelha (A. Barjona). — peren.<br />
MaioJul. (v. v.)<br />
Hab. na Hesp., Ingl., Fr., Europ. med. e bor., Ital., Cors., Russ. med.<br />
e austral.<br />
90. R. silvestris Wk. Prodr. Fl. Hisp. 1. c. p. 845 (Sisymbrium silvestre<br />
L. Cod. n.° 4780 ; Nasturtium silvestre R. Br. 1. c. p. 98 ; Mach.<br />
1. c. p. 2 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4368).<br />
Logares húmidos, margens dos rios, poços, das regiões inf. e montan.<br />
Arred. <strong>de</strong> Coimbra : Villa Franca, Choupal (A. <strong>de</strong> Carv., Moller), paul <strong>de</strong><br />
Fôja (Moller), Tancos, rochas das margens do Tejo (Daveau), Lezíria<br />
d'Äzambuja ; arred. <strong>de</strong> Lisboa: ribeira da Cruz Quebrada (R. da Cunha).<br />
— peren. Jun.Setemb. (v. v.)<br />
Hab. nos paizes antece<strong>de</strong>ntes e na Turquia.<br />
Trib. XL Brassiceae Bth. et Hook.<br />
XXXIX. Eruoa DC. Syst. II, p. 636<br />
91. Ε. sativa Lam. Fl. Fr. II, p. 496; DC. 1. c. p. 637; Gr. Godr. 1.
99<br />
c. p. 75 ; Wk. Lge. 1. c. p. 848 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4421 (Brassica Eruca<br />
L. Cod. n. 4858; Brot. FI. Lusit. I, p. 581; Eruca grandiflora Cav.<br />
PraeL n. 955 ; E. latifolia sativa flore pallido Grisl. Virid. Lusit. n: 466).<br />
Terrenos pedregosos, cultivados, searas, caminhos, bordas dos campos<br />
da região inf. Pezo da Régua (Brot.), margem do Douro : Pinhão (Ferreira).—<br />
ann. Abr.Setemb. (v. s.) Eruca.<br />
Hab. na^isp., Fr., Suiss., Ital. sup., Dalmácia.<br />
OBSERV. A julgar pelo exemplar único e fraco que possue o herbario do Jardim<br />
da Universida<strong>de</strong>, pronunciome pela Eruca sativa Lam., e não pela E. longirostris<br />
Uechtr. que o sr. Willkomm suppõe ser a que habita em Portugal. Consi<strong>de</strong>randose<br />
esta ultima espécie distincta da <strong>de</strong> Lamarck, o nosso exemplar apresenta os caracteres<br />
próprios da E. sativa, taes como os segmentos das folhas mais largos (caracter<br />
já notado por Grisley), assim como mais largo o limbo das pétalas, e o esporão<br />
da silica, <strong>de</strong>sguarnecida <strong>de</strong> pellos, mais curto que ella.<br />
Além d'isto a E. longirostris (Brassica Eruca Bss. Voy. bot. Esp. I, p. 41) habita<br />
<strong>de</strong> preferencia as regiões quentes e montanhosas da Andaluzia, emquanto que a<br />
E. sativa, apparece na região media da Hespanha, por tanto em latitu<strong>de</strong> mais próxima<br />
das províncias <strong>de</strong> Traz os Montes e Douro, on<strong>de</strong> até agora setem encontrado<br />
a nossa espécie.<br />
XL. Sinapis L. Gen. pl. 821<br />
Secç. I. Leucosinapis DC. Syst. II, p. 620<br />
92. S. alba L. Cod. η. 4863 ; Brot. I. c. p. 585 ; Gr. Godr. 1. c. p. 74;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 851 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4424 (Sinapi vulgare et album<br />
Grisl. Virid. Lusit. n. 1325).<br />
Cultivada e espontânea em sitios relvosos, campos, solo fértil dos bosques<br />
das regiões inf. e montan. Adorigo (Schmitz), Covilhã: S. Sebastião<br />
(R. da Cunha), Coimbra : cerca <strong>de</strong> S. Bento, Mainça, etc. (M. Paulino, C.<br />
Machado, Möller), Castello Branco : ribeira da Sapateira ; Malpica (R. da<br />
Cunha), MontemóroNovo (Daveau), Beja : valle <strong>de</strong> Aguilhão (R. da Cunha).<br />
— ann. Abr.Jun. (v. v.) Mostarda branca.<br />
Hab. em toda a Europa med. e austr., Asia occi<strong>de</strong>ntal.<br />
Secç. H. Ceratosinapis DC. 1. c. p. 611<br />
93. S. arvensis L. Cod. η. 4860; Brot. 1. c. p. 584; DC. 1. c. p. 615;<br />
Gr. Godr. 1. c. p. 73 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4425 ; Wk. Lge. 1. c. (Brassica<br />
Sinapistrum Bss. Voy. p. 39).<br />
Terrenos cultivados e <strong>de</strong> cascalho, entre as searas :das regiões inf. e<br />
montan. Leziria d'Azambuja : valle gran<strong>de</strong> ; leziria <strong>de</strong> Villa Franca <strong>de</strong><br />
Xira ; S. José <strong>de</strong> Ribamar (R. da Cunha), Cercal pr. <strong>de</strong> Monte Junto (Daveau),<br />
Beja: Senhora do Carmo (R. da Cunha). — ann. MaioJun. (v. s.)<br />
Hab. na Europa toda, Asia occid., Afr. bor., Canárias.
100<br />
94. S. Schkuhriana Rchb. Ic. 1. c. f. 4425, b. ; Wk. Lge. 1. c. p. 852<br />
(S. orientalis Brot. 1. c. ex p.; S. villosa Merat. Fl. Paris.; S. arvensis β.<br />
Schkuhriana Lge. Pug. p. 270 ; Brassica Sinapistrum 'i. Bss. Voy. p. 39).<br />
Nos campos da região inf. e perto do littoral. Serra <strong>de</strong> Monsanto<br />
(Moller), Barreiro, areias (Daveau), Beja: valle <strong>de</strong> Aguilhões (R. da Cunha).—<br />
ann. MaioSetemb. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp. e Allemanna.<br />
Espécie <strong>de</strong> secção incerta<br />
95. S. laevigata L. Cod. η. 4872; Rrot. 1. c. p. 585; DC. 1. c. p. 611;<br />
Wk. Lge. 1. c. (S. cernua Poir. Diet. IV, p. 342 ex DC.)<br />
Terrenos da região montan. Serra do Gerez (Brot.). — ann. Estio (η. v.)<br />
Hab. na Hespanha.<br />
OBSERV. Não tem sido verificada a i<strong>de</strong>ntida<strong>de</strong> d'esta espécie, <strong>de</strong>scripta pouco<br />
<strong>de</strong>senvolvidamente por Linneu, Brotero e De Candolle. No resultado das ultimas<br />
herborisações feitas na seira do Gerez não encontrei crucifera da tribu das Brassiceas<br />
que se lhe possa referir.<br />
XLI. Brassica Gen. pl. η. 828 (ex p.)<br />
Secç. I. Sinapistrum Wk. Prodr. Fl. Hisp. 1. c. p. 854<br />
96. B. oxyrrhina Coss. Not. pl. crit. p. 26 ; Wk. Lge. I. c. (Heliophila<br />
bursipastorisfolia herb. Pourr. teste Lge. ; Sinapis oxyrrhina Arno Fl.<br />
Iber. VI).<br />
Nos areaes marítimos outeiros e campos arenosos da região inf. Cantanhe<strong>de</strong>:<br />
Bugalha (A. <strong>de</strong> Carv.), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Virtu<strong>de</strong>s ; Azambuja (B.<br />
Gomes, Daveau), Alfeite, sul da praia (R. da Cunha), Montargil (Cortezão),<br />
entre Alfarim e a Lagoa d'Albufcira (Moller), arred. <strong>de</strong> Coina (Welw.),<br />
Villa Real <strong>de</strong> S. Antonio (Bourg.), Sines (Winkler). — ann. Jan.Maio<br />
(v. ..)<br />
Hab. na Hespanha.<br />
97. B. sabularia Brot. 1. c. p. 582 e Phyt. Lusit. I, p. 97, t. 43 ; Wk.<br />
Lge. 1. c. p. 855 (Sisymbrium Parra L. Cod. n.° 4792; Rapistrum dissecto<br />
folio humistrato Grisl. Virid. Lusit. n. 1217).<br />
ß. papillaris Bss. Voy. bot. Esp. p. 36, t. 7 (B. papillaris Bss.<br />
El. n. 11).<br />
Campos, outeiros arenosos, incultos das regiões inf. e montan. Bragança<br />
pr. do Fervença, valle do Chorido (Moller, P. Coutinho), serra <strong>de</strong> Rebor
101<br />
dâos (Moller), ' Adorigo (Schmitz), Bussaco (Loureiro), Villar Formoso:<br />
Folha d'Atalaia (R. da Cunha), Guarda (Daveau), Covilhã: S. Sebastião<br />
(R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Coimbra: S. Jorge, Villa Franca, Choupal (A.<br />
<strong>de</strong> Carv., Bruno, Moller), Ponte da Mucella : Moira morta (Ferreira),<br />
Goes : Ponte do Sótão (Henriq.), Alpedrinha : cabeço <strong>de</strong> S. Salvador (R.<br />
da Cunha), Castello Mendo, Celorico, Castello Branco : monte Brito (R. da<br />
Cunha), arred. <strong>de</strong> Lisboa: margem do Tejo, Alfeite, Palmella (Welw.,<br />
Daveau), Portalegre: Boi d'Agua, Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong>: Bom Jesus (R. da<br />
Cunha), Évora (Daveau); — β. Cabo <strong>de</strong> Sines (Welw.). — ann. Febr.<br />
Maio (v. v.)<br />
Hab. na Hespanha.<br />
98. B. Tournefortii Gou. Ill, p. 44, t. 20 A ; DC. Syst. II, p. 602; Wk.<br />
Lge. 1. c. ; Mach. 1. c. p. 8 (Eruca erecta Lag. Nov. gen. et sp. n. 269;<br />
Sinapi Hispanicam minus raphanifolio Tourn. Inst.)<br />
Campos arenosos incultos, areaes marítimos, margens dos campos da<br />
região inf. Castello Branco : rio Ponsul (R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Lisboa :<br />
Barreiro (Moller), Faro (Machado). — ann., bisan. Fever.Març. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Cors., Sard., Sicil., Napol., Grec, Creta, Caucas., Ásia<br />
men., Syria, Pers., Arab., Egypt., Algeria.<br />
99. Β. Valentina DC. 1. c. p. 603 ; Wk. Lge. 1. c. (Sisymbrium Valentinum<br />
L. Cod. n. 4791 ; Eruca hispida Cav. Prael. in 954 teste Lge.)<br />
β. pseudo erucastr um (B. PseudoErucastrum Brot. Fl. Lusit.<br />
I, p. 581).<br />
Campos arenosos, incultos, terrenos pedregosos, assombreados, mattas<br />
das regiões inf. e montan. Adorigo (Schmitz), Pedras Salgadas (D. M.<br />
Henriq.), serra da Estrella: Valezim, covão do Boi, Sabugueiro, Manteigas,<br />
Guarda (Henriq , Ferreira,Daveau), Covilhã: ribeira Beijames (R.<br />
da Cunha), Coimbra : S. Jorge, Choupal, etc. (A. <strong>de</strong> Carv., Moller, M.<br />
Paulino), serra da Louzã (Möller); — β. Bragança: pr. da ponte <strong>de</strong> S.<br />
Jorge, capella do Senhor dos Perdidos (Moller, P. Coutinho), Montesinho<br />
(Ferreira), serra da Estrella : covão das Vaccas (Ferreira), Coimbra : Penedo<br />
da Meditação (Ferreira), Santo Antonio dos Olivaes (Moller), Louzã<br />
(Moller), Ponte da Murcella (Ferreira), Castello Branco : ribeira da Dança<br />
(R. da Cunha), Celorico: Quelha da Fonte (R. da Cunha), Cezimbra (Daveau).—<br />
ann. Abr.Jun. (v. s.)<br />
Hab. na Hespanha e Sicilia.<br />
OBSERV. A Brassica Valentina DC. tem muita affinida<strong>de</strong> com a B. Pseudo Erucastmm<br />
Brot. Apenas difterem em ter esta ultima a raiz perenne, o caule mais ou<br />
menos cespitoso, os pedúnculos e o limbo das pétalas um pouco maiores. Por<br />
esta circumstaneia reuno estas duas espécies em uma só, formando a varieda<strong>de</strong><br />
pseudo erucastrum como representante da espécie brotoriana.
102<br />
ν 100. Β. Cheiranthus Vill. Delph. III, p. 332, t. 36; DC. 1. c. p. 600;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 856 (Sinapis Cheiranthus Koch Deutsch. Fl. IV, p. 717;<br />
Rchb. Ic. 1. c. f. 4432 e 4433).<br />
α. genuin a Gr. Godr. 1. c.<br />
ß. cheir ant hi flora Gr. Godr. (B. Cheiranthiflora DC. Prodr. I,<br />
p. 216).<br />
γ. mont ana DC. Prodr. I, p. 216 (B. montana DC. Fl. Fl. IV,<br />
p. 651).<br />
Muros, escombros, bordas das estradas, terrenos arenosos e áridos das<br />
regiões inf., montan, e alpina. — α. Arred. <strong>de</strong> Bragança: serra <strong>de</strong> Montesinho<br />
pr. da povoação, rigueiro <strong>de</strong> Villar (Moller), serra do Caramulo,<br />
Dornas (Henriq.), Pinhal <strong>de</strong> Leiria (Pimentel), Cartaxo (Cardoso), Portalegre<br />
: S. Antonio (R. da Cunha);—β. serra do Gerez: Agua <strong>de</strong> Galo,<br />
Caldas, Torgo (Moller, D. M. Henriq, Ferreira), serra <strong>de</strong> Monchique<br />
(Bourg.) ; — γ. Bragança: ponte <strong>de</strong> S. Jorge; serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller),<br />
serra da Estrella: fraga da Cruz, fraga das Penhas (R. da Cunha), Villar<br />
Formoso: Valle Picão (R. da Cunha).— ann., bisann., peren. JunSetemb.<br />
(v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr., Aliem, occid., Ital. superior, etc.<br />
* 101. Β. Napus L. Cod. η. 4852; DC. Syst. II, p. 592; Wk. Lge. 1.<br />
c. p. 857; Rchb. Ic. 1. c. f. 4435.<br />
a. olei fera DC. 1. c.<br />
β. esculenta DC. 1. c. (Sinapis Napus Brot. 1. c. p. 586).<br />
Cultivada com frequência e subspontanea nos campos e terrenos férteis.<br />
— α. Cabo da Roca (Welw.);—β. arred. <strong>de</strong> Coimbra, etc. — ann.<br />
bisann. Març.Abr. (v. v. var. β.) Nabiça, Nabo.<br />
Patria ignorada. Cultivada e subspontanea em quasi toda a Europa.<br />
102. B. asperifolia Lam. Diet. I. p. 746 ; Gr. Godr. 1. c. p. 76 ; Wk.<br />
Lge. 1. c.<br />
a. olei fera DC. Prodr. I, p. 214 (B. campestris L. Cod. n. 4849;<br />
Rchb. Ic. 1. c. f. 4434; DC. Syst. 1. c. p. 588).<br />
β. esculenta Gr. Godr. (B. Rapa L. Cod. n. 4853; Rchb. le 1.<br />
c. f. 4435; DC. Syst. 1. c. p. 590; Sinapis Rapa Brot. 1. c.)<br />
Campos relvosos das regiões inf. e montan. Cultivada. — α. arred. <strong>de</strong><br />
Coimbra (Moller), Mido : Touco (R. da Cunha); — β. Arred. <strong>de</strong> Coimbra,<br />
etc. — ann., bisann. Abr.Maio (v. v.) Nabo redondo ou Turnepo dos Inglezes.<br />
Hab. cultivada em quasi toda a Europa, espontânea ou subspontanea<br />
na Hesp., Ingl., Escoe, Scàndin , Transilv., Armen., Syria, Mesopotam.,<br />
Egypte
103<br />
Secç. Π. Eubrassica Wk. 1. e. p. 858<br />
* 103. B. oleracea L. Cod. η. 4854; Brot. 1. c. p. 580; DC. Syst. 1.<br />
c. p. 583; J. Gay in Ann. sc. nat. I sér. VII, p. 416; Wk. Lge. I. c.<br />
p. 858 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4438.<br />
Cultivamse nas hortas e campos em todo o Portugal muitas varieda<strong>de</strong>s<br />
d'esta espécie <strong>de</strong> que o Dr. Brotero cita algumas subvarieda<strong>de</strong>s. É também<br />
subspontanea. — ann., bisann , por vezes triann. (v. v.) Come.<br />
Hab. espont. nas rochas marítimas <strong>de</strong> Ingl., Fr. e Grécia.<br />
Secç. III. Pseudo Erucastrum Wk. 1. c. p. 859<br />
104. B. nigra Koch Deutschi. Fl. IV, p. 713; Gr. Godr. Le p. 77;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 860 (Sinapis nigra L. Cod. 4864 ; Brot. 1. c. p. 585 ;<br />
DC. Syst. II, p. 608 ; Rchb. le 1. c. f. 4427).<br />
Terrenos arenosos, pedregosos, cultivados, searas, caminhos da região<br />
inf. Leziria d'Azambuja : Valla Velha (R. da Cunha), S. Martinho do<br />
Porto, areias marítimas (Daveau). Cultivase nos jardins. —ann. Abr.Maio<br />
(v. s.) Mostarda preta ou ordinária.<br />
XLn. Erucastrum Spenn. Fl. Frib. p. 945<br />
Secç. I. Hirschfeldia Mnch. Meth. 264<br />
105. E. incanum Koch Syn. Fl. Germ. ed. I, p. 56; Wk. Lge. 1. c. p.<br />
861 (Sinapis incana L. Cod. η. 4871 ; Brot. 1. c. ; Phyt. Lusit. II, p. 205,<br />
t. 172; DC. 1. c. p. 618; Rchb. le 1. c. f. 4423; Hirschfeldia adpressa<br />
Mnch. 1. e; Gr. Godr. 1. c. p. 78 ; Brassica adpressa Bss. 1. c. 38).<br />
β. dasycarpa Lge. Pug. p. 270.<br />
Terrenos arenosos, campos e outeiros pedregosos, bordas das estradas<br />
e dos campos das regiões inf. e montan, <strong>de</strong> todo o Portugal. Arred. <strong>de</strong><br />
Coimbra : Arregaça ; Amial, motas do Mon<strong>de</strong>go (Moller), Buarcos, cabo<br />
Mon<strong>de</strong>go (A. <strong>de</strong> Carv.), Marvão : Quinta Nova ; Almeida : muralhas (R.<br />
da Cunha), Cartaxo (Cardoso), Barquinha (Daveau), Lisboa, Cascaes (P.<br />
Coutinho), Cacilhas (R. Cunha), Cacellas (Welw.), Cezimbra (Daveau),<br />
Beja: Senhora do Carmo; Portalegre: Senhora da Penha (R. da Cunha),<br />
Faro (J. Guim.); — β. Torres Novas (R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Faro: Atalaia<br />
(J. Guim.). — bisann. Abr.Julh. (v. v.)<br />
Hab. na Hesp., zona mediterrânea toda, Caucas., Mesopotamia.<br />
Secç. II. Euerucastrum Wk. Prodr. Lio.<br />
106. E. obtusangulum Rchb. Fl. Germ. exs. p. 693 et le 1. c. f. 4429;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 862 (Sisymbrium obtusangulum Lois. FI. Gall. II, p. 83;<br />
Brassica erucastrum L. Cod. u. 4857 ; DC. Syst. II, p. 600 ; Diplotaxis
104<br />
Erucastrum Gr. Godr. I. c. p. 81; Sisymbrium erucastrum Brot. Fl.<br />
Lusit. I, p. 588 non Poll.)<br />
Terrenos arenosos, campos incultos, alpestres e pedregosos, sebes, cômoros,<br />
bordas das vinhas das regiões inf. e montan. Cabo da Boca e<br />
outros pontos da Extremadura (Brot.), serra d'Arrabida (Welw.), Cezimbra<br />
e Zambujal (Daveau, Moller). — peren. Abr.Jun. (v. s)<br />
Hab. na Hesp., Fr., Belg., Allem, occid., Suissa, Ital. super , Polónia.<br />
OBSERV. O dr. Brotero cita na sua Flora o Erucastrum Pollichii Schimp. et<br />
Sperm. (Sisymbrium erucastrum Poll.), espécie certàmante tomada pelo E. obtusangulum<br />
Bchb. (S. obtusangulum Lois.). — A frequência d'esta ultima espécie em<br />
toda a peninsula, e a rarida<strong>de</strong> da primeira em Hespanha auctorisamme este juizo,<br />
confirmado pelos caracteres (poucos em numero) apresentados por Brotero, e<br />
ainda pela visinhança das localida<strong>de</strong>s que cito das mencionadas na «Flora Lusitanica».<br />
XLIII. Diplotaxis DC. Syst. II, p. 628<br />
107. D. viminca DC. 1. c. p. 635 ; Gr. Godr. 1. c. p. 80 ; Wk. Lge. 1.<br />
c. p. 864; Mach. 1. c. p. 9. (Sisymbrium vimineum L. Cod. η. 4788, b;<br />
Eruca viminea Iberidis foleo, luteo flore Barr. Ic. 131).<br />
α. genuína Rchb. Ic. 1. c. f. 4416.<br />
β. confertiflora (Diplotaxis muralis Wk. pi. Balear, exs.<br />
η. 295).<br />
γ. i nt e gr i f ο 1 i a Lge. Pug. 273.<br />
Terrenos arenosos, cultivados, pedregosos, outeiros seccos, abrigados,<br />
das regiões inf. e monían. — a. Buarcos, praia (Moller), arred. <strong>de</strong> Lisboa<br />
Welw);—3. Cezimbra (Daveau, Moller), Cabo d'Espichel (Moller); —<br />
γ. serra <strong>de</strong> Monsanto: S. Anna do Arco, Valle d'Alcantara (Daveau).—<br />
ann. MaioJul.Setennb. (v. s.)<br />
Hab. α. na Europa med. e austr., Asia men., Palest., Afr. boreal;<br />
ß. na Hespanha ; γ. nos mesmos paizes da var. a. e também na Syria e<br />
Palestina.<br />
ν 108. D. tenuifolia DC. 1. c. p. 632 ; Gr. Godr. 1. c. p. 80 ; Rchb. Ic.<br />
1. c. f. 4420 ; Wk. Lge. 1. c. p. 865 (Sisymbrium teiíuifolium L. Cod.<br />
η. 4782).<br />
Terrenos <strong>de</strong> cascalho, sebes, caminhos, muros, outeiros e campos argillosocalcareos<br />
das regiões inf. e montan. Arred. <strong>de</strong> Setúbal: Tróia (Welw.).<br />
— peren. Abr.Outub. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr., Ingl., Escoe, Europ. med., Ital., Dalm., Turq.,<br />
Asia men., Cáucaso.<br />
109. D. erucoi<strong>de</strong>s DC. 1. c, p. 631 ; Gr. Godr. 1. c. p. 81 ; Wk. Lge.
105<br />
1. c. p. 866 ; Mach. I. c. p. 9 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4422 (Sinapis erucoi<strong>de</strong>s L.<br />
Cod. n. 4869 ; Brassica erucoi<strong>de</strong>s Bss. Voy. bot. p. 33 ; Eruca latifolia<br />
Scalbricensis Grisl. Virid. Lusit. n. 467).<br />
Campos, terrenos arenosos, vinhas, sebes, muros da região inf. Arred.<br />
<strong>de</strong> Setúbal: Tróia (Welw.). — ann. Fl. quasi todo o anno (v. s.)<br />
Hab. na Hesp. principalmente austral e na zona mediterrânea toda.<br />
110. D. virgata DC. 1. c. p. 631 ; Wk. Lge. 1. c; Mach. 1. c. (Sinapis<br />
virgata Cav. Prael. n. 961 ; Brassica virgata Bss. Voy. bot. p. 35).<br />
Terrenos cultivados, outeiros e campos arenosos, argillosos e gypsaceos,<br />
incultos, caminhos, muros da região inf. Castello Branco : S. Martinho ;<br />
Malpica pr. do Tejo, Niza (R. da Cunha), Lisboa, telhados e bordas das<br />
ruas (Welw., P. Coutinho, Daveau), Serpa (Daveau), Cabo <strong>de</strong> S. Vicente<br />
(Welw.). — ann. Fl. quasi todo o anno (v. s.)<br />
Hab. na Hesp. e na Algeria.<br />
111. D. catholica DC. 1. c. p. 632; Wk. Lge. 1. c. p. 867 (Sisymbrium<br />
catholicum L. Cod. n. 4800 ; Brot. 1. c. p. 587; Phyt. Lusit. II, p. 202,<br />
t. 171).<br />
β. bipinnatifida Kze. Chlor, η. 434.<br />
Campos, outeiros arenosos, seccos, cultivados, escombros, caminhos e<br />
muros da região inf. Agueda (Henriq.), arred. <strong>de</strong> Coimbra: Lor<strong>de</strong>mão,<br />
Choupal, Amial (Wenceslau, Moller, Ferreira), Buarcos (A. <strong>de</strong> Carv.),<br />
Alcai<strong>de</strong> : barroca do Chorão, Alpedrinha : valle das Cannas, Marvão : S.<br />
Salvador (R. da Cunha), Tancos (Daveau), Leziria d'Azambuja: valla do<br />
Tejo, Lizeirão (R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Alcantara (Daveau, P.<br />
Coutinho), Cacilhas (Welw), arred. <strong>de</strong> Setúbal: Tróia; Serpa (Daveau),<br />
arred. <strong>de</strong> Faro (Bourg., J. Guim.); — 3. De Almargem a Ollelas, Caneças<br />
(Daveau), Beja : herda<strong>de</strong> da Calçada (R. da Cunha). — ann. Dezemb.<br />
Maio (v. v.)<br />
Hab. na Hespanha.<br />
OBSERV. FINAL. Comprehen<strong>de</strong> este catalogo das Cruciferas portuguezas Hi espécies,<br />
das quaes são 15 inteiramente novas para a nossa flora. Comprehen<strong>de</strong><br />
também bastantes varieda<strong>de</strong>s bem <strong>de</strong>finidas e novas para Portugal.<br />
Os botânicos que especialmente se teem <strong>de</strong>dicado na flora portugueza ao estudo<br />
d'esta família tem sido o dr. Brotero, os srs. M. Willkomm e Carlos Machado; o<br />
primeiro cita 67 espécies, o segundo 70 e o ultimo indica 84 espécies. O presente<br />
trabalho, apesar <strong>de</strong> ser consi<strong>de</strong>rado ainda como um subsidio para o estudo das<br />
nossas Cruciferas, menciona, com a <strong>de</strong>vida authenticida<strong>de</strong>, as espécies attribuidas<br />
a Portugal por aquelles auctores, e accrescenta algumas novida<strong>de</strong>s que interessam<br />
aos especialistas para a <strong>de</strong>finitiva organisação da"nossa flora.
106<br />
SUPPLEMBNTO<br />
ao n. I<br />
PAPILIONACEAE L. 1<br />
I. Scorpiurus L.<br />
3. S. muricata L.<br />
3. laevigata Bss. Voy. bot. Esp. p. 182.<br />
Sitios húmidos da região inf. Evora (Daveau). — ann. (η. v.)<br />
III. Hippocrepis L.<br />
7.« H. ciliata Willd. Mag. nat. Ges. Berlin 1808, p. 173; Gr. Godr.<br />
Fl. Fr. I, p. SOI ; Wk. Lge. Prodr. Fl. Hisp. Ill, p. 257; Daveau<br />
Aperçu sur veg. Alemt. et Alg. p. 12 et 34 (H. multisiliquosa Vill. et<br />
Asso non L.)<br />
Terrenos cultivados, arenosos, outeiros seccos, calcareos e gypsaceos da<br />
região inf. Bordas da estrada <strong>de</strong> Tavira a S. Braz d'Alportel (Daveau).—<br />
ann. Abr.Maio (v. s.)<br />
Hab. em toda a zona mediterrânea.<br />
V.« Hedysarum L. Gen. pl. η. 887<br />
15.« Η. capitata Desf. Fl. Atl. II, p. 177; Gr. Godr. 1. c. p. 504;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 262 ; Dav. 1. c. p. 22 et 34 (H. corsicum Balb.)<br />
Terrenos calcareos, seccos da região inf., raro. Arred. <strong>de</strong> Silves (Daveau).—<br />
ann. Abr.Maio (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Cors., Sard., Sicil., Ital., Dalm., Grecia.<br />
1<br />
Passo a indicar n'este supplcmento algumas espécies novas e interessantes para a<br />
flora portugueza pertencentes á numerosa família das Papilionaceas, das quaes tive<br />
conhecimento <strong>de</strong>pois <strong>de</strong> publicado o estudo sobre egta familja no Boletim da Socieda<strong>de</strong><br />
Proteriana II, p. 59 e seguintes..
107<br />
VII. Astragalus L.<br />
Subgen. II. Trimeniaeus Bge.<br />
19.« A. sesameus L. Cod. n. 5593 ; Gr. Godr. 1. c. p. 436 ; Wk. Lge.<br />
1. c. p. 271.<br />
Campos, outeiros seccos, incultos, pedregosos, calcareos das regiões inf.<br />
e montan. Arred. <strong>de</strong> Castromarim (Welw.). — ann. Abr.Jul. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr. méditer., Mauritania.<br />
OBSERV. OS exemplares que observei d'esta espécie pelos capítulos pedunculados,<br />
ainda assim mais curtos que as folhas, e pela disposição em estrella d'alguns<br />
fructos, marcam atransicção do Astragalus sesameus L.para o A. Stella Gou.<br />
XIV. Vicia L.<br />
Secç. I. Euvicia Vis.<br />
38.« V. peregrina L. Cod. η. 5419 ; Gr. Godr. 1. c. p. 461 ; Wk. Lge.<br />
1. c. p. 297; Dav. 1. c. p. 34 (V. megalosperma M. Bieb. sec. Bss. Fl.<br />
Orient. II, p. 576).<br />
Terrenos cultivados, searas das regiões inf. e submont. Capari<strong>de</strong> pr. <strong>de</strong><br />
Cascaes (P. Coutinho), estrada <strong>de</strong> Faro a Loulé (Daveau). — ann. Març.<br />
Jun. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp. e em toda a zona mediterrânea.<br />
Secç. III. Ervum L.<br />
55.« V. pubescens DC. Fl. Fr. V, p. 582; Bss. Fl. Orient. II, p. 596;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 308 (Ervum pubescens DC, Gr. Godr. 1. c. p. 474;<br />
E. tetraspermum Bieb. non L.)<br />
Terrenos cultivados. Arred. <strong>de</strong> Lisboa : tapada <strong>de</strong> Queluz (Daveau),<br />
Grândola (Welw.), sul <strong>de</strong> Portugal (Bourg.?). — ann. Abr.Maio (v. s.)<br />
Hab, na Hesp., Balear., Fr. austr., Cors., Sard., Sicil., Grec, Creta,<br />
Lydia, Caucas., Afr. bor., Canárias.<br />
XVIII. Pisum L.<br />
82.« P. elatius M. Bieb. Fl. Taur. Cauc. II, p. 151 ; Bss. Fl. Orient. II,<br />
p. 623; Gr. Godr. I: c. p. 478; Wk. Lge. 1. c. p. 323 (P. arvense<br />
Moris Fl. Sard. nec. L.)
108<br />
Terrenos cultivados e incultos das regiões inf. e montan. Tancos (Daveau),<br />
arred. <strong>de</strong> Lisboa: Lumiar, Portinho, Cintra (Welw.). — ann. Junho (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr. occid., zona mediterrânea.<br />
XXX. Trifolium L.<br />
Secç. II. Trifoliastrum Ser.<br />
ν 113.« T. Micheüanura Savi in Fl. Pis. II, p. 159 ; Gr. Godr. 1. c. p. 420 ;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 355; Rchb. Ic. Fl. Germ. XXII, t. 117, I (T. Vaillantii<br />
Lois.)<br />
Prados e terrenos pantanosos. Arred. <strong>de</strong> Lisboa : entre Povoa e Friellas<br />
(Welw.). — ann. MaioJun. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr., Cors., Sard., Italia.<br />
Secç. VH. Lagopus Koch<br />
ν 136.« T. leucanfliura M. Bieb. 1. c. p. 214, et Suppl. p. 510, Duby<br />
But. Gall. I, p. 132; Lois. Fl. Gall.Tl, p. 125; Ser. in DC. Prodr. II,<br />
p. 197; Moris Fl. Sard. 1, p. 486, t. 62, f. 2; Bss. Fl. Orient. II,<br />
p. 128 (T. obscurum Guss. non. Sav.).<br />
forma minor.<br />
Terrenos seccos e colunas áridas da região montan. Ricafé pr. <strong>de</strong> Bragança<br />
(Moller). — ann. Abr.Jun. (v. s.)<br />
Hab. na Fr. merid., Ital. merid., Cors., Sicil., Balm., Grec, Thrac,<br />
Turq. asiática.<br />
OBSERV. Esta interessante espécie, <strong>de</strong> que possuímos <strong>de</strong> Bragança uma forma<br />
reduzida, não é citada na Hespanha habitando em gran<strong>de</strong> parte da zona mediterrânea<br />
da Europa e da Asia menor.<br />
ν 139.« T. Lagopus Pourr. ap. Willd. Sp. pl. III, p. 1365; DC. Prodr. II,<br />
p. 190; Gr. Godr. 1. c. p. 410 ; Wk. Lge. 1. c. p. 370.<br />
Campos incultos, outeiros seccos, sitios arenosos das regiões inf. e<br />
montan. Bragança : Valle <strong>de</strong> Prados, cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomeu (Moller).<br />
— ann. MaioJun. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp., Fr. merid., Ital. merid.<br />
v 139. &<br />
T. gemellum Pourr. ap. Willd. 1. c. p. 1376; DC. 1. c. p. 191 ;<br />
Wk. Lge. 1. c. p. 371.<br />
Terrenos arenosos, campos incultos das regiões inf. e mont. Bragança :<br />
cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomeu (Moller). — ann. MaioJun. (v. s.)<br />
Hab. na Hespanha.
109<br />
XXXIV. Ononis L.<br />
Secç. II. Bugrana DC.<br />
Subsecç. I. Eubugrana Wk.<br />
ν 181.« 0. Salzmanniana Bss. Reut. Pug. p. 34; Wk. Lge. 1. c. p. 399<br />
(O. monophylla Bss. Voy. bot. p. 154 non Desf. ; O. alopecuroi<strong>de</strong>s var.<br />
trifoliata Coss. Not. p. 33).<br />
Solo fértil da região inf. Arred. <strong>de</strong> Lisboa: Porcalhota (Welw.).—<br />
ann. MaioJun. (v. s.)<br />
Hab. na Hesp. e Marrocos.<br />
Joaquim <strong>de</strong> Mariz.<br />
A vegetação espontânea do Bussaco<br />
por J. A. Henriquies<br />
Quasi no extremo da serra do Bussaco, perto <strong>de</strong> Luso, a 40°33' N, está situada a<br />
matta que pertenceu aos Carmelitas <strong>de</strong>scalços, que n'este local se estabeleceram em<br />
1628, e que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1834 faz parte dos bens nacionaes.<br />
O terreno sobre que vegeta esta floresta é <strong>de</strong>vido a <strong>de</strong>saggregações <strong>de</strong> schistos, conglomerados,<br />
grez e quartzitos e é banhado por agua abundante e boa.<br />
A vegetação da matta é notável pela abundância e <strong>de</strong>senvolvimento d'algumas<br />
essências, das quaes as primeiras são <strong>de</strong> certo os Quercus pedunculate., Q. Tozza e<br />
Cupressus glauca.<br />
Atten<strong>de</strong>ndo á pequena altitu<strong>de</strong> da serra, cujo ponto culminante fica a ò'47 metros, a<br />
vegetação mostra egual vigor <strong>de</strong>s<strong>de</strong> a base até quasi ao ponto mais elevado e é sensivelmente<br />
representada pelas mesmas espécies.<br />
Fora dos limites da matta, on<strong>de</strong> só a acção <strong>de</strong>struidora do homem se tem feito sentir,<br />
a serra ó apenas revestida <strong>de</strong>raehitiea vegetação e <strong>de</strong> raros grupos <strong>de</strong> Pinus pinaster.<br />
O presente catalogo não procura dar a conhecer todas as espécies vegetaes, actualmente<br />
cultivadas na matta. Ficam <strong>de</strong> fora as que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1836 alli têm sido introduzidas,<br />
graças aos cuidados do conselheiro B. <strong>de</strong> Moraes Soares e do seu illustre successor, o<br />
conselheiro S. Bernardo Lima 1<br />
.<br />
1 No Jornal official d'agricultura do janeiro do 1878 encontra-se uma noticia muito curiosa da malta<br />
do Bussaco, escripta pelo sr. A. Lopes Men<strong>de</strong>s, na qual são enumeradas muitas das espécies alli<br />
cultivadas.
lio<br />
São n'elle mencionadas as espécies indígenas que constituem a flora expontânea do<br />
Bussaco. Algumas d'estas espécies foram <strong>de</strong> certo alli introduzidas pelos successivos<br />
possuidores. Estão porém hoje por tal forma estabelecidas, que mal po<strong>de</strong>m ser consi<strong>de</strong>radas<br />
como hospe<strong>de</strong>s.<br />
Serviu <strong>de</strong> base para este catalogo o material existente no herbario do Jardim Botânico,<br />
<strong>de</strong>vido na sua maior parte ao sr. Francisco Ferreira <strong>de</strong> Loureiro, que com <strong>de</strong>cidida<br />
vonta<strong>de</strong> se tem occupado da flora da matta. Outros collectores, taes como o<br />
dr. Antonio <strong>de</strong> Carvalho, A. Moller, J. <strong>de</strong> Mariz e eu mesmo, alli têm feito herborisações.<br />
Os exemplares por estes colhidos e que se encontram no herbario vão mencionados<br />
no catalogo.<br />
Como o nome do sr. F. <strong>de</strong> Loureiro <strong>de</strong>veria ser indicado a par <strong>de</strong> quasi todas as<br />
espécies mencionadas, julguei mais simples indicalo só quando tivesse <strong>de</strong> mencionar<br />
qualquer outro collector, <strong>de</strong>vendo portanto, na ausência <strong>de</strong> qualquer indicação, subenten<strong>de</strong>rse<br />
que a elle só são <strong>de</strong>vidos os exemplares da espécie mencionada, existente<br />
no herbario do jardim.<br />
No Bussaco ha um herbario contendo as espécies aqui mencionadas.<br />
Liclienes<br />
1 Cladonia rangiferina Hffm. var. sylvatiea Hffm.—Brot. Fl. Lusit. Π, p. 460—70 (J.H.)<br />
2 Usnea barbata Fr. f. florida Fr. — Brot. Π, p. 462—78.<br />
» » f. pendula Kbr.<br />
3 Peltigera canina L. — Brot. II, p. 452—51.<br />
4 Sticta pulmunacea Ach. — Brot. II, p. 450—47 (J. H.)<br />
5 Bicasolia herbácea D. Ν.<br />
6 Parmelia tiliacea Aeh. — Brot. II, p. 446—33.<br />
7 Umbilicaria pustullata Hffm. Brot. II, p. 455—62 (Moll.)<br />
8 Girophora spodochroa Ehrh. (Moll.)<br />
9 Pannaria plúmbea Lightf. — Brot. II, p. 444—27? (J. H.)<br />
10 Amphiloma murorum Hffm. — Brot. II, p. 445—30 (Moll, e J. H.)<br />
11 Lecanora badia Pers. (J. H.)<br />
12 L. cinerea Nyl. — Brot. II, p. 440—13 (J. H.)<br />
13 Pertusaria communis DC. — Brot. H, p. 439—8.<br />
Musoi<br />
14 Dicranum scoparium Hedw. — Brot. II, p. 405—3 (J. H. e L.)<br />
15 Leucobryum glaucum. Sch. — Brot. II, p. 406—4 (J. II.)<br />
16 Fissi<strong>de</strong>ns dieipiens De Not. (J. H.)<br />
17 Leptotrichum subulatum Hampe (J. H.) .<br />
18 Bacomitrium lanuginosum Brid. (L.)<br />
19 Hypnum cupressiforme L. —Brot. H, p. 416—14 (J. H.)<br />
20 H. palustre L. (J. H.)<br />
21 H. purum L. (L.)<br />
22 Philonotis rigida Brid. (J. H.)<br />
23 Atrichium undulatum P. <strong>de</strong> Beauv. et Sch. — Brot. H, p. 407 (J. H. e Mariz)<br />
24 Pogonatum abi<strong>de</strong>s P. <strong>de</strong> Beauv. — Brot. II, p. 404—5 (J. H.)<br />
25 Polytrichum commune L. — Brot. II, p. 403—1 (J. H.)<br />
26 P. formosura Hedw. (J. H..e L.)<br />
27 Thuidium recognitum Hedw. (J. II.)<br />
28 Th. tamariscinum Brid. et Seh. — Brot. II, p. 415—10.<br />
29 Eurhynchium striatum Seh. — Brot. H, p. 415—9 (J. H. e L.)<br />
30 Funaria hygrometrica Hedw. — Brot. II, p. 405—1.
Ill<br />
31 Bryum argeiiteum L. — Brot. II, p. 412—18 (J. H.)<br />
32 B. torquescens Br. et Sch. (J. H.)<br />
Hepaticae<br />
33 Frullania tamarisci Dmrt. — Brot. Π, p. 424 (J. H.)<br />
34 Metzgeria furcata Dmrt. —Brot. Π, p. 425 (J. II.)<br />
35 Pellia calycina Nées. (L.)<br />
36 Lunularia vulgaris Mich. — Brot. II, p. 426 (J. H.)<br />
Filices<br />
Polypodiaceae Endl.<br />
37 Gymnogramma leptophylla Desv. — Brot. Π, p. 398—6.<br />
38 Polvpodium vulgare L. — Brot. II, p. 397—1.<br />
39 Ptefis aquilina L. — Brot. Π, p. 396.<br />
40 Blechnum Spicant Bth. — Brot. Π, p. 400—2 (Zuqte e L.)<br />
41 Scolopendrium officinale Sm. — Brot. Π, p. 398—1 (Mariz e L.)<br />
42 Asplenium Adiantum-nigrum L. — Brot. II, 399—6.<br />
43 A. Filix-foemina Brnhd. — Brot. Π, 397—3.<br />
44 Polystichum Filix-mas Bth.<br />
45 Asplenium laneeolatum Huds. (A. <strong>de</strong> Carv.)<br />
46 A. Trichomanes L. — Brot. II, p. 399—4 (Zuqte).<br />
47 A spinulosum DC. (A. <strong>de</strong> C.)<br />
48 Aspidium aculeatum Koch. — Brot. II, ρ 398—5 (Zuqt e L.)<br />
49 Davallia eanariensis Sm. — Brot. II, p. 395 (Zuqt e L.)<br />
50 Osmunda regalis L. — Brot. Π, p. 401.<br />
Osmundaceae Enal.<br />
Gymnosp ermae<br />
Coniferae Endl.<br />
51 Pinus pinaster Ait. — Brot. II, p. 284—1.<br />
52 P. Pinea L. — Brot. II, p. 286-2.<br />
Cupressineae Endl.<br />
53 Cupressus glauca Lam. — Brot. I, p. 216—2.<br />
Angiospermae<br />
Monocotyledoneae<br />
Aroi<strong>de</strong>ae Juss.<br />
54 Arisarum vulgare Kth. — Brot. II, 381—4.
J12<br />
Gramineae Juss.<br />
55 Phalaris minor Retz — Brot. I, p. 804 (L.) I<br />
56 Setaria viridis P. Beauv. — Brot. I, p. 81—2 (Mariz).<br />
57 Echinochloa crus galli P. Boauv. — Brot. I, p. 82—5.<br />
58 Asrrostis Castellana Bss. et Reut. (Moller).<br />
59 ΑΓ pallida DC. (J. H. e L.) \<br />
60 A. setacea Curt. — Brot. I, p. 746 (L.) \<br />
61 A. truncatula Pari. — Brot. I, p. 75—9 (A. <strong>de</strong> C e L.)<br />
62 A. verticillataVill.—Brot. I, p. 75—10 (Mariz).<br />
63 Macrochloa arenaria Kth.—Brot. I, p. 86—3. I<br />
64 Aira lendigera Lag. —Brot. I, p. 903 (J. H.)<br />
65 Avena albinervis Bss. / .<br />
66 A. barbata — Brot. I, p. 1085 (J H. e L.)<br />
67 A. sterilis L. — Brot. I, p. 1086./<br />
68 A. Thorei Duby. — Brot. I, p. 1098 (J. H. e L.)<br />
69 Arrhenatherum elatius M. K. /<br />
70 Holcus lanatus L. —Brot. I, p. 97—1 (J. H., Moll., L.) <br />
71 Poa annua L. — Brot. I, p. 104—8. /<br />
72 P. bulbosa L. — Brot. I, ρ 1049 (J. H.) /<br />
73 P. pratensis L. — Brot. I, p. 104—7. /<br />
74 P. tivians L. a. vulgaris Rehb. — Brot. I, p. 103—6. /<br />
ß. multiflora Rehb. ,<br />
75 Briza maxima L. — Brot. I, p. 101—1 (J. H. e L.) ?<br />
76 B. minor L. — Brot. I, p. 102—2.<br />
77 Meliea major Sibth. /<br />
78 Scleropoa rígida Gris — Brot. I, p. 103—3 γ patens Coss. V<br />
79 Molinia coerulea Moeneh — Brot. I, p. 94—3 (M. Fer.) /<br />
80 Cvnosurus polybracteatus Poir. (L., Moller). \<br />
81 Viilpia seiuroi<strong>de</strong>s GmeL — Brot. I, p. 115—3 (J. H.) /<br />
82 Festuca spadicea L. (J. H.) /<br />
83 Bromus maximus Desf. — Brot. I, p. 113—5 (J. II. e L.) ι<br />
84 Serrafalcus mollis Pari. —Brot. I, p. HI—2. i<br />
85 Hor<strong>de</strong>um murinum L. — Brot. I, p. 853 (J. H. e Moll.) \<br />
86 Brachypodium sylvaticum R. S. — Brot. I, p. 121—9 (Mariz e Moll.) ^<br />
87 Lolium Gaudini Pari, Λ-<br />
88 Gaudinia fragilis P. Beauv.— Brot. I, p. 110—9 (Moll, e L.) /<br />
89 Nardurus Lachenali Godr. (Moll, e L.) /<br />
Cyperaceae Juss.<br />
90 Carex distans L. — Brot. I, p. 65—15. \<br />
91 C. divulsa Good. (Mariz). /<br />
92 C. maxima Scop. — Brot. I, p. 65—16 (?) '<br />
93 C. paniculata L. —Brot. I, p. 63—9. /<br />
94 Cyperus badius Desf. — Brot. I, p. 57—1. /<br />
Iri<strong>de</strong>ae Juss.<br />
95 Gladiolus illyricus Koch. — Brot. I, p. 50—1 ex p.<br />
96 Iris subbiflora — Brot. I, p. 50—1.<br />
97 Trichonema Bulbocodiuin Ker. — Brot. I, p. 49—1 (sub Ixia). \<br />
98 Crocus serotinus Salisb. — Brot. I, p. 49—1.
113<br />
Anarylli<strong>de</strong>ae R. Br.<br />
99 Leucoium autuninale Gouan. — Brot. I, p. 552—1. |<br />
100 Narcissus BulbocodiumX.—Brot. I, p. 550—3. \<br />
Orchi<strong>de</strong>ae Juss.<br />
101 Serapias cordigera L. —Brot. I, p. 25—4. ;<br />
102Aceras <strong>de</strong>nsiflora Bss —Brot. I, p. 22—2.<br />
103 Orchis mascula L. —Brot. I, p. 20—5 (A. <strong>de</strong> Ce L.) |<br />
104 Ophris apifera Huds (W. Lima). ;<br />
105 Epipactis palustris Crtz (J. H.) 1<br />
106 Neottia nidusavis (J. H., 1860 —L.)<br />
Juncaceae Bart.<br />
107 Juncus bufonius L. — Brot. I, p. 514—9. f<br />
108 J. conglomérats L. — Brot. I, p. 510—3 (Mariz e L.)<br />
109 J. effusus L. — Brot. I, p. 5114 (Mariz). ι<br />
110 Luzula Forsten D. C. »<br />
111 L. multiflora Lej. \<br />
Dioscoreae R. Br.<br />
112 Tamus communis L. — Brot. I, p. 595—1.<br />
Smilaceae Endl.<br />
113 Ruscus aculeatus L. — Brot. I, p. 71—1.<br />
114 Smilax aspera DC. — Brot. I, p. 604—1. t<br />
115 Convallaria polygonatum L. — Brot. I, p. 537—2.<br />
Liliaceae Juss.<br />
116 Simethis bicolor Kth. Brot. I, p. 534—1 (J. H. e L.)<br />
117 Aspho<strong>de</strong>lus albus W.<br />
118 Endymion campanulatus Willk. — Brot. I, p. 535—1 (?)<br />
119 Muscari comosum Mill. — Brot. I, p. 536—5.<br />
120 Allium pallens L. — Brot. I, p. 542—28.<br />
121 A. sphaerocephalum L. — Brot. I, p. 542—7.1<br />
122 Scilla autumnalis L. — Brot. I, p. 527—4 (Zuqte).<br />
123 S. monophyllos Link —Brot. I, p. 527—3.<br />
124 Ornithogalum narbonense L. — Brot. I, p. 531—5.<br />
125 Fritillaria Messanensis Raf. — Brot. I, p. 5202 (J. H. e L.)<br />
8
126 Callitriche stagnalis Scop. f<br />
114<br />
Dicotyledoneae<br />
Callitrichineae Lk.<br />
Salicineae L. Rich.<br />
127 Salix atro-einerea Brot. — Brot. I, p. 31—9. /<br />
Cupuliferae Bich.<br />
•128 Corvlus Avellana L. —Brot. II, p. 39—1. V<br />
129 Quercus humilis Lam. —Brot. Π, p. 31—δ (J. Η.)<br />
•130 Q. pedunculata Ehrh.— Brot. II, p. 30—1 (A. <strong>de</strong> C. e L.)<br />
131 Q. Tozza Bose. —Brot. II, p. 31—3 (A. <strong>de</strong> C. e L.) /<br />
-132 Q. Suber L. — Brot. II, p. 34-10 (A. <strong>de</strong> C.)<br />
j133 Castanea vulgaris Lamk. — Brot. II, 325—1. /<br />
Ulmaceae Mirb.<br />
134 Ulmus campestris Sm. — Brot. I, p. 411—1. S<br />
Urticeae Juss.<br />
133 Urtica membranacea Poir. —Brot. I, p. 203—1. /<br />
136 Parietaria diffusa Mert. — Brot. I, p. 204—1.<br />
137 Amaranthus retroflexus L. /<br />
Amaranthaceae R. Br.<br />
Phytolacceae Endl.<br />
138 Phytolacca <strong>de</strong>candra L. —Brot. II, p. 224—1.<br />
Polygoneae Juss.<br />
139 Rumex Acetosa L. — Brot. I, p. 303—8. <<br />
140 R. crispus L. V<br />
141 R. pratensis Mert. et Koch.<br />
142 R. palustris Sm.<br />
143 Polygonum Persicaria L. — Brot. II, p. 41—3 (Mariz e L.) /<br />
Laurineae Juss.<br />
144 Laurus nobilis L. — Brot. Π, ρ 50—1. S
115<br />
Aristolochieae Endl.<br />
145 Aristoloehia longa Clus. — Brot. I, p. 393—2.<br />
Valerianaceae DC.<br />
140 Centranthus Caleitrapa DC. — Brot. I, p. 47—2.<br />
147 Valerianella carinata Lois.<br />
Compositae L.<br />
148 Eupatorium cannabinum L. — Brot. I, p. 351—1 (L. e Mariz).<br />
149 Bellis perennis L. — Brot. I, 374—2 (?)<br />
150 B. sylvestris Cyr.<br />
151 Erig"eron cana<strong>de</strong>nsis L. — Brot. I, p. 339—2.<br />
152 Conysa ambigua DC. \<br />
153 Pulicaria odora Rchb. —Brot., p. 383—1. i<br />
154 Inula Conyza D. C. — Brot. I, p. 358—2 (Mariz).f<br />
153 I. viscosa Ait. — Brot. I, p. 381—1.<br />
156 Filago gallica L. —Brot. I, s. 3624Λ<br />
137 F. germanica L. var. lutescens Coss. — Brot. I, p. 361—1.<br />
158 Heliehrysum Stoechas DC— Brot. I, p. 300—1.<br />
159 Gnaphalium luteoalbum L. — Brot. I, p. 360—2.<br />
160 Ormenis nobilis Gav í diseoi<strong>de</strong>a Bss. — Brot. I, p. 394—7.<br />
161 Peri<strong>de</strong>raea fuscata Wbb. — Brot. I, p. 394—5.<br />
162 Coleostephus Myconis Coss.— Brot. I, p. 379—6.<br />
163 Senecio lividus L. — Brot. I, p. 388—2 (J. Henriq.)<br />
164 S. sylvaticus L. — Brot. I, p. 3883 (J. H. e L)<br />
165 S. vulgaris L. —Brot. I, p. 388—1.<br />
166 Calendula arvensis L. — Brot. I, p. 4002.<br />
167 Carlina corymbosa L. — Brot. I, p. 345—I.<br />
168 Centaurea nigra L var. pallida Lge. Brot. I, p. 367—7 (J. H. e A. <strong>de</strong> C.)<br />
169 Lappa minor L. (Mariz eL.)l<br />
170 Cirsium filipendulum Lge.<br />
171 C. lanceolatum Scop. Brot. I, p. 343—2.<br />
172 Carduus tenuillorus Curt.)<br />
173 Galactites tomentosa Moench. — Brot. I, p. 372—21.<br />
174 Cichorium Endívia L. — Brot. I, p. 333—2.<br />
175 Tolpis barbata Gaertn. — Brot. I, p. 321—lA<br />
176 Lapsana communis L. — Brot. I, p. 312—2 (A. <strong>de</strong> C, Mariz, L.)<br />
177 Bhagadiolus stellatus DC. var. edulis DC (L.) — Brot. L p. 313—1.<br />
.178 Thrincia hirta Rth.<br />
179 T. hispida Bth. — Brot. I, p. 327 — 2.<br />
180 T. tuberosa DC Brot. I, p. 328—1.<br />
181 Helminthia echioi<strong>de</strong>s Gaertn. —Brot. I, p. 328—1.<br />
182 Hypoehaeris radieata L. — Brot. I, p. 331—1 (J. H. e L.)<br />
183 Taraxum officinale Vill. Brot. I, p. 324—1 (J. H. e L.) ;<br />
184 Lactuca vivosa L. — Brot. I, p. 375—3. \<br />
185 Sonchus oleracous L. var. lacerus Wallr. — Brot. I, p. 316—1.<br />
186 S. asper Vill. Brot. I, p. 3161 (J. H. e L) »
116<br />
187 Crépis virens L. α <strong>de</strong>ntata Bisch, î<br />
•γ pectinata Bisch. (J. H.)<br />
188 Hieracium boréale Fr. (Mariz e L.) J<br />
189 Andryala integrifolia L. α corymbosa — Brot. I, p. 337—1<br />
β angustifolia DC. (Mariz;.<br />
Lobeliaceae Juss.<br />
190 Lobelia urens L. —Brot. I, p. 304—1 (L).<br />
Campanulaceae Juss.<br />
191 Wahlembergia he<strong>de</strong>racea Rchb. —Brot. I, p. 287—4 (Mariz). ?<br />
192 Jasione montana L. — Brot. I, p. 4021. (<br />
193 Campanula Erinus L. —Brot. I, ρ 287—5.<br />
194 C. Loeflingii Brot. Brot. I, p. 287—2.<br />
Rubiaceae Juss.<br />
195 Sherardia arvensis L. — Brot. I, p. 152 — 1 (Mariz). ι<br />
196 Rúbia peregrina L. —Brot. 1, p. 153—2.<br />
197 Galium Aparine L. —Brot. I, 151—11.<br />
198 G. Broterianum Boiss. et Reut. — Rrot. I, p. 148—l. 1<br />
199 G. parisiense L. α nudum Gren. et Godr. — Brot. I, p. 149—5. 1<br />
200 G. rivulare Boiss. et Reut. I<br />
Lonicereae Juss.<br />
201 Sambucus Ebulus L. —Brot. I, p. 474—2. î<br />
202 S. nigra L. — Brot. I, p. 474—1. ·<br />
203 Viburnum Tinus L. Brot. I, p. 473—1.Í<br />
204 Lonicera Periclymënum L. — Brot. I, p. 285—2.<br />
Hypopityeae Klotz.<br />
205 Monotropa Hypopitys L. —Brot. II, p. 17—1. \<br />
Ericaceae Lindl.<br />
206 Arbutus Unedo L. —Brot. II, p. 68—1 (Zuqte, Mariz, L.)<br />
207 Erica arbórea L. — Brot. II, p. 22—3 ex p. (J. H.) f<br />
207 E. australis L. — Brot. II, p. 23—6.<br />
208 E. cinerea L. Brot. II, p. 23—5 (Mariz e L.)<br />
209 E. Lusitanica Rud. —Brot. II, p. 21—3 ex p. ;<br />
210 E. scoparia L. —Brot. II, p. 21—2 (J. H.)<br />
211 E. umbellata Lois. — Brot. II, p. 24—7 (Mariz e L.) !<br />
212 Calluna vulgaris Salisb. — Brot. II, p. 211 (Mariz).<br />
Plantagineae<br />
213 Plantago Bellardi All. — Brot. I, p. 157—8. Γ
117<br />
214 P. Coronopu:? L. — Brot. I, p. 157—10. '<br />
•j. latifolia D. C.<br />
215 P. lanceolata L. (J. eriopbylla Dcsne. (Mariz e L.)<br />
216 P. Lusitanica L. — Brot. p. 156 -2. *<br />
217 P. major L. — Brot. I, p. 155—1 (A. <strong>de</strong> G. e L.) ι<br />
Labiatae Juss.<br />
218 Lavandula Stoechas L. — Brot. I, p. 170—2.<br />
219 Mentha Pulegium L. — Brot. I, p. 172-6 (Mariz e L.)<br />
220 M. rotundifolia L. —Brot. I, p. 171—1.<br />
221 Licopus europaeus L. —Brot. I, p. 16—1.<br />
222 Origanum virens Hffgg. et Lk. — Brot. I, p. 169—2.<br />
2211 Thymus caespititius Hffgg. et Lk. —Brot. I, p. 176—8 (A. <strong>de</strong> G.)<br />
• 224 Calamintha clinopodium Bth. — Brot. I, p. 178—12.<br />
-223 C. officinalis Mnch.<br />
226 Melissa officinalis L. —Brot. I, p. 178-1 (A. <strong>de</strong> C.)<br />
227 Rosmarinus officinalis L. — Brot. I, p. 16—1.<br />
228 Lamium maculatum L. — Brot. I, p. 165—1 (J. H. e L.)<br />
229 L. purpureum L. — Brot. I, p.-166—2.<br />
230 Stachis arvensis L. — Brot. I, p. 65—3<br />
231 Betonica officinalis L. —Brot. I, p. 167—1 (A. <strong>de</strong> G. e L,)<br />
232 Melittis Melissophyllum L. —Brot. I, p. 179—1.<br />
233 Scutellaria minor L. —Brot. I, p. 182-1. !<br />
234 Brunella vulgaris L. — Brot. I, p. 180—1.<br />
235 Β. vulg. var pinnatiflda.<br />
236 Teucrium Scorodonia L. — Brot. I, p. 163—5.<br />
Asperifoliae Enal.<br />
' 237 Echium creticum L. '<br />
238 E. plantaginum L. — Brot I, p. 289—1.'<br />
239 Borrago officinalis L. —Brot. I, p. 295—1.<br />
'240 Caryolopha sempervirens Fisch. — Brot. I, p. 298—3.'<br />
-241 Lithospermum prostatum — Brot. I, p. 292—3. ><br />
-242 Myosotis stricta Lk.<br />
243 Omphalo<strong>de</strong>s lusitanica Pourr. — Brot. I, p. 296—5.<br />
Convolvulaceae Vent.<br />
244 Convolvulus arvensis L. — Brot. I, p. 267—1.<br />
245<br />
246<br />
247<br />
Solanaceae Bartl.<br />
Solanum nigrum L. —Brot. I, p. 283—4 (M. e L.) I<br />
Atropa Belladona L.<br />
Datura Stramonium L. — Brot. I, p. 269—1.<br />
Verbasceae Bartl.<br />
•248 Verbascum virgatum With. — Brot. I, p. 272-5.
118<br />
Scrophulariaceae Lindl.<br />
-249 Scrophularia auriculata L. var. minor. — Brot. I, p. 201—2.<br />
250 S. sambucifolia L. £<br />
251 S. Scorodonia L. — Brot. I, p. 201—1.<br />
»252 Anarrhinum bellidifolium Desf. — Brot. I, p. 198—17. »<br />
.253 Linaria lanisrera HiTgg. et Lk. var. minor. — Brot., p. 189—2. '<br />
254 L. triornithophora Willd. — Brot. I, p. 198—16.<br />
'255 Antirrhinum latifolium DC —Brot I, p. 199—9.<br />
236 A. Orontium L. var. calicinum. — Brot. I, p. 200—21. t<br />
257 <strong>Digital</strong>is purpurea L. — Brot. I, p. 200—1.<br />
OBSEBV. É em extremo variável esta espécie, encontrando-se d'ella gran<strong>de</strong> numero <strong>de</strong> formas<br />
tanto no Bussaco, como n'outras localida<strong>de</strong>s. A forma que mais se afasia do typo distingue-se<br />
principalmente pelas bracteas, quasi linear-lanceoladas, e que chegam a ter proximamente o<br />
iriplo do comprimento do pedúnculo. N'esta forma o pedúnculo é muito pouco dilatado na extremida<strong>de</strong>;<br />
as lacinias do cálix são sensivelmente lanceoladas e não largamente oyaes, obtusas,<br />
como as do typo ; a corolla é menos aberta, approximando-se mais da forma cylindrica do que <strong>de</strong><br />
forma campanulada ; as pontuações interiores da corolla são menores e mais numerosas do quo<br />
as <strong>de</strong> forma typica.<br />
Esta forma," vista isoladamente, faz lembrar a D. purpurascens e po<strong>de</strong>ria constituir uma varieda<strong>de</strong><br />
longebradtata da D. purpurea. São porém tio numerosas as formas intermédias, que não é<br />
possível marcar os limites <strong>de</strong> tal varieda<strong>de</strong>.<br />
258 Sibthorpia europaea L. —Brot. I, p. 201—1.<br />
259 Veronica officinalis L. —Brot. I, p. 12—1 (A. <strong>de</strong> C e L.)<br />
260 V. serpyllifolia L. —Brot. I, p. 13—2 (M. e L.)<br />
261 V. agrestis L. — Brot. I, p. 14—7.<br />
262 V. he<strong>de</strong>raefolia L. —Brot. I, p. 14—9.<br />
263 Pedicularis sylvatica L. — Brot. I, p. 188—1.<br />
Orobanchaceae Lindl.<br />
264 Orobanche foetida Desf. —Brot. I, p. 183—2. Í<br />
265 0. Bapum Th.<br />
Primulaceae Vent.<br />
- 266 Primula vulgaris Huds. — Brot. I, p. 266—3. t<br />
267 Asterolinum stellatum Hffgg. et Lk. —Brot. I, p. 485—8.'<br />
268 Anagallis arvensis L. var. phoenicea. — Brot. I, p. 262—1 (J. H. e L.)<br />
269 Samolus Valerandi L. — Brot. I, p. 286—1. |<br />
Gentianaceae Lindl.<br />
270 Chlora perfoliata L. — Brot. II, p. 20—1. '<br />
271 Erythraea Centaurium P. — Brot. I, p. 276—3. t<br />
•272 Vinca major L. — Brot. I, p. 280—1. \<br />
273 V. media Hffgg. et Lk.<br />
Apocynaceae Lindl.
119<br />
Oleaceae Lindl.<br />
274 Phyllirea latifolia L. — Brot. I, p. 10—1. S<br />
275 P. media L.—Brot. I, p. 11—3. j<br />
Umbelliferae Juss.<br />
276 Sanieula europaea L. — Brot. I, p. 456—1 (A. <strong>de</strong> Garv. e L.)<br />
277 Torilis Artthriscus Gml. (A. <strong>de</strong> Carv. e Mariz).<br />
278 T. heterophylla Guss. (Moll.)<br />
279 Daucus Carota L. — Brot. I, p. 444—1.<br />
280 Margotia gummifera Wllk.<br />
281 Heracleum Sphondylium L. —Brot. I, p. 431—1 (A. <strong>de</strong> C. e L.)<br />
282 Oenanthe crocata L. — Brot. I, p. 4201.<br />
283 Physospermum aquilegiaefolium Koch. (A. do G. e L.) {<br />
284 Conium maculatum L. — Brot. I, p. 436—1 (A. <strong>de</strong> G. e L.)<br />
285 Conopodium <strong>de</strong>nudatum Koch.<br />
•286 Selinum carvifolia L. —Brot. I, p. 441—1.<br />
287 He<strong>de</strong>ra Helix L. —Brot. I, p. 299.'<br />
Araliaceae Juss.<br />
Crassulaceae DC.<br />
• 288 Umbilicus pendulums L. — Brot. Π, p. 201—1.<br />
289 Sedum altissimum Poir. — Brot. Π, p. 206—2. '<br />
290 S. anglicum Huds. var. Raji Lge. — Brot. II, p. 212—9.'<br />
291 S. brevifolium DC. (Mariz).<br />
292 S. hirsutum All. — Brot. II, p. 212—8 (Mariz).<br />
Paronychiaceae St. EU<br />
293 Polycarpon tetraphyllum L. —Brot. I, p. 123.<br />
294 Portulaca oleracea L.<br />
' 295 Lythrum acutangulum Lag.<br />
Portulacaceae Juss.<br />
Lytrariaceae Juss.<br />
Onagrarieae Bth. et Hook.<br />
296 Epilobium montanum L. —Brot. II, p. 19—5 (J. H. e L.)<br />
297 E. tetragonum L. — Brot. II, p. 17—1.<br />
«298 E. virgatum Fr. (J. H. e Mariz). f
120<br />
Myrtaceae R Br.<br />
299 Myrtus communis L. — Brot. II, p. 246—1.<br />
Pomace ae Bartl.<br />
» 300 Cydonia vulgaris P. — Brot. II, p. 330—3.<br />
301 Crataegus Oxyacantha L. —Brot. II, p. 290—l.f<br />
302 Poterium Magnolii Spach.<br />
Sanguisorbeae Torr, et Gr.<br />
303 Agrimonia Eupatoria L. — Brot. II, p. 292—1.<br />
Rosaceae Jtiss.<br />
304 Rubus caesius L. — Brot. II, p. 347—2.<br />
305 Fragaria vesca L. —Brot. II, p. 349—1.<br />
«306 Potentilla Tormentilla Sibth. — Brot. II, p. 352—1 (Mariz). f<br />
307 Geum urbanum L. — Brot. II, p. 354—2 (L. e Mariz). t<br />
Amygdalaceae G. Don.<br />
308 Prunus avium L. — Brot. Π, ρ 252—5.<br />
309 P. Lusitanica L. — Brot. II, p. 252—7.<br />
310 P. Padus L. — Brot. II, p. 252—6.<br />
Papilionaceae L.<br />
311 Ornithopus compressus L. — Brot. II, p. 159—2.<br />
312 0. perpusillus L.<br />
313 Vicia sativa L. — Brot. I, p. 150—4.<br />
314 V. hirsuta Koch —Brot. II, p. 152—3.<br />
315 V. gracilis Lois. —Brot. II, p. 152—4.<br />
316 Lathyrus silvestris L.<br />
317 L. sphaericus Retz. ι<br />
• 318 Orobus tuberosus L. —Brot. II, p. 147—2 (J. H e L.) \<br />
> 319 Cornieina lotoi<strong>de</strong>s Boiss. — Brot. II, p. 155—5 (J. Guim.)<br />
320 Dorycnopsis Gerardi Boiss. — Brot. II, p. 155—4.<br />
321 Lotus corniculatus L. — Brot. II, p. 121—8 a. genuinus.<br />
» » ß. ciliatus (J. H.)<br />
322 L. parviflorus Desf. — Brot. II, p. 1195.<br />
323 Trifolium minus Sm. —Brot. II, p. 111—24.<br />
• 324 T. procumbens L.<br />
325 T. repens L. — Brot. II, p. 103—5.<br />
326 T. resupinatum L, —Brot. II, p. 109—20 β. minus Bss.<br />
327 T. pratense L. —Brot. II, p. 1059 (Mariz e L.)<br />
328 T. angustifolium L. —Brot. II, p. 10613.<br />
329 T. stellatum L. — Brot. II, p. 107—13.<br />
330 T. scabrum L. —Brot. Π, p. 107—16.<br />
331 Melilotus infesta Guss. I<br />
332 Medicago Arabica All.— Brot. II, p. 115—9.<br />
333 M. hispida Gaertn. — Brot. II, p. 114—8 γ. dcnliculata Urb. '<br />
334 Genista triacanthos — Brot. II, p. 89—5.<br />
335 G. falcata — Brot. Il, p. 89—ΰ'.
121<br />
336 Pterospartum cantabricum Spach (sub. Genista).j<br />
337 P. stenopterum Spach — Brot. II, p. 86—1 ex p. (J. H.)<br />
338 Ulex micranthus Lge. (Hackel).<br />
339 Ü. nanus Forst.<br />
340 U. scaber Kze ß. glabrescens Wbb.<br />
341 Cytisus eandicans DC. (Daveau, Mariz e L.)<br />
» 342 Sarothamnus grandiflorus Wbb. — Brot. II, p. 80—1.<br />
* 343 S. Welwitschii Bss. — Brot. II, p. 83—3 ex p. (J. H.)<br />
Juglan<strong>de</strong>ae DC.<br />
344 Juglans regia L. — Brot. II, p. 295—1 (A. <strong>de</strong> G.)<br />
Ilicineae Brongn.<br />
345 Ilex Aquifolium L. — Brot. I, p. 213—1 (A. <strong>de</strong> C, e L.)<br />
Rhamnaceae R. Br.<br />
346 Rhamnus Alaternus L. — Brot. I, p. 301—3.<br />
347 R. Frangula L. — Brot. I, p. 301—2. f<br />
Euphorbiaceae R. Br.<br />
348 Euphorbia exigua L. — Brot. II, p. 310—4. 1<br />
349 E. Peplus L. — Brot. Π, p. 3103.<br />
350 Ε. Charadas L. — Brot. II, p. 319—17. f<br />
351 E. Helioscopia L. — Brot. II, p. 3129. S<br />
352 E. ptericocca Brot.— Brot. II, p. 31210.<br />
353 Mercurialis annua L. — Brot. H, p. 51—1.<br />
354 M. perennis L.<br />
Buxaceae Klotz.<br />
355 Buxus sempervirens L. — Brot. I, p. 212—1.<br />
Rutaceae Juss.<br />
356 Ruta Chalepensis L. ß. bracteosa. — Brot. II, p. 16—2. •<br />
Oxali<strong>de</strong>ae DC.<br />
357 Oxalis corniculata L. ß. minor —Brot. H, p. 223—1.<br />
Geraniaoeae DC.<br />
358 Geranium disseclum L. — Brot. II, p. 73—7.<br />
359 G. Robcrtianum L. — Brot. II, p. 71—2. s<br />
360 G. rotundifolium L. Brot. II, p. 724.<br />
361 Erodium cicutarium L'IIorit. — Brot. II, p. 75—il. J
122<br />
Lineae DC<br />
362 Radiola línoi<strong>de</strong>s Gmel. — Brot. I, p. 485—8. '<br />
363 Linun angustifolium Huds. — Brot. II, p. 485—8. f<br />
Acerineae DC.<br />
364 Acer Psoudoplatanus L. — Brot. II, p. 35—1.<br />
' 365 Malva moschata L. (A. <strong>de</strong> C. e L.) i<br />
366 M. Morenii Poll. I<br />
367 Lavatera cretica L. i<br />
368 L. trimestris L. — Brot. Π, p. 278—5.<br />
Malvaceae R. Br.<br />
Hypericineae DC.<br />
369 Hypericum Androsaemum L. —Brot. II, p. 321—1 (A. <strong>de</strong> G., Mariz e L.) ι<br />
370 H. perfuratum L. —Brot. Π, p. 3224. V<br />
» 371 H. uiidulatum Schousb.<br />
372 H. pulchrum L. — Brot. H, p. 3236.<br />
373 Η. linearifolium Vahl. —Brot. II, p. 321—2 (A. <strong>de</strong> C. e L.)<br />
374 H. humifusum L. — Brot. H, p. 323—5. f<br />
Alsineae Barth<br />
375 Stellaria media Vill. — Brot. I, p. 4761.<br />
376 Arenaria montana L. — Brot. ïï, p. 199—3.<br />
377 Gerastium vulgatum L. — Brot. II, p. 218—1.<br />
Sileneae DC.<br />
378 Lychnis Floscuculi L. —Brot. Π, ρ: 221—1.<br />
"379 L. dioica L. —Brot. II, p. 222—3.<br />
380 Eudyanthe laeta Rehb. — Brot. II, p. 221—2.<br />
381 Silène Gallica L.<br />
* 382 S. melandroi<strong>de</strong>s Lge. (Winkler e Hackel, Fer., L.)<br />
383 S. inflata Sm.<br />
384 Vaccaria vulgaris Hort. — Brot. II, 175—2. '<br />
385 Dianthus attenuatus Sm. var. pyrenaicus Wk.<br />
Violarieae DG.<br />
386 Viola silvatiea Fries (A. <strong>de</strong> C. e J. II.)<br />
387 V. canina L. Brot. I, 3053 (J. H. e L.) f
123<br />
Cistineae DC.<br />
388 Cistus crispus L. — Brot. Π, p. 238—1.<br />
389 G. hirsutus Lam. — Brot II, p. 260—4 (Mariz e L.)<br />
390 C. ladaniferus L. Brot. II, p. 261—7. t<br />
• 91 G. salviaefolius L. — Brot. II, 239—3 (J. II. e L.)<br />
392 Halimium umbellatum Spach α. vulgare Wk. — Brot. II, p. 26310 (Winkler, J.<br />
H. e L.)<br />
393 Tuberaria variabilis Wk. a. vulgaris Wk. 0. Linnaei — Brot. II, p. 268—23 (J. H.)<br />
b. plantaginea Wk.<br />
394 T. vulgaris Wk. — Brot. II, p. 26822 (J. H. e L.)<br />
395 Helianthemum vulgare Gärtn. fi. discolor 1. ovalifoliúm Wk. — Brot. II, p. 269—24. j<br />
Cruciferae L.<br />
•396 Raphaiius microcarpus Lge. j<br />
397 Rapistrum Linnaeanum Bss. et Beut. — Brot. I, p. 563—2.<br />
398 Capsella Bursa pastoris Moench. — Brot. I, p. 568—3.<br />
399 Lepidium heterophyllum Benth. — Brot. I, p. 568—1 (A. <strong>de</strong> G. e L.)<br />
400 Sisymbrium officinale Scop. — Brot. I, p..575—1. I<br />
401 Barbarea vulgaris B. Br. — Brot. I, p. 575—5 (Mariz e L.)<br />
402 Arabis sagittata DC. '<br />
403 Cardamine hirsuta L. —Brot. I, p. 583—1.<br />
404 Brassica sabularia — Brot. I, p. 582—4.<br />
Papaveraceae Juss.<br />
405 Papaver dubium L. — Brot. II. p. 253—2.<br />
• 406 P. sctigerum DC. .<br />
407 Chelidonium majus L. — Brot. II, p. 255—1<br />
Fumariaceae DC.<br />
• 408 Fumaria media Lois var. muralis Hamm. f<br />
Resedaceae DC<br />
409 Reseda Phyteuma L. —Brot. II, p. 3063. I<br />
Ranunculaceae Juss.<br />
410 Ranunculus bupleuroi<strong>de</strong>s — Brot. II, p. 365—5.<br />
411 B. Escurialonsis Bss. Beut. (J. H.)<br />
412 B. muricatus L. — Brot. IL p. 37315.<br />
403 R, rcpens L. — Brot. II, ρ: 3666. t<br />
404 Β. Sardous Crtz. tubereulatus Celak. — Brot. II, p. 371—13.<br />
* 405 Ficaria ranunculoi<strong>de</strong>s Moench. — Brot. II, p. 364—1.<br />
406 Aquilegia dichroa Freyn. (J. II. e L.)<br />
v 407 Delphinium Hispanieum Wk. (Dr. A. <strong>de</strong> C.)
124<br />
IVota soTbre a proveniência do Cupressus glauca<br />
e solbre a epoolia cia introducção «Testa espécie<br />
oxrx I »oi-tu gal<br />
por J. A. Henriques<br />
Por vezes se tem escripto sobre a proveniência e epocha da introducção<br />
d'esta espécie em Portugal. Apesar da competência dos que <strong>de</strong> tal assumpto<br />
se têm occupado, não julgo fora <strong>de</strong> propósito expor sobre o mesmo o que<br />
pu<strong>de</strong> averiguar.<br />
Com relação á origem ou proveniência d'esta espécie, affirmant uns que<br />
ella foi introduzida dos Açores ; outros julgam ter vindo <strong>de</strong> Gôa.<br />
A primeira asserção <strong>de</strong>riva sem duvida do que se lê na chronica dos<br />
Carmelitas <strong>de</strong>scalços. Diz-se ahi, no capitulo XX, pag. 110, <strong>de</strong>screvendo-se<br />
a capella <strong>de</strong> S. José:—«Defen<strong>de</strong>-lhe as costas outra praça quasi <strong>de</strong><br />
egual extensão, mas <strong>de</strong> relevante formosura. Contém os primeiros cedros,<br />
que por industria do fundador, vieram das Ilhas dos Açores a Portugal ;<br />
progenitores <strong>de</strong> quantos gosa hoje o mesmo reino.»<br />
Esta asserção, cujo fundamento ignoro, é completamente <strong>de</strong>stituída <strong>de</strong><br />
fundamento.<br />
É verda<strong>de</strong> que Gaspar Fructuoso, <strong>de</strong>screvendo a vegetação <strong>de</strong> S. Miguel<br />
na epocha da <strong>de</strong>scoberta, diz nas Sauda<strong>de</strong>s da Terra* «e <strong>de</strong>sembarcando<br />
entre duas frescas ribeiras, <strong>de</strong> claras, doces e frias aguas, entre rochas e<br />
terras altas, todas cobertas <strong>de</strong> alto e espesso arvoredo, <strong>de</strong> cedros, louros,<br />
ginjas, faias e outras arvores diversas.»<br />
É também verda<strong>de</strong> que ainda hoje nos Açores se emprega a palavra<br />
cedro para <strong>de</strong>signar uma arvore alli vulgar, e que se encontram também<br />
moveis e outras obras feitas <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ira <strong>de</strong>signadas pelo mesmo nome.<br />
Não é porém menos verda<strong>de</strong> que nenhum botânico, dos que têm visitado<br />
o archipelago, tenha encontrado o Cupressus glauca, como planta indígena.<br />
O cedro dos Açores é o Juniperus oxycedrus L. var. brevifolia Hochstetter,<br />
cujo nome portuguez <strong>de</strong>veria ser — zimbro.<br />
Seubert na Flora Azorica <strong>de</strong>screve assim esta varieda<strong>de</strong>: — Frutex ramosissimus,<br />
interdum arborcscens, incolis — cedro — diclus.—<br />
É espécie ainda hoje niuito frequente, quasi rasteira nos pontos elevados,<br />
<strong>de</strong> porte direito em algumas localida<strong>de</strong>s da região inferior, mas em geral<br />
<strong>de</strong> pequena altura.<br />
N'outras epochas <strong>de</strong>certo esta espécie attingia proporções notáveis.<br />
Sauda<strong>de</strong>s da Terra, pag. 10.
128<br />
Assim o attestam alguns troncos, que têm sido encontrados a profundida<strong>de</strong>s<br />
consi<strong>de</strong>ráveis, sepultados talvez por qualquer revolução vulcânica 1<br />
.<br />
A abundância dos indivíduos d'esta espécie <strong>de</strong>via egualmente ter sido<br />
gran<strong>de</strong>, como se vê pelas muitas obras que foram feitas com a ma<strong>de</strong>ira<br />
<strong>de</strong> cedro e pela gran<strong>de</strong> frequência com que em algumas localida<strong>de</strong>s se têm<br />
encontrado os ramos e troncos enterrados. No Corvo e nas Flores os habitantes,<br />
indo procurar lenha, sondavam o terreno com um ferro, para<br />
<strong>de</strong>scobrirem estes restos das antigas florestas e para em seguida os<br />
<strong>de</strong>senterrarem.<br />
Reuni amostras do cedro actual, <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ira muitíssimo antiga e da<br />
ma<strong>de</strong>ira <strong>de</strong>senterrada. O estudo da estructura anatómica d'estas amostras<br />
<strong>de</strong>ume plena certeza <strong>de</strong> que todos se referiam a uma única espécie — o<br />
Juniperus oxycedrus. A comparação d'estas amostras com a ma<strong>de</strong>ira <strong>de</strong><br />
cedro do Bussaco faz Yer aos menos experimentados a differença das duas<br />
espécies. Basta atten<strong>de</strong>r á côr, cheiro e <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>.<br />
A estas provas da não existência do C. glauca nos Açores posso juntar<br />
a informação seguinte, que <strong>de</strong>vo ao ex. m0<br />
sr. Ε. do Canto: —«Do C. glauca,<br />
diz s. ex.", o exemplar mais antigo que conheço é um que tem 80 a 90<br />
annos, existente na quinta <strong>de</strong> Santa Rosa (Fajã). D'esté tenho um filho <strong>de</strong><br />
40 annos na quinta dos Diogos. Por 1844 veiu do Bussaco uma porção<br />
<strong>de</strong> semente por intervenção do dr. Henrique F. <strong>de</strong> P. Me<strong>de</strong>iros, e d'elles<br />
se plantaram algumas mattinhas. Tenho ainda algumas d'estas arvores ;<br />
mas o rocio ou vento do mar prejudica muito o seu rápido crescimento,<br />
matandolhes os rebentos novos e obstando completamente ao seu crescimento<br />
vertical.»<br />
Se o C. glauca fosse indígena dos Açores, não seria prejudicado d'esta<br />
forma por um clima que era o seu.<br />
Não existe pois actuelmente nos Açores tal espécie no estado <strong>de</strong> liberda<strong>de</strong>.<br />
O estudo das ma<strong>de</strong>iras antigas e dos restos enterrados mostra, como<br />
já disse, que nunca lá existiu.<br />
Proviria <strong>de</strong> Goa? O ex." 10<br />
sr. A. Lopes Men<strong>de</strong>s, que teve occasiâo <strong>de</strong><br />
percorrer largos tractos <strong>de</strong> terreno d'aquella província, diz n'uma carta,<br />
m 0<br />
que dirigiu ao ex. sr. Viscon<strong>de</strong> <strong>de</strong> S. Januário, o seguinte : «Não me<br />
parece que as sementes dos cedros do Bussaco fossem importadas da nossa<br />
índia, porque, tendo percorrido todo o território <strong>de</strong> Gôa em <strong>de</strong>sempenho<br />
d'uma commissâo florestal, para que v. ex. a<br />
se dignou nomearme quando<br />
geria os negócios d'aquelle Estado, não encontrei em parte alguma cedros<br />
eguaes ao C. lusitanica. »<br />
Confirma esta informação o que me escreveu o sábio botânico inglez o<br />
1<br />
No museu botânico <strong>de</strong> Coimbra existe um fragmento d'nm d'estes troncos, offerecido<br />
pelo ex. m0<br />
sr. Antonio Borges da Camara, que com muito custo o <strong>de</strong>senterrou<br />
nas SeteCida<strong>de</strong>s. Devia ter um metro em diâmetro.
126<br />
sr. Hooker. Consultando-o a tal respeito, por me lembrar que no riquíssimo<br />
herbario <strong>de</strong> Kew po<strong>de</strong>riam existir exemplares provenientes da índia,<br />
este distincto botânico proce<strong>de</strong>u, juntamente com o Prof. Oliver ao exame<br />
dos exemplares do herbario <strong>de</strong> Kew e em resultado do estudo feito <strong>de</strong>clara<br />
«que lhe parece impossível consi<strong>de</strong>rar os C. glauca e C. lorulosa como<br />
espécies distinctas.» Examinando <strong>de</strong>pois alguns exemplares, que colhi no<br />
Bussaco, insistiu na mesma i<strong>de</strong>ia. Ora o C. lorulosa é indígena da região<br />
temperada do Hymalaia, on<strong>de</strong> foi colhido por Wallich entre 4500-8500<br />
pés d'altitu<strong>de</strong>. Webb encontrou-o em Bhootamia e os srs. Hooker e<br />
Thompson colheram-n'o em Simla.<br />
Sendo pois o C. glauca apenas uma varieda<strong>de</strong> do C. torulosa, como se<br />
<strong>de</strong>prehen<strong>de</strong> da informação do sr. Hoker, fica sabida authenticamente a<br />
proveniência d'elle.<br />
Veiu das regiões temperadas do Hymalaia e não <strong>de</strong> Gòa nem <strong>de</strong> nenhum<br />
ponto da peninsula Dekan, on<strong>de</strong> é apenas cultivado nos jardins, segundo<br />
affirma Brandis na Forest Flora,of. Br. India e Dalzeli na Bombay Flora.<br />
A epocha da introducção é um pouco incerta, po<strong>de</strong>ndo talvez dar-se<br />
apenas por aproximação.<br />
Na Benidictina Lusitana (II, p. 283) publicada naturalmente em 1651,<br />
visto que as licenças são <strong>de</strong> 1650, fallando-se da Capella <strong>de</strong> S. José, escreve<br />
o chronista : «Entra-se n'ella por hu jardimzinho com sua fonte -& tem<br />
seus passeyos a roda com outras fontes, & muitas arvores, & entre ellas<br />
os primeiros cedros que n'este Reyno se virão plantados.»<br />
É idêntica a origem indicada na Chronica dos Carmelitas <strong>de</strong>scalços, que<br />
já transcrevi, accrescentando-se ahi apenas que esses primeiros cedros<br />
tinham sido introduzidos pelo fundador d'aquella capella, o Reitor da<br />
Universida<strong>de</strong> e Bispo eleito <strong>de</strong> Vizeu, o sr. Manuel <strong>de</strong> Saldanha, que foi<br />
quem também <strong>de</strong>u ao chronista benedictino a noticia do convento do Bussaco.<br />
Sendo assim, a introducção dos cedros fez-se em 1644, porque foi n'este<br />
anno que o Reitor M. <strong>de</strong> Saldanha fundou a capella <strong>de</strong> S. José, e, fundados<br />
nas chronicas citadas, assim o têm affirmado todos os que <strong>de</strong> tal objecto<br />
se tem occupado.<br />
Eu não posso acceitar tão facilmente o que as chronicas affirmam,<br />
fundando-me nas seguintes consi<strong>de</strong>rações.<br />
Em 1634 D. Bernarda Ferreira <strong>de</strong> Lacerda publicou as — Soleda<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
Bvçaco — e n'esse poema, em relação ã rua que segue da porta <strong>de</strong> Coimbra,<br />
lê-se h<br />
Alli el funeste cypres<br />
Con el vitorioso laiiro<br />
De las hayas, y saùeos<br />
Estan recibiendo abraços.<br />
1<br />
Soleda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Bvçaco, pag. 140.
127<br />
Ora cypres é justamente o termo proprio, que correspon<strong>de</strong> a cupressus,<br />
nome genérico do cedro do Bussaco.<br />
Havia pois cedros no Bussaco, na rua principal da entrada 10 antes da<br />
fundação da Capella <strong>de</strong> S. José. Ε não se diga que a poetiza se referiu ao<br />
nosso cypreste. Se assim fosse, o celebre naturalista francez Tournefort,<br />
visitando Bussaco em 1689, não <strong>de</strong>ixaria <strong>de</strong> o mencionar. Mas no catalogo<br />
das plantas que ahi encontrou figura em primeiro logar, naturalmente pelo<br />
numero e gran<strong>de</strong>za o — Cupressus lusitanica patula fructu minore e não<br />
é indicado o C. mela in fastigium convoluta, que hoje mesmo é muito raro<br />
no Bussaco.<br />
Na Chronica dos Carmelitas <strong>de</strong>scalços, no segundo volume, que foi<br />
publicado em 1821, isto é 77 annos <strong>de</strong>pois da capella <strong>de</strong> S. José, lêemse<br />
os seguintes períodos: «São as curtas pare<strong>de</strong>s d'esté átrio (da egreja)<br />
abertas em alegretes <strong>de</strong> varias flores ; que <strong>de</strong>fronte reparam das tempesta<strong>de</strong>s<br />
bastos, & or<strong>de</strong>nados cedros & cyprestes, huns <strong>de</strong> Libano, & os outros<br />
emulos dos do Monte Siam '» e mais adiante, <strong>de</strong>screvendose a rua que<br />
passa por S. Sylvestre e Santa Thereza, dizse : «Sahindo d'elle (convento)<br />
pelo pateo dos creados da casa para o oriente, se entra por uma dilatada<br />
rua, murada <strong>de</strong> cedros, & varias plâtas, que namoradas do sol se levantam<br />
da terra em gran<strong>de</strong> altura, enganadas <strong>de</strong> po<strong>de</strong>rem alcançarlhe os raios<br />
com as guias <strong>de</strong> seus ramos 2<br />
».<br />
Havia portanto n'esta epocha no Bussaco cedros em tão gran<strong>de</strong> numero,<br />
que formava pare<strong>de</strong>s proprias para reparar das tempesta<strong>de</strong>s e tão altos que<br />
podiam competir com os do Libano e <strong>de</strong> Siam e que mereceram ao chronista<br />
as poéticas phrases que transcrevi.<br />
Accresce a isto que não era só no Bussaco, on<strong>de</strong> em tal epocha vegetavam<br />
tantos e tão altos cedros ; era em Portugal, por quanto os plantados perto<br />
da capella <strong>de</strong> S. José tinham sido os — progenitores <strong>de</strong> quantos goza o<br />
mesmo Reyno. — Verda<strong>de</strong> é que o cedro do Bussaco fructifica cedo e<br />
cresce bastante rapidamente. A media do crescimento em altura, <strong>de</strong>duzida<br />
<strong>de</strong> medidas tomadas em arvores <strong>de</strong> um a vinte e cinco annos, regula por 23<br />
centímetros e o crescimento em diâmetro, <strong>de</strong>terminado pela contagem<br />
directa das camadas annuaes d'um toro <strong>de</strong> gran<strong>de</strong> dimensões, que existe<br />
no muzeu botânico da Universida<strong>de</strong>, regula por 78 millimetros.<br />
Tomando por base estes números, os dous maiores cedros, que se encontram<br />
junto da capella <strong>de</strong> S. José <strong>de</strong>vem ter eda<strong>de</strong> que os aproxima<br />
bastante da epocha da fundação da capella 3<br />
; mas <strong>de</strong>veriam ter na epocha<br />
da publicação da Benedictina Lusitana dous a quatro metros e <strong>de</strong>certo o<br />
chronista não lhes chamaria arvores.<br />
1<br />
2<br />
3<br />
Chr. dos Carm. dose. II, liv. IV, cap. XVII, pag. 97.<br />
I<strong>de</strong>m, i<strong>de</strong>m, cap. 19, pag. 103.<br />
Estes cedros tem —um 4 ,n<br />
em circumferencia e o outro 4 m<br />
,60,
Não é fácil egualmente <strong>de</strong> comprehen<strong>de</strong>r como arvores, filhas d'estes<br />
primeiros (?) cedros po<strong>de</strong>ssem em 1721, quando foi publicada a Chronica<br />
dos Carmelitas, apresentar-se taes, que o chronista po<strong>de</strong>sse dizer, — que<br />
se levantavam da terra em gran<strong>de</strong> altura, enganadas <strong>de</strong> po<strong>de</strong>rem alcançar<br />
os raios do sol com as guias dos seus ramos —.<br />
A epocha da introducção dos cedros foi <strong>de</strong>certo anterior ãquella que as<br />
chronicas citadas indicam.<br />
A parte da serra do Bussaco, on<strong>de</strong> foi edificado o convento e limitada<br />
a cerca, não era terra nua. Pertencera ao Mosteiro da Vacariça e n'esse<br />
tempo os monges d'esté Mosteiro iam passar algum tempo nas capellas que<br />
já existiam no Bussaco e quando em 1626 dous religiosos carmelitas pela<br />
primeira vez visitaram a serra <strong>de</strong> Luso — subindo á serra, viram em Bussaco<br />
tanta varieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> arvores — e quando pouco <strong>de</strong>pois o padre geral e<br />
outros companheiros alli foram — entraram pelas <strong>de</strong>nsas mattas povoadas<br />
<strong>de</strong> bastas arvores —.<br />
N'esta — tanta varieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> arvores — <strong>de</strong>certo plantadas pelos monges<br />
da Vacariça, que ahi iam passar horas <strong>de</strong> oração, não entraria já o C.<br />
glauca ?<br />
Pouco importa a proveniência longínqua. D'es<strong>de</strong> 1498 os portuguezes<br />
conheciam o caminho da India, que lhes tinha aberto Vasco da Gama, e<br />
Affonso d'Albuquerque tinha <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1510 estabelecido o dominio portuguez<br />
em Gôa. ^<br />
Já mesmo antes d'isto os productos da índia eram recebidos na Europa.<br />
Não terminarei esta nota sem mostrar a incorrecção do nome empregado<br />
para <strong>de</strong>signar as arvores a que me tenho referido. A palavra — cedro<br />
— <strong>de</strong>certo <strong>de</strong>rivada da palavra latina — cedrus — è a <strong>de</strong>signação genérica<br />
d'algumas coníferas, do grupo das abietineas, taes como o cedro do Líbano.<br />
Para essas <strong>de</strong>ve ser <strong>de</strong>stinada.<br />
Cypreste — <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> — cupressus — seria o termo genérico que<br />
conviria adoptar para as coníferas, do grupo das cupressineas a que pertence<br />
o cedro do Bussaco, e d'esté modo seguir-se-hia o que n'outras linguas é<br />
adoptado, pois que o termo — cupressus — é <strong>de</strong>signado em inglez cypress,<br />
em allemão cypresse, em francez cyprès e em hespanhol cypres.<br />
Por excepção muito singular a palavra cypreste tem em portuguez uma<br />
significação não genérica mas especifica, porque se refere só ao Cupressus<br />
fasligata, espécie do género Cupressus, a primeira talvez conhecida em<br />
Portugal. O cedro do Bussaco seria assim chamado talvez pela falsa analogia<br />
com o cedro do Libano, já mencionada nas chronicas e repelida em não<br />
poucos escriptos mo<strong>de</strong>rnos.
129<br />
OontrilbixioàO para o estudo da flora<br />
dalgumas possessões portugixezas<br />
I<br />
Plantas colh.id.as por F. Newton, na Africa Occi<strong>de</strong>ntal 1<br />
1. Schizophyllum commune Fries.<br />
Angola.<br />
2. Sch. multifidum Fries.<br />
Angola.<br />
4. P. pubescens Fries.<br />
Angola.<br />
Fungi 2<br />
1<br />
O sr. Frank Newton visitou algumas colónias portuguezas da costa occi<strong>de</strong>ntal da<br />
Africa e ahi colheu plantas. Começou os seus trabalhos <strong>de</strong> exploração em 1880, principiando<br />
em Mossame<strong>de</strong>s, seguindo para o Giraul, visitando em julho a região da<br />
Wellwitschia e as margens do rio Coroca. Em agosto, seguindo para' o interior "passou<br />
por Giraul, Pedra Gran<strong>de</strong>, Monhino, Capangombe. N'este mesmo anno herborisou no<br />
Bumbo, subiu á serra <strong>de</strong> Chella, foi á Huilla, ao arraial <strong>de</strong> Gayonda, ás povoações <strong>de</strong><br />
Maconjo, Tampa, e aos terrenos calcareos <strong>de</strong> Qui Libe e Pomangala.<br />
De Mossame<strong>de</strong>s seguiu por mar para Porto Alexandre, e d'ahi foi <strong>de</strong> novo em janeiro<br />
<strong>de</strong> 1882 ao Coroca.<br />
Em abril partiu para Humpata e foi na companhia do padre Duparqeut até ao Humbe,<br />
seguindo por Ghimpumpunhime, Hai, Gambuc, visitando, os morros do Tongo-Tongo, <strong>de</strong><br />
ferro magnético, e Xicussi na margem do Caeulo-Bale.<br />
Do Humbe seguiu com uma expedição dirigida por Erikno para caçar dépliantes e<br />
avestruzes ás marges do Gunone até Gamba, Mullondo e Quipundo, indo então ao paiz<br />
dos Otchiaviguas, d'on<strong>de</strong> se dirigiu para as cataratas do Cunene, voltando em agosto<br />
a Mossame<strong>de</strong>s. Em setembro voltou ao Humbe e atra-vessando o Cunene chegou até<br />
Donga.<br />
Em outubro, atravessando <strong>de</strong> novo o Cunene, encontrou-se com Lord Mayo, em cuja<br />
companhia foi até Mossame<strong>de</strong>s. Em 1883, não chegando a bom caminho uma expedição<br />
belga á qual se tinha aggregado, apenas eoíligiu plantas em Giraul, Monhino e Biballa.<br />
Vé-se que não foi pequena a area explorada, e que a collecção formada <strong>de</strong>ve offereeer<br />
interesse consi<strong>de</strong>rável. O catalogo das plantas colhidas será publicado ao passo<br />
que forem sendo estudadas. Na parte que hoje é publicada são já mencionadas algumas<br />
espécies novas.<br />
.., J. Henriques.<br />
2<br />
Determinados pelo professor Winter.<br />
9
3. Polyporus igniarius Fries.<br />
Angola.<br />
6. Hexagora crinigera Fr.<br />
Angola.<br />
7. Stereum versicolor Swartz.<br />
130<br />
Licnenes 1<br />
Fam. Lichenacei<br />
Trib. Roccellei<br />
8. Roccella Montagnei Bel.<br />
Angola — Mossame<strong>de</strong>s, sobre a Weïwitschia mirabilis.<br />
9. Usnea florida Hoffm.<br />
Huilla — serra da Chella.<br />
10. U. ceratina Ach.<br />
Huilla.<br />
Trib. Usneei<br />
Trib. Parmeliei<br />
11. Parmelia prolixa Ach.<br />
Mossame<strong>de</strong>s — serra do Giraul.<br />
12. P. isidiza Nyl. sp. nov.<br />
Thallus glaucescenti — albidus, opacus, facie fere ut in P. tiliacea,<br />
sed iíTextus intusque Havens (<strong>de</strong>in medulla sensim ferruginascente)<br />
et superficie leviter scabroseilus ex isidio tenello subpuíveriformi;<br />
apothecia fusco-rufescentia, mediocria (latit2-4 millim.), receptáculo<br />
margine suhcrenato; sporae 8 nae<br />
ellipsoi<strong>de</strong>ae longit. 0,009—<br />
0,012 millim., crassit. 0,006—0,008 millim.<br />
Species est e Stirpe P. sinuosae (Sm.), notis datis distinguenda.<br />
Ad cortices arborum lecta praesertim in arbore Mopane dicta.<br />
Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />
13. P. sublaevigata Nyl.<br />
Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />
14. P. perforata Ach.<br />
Mucha — pr. Huilla.<br />
Determinados pelo dr. W. Nylan<strong>de</strong>r.
131<br />
15. P. relicina Fr.<br />
Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />
16. P. perlata L.<br />
Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />
,17- P. tinctorum Despr.<br />
Serra da Chella.<br />
18. Physcia hypoleuca (Ach.)<br />
Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />
19. Ph. speciosa Fr.<br />
Huilla.<br />
Trib. Pyxinei<br />
20. Pyxine sorediata Fries.<br />
Huilla — serra da Chella, arraial dé Cayonda.<br />
21. Stephanophora phyllocarpum (Pers.)<br />
Huilla.<br />
Trib. Lecanorei<br />
22. Lecanora elegantíssima Nyl.<br />
Mossame<strong>de</strong>s — serra <strong>de</strong> Giraul.<br />
Trib. Leci<strong>de</strong>inei<br />
23. Leci<strong>de</strong>a placodina Nyl.<br />
Mossame<strong>de</strong>s — serra <strong>de</strong> Giraul.<br />
Fam. Collemacei<br />
Trib. Collemei<br />
24. Homodium (Lygo<strong>de</strong>rma) pernigratum Nyl. sp. nov.<br />
Thallus niger tenuis, supra infraque confertissime ruguloso-exasperatus,<br />
lobato-complicatus, latitudinis unipollicaris. Apothecia<br />
non visa. Corticola.<br />
Huilla.<br />
Forsan novum genus (Lygo<strong>de</strong>rma), quod apothecia déterminent. Textura<br />
thalli vero uUn Honiodio.<br />
Algae 1<br />
Fam. Oscillariae<br />
25. Oscularia Cortiana (Poll.) Kg.<br />
Angola •—rio Coroca—jan. 1882.<br />
1<br />
Determinadas pelos srs. Nordstedt, Flahault e Wittrock.
132<br />
Fam. Nöstoceae<br />
26. Nostoc sphaericum Vauch.<br />
Angola — Quitibe, rio Bumbo (40 léguas <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s), 781.<br />
27. Plectonema tenue Thum.<br />
Angola ;<br />
—jan. 1882.<br />
Fam. Scytonemeae<br />
Fam. Ulothricheae<br />
28. Stigeoclomium tenue Kg. γ. gracile.<br />
Angola —1883.<br />
Fam. Pithophoreae<br />
29. Pithophora microspora Withr. sp. nov.<br />
P. gracilis elongata, filo principal! circa 65 (6070) p. crasso,<br />
ramos singulos duorum ordinum emittente ; cellulis vegetativis<br />
longis, circa 16. 1<br />
' 10<br />
(12. pl<br />
°—16. pl<br />
°) longioribus quam crassioribus;<br />
sporis omnibus solitariis parvis ; sporis intercalaribus subcylindricis,<br />
circa 72 (60—90) υ. crassis et 122 (84—192) altis ;<br />
sporis terminalibus subconicis vel suburculaeformibus apice rotundato,<br />
circa 61 (5475) p. crassiis et 165 (90240) p. altis.<br />
Habitat in Africa, ad Pomangala et Quitibe, Rio Bumbo, lecta<br />
mense julii 1881.<br />
Haec species locum suum tenet inter P. Clateanam Wittr. et P. polymorpftam<br />
Wittr.<br />
Fam. Enteromorpheae<br />
30. Phycescris regida Kg.<br />
Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1881.<br />
Fam. Vaucherieae<br />
31. Bryopsis Balbisiana Lamour. ß. disticha J. Ag.<br />
Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1885.
133<br />
Fam. Caulerpeae<br />
32. Caulerpa taxifolia Ag. ß. crassifolia.<br />
Ilha <strong>de</strong> S. Thomé — março 1881.<br />
Fam. Lemanieae<br />
33. Galaxaura fragilis Lamour.<br />
Cabo Ver<strong>de</strong> —Ilha <strong>de</strong> S. Vicente — abril 1881.<br />
Fam. Batrachospermeae<br />
34. Batrachospermum moniliforme Roth.<br />
Angola — Huilla.<br />
Fam. Dictyoteae<br />
35. Dictyota dichotoma Kg.<br />
Ilha <strong>de</strong> S. Thomé —abril 1881.<br />
Fam. Cystosireae<br />
36. Treptacantha Turneri Kg.<br />
Ilha <strong>de</strong> S. Vicente — abril 1881.<br />
Fam. Sargasseae<br />
37. Sargassum Boryanum Mont.<br />
Ilha <strong>de</strong> S. Vicente — abril 1881.<br />
Fam. Callithamnieae<br />
38. Spyridia filamentosa Harv.<br />
Ilha <strong>de</strong> S. Thomé —abril 1881.
134<br />
Fam. Porphyreae<br />
39. Porphyra leucosticta J. Ag.<br />
Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1881.<br />
Fam. Halymeniae<br />
40. Catenella Opuntia Grev.<br />
Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1881.<br />
41. Chrondrus crispus Lyngb.<br />
Mossame<strong>de</strong>s.<br />
Fam. Gigartineae<br />
Fam. Cystoclonieae<br />
42. Hypnea musciformis Lamour.<br />
Ilha <strong>de</strong> S. Thomé — abril 1881.<br />
43. Gelidium serrulatum Ag. var.<br />
Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s.<br />
Fam. Gelidieae<br />
Fam. Polysiphonieae<br />
44. Polysiphonia sertularioi<strong>de</strong>s auct?<br />
Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1881.<br />
Fam. Chondrieae<br />
48. Laurencia pinnatifida Lamour.<br />
Ilha <strong>de</strong> S. Thomé —abril 1881.
135<br />
Gramineae 1<br />
Trib. Paniceae 2<br />
46. Panicum arvense Kth.<br />
Ilha <strong>de</strong> Bolama —1884 — M. Rodrigues Pereira <strong>de</strong> Carvalho 3<br />
.<br />
47. P. brizoi<strong>de</strong>s L.<br />
Angola — rio Coroca—janeiro 1882.<br />
48. P. indicum L.<br />
Humpata — margens do rio Nene — maio 1883.<br />
49. P. indicum L. var. ?<br />
Rio Pallanca — terrenos pantanosos—janeiro 1883.<br />
50. P. maximum Jacq.<br />
Bolama— 1884 — M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />
51. Setaria glauca Beauv.<br />
Angola — Humpata, Huilla — abril, maio 1883.<br />
; Trib. Andropogeneae<br />
52. Elionurus platypus Hack. (Andropogon platypus Trin.)<br />
Bolama—1884 —M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />
53. Rottboellia agropyroi<strong>de</strong>s Hack. sp. nov. (Vossia sensu Munroi in<br />
Harvey et Son<strong>de</strong>r Gener. South Afr. Pl. ed. II).<br />
Perennis. Culmi ultra 60 cra<br />
alti, robusti, erecti, teretes, simplices,<br />
superne longe nudi, infra spicam scaberuli, ceterum glaberrimi,<br />
paucino<strong>de</strong>s. Vaginae teretes, glaberrimae. Ligula brevis,<br />
truncata, membranacea, <strong>de</strong>mum fissa, glabra. Laminae e basi<br />
aequilata lineares, planae, 15 cm<br />
m m<br />
longae, circa 6 latae, utrinque<br />
hirtulae, margine scaberrimae, basi longius pilosae, costa<br />
media tenui haud carinata. Spica solitária 20 cm<br />
vel +longa,<br />
subrobusta, erecta, stricta, violascens, glabrescens, rhacheos<br />
strictae articuli spiculam fertilem subsuperantes, lineares, crassi,<br />
intus parum excavati, extus subconvexi, scabri, glabri v. basi<br />
ciliati, apice obliquissime secen<strong>de</strong>ntes, bracteolas <strong>de</strong>ntiformes<br />
ι Determinadas pelo sr. E. Haekel.<br />
2<br />
Seguimos a or<strong>de</strong>m <strong>de</strong> Benth. e Hook. (Gen. pl. vol. III, part. II).<br />
3<br />
São indicadas algumas espécies da Ilha <strong>de</strong> Bolama colligidas pelo medico M. Rodrigues<br />
Pereira <strong>de</strong> Carvalho.
136<br />
2 inaequales oppositas scabrociliolatas exhibenles. Spicula ^<br />
cum callo late obconico acutiusculo recto basi et ad latera bre<br />
m m<br />
m m<br />
viter albobarbato 3 longo ll longa, violascens : gluma I. ma<br />
linearis, acutiuscula, cartilaginea, dorso convexa, scabropunctata<br />
bicostata, marginibus augustissime inílexis, llexuris superne<br />
setulosociliatis ; IIchartacea, late linearis, obtusa, sub apice<br />
cucullata, 3nervis, acute çarinata, carina superne setulosociliata<br />
; III. 3<br />
paulo brevior, lanceolata, obtusiuscula, 2nervis,<br />
glabra, inclu<strong>de</strong>ns paleam similem íloremque masculum anlheris<br />
m m<br />
5 longis; IV." quam II.' la<br />
paulo brevior, late oblonga,,obtusiuscula,<br />
tenuissime 3nervis, nervo medio apicem vix altingente,<br />
glabra ; V." paulo brevior, linearis, obtusa, subenervis, glabra.<br />
Lodiculae auguste cuncatae, glabrae. Stam. 3, filamentis filifor<br />
r a m<br />
m m<br />
mibus, 2 lg., antheris violaceis, 5 lg. Stigmata ferruginea,<br />
m m<br />
3 lg. Pedicellus spiculae neutrae articulo similis nisi paulo<br />
brevior et augustior, complanatus. Spicula neutra constat e gluma<br />
I ma<br />
m m<br />
ovatooblonga coriacea 23 longa sensim in aristam subuli<br />
m m<br />
formem 1522 longam patentem hispidam abeunte, porro e<br />
gluma Π 11<br />
" I mam<br />
<strong>de</strong>mtarista aequantem obtusa <strong>de</strong>in III a<br />
parva<br />
vacua.<br />
Angola — Lobango : in campis cultis ad Humpata et Huilla.<br />
Cl. Munro in opere supra citato speciem poponit ineditam Rottb. horâeoi<strong>de</strong>m<br />
sine <strong>de</strong>scriptione, qui ex charactere genérico noslrae agiripnroidi<br />
siniillima v. cum pa ca<strong>de</strong>iii esse vi<strong>de</strong>lur. Nomcn Miinroi vero, <strong>de</strong>fectu<br />
caracteris, obscurum manet.<br />
54. R. Rhytachne Hack. (Rhytachne rottboellion<strong>de</strong>s Desv. in Hamilt.<br />
Prodr. p. 12).<br />
Perennis; culmi graciles 2535 cm<br />
alti erecti, 12 no<strong>de</strong>s, compressi,<br />
glaberrimi, simplices. Vaginae teretiusculae, glaberrimae. Ligula<br />
brevíssima, truncata, minute ciliolata. Laminae selaceae,<br />
complicatae, acutae, inferiores 1215 cm<br />
lg., subtrigonae, glaucescentes,<br />
extus glaberrimae, intus puberulae, costa media baud<br />
prominente. Spica terminalis solitária 812"' lg. gracilis, erecta,<br />
violascens, glabra ; rhacheos rectiusculae articuli spiculam 5<br />
aequantes, lineariclavatae, crassae (sed spicula augustiores),<br />
recte sece<strong>de</strong>ntes, interne planae, extus obtuse tetragonae, gla<br />
c u m c a<br />
m m<br />
brae. Spicula 5 "° brevíssimo glabro 5 longa : gluma<br />
I ma<br />
oblonga coriacea acutiuscula acute bi<strong>de</strong>ntata marginibus<br />
augustissime implicate, flexuris superne açuleolatocilialis, dorso<br />
convexa et a basi ad 2<br />
3 usque rugis crebris transversalibus<br />
plus minus interruplis ornata et costis 57 subelevatis notala,<br />
glabra;ir''linearioblonga, acuminata, mucronata, membranaceochartacea,<br />
elevatocarinata, carina superne gibba, glabra, 3nervis;
137<br />
III a<br />
quam II da<br />
parum brevior, ovatolanceolata, obtusa, hyaline,<br />
enervis, glabra, inclu<strong>de</strong>ns paleam similem tertia parte breviorem<br />
m m<br />
floremque masculum triandrum antheris 2.5 longis ; gluma<br />
IV a<br />
quam II"* duplo brevior oblonga obtusa hyalina 1nervis,<br />
nervo ultra apicem non ν. minute protracto, glabra ; V a<br />
V 3<br />
brevior, obtusa, hyalina, enervis, glabra. Stamina 3 antheris ferru<br />
m m<br />
gineis, 2 lg. (β' 10<br />
filamentis longiora); Stigmata late oblonga ferruginea,<br />
stylis Va longioribus. Pedicellus alterius spiculae omnino<br />
tabescenlis glumiformis articulum aequans, ei apressus, oblique<br />
lanceolatus, scaber, superne ciliolatus, breviter aristulatus.<br />
In campis siccis prope Rio Pallanca.<br />
Vidi speciminaRhytachnesrottboellioidisauthentica inhcrb.Candolleano.<br />
55. Andropogon contortus L.<br />
var. Allionii (A. Allionii DC.)<br />
Serra da Chella, Lobango — março 1883.<br />
56. A. eucomus Nées.<br />
In campis ad Humpata prope flumen Nene — março 1883.<br />
57. A. finitimus Höchst.<br />
var. rectirameus Hack.<br />
Serra da Chella, Lobango—junho 1883.<br />
58. A. hirtus L.<br />
var. podotrichus Hack. (A. podotrichus Höchst.)<br />
Serra da Chella, Lobango in campis cultis — março 1883.<br />
59. A. (Sect. Cymbopogon) Newtonii Hack. spec. nov.<br />
Culmi erecti, glaberrimi, ultra 60 cra<br />
alti, superne ramosi. Vaginae<br />
teretes laxiusculae, glabrae v. pilis adspersae. Ligula 1""" lg.,<br />
rotundatotruncata, membranacen, pilis longis stipata, in vaginam<br />
sub<strong>de</strong>currens. Laminae lineares, setaceoacuminatae, ultra 20 om<br />
m r a<br />
lg., 23 lt., rigidae, glaucescentes, utrinque hirsutae, margine<br />
scabrae, costa media crassiuscula obtuse carinata notatae. Panicula<br />
laxa, simpliciuscula 2030 lg.; rami 24'", plerumque<br />
unino<strong>de</strong>s, simplices, arcuatopatuli. Spathae propriae linearilanceolatae<br />
45°'" lg., acuminatae, violascentes, pilis pareis<br />
(praesertim inferne) adspersae, pedunculum communem superne<br />
curvatum ibique setis fulvis tuberculatis vestitum <strong>de</strong>mum aequantes<br />
vel parum superantes. Spicae breves, l,82 cra<br />
lg., pedicellis<br />
specialibus brevissimis undique setis aureis spiculas contíguas<br />
aequantibus <strong>de</strong>nse stellntim barbatis fultae, singulae spi<br />
m m<br />
culam fertilem singulam bractea 3 longa nigroviolacea fultam<br />
m m<br />
continentes. Spiculae £ cum callo recto acuto 3 longo ad<br />
m m<br />
latera breviter fulvogriseobarbato antice sulcato 10 lg.,<br />
m a<br />
lineares, lividae ; gluma I herbaceochartacea, divergentibi
138<br />
mucronata, 7nervis, nervo medio valido in sulco longitudinali<br />
recepto, glabra, scabra, ápice longiuscule setosociliata ; IF" linearioblonga<br />
obtusíssima, 3nervis, nervo medio in mucronem<br />
excurrente, glabra ; IV a<br />
quam ΙΓ 1α<br />
Vã brevior, aristam validam<br />
c. 5 cm<br />
longam fulvohirtam exserens. Spiculae pedicellatae, pedicello<br />
filiformi albopennato (ciliis pedicello Vã brevioribus)<br />
m m<br />
insi<strong>de</strong>ntes, linearilanceolatae, 710 lg., atroviolaceae, sub<br />
m a<br />
pruinosae : gluma I manifeste 7nervis, acuminata, mucronata<br />
v. breviter aristata, superne setulosociliata ; II a<br />
3nervis, acutissima,<br />
retrorsum ciliata ; III a<br />
e IV a<br />
paullo minores, hyalinae.<br />
Interdum gluma IV a<br />
et stamina 0.<br />
Lobango: in arvis siccis, cuUis prope Humpata.<br />
Affinis A. braeteato W., sed pilis longis aureis spicas basi involucrantibus<br />
etc. diversus.<br />
A. (Sect. Cymbopogon) poecilotrichus Hack. sp. nov.<br />
Perennis. Innovationes intravaginales. Culmi erecti, subrobusti,<br />
circ. 0 m<br />
,50 alti, subcompressi, glaberrimi, inferne foliiferoramosi,<br />
superne paniculatofloriferi. Folia glauca : vaginae strictae,<br />
compressissimae, carinatae, glaberrimae, internodiis breviores.<br />
Ligula brevis, truncata albohyalina, ciliolata. Laminae e basi<br />
aequilata rotundata lineares, obtusiusculae, patentes, rigidae,<br />
utrinque marginibusque scabrae, versus basin marginis pilis<br />
rigidis basi tuberculatis ciliatae, cosia media tenui percursa,<br />
vernatione conduplicata, <strong>de</strong>mum planae. Panicula paupera, laxa,<br />
circ. 20 cm<br />
longa, subnutans (?) ; rami 34"' breves, suberecti v.<br />
patuli, unino<strong>de</strong>s, simplices, ad nodos geotropicos puberuli.<br />
Spathae spicarum propriae linearilanceolatae acuminatae 46 cra<br />
lg., glaucae, versus margines rufomembranaceae ibique pilosae,<br />
ceterum glabrae, pedunculum spicarum communem superne hirtulum<br />
primo 23plo, <strong>de</strong>mum Vã breviores. Pedicelli spicarum<br />
m m<br />
speciales alter brevissimus, alter 56 lg. puberulus, erectus.<br />
Spicae 22,8 lg., subrobustae, singulae spiculas fertiles 38<br />
continentes, utriusque spicae paria spicularum 2 ima homogama,<br />
máscula ; articuli pedicellique masculi liniarifiliformes, spicula<br />
fertili Ví breviores, oblique sece<strong>de</strong>ntes, utrinque pennatociliati,<br />
ciliis albis articulo 34plo brevioribus. Spiculae £ cum callo<br />
m m<br />
l,5 longo recto antice nigrescente ad latera posticeque <strong>de</strong>nse<br />
aí&obarbato 6""" longae, linearioblongae, ílavoviridulae. Gluma<br />
I. ma<br />
herbaceomembranacea, truncata, 7nervis, toto dorso<br />
pilis rigidulis ferrugineis ipsa gluma paulo usque <strong>de</strong>midio brevioribus<br />
vestita ; II.' 1<br />
" membranacea, oblonga, obtusa, mutica vel<br />
mucronulata, trinervis, carina superne ferrugineopilosa, margi
139<br />
nibus hyalinis albo-ciliata; III a<br />
paulo brevior, liniari-oblonga,<br />
obtusa, hyalina, enervis, ciliata ; IV. a<br />
7 4 brevior, apice acute<br />
bi<strong>de</strong>ntata, ciliata, inter <strong>de</strong>ntes exserens aristam jam in V 4 infe<br />
m m<br />
riore concrescentem, validiusculam 40 longam, cujus columna<br />
ferrugineo-hirsuta medio geniculata slibulam scabram concolorem<br />
subaequat. Gl. V. a<br />
m m<br />
obsoleta. Antherae 2 lg. Stigmata lanceolata,<br />
stylis duplo longiora. Spiculae pedicellatae liniari-lan-<br />
m m<br />
m a<br />
ceolatae 6 lg., flavidae : Gluma I. acuta, mutica, margine<br />
anguste inílexa, manifeste 7-9 nervis, toto dorso marginibusque<br />
molliter flavo-pilosa (triplex itaque est color pilorum spicularum<br />
!); II. a<br />
acutissima, trinervis, ciliata; III." et IV. a<br />
<strong>de</strong>crescentes,<br />
lineares, ciliatae, muticae. Spiculae sessiles imae pedicellatis<br />
conformes.<br />
In campis ad flumen Nene prope Humpata (Angola).<br />
And. finitimo Höchst remote afflnis.<br />
61. A. Schoenanthus L.<br />
Bolama, 1884 — M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />
62. A. Schoenanthus L.<br />
var. <strong>de</strong>nsiflorus (A. <strong>de</strong>nsitlorus Steud.)<br />
Angola — Capangombe, Tampa, Benteaba, etc.<br />
OBSERV. Esta espécie é cultivada pelos indígenas como planta medicinal. É infallivel<br />
na cura d'algumas moléstias do fígado. Mesmo quando secea tem um gosto<br />
agradável, picante. Usa-se <strong>de</strong> infusão em agua.<br />
63. A. papillosus Höchst.<br />
Monhino—julho 1883.<br />
64. Anthistiria ciliata L. var. Burchelii Hack, (i<strong>de</strong>m acBurchell m. 1844,<br />
2095).<br />
Humpata — <strong>de</strong>zembro 1882.<br />
Trib. Agrosti<strong>de</strong>ae<br />
65. Aristida congesta R. et Sch.<br />
forma violascens.<br />
Monhino — março 1883.<br />
forma pallens.<br />
Capupangombe, Monhino—julho 1883.<br />
66. A Kunthiana Trin.<br />
In arvis ferrugineis, siccis ad Humpata, fevereiro 1883.<br />
OBSERV. É duvidosa a <strong>de</strong>terminação d'esta espécie por ser fraco e pouco <strong>de</strong>senvolvido<br />
o exemplar estudado.
uo<br />
Trib. Chlori<strong>de</strong>ae<br />
67. Mierochloa setacea Brown.<br />
Ad ripas flumini Cunene, Humbe — novembro 1882.<br />
68. Cynodon Dactylon Pers.<br />
Gambos : in arvis siccis ad ripas flumini Caculovar.<br />
69. Ctenium concinnum Nees.<br />
Humpata: in arvis saxosis, ferrugineis — março 1883.<br />
70. Eleusine indica Gartn.<br />
Bolama, 1881, — M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />
71. Dactyloctenium mucronatum W.<br />
Bolama, 1884 — M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />
Trib. Festuceae<br />
72. Pappophorum scabrum Lehm.<br />
Biballa — in campis cultis regionis infer. Serra da Chella.<br />
73. P. senegalense Steud.<br />
Angola — Monhinio—julho 1883.<br />
74. Schmidtia quinqueseta Bth. ap. Ficalho et Hiern. in Transact. Linn.<br />
Soc. Ser. II. vol. II, p. 31. (Anthoschmidtia quinqueseta Aschers,<br />
ap. Bss. Fl. Orient. V, p. 559.)<br />
Gambos : in locis cultis — novembro 1882.<br />
OBSEBV. 0 sr. E. Hackel julga que esta espécie não passa d'uma varieda<strong>de</strong> da<br />
Schmidlia (AntoschmidtiaJ pappophoroi<strong>de</strong>s Steud. Syn. 199; e o nosso exemplar<br />
lhe parece ser quasi intermediário, segundo as <strong>de</strong>scripções.<br />
75. Eragrostis atrovirens Desf.<br />
Humpata, locis humidis — março 1883.<br />
76. E. brizoi<strong>de</strong>s Nees.<br />
Lobango — março 1883.<br />
77. E. congesta Oliv. ?<br />
Huilla, Muscha, locis humidis.<br />
78. E. patens Oliv.<br />
Humpata: in arvis siccis, ferrugineis — fevereiro 1883.<br />
79. E. sclerantha Nees.<br />
Serra da Chella, Lobango, in campis — março 1883.
141<br />
II<br />
Plantas <strong>de</strong> Macau colhidas por J. Gomos da Silva<br />
Monocotyledoneae<br />
Lemnaceae<br />
101. Lemna minor L. — aguas estagnadas; frequente.<br />
Aroi<strong>de</strong>ae<br />
102. Pistia Stratiotes L. a. cuneata Engl. — Ribeira GranJe, aguas<br />
correntes.<br />
Oommelynac eae<br />
103. Aneilema nudiflorum Br.'—Lapa, Colovane, logares húmidos.<br />
104. Floscopa scan<strong>de</strong>ns Lour. — Onze-mezas (Lapa), borda dos ribeiros.<br />
Conifer ae<br />
105. Pinus sinensis Lamb. — Lapa, montes da Taipa, etc.; frequente.<br />
106. Glyptostrobus heterophyllus Endl.—bordas das estradas.<br />
1<br />
Continuado do Boi. da Soe. Brot., II, pag. 168.
145<br />
T) i e o t y 1 o cl o il e a o<br />
Moreae<br />
107. Morus alba L. κ. Indica (M. Indica Rumph.)<br />
TJrticeae<br />
108. Ficus retusa L. — nos montes; cultivado nas estradas e jardins.<br />
109. F. hirta Vahl. var. integra—Lapa, S. João; terrenos húmidos e<br />
sombrios.<br />
χ » var. sinuata — Ribeira Gran<strong>de</strong>, Lapa.<br />
110. F. Harlandi Bth.<br />
111. F. chlorocarpa Bth;<br />
112. Boehmeria nivea Hook. — Muros e quintaes ; frequente.<br />
113. Pouzolsia indica Gaud. — Logares seccos, muros.<br />
Euphorbiaceae<br />
114. Euphorbia pilulifera L. — terrenos cultivados e incultos.<br />
115. E. thymijolia L. — quintaes, estradas e montes.<br />
116. Stillingia sebifera A. <strong>de</strong> Juss. — frequente nos montes da Guia,<br />
S. Paulo e Hospital.<br />
117. Ricinus communis L. — terrenos cultivados; frequente.<br />
118. Jatropha Curcas L. — Monte da Penha, Mongha, etc.<br />
119. Phyllanthus bacciformis L. — littoral <strong>de</strong> Cacilhas, margens do Tigre.<br />
120. Ph. urinaria L. — Mongha, Lapa, etc.; logares sombrios.<br />
121. Ph. Niruri L. — logares sombrios.<br />
122. Ph. cinerascens Hook. — Taipa, ilha Ver<strong>de</strong>.<br />
123. Ph. leptoclados Bth.<br />
124. Melanthesa chinenses Blume—Taipa, Lapa; montes.<br />
125. Glochidion sinicum Hook. — Lapa ; bosques.<br />
Elaeagnaceae<br />
126. Elaeagnus Loureiri Champ.—Ilha Ver<strong>de</strong>.
143<br />
Thymeleae<br />
127. Wikstroemia viridiflora Meisn.—montes; frequente,<br />
Laurineae<br />
128. Cassyta filiformis L.— montes, bosques.<br />
Nyctaginaceae<br />
129. Mirabilis Jalapa L. — Monte da Penha; logares cultivados.<br />
Polygonaceae<br />
130. Rumex crispus L.—Ribeira Gran<strong>de</strong>; terrenos seccos.<br />
131. Polygonum plebeium Br. —terrenos cultivados, muros húmidos ; frequentíssimo.<br />
132. P. barbatum L. — Monte da Penha, proximo á Ermida.<br />
133. P. glabrum Willd. — Ribeira Gran<strong>de</strong> (Lapa).<br />
134. P. orientale L. — estrada da Flora, Mongha.<br />
135. P. chinense L. a. Thumbergianum Meisn. — Mongha, Ribeira<br />
Gran<strong>de</strong>, etc.; logares húmidos.<br />
136. P. Japonicum Meisn.<br />
137. Muehlenbeckia platyclada Meisn.<br />
Amarantaceae<br />
138. Celosia argêntea L. — Onzemezas (Lapa); arrozaes.<br />
139. Amarantus spinosus L. — terrenos cultivados e incultos; frequente.<br />
140. A. viridis L. — terrenos cultivados e incultos; frequente.<br />
141. Achyranthes áspera L. — estradas, quintaes.<br />
142. Alternanthera sessilis Br.—terrenos seccos.<br />
Chenopodiaceae<br />
143. Chenopodium acuminatum Willd. — littoral <strong>de</strong> Cacilhas.<br />
144. Basella rubra L. — Ilha Ver<strong>de</strong>, Lapa.<br />
ι
144<br />
Plumbagineae<br />
145. Plumbago Capensis Thunb. — terrenos cultivados.<br />
Plantagineae<br />
146. Plantago major L. — quintaes ; logares húmidos.<br />
Labiatae<br />
147. Dysophylla auricularia Blum.—Onze-mezas (Lapa); arrozaes, ri<br />
beiros.<br />
148. Perilla arguta Bth. — Ribeira Gran<strong>de</strong> (Lapa).<br />
149. Mentha arvensis L. var. javanica (M. javanica Blum. — terrenos<br />
cultivados.<br />
150. Salvia sp. ?<br />
151. Scutellaria indica L. — monte do Hospital, Lapa.<br />
152. Anisomeles ovata Br. — margens do Tigre.<br />
153. Leonurus sibiricus L. — montes da Penha e <strong>de</strong> S. Paulo.<br />
154. Leucas mollissimum Wall.—montes do Hospital, da Guia, etc.<br />
155. Glechoma he<strong>de</strong>racea L. — quintaes; frequente.<br />
156. Teucrium heterophyllum L'Her. — areaes <strong>de</strong> Cacilhas.<br />
157. T. stoloniferum Ham.—Hospital, Taipa, etc.; montes.<br />
Verbenaceae<br />
158. Verbena officinalis L. — estradas; frequente.<br />
159. V. sp.? — monte da Penha; logares sombrios.<br />
160. Lanlana alba Mill. — Tanque do mainato, Penha; littoral.<br />
161. L. Camara L. — Estrada da Flora; bordas dos regalos.<br />
162. L. sp.? — monte da Penha. *<br />
163. Duranta sp.?<br />
164. Caryopteris mastacanthus Schav.<br />
165. Dissolena verticillata Lour.<br />
166. Clero<strong>de</strong>ndron inerme Br. — margens do rio, Ilha Ver<strong>de</strong>, etc.; várzeas.<br />
167. C. lividum Lindl. — Ribeira Gran<strong>de</strong>, Taipa.<br />
168. C. canescens Wall. — monte do Hospital.
145<br />
Acanthaceae<br />
169. Ruellia repens L. — Lapa, etc.; sebes, bosques.<br />
170. Barberia cristata L. — terrenos cultivados.<br />
171. Justicia Gendarussa L. — terrenos cultivados.<br />
172. Hypoestes purpurea Br. — montes do Hospital, da Penha, etc.<br />
173. Rungia chinensis Benth. — Onze-mezas (Lapa); bordas dos ribeiros.<br />
174. Dicliptera chinensis Nees. — bordas das estradas.<br />
Lentibularieae<br />
175. Utricularia bifida L. — frequente nos pântanos.<br />
176. U. racemosa Wall. — frequente na Lapa ; pântanos, arrozaes.<br />
Scrophularineae<br />
177. Mazus rugosus Lour. — frequente nos terrenos cultivados.<br />
178. Pterostigma grandiflorum Benth. — D. João, Munt-chau, Lapa.<br />
179. Van<strong>de</strong>llia crustácea Benth.—Lapa; logares sombrios.<br />
180. Bonnaya veronicaefolia Spreng.<br />
181. Scoparia dulcis L. — terrenos cultivados e incultos.<br />
Solanaceae<br />
182. Solanum nigrum L. — estradas e sebes; frequente.<br />
183. S. indicum L.—terrenos incultos, estradas, montes, etc.<br />
184. S. Wrightii Benth.—terrenos cultivados e incultos.<br />
185. Capsicum annuum L.—Mong-ha, terrenos cultivados e sombrios.<br />
186. Nicotiana fruticosa L. — Ilha <strong>de</strong> D. João, monte da Penha.<br />
187. Datura alba Nees.—Monte da Penha, D. João, Lapa.<br />
Oonvolvulaceae<br />
188. Argyreia Championi Benth.—terrenos cultivados; bordas dos ribeiros.<br />
189. Ipomaea dissecta Willd. — bordas das estradas.<br />
190. I. quinata Br. — estradas e logares húmidos; frequente.<br />
i0
146<br />
191. I. pes-caprae Sw. — littoral, estrada da Guia, Cacilhas.<br />
192. I. filicaulis Blum.—Ilha Ver<strong>de</strong>.<br />
193. I. cymosa Roem. — Lapa, Colovane, Mong-ha ; bosques.<br />
194. I. chryseidis Ker.<br />
195. I. sinensis Chois — Lapa, 1). João; bosques.<br />
196. I. anceps R. et Sch. — margens do Tigre.<br />
197. L pilosa Sw.<br />
198. Evolvulus alsinoi<strong>de</strong>s L. — montes da Taipa, Colovane, Lapa, etc.<br />
Borragineae<br />
199. Heliotropium indicum L. — D. João; bordas dos ribeiros.<br />
Aselepia<strong>de</strong>ae<br />
200. Toxocarpus Wightianus Hook.<br />
201. Asclepias curassavica L. — Hospital china, etc.; terrenos cultivados.<br />
Apocynaceae<br />
202. Allamanda cathartica-vL. — Mong-ha; bordas dos ribeiros.<br />
203. Vinca rosea L. — terrenos cultivados.<br />
204. Strophantus divergens DC. — monte da Guia, junto ao cemitério parsi.<br />
Jasminaoeae<br />
205. Jasminum officinale L.<br />
206. J. solenanthum DC. — bosques da Lapa, Ilha Ver<strong>de</strong>, Mong-ha, etc.<br />
Myrsinaceae<br />
207. Aegiceras majus Gaertn. — Ilha Ver<strong>de</strong>.
147<br />
Compositae<br />
Trib. Vernoniaceae<br />
208. Vernonia cinerea Less. — quintaes e estradas; frequente.<br />
209. V. chinensis Less. — Mong-ha, monte da Penha.<br />
210. Elephantopus scaber L. — Ribeira Gran<strong>de</strong> (Lapa), montes; frequente.<br />
Trib. Eupatoriaceae<br />
211. A<strong>de</strong>nostemma viscosum Forst. «. microcephalum — Lapa; logares<br />
sombrios e húmidos.<br />
212. Ageratum conyzoi<strong>de</strong>s L. a. alba — terrenos cultivados; frequente.<br />
» » ß. coerulea — estrada da Flora; frequente.<br />
213. Eupatorium Reevesii Wall. — Ilha Ver<strong>de</strong>.<br />
214. E. Punduanum Wall. — Lapa; logares sombrios e húmidos.<br />
Trib. Asteroi<strong>de</strong>ae<br />
215. Dichrocephala latifolia DC.—Mong-ha; hortas.<br />
216. Boltonia indica Benth. — Colovane; montes.<br />
217. Aster trinervius Roxb. —Ribeira Gran<strong>de</strong>, na Lapa.<br />
218. A. baccharoi<strong>de</strong>s Steetz — outeiros.<br />
219. Erigeron linifolius Willd. (Conyza ambígua DC.) — estradas ; frequente.<br />
220. Conyza veronicaefolia Wall. — Colovane; montes.<br />
221. Blumea chinensis DC. —Ilha Ver<strong>de</strong>, Taipa, Lapa.<br />
222. B. hieracifolia DC. — terrenos seccos.<br />
223. Solidago Virga-aurea L.—Lapa, Taipa, etc.; montes.<br />
224. Inula Cappa DC. — Lapa, bordas dos arrozaes.<br />
225. Anisopappus chinensis Hook. — Ribeira Gran<strong>de</strong>, na Lapa.<br />
Trib. Ambrosieae<br />
226. Xanthium strumarium L. — Monte da Penha, Mong-ha, etc.; montes.<br />
Trib. Heliantheae<br />
227. Eclipta alba Haenk — estradas e quintaes.<br />
228. Siegesbeckia orientalis L. — estradas, campos, quintaes.
148<br />
229. We<strong>de</strong>lia calendulacea Less, — Mongha, Lapa ; bordas dos ribeiros.<br />
230. Wollastonia biflora DC. — Colovane, Cacilhas; littoral.<br />
231. Bi<strong>de</strong>ns pilosa L. — frequente em todos os terrenos.<br />
232. Glossogyne tenuifolia Cass.—montes, frequente.<br />
Trib. Anthemi<strong>de</strong>ae<br />
233. Chrysanthemum indicum L. — Colovane.<br />
234. Myriogine minuta Less. — Mongha, proximo do ribeiro.<br />
235. Artemisia vulgaris L.—Ribera Gran<strong>de</strong>, beira da agua.<br />
236. A. scoparia Wallst. Kit.<br />
Trib. Gnaphalieae<br />
237. Gnaphalium multiceps Wall. — estradas, logares seccos.<br />
Trib. Senecioni<strong>de</strong>ae<br />
238. Gynura pseudochina DC. — Taipa e Colovane.<br />
239. Senecio sonchifolius Moench. — quintaes, frequente.<br />
Trib. Cichoraceae<br />
240. Mulgedium floridanus DC. — margens do Tigre; campos.<br />
241. Sonchus oleraceus L. a. triangularis W'allr. — terrenos cultivados.<br />
Rubiaeeae<br />
242. Adina globiflora Salisb. — D. João; ribeiros.<br />
243. Hedyotis loganioi<strong>de</strong>s Benth. — logares húmidos; frequente.<br />
244. H. macrostemon Hook. — Ribeira Gran<strong>de</strong>, Onzemezas, na Lapa,<br />
Colovane, D. João.<br />
245. Ol<strong>de</strong>nlandia angustifolia Benth. — Taipa, Lapa, Colovane; logares<br />
húmidos.<br />
246. O. herbácea DC. — leitos seccos dos regatos.<br />
» » β. parviílora (O. biflora L.)<br />
247. Mussaenda pubescens Ait.<br />
248. M. erosa Champ. — Colovane, Lapa ; montes.<br />
249. Ixora stricta Roxb. — Montes, Lapa, Colovane, D. João.<br />
250. Pae<strong>de</strong>ria foetida L. — estrada da Guia, margens do Tigre.
149<br />
251. Spermacoce stricta L.—Várzeas, Lapa, Taipa.<br />
252. S. hispida L. — areal <strong>de</strong> Cacilhas.<br />
253. Knoxia corymbosa Willd. — Lapa; bordas dos ribeiros.<br />
Caprifoliaoeae<br />
254. Lonicera macrantha DC. — Lapa, nas Onze-mezas.<br />
Araliaceae<br />
255. Aralia chinensis L.<br />
256. Dendropanax protea Benth.—Ilha Ver<strong>de</strong>, Lapa; bosques.<br />
Orassulaceae<br />
257. Bryophyllum calycinum Salisb. — Penha, Lapa, Colovane, etc.<br />
gares seccos.<br />
Portulaceae<br />
258. Talinum crassifolium Willd. — terrenos cultivados.<br />
Papayaceae<br />
259. Papaya vulgaris DC. —terrenos cultivados.<br />
Oucurbitaceae<br />
260. Karivia umbellata Arn. — Mong-ha, Lapa, Colovane.<br />
261. Momordica charantia L. — Mong-ha, terrenos cultivados.<br />
262. Trichosantes cucumerina L. — frequente nos muros.<br />
263. T. coriacea Blum. — muros.<br />
Myrtaceae<br />
264. Baeckea frutescens L. — Colovane, Lapa ; montes.
150<br />
265. Psidium Guyava L. — Lapa, Colovane, D. Joâo, etc.; frequente.<br />
266. Rhodomyrtus tomentosa DC.—frequente nos montes.<br />
Melastomaceae<br />
267. Melastoma macrocarpon Don — Taipa, Colovane, D. João.<br />
268. M. <strong>de</strong>cemfidum Roxb. — outeiros.<br />
Onagraceae<br />
269. Jussiaea villosa L. — Lapa, Onze-mezas; campos.<br />
270. J. repens L. (Cubospermum palustre Lour.) — ribeiros da Lapa.<br />
271. Ludwigia parviflora Roxb. — pastagens húmidas.<br />
Rosaceae<br />
272. Rubus reflexus Bot. Reg.<br />
273. R. parvifolius L. — Colovane ; logares sombrios.<br />
274. Rosa sinica Ait. — Onze-mezas, Lapa.<br />
Leguminosae<br />
Subord. Papilionaceae<br />
Trib. Genisteae<br />
275. Crotalaria retusa L. — Lapa ; bordas dos arrozaes.<br />
276. C. elliptica Roxb. — logares 'seccos ; littoral.<br />
Trib. Indigofereae<br />
277. Indigofera hirsuta L. — margens do Tigre, Lapa ; logares húmidos.<br />
Trib. Hedysareae<br />
278. Aeschynomene indica L.<br />
279. Zornia diphylla Pers.— montes, estrada marginal da Guia, etc.<br />
280. Alysocarpus vaginalis DC. — estrada marginal da Guia.
151<br />
281. Lourea obcordata Desv. — monte da Penha.<br />
282. Desmodium triquetrum DC, — terrenos seccos.<br />
283. D. elegans Benth.—montes, estradas; frequente.<br />
284. D. pulchellum Benth. — estrada da Guia, Lapa.<br />
285. D. triflorum DC. — estrada da Guia.<br />
286. D. reticulatum Champ. — Taipa, Lapa, etc.; montes.<br />
287. Lespe<strong>de</strong>za cuneata G. Don — Taipa ; montes.<br />
Trib. Pbaseoleae<br />
288. Neustanthus chinensis Benth. — margens do Tigre; logares sombrios.<br />
289. Eriosema chinense Vog. — estrada da Guia, proximo do Hospital.<br />
290. Abrus precatorius L.—Lapa, bosques.<br />
Subord. Caesalpinieae<br />
291. Cassia occi<strong>de</strong>ntalis L. — ilha da Taipa, junto ao Pago<strong>de</strong>.<br />
292. C. tora L. — littoral, várzeas.<br />
293. C. glauca Lam.<br />
294. C. mimosoi<strong>de</strong>s L. — terrenos cultivados e jardins.<br />
Subord. Mimoseae<br />
295. Leucaena glauca Benth. — terrenos cultivados; frequente.<br />
296. Acacia farnesiana Willd. — estrada da Flora.<br />
297. A. pennata L. — tanque do mainato, monte da Penha, etc.<br />
Terebinthaeeae<br />
298. Rhus hypoleuca Champ. — Onze-mezas (Lapa), Taipa, Colovane, etc.<br />
299. R. Javanicum Lour. — bosques.<br />
Rhamnaceae<br />
300. Berchemia lineata DC.—monte <strong>de</strong> S. Paulo, junto á fortaleza.<br />
301. Sageretia theesans Brongn.—Ilha Ver<strong>de</strong>, Lapa, Taipa, etc.
152<br />
Oxali<strong>de</strong>ae<br />
302. Oxalis Martiana Zucc. — muros e quintaes; abundante.<br />
303. O. corniculata L. — frequente em todos os terrenos.<br />
304. Averrhoa Carambola L. — Ilha Ver<strong>de</strong>, Lapa ; bosques.<br />
Balsamineae<br />
305. Impatiens coccinea Sims. — frequente nos terrenos cultivados.<br />
Amp eli<strong>de</strong> ae<br />
306. Vitis corniculata Benth.— frequente nos terrenos cultivados.<br />
Aurantiaeeae<br />
307. Atalantia buxifolia Oliv. — montes da Lapa, pr. das Onze-mezas.<br />
308. A. Hindsii Oliv. — montes da Lapa, ás Onze-mezas.<br />
Sapindaceae<br />
309. Cardiospermum Halicacabum L. — logares sombrios.<br />
Tiliaceae<br />
310. Corchorus acutangulus Lam. — estradas, quintaes.<br />
Buettneriaceae<br />
311. Waltheria americana L. — Ribeira Gran<strong>de</strong> (Lapa).<br />
Sterculiaceae<br />
312. Sterculia lanceolata Cav.—Lapa, Mong-ha, Ilha Ver<strong>de</strong>; bosques.
313.<br />
314.<br />
Reevesia thyrsoi<strong>de</strong>a Lindl.—bosques.<br />
Helicteres angustifolia L. — montes; frequente.<br />
Malvaceae<br />
315. Malvastrum tricuspidatum A. Gr.—vulgar em todos os terrenos.<br />
316. Sida humilis Willd. — planícies.<br />
317. S. acuta Burm. — Taipa; montes.<br />
318. S. micans Cav.—ribeiro <strong>de</strong> Mouá, monte da Penha, etc.<br />
319. Abutilon indicum Don. — Ribeira Gran<strong>de</strong>.<br />
320. Urena lobata L. —• monte da Penha.<br />
321. U. sinuata L. — montes da Penha e da Guia.<br />
322. Hibiscus Abelmoschus L. — margens do Tigre ; bordas dos arroios.<br />
Hypericineae<br />
323. Hypericum japonicum Thumb. — Onze-mezas (Lapa); bordas dos<br />
ribeiros.<br />
324. Cratoxilon polyanthum Korth. — ilhas da Lapa e <strong>de</strong> D. João<br />
margens dos ribeiros.<br />
Caryophylleae<br />
325. Stellaria media Vill. — frequente nos terrenos seccos.<br />
326. Polycarpea corymbosa Lam.— littoral <strong>de</strong> Cacilhas, Porta do Cerco, etc.<br />
Droseraceae<br />
327. Drosera Loureiri Hook — Lapa, arrozaes.<br />
Violaceae<br />
328. Viola confusa Champ. — monte <strong>de</strong> S. Paulo.
154<br />
Bixaceae<br />
329. Scolopia chinensis Cios. — Taipa; montes, Ilha Ver<strong>de</strong>.<br />
Oappari<strong>de</strong>ae<br />
330. Capparis pumila Champ. — Lapa, Ilha Ver<strong>de</strong>.<br />
Cruoiferae<br />
331. Nasturtium montanum Wall. — estradas, terrenos seccos.<br />
332. Capsella Bursa-pastoris DC. — frequente pelas estradas.<br />
Papaveraeeae<br />
333. Argemone Mexicana L. — frequente pelos montes e terrenos seccos.<br />
Nymphaeaeeae<br />
334. Nelumbium-speciosum Willd. — tanques.<br />
Menispermaceae<br />
335. Cocculus ovalifolius DC.— Mong-ha, Taipa; logares sombrios.<br />
336. Stephania hernandifolia Walp. — estrada da Flora em Mong-ha.<br />
Ranunculaceae<br />
337. Ranunculus sceleratus L.—Várzeas, Mong-ha.
1S5<br />
A. vegetação da serra do Gerez<br />
POR<br />
J. A. Henriqiaes<br />
Em agosto <strong>de</strong> 1871 visitei pela vez primeira a serra do Gerez. 0 mau<br />
tempo e outras circumstancias obstaram a que me <strong>de</strong>morasse, tendo apenas<br />
tempo para visitar alguns pontos mais notáveis. Em 1877, no mez <strong>de</strong> julho,<br />
tive melhor occasião <strong>de</strong> percorrer os pontos principaes da serra, subindo<br />
ás maiores elevações e colhendo durante todo o tempo das excursões numero<br />
consi<strong>de</strong>rável <strong>de</strong> plantas.<br />
Desejando conhecer regularmente a flora d'esta serra e não sendo para<br />
isso bastante o que fiz, por vezes man<strong>de</strong>i proce<strong>de</strong>r a herborisações e em<br />
epochas diversas. Foi esse trabalho executado em 1883 e 1884 pelo sr. A.<br />
Moller e em 1877 e 1882 pelo empregado do jardim botânico M. Ferreira.<br />
O sr. A. Tait, minha irmã M. L. Henriques e o sr. S. dos Anjos, por<br />
vezes me têm enviado plantas colhidas no Gerez, e d'uma região próxima,<br />
da Povoa <strong>de</strong> Lanhoso, muitas recebi do sr. dr. A. <strong>de</strong> Seabra Couceiro,<br />
que ás obrigações <strong>de</strong> juiz integerrimo allia com prazer o estudo e cultura<br />
das plantas.<br />
Com os elementos assim reunidos no herbario da Universida<strong>de</strong> pareceu-me<br />
conveniente coor<strong>de</strong>nar o catalogo das plantas do Gerez, porque<br />
embora este trabalho não seja completo, não <strong>de</strong>ixará ainda assim <strong>de</strong> offerecer<br />
interesse áquelles que se <strong>de</strong>dicarem ao estudo da flora portugueza.<br />
Na formação do catalogo servi-me quasi exclusivamente dos elementos,<br />
que existem no herbario da Universida<strong>de</strong>, e como este está longe <strong>de</strong> ser<br />
completo, <strong>de</strong>vem ser tomadas como approximações não só a indicação da<br />
distribuição geographica das espécies, que vivem na serra, mas quaesquer<br />
<strong>de</strong>ducções geographico-botanicas, que n'esta introducção apresento.<br />
Preferi proce<strong>de</strong>r assim, pois que a distribuição geographica apresentada<br />
era exacta segundo os dados <strong>de</strong> que dispunha, embora mais tar<strong>de</strong> tenha
m<br />
<strong>de</strong> ser alterada n'um ou η'outro, ponto, quando o conhecimento da flora<br />
portugueza fôr mais completo.<br />
Das plantas mencionadas, as algas foram <strong>de</strong>terminadas pelo prof. Nordstedt,<br />
<strong>de</strong> Lund, e pelo sr. C. Roumeguère, <strong>de</strong> Tolosa ; os cogumelos<br />
pelo prof. Winter ; os lichenes pelo dr. Nylan<strong>de</strong>r, e as gramíneas pelo<br />
prof. Ε. Hackel. A todos com prazer aqui tributo sincero agra<strong>de</strong>cimento.<br />
Todas as outras plantas foram estudadas por mim e pelo sr. J. <strong>de</strong> Mariz<br />
e por vezes nos valeu <strong>de</strong> muito a boa vonta<strong>de</strong>, com que sempre nos tem<br />
attendido, dos distinctos botânicos M. Willkomm e J. Lange, conhecedores<br />
perfeitos da flora peninsular.<br />
Não esquecerei um nome altamente consi<strong>de</strong>rado entre os botânicos — o<br />
do sr. Ε. Boissier, por quem a sciencia está <strong>de</strong> lucto. Citoo com verda<strong>de</strong>ira<br />
sauda<strong>de</strong>, porque raras vezes terei <strong>de</strong> encontrar tanta benevolência alhada<br />
a tanto saber.<br />
#<br />
# #<br />
A serra do Gerez faz parte da serie <strong>de</strong> montanhas que ao norte limitam<br />
Portugal, sendo <strong>de</strong>pendência das montanhas da Galliza ou antes dos Pyreneus<br />
asturianos. É limitada a serra do Gerez pelos rios Cavado e Homem<br />
e é dirigida <strong>de</strong> NE por SO.<br />
Como quasi todas as montanhas que <strong>de</strong>moram para o norte do Douro,<br />
é ella toda formada <strong>de</strong> rochas graníticas. Basta observar a serra a distancia<br />
para se lhe reconhecer o constituição geognostica. É serra extremamente<br />
acci<strong>de</strong>ntada ; a par <strong>de</strong> planuras férteis como S. João do Campo,<br />
a uma altitu<strong>de</strong> superior a 600, apresenta cortes profundos.<br />
Na parte que percorri e que vai do ponto culminante — o Borrageiro<br />
a Villarinho das furnas, a serra parece dividida proximamente na direcção<br />
N. a S. por um valle estreito, que começando em Leonte (900 m<br />
) <strong>de</strong>sce até<br />
ás margens do Cavado (100 m<br />
), alargandose um pouco a partir das Caldas.<br />
Corre n'este valle o rio Caldo. Na direcção norte a <strong>de</strong>scida <strong>de</strong> Leonte é<br />
menos forte talvez e o valle termina juncto ao rio Homem (600 m<br />
).<br />
A O. d'esté valle e a pouca distancia <strong>de</strong> Leonte, levantase a 1235 o<br />
pé <strong>de</strong> Cabril e d'ahi a serra prolongase com ramificações diversas até<br />
perto <strong>de</strong> Bouro, seguindo para sul, e vae, na direcção do norte, terminar<br />
com forte inclinação perto da ponte d'Albergaria. É na base d'esta parte<br />
da serra e juncto á margem do Homem que corre a estrada romana, juncto<br />
da qual ainda se encontram alguns marcos milliarios.<br />
A nascente <strong>de</strong> Leonte fica o Borrageiro cuja altitu<strong>de</strong> é <strong>de</strong> 1433 m<br />
. D'aqui a<br />
serra dá um prolongamento, quasi parallelo ao que para sul nasce <strong>de</strong> pe<br />
<strong>de</strong> Cabril, mas com maior altitu<strong>de</strong>. Para norte esta parte da serra é mais<br />
acci<strong>de</strong>ntada.
157<br />
Uma secção da serra passando pelos dois pontos indicados — o pé <strong>de</strong><br />
Cabril e o Borrageiro, daria uma linha sinuosa, que partindo <strong>de</strong> Villarinho<br />
das furnas, na margem do Homem, a 560 m<br />
d'altitu<strong>de</strong>, iria a 1235 m<br />
,<br />
<strong>de</strong>scendo a 900 m<br />
proximamente e tornando a subir com menor inclinação<br />
a 1433 m<br />
, <strong>de</strong>scendo <strong>de</strong>pois para o Cavado.<br />
Os valles que divi<strong>de</strong>m estes dous gran<strong>de</strong>s ramos da serra têm inclinação<br />
consi<strong>de</strong>rável, pelo menos a partir das Caldas até Leonte.<br />
Em muitos sitios e do lado do Borrageiro, pelo menos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1100 m<br />
,<br />
gran<strong>de</strong>s massas graníticas se mostram completamente <strong>de</strong>spidas <strong>de</strong> vegetação,<br />
dando ã serra formas singulares.<br />
De todos os pontos da serra brota agua, que pouco a pouco forma pequenos<br />
ribeiros, que frequentemente se <strong>de</strong>spenham <strong>de</strong> gran<strong>de</strong> altura em<br />
vistosas cascatas, levando agua para os rios que correm nos valles, que<br />
cortam a serra.<br />
Durante parte do inverno os pontos elevados da serra são cobertos <strong>de</strong><br />
neve.<br />
#<br />
Os primeiros botânicos que procuraram conhecer a vegetação da serra<br />
foram Brotero, e o con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Hoffmansegg com o prof. Link.<br />
Da exploração feita pelo dr. Brotero não ha noticia especial. Apenas<br />
pelo que se lê na Flora lusitanica se sabe o resultado dos trabalhos feitos.<br />
Não é gran<strong>de</strong> o numero <strong>de</strong> plantas, que o dr. Brotero cita do Gerez,<br />
ainda que é <strong>de</strong> crer que outras, cuja area geographica é mais extensa,<br />
ahi fossem cornprehendidas em phrases um pouco geraes, tão frequentes<br />
na Flora e que apenas <strong>de</strong>signam as províncias.<br />
As plantas referidas ao Gerez, na Flora lusitanica e m Phytographia<br />
são em numero <strong>de</strong> oitenta, assim distrihuidas :<br />
Acotyledoneas 24<br />
Gymnospermicas 2 .<br />
Wonocotyledoneas 15<br />
Dicotyledoneas 39<br />
Os dous sábios allemães Hoffmansegg e Link permaneceram nas Caldas<br />
durante quatro semanas, e nesse tempo percorreram a serra em varias<br />
direcções e po<strong>de</strong>ram colligir bom numero <strong>de</strong> plantas, algumas das quaes<br />
são mencionadas na Fiore portugaise e d'outras <strong>de</strong>u noticia o prof. Link<br />
no Journal für die Botanik <strong>de</strong> Schrä<strong>de</strong>r.<br />
Consultando um manuscripto do dr. Neves e Mello, no qual se acham<br />
transcriptas relações <strong>de</strong> plantas colligidas pelos dois botânicos, pô<strong>de</strong>
158<br />
dizer-se que o numero total das espécies colhidas subiu a cento e trinta e<br />
seis, distribuídas do modo seguinte :<br />
Acotyledoneas 51<br />
Gymnospermicas 2<br />
Monocotyledoneas 21<br />
Dicotyledoneas 62<br />
Só mais tar<strong>de</strong> em 1828 o dr. João Pinto Rebello <strong>de</strong> Carvalho, obrigado<br />
a permanecer durante algum tempo no Gerez por motivos políticos e voltando<br />
para fazer uso das aguas em 1835 e 1836, se <strong>de</strong>dicou ao estudo da<br />
historia natural da serra do Gerez. Como medico, mereceu-lhe mais especial<br />
attenção o estudo das aguas thermaes, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> muito conhecidas pelas<br />
diversas applicações fherapeulieas, que d'elles se fazia. Na Noticia<br />
topographica e physica do Gerez e das suas aguas thermaes, publicada em<br />
1848, o dr. Rebello <strong>de</strong> Carvalho menciona duzentas e vinte oito espécies<br />
<strong>de</strong> plantas, que po<strong>de</strong>m assim ser distribuídas :<br />
Acotyledoneas 34<br />
Gymnospermicas 2<br />
Monocotyledoneas 46<br />
Dicotyledoneas 146<br />
Algumas das plantas enumeradas na publicação citada não vão indicadas<br />
no presente catalogo, por que nunca as encontrei.<br />
Outras explorações botânicas têm sido realisadas no Gerez. Citam-se<br />
trabalhos do barão <strong>de</strong> Castello <strong>de</strong> Paiva, dos quaes não pu<strong>de</strong> ter noticia<br />
certa, apesar das muitas diligencias que para a obter empreguei.<br />
O dr. Welwitsch visitou com certeza o Gerez e <strong>de</strong>ve ser valiosa a collecção<br />
<strong>de</strong> plantas por elle reunidas. Apenas tenho noticia d'algumas, que<br />
são mencionadas nas publicações do sr. con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Ficalho.<br />
Ultimamente, em 1882, colligiram plantas n'esta serra os srs. Hermenegildo<br />
Capello e Leonardo Torres e da viagem feita ha uma curiosa<br />
noticia, publicada no Boletim da Socieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> Geographia <strong>de</strong> Lisboa.<br />
N'este verão o sr. Cor<strong>de</strong>r, levado pelo <strong>de</strong>sejo <strong>de</strong> conhecer as espécies<br />
<strong>de</strong> Narcissus, que viviam na serra, fez n'ella uma excursão em companhia<br />
do sr. A. Tait, muito distincto botânico amador, colhendo exemplares<br />
d'aquellas plantas, sendo uma muito interessante, segundo me affirmaram<br />
estes senhores.<br />
#<br />
# #<br />
O prof. Link <strong>de</strong>screvendo a serra diz o seguinte :<br />
«A certa distancia <strong>de</strong> Bouro começamos a subir os primeiros graus da
159<br />
serra do Gerez; apenas chegados ao cimo d'estes rochedos achamos um<br />
caminho muito agradável, que apesar dos precipícios que o cercam offerece<br />
<strong>de</strong>liciosa sombra <strong>de</strong> castanheiros e carvalhos.<br />
De todas as partes se notam vários regatos caindo em cataractas e<br />
espalhando-se por meio <strong>de</strong> assu<strong>de</strong>s sobre os diversos prados.<br />
Descobre-se do outro lado um valle profundo, cuja encosta rápida se<br />
transforma em geios bellamente cultivados. Atravez d'estes bastos arvoredos<br />
encontram-se casas <strong>de</strong>stacadas.<br />
Caminha-se (no valle das Caldas) á sombra <strong>de</strong> altos e folhados carvalhos;<br />
varias ribeiras sussurram em torno e <strong>de</strong>scobrem-se logo os rochedos nus e<br />
<strong>de</strong>stacados. A montanha toma um aspecto selvagem e majestoso.<br />
Das Caldas sobe-se á Portella do Homem por um carreiro commodo;<br />
uma bella matta <strong>de</strong> carvalhos se esten<strong>de</strong> até aos très quartos da altura, e<br />
acham-se aqui, assim como nos arredores da Portella, gran<strong>de</strong> copia <strong>de</strong><br />
Arandos (Vaccinium Myrtillus) <strong>de</strong>sconhecidos em Portugal, bem como<br />
outras muitas plantas raras também no paiz.<br />
Esta scena muda <strong>de</strong> repente no alto: os carvalhos <strong>de</strong>sapparecem e não<br />
se topam senão arvores do norte, que não ha nem nas planícies, nem nas<br />
outras montanhas do reino. . .<br />
As sumida<strong>de</strong>s das montanhas compõem-se <strong>de</strong> rochas amontoadas umas<br />
sobre as outras.»<br />
Esta curta <strong>de</strong>scripção <strong>de</strong> Link dá uma i<strong>de</strong>ia verda<strong>de</strong>ira do aspecto<br />
botânico do Gerez. Convém porém <strong>de</strong>scer a <strong>de</strong>scripções mais minuciosas.<br />
A região inferior da serra, nas proximida<strong>de</strong>s dos rios Cavado, Homem<br />
e Caldo até Villarinho das furnas e Caldas apresenta o mesmo aspecto e<br />
vegetação egual â que se encontra em todo o Minho. É frequentíssimo o<br />
carvalho (Quercus pedunculala), o castanheiro, a oliveira e nas margens<br />
dos campos e dos caminhos entre estas arvores não é rara a ceregeira,<br />
pela qual trepa a vi<strong>de</strong>ira. Dão estas arvores dispostas na orla das estradas<br />
effeitos admiráveis. Plantas mais exigentes são cultivadas com proveito,<br />
entre outras a laranjeira, que produz nas proximida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Bouro fructos<br />
<strong>de</strong> optima qualida<strong>de</strong>. D'esta encontram-se alguns exemplares nas Caldas.<br />
N'esta zona cultivam-se todos os cereaes, predominando o milho.<br />
O milho, o centeio e a vinha são cultivados ainda regularmente em<br />
S. João do Campo, a 600 m<br />
, e é muito natural que a maior altura po<strong>de</strong>ssem<br />
dar resultados.<br />
Saindo fora da zona cultivada, encontram-se os montes cobertos <strong>de</strong><br />
pequena vegetação, composta d'algumas urzes (Erica cinerea, E. umbellala)<br />
e <strong>de</strong> tojos (Ulex europaeus e U. nanus). A distancia das Caldas, antes <strong>de</strong><br />
chegar á ponte sobre o Caldo, encontram-se ainda grupos consi<strong>de</strong>ráveis<br />
<strong>de</strong> pinheiro bravo (Pinus Pinaster).
160<br />
A vegetação rasteira conserva-se em todos os logares on<strong>de</strong> o homem<br />
tem exercido a sua acção especial. Assim nas proximida<strong>de</strong>s das Caldas,<br />
d'aqui até S. João do Campo, nas proximida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Villarinho são raras as<br />
arvores.<br />
Nos pontos <strong>de</strong> roais difficil accesso, ou para fora dos quaes não é fácil<br />
transportar ma<strong>de</strong>iras, e especialmente quando ha humida<strong>de</strong> conveniente,<br />
a scena muda completamente, vendo-se os terrenos cobertos <strong>de</strong> vegetação<br />
arbórea vigorosa.<br />
Quem sobe das Caldas para Leonte e chega á Preguiça fica surprehendido<br />
com a formosa paizagem que <strong>de</strong>scobre. Des<strong>de</strong> o apertado leito do rio,<br />
que se não vê, mas só se ouve, até aos pontos mais elevados da montanha,<br />
que d'aquelle ponto po<strong>de</strong>m ser observados, a floresta cobre tudo com uma<br />
espessa folhagem. Superior effeito produz a vegetação da serra, quando é<br />
observada da ponte d'Albergaria. Vê-se ahi a serra cortada n'umas poucas<br />
<strong>de</strong> direcções por profundos valles e a encosta dos morros coberta <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>nsíssima floresta, <strong>de</strong>ixando apenas <strong>de</strong>scobrir no alto rochedos imponentes<br />
pela gran<strong>de</strong>za e pela forma. A paizagem é d'um effeito admirável juncto<br />
á Ponte feia. Uma extensa floresta <strong>de</strong> carvalhos, subindo a gran<strong>de</strong> altura,<br />
acompanha a margem do Homem, e é coroada por picos graníticos <strong>de</strong><br />
forma notabilissima.<br />
Referindo-se a esta paragem diz o prof. Link :<br />
«Nenhum viajante visitará sem gosto estes sitios aprasiveis que junctam<br />
á belleza dum clima quente a fresquidão que nos offerecem os do norte.<br />
Sobre as margens do Lima, a pouca distancia d'aqui, os soldados romanos<br />
recusaram-se a seguir o seu capitão, e com muito custo <strong>de</strong>ixaram este<br />
paiz encantador; elles <strong>de</strong>ram ao rio o nome <strong>de</strong> Lelhes (esquecimento).<br />
Rios Caldo, Homem, e Cavado merecem esta <strong>de</strong>signação. O encanto que<br />
elles <strong>de</strong>rramam sobre estes sitios faz esquecer as florestas da nossa pátria<br />
e ainda as <strong>de</strong> Inglaterra.»<br />
É juncto ao Homem, na base da parte mais arborisada do Gerez, que<br />
passa a estrada romana, da qual falia o prof. Link da seguinte jorma.i<br />
«Encontram-se aqui as ruinas d'uma ponte romana e bom numero <strong>de</strong><br />
pilares <strong>de</strong> pedra que noutras eras ornavam a gran<strong>de</strong> estrada construída<br />
pelos romanos. Estes vestígios da arte, encontrados n'estas regiões solitárias<br />
e selvagens, causam funda impressão : as aguas do rio, correndo torrencialmente,<br />
não têm podido, apesar dos séculos, <strong>de</strong>struir as obras edificadas<br />
por aquelle povo formidável.»<br />
A vegetação arbórea d'esta parte da serra até 900 m<br />
é formada principelo<br />
Quercus pedunculata, Acer Pseudo-Plalanus, Prunus Lusitanica, llex<br />
aquifolium e Arbutus unedo. Des<strong>de</strong> a Preguiça até Leonte, caminha-se<br />
sempre á sombra da floresta <strong>de</strong>nsa, formada por estas espécies. De Leonte<br />
á Ponte feia, nos logares em que a acção <strong>de</strong>struidora do homem se não
161<br />
fez sentir, queimando ou <strong>de</strong>scascando as arvores, as mesmas espécies, mas<br />
o Q. pedunculala em maior força, cobrem o terreno com egual vegetação.<br />
N'um dos curraes <strong>de</strong> Leonte ha alguns carvalhos com perto <strong>de</strong> 20 m<br />
<strong>de</strong><br />
altura e com a circumferencia <strong>de</strong> 4 m<br />
,38. Perto do curral d'Albergaria um<br />
carvalho tinha também 4 m<br />
,72 em circumferencia.<br />
A vegetação arbustiva d'esta parte da serra compõe-se essencialmente<br />
<strong>de</strong> diversas espécies <strong>de</strong> Erica, dominando a E. arbórea, do Cylisus albus,<br />
Sarolhamnus scoparius, S. eriocarpus, A<strong>de</strong>nocarpus intermedius, Rhamnus<br />
Franquia, e do Fraxinus anguslifolia. Foi n'esta região e perto das Caldas<br />
que o sr. Tait encontrou o Phila<strong>de</strong>lphus coronarius, que não julgo indígena.<br />
A Wodwardia radicam vive também n'esta região, não passando talvez<br />
para altitu<strong>de</strong> superior a 400 m<br />
.<br />
Subindo <strong>de</strong> Leonte em direcção ao Borrageiro nota-se a diminuição em<br />
numero e gran<strong>de</strong>za do Q. pedunculala, sendo substituído pouco a pouco<br />
pelo Q. Tozza, pouquíssimo frequente para baixo <strong>de</strong> Leonte. Encontram-se<br />
bons exemplares d'esté carvalho. Na Cabeça do Forno velho medi alguns,<br />
que tinham em circumferencia 3 m<br />
,2S.<br />
O Q. pedunculala vae até pouco acima <strong>de</strong> 1000 m<br />
e o Q. Tozza encontra-se<br />
a pouco mais <strong>de</strong> Í200 m<br />
.<br />
A partir d'esta altitu<strong>de</strong> a vegetação arbórea fica limitada aos córregos<br />
pelos quaes corre a agua e quasi reduzida á Betula pubescens, Taxus baccata,<br />
acompanhadas pela Erica arbórea e E. aragonensis. A vegetação<br />
rasteira é composta quasi exclusivamente da. E. cinerea, umbellata. Calluna<br />
vulgaris, Lilhospermum prostralum com flores d'uma lindíssima côr<br />
azul, e <strong>de</strong> algumas cistineas.<br />
Entre 1200 e 1300 m<br />
termina completamente a vegetação arbórea e<br />
d'ahi até ao alto do Borrageiro, encontra-se apenas as Ericas, o Amelanchier<br />
vulgaris, n'um ou n'outro sitio a Genista micrantha, o Juniperus nana e<br />
quasi no ponto mais elevado a Armeria Willkommii.<br />
Em resumo, a serra do Gerez apresenta très zonas, regularmente caraclerisados<br />
: a 1." em que dominam os Quercus pedunculala e Q. pubescens.<br />
N'esta zona estão os terrenos cultivados e muitos outros em que pelo<br />
menos a cultura do centeio seria fácil. Esta zona vai até pouco mais <strong>de</strong><br />
1200. É na parte superior d'esta zona que se encontra em abundância<br />
o Eryngium Duriaeanum.<br />
Na 2." zona domina já a vegetação rasteira, e as únicas arvores que<br />
se encontram são a Betula e o Taxus l<br />
, que não passam <strong>de</strong> 1300 m<br />
.<br />
1<br />
Acima do curral do Vidoal encontrei bétulas com 0 M<br />
,S2 em diâmetro e Taxus com<br />
0,40.. Tem uma e outra espécie pequena altura.<br />
, 11
162<br />
A 3. a<br />
é formada por pequenos arbustos rasteiros, dos quaes o mais<br />
consi<strong>de</strong>rável é o Juniperus.<br />
Passando a analyse mais especial da vegetação da serra em vista das<br />
espécies mencionadas no catalogo, vê-se que não é gran<strong>de</strong> o numero <strong>de</strong><br />
espécies. Mostra isso o quadro seguinte :<br />
Fungos 32<br />
Algas 9<br />
Lichenes 32<br />
Hepáticas 12<br />
Musgos . .. 57<br />
Fetos 17<br />
Gymnospermicas 2<br />
Monocotyledoneas 88<br />
Dicotyledoneas 238<br />
Examinando agora d'um modo mais particular vê-se que são mal representadas<br />
as diversas famílias. É o que mostra o quadro seguinte :<br />
Todas as outras famílias (42) têm, na maior parle, apenas um representante.<br />
Procurando conhecer a area geographica das planlas que vivem no
163<br />
Gerez, encontramos só duas espécies proprias da serra — o íris Boissieri<br />
e a Armeria Willkommi.<br />
Só oito, além d'estas duas espécies, sSo proprias <strong>de</strong> Portugal, e são o<br />
Narcissus refiexus, Allium lusitanicum, Salix atrocinerea, Verbascum Henriquesii,<br />
Scrophularia sublyrata, Veronica micranlha, Silène melandroi<strong>de</strong>s,<br />
Ranunculus bupleuroi<strong>de</strong>s.<br />
São proprias da peninsula ibérica quarenta e cinco espécies. São communs<br />
a toda a região mediterrânea outras quarenta e cinco espécies. O<br />
resto, isto é, duzentas e cincoenta e cinco espécies, ou quasi 74% são da<br />
larga distribuição geographica.<br />
Com relação a Portugal, fundando-me no que encontro especialmente<br />
no herbario da Universida<strong>de</strong>, posso indicar apenas trinta e oito espécies<br />
como proprias do norte do paiz ; cento e quatro estão distribuídas, pelo<br />
menos, até á parte media <strong>de</strong> Portugal. Todas as outras, ou duzentas e très<br />
espécies, que representam quasi 59% do total das espécies acham-se<br />
distribuídas senão em todo o paiz, pelo menos na maior parte.<br />
Não é fácil estabelecer comparações com a vegetação da serra da Estrella,<br />
porque falta para isso o conhecimento aproximado da vegetação d.a<br />
zona inferior. Alguns pontos <strong>de</strong> comparação porém é possível estabelecer,<br />
com relação ãs famílias e espécies mais importantes.<br />
Com relação ãs famílias apenas indicarei como muito salientes as differenças<br />
que mostra o quadro seguinte :<br />
A comparação da vegetação das duas serras portuguezas dá contrastes<br />
pronunciados. A serra da Estrella não é abundante em agua e é extremamente<br />
pobre <strong>de</strong> vegetaes arbóreos. Em parte nenhuma, mesmo perto<br />
das povoações, apparece o numero e vigor dos carvalhos do Gerez.<br />
Uma gran<strong>de</strong> parte da Estrella é coberta quasi só por uma cistacea —<br />
o Halimium occi<strong>de</strong>ntale—ao passo que no Gerez esta espécie tem uma<br />
importância relativa muito pequena, dominando mais as urses rasteiras.<br />
A cultura do centeio tem no Gerez limite bem inferior ao que se observa<br />
na Estrella. Creio porém que esta cultura po<strong>de</strong>ria fazer-se em altitu<strong>de</strong>s<br />
maiores.
164<br />
A differença com relação â vegetação arbórea po<strong>de</strong>rá talvez ter uma<br />
explicação na qualida<strong>de</strong> dos gados que pastam nas duas serras. Na Estrella<br />
pastam milhares <strong>de</strong> cabras, que nada poupam : no Gerez só se encontram<br />
manadas <strong>de</strong> vaccas, cuja acção <strong>de</strong>struidora está longe <strong>de</strong> se parecer com<br />
a d'aquelles animaes. Maior damno causa o homem, que, imprevi<strong>de</strong>nte,<br />
<strong>de</strong>stroe as florestas por mil modos, sendo o mais simples o fogo.<br />
Ao <strong>de</strong>scer paca Albergaria, ao lado esquerdo do caminho, este agente<br />
<strong>de</strong>struiu completamente as arvores e a vegetação arbustiva n'uma extensão<br />
consi<strong>de</strong>rável <strong>de</strong> terreno, que agora está completamente nua.<br />
Com relação aos limites <strong>de</strong> vegetação das espécies mais importantes<br />
observam-se differences consi<strong>de</strong>ráveis como se vé do seguinte quadro ;
165<br />
Oatalogo das plantas qxie vivem na serra do Gerez<br />
TJredinei<br />
1. Uromyces Behenis (D. C.)<br />
2. Puccinia flosculosorum (Alb. et Schw.)<br />
3. Phragmidium violaceum (Schultz.)<br />
4. Gymnosporangium juniperinum (L.)<br />
5. Cronartium asclepia<strong>de</strong>um (Willd.)<br />
6. Sphaerella Clymenia Sacc.<br />
7. Phyllachora Graminis (Pers.)<br />
8. P. betulina (Fr.)<br />
9. Stegia Ilicis (Chev.)<br />
10. Cercospora Moleriana Winter.<br />
Sphaeriei<br />
Dothi<strong>de</strong>aoei<br />
Phaci<strong>de</strong>acei<br />
Dematiei<br />
ι Vid. Boi. da Soe. Brot. III, pag. 51 e seg.
11. C. Periclymeni Winter.<br />
12. Ramularia Primulae Thum.<br />
13. R. pratensis Sacc.<br />
14. R. variabilis Fuckel.<br />
15. Ovularia obliqua (Cooke.)<br />
16. Gleosporium nobile Sacc.<br />
166<br />
Hymenulacei<br />
Phyllostictei<br />
17. Ascochyta Molleriana Winter. 1<br />
18. Phyllosticta Aquilegiae Roumeg. et Pat.<br />
19. P. he<strong>de</strong>ricola Dur. et Mtg.<br />
20. P. infuscata Winter.<br />
21. P. ruscicola Dur. et Mont.<br />
22. P. Rhamni Westd.<br />
23. Septoria Aceris Berk, et Br.<br />
24. S. Epilobii Westd.<br />
25. S. Eupatorii Desmaz.<br />
26. S. He<strong>de</strong>rae Desm.<br />
27. S. quercina Desmaz.<br />
28. S. Rubi Westd.<br />
29. S. salicicola (Fries.)<br />
30. S. Vincetoxici (Schub.)<br />
31. S. botulina Passerini.<br />
32. S. pyricola Desm.<br />
ê 33. Gomphonema gracile Ehr.<br />
Perto das Caldas (J. H.)<br />
1<br />
Algac<br />
Diatomaceae 4<br />
Determinadas pelo dr. II. van Heurck.<br />
Raphi<strong>de</strong>ae
1^34. Achnantes lanceolata Breb.<br />
Perto das Caldas (J. H.)<br />
1 35. Eunotia pectinalis Rabenh.<br />
forma curta.<br />
Perto das Caldas (J. H.)<br />
l 36. Odontidium hiemale Heib.<br />
var. mesodon.<br />
Perto das Caldas (J. H.)<br />
( 37. Nitzschia communis Rabenh.<br />
167<br />
Pseudo-Raphi<strong>de</strong>ae<br />
Oscillarieae Kg.<br />
^38. Symphyothrix thermalis Kg.<br />
Na agua, á temperatura <strong>de</strong> 44° (Welw, J. H., Moll.)<br />
TJlotricheae Kg.<br />
39. Ulothrix subtilis Kg.<br />
Leonte (Moll.)<br />
J 40. U. inaequalis Kg. v. incrustata.<br />
Rio Caldo, p. Caldas do Gerez (J. H.)<br />
Characeae Rich.<br />
41. Nitella ornithopoda A. Br. forma brachyphylla.<br />
Ao N. do Borrageiro (Moll.)<br />
Lichenes<br />
Fam. Collemacei<br />
Lichinei<br />
42. Ephebe pubescens. Fr.<br />
Sobre as pedras húmidas a 1200 m<br />
(J. H.)<br />
Determinação duvidosa, <strong>de</strong>vida á imperfeição dos exemplares.
43. Collema aggregatum Nyl.<br />
Nos carvalhos (J. H.)<br />
168<br />
Gollemei<br />
Sphaerophorei<br />
44. Sphaerophoron compressum Ach.—Brot. II, p. 461—72.<br />
Gerez (Brot.)<br />
Fam. Lichenacei<br />
Cladoniei<br />
•45. Cladonia pyxidata Fr. f. costata Flk —Brot. II, p. 458—65.<br />
Gerez (C. Monteiro.)<br />
46. C. cariosa Flk.<br />
Gerez (C. Monteiro.)<br />
47. C. fimbriata Hoffm.<br />
Gerez (C. Monteiro.)<br />
f. subcornuta Nyl. —Brot. II, p. 460—68.<br />
Gerez (Brot, e C. Monteiro).<br />
48. C. furcata Hoffm.—Brot. II, p. 460—69.<br />
Gerez (C. Monteiro.)<br />
49. C. pungens Flk.<br />
Gerez (C. Monteiro.)<br />
50. C. squamosa Hoffm.<br />
51. C. bacillaris Nyl.<br />
52. Cladina rangiferina Nyl. —Brot. II, p. 460—70.<br />
53. C. sylvatica Nyl.<br />
Gerez (C. Monteiro.)<br />
Stereocaulei<br />
54. Stereocaulon con<strong>de</strong>nsatum Ach.—Brot. II, p. 461—71.<br />
OBS. Refiro a esta espécie o St. paschale, citado por Brotero, peia razão <strong>de</strong><br />
encontrar na serra esta espécie, mas unicamente aquella, que não é rara.
169<br />
TJsneei<br />
55. Usnea florida Hoffm. — Brot. II, p. 462—78.<br />
56. U. ceratina Ach.<br />
Gerez (C. Monteiro.)<br />
Ramalinei<br />
57. Evernia Prunastri Ach.<br />
Gerez (G. Monteiro e J. H.)<br />
58. Cetraria aculeata Fr.<br />
Oetrariei<br />
Peltigerei<br />
59. Peltigera canina Hoffm. —Brot. II, p. 452—51.<br />
Gerez (C. Monteiro.)<br />
60. Parmelia caperata Ach. —Brot. II, p. 448—42.<br />
Gerez (C. Monteiro.)<br />
61. P. cetrarioi<strong>de</strong>s Delise.<br />
Gerez (C. Monteiro.)<br />
62. P. saxatilis Ach. β. omphalo<strong>de</strong>s.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (P. Couceiro).<br />
63. Ricasolia herbácea (Huds).<br />
Gerez (C. Monteiro.)<br />
Parmeliei<br />
64. 'Stictina sylvatica Nyl. —Brot. II, p. 451—48.<br />
Gerez (Brot., J. H., C. Monteiro).<br />
65. Lobaria pulmonacea Nyl. — Brot. II, p. 450—47.<br />
Gerez (C. Monteiro.)
170<br />
Gyrophorei<br />
66. Umbilicaria pustulata lloffm. — Brot. II, p. 455—-62.<br />
67. U. spodochroa Hoffm.<br />
Lecanorei<br />
68. Pannaria muscorum Nyl.<br />
69. Coccocarpia plúmbea Nyl.<br />
70. Lecanora tartarea Ach. f. crassissima Nyl.<br />
71. Pertusaria communis DC.<br />
GrapM<strong>de</strong>i<br />
72. Graphis scripta Ach. — Brot. II, p. 439—5.<br />
Gerez (Welwistsch.)<br />
Hepaticae<br />
Jungermaniaceae Dmrt.<br />
73. Frullania Tamarisci Dmrt.—Brot. II, p. 424—10.<br />
Gerez (J. H.; Newt.)<br />
74. Radula complanata Dmrt. — Brot. II, p. 424—9.<br />
Gerez (J. Newt.)<br />
75. Scapania subalpina Dmrt.<br />
76. Sc. nemorosa Dmrt. — Brot. II, p. 424—7.<br />
Gerez (J. Newt.)<br />
77. Diplophyllum albicans Dmrt.<br />
78. Aplozia crenulata Dmrt.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (dr. Couceiro).<br />
79. Tricholea tomentella Dmrt.<br />
Gerez (Link ; Welw ; J. II.)<br />
80. Metzgeria furcata Dmrt. — Brot. II, p. 425 — 13.<br />
81. Aneura pinguis Dmrt. — Brot. II, p. 425—14.
171<br />
Marchantiaceae Dmrt.<br />
82. Marchanda polymorpha L.— Brot. II, p. 426—1.<br />
83. Anthoceros laevis L. —Brot. II, p. 430—1.<br />
jVtxxsci<br />
Weisiaceae<br />
84. Cynodontium gracilescens Sch.<br />
85. Dicranoweisia ßruntoni Sch.<br />
86. Dicranum scoparium Hedw. — Brot. II, p. 405—3.<br />
Gerez (Welw.; J. H.)<br />
Fissi<strong>de</strong>ntaceae<br />
87. Fissi<strong>de</strong>ns serrulatus Brid.<br />
88. F. dicipiens De Not.<br />
89. F. Welwitschii Sch.<br />
Gerez (Welwitsch, 1848); <strong>de</strong>scendo <strong>de</strong> Leonte para Albergaria<br />
(J. H.)<br />
Ceratodontaoeae<br />
90. Ceratodon purpureus Brid.—Brot. II, p. 405—2.<br />
Grimmiaceae<br />
91. Grimmia Schultzii Brid.<br />
Gerez (Welwit.)<br />
92. G. funalis Br. et Sch.<br />
93. Racomitrium aciculare Brid.<br />
94. B. heterostichum Brid. — Brot. Il, p. 409—6.<br />
Gerez (Brot.)
172<br />
95. R. canescens Brid. — Brot. II, p. 409—4.<br />
Gerez (Brot.; Link.)<br />
96. R. lanuginosum Brid. —Brot. II, p. 409—5.<br />
Gerez (Brot.; Link.) ^<br />
97. Hedwigia ciliata Ehrh. — Brot. II, p. 410—11.<br />
Gerez (Link; Brot.; J. H.)<br />
98. Ulota crispa Brid. —Brot. II, p. 41114.<br />
99. U. Hutchinsiae Sch.<br />
100. Orthotricum liocarpum Br. et Sch.<br />
Physcomitrieae<br />
101. Entosthodon Templetoni Schwaegr.<br />
102. Funaria hygrometica Hedw.— Brot. II, p. 405—<br />
Bryeae<br />
103. Webera elongata Schwaegr.<br />
104. Bryum alpinum L. var. méridionale.<br />
105. B. atropurpureum W. et M.<br />
106. Mnium punctatum Hedw. — Brot, II, p. 407—1<br />
107. M. undulatum Hedw. — Brot. II, p. 407—10.<br />
Aulocomnieae<br />
108. Aulocomnium androgynum Schwaegr.<br />
Bartramieae<br />
109. Bartramia pomiformis Hedw. — Brot. II, p. 408<br />
110. Philonotis fontana Brid. —Brot. II, p. 406—6.<br />
Gerez (Link, J. H.)<br />
Polytricheae<br />
111. Pogonatum aloi<strong>de</strong>s P. Beauv. —Brot. II, p. 404<br />
112. P. alpinum Röhl. —Brot. II, p. 4044.<br />
ν (Link).
173<br />
113. Polytrichum piliferum Schreb. — Brot. IF, p. 404—3.<br />
114. P. juniperinum Hadw.— Brot. II, p. 403—2.<br />
115. P. commune L. — Brot. II, p. 403 — 1.<br />
B u x b a t i m i e a e<br />
116. Diphyscium foliosum Mohr. — Brot. II, p. 419—1.<br />
Gerez (Link ; J. Η )<br />
Fontinaleae<br />
117 Fontinalis Duriaei Sch. —Brot. II, p. 417—2 (?)<br />
Gerez (Link, Brot.; J. H.)<br />
Neckereae<br />
118. Neckera crispa Hedw. — Brot. II, p. 403—3.<br />
Gerez (Link).<br />
Leucodonteae<br />
119. Leucodon sciuroi<strong>de</strong>s Schwaegr.<br />
120. Pterogonium gracile Swartz — Brot. II, p. 414—4.<br />
121. Antitrichia curtipendula Brid. — Brot. II, p. 415—5.<br />
Gerez (Link; J. H.)<br />
Hookerieae<br />
122. Pterygophyllum lucens Brid. — Brot. II, p. 415—8.<br />
Gerez (Link ; J. H.)<br />
Thui<strong>de</strong>ae<br />
123. Thuidium tamariscinum Br. et Sch. —Brot. II, p. 415—10.<br />
Gerez (Welw).
174<br />
Pterigynandrae<br />
124. Camptothecium nitens Sch.— Brot. II, p. 416—19.<br />
(Brot.)<br />
Bracüytheceae<br />
125. Brachythecium rivulare Br. et Sch.<br />
126. B. rutabulum Br. et Sch.<br />
127. Eurhynchium myosuroi<strong>de</strong>s Sch.<br />
128. Rhynchostegium rusciforroe Br. et Sch. var. proliferum.<br />
129. Thamnium alopecorum Sch.<br />
Hypneae<br />
130. Amblystegium rivulare Br. et Sch.<br />
131. A. riparium Br. et Sch. — Brot. II, p. 416—18.<br />
Gerez (Brot.; J. H.)<br />
132. Hypnum cupressiforme L. — Brot. II, p. 416—14.<br />
133. H. cuspidatum L. var. gracilescens.<br />
134. H. purum L. — Brot. II, p. 416—17.<br />
Gerez (Brot.; Link; J. H.)<br />
135. H. lusitanicum Sch.<br />
136. H. splen<strong>de</strong>ns Sch.<br />
137. H. loreum Sch.<br />
Gerez (Welw).<br />
138. Andreae petrophylla Ehr.<br />
Gerez (Link; J. H.)<br />
139. A. rupestris Sch.<br />
Gerez (Welw.)<br />
140. Sphagnum acutifolius Ehrh.<br />
Andreae<br />
Sphagnaceae
178<br />
Polypodiaceae Endi.<br />
141. Gymnogramma Ieptophylla Desv. — Brot. II, p. 398—6. '<br />
Caldas do Gerez (J. H.)<br />
Port. — Portugal quasi todo.<br />
Area geogr. — Das Canárias até á França austral ; <strong>de</strong> Portugal<br />
até Creta.<br />
142. Polypodium vulgare L. a. genuinum Wk. — Brot. II, p. 397—1.<br />
β. serratum W.<br />
α) até Leonte (J. H.); « e β) Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Das Canárias até á Laponia; em todas as regiões<br />
<strong>de</strong> oriente a occi<strong>de</strong>nte.<br />
143. Pteris aquilina L. —Brot. II, p. 396—1.<br />
Leonte, Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Moller e Dr. Couceiro).<br />
Port. — Frequente em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Das Canárias a Laponia; d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />
143. Blechnum Spicant Rth. —Brot. II, p. 400—2.<br />
Caldas do Gerez (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Port.—Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal ás ilhas<br />
Aleutiannas.<br />
144. Scolopendrium officinale Sm. —Brot. II, p. 398—1.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />
Port.—Em quasi todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Shetland ; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />
do Ourai.<br />
148. Asplénium Trichomanes L.—Brot. II, p. 399—4.<br />
Caldas do Gerez (J. H.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Islândia ; da America á Siberia<br />
do Baikal.<br />
146. A. Petrarchae DC.<br />
Gerez (J. TL)<br />
Port.—Algarve, Serra <strong>de</strong> Monchique (W. Tait.)<br />
Area geogr. — Península ibérica ; França e Secilia.<br />
147. A. lanceolatum Fíuds.
176<br />
Caldas do Gerez, Penedo (J. EL); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Port. — Frequente nas províncias do norte.<br />
Area geogr. — Dos Açores a Inglaterra; da Inglaterra á Grécia.<br />
148. A. Adianthum nigrum L. — Brot. II, p. 399—6.<br />
Caldas do Gerez (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />
Port.—Frequente em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira até á Noruega ; da Ma<strong>de</strong>ira até a<br />
Siberia do Ourai.<br />
149. A. Filix foemina Brnhd. — Brot. II, p. 397—3.<br />
Gerez (Link 1<br />
); Caldas do Gerez (M. Fer.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />
(Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />
Port. — Frequente em todo o Portugal.<br />
Area geogr.—Das Canárias ás ilhas Lofio <strong>de</strong>n ; da America<br />
até ás ilhas Aleutiannas.<br />
150. Cystopteris fragilis Brnhd. —Brot. II, p. 397—4.<br />
Gerez (Link); Caldas do Gerez (J. EL); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />
(Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />
Port. — Frequente no norte e centro <strong>de</strong> Portugal.<br />
Area geogr. — Da Algeria ao Cabo do Norte ; d'occi<strong>de</strong>nte a<br />
oriente.<br />
151. Polyslichum Filix-mas Rth. — Brot. II, p. 397—2.<br />
Caldas do Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — Frequente no norte <strong>de</strong> Portugal, raro no centro.<br />
Area geogr. — Da Algeria â Laponia ; da Terra nova á Siberia.<br />
152. P. spinulosum DC.<br />
Caldas do Gerez (J. H.)<br />
Port. — De Bragança a Cintra.<br />
Area geogr. — Da Itália á Laponia; da Terra nova até ás ilhas<br />
Aleutiannas.<br />
153. Aspidium aculeatum Koch. — Brot. II, p. 398—5.<br />
Caldas do Gerez (J. IL); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />
Portugal quasi todo.<br />
Area geogr.— Da Algeria até á Inglaterra; da Irlanda até á<br />
Georgia.<br />
154. Woodwardia radicans Cav.<br />
Caldas do Gerez (J. H.)<br />
Port. — Gerez e Cintra.<br />
Area geogr. — Das Canárias a Santan<strong>de</strong>r; da California ao<br />
Nepol<br />
OBSERV. Julgo po<strong>de</strong>r "referir a esta espécie a Pteris dubia, que no mannscripto<br />
do dr. Neves é assim caracterisada por Link : — Frons 4-5 pedalis bipinnatiflda,
pinnis pinnatifidis, pinnulis lanceolatis, acutis sorratis. In Juresso loeis umbrosis<br />
humidis. Fructieatio non vidimus.<br />
155. Davallia cana<strong>de</strong>nsis Sw.— Brot. II, p. 395—i.<br />
Covas, nos carvalhos (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. B. <strong>de</strong><br />
Mello).<br />
Port. — Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Corunha.<br />
Osmundaoeae Endi.<br />
156. Osmunda regalis L. — Brot. II, p. 401—1.<br />
Caldas, Torgo (J. H. e Moll.)<br />
Port. — Frequente em todo o reino.<br />
Area geogr. — Da Algeria até á Suécia; <strong>de</strong> Portugal até á<br />
Georgia.<br />
Gymnospermae<br />
Coniferae Endi.<br />
157. Juniperus nana W.—Brot. I, p. 126—1.<br />
Borrageiro, Vidoal (Brot.; J. IL; Moll.)<br />
Port. — Serra da Estrella, Gerez.<br />
Area geogr. — Da Algeria a Laponia ; da Terra nova ás ilhas<br />
Aleutiannas.<br />
Taxineae Endi.<br />
158. Taxus baccata L. —Brot. II, p. 287—1.<br />
Vidoal, Preza (Brot.; J. H.; Moll.)<br />
Port. — Serra da Estrella, Gerez.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Russia media.<br />
12
178<br />
Angiospermae<br />
Monocotyledoneae<br />
Gramineae Juss.<br />
159. Anthoxanthum odoratum L.— Brot. I, p. 32—1.<br />
α genuinum.<br />
β majus (A. amarum Brot.)<br />
α) Manga da Macieira, Torgo, Agua do Galo, Caldas, Marojal,<br />
Penedo,<br />
β) Penedo.<br />
Port. — De Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr. — Das Canárias ao Cabo Norte; da Grenlandia<br />
á Dahuria.<br />
160. A. aristatum Boiss.<br />
Penedo (J. Η.)<br />
Port. — Do Gerez a Monchique.<br />
Area geogr. — Da Algeria á França merid. ; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Sar<strong>de</strong>nha.<br />
161. Setaria glauca L. <strong>de</strong> Beauv. —Brot. I, p. 81—3.<br />
Gerez (M. Fer.)<br />
Port.—Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr. — Da Africa á Livonia; da Ma<strong>de</strong>ira á Russia media.<br />
162. Echinochloa crusgalli L.—Brot. I, p. 82—5.<br />
Port.—De Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Finlândia; da America á Siberia<br />
oriental.<br />
163. Agrostis Juressi Link.<br />
Gerez, nos campos <strong>de</strong> Villar da Veiga (Link).<br />
Port. — Foja e Gerez.<br />
Area geogr.—Peninsula ibérica.<br />
164. Agrostis alba Schrd. — Brot. I, p. 75—8.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Leonte (Moll.)<br />
Port. — Serra da Estrella, Coimbra, Porto.<br />
Area geogr. — Da Europa â Asia boreal.<br />
165. A. canina L. var. humilis Wk.<br />
Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr.— Da região mediterrânea até á Islândia; da Islândia<br />
até ao Baikal.
179<br />
166. A. Castellana Bss. e Reut. — Brot. I, p. 74—7.<br />
var. mutica Hackel.<br />
Marojal (Moll.); Caldas, var. (Moll.)<br />
Port. — Bragança a Portimão.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e Açores.<br />
167. A. setacea Curt. — Brot. I, p. 74—6.<br />
Des<strong>de</strong> as Caldas ao Borrageiro (Moll.); Penedo (J. Η.)<br />
Port.—De Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr. — De Portugal á Inglaterra ; da Irlanda á Baviera.<br />
168. A. truncatula Pari. —Brot. I, p. 75—9.<br />
Agua <strong>de</strong> Galo, Lage, Leonte, Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
169. Macrochloa arenaria Kunth. — Brot. I, p. 86—3.<br />
Curral do Junco (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Faro.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
170. Periballia involucrata Janka — Brot. I, p. 90—2.<br />
Gerez (Brotero sec. Link).<br />
Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
171· Aira caryophyllea L. —Brot., p. 93—10.<br />
Caldas (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez ao Algarve.<br />
Area geogr. — Da Africa boreal á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal ao<br />
Tauro.<br />
172. Aira lendigera Lag. — Brot. I, p. 73—2.<br />
Caldas (Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr. — De Coimbra á França merid.; <strong>de</strong> Portugal ao<br />
Peleponeso.<br />
173. Descbampsia ílexuosa Griseb. — Brot. I, p. 9—6.<br />
Borrageiro (Brot.; Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr.— Da Peninsula ibérica ao Cabo Norte; da America<br />
ao Ourai.<br />
174. D. stricta Hkl.—Brot. I, p. 93—7.<br />
Gerez (Brot.)<br />
Port.— Gerez a Cintra.<br />
Area geogr.—Portugal.<br />
175. Avena sulcata Gay — Brot. I, p. 110—10.<br />
Torgo, Curral da Fonte, Borrageiro (Moll.)
180<br />
Port. — Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e França occid.<br />
176. Arrhenatherum Thorei Desm. — Brot. I, p. 109—8.<br />
Penedo (J. Henriq.); Gerez, Agua do Galo, Leonte, Borrageiro<br />
(Moll.)<br />
Port.—Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e França occid.<br />
177. Holcus lanatus L. — Brot. I, p. 97—1.<br />
Caldas (Moll, e Fer.)<br />
Port. — Bragança ao Algarve.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Suécia ; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />
178. Poa annua L. —Brot. I, p. 104—8.<br />
Gerez (Moll, e Fer.)<br />
Port. — Portugal todo.<br />
Area geogr. — Des<strong>de</strong> a Abyssinia até á Laponia ; d'occi<strong>de</strong>nte<br />
a oriente.<br />
179. P. compressa L.<br />
Leonte (Moll.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Da Sicilia á Islândia ; do Canadá ao Kamtschatka.<br />
180. P. trivialis L. — Brot. I, p. 1036.<br />
Penedo (J. H.); Caldas, Albergaria (Moll.)<br />
Port.—De Bragança ao Alemtejo (Villa Fernando).<br />
Area geogr. — Das Canárias á Laponia; <strong>de</strong> Portugal á Dahuria.<br />
181. Briza maxima L. — Brot. I, p. 101 — 1.<br />
Caldas (Moll.)<br />
Port, -r- Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Das Canárias á França; da Ma<strong>de</strong>ira ao Oriente.<br />
182. Β. minor L. —Brot. I, p. 102—2.<br />
Caldas (Moll.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Das Canárias até á Inglaterra ; da Ma<strong>de</strong>ira até<br />
á Georgia.<br />
183. Dactylis glomerata L. — Brot. I, p. 99—1.<br />
Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Laponia ; das Canárias ao<br />
Altai.<br />
184. D. hispânica Rth.<br />
f. longéciliata Hackel.<br />
Caldas ; (f.) Agua do Galo (Moll.)
181<br />
Port.—De Bragança á Arrábida.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica, França merid. e Italia.<br />
185. Molinea coerulea Mnch. forma arundinacea Hackel — Brot. I,<br />
p. 94—3.<br />
Gerez (Brot.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />
Port. — Do Gerez e Serra da Estrella ao Bussaco.<br />
Area geogr. — Do meio dia da peninsula ibérica até ás ilhas<br />
Loffo<strong>de</strong>n ; <strong>de</strong> Portugal até ao Baikal.<br />
186. Danthonia <strong>de</strong>cumbens DC. — Brot. 1, p. 102—1.<br />
β. breviglumis Hackel.<br />
Penedo (J. Henriq.); β. Cabril, Marojal (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Arabida.<br />
Area geogr. — De Portugal á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Turquia.<br />
187. Vulpia Myuros Gmel.—Brot. I, p. 114—2.<br />
Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Bélgica; <strong>de</strong> Portugal até Talusch.<br />
188. V. sciuroi<strong>de</strong>s Gmel. —Brot. I, p. 115—3.<br />
Caldas, Leonte, Albergaria (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr. — Da Abyssinia até á Inglaterra ; da Irlanda á<br />
Grécia.<br />
189. Festuca elegans Boiss.<br />
Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — Da serra <strong>de</strong> Montesinho á da Estrella.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
190. F. ovina L.<br />
var. duriuscula Koch. f. muticá.<br />
Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — Gerez e Marão.<br />
Area geogr, — Da Algeria até á Siberia árctica; d'orienté a<br />
occi<strong>de</strong>nte.<br />
191. F. rubra L. «. genuína.<br />
Leonte (Moll. e Fer.)<br />
Port.—Régua; serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Do meio dia da Italia e da península ibérica até<br />
á Siberia ; d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />
192. F. spadicea L.<br />
var. Durandii Hack.<br />
Gerez (J. H.; M. Fer.); Curral <strong>de</strong> Junco ; (var.) Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — Da serra <strong>de</strong> Rebordãos á serra d'Arrábida.
182<br />
Area geogr. — Do meio dia da peninsula ibérica á Suissa ; <strong>de</strong><br />
Portugal á Transylvania.<br />
193. Serrafalcus mollis Pari. —Brot. I, p. 111—2.<br />
Gerez (M. Fer); Caldas, Albergaria (Moll.)<br />
Port. — De Bragança ao Algarve.<br />
Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira á Finlândia; da Ma<strong>de</strong>ira ao Ural.<br />
194. Hor<strong>de</strong>um murinum L. — Brot. I, p. 85—3.<br />
Albergaria (Moll.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Das Canárias á ilha d'Osilia ; da Ma<strong>de</strong>ira á<br />
Georgia.<br />
195. Β. silvaticum R. et Sch. —Brot. I, p. 121—9.<br />
Torgo, Leonte (Moll.)<br />
Port.—De Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Noruega ; das Canárias á Georgia.<br />
196. Lolium perenne L. — Brot. I, p. 122—1.<br />
Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — Portugal todo.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Laponia; da Ma<strong>de</strong>ira a Georgia.<br />
197. Nardus stricta L. — Brot. I, p. 59—1.<br />
Gerez, sitios elevados (Brot., Link, M. Fer.)<br />
Port. — Bragança, Serra da Estrella e Marão.<br />
Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Hespanha até ao Cabo Norte ;<br />
<strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />
Cyperaceae Juss.<br />
198. Carex muricata L.—Brot. I, p. 63—7.<br />
Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — De Montesinho a Coimbra.<br />
Area geogr. — Das Canárias ã Islândia ; da America á Siberia<br />
altaica.<br />
199. C. echinata Murr. — Brot. I, p. 62—6.<br />
Caldas do Gerez, no rio (J. II.)<br />
Port..— Gerez á Estrella.<br />
Area geogr. — De Portugal á Scandinavia.<br />
200. C. acuta Fr.<br />
Gerez (J. II.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Da Grécia e Hespanha á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal<br />
ás ilhas Aleutiannas.
183<br />
201. C panicea L. — Brot. I, p. 64—12.<br />
Gerez (Brot., J. H.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Italia á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal<br />
ao Kamtschatka.<br />
202. C. pilulifera L.<br />
Gerez (J. H.)<br />
Port. — Gerez a S. Pedro da Cova.<br />
Area geog. — Das Astúrias â Islândia ; <strong>de</strong> Portugal ao Kamtschatka.<br />
203. C. distans L. —Brot. I, p. 65—15.<br />
Gerez (M. Fer.); Curral da Fonte, Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Grândola.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Cáucaso.<br />
204. C. binervis Sm.<br />
Gerez (M. Fer.); Ponte feia (Moll.)<br />
Port. — Gerez a Foja.<br />
Area geogr. —• Da peninsula ibérica á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Bélgica.<br />
205. C. laevigata Sm.<br />
Gerez (J. H.)<br />
Port. — Do Gerez a Villa nova <strong>de</strong> mil fontes.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Russia media.<br />
206. Eriophorum angustifolium Roth.<br />
Gerez, nos logares elevados (D. M. Henriq.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr.—Do meio .dia da Italia á Laponia; d'occi<strong>de</strong>nte a<br />
oriente.<br />
Iri<strong>de</strong>ae Juss.<br />
207. Gladiodus Reuteri Rss.<br />
Ponte feia, Carvalha bonita, Agua d'a<strong>de</strong>ga, Torgo (Moll.)<br />
Port.—Do Gerez a Setúbal.<br />
Area geogr. — Península ibérica.<br />
208. I. (Xiphion) Boissieri n. sp.<br />
I. radice bulbosa, foliis inferioribus canaliculatis setaceo-filiformibus<br />
scapum uniflorum fere aequantibus, spathis amplis concavis<br />
striatis margine membranaceis, perigonii violaceo-purpurei<br />
tubo limbum fere aequante, laciniis exterioribus intus vita lutea<br />
barbata notatis.
184<br />
Bulbus magnitudine nucis parvae vaginis numerosis membranaceis<br />
rufescentibus tectus. Caulis 0 m<br />
,20 ad 0 m<br />
,35 altus foliosus<br />
teres. Folia glabra palli<strong>de</strong> virentia striata, caulem basi arcte<br />
vaginantia. Inferiora (2) ad basin parum dilatata, <strong>de</strong>in filiformia<br />
canaliculata, conduplicala, caulem saepe aequantia vel superantia<br />
: caulina (3) sensim <strong>de</strong>crescentia dilatata acutissima. Folia<br />
superiora (2) ad spathas concavas oblongolanceolatas acutissimas<br />
longitudinaliter plicatostriatas membrana angusta alba<br />
integerrima marginatas virescentialbidas.<br />
m m<br />
Fios tubo (25<br />
m m<br />
ad 30<br />
lg.) anguloso perigonio fere aequi<br />
longo stipitatus. Perigonii segmenta subaequalia, exteriora arcuatopatula<br />
basi attenuata, supra medium paululum angustata,<br />
ápice reflexa spathulatorotundata, intense purpureoviolascentia<br />
et tenuissime striata, intus vita lutea barbata ad apicem usque<br />
non producta notata. Segmenta interiora erecta obovata breviter<br />
bi<strong>de</strong>ntata margine crenulata omnino purpureoviolacea. Stigmata<br />
profun<strong>de</strong> biloba, lobis subincurvis lanceolatis acutiusculis crenulatis,<br />
purpurea, dorso purpureoviolaceo carinata. Antherae filamentis<br />
'3 longiores. Capsula intra spatham stipitata, liniaris,<br />
m m<br />
acute trigona, 27<br />
minutim papulosa.<br />
m m<br />
ad 3S<br />
m m<br />
longa. Semina (2<br />
lg.) nigricantia<br />
Estrada romana (J. II.); Barrozão (Moll.); Ponte feia (M. Fer.).<br />
Junho e julho.<br />
Port.—Gerez (600 m<br />
a 900 m<br />
).<br />
Area geogr. — Portugal.<br />
Esta espécie é tão semelhante ao I. filifolia Bss, que a <strong>de</strong>scripção d'esta espécie<br />
dada pelo sábio botânico na Voyage en Espagne, pô<strong>de</strong> com pequenas modificações<br />
serlhe applicada. Por isso a transcrevi, modiiicandoa convenientemente para fazer<br />
salientes os caracteres differenciaes. ·<br />
Dedico esta espécie ao sr. Ε. Boissier, notável botânico, cujos trabalhos sobre a<br />
flora hespanhola e outros <strong>de</strong> primeira or<strong>de</strong>m são <strong>de</strong> todos conhecidos.<br />
209. Trichonema Bulbocodium Ker. — Brot. I, p. 49—1.<br />
Caldas do Gerez (S. dos Anjos).<br />
Port.—De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cascaes.<br />
Area geogr. —De Africa boreal á França ; <strong>de</strong> Portugal á Grécia.<br />
210. Crocus nudiflorus Sm. — Brot. I, p. 49—1 (pro parte).<br />
Cabril (S. dos Anjos); Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Coimbra.<br />
Area geogr. — Hespanha, Pyreneos francezes e Inglaterra.<br />
211. C. serotinus Salisb. — Brot. I, p. 49—1 (pro parte).<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Port. — Da Povoa <strong>de</strong> Lanhoso a Cintra.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.
185<br />
Amarilli<strong>de</strong>ae R. Br.<br />
212. Narcissus nivalis Graells.<br />
Des<strong>de</strong> as Caldas até ao Borrageiro (A. Tait.)<br />
Port. — Rebordãos, serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Hespanha e Portugal.<br />
213. N. reflexus Brot. —Brot. I, p. 550—5.<br />
Caldas (Brot., A. Tait.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Cone.)<br />
Port. — No Norte <strong>de</strong> Portugal até Amarante.<br />
Area geogr. — Portugal (?)<br />
214·. N. odorus L.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Area geogr. — De Portugal á França meridional.<br />
215. Ν. pseudoNarcissus L. — Brot. I, p. 549—1.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Port. — Cabeceiras <strong>de</strong> Basto á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da Sicilia á Noroega; <strong>de</strong> Portugal ao Cáucaso.<br />
216. N. minor L. —Brot. I, p. 549—3.<br />
Gerez, logares altos (Brot.)<br />
Port. — Serra da Estrella, Porto.<br />
Area geogr.—Peninsula ibérica e Pyreneos occid. (?)<br />
217. N. Tazetta L. — Brot. I, p. 551—7.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Port. — Povoa <strong>de</strong> Lanhoso.<br />
Area geogr. — De Portugal a Creta.<br />
Orcbi<strong>de</strong>ae Juss.<br />
218. Orchis maculata L. — Brot. I, p. 21—10.<br />
Borrageiro, Ponte feia, Curral da Fonte, Caldas, Manga <strong>de</strong><br />
Maceira, Agua d'a<strong>de</strong>ga, margem do Homem (Brot., Link,<br />
J. Henriq., Moll., A. Tait., D. M. Henriq., Fer.)<br />
Port. — Bragança á Louzã.<br />
Area geogr. — Da Secilia á Islândia ; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />
oriental.<br />
219. O. máscula L. — Brot, I, p. 20—5.<br />
Barrozão (A. Tait, e J. Henriq.)<br />
Port. — De Bragança á serra d'Arrabida.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Islândia ; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.
186<br />
220. O. longicornu Poir.<br />
Portugal (Link); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Port. — Povoa <strong>de</strong> Lanhoso.<br />
Area geogr.—De Portugal á Italia merid.<br />
221. Serapias cordigera L. — Brot. J, p. 25—4.<br />
Penedo (J. H.)<br />
Port. —De Bragança ao Lavradio.<br />
Area geogr. — Da Algeria á França ; <strong>de</strong> Portugal ao Tyrol.<br />
Juncaceae Bartling.<br />
222. Juncus bufonius L. — Brot. I, p. 514—9.<br />
Penedo (J. H.); Ponte feia (Moll.)<br />
Port.—Do Gerez a Olhão.<br />
Area geogr. —Da Abyssinia ã Laponia ; d'Occi<strong>de</strong>nte a Oriente.<br />
223. J. squarosus L. — Brot. I, p. 512—6.<br />
Borrageiro (Brot., M. Fer., Moll.)<br />
Port.—De Bragança á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da Italia à Laponia; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />
224. J. supinus Moench. γ. aquatilis.<br />
Borrageiro (Moll.); Gerez (J. H. e M. F.)<br />
Port. — Do Gerez á serra d'Arrabida.<br />
Area geogr. — Da Italia á Laponia ; das Hebridas á Georgia.<br />
225. Luzula silvatica Gaud.—Brot. I, p. 515 — 12.<br />
Gerez (J. Η.)<br />
Port. — Do Gerez á Louzã.<br />
Area geogr. — De Portugal á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á Thessalia.<br />
226. L. láctea Ε. Mey —Brot. I, p. 516—13.<br />
Gerez, logares elevados (Brot., J. IL); Chão do Carvalho (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez e Marão à serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
227. L. campestris DC—Brot. I, p. 514 — 10.<br />
Gerez (J. H.)<br />
Port.—De Bragança a Cintra.<br />
Area geogr. — Portugal á Siberia árctica; d'Occi<strong>de</strong>nte a Oriente.<br />
Colchicaeeae D. C.<br />
228. Nartheciuin ossífragum Huds. — Brot. I, p. 534—2.<br />
Gerez (Brot.); Vidoal, Ranhado, Chão do Carvalho (Moll,, e M. F.)
187<br />
Port. — Do Gerez á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — De Portugal á Laponia; <strong>de</strong> Portugal á Livonia.<br />
229. Meren<strong>de</strong>ra montana Lge. — Brot. I, p. 597—2.<br />
Gerez (Fer.); Leonte (A. Tait.)<br />
Port. — Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e Pyreneus.<br />
Dioscoreae R. Br.<br />
230. Thamus communis L.—Brot. I, p. 595—1.<br />
Caldas do Gerez (Fer.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Das Canárias a Inglaterra ; da Ma<strong>de</strong>ira á Georgia.<br />
Smilaceae Endl.<br />
231. Convallaria Polygonatum L. —Brot. I, p. 537—2.<br />
Caldas do Gerez (A. Tait.)<br />
Port. — Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Hespanha á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal<br />
â Siberia oriental.<br />
232. Ruscus aculeatus L.—Brot. I, p. 71—1.<br />
Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Algeria a Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal a Talusch.<br />
Liliaceae Juss.<br />
233. Paradisia Liliastrum Bertol. — Brot. I, p. 534—1.<br />
Pr. das Caldas (Brot., J. H.); Pr. da Ponte feia (Moll.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica ao Tyrol ; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Lombardia,<br />
234. Simethis bicolor Kth. — Brot. I. p. 534—1.<br />
Caldas, Manga da Maceira (Moll.)<br />
Port. — Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cintra.<br />
Area geogr.—Da Algeria a Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal a Italia.<br />
235. Aspho<strong>de</strong>lus cerasiferus Gay — Brot. I, p. 524—1 (em parte),<br />
Carvalha bonita (Moll.)
188<br />
Port. — Do Gerez a Serpa.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica á França austral ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Córsega.<br />
236. Allium ochroleucum W Κ. β. ericetorum Lge.<br />
Gerez (Welw., A. Tait.); Borrageiro (Fer.); Cabril (S. dos Anjos).<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Do Gerez a Santan<strong>de</strong>r.<br />
237. A. lusitanicum Lamk. — Brot. I, p. 848—16.<br />
Gerez (Brot.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. Portugal.<br />
238. A. sphaerocephalum L. — Brot. I, p. 842—7.<br />
Gerez (J. H.); Caldas (Moll. e D. M. Henriq.)<br />
Port. — De Bragança a Peniche.<br />
Area geogr. — Das Canárias a Inglaterra ; das Canárias a Talusch.<br />
239. Scilla itálica L.<br />
Borrageiro (Moll., A. Tait.)<br />
Port. — Do Gerez a Azeitão.<br />
Area geogr. — De Portugal a França ; <strong>de</strong> Portugal a Ba<strong>de</strong>.<br />
240. S. monophyllos Link —Brot. I, p. 527—3.<br />
Caldas do Gerez (A. Tait.)<br />
Port. — De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Sines.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
241. Ornithogalum unifolium Gawl. — Brot. I, p. 529—2.<br />
Chão do Carvalho (Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso.<br />
Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
242. Erythronium <strong>de</strong>ns canis L. — Brot. I, p. 521—1.<br />
Gerez (A. Tait.)<br />
Port. — De Bragança á Louzã.<br />
Area geogr. — Da península ibérica a França central ; <strong>de</strong> Portugal<br />
ao Ural.<br />
243. Tulipa australis Link γ. parviflora Wk.<br />
Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — De Bragança á Arrábida.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica, França austr. á Grécia.<br />
244. Fritillaria Messanensis Raf.<br />
Vidoal (J. H.); Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — Gerez e Estrella.<br />
Area geogr. — Península ibérica, Itália, Grécia, Albergaria. ·<br />
245. Lilium Martagon L. —Brot. I, p. 522—2.
189<br />
Gerez (Brot.); Chão do Carvalho, Marojal, Leonte (Moll.)<br />
Port. — No Gerez e na serra <strong>de</strong> Estrella.<br />
Area geogr. — Da Grécia ã Siberia ; <strong>de</strong> Portugal ao Kantschatka.<br />
Dicotyledoneae<br />
Cytineae Brongn.<br />
246. Cytinus Hypocistis L. — Brot. II, p. 36—1.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Port. — Era todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Africa boreal a França ; <strong>de</strong> Portugal á Grécia.<br />
Salioineae L. Rich.<br />
247. Salix salvifolia Brot. —Brot. I, p. 29—7.<br />
Margens do rio Homem (J. H. e Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Grândola.<br />
Area geogr. — Portugal.<br />
248. S. atrocinerea Brot. —Brot. I, p. 31—9.<br />
Marojal (Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Lisboa.<br />
Area geogr. — Portugal.<br />
Betulaceae Enal.<br />
249. Betula pubescens Ehrh. — Brot. II, p. 293—1.<br />
Gerez (Brot.); S. João do Campo, Vidoal (J. H.)<br />
Port. — De Bragança a Foja.<br />
Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Itália á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal<br />
ao Kamtschatka.<br />
250. AInus glutinosa Gaertn.<br />
Villarinho das furnas.<br />
Port. — No centro e norte <strong>de</strong> Portugal.<br />
Area geogr.—Da Algeria á Finlândia; da Irlanda ao Baikal.
190<br />
Oupuliferae Rich.<br />
251. Quercus pedunculata Ehrh. — Brot. II, p. 31—2.<br />
Muito frequente até 900 m<br />
.<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Grécia â Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />
media.<br />
252. Q. Tozza Bosc —Brot. II, p. 31—3.<br />
Muito frequente <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Leonte até perto do Curral do Vidoal<br />
(Brot., Link, J. H., Moll.)<br />
Port. — No centro e norte <strong>de</strong> Portugal.<br />
Area geogr. — Da Sicilia á Podolia; <strong>de</strong> Portugal a Georgia.<br />
Polygoneae Jass.<br />
253. Rumex Acetosella L. ß. australis Wk. —Brot. I, p. 603—9.<br />
Caldas do Gerez, Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — Des<strong>de</strong> o Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Laponia; da America á Siberia<br />
oriental.<br />
254. R. Acetosa L. —Brot. I, p. 603—9.<br />
Torgo, Agua do Galo (Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Grândola.<br />
Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Hespanha ao Cabo Norte ;<br />
d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />
255. Polygonum Persicaria L. ß. elatum Gr. et Godr.<br />
Caminho <strong>de</strong> S. João do Campo (S. dos Anjos).<br />
Port. — Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Scandinavia ; das Canárias á Siberia<br />
oriental.<br />
Santalaceae R. Br.<br />
256. Thesium pratense Ehrh. a. vulgaris A. <strong>de</strong> C. — Brot. I, p. 303—1.<br />
Gerez (Brot.); Leonte (J. H. e M. Fer.)<br />
Port. — Gerez e Bragança.<br />
Area geogr. -—Da península ibérica à Bohemia; <strong>de</strong> Portugal<br />
ao Cáucaso.
191<br />
Dapnnoi<strong>de</strong>ae Vent.<br />
257. Thymelaea coridifolia Endi. —Brot. Iï, p. 28—1.<br />
Borrageiro (J. H. e Moll.); Vidoal (J. Η;)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
Valérianeae DC.<br />
258. Centranthus Calcitrapa DC. — Brot. I, p. 47—2.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq., M. F. e Moll.)<br />
Port. — De Bragança á Arrábida.<br />
Area geogr. — De Portugal á França meridional ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Tauria.<br />
Dipsaceae Vaill.<br />
259. Scabiosa Columbaria L. — Brot. I, p. 145—6.<br />
Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — Da Abyssinia á Finlândia ; da Ma<strong>de</strong>ira á Georgia.<br />
Compositae L.<br />
260. Eupalorium cannabinum L.—Brot. I, p. 351—1.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />
(M. Oliv.)<br />
Port. — De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cintra.<br />
Area geogr. — De Granada ά Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />
261. Bellis perennis L.<br />
Caldas do Gerez (S. dos Anjos); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. S.<br />
Couceiro).<br />
Port. — De Bragança a Cintra.<br />
Area geogr. — De Granada á Islândia; <strong>de</strong> Portugal á Taurida.<br />
262. B. silvestris Cyr. —Brot. I, p. 374—2.<br />
Agua do Gallo, Corga da Lage (Moll.)<br />
Port. — De Bragança á Arrábida.
192<br />
Area geogr. — De Portugal á França meridional ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Taurida.<br />
263. Solidago virga áurea L. — Brot. I, p. 382—2.<br />
Gerez (Brot.); Borrageiro, Chão do Carvalho, Ranhado (Moll.<br />
e M. F.)<br />
Port. — Dá Cabeceiras <strong>de</strong> Basto ao Alemtejo.<br />
Area geogr. — Da Província <strong>de</strong> Granada ao Altenfiord ; d'occi<strong>de</strong>nte<br />
a oriente.<br />
264. Pulicaria odora Rchb.<br />
Torgo (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />
Port.—Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — Des<strong>de</strong> a Mauritania ά França austral ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Grécia.<br />
263. Filago arvensis L.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />
Port. — Gerez a Cabeceiras <strong>de</strong> Rasto.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Finlândia; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />
altaica.<br />
266. Gnaphalium luteo-album L.—Brot. I, p. 360—2.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Port. — Do Pinhão a Cintra.<br />
Area geogr. — Da Abyssinia á Dinamarca ; da America á China.<br />
267. Achillea Millefolium L. —Brot. I, p. 397—1.<br />
Gerez (Brot., M. Fer.); Covi<strong>de</strong> (J. H.)<br />
Port. —• De Bragança à serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da península ibérica ao Cabo Norte; d'occi<strong>de</strong>nte<br />
a oriente.<br />
268. Ormenis nobilis Gay. —Brot. I, p. 394—7.<br />
Gerez (Brot.); Curral d'Albergaria, Leonte (Moll.)<br />
Port. — De Bragança ao Alemtejo.<br />
Area geogr. — Dos Açores a Inglaterra; dos Açores á Podolia.<br />
269. Phalacrocarpum oppositifolium Wk. — B.ot. I, p. 301—3.<br />
Do Borrageiro ao Vidoal (J. H., Moll., A. Tait.)<br />
Port. — De Bragança à serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Região mont, e alpina da peninsula ibérica.<br />
270. Leucanthemum pallens DC.<br />
Gerez (S. dos Α.)<br />
Port. — Cabeceiras <strong>de</strong> Basto.<br />
Area geogr. — De Portugal ά França merid.; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Serbia.<br />
271. L montanum DC.<br />
Gerez (M. Fer.)
193<br />
Port. — Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica a França central ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Grécia.<br />
272. Lepidophorum repandum DC. — Brot. I, p. 394—6.<br />
Gerez (S. dos Anjos).<br />
Port. — Do Gerez a Caparica.<br />
Area geogr. — Portugal.<br />
273. Pyretbrum Parthenium Sm.—Brot. I, p. 375—2.<br />
Bouro (Fer.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Port. — De Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr.—De Portugal á Noruega; <strong>de</strong> Portugal a Grécia.<br />
274. Coleostephus Myconis Cass. — Brot. I, p. 379—6.<br />
Entre as Caldas e S. João do Monte (S. dos A.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — De Portugal á França ; <strong>de</strong> Portugal á Italia.<br />
275. Senecio silvaticus L. — Brot. I, p. 388—3.<br />
Gerez (J. IL)<br />
Port. — De Villa Real ao Bussaco.<br />
Area geogr. —De Portugal â Finlândia ; da Irlanda ao Ural.<br />
276. Centáurea limbata Ilfigg. et Link —Fl. Port. II, p. 221.<br />
Gerez (Link); Ponte feia, Cabril, Chão <strong>de</strong> Carvalho (J. H.,<br />
Moll. e D. M. Henriq.)<br />
Port. — De Bragança a Portalegre.<br />
Area geogr. — Portugal, Galiza e Cantábria.<br />
277. C. nigra L. y. pallida Lge. — Brot. I, p. 367—7.<br />
Gerez (J. H.); Leonte, Albergaria (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr. — De Italia a Shetland; da Irlanda á Russia austral.<br />
278. Serratula tinctoria L. — Brot. I, p. 350—1.<br />
Cabril (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Miranda do Corvo.<br />
Area geog. — De Italia á Finlândia; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />
279. Cirsium filipendulum Lge.<br />
Tojeira, Torgo (Moll. e Ferr.)<br />
Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
280. C. arvense Scop. —Brot. I, p. 344—6.<br />
Das Caldas a S. João do Campo (S. dos A.)<br />
Port. — De Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr. — Da Sicilia á Laponia ; do Canadá até á Dahuria.<br />
281. -Tolpis barbata Gaerln. — Brot. I, p. 321 — 1.<br />
Cabril (S. dos Anjos); Bouro (J. IL); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso,<br />
13
194<br />
Port. — De Bragança ao Seixal.<br />
Area geogr. — Das Canárias á França ; <strong>de</strong> Portugal ao Egypto.<br />
282. Thrincia hirta Rth. — Brot. I, p. 325—1 (?)<br />
Leonte (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr.—Da Algeria a Moscou ; da Irlanda a Moscou.<br />
283. Picris longifolia Bss. et Reut.<br />
Caldas do Gerez (Moll.)<br />
Port. — Gerez e serra <strong>de</strong> Estrella.<br />
Area geogr. — Portugal e serra Nevada.<br />
284. Scorzonera humilis L. ß. angustifolia. — Brot. I, p. 329—3.<br />
Ponte feia (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Buarcos.<br />
Area geogr. — De Portugal á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao<br />
Ural.<br />
285. Hypochaeris radicata L. a. rostrata Moris — Brot. I, p. 331 — 1.<br />
β. heterocarpa Moris—Brot. I, p.332—3(?)<br />
α. Vidoal, Agua da A<strong>de</strong>ga, Leonte (Moll.)<br />
β. Gerez (J. H.); Agua do Galo, Albergaria (Moll.)<br />
Port. — Da serra <strong>de</strong> Montesinho á Extremadura.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />
media.<br />
286. Sonchus asper Vill. —Brot. I, p. 314—1.<br />
Caldas do Gerez (A. Tait.)<br />
Port.—Do Gerez a Cezimbra.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Finlândia; da Terra nova á<br />
Dahuria.<br />
287. Crepis virens L. a. <strong>de</strong>ntata Bisch.<br />
ß. runcinata Bisch.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. S. Couc.)<br />
Port. — De Bragança a Cintra.<br />
Area geogr. — Das Canárias a Inglaterra; das Canárias ao<br />
mar Caspico.<br />
288. C. corymbosa Ten.<br />
Agua do Gallo (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e Italia meridional.<br />
289. C. lampsanoi<strong>de</strong>s Frei — Brot. I, p. 319—5.<br />
Albergaria, Leonte, Preza, Agua d'A<strong>de</strong>ga, Torgo, Agua do<br />
Gallo (Moll.); Gerez (J. H.)<br />
Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — De Portugal aos Pyreneus.
195<br />
290. Hieracium Pilosella L. a. pulchellum Scheeb. — Brot. I, p. 318—2.<br />
Tojeira (Moll.); Caldas (D. M. Henriq ); entre as Caldas e S.<br />
João do Campo (S. dos Anjos).<br />
Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Laponia; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />
291. II. amplexicaule L. a. genuinum Scheele — Brot. I, p. 319—6.<br />
Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Hespanha a Allemanha ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Transylvania.<br />
292. H. murorum L.<br />
Corga da Lage, Barrozão (Moll.); Gerez (Fer.)<br />
Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — De Granada á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />
293. H. sabaudum L. —Brot. I, p. 318—3.<br />
Gerez (Fer.).<br />
Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />
Area geogr.—De Portugal á França; <strong>de</strong> Portugal á Serbia.<br />
294. H. vulgatum Fr. —Brot. I, p. 318—4.<br />
Gerez (Brot.).<br />
Port.'—Gerez e Estrella.<br />
Area geogr. — De Italia á Laponia; <strong>de</strong> Portugal ao estreito<br />
<strong>de</strong> Behring.<br />
295. Andryala integrifolia L. x. corymbosa Wk. — Brot. I, p. 337—1.<br />
» » ß. angustifolia DC.<br />
» » γ. sinuata Wk.<br />
a.) Caldas do Gerez (Moll.)<br />
3.) Agua do Gallo (Moll.)<br />
γ . ) Caldas do Gerez (D. M. L. Henriq.)<br />
Port. —• De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cintra.<br />
Area geogr. — Da Algeria ά França ; <strong>de</strong> Portugal â Grécia.<br />
Lobeliaceae Juss.<br />
296. Lobelia urens L. — Brot. I, p. 305 — 1.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq., M. Fer.); Cabril (S. dos Anjos).<br />
Port. — Em Portugal todo.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica até Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal<br />
a França.
196<br />
Campamilaceae Juss.<br />
297. Wahlembergia he<strong>de</strong>racea Rchb. — Brot. I, p. 287—4.<br />
S. João do Campo (S. dos A.); Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />
Port. — Em Portugal todo.<br />
Area geogr. — De Hespanha a Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal á Dalmácia.<br />
298. Jasione nontana L. a. genuína Wk. — Brot. I, p. 402—1.<br />
β. echinata.<br />
α.) Lage, Agua do Gallo (Moll.)<br />
β.) Lage, Torgo (Moll.)<br />
Port. — Em Portugal todo.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Finlândia; <strong>de</strong> Portugal ά Russia<br />
media.<br />
299. J. humilis Lois. a. montana.<br />
Rorrageiro (Moll.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr.—Peninsula ibérica.<br />
300. Campanula Rapunculus L. — Brot. I, p. 286—1.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (M. Oliv.)<br />
Port. — De Bragança a Setúbal.<br />
Area geogr. — De Granada a Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />
301. C. Loeflingii Brot. α. occi<strong>de</strong>ntalis Lge. — Brot. I, p. 287—2.<br />
β. Matrilensis Lge.<br />
α.) Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e M. Fer.)<br />
β ) Agua do Gallo (Moll.)<br />
Port. —De Bragança ao Alemtejo.<br />
Area geog. — Peninsula ibérica.<br />
Rubiaceae Juss.<br />
302. Rúbia peregrina L. β. lati folia —Brot. I, p. 153—2.<br />
Caldas do Gerez (Moll.)<br />
Port. — De Bragança ao Algarve.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Inglaterra ; das Canárias ά Russia<br />
media e austral.<br />
303. Galium rotundifolium L. — Rrot. I, p. 151 —13.<br />
Gerez (Rrot.); Leonte (Moll.); Caldas do Gerez (D. M. Henriq.);<br />
Gerez (J. II. e Fer.)
197<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Das ilhas <strong>de</strong> Cabo Ver<strong>de</strong> á Gothia ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Turquia.<br />
304. G. Broterianum Boiss. et Reuter — Brot. I, 148—1.<br />
Gerez (Brot., J. H. e Fer.); Tojeira (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />
Port.—Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
305. G. rigidum Vill.<br />
Gerez (J. H.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica, Italia, França austral.<br />
306. G. cinereum All.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Villarinho das Furnas (J. H.)<br />
Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />
Area geogr.—De Portugal á França merid.; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Italia.<br />
307. G. saxatile L.<br />
S. João do Campo (Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. S. Couc.)<br />
Port. — Do Gerez e Marão á serra <strong>de</strong> Estrella.<br />
Area geogr. — Do sul da Italia á Irlanda; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />
308. G. campestre Schousb.<br />
Torgo, Caldas do Gerez (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Castro Marim.<br />
Area geogr. — Península ibérica.<br />
309. G. divaricatum Lam.<br />
Leonte (Moll.); Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />
Port. — No Gerez e na serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da província <strong>de</strong> Granada a França ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Grécia.<br />
Lonicereae Juss.<br />
310. Lonicera Periclymenum L.—Brot. I, p. 285—2.<br />
Vidoeiro, Marojal (Moll.); Caldas (M. Fer.)<br />
Port. — De Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr. —De Marrocos á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal a Chypre.<br />
Vaccinieae DC.<br />
311. Vaccinium Myrtillus L. — Brot. II, p. 20—1.<br />
Manga da Maceira (Moll); Leonte (J. H.); Caldas (D. M. Henriq.)
198<br />
Port. — Gerez e Marão.<br />
Area geogr. — Do Atlas á Laponia; <strong>de</strong> Portugal ás ilhas Aleutiannas.<br />
O sr. A. Tait, envioume alguns exemplares, cujos fructos maduros eram brancos,<br />
po<strong>de</strong>ndo talvez ser referidos a varieda<strong>de</strong> β, indicada por De Candolle no Prodromus.<br />
Ericaceae Lindl.<br />
312. Arbutus Unedo L.<br />
Das Caldas até perto do Borrageiro.<br />
Port.—De Miranda do Douro ao Alemtejo.<br />
Area geogr. — Do Atlas á Irlanda; <strong>de</strong> Portugal á Palestina.<br />
213. Daboecia polifolia Don. — Brot. II, p. 26 — 10.<br />
Portella do Homem (Welw.); Leonte á Ponte feia (J. H.); Agua<br />
da A<strong>de</strong>ga (Moll.)<br />
Port. — De Bragança ao Gerez.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e França occid.<br />
314. Erica ciliaris L. —Brot. II, p. 25—8.<br />
Tojeira (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />
Port. — Do Gerez á Arrábida.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica á Inglaterra.<br />
315. Erica Tetralix L. —Brot. II, p. 22—4.<br />
Borrageiro, Marojal, Chão <strong>de</strong> Lamas, Leonte, Tojeira (Moll.)<br />
Port. — Das Pedras Salgadas a Cintra.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica á Islândia; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Livonia.<br />
316. Ε. cinerea L.—Brot. II, p. 23—5.<br />
Barrozão, Vidoeiro, Caldas, Tojeira, Penedo, Preguiça (flores<br />
brancas), Agua dA<strong>de</strong>ga (D. M. Henriq. e Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Monte Junto.<br />
Area geogr. — Da Sicilia a Feroö; <strong>de</strong> Portugal á Transylvania.<br />
317. Ε. aragonensis Wk.<br />
Carvalha bonita, Borrageiro, Barrozão (Moll.)<br />
Port. — De Bragança û serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Península ibérica.<br />
318. E. arbórea L. —Brot. II, p. 22—3.<br />
Borrageiro, Torgo, Carvalha bonita, Corga da Lage, Vidoal,<br />
Leonte (Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Cintra.<br />
Area geogr.. — Da Abyssinia aos Cevennes ; dos Açores á<br />
Grécia.
199<br />
319. Ε. umbellata L. —Brot. II, p. 24—7.<br />
Vidoeiro, Preza, Borrageiro, Corga da Lage, Leonte, Carvalha<br />
bonita (Moll.)<br />
Port. — De Bragança ao Algarve.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
320. Calluna vulgaris Salisb. —Brot. II, p. 21—1.<br />
Caldas do Gerez, Ponte feia (D. M. Henriq. e Moll.)<br />
Port. — De Bragança ao Algarve.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica â Laponia; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Turquia.<br />
Plantagineae Juss.<br />
321. Plantago lanceolata L. — Brot. I, p. 156—4.<br />
Leonte (Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Cascaes.<br />
Area geogr. — Da Abyssinia á Laponia; do Canadá ao Baikal.<br />
Plumb agineae Endi.<br />
322. Armeria Willkommii. n. sp.?<br />
A. Multiceps, rosulatocaespitosa. Folia biformia; exteriora reflexa<br />
plana lateIinearia (scapo duplo triplove latiora), margine saepe<br />
repanda 2030. mi<br />
" longa, 2. mi<br />
" lata; ad medium conspicue univervia<br />
(sub lente subtrinervia et a medio reticulatovenosa); interiora<br />
erecta subfalcata, linearia, complicata, 1850. mi<br />
" longa, primordialibus<br />
dimidio angustiora, subenervia, ápice purpurascente<br />
mucronata, omnia margine ciliolata, ceterum glabra.<br />
Scapi teretes glabri, foliis duplo triplove Iongiores.<br />
Capitula satis magna 20.' ni<br />
" diam. multiflora.<br />
Involucrum biseriale, squamis exterioribus ovatis mucronatis,<br />
anguste albomarginatis, interioribus ellipticis obtusissimis margine<br />
late alboscariosis, omnibus dorso dilute ferrugineis, interdum<br />
purpurascentibus.<br />
Bracteolae convolutoflabelliformes, fere omnino membranaceae,<br />
calycis tubum subaequantes.<br />
u m<br />
Flores pedicellati, pedicello Vã t calycis aequante, subobliquo.<br />
Tubus calycis ad costas intervallis glabris angustiores <strong>de</strong>nse<br />
villosus, limbum tríincatum <strong>de</strong>nticulatum subaequans, costis in
200<br />
aristas crassas purpurascentes limbum satis longe superantes<br />
abeuntibus.<br />
Corolla dilute rosea, calyce longior, lob is retusis.<br />
Gerez, nos logares mais elevados, pr. do Borrageiro (Wellw. 1847;<br />
J. II.; Moll.)<br />
DifTere da A. caespitosa pela forma das folhas, que n'esta espécie são todas<br />
eguaes. Approxima-se da A. Duriaei Bss. e da A. filicaulis Bss. differindo da primeira<br />
pela forma das folhas interiores, pela gran<strong>de</strong>za do escapo, dos capítulos e<br />
pela forma das escamas do invólucro, etc. Di'ilere da A filicaulis ainda pela forma<br />
das folhas interiores (aeiculari-triquetris); pela gran<strong>de</strong>za dos capítulos, que n'esta<br />
espécie são muito pequenos, pela forma das escamas do invólucro e dos lobos calycinaes<br />
(triangulares agudos, terminando por arestas curtas e grossas).<br />
A <strong>de</strong>scripcão, que apresento, foi escripta, quasi na totalida<strong>de</strong>, pelo prof. Willkomm,<br />
que se inclinava a ju'gar a espécie nova.<br />
Não lhe tendo dado nome o sábio botânico, cumpro um grato <strong>de</strong>ver, <strong>de</strong>dicando-lhe<br />
esta espécie, como limitada prova <strong>de</strong> reconhecimento do muito auxilio, que<br />
lhe é <strong>de</strong>vido, no estudo da flora portugueza.<br />
Labiatae Juss.<br />
323. Origanum virens Hffgg. et Lk. — Brot. I, p. 169—2.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />
Port. —• De Bragança ao Algarve.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Europa mediterrânea; da Ma<strong>de</strong>ira<br />
aos Açores.<br />
324. Thymus caespititius Hffgg. et Link —Brot. I, p. 176—8.<br />
Gerez (J. IL); Borrageiro, Curral da Fonte, Torgo (Moll.);<br />
Caldas (D. M. Henriq.)<br />
Port.—Da serra do Ratiço ao Gerez.<br />
Area geogr. — Norte <strong>de</strong> Portugal e Galliza.<br />
325. Mentha rotundifolia L. — Brot. I, p. 171—1.<br />
Caldas do Gerez (S. dos Anjos).<br />
Port. — De Bragança até ao Algarve.<br />
Area geogr. — Das Canárias ã Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />
altaica.<br />
326. M. Pulegium L. — Brot. I, p. 172—6.<br />
Das Caldas do Gerez a S. João do Campo (S. dos A.)<br />
Port. — De Bragança até ao Algarve.<br />
Arca geogr. — Des<strong>de</strong> a Abyssinia até á Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Siberia.<br />
327. Calmintha baetica Bss. et Reut.<br />
S. João do Campo (S. dos A.); Povoa <strong>de</strong>' Lanhoso (M. Oliv.)<br />
Port. — Bo Gerez a Cintra.<br />
Arca geogr.— Da Africa boreal ao Ferrol.
201<br />
328. C. Clinopodium Bth.—Brot. I, p. 179—1.<br />
Caldas do Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — Era todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Barberia á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal ao Japão.<br />
329. Lamium maculatum L. — Brot. I, p. 165—1.<br />
Entre as Caldas e S. João do Campo (S. dos Anjos).<br />
Port. — De Bragança a Lisboa.<br />
Area geogr. —Das Canárias a Altenfiord; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />
330. Melittas Melissophyllum L. — Brot. I, p. 179—1.<br />
Caldas (D. M. Henriq.); Agua do Gallo, Manga <strong>de</strong> Maceira,<br />
Marojal (Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr. —Do meio dia <strong>de</strong> Italia a Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Volhynia.<br />
331. Scutellaria minor L. — Brot. I, p. 182—1.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />
Port.—Das Pedras Salgadas a Lisboa.<br />
Area geogr. — De Portugal a Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />
332. Brunella grandiflora Mnch. β. pyrenaica Gr. et Godr. — Brot. I,<br />
p. 181—3 (?)<br />
Gerez (J. H.); Loonte, Agua do Gallo, Preguiça (Moll.)<br />
Port. — De Bragança á serra da Louzã.<br />
Area geogr. —Do meio dia <strong>de</strong> Italia á Dinamarca ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Russia media.<br />
333. Β. vulgaris Mnch.—Brot. I, p. 180—1.<br />
Cabril (S. dos Anjos); Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />
Port.—Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. —• De Nova Granada a Loffo<strong>de</strong>n ; d'America ás<br />
ilhas Aleutiannas.<br />
334. Ajuga reptans L.<br />
Mijaceira (Moll.)<br />
Port.—De Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr. —Da península ibérica a S. Petersburgo; da Irlanda<br />
á Russia media.<br />
335. A. pyramidalis L.<br />
Leonte (J. H.)<br />
Port. — Do Gerez á serra da Estrella.<br />
Area geogr.—Do meio dia <strong>de</strong> Italia ás ilhas <strong>de</strong> Loffo<strong>de</strong>n; <strong>de</strong><br />
Portugal á Georgia.<br />
336. A. orientalis L.<br />
Gerez (J. H.)<br />
Port. — Gerez.
202<br />
Area geogr. — De Portugal ao Cáucaso.<br />
337. Teucrium Scorodonia L. — Brot. I, p. 163—5.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq., Moll.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira á Noruega ; da Ma<strong>de</strong>ira á Grécia.<br />
Asperifoliae Endi.<br />
338. Echium lusitanrcum Brot. — Brot. I, p. 290—3.<br />
Gerez (J. H.); Torgo, Albergaria (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />
Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
339. Ε. plantagineum L. — Brot. I, p. 289—1.<br />
Caldas do Gerez (Moll, e D. M. Henriq.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Inglaterra merid. e occid.; <strong>de</strong><br />
Portugal ao Tauro.<br />
340. E. rosulatum Lge.<br />
Penedo (J. H.)<br />
Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
341. Lithospermum prostratum Lois. — Brot. I, p. 292—3.<br />
Borrageiro, Agua do Gallo (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />
Port.—Do Marão ao Valle do Zebro.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e França meridional.<br />
342. Myosotis lingulata Lehm.<br />
β. stolonifera DC.<br />
Leonte, Albergaria (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />
β.) Leonte, Ponte feia (Moll., J. H.)<br />
Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica a Russia austr.; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Russia media.<br />
343. Omphalo<strong>de</strong>s lusitanica Pourr.—Brot. I, p. 296—5.<br />
Tojeira, Carvalhiça, Caldas (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez á serra d'Arrabida.<br />
Area geogr.—Peninsula ibérica.<br />
Cuscuteae Chois.<br />
344. Cuscuta Epithymum L. —Brot. I, p. 208 — 1.
203<br />
Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — Era todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Africa boreal à Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal ao<br />
Tauro.<br />
Verbasceae Bartl.<br />
345. Verbascum Henriquesii Lge.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Bouro (J. H.)<br />
Port. — Gerez, Cabeceiras <strong>de</strong> Basto e Estrella.<br />
Area geogr.—Portugal.<br />
346. V. sinuatum L. — Brot. I, p. 270—1.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />
Port. — Do Pinhão ao Algarve.<br />
Area geogr.—Das Canárias a Nantes; das Canárias ao Cáucaso.<br />
Scrophulariaceae Lindl.<br />
347. Scrophularia sublyrata Brot. — Brot. Phyt. lus.<br />
Entre o Pinheiro e Gerez (J. H.); Freixo (M. Fer.)<br />
Port. — Do Gerez a Villa nova <strong>de</strong> Mil fontes.<br />
Area geogr. — Portugal.<br />
348. Anarrhinum bellidifolium Desf. — Brot. I, p. 198—17.<br />
Torgo, Caldas do Gerez (Moll. e J. H.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Do meiodia da peninsula ibérica á França; <strong>de</strong><br />
Portugal ά Italia.<br />
349. Linaria triorntthophora Willd. — Brot. I, p. 189—16.<br />
Vidoal, Manga da Maceira (Moll.); Caldas (D. M. Henriq. e<br />
Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Monte Junto.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
350. L. spartea Link et Hffgg. γ. ramosissima Bth. —Brot. I, p. 193 — 10.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso.<br />
Port. —Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e França merid. e occid.<br />
351. <strong>Digital</strong>is purpurea L. — Brot. I, p. 200—1.<br />
Leonte (Moll.)<br />
Port. — De Bragança ao Algarve.
204<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica á Noruega ; da Irlanda<br />
ao Tauro.<br />
OBS. A forma longebracteata, por mim já indicada no catalogo das plantas do<br />
Bussaco, eneontra-sc no Gerez mais distincta ainda. Exemplares colhidos pelo<br />
sr. Moller no Curral do Junco são muito notáveis pela forma da corolla e pela<br />
gran<strong>de</strong>za das bracteas. Na serra encontram-se, como no Bussaco, todas as formas<br />
intermédias.<br />
352. Veronica serpyllifolia L. — Brot. 1, p. 13—2.<br />
Port. — De Bragança á Louzã.<br />
Area geogr. — De Quito ao Cabo Norte ; d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />
353. V. micrantha Brot. — Brot. Phyt. lus.<br />
Port. — De Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr. — Portugal.<br />
354. V. officinalis L. —Brot. I, p. 12—1.<br />
Cabril, Leonte, Mijaceira, Barrozão, Tojeira, Curral do Junco<br />
(Moll.)<br />
Port. — Do Gerez á serra da Louzä.<br />
Area geogr. — Da Italia a Hammerfert ; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />
355. Melampyrum pratense L. — Brot. I, p. 187—1.<br />
Leonte (J. IL); Lage, Carvalhiça (Moll.)<br />
Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da Italia merid. ás ilhas Loffo<strong>de</strong>n ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Siberia altaica.<br />
356. Pedicularis lusitanica Hffgg. et Lk. —Brot. I, p. 188—1.<br />
Leonte, Corgo da Lage (Moll.)<br />
Port.—Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — De Portugal â Andaluzia.<br />
357. Eufragia viscosa Benth.<br />
Caldas do Gerez (Moll. e M. Fer.)<br />
Port.—Das Pedras Salgadas a Calhariz.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica á Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Turquia.<br />
Orobanehaceae Lindl.<br />
358. Orobanche Rapum Thuill.<br />
Lage (Moll.)<br />
Port. — De Bragança ao Bussaco.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Lithuania ; <strong>de</strong> Portugal á Sar<strong>de</strong>nha.
205<br />
Lentibularieae Rich.<br />
359. Pinguicula lusitanica L. — Brot. I, p. 15—1.<br />
Gerez, no Sphagum (J. H.); Ponte feia (Moll. e J. H.)<br />
Port. — Do Gerez ao Alemtejo.<br />
Area geogr. — Na peninsula ibérica, França occid., Inglaterra,<br />
360. P. vulgaris L.<br />
Ponte feia (Moll. e J. FI.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Do meio dia da Itália á Laponia ; d'occi<strong>de</strong>nte<br />
a oriente.<br />
Primulaceae Vent.<br />
361. Primula vulgaris Huds. — Brot. I, p. 266—3.<br />
Caldas do Gerez (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Port. — De Bragança a Cintra.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Noruega; <strong>de</strong> Portugal á Georgia.<br />
362. Lysimachia nemorum L. — Brot. I, p. 264—3.<br />
Caldas do Gerez (Link e Brot.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Da Sicilia á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Kamtschatka.<br />
363. Anagallis arvensis L. (A. phoenicea Lam. e DC.) — Brot. I,<br />
p. 262—1.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Abyssinia á Noruega ; dos Açores ao Ural.<br />
Gentianaoeae Lindl.<br />
364. Erythraea Centaurium P.—Brot. I, p. 276—3.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />
Port. — De Bragança ao Alemtejo.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Finlândia; dos Açores á Russia<br />
media.<br />
365. Ε scilloi<strong>de</strong>s Chaub. — Brot. I, p. 278—6.<br />
Chão do Carvalho (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez ao Porto.
206<br />
Area geogr. — Portugal, Galliza e França occid. e meridional.<br />
366. Gentiana Pneumonanthe L. — Brot. I, p. 276—2.<br />
Entre as Caldas e S. João do Campo (S. dos Anjos).<br />
Port. — Gerez, S. Pedro da Cova, Serra da Estrella.<br />
Area geogr. — De Granada á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal ao Kamtschatka.<br />
Asclepia<strong>de</strong>ae R. Br.<br />
367. Vincetoxicum officinale Mnch. — Brot. I, p. 412—1.<br />
Torgo (Moll.); Caldas (J. H.)<br />
Port. — Gerez (Brot.)<br />
Area geogr. — Da Barberia á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />
altaica.<br />
Umbelliferae<br />
368. Sanicula europaea L. — Brot. I, p. 456—1.<br />
Gerez (J. H.); Agua do Gallo (Moll.)<br />
Brot. — De Bragança ao Bussaco e Estrella.<br />
Port. — De Bragança a Coimbra.<br />
Area geogr. — Da Abyssinia á Noruega; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />
media e austral.<br />
369. Eryngium Duriaeanum Gay — Brot. I, p. 419—6.<br />
Frequente em quasi toda a serra <strong>de</strong>s<strong>de</strong> as Caldas até 1200 m<br />
.<br />
(J. H., Moll. e Fer.)<br />
Port. — No Gerez, Cabris e Serra da da Estrella.<br />
Area geogr. — Portugal e Astúrias nas regiões alpina e subalpina.<br />
370. Daucus Carota L. — Brot. I, p. 444—1.<br />
Caldas do Gerez (Moll. e D. M. Henriq.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Abyssinia á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Kamtschatka.<br />
371. Laserpitium Nestleri Soy-Vill.<br />
Porto <strong>de</strong> Maceira, Vidoal, Villarinho (Moll. e Fer.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e França meridional.<br />
372. Ferula Ferulago L — Brot. I, p. 432—2.<br />
Agua do Gallo (Moll.); Caldas (Moll. e D. M. Henriq.)<br />
Port. — Gerez e Estrella.
207<br />
Area geogr.—Da peninsula ibérica á Russia meridional; <strong>de</strong><br />
Portugal á Serbia.<br />
373. Peucedanum parisiense DC.<br />
Gerez (J. H. e Fer.)<br />
Port. — Bragança e Gerez.<br />
Area geogr. — Des<strong>de</strong> Portugal á Champanhe ; <strong>de</strong> Portugal a<br />
Trieste.<br />
374. Physospermum aquilegiaefolium Koch — Brot. I, p. 427—2.<br />
Gerez (Brot.); Manga da Maceira, Caldas, Vidoal, Agua do<br />
Gallo (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica ao Tauro.<br />
375. Conium maculatum L. — Brot. I, p. 436—1.<br />
Gerez (Fer.)<br />
Port. — De Vinhaes ao Alemtejo (Villa Fernando).<br />
Area geogr. — Das Canárias ã Noruega; das Canárias ao Baikal.<br />
376. Conopodium Bourgaei Coss.<br />
Leonte (Moll.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Gerez, Murcia, Aragão e montes <strong>de</strong> Castella.<br />
377. C. <strong>de</strong>nudatum Koch—Brot. I, p. 437—2.<br />
Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — De Murça ao Porto e serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica ά Noruega merid.; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Córsega.<br />
378. Carum verticillatum L. —Brot. I, p. 423—1.<br />
Leonte (Fer., Moll. e J. H.)<br />
Port. — De Bragança a Lisboa.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Itália.<br />
Araliaceae<br />
379. He<strong>de</strong>ra Helix L. — Brot. I, p. 299—1.<br />
Em toda a serra.<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Islândia ; das Canárias ά Georgia.<br />
Saxifragaceae DC.<br />
380. Chrysosplenium oppositifolium L. — Brot. II, p. 40—1.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)
208<br />
Port. — Do Marão á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da Italia merid. á Noruega; da America á Siberia<br />
altaica.<br />
381. Saxifraga granulata L. — Brot. II, p. 172—1.<br />
Caldas do Gerez (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Area geogr. — Da Algeria á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />
media.<br />
382. S. umbrosa L. —Brot. II, p. 172—2.<br />
Caminho <strong>de</strong> Leonte, estrada romana (J. II.); Barrozão (Moll.<br />
e A. Tait.)<br />
Port.—Gerez, Marão, serra do Pilar e da Estrella.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e Córsega.<br />
383. S. Clusii Gou. ß. propaginea Lge.<br />
Ponte do Cavado (J. H.j; Leonte (Fer.); Torgo (Moll.)<br />
Port. — Gerez e Marão.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica ao Tyrol ; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Transylvania.<br />
Crassulaceae DC.<br />
384. Umbilicus pendulinus DC—Brot. II, p. 203—1.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc); Caldas do Gerez (Moll. e A.<br />
Tait.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Inglaterra; das Canárias a Palestina.<br />
385. Sedum altissimum Poir. — Brot. II, p. 206—2.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />
Port. — Des<strong>de</strong> Adorigo até ao Algarve.<br />
Area geogr.— Da Algeria a França; <strong>de</strong> Portugal a Grécia.<br />
386. S. pruinatum Brot. — Brot. II, p. 209—5.<br />
Gerez (Brot ); Leonte (J. H.)<br />
Port. — De Bragança a serra da Estrella.<br />
Area geogr.—Da peninsula ibérica á Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Bélgica.<br />
387. S. anglicum ITuds. ß. pyrenaicum Lge.<br />
Leonte (Moll.)<br />
Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />
Area geogr.—Da península ibérica a Noruega; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Transylvania.
209<br />
388. S. brevifolium DC.<br />
Caldas do Gerez (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez ao Algarve (serra da Picota).<br />
Area geogr. — Da'peninsula ibérica até ao Lozère (França<br />
central); <strong>de</strong> Portugal á Córsega.<br />
389. S. villosum L. —Brot. II, p. 211—7.<br />
Caldas do Gerez (Moll. e A. Tait.)<br />
Port. — Bragança, Gerez e serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da península ibérica ás ilhas Loffo<strong>de</strong>n ; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Lithuania.<br />
Paronychiaceae St. Hill.<br />
390. Scleranthus annuus L. — Brot. II, p. 171—1.<br />
Gerez (Brot., J. H.)<br />
Port.—Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />
391. Corrigiola telephiifolia Pourr.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Agua do Gallo (Moll.); Povoa<br />
<strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Port. — De Bragança ao Algarve.<br />
Area geogr. — Do Algarve á França merid.; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Córsega.<br />
392. Illecebrum verticillatum L. — Brot. I, p. 302—1.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq., Moll. e J. H.)<br />
Port. — Da Begua a Cintra.<br />
Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira ao porto <strong>de</strong> Riga ; da Ma<strong>de</strong>ira á<br />
Grécia.<br />
393. Spergularia rubra Pers. a. campestris Fzl. — Brot. II, p. 201—7.<br />
Leonte, Agua do Gallo (Moll.)<br />
Port. — De Bragança ao Algarve.<br />
Area geogr. — Em quasi toda a Europa.<br />
Lythrarieae Juss.<br />
394. Lythrum acutangulum Lagasca — f. mediostyla.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />
Port. — Em quasi todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Região mediterrânea.<br />
14
210<br />
Halorageae R. Br.<br />
395. Myriophyllum spicatum L. —Brot. II, p. 45—1.<br />
Gerez (J. H.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geOgr. — Da peninsula ibérica á Islândia ; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Turquia.<br />
Onagrarieae Bth. et Hook.<br />
396. Epilobium obscurum Schreb.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Agua do Gallo (Moll.)<br />
Port. — Gerez, serra da Estrella, Coimbra.<br />
Area geogr. — Da península ibérica a Polónia ; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Russia media.<br />
Pomaceae Bani.<br />
397. Pyrus communis L. a. Achras Wallr.—Brot. II, p. 328—1.<br />
Leonte, Cecello (Moll. e J. H.)<br />
Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da Sicilia á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Cáucaso.<br />
398. Sorbus Aucuparia L. —Brot. II, p. 298 — 1.<br />
Gerez (Brot, e J. H.)<br />
Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da Italia á Islândia ; <strong>de</strong> Portugal á Turquia.<br />
399. S. torminalis Crtz. — Brot. II, p. 291—4.<br />
Portella do Homem (Welw.)<br />
Port. — Da serra <strong>de</strong> Rebordãos ao Gerez.<br />
Area geogr.— De Portugal á Inglaterra; da França a Turquia.<br />
400. S. Aria Crtz. —Brot. II, p. 261—3.<br />
Gerez (in rupestribus sylvaticis et subalpinis) (Brot.)<br />
Port. — Gerez, Guarda e Trancoso.<br />
Area geogr. — Da Hespanha merid. á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Siberia altaica.<br />
401. Amelanchier vulgaris Mnch. — Brot. II, p. 327—2.<br />
Gerez (Brot.); acima do Vidoal (J. H.); pr. do Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — Gerez e Bragança.
211<br />
Area geogr. —Da Algeria aos Carpathos; <strong>de</strong> Portugal á Georgia.<br />
402. Crataegus monogyna Jacq. — Brot. II, p. 290—1.<br />
Leonte (J. H. e Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Collares.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />
media.<br />
Sanguisorbeae Torr, et Gr.<br />
403. Poterium Magnolii Spach<br />
Caldas do Gerez (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Villa Nova <strong>de</strong> Portimao.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e França meridional.<br />
Rosaceae Juss.<br />
404. Rosa canina L. var. fusiformis? —Brot. II, p. 340—6.<br />
Estrada romana (J. II.)<br />
Port. — De Bragança a Monchique.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Suécia ; das Canárias ao Baikal.<br />
405. R. discolor Weihe.<br />
Ponte feia (Moll.)<br />
Port. —Portugal todo.<br />
Area geogr. — De Portugal á Tauria.<br />
406. Rubus glandulosus Bell. ß. umbrosus Godr.<br />
Junto da Ponte feia (Moll.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Da Sicilia á Gothia ; <strong>de</strong> Portugal á Transylvania.<br />
407. Rubus caesius L. — Brot. II, p. 347—2.<br />
Gerez (Brot.); Agua do Gallo, Leonte (Moll.); perto das Caldas<br />
(J. Henriq.)<br />
Port.—De Bragança á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da Italia merid. á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />
altaica.<br />
408. Fragaria vesca L. — Brot. II, p. 349—1.<br />
Caminho <strong>de</strong> Leonte (J. H.)<br />
Port. — De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cintra.<br />
Area geogr. — Das Canárias k Laponia ; das Canárias á Dahuria.
212<br />
409. Potentiila Tormentilla Sibth. — Brot. II, p. 352—1.<br />
Leonte. Agua do Gallo (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez â Extremadura.<br />
Area geogr. — Europa toda.<br />
410. Prunus Padus L.—Brot. II, p. 252—6.<br />
Gerez (Welw.)<br />
Port. — De Bragança á Estrella.<br />
Area geogr. — Europa toda.<br />
411. P. lusitanica L. — Brot. II, p. 252—7.<br />
Caminho <strong>de</strong> Leonte (J. H.); Agua do Gallo (Moll.)<br />
Port. — No Gerez e na serra da Estrella.<br />
Area geogr.—Península ibérica.<br />
Papilionaceae L.<br />
412. Vicia Gerardi Vill. —Mariz, Boi. da Soe. Brot. II, p. 70.<br />
Gerez (Ferreira).<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica á França merid. occid.; <strong>de</strong><br />
Portugal ao Peloponeso.<br />
413. Ornithopus bracteatus Brot.—Fl. lus. II, p. 159—1.<br />
Agua do Gallo (Moll.)<br />
Port. — De Bragança á Arrábida.<br />
Area geogr. — Das Canárias á França occid.; das Canárias à<br />
Grécia.<br />
414. O. perpusillus. L.<br />
Caldas do Gerez (Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Montargil.<br />
Area geogr. — Dos Açores á Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal ά Russia<br />
media.<br />
415. Lotus corniculatus a. vulgaris β. pedunculatus. — Brot. II, p. 121—9.<br />
c. pilosus. α. ciliatus.<br />
α. Torgo (Moll.)<br />
c. Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />
Port. — De Bragança a Azeitão.<br />
Area geogr. — Des<strong>de</strong> a Abyssinia Ά Noruega; <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Portugal<br />
ao Japão.<br />
416. L. uliginosus Schk.<br />
Caldas, Ponte feia, Leonte (D. M. Henriq. e Moll.)<br />
Port. — Des<strong>de</strong> Bragança ao Algarve,
213<br />
Area geogr. — Des<strong>de</strong> a Ma<strong>de</strong>ira á Noruega ; <strong>de</strong>s<strong>de</strong> a Ma<strong>de</strong>ira<br />
á Grécia.<br />
417. Trifolium repens L. — Brot. II, p. 103—5.<br />
Gerez (A. Tait.)<br />
Port. — Des<strong>de</strong> Bragança ao Algarve.<br />
Area geogr.—Em toda a Europa, Siberia e America boreal.<br />
418. Genista lusitanica L. — Brot. II, p. 88—4.<br />
Gerez (Brot.)<br />
Port. — De Bragança ά serra da Estrella, nas regiões altas.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
419. G. polygalaefolia DG. — Brot. II, p. 86—2.<br />
Proximo do Borrageiro (Brot., Fer.); p. <strong>de</strong> Villarinho (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez e Marão á serra d'Arrábida.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
420. G. micrantha G. Ort. —Brot. II, p. 87—3.<br />
Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — Bragança e Gerez.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
421. Pterospartum lasiantheum Spach.<br />
Leonte (Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Castello Branco.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
422. P. tri<strong>de</strong>ntatum Spach —Brot. I, p. 86—1.<br />
Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Portalegre.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
423. Ulex europaeus L. — Brot. II, p. 78—1.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Couceiro).<br />
Port. — Do Gerez a Lisboa.<br />
Area geogr.—Da peninsula ibérica á Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal<br />
á Italia.<br />
424. U. nanus Forst.<br />
Chão do Carvalho, Tojeiro, Manga do Vidoal (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez ao Algarve.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica, França e Inglaterra.<br />
425. Cytisus albus Lk. —Brot. II, p. 83-2.<br />
Lage, caminho <strong>de</strong> Leonte (Moll. e J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />
(Dr. Couceiro).<br />
Port. — De Bragança ao pinhal <strong>de</strong> Leiria.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e Marrocos.<br />
426. Sarothamnus scoparius Koch.<br />
Lage, caminho <strong>de</strong> Leonte (J. H. e Moll.)
214<br />
Port. — De Bragança a Serpa.<br />
Area geogr. — Dos Açores á Suécia merid.; dos Açores â Italia.<br />
427. S. eriocarpus Bss. et Reut.<br />
Lage (J. H. e Moll.)<br />
Port. — Em Bragança, Gerez e Estrella.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
428. A<strong>de</strong>nocarpus intermedius DC. — Brot. II, p. 92—2.<br />
Gerez, Penedo (Moll.)<br />
Port. — Das Pedras Salgadas e Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e Italia merid.<br />
Ilicineae Brong.<br />
429. Hex aquifolium L. — Brot. II, p. 213—1.<br />
Gerez (Brot., J. H., Moll.)<br />
Port. — De Vinhaes ao Bussaco.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Noruega; <strong>de</strong> Portugal á Georgia.<br />
Rhamnaceae R. Br.<br />
430. Rhamnus Frangida L. —Brot. I, p. 301—2.<br />
Gerez, freq. (J. IL)<br />
Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr. — Da Africa boreal.<br />
Euphorbiaoeae R. Br.<br />
431. Euphorbia dulcis L.<br />
Torgo, Agua do Gallo (Moll.); Agua do Gallo (Capello e Torres).<br />
Port. — Bragança, Gerez e Estrella.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica á Allemanha merid.; <strong>de</strong><br />
Portugal à Russia media.<br />
432. Ε. amygdaloi<strong>de</strong>s L.<br />
Torgo, Agua do Gallo (Moll. e J. H.)<br />
Port. — De Rragança a Portalegre.<br />
Area geogr. — De Portugal ά Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal a Russia<br />
media.
215<br />
Oxali<strong>de</strong>ae DC.<br />
433. Oxalis corniculata L. — Brot. II, p. 223—1.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port.—Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. —Das ilhas <strong>de</strong> Cabo Ver<strong>de</strong> à Laponia; do Canadá<br />
á Siberia do Ural.<br />
Geraniaceae DC.<br />
434. Geranium molle L. —Brot. II, p. 72—5.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port. — Em quasi todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Noruega ; das Canárias a Lenhoran.<br />
435. G. Robertianum L. — Brot. II, p. 71—2.<br />
Gerez (M. Fer.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port. — Portugal todo.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Laponia ; das Canárias á Siberia<br />
altaica.<br />
436. Erodium cicutarium Herit. — Brot. II, p. 75—il.<br />
S. João do Campo (S. dos A.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port. — Do Gerez á Trafaria.<br />
Area geogr. — Da Abyssinia á Suécia; das montanhas rochosas<br />
á Siberia do Ural.<br />
Polygalaceae Juss.<br />
437. Brachytropis microphylla Wk.—Brot. II, p. 30—3.<br />
Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — De Montesinho á serra da Louzã.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
438. Polygala vulgaris L. — Brot. I, p. 29 — 1.<br />
Carvalheira, Leonte, Borrageiro (Moll.); Caldas do Gerez (D.<br />
M. Henriq.); Penedo (J. H.)<br />
Port. — De Bragança a Cintra.<br />
Area geogr.—Da Algeria à Suécia; <strong>de</strong> Portugal á Siberia do<br />
Ural.
216<br />
Acerineae DC.<br />
439. Acer Pseudo-platanus L. — Brot. II, p. 35—1.<br />
Gerez (Brot.); frequente até Leonte (J. H.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Da Sicilia á Dinamarca ; <strong>de</strong> Portugal a Talusch.<br />
Fraxineae Bartl.<br />
440. Fraxinus angustifolia Vahl.<br />
a. obtusa Gren. et Godr.<br />
Caldas e caminho <strong>de</strong> Leonte (S. dos Anjos).<br />
Port.—Portugal todo.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
Malvaceae R. Br.<br />
441. Malva Morenii Poli.<br />
Torgo (Moll.); Caldas (D. M. Henriq. e Moll.)<br />
Port. — Da Régua ao Gerez.<br />
Area geogr.-—Peninsula ibérica, França, Italia.<br />
442. M. Colmeiroi Wk.<br />
Lage, Penedo (Moll.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
Hypericineae DC.<br />
443. Hypericum Androsaemum L. — Brot. II, p. 321—1.<br />
Ponte feia, Agua do Gallo (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Cintra.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal ao mar<br />
Caspio.<br />
444. H. undulatum Schòusb. — Brot. II, p. 322—3 (?)<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />
Port.—De Bragança ao Algarve.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica e Inglaterra merid. occid.
217<br />
445. H. pulchrum L. — Brot. II, p. 323—6.<br />
Leonte, Ponte feia (J. H. e Moll.)<br />
Port. — Do Gerez ao Bussaco.<br />
Area geogr.—Da Italia merid. a Noruega; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Lithuania.<br />
446. H. linearifolium Vahl. — Brot. II, p. 321—2.<br />
Torgo, Agua do Gallo, Chão do Carvalho (J. H. e Moll.)<br />
Port. — De Bragança ao Algarve.<br />
Area geogr. — De Portugal á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal à França<br />
central.<br />
Alsineae Bani.<br />
447. Alsine recurva Wahl. —Brot. II, p. 202—11 (?)<br />
Borrageiro (Moll, e Fer.)<br />
Port. — Gerez e Estrella, nas regiões mais altas.<br />
Area geogr. — Montanhas da. Europa, Asia menor e Persia<br />
oriental.<br />
448. Stellaria uliginosa Murr. — Brot. II, p. 196—3.<br />
Caldas do Gerez (J. H e Moll.)<br />
Port. — De Murça a Coimbra.<br />
Area geogr.—Da Ma<strong>de</strong>ira á Laponia; da Ma<strong>de</strong>ira á America<br />
do norte.<br />
449. Arenaria montana L. — Brot. II, p. 199—3.<br />
Vidoal, Lage (Moll, e J. H.)<br />
Port. — De Montesinho a Cintra.<br />
Area geogr. — Do meiodia da peninsula ibérica a França ; <strong>de</strong><br />
Portugal á Italia.<br />
450. Cerastium glulinosum Fr.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Leonte (Moll.)<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — De Portugal á Noruega; <strong>de</strong> Portugal á Georgia.<br />
Sileneae DC.<br />
451. Melandrium pratense Röhl.—Brot. II, p. 222—3.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — De Portugal á Russia boreal; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Grécia.
218<br />
452. Silène gallica L. a. genuína.—Brot. II, p. 184—3 (em parte).<br />
Bouro (J. H.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr.—Das Canárias á Volhynia; das Canárias ao<br />
Cáucaso.<br />
453. S. hirsuta Lag. —Brot. II, p. 188—11.<br />
Agua do Gallo, Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />
Port.—Do Gerez ao Pinhal <strong>de</strong> Leiria.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
454. S. colorata Poir. β. lasiocalyx S. Vill.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port. — De Bragança ao Gerez.<br />
Area geogr. — Da peninsula ibérica a Creta.<br />
455. S. melandroi<strong>de</strong>s Lge. var. acutifolia Link.<br />
Gerez (Link); perto do Borrageiro (J. H. e Fer.)<br />
Port. — Marão, Gerez, Estrella, Louzã, Caramulo e Bussaco.<br />
Area geogr. — Portugal.<br />
Ous. Brotero na Fl. lus. II, pag. 187 indica esta espécie como naturalmente distincta<br />
da S. fuseata, dizendo—Occurrit in rupibus Herminii et Gerez, foliis caulinis<br />
majoribus et acutioribus; petalorum lamina profundius emarginata, quae forte distincta<br />
species.<br />
456. S. nutans L.—Brot. II, p. 180—2.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq,); Penedo (J. H.)<br />
Port. — Do Marão a Cintra.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Laponia; das Canárias á Dahuria.<br />
457. S. inflata Sm. —Brot. II, p. 180—1.<br />
Caminho <strong>de</strong> Leonte (Moll.); Caldas (D. M. Henriq. e A. Tait.)<br />
Port. — De Bragança ao Alemtejo (Villa Fernando).<br />
Area geogr. — Das Canárias a Altenfiord; do Canadá á Dahuria.<br />
Violarieae DC.<br />
458. Viola palustris L. — Brot. I, p. 305—1.<br />
Gerez (Brot.); Leonte, muito ab., Ponte feia (J. IL e Moll.)<br />
Port. —Do Gerez á serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da província <strong>de</strong> Granada ao Cabo norte; <strong>de</strong><br />
Portugal ao Kamtschatka.<br />
OBS. O prof. Link diz no Journal für die Botanik <strong>de</strong> Schrä<strong>de</strong>r que é vulgar no<br />
Gerez, perto das agüäs, nas regiões altas a V. Juressi. Nunca pu<strong>de</strong> encontrar tal<br />
espécie, nos logares indicados, nos quaes é frequentíssima a V. palustris.
219<br />
459. V. silvatica Fries.<br />
Cabril (Moll. e Fer.)<br />
Port.—De Montesinho a Cintra.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Noruega ; das Canárias ao<br />
Kamtschatka.<br />
460. V. lancifolia Thore —Brot. I, p. 306—5.<br />
Perto do Borrageiro (Moll.)<br />
Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr.—De Portugal à Inglaterra.<br />
Droseraceae DC.<br />
461. Drosera rotundifolia L. — Brot. I, p. 491—2.<br />
Gerez (Brot.); Ponte feia e em sítios elevados no Sphagnum<br />
(J. H. e Moll.)<br />
Port. —Montesinho, Gerez e Estrella.<br />
Area geogr. — Da Siria a Laponia ; do Canadá ás ilhas Aleutiannas.<br />
Oistineae DC.<br />
462. Cistus hirsutus Lamk. —Brot. II, p. 260—4.<br />
Gerez até quasi ao Borrageiro (D. M. Henriq. e J. H); Povoa<br />
<strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port. — Das Pedras Salgadas a Coimbra.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
463. Halimium umbellatum Spach. —Brot. II, p. 203—10.<br />
Gerez (Brot.)<br />
Port. — De Bragança ao Bussaco.<br />
Area geogr. — Da província <strong>de</strong> Granada a Pariz ; <strong>de</strong> Portugal<br />
aos Pyreneus orientaes.<br />
464. Halimium occi<strong>de</strong>ntale Wk. a. virescens Wk. a. vulgare. — Brot. II,<br />
p. 265 — 16.<br />
b. incanumWk. —Brot. II, p. 264—13.<br />
Gerez (Brot.); Caldas do Gerez (Moll.) a. e b ; Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />
(Dr. Couceiro) a., a.<br />
Port. — De Montesinho a Buarcos.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
465. Tuberaria globulariacfolia Wk. —Brot. II, p. 267—21,<br />
Gerez (Brot.); Preguiça (J. H. c Moll.)
220<br />
Port. — Das Pedras Salgadas ao Porto.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
466. T. variabilis Wk. a. vulgaris. — Brot. II, p. 268—23.<br />
α. Milleri.<br />
β. Linnaei.<br />
Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />
Port. — De Bragança á Estrella.<br />
Area geogr. — Das Canárias á Europa media.<br />
Oruciferae<br />
467. Arabis hirsuta Scop. — Brot. I, p. 578—2.<br />
Torgo (Moll.)<br />
Port. — De Bragança a Castello Branco e Coimbra.<br />
Area geogr. — Das Baleares a Altenfiord ; do Canadá ás ilhas<br />
Aleutiannas.<br />
468. A. muralis Bert.<br />
Torgo (Moll.)<br />
Port. — De Bragança á serra d'Arrabida.<br />
Area geogr. — Das Baleares á França central ; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Italia.<br />
469. Cardamine hirsuta L. — Brot. I, p. 583—1.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port. — De Bragança ao Algarve).<br />
Area geogr.—Da Abyssinia á Islândia; d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />
470. Sinapis laevigata L. — Brot. I, p. 585—5.<br />
Gerez (Brotero).<br />
Port. — Gerez.<br />
Area geogr. — Península ibérica.<br />
471. Brassica cheiranthus Vill. β. cheiranlhiílora Gr. et God.<br />
Agua do Gallo, Torgo, Caldas (Moll., D. M. Henriq. e Fer.)<br />
Port. — De Bragança a Portalegre.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Allemanha ; <strong>de</strong> Portugal á Italia<br />
merid.<br />
Fumariaceae DC.<br />
472. Fumaria capreolata L. — Brot. I, p. 591—3.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).
221<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Barberia á Europa media; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Syria.<br />
473. Corydalis claviculata DC —Brot. I, p. 591—4.<br />
Gerez (J. H.)<br />
Port. — Do Gerez ά serra da Estrella.<br />
Area geogr. — Da Sicilia á Dinamarca ; <strong>de</strong> Portugal á Sicilia.<br />
Resedaceae DC.<br />
474. Reseda media Lag.<br />
Torgo (Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port. — De Bragança a Villa nova <strong>de</strong> Mil fontes.<br />
Area geogr.—Peninsula ibérica.<br />
475. Astrocarpus Clusii J. Gay. — Brot. II, p. 307—5.<br />
Borrageiro, Torgo, Barrozão (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.<br />
e Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — De Portugal á França merid.; <strong>de</strong> Portugal á<br />
Córsega.<br />
Ranunculaceae Juss.<br />
476. Ranunculus bupleuroi<strong>de</strong>s Brot. — Brot. II, p. 365—5.<br />
Leonte (J. H. e Moll.)<br />
Port.—Do Gerez á Louzã.<br />
Area geogr.—Portugal.<br />
477. R. adscen<strong>de</strong>ns Brot. —Brot. II, p. 370—11.<br />
Das Caldas ao Vidoal (J. H. e Moll.)<br />
Port. — Do Gerez e Bragança a Azeitão.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
478. R. repens L. —Rrot. II, p. 366—6.<br />
Caldas do Gerez (J. H.)<br />
Port. — Em todo o Portugal.<br />
Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira ao Cabo Norte; do Canadá ao<br />
Kamstachatka.<br />
479. Ficaria ranunculoi<strong>de</strong>s Moench.—Brot. II, p. 364—1.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port. — De Bragança ao Algarve.<br />
Area geogr. — Da Algeria á Laponia; <strong>de</strong> Portugal ao Cáucaso.
222<br />
480. Anémona trifolia L.<br />
Leonte (J. H. e A. Tait.)<br />
Port. — Do Gerez a Vallongo.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica, Italia e Austria.<br />
481. Clematis Viticeila L. β. campaniílora. — Brot. Fl. L. II, p. 359—4.<br />
Gerez (M. Fer.)<br />
Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr. — De Portugal á Macedonia.<br />
482. Thalictrum glaucum Desf.<br />
Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />
Port.—De Bragança até Coimbra.<br />
Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />
493. Aquilegia dichroá Freyn. — Brot. II, p. 333—2.<br />
Agua do Gallo, Caldas (J. H. e Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr.<br />
Couceiro).<br />
Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />
Area geogr. — Portugal.<br />
NOTAS<br />
218. Orchis maculala L. — pag. 185.<br />
A O. maculala colhida no Gerez diffère um pouco da forma typica.<br />
O meu antigo discípulo J. d'Ascençao Guimarães, occupandose<br />
do estudo das orchi<strong>de</strong>as Portugal, notou as differenças indicadas<br />
no seguinte quadro :<br />
Tubérculos<br />
Forma do Gerez Forma typica<br />
ordinariamente di ou tridactylos e palmalotuberosos ;<br />
raras vezes pleiodactylos;<br />
tenue, flácido, mais ou menos fisluloso,<br />
<strong>de</strong> 2,5 <strong>de</strong>cimetros <strong>de</strong> comprimento,<br />
raras vezes menos (até<br />
l" ec<br />
,5) ou mais (4 dcc<br />
);<br />
Caule<br />
mais robusto, <strong>de</strong> 34 <strong>de</strong>cimetros ou<br />
mais <strong>de</strong> altura ;
c m<br />
estreitas (l<br />
ou menos e raro l cra<br />
,2<br />
<strong>de</strong> largura) lanceoladas, as inferiores<br />
obtusas e as superiores<br />
agudas ;<br />
223<br />
Folhas<br />
com l c<br />
'\5 a 2 cm<br />
,2 ou mais <strong>de</strong> largura,<br />
quasi sempre manchadas,<br />
as inferiores lanceolas, agudas;<br />
Notam-se egualmente differences nas dimensões da espiga, que é cónica<br />
antes da anthese e cylindrica <strong>de</strong>pois.<br />
Varia bastante também a forma do labello.<br />
237. Allium lusitanicum La Marek. — pag. 188.<br />
Cito esta espécie, fundado na Fl. lusit. do sr. Brotero, embora<br />
nunca a tenha encontrado em Portugal. Chego até a crer que<br />
não provém do nosso paiz.<br />
Redouté (Liliacées — pl. 271) diz d'esta espécie o seguinte:<br />
«L'on cultive <strong>de</strong>puis très-long-temps cette plante au jardim<br />
du Museum d'Histoire naturelle, sous le nom d'Ail du Portugal,<br />
mais sans avoir d'autres renseignements sur son pays natal.<br />
Nous sommes d'autant plus portés à croire qu'elle est en effet<br />
originaire du Portugal, que nous sommes assurées par sa comparaison<br />
avec <strong>de</strong>s échantillons conservés dans l'herbier <strong>de</strong> Vaillant,<br />
qu'elle est semblable à celle que Tournefort a nommée<br />
Cepa Lusitanica, foliis capillaceis, minima, purpurascente flore<br />
(Inst. R. herb. 383.)»<br />
A planta <strong>de</strong>scripta por Lamarck e <strong>de</strong>senhada e <strong>de</strong>scripta por<br />
Redouté não existe na serra do Gerez. Desejei saber se Tournefort<br />
tinha realmente encontrado tal espécie em Portugal. No<br />
único documento, que pu<strong>de</strong> examinar, — a Topographia botânica—<br />
não encontro mencionada aquella espécie. É possível que<br />
Tournefort a não mencionasse n'este manuscripto : mas é possível<br />
também que por equivoco, ao redigir as Institutiones, a<br />
<strong>de</strong>nominasse — lusitanica — apesar <strong>de</strong> não a ter colhido em<br />
Portugal.<br />
No Jardim botânico <strong>de</strong> Coimbra e em Lisboa por muito<br />
tempo se cultivou uma planta sob o nome <strong>de</strong> Allium lusitanicum.<br />
O dr. Welwitsch distribuiu mesmo exemplares seccos d'essa<br />
planta, que é o Allium schoenoprasum L., bastante semelhante<br />
á espécie figurada por Redouté, mas que apresenta, entre outros<br />
caracteres, os estâmes mais curtos que as divisões do perigoneo.
224<br />
Redouté referindo-se ainda ao A. lusitanicum diz :<br />
«Nous avoiis cepandant lieu <strong>de</strong> penser qu'elle ut différente<br />
<strong>de</strong> Y Allium lusitanicum <strong>de</strong> Brotero, et que par consequent elle<br />
n'est pas mentionée dans la Flora publiée par ce savant naturaliste.»<br />
Pensando do mesmo modo, Kunth <strong>de</strong>nomina esta espécie A.<br />
Broteri.<br />
Julgo bem fundada a duvida <strong>de</strong> Redouté e não adoptando a<br />
a i<strong>de</strong>ia <strong>de</strong> Kunth, inclino-me a pensar que o A. lusitanicum<br />
indicado na Fl. lusitanica é o All. ochroleucum frequentíssimo<br />
nos pontos elevados do Gerez.<br />
Examinando as plantas do dr. Welwitsch, existentes no herbario<br />
da Eschola Polytechnica <strong>de</strong> Lisboa, encontrei exemplares<br />
do A. ochroleucum colhidos por aquelle distincto explorador,<br />
com a nota <strong>de</strong> que tal planta é <strong>de</strong>nominada chalotinhas do<br />
Gerez, nome indicado por Brotero para a espécie, que cita.<br />
A <strong>de</strong>scripçào dada por Brotero serve muito regularmente á<br />
espécie, a que me parece <strong>de</strong>ver referir-se e melhor até do que<br />
ao A. lusitanicum Lamk.<br />
Não admira que Brotero não conhecesse a <strong>de</strong>scripção do A.<br />
ochroleucum, pois foi ella dada quasi na mesma occasião em que<br />
a Fl. lusit. foi publicada e na obra <strong>de</strong> Waldstein et Kitaibel —<br />
Descript. et ícones plant, rariorum Hungriae naturalmente não<br />
conhecida em Portugal.<br />
322. Armeria Wilkommii. — pag. 199.<br />
Atten<strong>de</strong>ndo ao habitat d'esta espécie, talvez ella corresponda á<br />
Statice humilis que o prof. Link <strong>de</strong>screve no Journal für die<br />
Botanik <strong>de</strong> Schrä<strong>de</strong>r (1800, pag. 61) do seguinte modo: Folia<br />
linearia, brevia, rigidiuscula. Bracteae pleraeque, obtusae ; infimae<br />
acutae. Pareceu ao distincto botânico, que não <strong>de</strong>ixaria<br />
<strong>de</strong> ser conveniente fazer d'esta planta, pelo menos, uma varieda<strong>de</strong><br />
da St. Armeria, julgando-a différente da St. juniperifolia<br />
Vahl, cujas folhas são mais curtas e rijas. Diz mais, que, comparando<br />
a planta, por elle encontrada no Gerez, com as plantas<br />
<strong>de</strong> Tournefort existentes no museu britânico, podia affirmar<br />
que era egual á St. hispânica minima juniperifolia, majore flore<br />
Tourn. Inst. 341.<br />
Mais tar<strong>de</strong>, quando foi publicada a Flore du Portugal o<br />
prof. Link <strong>de</strong>u â espécie, <strong>de</strong> que trato, outro nome — Anneria<br />
juniperifolia, <strong>de</strong>screvendo-a do seguinte modo : Cau<strong>de</strong>x subterraneus.<br />
Folia ápice mucrone parvo, cartilagineo. Scapi foliis
22S<br />
triplo longiores, adscen<strong>de</strong>ntes, vagina brevi. Perianthodii phylla<br />
oblonga, scariosa, glabra, exleriora acuta, interiora obtusa.<br />
Calyx pilis aJpressis <strong>de</strong>ntibus limbi longitudine. Corolla palli<strong>de</strong><br />
rubra. Perennis. (Fl. du Port. I, p. 442.)<br />
Julgou-a egual á St. Lusitanica, capillaceo folio minima das<br />
Inst. Rei herb.<br />
Vê-se por isto que, apesar da duvida manifestada na primeira<br />
noticia, Link referiu a planta por elle colhida no Gerez â espécie<br />
<strong>de</strong>scripta por Vahl.<br />
No Prodromus <strong>de</strong> De Candolle o sr. Roissier, não tendo<br />
observado a planta <strong>de</strong>scripta por aquelle botânico, incluiu o<br />
nome dado por Link na synonimia da Armeria caespilosa, da<br />
qual é verda<strong>de</strong>iramente diversa.<br />
Nos escriptos do prof. Link a propósito d'esta espécie, além<br />
da falta <strong>de</strong> exactidão da <strong>de</strong>terminação especifica, dà-se primeiro<br />
a espécie como colhida no Gerez e mais tar<strong>de</strong> na Flore du<br />
Portugal, como habitante das regiões elevadas da serra da<br />
Estrella.<br />
A primeira indicação é a verda<strong>de</strong>ira, pois que a nossa planta<br />
só se encontra — nas regiões mais altas do Gerez.<br />
Na serra da Estrella enconlram-se só as A. lalifolia, plantaginea,<br />
alpina e Duriaei.<br />
Em parte nenhuma <strong>de</strong> Portugal, que eu saiba, se tem encontrado<br />
a A. juniperifolia. -<br />
A espécie <strong>de</strong> Tournefort, a que o prof. Link quiz referir a<br />
planta do Gerez, foi colhida por aquelle naturalista, na região<br />
maritima do sul <strong>de</strong> Portugal — <strong>de</strong> Setúbal a Al<strong>de</strong>ia Gallega e<br />
<strong>de</strong> Tavira a Faro, parecendo-me pouco acceitavel ainda n'este<br />
ponto a opinião do prof. Link.<br />
Segundo as regras <strong>de</strong> nomenclatura botânica, hoje geralmente<br />
seguidas, <strong>de</strong>veria adoptar o nome especifico, dado por Link e<br />
não crear nome novo. É certo porém que Link não consi<strong>de</strong>rou<br />
esta planta como espécie nova. Quando muito julgou-a apenas<br />
uma varieda<strong>de</strong> da St. Ármeria e <strong>de</strong>pois confundiu-a com outra<br />
espécie bem distincta e até chegou a trocar o habitat da planta.<br />
Dediquei-a por isso, sem duvida, ao illustre prof, <strong>de</strong> Praga, o<br />
dr. M. Willkomm, a quem a botânica peninsular <strong>de</strong>ve muitíssimo.<br />
Para commigo tem sido sempre da maior con<strong>de</strong>scendência<br />
e auxilio. Elie mesmo examinou a planta <strong>de</strong> que aqui tenho<br />
tratado e se inclinou a consi<strong>de</strong>ral-a espécie nova. Dedicando-a<br />
a este illustre botânico cumpro apenas um grato <strong>de</strong>ver.<br />
15
226<br />
Oon.tritou.ioaO para o estixdo da flora<br />
d'algximas possessões portuguezas<br />
Plantas colhidas por F. Newton na Africa occi<strong>de</strong>ntal 1<br />
Filioes 2<br />
Fam. Polypodiaceae<br />
Trib. Cyatheae<br />
80. Cyathea angolensis Wehv. arbóreo.<br />
Cataracta da Huila, Humpata ; locis humidis.<br />
Trib.. Pteri<strong>de</strong>ae<br />
81. Adianthum Capillus-Veneris L.<br />
Serra da Chella, ad basin ; arraial <strong>de</strong> Cayonda ; Capupangombe ;<br />
locis humidis.<br />
83. Cheilantes farinosa Kaulf.<br />
Monpulla, alto da serra da Chella.<br />
83. Ch. hirta S\v.<br />
Monpulla; arraial <strong>de</strong> Cayonda ; in arvis siccis, saxosis.<br />
84. Ch. Kirkii Hook.<br />
Catarata da Huilla ; Humpata ad ripas fluminis Nene ; serras da<br />
Chella e da Munda ; ad arborum truncos.<br />
85. Pellaea Burkeana Baker.<br />
Catarata da Huilla, Lobango, Humpata ; locis humidis.<br />
86. P. calomelanus Link<br />
Gambos, locis saxosis ad ripas íluminum Coculovar et Cunene ;<br />
Tongo, Cusibebasie.<br />
1<br />
2<br />
Continuado <strong>de</strong> pag. 140.<br />
Determinados pelo sr. Baker.
227<br />
87. P. consobrina Hook.<br />
Humpata, ad ripas íluminis Nene ; locis humidis.<br />
88. P. Doniana Hook.<br />
Serra da Chella, Lobango, Biballa ; in locis subhumidis.<br />
89. P. hastala Link<br />
Humpata, ad ripas Íluminis Nene.<br />
90. Pteris cretica L.<br />
Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda; locis humidis.<br />
91. P. quadriaurita Retz.<br />
Cataracta da Huilla, Humpata, serra da Chella ; locis humidis.<br />
' Trib. Asplenieae<br />
92. Asplenium furcatum Thunb.<br />
Humpata, Huilla, Muscha, serra da Chella ; in locis saxosis humidis.<br />
93. Actiniopteris radiata Link<br />
Ondonga, in fissuris rupium ad ripas Íluminis Cunene.<br />
Trib. Aspidieae<br />
94. Nephrodium albopunctatum Desv.<br />
Humpata, Cataracta da Huilla, in locis umbrosis humidis.<br />
95. N. Thelypteris Desv.<br />
Serra da Munda, ad ripas fluminis Caculovar.<br />
Fam. Osmundaceae<br />
96. Osmunda regalis L.<br />
Humpata, ad ripas fiuminis Nene ; Huilla, Lobango, Muscha.<br />
Fam. Schizaeaceae<br />
97. Anemia tomentosa Sw.<br />
Serra da Chella, Lobango, in locis siccis.,<br />
98. Mohria caffrorum Desv.<br />
Serra da Chella, Lobango, Humpata, locis humidis.
228<br />
Equisetaceae<br />
Fam. Equiseteae<br />
99. Equisetum elongatum Bory. Vauclier.<br />
Lycopodiaceae<br />
Fam. Lycopodieae<br />
100. Lycopodium cernuum L.<br />
Humpata, ad ripas fiuminis Nene.<br />
Fam. Cyperaceae 1<br />
Trib. Cypereae<br />
101. Kyllingia aurata Nees.<br />
Ad ripas íluminis Caculovar.<br />
102. Κ. caespitosa Ν. ab Ε. var.<br />
Humpata, locis humidis.<br />
103. Cyperus actinostachys Welw.<br />
Ad ripas íluminis Nene, in locis humid<br />
104. C. auricomus Sieber.<br />
Humbe, ad ripas íluminis Cunene.<br />
105. C. callistus Ridley.<br />
Oxicussi, ad ripas Íluminis Caculovar.<br />
106. C. compressus L.<br />
Serra da Cassanha.<br />
107. C. cuspidatus Vahl.<br />
Humpata e serra da Chella.<br />
108. C. esculentns L.<br />
. Serra da Chella, in locis hmidis.<br />
109. C. flavus Boeckeler.<br />
Ad ripas fiuminis Caculovar.<br />
Determinados pelo sr. Ridley.
229<br />
110. C. laevigatus L.<br />
Rio Corocca, in locis salsuginosis.<br />
111. G. lanceus Thunb.<br />
Ad ripas íluminis Caculovar; Gambos in locis humidis.<br />
112. C. margaritaceus Vahl.<br />
Humpata, in locis saxosis ferrugineis humidisque.<br />
113. C. Monti L.<br />
Humpata, locis humidis.<br />
114·. C. polystachyus Rottb. form, con<strong>de</strong>nsata.<br />
Huilla, locis humidis.<br />
115. C. umbellatus Benth.<br />
Humpata, locis humidis.<br />
Trib. Scirpeae<br />
116. Fimbristylis hispidula Kunth<br />
Humpata, arvis ferrugineis, siccis ; Monhino, Pallanca.<br />
117. F. parva Ridley<br />
Humpata.<br />
118. F. polymorphe Boeckl. (F. communis Kunth)<br />
Serra da Cassanha.<br />
Trib. Hypolytreae<br />
119. Lipocarpha argêntea R. Br.<br />
Humpata, ad ripas flumidis Caculovar.<br />
120. Ascolepis elata Welw.<br />
Humpata, ad ripas fluminis Nene.<br />
121. A. protea Welw. var. killingioi<strong>de</strong>s Welw.<br />
Humpata. in locis humidis.<br />
' Trib. Sclerieae<br />
122. Scleria bulbosa Höchst.<br />
Humpata, ad ripas fluminis Nene.<br />
123. S. pulchella Ridley.<br />
Rio Pallanca, locis humidis.<br />
124. S. remota Ridley, var. hispida.<br />
Humpata, in aquis stagnantibus et paludibus. var. Rio<br />
locis humidis.
230<br />
FACTOS DIVERSOS<br />
Edmond Boissier<br />
A 25 <strong>de</strong> setembro d'este anno falleceu em Valleyres, cantão <strong>de</strong> Vaud,<br />
na Suissa, este botânico, a quem se <strong>de</strong>vem trabalhos importantíssimos<br />
sobre a flora da peninsula ibérica.<br />
Nascera o sr.E. Boissier em Genebra a 25 <strong>de</strong> maio <strong>de</strong> 1810.<br />
Des<strong>de</strong> os seus primeiros annos manifestou gosto pelo estudo das plantas.<br />
Quando visitava a sua família, resi<strong>de</strong>nte em Valleyres, o joven botânico divagava<br />
pelas montanhas, observava as producçôes naturaes e chegou a<br />
formar um jardimsinho n'um sitio abrigado, no qual cultivava com enlevo<br />
muitos vegetaes alpinos.<br />
Chegado a eda<strong>de</strong> propria, o sr. Boissier frequentou a Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong><br />
Genebra, recebendo as lições e os salutares conselhos do gran<strong>de</strong> A. P.<br />
<strong>de</strong> Candolle.<br />
Tudo, parece, se tinha bem disposto para que o estudante seguisse o<br />
caminho que o <strong>de</strong>via levar á posição elevada que conquistou no mundo<br />
scientifico : a direcção intelligente <strong>de</strong> sua mãe, que n'elle <strong>de</strong>sejava chegar<br />
a ver um homem distincto ; os meios <strong>de</strong> fortuna, que lhe tornavam fáceis<br />
as viagens e a acquisição <strong>de</strong> elementos <strong>de</strong> estudo ; e especialmente a<br />
energia <strong>de</strong> vonta<strong>de</strong> e a natureza vigorosa, que não lhe fazia temer o<br />
trabalho.<br />
O gosto das viagens levou o sr. Boissier a regiões variadíssimas, on<strong>de</strong><br />
sempre tratou <strong>de</strong> colligir plantas, que mais tar<strong>de</strong> serviram <strong>de</strong> base aos<br />
trabalhos botânicos que publicou.<br />
A primeira viagem foi feita quando muito novo, e à sua pouca eda<strong>de</strong><br />
foi <strong>de</strong>vida. Obtivera licença <strong>de</strong> seu pai para visitar o gran<strong>de</strong> S. Bernardo,<br />
notável para os botânicos, que ahi faziam frequentes explorações. Acompanhado<br />
por um jardineiro, homem <strong>de</strong> confiança, partiu para aquella *<br />
montanha, mas chegando lá assaltaram-no <strong>de</strong>sejos <strong>de</strong> ir a Turim. Se<br />
bem o <strong>de</strong>sejou, melhor o fez. Caminharam os dous a pé até á cida<strong>de</strong><br />
italiana, voltaram pelo monte Cenis, poupando o pequeno pecúlio com que<br />
tinham sahido <strong>de</strong> casa. Quando chegaram a Genebra, tinham <strong>de</strong> seu um<br />
franco.
23 í<br />
Mais tar<strong>de</strong> fez repetidas excursões nos Alpes e no Jura, como ensaios<br />
para trabalhos <strong>de</strong> maior fôlego.<br />
Esses trabalhos iniciaram-se magistralmente pelas viagens em Hespanha,<br />
realisadas em 1836 e 1837, visitando a região que nà costa meridional<br />
vai do mar até á serra Nevada.<br />
A Hespanha foi sempre um attractive para o sr. Boissier, e por isso ahi<br />
voltou em 184-9, em 1877 e 1878, e mais tar<strong>de</strong> em 1881.<br />
Na viagem reálisada em 1878, e que teve por fim o estudo botânico das<br />
montanhas elevadas que ficam perto da costa cantabrica, o sr. Boissier<br />
visitou Portugal, entrando por Valença. Habituado ás montanhas, não<br />
pô<strong>de</strong> <strong>de</strong>ixar <strong>de</strong> subir á serra da Estrella. Visitou Coimbra, Lisboa e Cintra,<br />
cujas bellezas o encantaram.<br />
O <strong>de</strong>sejo <strong>de</strong> estudar levou-o a procurar outros paizes. Assim em 1842<br />
e 1846 percorreu a-Grécia, a Anatolia, a Syria e o Egypto. Em 1849<br />
percorreu, em companhia <strong>de</strong> M. me<br />
Boissier e do botânico Reuter, a Algeria<br />
e Tanger.<br />
As viagens em Hespanha forneceram os elementos para a Voyage botanique<br />
dans le midi <strong>de</strong> l'Espagne pendant l'année 1851, obra clássica, cuja publicação<br />
foi feita <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1839 a 1845. D'esta obra diz o sr. A. <strong>de</strong> Candolle<br />
h— «É uma obra capital, muitas partes da qual <strong>de</strong>vem ser lidas, e<br />
que todos os botânicos <strong>de</strong>vem consultar.» N'esta obra o trabalho botânico<br />
é <strong>de</strong> primeira or<strong>de</strong>m e a parte que se refere á <strong>de</strong>scripção do paiz, dos<br />
costumes, dos monumentos, etc. é digna <strong>de</strong> lêr-se.<br />
As viagens na Africa e no oriente crearam-lhe o <strong>de</strong>sejo <strong>de</strong> estudar a<br />
rica flora d'estas regiões, e como o trabalho proprio não fosse suficiente<br />
subsidiou vários exploradores, comprou collecções e pô<strong>de</strong> dar a enumeração<br />
methodica das espécies observadas n'uma obra, que ha <strong>de</strong> ser sempre<br />
consi<strong>de</strong>rada, a — Flora orientalis — que lhe abriu as portas do Instituto<br />
<strong>de</strong> França.<br />
D'esta obra diz o sr. <strong>de</strong> Candolle: — «É o resultado <strong>de</strong> quarenta annos<br />
<strong>de</strong> viagens difficeis, <strong>de</strong> correspondência muito activa, <strong>de</strong> <strong>de</strong>spezas, e principalmente<br />
<strong>de</strong> estudo minucioso <strong>de</strong> exemplares <strong>de</strong> herbarios, que elle teve<br />
<strong>de</strong> classificar, confrontar com os livros e <strong>de</strong>screver methodicamente.»<br />
No intervallo que <strong>de</strong>correu d'aquella primeira publicação a esta ultima<br />
o sr. Boissier produziu outros trabalhos importantes, entre os quaes sobresahe<br />
a monographia das Euphorbiaceas, que foi publicada no 15.° volume<br />
do Prodromus <strong>de</strong> De Candolle.<br />
Não foi só o muito saber que tornou o sr. Boissier digno do respeito<br />
1<br />
Ed. Boissier—Notice biographique par M. Alph. <strong>de</strong> Candolle.
232<br />
<strong>de</strong> todos. O sr. W. Barbey, querendo significar-me a gran<strong>de</strong>za do golpe<br />
que elle e todas as pessoas <strong>de</strong> sua família tinham recebido com a morte<br />
do sr. Boissier, dizia-me— «a gran<strong>de</strong> sciencia do sr. Boissier era a menor<br />
das suas qualida<strong>de</strong>s.»—O sr. <strong>de</strong> Candolle 1<br />
diz— «F.ra elle dotado d'um<br />
caracter tào bom e tinha um modo <strong>de</strong> viver tão honrado, que nenhuma das<br />
pessoas que com elle tinham relações <strong>de</strong>ixa hoje <strong>de</strong> sentir profundamente a<br />
sua perda.»<br />
O pastor <strong>de</strong> Valleyres, o sr. Vautier, por occasião dos funeraes, exaltando<br />
as qualida<strong>de</strong>s moraes do notável botânico, dizia : «Se entrásseis<br />
n'este momento em muitas casas habitadas por creanças, por pobres, por<br />
pessoas que nenhuma i<strong>de</strong>ia têm da posição do nosso amigo no mundo<br />
scientifico, veríeis muitas lagrimas ; encontraríeis muitos corações opprimidos,<br />
manifestando, conforme po<strong>de</strong>m, que elle possuía qualida<strong>de</strong>s d'or<strong>de</strong>m<br />
différente das da intelligencia. Todos esses vos diriam que não lhes chegavam<br />
a suas casas só os seus benefícios, mas que elle mesmo ahi ia também com<br />
o seu coração <strong>de</strong> christão, com uma expressão d'olhos que dava a conhecer<br />
sua affeição profunda, com a oração, acompanhada, como a sua fé, <strong>de</strong> humilda<strong>de</strong><br />
e <strong>de</strong> confiança filial. Nada mais commovedor do que ver assim alhada<br />
a simplicida<strong>de</strong> infantil a uma intelligencia tão elevada.»<br />
Estas qualida<strong>de</strong>s manifestavam-se apenas se entrava em relações com<br />
elle. Estava-se bem ao pé d'elle ; os seus conselhos eram sempre dados<br />
com affabilida<strong>de</strong> ; os pedidos, que se lhe faziam, eram sempre satisfeitos.<br />
Quem com elle tinha relações via n'elle não só um mestre adorável, mas<br />
também um amigo.<br />
Uma moléstia <strong>de</strong> estômago, adquirida nas suas penosas viagens, causou-lhe<br />
a morte, e pouco antes <strong>de</strong> morrer suavisou-lhe as dores a contemplação<br />
d'uma plantasinha alpina, que tinha florido no seu jardim.<br />
Tinham sido as plantas alpinas as que na infância tinham merecido seus<br />
cuidados. Quiz <strong>de</strong>spedir-se d'ellas ao <strong>de</strong>spedir-se da terra.<br />
Explorações botânicas nas possessões portuguezas<br />
No presente Boletim encontram-se mencionadas algumas plantas africanas,<br />
colhidas por portugúezes em diversos pontos da Africa occi<strong>de</strong>ntal.<br />
São ellas <strong>de</strong>vidas aos srs. F. Newton e ao medico M. Rodrigues <strong>de</strong><br />
Carvalho.<br />
1<br />
No herbario da Universida<strong>de</strong> existem mais, umas <strong>de</strong> Cabo Ver<strong>de</strong>, co-<br />
Noticie biographique.
233<br />
Ihidas pelo pharmaceutico J. Cardoso, outras colhidas pelos distinctos<br />
exploradores Copello e Ivens perto do Coroccá.<br />
O governo portuguez, reconhecendo a necessida<strong>de</strong> das explorações scientificas<br />
e em especial das explorações botânicas, encarregou o sr. A. F.<br />
Moller <strong>de</strong> colligir exemplares botânicos na ilha <strong>de</strong> S. Thomé a fim <strong>de</strong> ser<br />
conhecida cabalmente a flora d'esta ilha africana. Durante o tempo que<br />
alli se conservou, o sr. Moller instruiu convenientemente o sr. Francisco<br />
Quintas, que continua trabalhando, sendo por isso <strong>de</strong> esperar que em breve<br />
praso a flora da ilha seja regularmente conhecida.<br />
Por or<strong>de</strong>m do governo foi ultimamente encarregado da exploração botânica<br />
e zoológica d'alguns pontos da costa occi<strong>de</strong>ntal da Africa o sr. F.<br />
Newton, que actualmente está em Ajuda.<br />
O real collegio das missões ultramarinas procura, graças aos cuidados<br />
do actual director, educar convenientemente os que alli vão instruirse para<br />
mais tar<strong>de</strong> missionar nas possessões portuguezas, a fim <strong>de</strong> que possam, a<br />
par dos trabalhos religiosos, procurar elementos para o conhecimento dos<br />
productos diversos, que produzem os diversos paizes, on<strong>de</strong> elles forem<br />
trabalhar. Muito ha a esperar dos futuros missionários, aos quaes bem<br />
po<strong>de</strong>rá servir <strong>de</strong> exemplo o venerando padre João <strong>de</strong> Loureiro.<br />
N'este Boletim concluese a publicação do catalogo <strong>de</strong> plantas <strong>de</strong> Macau,<br />
colligidas pelo medico J. Gomes da Silva. Este naturalista durante o tempo<br />
da sua permanência em Timor, colligiu numero consi<strong>de</strong>rável <strong>de</strong> plantas,<br />
d'algumas das quaes mandou sementes para o jardim da Universida<strong>de</strong>.<br />
Circumstancias particulares obstaram a que o sr. Gomes da Silva enviasse<br />
para Coimbra o herbario timorense. Hoje porém que este sr. <strong>de</strong> novo se<br />
encontra em Macau e como chefe do serviço <strong>de</strong> saú<strong>de</strong>, não <strong>de</strong>ixará <strong>de</strong> fazer<br />
conhecer o resultado dos seus trabalhos botânicos, e darlheha maior<br />
<strong>de</strong>senvolvimento, fazendo conhecer a vegetação <strong>de</strong> Timor.<br />
Das explorações feitas, a do sr. Moller é a mais digna <strong>de</strong> menção. Teve<br />
ella por campo a ilha <strong>de</strong> S. Thomé, como já foi dito.<br />
Esta ilha, situada no golpho da Guiné, a 0°23' Ν. <strong>de</strong> latitu<strong>de</strong> e a<br />
15°58' E. <strong>de</strong> latitu<strong>de</strong> <strong>de</strong> Lisboa, tem uma superficie <strong>de</strong> 900 kilomètres<br />
quadrados, e é extremamente acci<strong>de</strong>ntada. De natureza vulcânica e situada<br />
quasi sob a linha equatorial, é vestida <strong>de</strong> vegetação exuberante. As condições<br />
naturaes favorecem as culturas úteis, e tôm chamado a attençâo e<br />
activida<strong>de</strong> dos cultivadores.<br />
O actual governador <strong>de</strong> S. Thomé e Principe, o sr. Custodio <strong>de</strong> Borja,<br />
a cujo espirito esclarecido se mostravam claras as vantagens do estudo das<br />
producções da ilha, para que as forças naturaes po<strong>de</strong>ssem melhor ser utilisadas,<br />
propôz ao Ministério da Marinha que fosse nomeado para tal fim<br />
o sr. Moller.<br />
Por portaria do Ministério da Marinha e Ultramar, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> janeiro <strong>de</strong>
234<br />
1888 foi o sr. íMolIer encarregado <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r á exploração botânica da<br />
ilha <strong>de</strong> S. Thomé, e em consequência d'ella partiu para esta ilha em 6<br />
<strong>de</strong> maio. Chegado alli, resolveu habitar a zona alta por ser mais saudável<br />
e por ficar em óptimas condições para as herborisaçôes a que tinha <strong>de</strong><br />
proce<strong>de</strong>r.<br />
O sr. Moller recebeu do digno Governador e <strong>de</strong> muitos proprietários<br />
toda a espécie <strong>de</strong> auxílios. O sr. J. A. Dias Quintas com especialida<strong>de</strong> fez<br />
tudo quanto era possível para que o sr. Moller tivesse as commodida<strong>de</strong>s<br />
que podiam <strong>de</strong>sejarse.<br />
A epocha escolhida para esta exploração foi a da gravana, ou do tempo<br />
secco. Infelizmente porém n'este anno a humida<strong>de</strong> foi extraordinária, tornando<br />
difficil a exploração e muito especialmente a preparação e conservação<br />
das plantas. Por mais d'uma vez teve o sr. Moller <strong>de</strong> colher plantas<br />
que já tinha colhido; mas que em virtu<strong>de</strong> da excessiva humida<strong>de</strong> tinha<br />
perdido.<br />
Não podia ser gran<strong>de</strong> a area explorada durante os quatro mezes <strong>de</strong><br />
estada na ilha, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> maio a 25 <strong>de</strong> setembro. A acci<strong>de</strong>ntação dos<br />
terrenos, a gran<strong>de</strong> quantida<strong>de</strong> <strong>de</strong> florestas ainda quasi virgens, a falta <strong>de</strong><br />
meios <strong>de</strong> communicaçâo e o mâu tempo obstaram a que se levassem a<br />
effeito trabalhos mais completos. Apesar <strong>de</strong> tudo o sr. Moller percorreu a<br />
area que vai da cida<strong>de</strong> até ao pico <strong>de</strong> S. Thomé e do rio Contador ao<br />
rio Manuel Jorge, isto é, quasi toda a parte da ilha mais habitada e<br />
cultivada.<br />
Na expedição ao pico <strong>de</strong> S. Thomé, cuja altitu<strong>de</strong> foi por esta occasião<br />
<strong>de</strong>terminada com bastante rigor, fazendose para isso uso d'um barómetro<br />
<strong>de</strong> mercúrio, d'um bom anerói<strong>de</strong> inglez e do hypsometro, as difficulda<strong>de</strong>s<br />
vencidas foram gran<strong>de</strong>s, porque o caminho seguido era em extremo acci<strong>de</strong>ntado.<br />
Ainda assim colheuse um bom numero <strong>de</strong> plantas.<br />
Não me é possível η esta curta noticia dar a conhecer todos os resultados<br />
da exploração, pois que está por fazer ainda o estudo das plantas<br />
colhidas. Não fazendo menção das plantas cryptogamicas cellulares, posso<br />
apenas indicar com gran<strong>de</strong> aproximação a totalida<strong>de</strong> das espécies colhidas.<br />
É o que mostra o seguinte quadro :<br />
Cryptogamicas vasculares<br />
Gymnospermicas<br />
Monocotyledoneas<br />
Dicotyledoneas<br />
66'<br />
li<br />
Total — 430<br />
73(<br />
290<br />
As papilionaceas e gramíneas são as famílias mais numerosas em espécies.<br />
A maior parte das outras famílias são representadas por um numero<br />
muito limitado <strong>de</strong> espécies.
235<br />
A ilha é toda coberta <strong>de</strong> vegetação, e pô<strong>de</strong> dizer-se que é a vegetação<br />
arbórea a dominante, formando mattas <strong>de</strong>nsas até quasi ao pico <strong>de</strong> S. Thomé<br />
(2142 m<br />
). É gran<strong>de</strong> porém a uniformida<strong>de</strong> da vegetação.<br />
Comparando o resultado final dos trabalhos do sr. MoIJer com outros<br />
já conhecidos, facilmente se reconhece a superiorida<strong>de</strong> d'elles. Assim o<br />
numero <strong>de</strong> plantas colhidas em S. Thomé por G. Don e mencionadas na<br />
Flora nigriliana pelo sr. Hooker é apenas <strong>de</strong> 92, entre as quaes nenhuma<br />
cryptogamica é contada.<br />
Com a exploração <strong>de</strong> G. Mann em 1881 não posso fazer comparação,<br />
pois que apenas o sr. Hooker publicou as espécies colligidas nos pontos<br />
mais altos da ilha, e outras têm sido publicadas também na Flora of tropical<br />
Africa do sr. Oliver, não sendo porém por emquanto conhecidas todas<br />
as espécies colhidas por aquelle naturalista.<br />
O estudo das espécies colhidas pelo sr. Moller levará tempo a fazer. As<br />
cryptogamicas cellulares estão já sendo estudadas por especialistas, que<br />
obsequiosamente tomaram sobre si esse não pequeno trabalho. São elles<br />
os srs. Dr. W. Nylao<strong>de</strong>r, que <strong>de</strong>terminará os lichenes ; o Dr. Winter,<br />
que estudará os cogumelos; o Dr. K. Mueller, que classificará os musgos;<br />
o sr. F. Stephanini, as hepáticas e o prof. Nordste<strong>de</strong>t, as algas.<br />
Apesar dos trabalhos feitos em 1879 e 1880 pelo Dr. 11. Greeff, que<br />
esteve em S. Thomé e nas Hollas estudando a fauna d'estas ilhas, o sr.<br />
Moller aproveitou todo o tempo disponível para a exploração zoológica e<br />
geológica. O quadro seguinte dá a conhecer o numero <strong>de</strong> espécies colhidas:
236<br />
A parte geológica é menos rica e comprehen<strong>de</strong> algumas formas <strong>de</strong><br />
rochas vulcânicas.<br />
Devem mencionarse ainda outros produclos que o sr. Moller enviou<br />
para Coimbra. Constam elles da relação seguinte:<br />
92 Plantas vivas.<br />
28 Amostras <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>iras em toros.<br />
Canoa <strong>de</strong> amoreira.<br />
2 Machins (instrumentos agrícolas).<br />
Oleo <strong>de</strong> S. Thomé (dois frascos).<br />
Fructas em alcool.<br />
Algodão da arvore Ocá.<br />
Bengala <strong>de</strong> Ajuda.<br />
Caixa para guardar cachimbos.<br />
Uma peneira (S. Thomé).<br />
Alguns objectos provenientes d'Angola.<br />
Casca <strong>de</strong> páo purga.<br />
Um annel <strong>de</strong> caroço <strong>de</strong> Dem<strong>de</strong>m.<br />
Contas feitas <strong>de</strong> sementes da Coix lacryma..<br />
Uma zagaia feita da nervura <strong>de</strong> folha <strong>de</strong> palmeira.<br />
Armas diversas <strong>de</strong> S. Thomé e Dahomey.<br />
Manipansos.<br />
Craneo <strong>de</strong> Hippopotomo.<br />
Algumas ma<strong>de</strong>iras <strong>de</strong> construcção.<br />
* *<br />
Esta curta noticia faz bem patente a importância do trabalho do sr.<br />
Moller. Melhor será ella apreciada quando fôr publicado o catalogo das<br />
espécies colhidas.<br />
Sirva a exploração a S. Thomé <strong>de</strong> exemplo a outros exploradores, e não<br />
<strong>de</strong>ixe <strong>de</strong> fazer sentirse a benévola influencia official, para que os productos<br />
naturaes das colónias portuguezas sejam conhecidos e para que Portugal<br />
por este modo concorra com as outras nações para o progresso das seien<strong>de</strong>s,<br />
fonte directa do progresso material <strong>de</strong> todas as socieda<strong>de</strong>s.<br />
Ha muito que fazer ainda mesmo em S. Thomé, pois que gran<strong>de</strong> parte<br />
da ilha ainda esta por explorar. Cenvém conhecer egualmente as producções<br />
naturaes das ilhas das Rollas e do Principe. Ε <strong>de</strong> esperar que este<br />
trabalho seja feito pelo sr. Quintas, que jà ultimamente fez uma remessa<br />
<strong>de</strong> plantas vivas e seccas, muito regularmente preparadas. Constame que<br />
ultimamente partira para a ilha das Rollas.
237<br />
Oartas do alb bad o Corrêa da Serra<br />
β do F. IM. do Nascimento dirigidas ao dr. Brotero<br />
Graças a extrema amabilida<strong>de</strong> do meu amigo, o dr. H. D. Alves <strong>de</strong> Sá,<br />
tive occasião <strong>de</strong> 1er as cartas que aqui vão transcriptas. 0 ex." 10<br />
sr. Viscon<strong>de</strong><br />
Alves <strong>de</strong> Sá, possuidor dos autographos, da melhor vonta<strong>de</strong> annuiu<br />
aos <strong>de</strong>sejos, que manifestei, <strong>de</strong> fazer conhecidos estes documentos, favor<br />
que agra<strong>de</strong>ço reconhecido.<br />
Mostram estas cartas o conceito que do botânico portuguez formava o<br />
não menos distincto botânico, também portuguez, Corrêa da Serra e o<br />
modo lisongeiro como no extrangeiro foram recebidos os trabalhos do<br />
dr. Brotero.<br />
A carta <strong>de</strong> F. Manoel do Nascimento (Filinto Elysio) é a prova completa<br />
da amisa<strong>de</strong> que ligava o distincto poeta e o botânico, que também<br />
não <strong>de</strong>sprezava a litteratura, como da carta muito bem se <strong>de</strong>prehen<strong>de</strong> e<br />
como bem mostrou a o<strong>de</strong> latina que escreveu por occasião da revolução<br />
franceza.<br />
Londres 12 <strong>de</strong> Jan. r0<br />
1799.<br />
Sn. r<br />
Felix do Avellar Brotero.<br />
Se hum <strong>de</strong> nòs estivesse em Macào, naõ podia a correspondência ter<br />
sido mais ronceira, mas não hè culpa minha nem sua, hè inteiramente do<br />
canal por on<strong>de</strong> ella tem hido. O meu amigo Simaõ Pires Sardinha metido<br />
em gran<strong>de</strong>s especulações <strong>de</strong> commercio tem tido nisso huã negligencia, q<br />
mal pô<strong>de</strong> ser <strong>de</strong>sculpado, ainda mesmo pela preguiça natural dos Brazileiros,<br />
porcj hà cartas da minha familia q hà perto <strong>de</strong> hum anno estaõ na<br />
sua maõ, e ainda me naõ chegarão. Esta carta remeto por outra via, e o<br />
mesmo lhe peço queira fazer com a resposta.<br />
Recebi no principio das ferias da Soe. Linneana, o seu papel q logo<br />
aprezentei, e foi lido a seu tempo nos ajuntamentos da mesma Soe. com<br />
aplauso, <strong>de</strong> q posso darlhe huã prova naõ equivoca na unanimida<strong>de</strong> com q<br />
<strong>de</strong>terminarão escolhello para Socio estrangeiro da mesma, como sem duvida
238<br />
o sera a 24 <strong>de</strong> Mayo do corrente anno, em q cclebraô o anniversario do<br />
nacimento <strong>de</strong> Linneo, e o da fundação da Socieda<strong>de</strong>. Desejaõ taõbem imprimir<br />
nas actas o seu fascículo, mas hè preciso para isto queira mandar,<br />
exemplares seus das plantas, para se compararem com outras do herbario<br />
original <strong>de</strong> Linneo, cj cà esta, e com outras publicações antes do anno<br />
passado, para pôr a novida<strong>de</strong> fora <strong>de</strong> conlraversia. O estado actual da <strong>Botânica</strong><br />
requer isto a que se sujeitaõ naõ sò os Botânicos cujas memorias<br />
saõ publicadas nas actas da Acad. Linneana, mas muitos <strong>de</strong>lies o fazem<br />
para segurança, ainda pelo q respeita a obras gran<strong>de</strong>s e separadas, <strong>de</strong> q<br />
tenho neste instante hum gran<strong>de</strong> exemplo cj allegarlhe q hè o Prof. Jacquin<br />
com as plantas q inten<strong>de</strong> publicar na continuação do Hortus Schoenbrunesnis.<br />
Na falta <strong>de</strong> hum Linneo, a intenção dos Botânicos Inglezes na formação<br />
<strong>de</strong>sta Socied. tem sido a <strong>de</strong> se fazerem por assim dizer um Conselho <strong>de</strong><br />
regência, e servir <strong>de</strong> ponto central às comunicações, para o progresso da<br />
<strong>Botânica</strong> ser uniforme, e naõ se originar confusão por falta <strong>de</strong> Chefe.<br />
No dia em q se,acabou <strong>de</strong> 1er o seu fascículo e <strong>de</strong>spois, me fallaraõ<br />
muitos dos Sócios, do <strong>de</strong>zejo q tinhaõ que o Sn. r<br />
Brotero publicasse huã<br />
completa Flora Lusitanica, pelo muito que a sua selecção e metbodo em<br />
<strong>de</strong>screver as plantas geralmente agradou. Taõbem eu <strong>de</strong>zejo quizesse empren<strong>de</strong>r<br />
esta publicação, poiq o trabalho jà o tem certamente leito. Portugal<br />
e a <strong>Botânica</strong> carecem <strong>de</strong> huâ tal obra, q nas maõs do Sn. r<br />
Brotero<br />
havia <strong>de</strong> fazer honra à naçaõ.<br />
Espero ter occaziões <strong>de</strong> mostrarlhe a estimação que faço do seu saber,<br />
e da sua pessoa ; por ora contentome com dizer-lhe q tenho sido recentemente<br />
informado por testemunhas oculares, dos louváveis esforços q fàz<br />
para pôr esse jardim Botânico em estado <strong>de</strong>" ser util, e ao mesmo tempo<br />
da difficulda<strong>de</strong> q tem achado em o fornecer <strong>de</strong> plantas. Se por ventura lhe<br />
não for tediozo, mandarme hum Catalogo das que tem, po<strong>de</strong>rei talvez fornecerlhe<br />
um gran<strong>de</strong> numero <strong>de</strong> sementes, sem que isso cause a menor<br />
<strong>de</strong>speza, e fallo-hey com gran<strong>de</strong> gosto, não só pelo motivo <strong>de</strong> promover a<br />
<strong>Botânica</strong> na nossa terra, mas muito particularmente para mostrarlhe <strong>de</strong>ste<br />
modo, quanto, e quaô <strong>de</strong> veras sou<br />
Seu criado e sincero venerador<br />
Jozè Corrêa da Serra.
Paris 20 <strong>de</strong> Abril <strong>de</strong> 1806.<br />
239<br />
Sn. r<br />
Felix <strong>de</strong> Avelar Brotero<br />
Amigo e Sn. r<br />
do C. Hà infinitos tempos q lhe não tenho dado noticias<br />
minhas por escrito, mas o tempo lhe mostrará q não hè por falta <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>r<br />
à sua amiza<strong>de</strong>, ou <strong>de</strong> attençaõ ao seu gran<strong>de</strong> merecimento, mas<br />
huã das queixas q as borrascas portuguezas da minha vida tem dado, hè<br />
huã repugnância infinita a ter nada q lazer com essa terra, ou escrever<br />
para lã. Em does annos naõ tenho escrito seis cartas para là e essas com<br />
huã repugnância invencível. Pareceme q vou convalecendo e huã das primeiras<br />
pessoas a quem escrevo hè ao Sn. r<br />
Brotero.<br />
Em huã encomenda que <strong>de</strong> cà foi para essa Universida<strong>de</strong> remeti hum<br />
paquete <strong>de</strong> sementes q lhe envia o bom M. r<br />
Thouin, e duas cartas dos Botânicos<br />
Persoon e A. <strong>de</strong> Candolle assaz conhecidos pelas suas obras, e q<br />
<strong>de</strong>sejaõ a sua correspondência. Taõbem lhe remeti huã patente <strong>de</strong> Socio da<br />
Soc. Philomatica, q como ha<strong>de</strong> ter visto pelos bulletins interessantes q<br />
publica, naõ hè Socieda<strong>de</strong> ociosa, e como a sua Flora jà cà estava e havia<br />
lugar vago (porq o numero dos socio hè fixo) naõ me custou outro trabalho<br />
que propollo e foi escolhido à unanimida<strong>de</strong>. Quando forem as eleições da<br />
Soe. Imperial <strong>de</strong> Agricultura, estou certo q a proposição q farei do Sn. 1-<br />
Brotero<br />
para socio será igualmente bem aceita. M. r<br />
Richard do instituto me<br />
encarrega com influencia <strong>de</strong> pedirlhe algum exemplar seco <strong>de</strong> Callicocca<br />
ipecacuanha para seu herbario, e eu lhe recomendo muito isto q receberei<br />
como favor feito a mim mesmo.<br />
Vamos agora à sua Flora, e começarei por darlhe muitos agra<strong>de</strong>cimentos<br />
da copia q me mandou, e q chegou muito antes, do q as q teve<br />
Barrois. Foi precizo emprestalla a todos estes Botânicos <strong>de</strong> primeira or<strong>de</strong>m<br />
q todos lhe fazem elogios. Anunciea duas vezes nos Archives Littéraires e<br />
<strong>de</strong>i hum pequeno extracto a La Metherie para o Journal <strong>de</strong> Physique pois<br />
que esse jornal não comporta extractos gran<strong>de</strong>s. Outro maior porei no<br />
Magasin Encyclopédique, logo que Miliin me avize que ha lugar nelle. A sua<br />
reputação <strong>de</strong> excellente Botânico está cà feita, e como nesta terra hè<br />
alguma cousa e là menos que nada pois que não tem olhos para o conhecer,<br />
e ha<strong>de</strong> ser posposto a todos os charlatães gran<strong>de</strong>s e pequenos, aconselho-o<br />
bem <strong>de</strong> veras que em tendo a sua jubilaçaõ q não pô<strong>de</strong> tardar, venha para<br />
cà gozar da estimação q por tantos títulos merece e viver com os verda<strong>de</strong>iros<br />
sábios, na comunhão da pàz e da sciencia. Terei então o gosto q<br />
nunca tive <strong>de</strong> o conhecer e honrar pessoalmente.<br />
Pelo mesmo caminho receberá com esta carta huã copia <strong>de</strong> huã memoria<br />
minha sobre a família das Laranjeiras q se imprimio nos annaes do
240<br />
Muzeo <strong>de</strong> hist, natural e q sera seguida <strong>de</strong> alguãs outras, q terei cuidado<br />
lhe cheguem tamhem. Muita couza teria saido se me naò tivessem<br />
dado taõ mû vida, e me naò tivessem estragado a saú<strong>de</strong>, naõ os estrangeiros<br />
porc] se naõ fossem elles, jà teria acabado meus dias, mas a gente<br />
entre os quaes tive a infelicida<strong>de</strong> <strong>de</strong> nacer.<br />
Mas <strong>de</strong>ixemonos <strong>de</strong> queixas e passo a assinarme do coração<br />
P.S. a minha adresse hè<br />
N.° 2 Rue S. te<br />
Hyacinthe<br />
Place S.' Michel.<br />
Paris 18 <strong>de</strong> Março <strong>de</strong> 1808.<br />
Criado e m. t0<br />
gran<strong>de</strong> ven. 01<br />
'<br />
Jozè Corrêa da Serra.<br />
Sn. 1<br />
' Felix <strong>de</strong> Avellar Brotero<br />
Aproveito a occasião <strong>de</strong> hir para Portugal M. r<br />
Goffroy <strong>de</strong> S. 1<br />
Hilaire,<br />
em qualida<strong>de</strong> <strong>de</strong> commissario para sciencias e artes, não só para escreverlhe<br />
estas duas regras e acuzarlhe a recepção da sua ultima carta dos<br />
fins dè Dezembro passado, mas também para cj faça o conhecimento<br />
<strong>de</strong>ste Sn. 1<br />
' que hè membro do Instituto, Prof. 1<br />
' do Jardim das plantas, e q<br />
me honra com a sua amiza<strong>de</strong>. Elie vai disposto a empregarse a favor do<br />
Sn. 1<br />
' Brotero, e estou certo q po<strong>de</strong>rá contribuir a remediar alguãs das injustiças<br />
que se lhe tem feito. Hè tudo quanto eu <strong>de</strong>sejo-e procuro como seu<br />
Pariz, 20 <strong>de</strong> .Setembro <strong>de</strong> 1814.<br />
Criado e sincero ven. 01<br />
'<br />
Jozè Corrêa da Serra.<br />
Tinha eu, querido c suspirado Amigo, escripto longa e circumstanciada<br />
carta, em que lhe dava conta da minha vida, em que aos pós lhe pedia<br />
perdão <strong>de</strong> offensas que a minha má criação e a falta <strong>de</strong> conhecimento do<br />
Mundo me fizeraõ commetlcr. Enlreguei-a (e fiz ma!) a um Portuguez
241<br />
para que a <strong>de</strong>sse au Encarregado dos negócios <strong>de</strong> Portugal. Veioseme<br />
<strong>de</strong>pois com <strong>de</strong>sculpas que a per<strong>de</strong>ra: mas das <strong>de</strong>sculpas mesmas concebi<br />
que fora lida a minha carta, e que não será entregue ao meu Avellar, que<br />
eu <strong>de</strong>sejava tanto, que elle a lesse, e <strong>de</strong>lia comprehen<strong>de</strong>sse quam saudosa<br />
Amisa<strong>de</strong> sempre lhe conservei. Bem me po<strong>de</strong>m inculcar, que eu nesta dizer<br />
posso o que ia na outra carta : mas os que m'o disserem, não attentarâo<br />
que 80 annos, que a mão me treme, cansada <strong>de</strong> escrever, da muita ida<strong>de</strong>,<br />
e <strong>de</strong> aturadas consumições.<br />
O principal motivo que me moveu a escrever a carta que se per<strong>de</strong>u, foi<br />
a sauda<strong>de</strong>, que é também o motivo <strong>de</strong>sta, e o alvoroço com que receberei<br />
resposta. Ah! que se assim como lhe escrevo, me fosse dado, c'os braços<br />
meus cingilo ao peito! Digame que saú<strong>de</strong> logra; como lhe honrão o seu<br />
merecimento os instruídos Portuguezes ; esteja certo que os Francezes que<br />
correm a carreira <strong>Botânica</strong> e outros ainda o tratão nos livros, e na conconversação<br />
o tratão com veneração e respeito, <strong>de</strong> que eu sou abonada<br />
testemunha. Ε bem po<strong>de</strong> ajuizar do intimo affecto, e obrigação que lhe<br />
tenho com que prazer, com que jubilo escuto os seus louvores.<br />
Querem imprimir a versão que em metro Portuguez fiz do poema dos<br />
Martyres, que em prosa compôz F. A. <strong>de</strong> Chateaubriant, muito louvado, e<br />
muito criticado. Dizem os Portuguezes que enten<strong>de</strong>m Poesia que é a melhor<br />
cousa que eu tenho feito. Eu, todavia, creio que melhor sahiria da minha<br />
mão, se ao pé <strong>de</strong> mim estivesse o meu Quintilio Avellar, que como em<br />
certa carta impressa eu disse, ha muitos annos<br />
que, sem pieda<strong>de</strong>,<br />
aqui cortas o ramo mui viçoso,<br />
alli o píkco ; o escuro me esclareces,<br />
e o baixo e vil me dizes que levante.<br />
Mas, ay! (pie se me cslontéa a cabeça, e a mão rcpelle a penna. A<strong>de</strong>os,<br />
Amigo.<br />
16<br />
Seu e sempre Seu<br />
Francisco Manuel.
242<br />
A Socieda<strong>de</strong> Brotorlana em 1885<br />
0 Boletim, que completa o terceiro volume correspon<strong>de</strong>nte ao terceiro<br />
anno <strong>de</strong> publicação, dá a conhecer o serviço feito. A relação das plantas<br />
distribuídas attingiu, felizmente, o numero 863. Alguns trabalhos publicados<br />
offerecem interesse real, quer para o conhecimento da flora lusitana,<br />
quer para o conhecimento da flora das possessões portuguezas.<br />
O governo, a requerimento meu, conce<strong>de</strong>u a composição e impressão do<br />
Boletim na Imprensa da Universida<strong>de</strong>, auctorisando a <strong>de</strong>speza até 90$000<br />
réis annuaes. É um gran<strong>de</strong> auxilio, sem o qual o Boletim mal po<strong>de</strong>ria<br />
sustentar-se. Comtudo não é auxilio sufficiente, por que a <strong>de</strong>speza <strong>de</strong> impressão<br />
exce<strong>de</strong> aquella verba, e a essa <strong>de</strong>speza vai juntar-se ás <strong>de</strong>spezas<br />
com o papel, estampas, etc.<br />
Procurei remediar as difficulda<strong>de</strong>s convidando varias pessoas, ás quaes<br />
não seria indifferente o progresso dos estudos botânicos em Portugal, para<br />
fazerem parte da Socieda<strong>de</strong>, pagando annualmente a quantia <strong>de</strong> I$000 réis,<br />
que se po<strong>de</strong>ria consi<strong>de</strong>rar como importância da assignalura do jornal.<br />
O numero das adhesões a este convite foi consi<strong>de</strong>rável e espero que<br />
pouco a pouco se tornará maior.<br />
Se isso se realisar, é muito possível que as annuida<strong>de</strong>s possam chegar<br />
também para crear prémios que <strong>de</strong>verão ser concedidos aos auctores <strong>de</strong><br />
trabalhos importantes relativos á flora portugueza.<br />
Em todas as nações estas socieda<strong>de</strong>s scientificas têm não só as protecções<br />
dos homens mais consi<strong>de</strong>rados, mas são também subsidiadas pelo<br />
estado e por corporações diversas, pois que o trabalho que ellas fazem é<br />
<strong>de</strong> utilida<strong>de</strong> geral.<br />
É vulgar também n'outros paizes a creaçâo <strong>de</strong> prémios, sendo os fundos<br />
necessários para elles concedidos por homens illustrados e ricos <strong>de</strong> bens<br />
<strong>de</strong> fortuna. Entre nós <strong>de</strong>u exemplo d'esta natureza o distincto professor<br />
da Aca<strong>de</strong>mia polytechnica do Porto, o Barão <strong>de</strong> Castello <strong>de</strong> Paiva.<br />
Será perdido entre nós tão gran<strong>de</strong> e util exemplo? É <strong>de</strong> esperar que<br />
não, e oxalá que elle venha a aproveitar ainda á Socieda<strong>de</strong> Broteriana.<br />
A socieda<strong>de</strong>, <strong>de</strong>sejando ser tão util quanto possivef no intuito <strong>de</strong> facilitar<br />
o estudo da flora portugueza, tem sempre repartido pelas Escholas<br />
superiores (Eschola polytechnica e Instituto agrícola <strong>de</strong> Lisboa, Aca<strong>de</strong>mia<br />
polytechnica do Porto) colleeções quasi completas das plantas offerecidas<br />
em troca pelos sócios.<br />
A Socieda<strong>de</strong> pô<strong>de</strong> e <strong>de</strong>ve entrar em relações com socieda<strong>de</strong>s análogas
243<br />
estrangeiras, algumas das quaes têm ja pedido essas relações. Seria fácil<br />
estabelecer a troca <strong>de</strong> plantas, <strong>de</strong>clarando os sócios as espécies, que po<strong>de</strong>m<br />
ce<strong>de</strong>r, que a direcção da Socieda<strong>de</strong> Broleriana communicaria ás direcções<br />
das outras socieda<strong>de</strong>s e d'elles receberia indicações semelhantes. Muitos<br />
botânicos <strong>de</strong>sejam com egual interesse receber plantas <strong>de</strong> Portugal. A<br />
elles, como ás socieda<strong>de</strong>s po<strong>de</strong>riam os sócios dirigirse por intermédio da<br />
direcção da Socieda<strong>de</strong> Broteriana e por este meio po<strong>de</strong>riam augmenter<br />
consi<strong>de</strong>rável e utilmente as suas collecções.<br />
Cumpreme por fim agra<strong>de</strong>cer a todos aquelles que até hoje por diversos<br />
modos me têm auxiliado nos trabalhos da Socieda<strong>de</strong> e espero que estes<br />
serão cada vez mais importantes e cada vez mais dignos da protecção <strong>de</strong><br />
todos.<br />
J. Henriques.<br />
ι
REGULAMENTO DA SOCIEDADE BROTERIANA<br />
Artigo 1.° A Socieda<strong>de</strong> Broteriana, cujo fim é o estudo da Hora portugueza,<br />
promovendo a formação <strong>de</strong> herbarios locaes e dando elementos para<br />
o herbario, cuja conservação está a cargo do pessoal do Jardim Botânico<br />
da Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> Coimbra, é constituída por sócios resi<strong>de</strong>ntes nas diversas<br />
províncias <strong>de</strong> Portugal e colónias.<br />
São duas as classes <strong>de</strong> sócios :<br />
a) Sócios que concorrem unicamente para o herbario central com<br />
qualquer numero <strong>de</strong> plantas e em qualquer epocha do anno ; ou<br />
que <strong>de</strong> qualquer outra forma promovem e auxiliam o estudo da<br />
flora portugueza.<br />
b) Sócios que concorrem para o herbario central e que permutam<br />
entre si as plantas colhidas na região por elles habitada.<br />
Art. 2.° Cada socio <strong>de</strong> segunda classe tem por obrigação remetter até<br />
ao mez <strong>de</strong> novembro <strong>de</strong> cada anno um numero <strong>de</strong> espécies <strong>de</strong> plantas não<br />
inferior a seis e em tantos exemplares, quantos forem os sócios mais quatro.<br />
Art. 3.° Os sócios não <strong>de</strong>vem offerecer para troca plantas que já tenham<br />
sido distribuídas, e é conveniente que cada um annualmente, antes <strong>de</strong> fazer<br />
a remessa, diga quaes são as espécies que pô<strong>de</strong> mandar.<br />
Art. 4-.° Os sócios auxiliarão o estudo geographico das plantas portuguezas,<br />
indicando quaes das espécies já distribuídas vivem nas localida<strong>de</strong>s<br />
por elles exploradas.<br />
Art. 5.° Os exemplares offerecidos serão completos, bem preparados,<br />
e os <strong>de</strong> cada espécie acompanhados d'um rotulo, que indique ; a) o nome<br />
da espécie ; b) o nome do socio que a colheu ; c) a epocha do anno em<br />
que foi colhida ; d) a localida<strong>de</strong> ; e) qualquer indicação util, tal como a<br />
altitu<strong>de</strong>, natureza do terreno, usos locaes da planta, etc.<br />
Art. 6.° Examinadas as plantas e convenientemente <strong>de</strong>terminadas no<br />
Jardim <strong>de</strong> Coimbra, serão distribuídas por todos os sócios, <strong>de</strong> modo que<br />
cada um receberá uma collecção completa das plantas que forem colligidas<br />
por todos, ficando no mesmo Jardim os exemplares que cada um mandar<br />
a mais.<br />
. Art. 7.° As adhesões <strong>de</strong>verão ser communicadas ao director do Jardim
245<br />
Botânico da Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> Coimbra até ao fim <strong>de</strong> março, para que se<br />
possa indicar a tempo aos sócios qual <strong>de</strong>ve ser o numero <strong>de</strong> espécies e <strong>de</strong><br />
exemplares <strong>de</strong> cada espécie, que cada um <strong>de</strong>ve apresentar.<br />
Art. 8.° A direcção do Jardim Botânico fornecerá todos os esclarecimentos<br />
necessários, quer para a preparação, quer para a <strong>de</strong>terminação das<br />
espécies, e proce<strong>de</strong>rá <strong>de</strong> modo, que no mez <strong>de</strong> janeiro se faça a distribuição<br />
das plantas com rótulos impressos.<br />
Art. 9.° A direcção do Jardim Botânico publicará, sob sua redacção<br />
num jornal — Boletim da Socieda<strong>de</strong> Broleriana — os trabalhos da Socieda<strong>de</strong>.<br />
O Boletim será <strong>de</strong> publicação trimestral.<br />
Art. 10.° O producto das assignaturas do Boletim, pagas as <strong>de</strong>spezas<br />
necessárias, será <strong>de</strong>stinado a constituir prémios para os auctores <strong>de</strong> trabalhos<br />
importantes sobre a Hora <strong>de</strong> Portugal ou das colónias.<br />
SÓCIOS NO ANNO DE 1885<br />
Classe Λ<br />
Albuquerque (M. d'), proprietário — Porto.<br />
Almeida (Manuel), agrónomo — Vianna do Castello.<br />
Alves <strong>de</strong> Sá (Dr. Henrique D.), advogado — Lisboa.<br />
Araujo e Castro (J. A), est. da Fac. <strong>de</strong> Philosoph. — Coimbra.<br />
Ayres <strong>de</strong> Gouveia (Dr. J. F.), prof, da Esc. medicocir. — Porto.<br />
Barbosa (Conselheiro Dr. A. Maria), prof, da Esc. medicocirurgica, da<br />
Ac. real das Sc. — Lisboa.<br />
Barbosa du Bocage (Conselheiro J. V.), ministro dos negócios estrangeiros,<br />
par do reino, prof. jub. da Escola polyt., da Acad, real das Sc. — Lisboa.<br />
Bensau<strong>de</strong> (Alfredo), prof, <strong>de</strong> mineralogia e geol.—Lisboa.<br />
Burnay (Dr. Ed.), prof, <strong>de</strong> Zool. na Esc. Polytechnica—Lisboa.<br />
Carqueija (Bento), prof, e jornalista—Porto.<br />
Carvalho Monteiro (Dr. Ant.), naturalista — Lisboa.<br />
Castro Freire (Dr. A. <strong>de</strong>), medico •— Caparica.<br />
Choffat (Paul), geólogo — Lisboa.<br />
Corrêa Barata (Dr. F. Α.), prof, <strong>de</strong> Chimica da Universida<strong>de</strong>, <strong>de</strong>putado<br />
— Lisboa.<br />
Couceiro (Dr. A. <strong>de</strong> Seabra), juiz <strong>de</strong> Direito — Celorico <strong>de</strong> Basto.<br />
Couto e Almeida (Alex. M. do), agrónomo — Beja.
246<br />
Delgado (J. T. Nery), chefe dos trabalhos geológicos em Portugal, da<br />
da Acad, real das Sc.—Lisboa.<br />
Epiphanio Marques (Dr. J.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />
Esperança (Viscon<strong>de</strong> da) — Évora.<br />
Estácio da Veiga (S. Ph. Martins), da Ac. real das Sc. — Faro.<br />
Felgueiras (M. .).), estudante <strong>de</strong> Medicina — Porto.<br />
Ferreira Lapa (Conselheiro J. J), prof, e director do Inst. agrícola ; par<br />
do reino; da Acad, real das Sc. — Lisboa.<br />
Ferreira <strong>de</strong> Mattos (Dr. Daniel), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> —<br />
Coimbra.<br />
Ferreira da Silva (Dr. A. J.), prof, <strong>de</strong> Chim. na Acad. polyt. —Porto.<br />
Ficalho (Con<strong>de</strong> <strong>de</strong>), prof, <strong>de</strong> <strong>Botânica</strong> na Esc. polyt. ; director do jardim<br />
bot.; par do reino; da Acad, real das Sc. — Lisboa.<br />
Fronteira e Alorna (Marquez <strong>de</strong>), par do reino— Lisboa.<br />
Galrão (Carlos\ estudante <strong>de</strong> Medicina — Lisboa.<br />
Garrido (Dr. A. <strong>de</strong> M.), prof, <strong>de</strong> Physica na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />
Geral<strong>de</strong>s (Dr. Α.), prof, <strong>de</strong> Zoolog, na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />
Gomes Cardoso (Dr. F. <strong>de</strong> Salles), prof, <strong>de</strong> Bot. na Acad. polyt. ?—Porto.<br />
Gomes da Silva (J.), chefe do serviço <strong>de</strong> saú<strong>de</strong> — Macau.<br />
Gonçalves (Dr. M. Amândio), prof, na Acad. polyt. — Porto.<br />
Gonçalves Guimarães (Dr. A. J.), prof, <strong>de</strong> Mineralog. e Geol. na Universida<strong>de</strong>—<br />
Coimbra.<br />
Leitão (Arthur), agrónomo — Aveiro.<br />
Lima (Conselheiro S. B.), prof, no Inst. agric ; director geral da Agric.<br />
commerc. e industr.; da Acad. real das Sc.—Lisboa.<br />
Lima (Dr. W. Pereira), prof, na Acad. polyt.; do Conselho <strong>de</strong> Instr. publ.;<br />
<strong>de</strong>putado — Porto.<br />
Loureiro (Franc), conductor florestal — Bussaco.<br />
Machado Guimarães (Dr. Bernardino), prof, <strong>de</strong> Anthropologia na Universida<strong>de</strong>;<br />
do Conselho superior <strong>de</strong> Instr. publ.; <strong>de</strong>putado—Lisboa.<br />
Magalhães Lima (J. <strong>de</strong>) — Aveiro.<br />
Manuel Vaz (P." Franc), vigário geral em — S. Thomé.<br />
Mello Breyner (D. Luiz <strong>de</strong>), director do jardim real d'Ajuda — Lisboa.<br />
Mendia (H. <strong>de</strong> C. Mattos e), prof, no Instituto agrícola — Lisboa.<br />
Mirabeau (Dr. B. A. <strong>de</strong> Serra), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> —<br />
Coimbra.<br />
Moller (A. F.), inspector do jard. bot. <strong>de</strong> Coimbra — Coimbra.<br />
Nautet Monteiro (D. J.) — Almada.<br />
Newton (Francisco), naturalista viajante — S. Thomé.<br />
Newton (Isaac), negociante — Porto.<br />
Oliveira Simões (J. Zugte d'), engenheiro — Lisboa.<br />
Urnellas (Henrique V. cie), medico—Funchal.
Padrão (Dr. Aff. Moreira), medico — Batalha.<br />
Paulino d'Oliveira (Dr. M.), prof, <strong>de</strong> Chimica na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />
Pereira da Costa (Dr. L.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />
Perestrello (Sebastião), proprietário — Lisboa.<br />
Philomeno da Camara (Dr.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />
Pimentel e Mello (Dr. Fernando Α.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> ;<br />
par do Reino — Coimbra.<br />
Ramalho (A. Gomes), agrónomo — Évora.<br />
Roberto da Silva (P.), engenheiro florestal — Lisboa.<br />
Rodrigues (Dr. J. Julio), prof, <strong>de</strong> Chim. na Esc. Polyt. ; da Acad, real<br />
das Sc. — Lisboa.<br />
Rodrigues <strong>de</strong> Gusmão Junior (F. Α.), estudante <strong>de</strong> Medicina — Porto.<br />
Rodrigues <strong>de</strong> Moraes (M.), inspect, dos trabalhos antiphylloxericos—<br />
Porto.<br />
Saldanha (D. José <strong>de</strong>), proprietário — Lisboa.<br />
Santos Viegas (Dr. A. dos), prof, <strong>de</strong> Phys. da Universida<strong>de</strong>; par do Reino;<br />
da Acad, real das Sc. — Coimbra.<br />
Sequeira (Ed.), estudante <strong>de</strong> Medicina — Porto.<br />
Silva e Castro (J ), conchiliologista — Villa Nova <strong>de</strong> Famalicão.<br />
Simões <strong>de</strong> Carvalho (Dr. J. Α.), prof. jub. da Fac. <strong>de</strong> Phil, da Universisida<strong>de</strong>>—Coimbra.<br />
Sousa Gomes (Dr. F. J. <strong>de</strong>), prof, na Fac. <strong>de</strong> Phil, na Universida<strong>de</strong> —<br />
Coimbra.<br />
Sousa Martins (J. F. <strong>de</strong>), prof, na Eschola medicocirurgica ; da Acad.<br />
real das Sc. — Lisboa.<br />
Sousa'Nazareth (Dr. J. A. <strong>de</strong>), medico e prep, <strong>de</strong> Histologia na Universida<strong>de</strong><br />
— Coimbra.<br />
Sousa Refoios (Dr. J. Α.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />
Tait (Alfredo), negociante — Porto.<br />
Tait (Guilherme), negociante — Porto.<br />
Tavares (Carlos), prof, da Esc. medicocirurgica — Lisboa.<br />
Teixeira Bastos (Dr. H ), prof, da Fac. <strong>de</strong> Philosopliia na Universida<strong>de</strong><br />
— Coimbra.<br />
Tourrette (Ad.) — Agen (França).<br />
Urbino <strong>de</strong> Freitas (Dr. Vicente), prof, da Esc. medicocirurgica — Porto.<br />
Valente (Alv. R.), proprietário — Porto.<br />
Classe 13<br />
Dr. Antonio Venâncio d'Oliveira David (V. D.) — Lisboa.<br />
Aarão F. <strong>de</strong> Lacerda (A.) — Lamego.
248<br />
Antonio Xavier Pereira Coutinho (P. C.) — Lisboa.<br />
Antonio Ricardo da Cunha (H. C.)—Lisboa.<br />
Augusto Goltz <strong>de</strong> Carvalho (Gltz.)— Buarcos.<br />
Bruno T. Carreiro (B. C.) — Ponta Delgada.<br />
Carlos <strong>de</strong> S. Pimentel (S. P.) — Marinha Gran<strong>de</strong>.<br />
Duarte L. Pereira da Silva (D. L.)— Porto.<br />
Edwin J. Johnston (E. J.) — Porto.<br />
Ρ. β<br />
Francisco Manuel Vaz (Vaz) — Sernache do Bom Jardim.<br />
Dr. F. Miranda da Costa Lobo (C. L.) —Coimbra.<br />
João <strong>de</strong> Mendonça (J. M.) — Lisboa.<br />
Joaquim C. Barbosa (C. B.) — Porto.<br />
José d'Ascensão Guimarães (A. G.) — Lisboa.<br />
J. Barros e Cunha (B.) — Coimbra.<br />
J. Joaquim Perez (J. P.) — Lisboa.<br />
J. Perestrello <strong>de</strong> V. e Sousa (P. V.) — Lisboa.<br />
Julio Daveau (J. D.) — Lisboa.<br />
D. Sophia Rosa da Silva (S.) — Lisboa.<br />
Encarregado da revisão e <strong>de</strong>terminação das plantas<br />
Dr. Joaquim <strong>de</strong> Mariz, naturalista adjuncto.<br />
Redactor do Boletim<br />
Dr. Julio A. Henriques, director do jard. boi. da Universida<strong>de</strong> e prof,<br />
<strong>de</strong> Bot.
24-9<br />
LIVROS Ε JOItNAES QUE TROCAM COM O <strong>BOLETIM</strong><br />
Michelia—Commcntarium Mycologiae Ltalicae, curante P. A. Saccardo.<br />
Patavii 187785.<br />
Bulletin <strong>de</strong>s traveaux <strong>de</strong> la Société Botanique <strong>de</strong> Geneve. Geneve 1884.<br />
Bulletin <strong>de</strong> la Société royal <strong>de</strong> Botanique <strong>de</strong> Belgique. Bruxellas 1884.<br />
Defeza da Dosimetria ou a reforma do dr. Burggraeve, por J. A. d'Oliveira<br />
Castro. Porto 1884.<br />
Plantas Romaniae hucusque cognitas enumerat Augustus Kanitz. Clandiopoli<br />
1879.<br />
Mémoires <strong>de</strong> la Société nationale <strong>de</strong>s Sciences Naturelles et Mathématiques <strong>de</strong><br />
Cherbourg. Paris 1877.<br />
Société nationale <strong>de</strong>s Sciences Naturelles <strong>de</strong> Cherbourg. Compte rendu. Cherbourb<br />
1877.<br />
Enumeratio plantarum phanerogamicarum districtus quondam Naszodiensis ;<br />
auctore Floriano Porcius. Claudiopoli 1878.<br />
Catalogus Cormophytorum et Authophytorum Serbiae, Bosniae, Hercegovinae,<br />
Montis Scodri, Albaniae, hucusque cognitorum compilaverunt<br />
Paulus Ascherson et Augustus Kanitz. Claudiopoli 1877.<br />
^lcia Horti Petropolitani. 1884.<br />
Annuario <strong>de</strong>i Instituto Botânico di Borna, redatto <strong>de</strong>l prof. Ramualdo Pirptta.<br />
Milano 188485.<br />
Beliquiae Grisebachianae. Flora Europaea, fragmentum auctore Augusto<br />
Grisebach. Londini 1882.<br />
Estraltos dal Nuovo Giornale Botânico Italiano, per F. Caruel. 187982.<br />
Theodori Varuelii illustratio in horto siccum Andreae Caesalpini, FIorentiae<br />
1868.<br />
SeparatAbdruck aus Engler's botanischen Jahrbuchern (Pensées sur la taxinomie<br />
botanique, par T. Caruel). Leipzig 1883.<br />
Pensieri sulla Tassinomia <strong>Botânica</strong>. Memoria <strong>de</strong>l socio Theodoro Caruel.<br />
. Roma 1882.<br />
Statistica botânica d'ella Toscana, per Theodoro Caruel. Firenze 1871.<br />
Les collections botaniques du Musée royal <strong>de</strong> Florence, par Philippe Parlatore.<br />
Florence 1884.<br />
La morfologia végétale, exposta da T. Caruel. Pisa 1878.<br />
17
250<br />
Verhandungen <strong>de</strong>s naturhistorischen Vereins <strong>de</strong>r preussischen Rheinlan<strong>de</strong> und<br />
Westfalens. Dr. C. J. Andrä.<br />
Le Naturaliste. Paris 1884-85<br />
Feuille <strong>de</strong>s jeunes Naturalistes. Mulhouse 1884-85.<br />
Botaniska Notiser för ar 1883-85; C. Nordstedt. Lund.<br />
Nuoco giornale botânico italiano, direct. T. Caruel. Firenza 1883-85.<br />
Revista scientifica, publicada pela Socieda<strong>de</strong> Atheneu do Porto, 1885.<br />
Bulletin of the Torrey Botanical Club. New York 1884-85.<br />
A Sau<strong>de</strong> Publica, hebdomadario <strong>de</strong> hygiene. Porto 1883.<br />
Revista Hortícola Andaluza, Martin, Giraud y Ghersi. Cadiz 1885.<br />
Gazeta Agrícola. Santarém 1885.<br />
Deutsche botanische Monatsschrift, von prof. dr. J. Leimbach zu Son<strong>de</strong>rshausen.<br />
Bielefeld 1885.·<br />
Magyar Novénytani Lapok, szerkeszti és kiadja Kanilz Agost Kolozsvart<br />
1877-84.<br />
Revue <strong>de</strong> Rotanique. Gers. 1884-85.<br />
Revista <strong>de</strong> medicina dosimetrica, redact. A. J. d'Oliveira Castro. Porto 1885.<br />
Botanisk tidsskrift. Société Botanique <strong>de</strong> Copenhague. 1884.<br />
Société Botanique <strong>de</strong> Lyon, Bulletin trimestriel. Lyon 1885.<br />
Hedwigia; Organ für speciale Kryplogamenkund nebst Bepertorium für<br />
knjptogamische Literatur. Dr. Georg Winter.<br />
Annales <strong>de</strong>s sciences naturelles <strong>de</strong> Bor<strong>de</strong>aux et du Sud-Ouest.
251<br />
EXPLICAÇÃO DAS ESTAMPAS<br />
Est. II. — 1. Rottboellia agropiroi<strong>de</strong>s Hack. gr. nat.)<br />
a) parte da espiga ; b) espicula pedicellada ; c) junta do<br />
rachis (augm.<br />
2. R. Rylache Hack. (1/2 gr. nat.)<br />
a) parte da espiga ; 6) espicula pedicellada ; c) gluma da<br />
espicula § (augm. 4/1).<br />
3. Andropogon poecilotrichus Hack. (1/2 gr. nat.)<br />
4. A. Newtonii Hack.<br />
α) pedúnculo da espicula Ç (6/1); I. II, IVglumellas (4/1);<br />
6) gluma l.' a<br />
da espicula J (4/1)<br />
Est. III.— 1. Armeria Willkomii (gr. nat.)<br />
a) cálix e pétala; b) invólucro; c) folha exterior; d) secção<br />
da folha interior (c e d augm.)<br />
2. íris Boissieri, (1/2 gr. nat.)<br />
a) flôr ; b) terminação do estilete ; c) folha exterior do<br />
periantho com um estame (gr. nat.)
Estil.