27.02.2013 Views

BOLETIM ANNUAL - Biblioteca Digital de Botânica - Universidade ...

BOLETIM ANNUAL - Biblioteca Digital de Botânica - Universidade ...

BOLETIM ANNUAL - Biblioteca Digital de Botânica - Universidade ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

SOCIEDADE BROTERIANA<br />

<strong>BOLETIM</strong> <strong>ANNUAL</strong><br />

III<br />

1884<br />

COIMBRA<br />

IMPRENSA DA UNIVERSIDADE<br />

1885


A Socieda<strong>de</strong> Broteriana felizmente não tem <strong>de</strong>ixado <strong>de</strong> trabalhar, e faz<br />

n'este anno a quinta distribuição <strong>de</strong> plantas, algumas das quaes novas para<br />

a flora portugueza.<br />

O Boletim, repositório dos trabalhos dos sócios, entra no terceiro anno<br />

<strong>de</strong> publicação. Como nos annos anteriores, fará conhecer elementos impor­<br />

tantes para o estudo da flora lusitana ; dará a continuação do catalogo<br />

das plantas <strong>de</strong> Macau, e talvez, — se o tempo nos não faltar — o catalogo<br />

<strong>de</strong> plantas colhidas na província d'Angola pelo sr. F. Newton e pelos ex­<br />

ploradores Capello e Ivens, e d'algumas colhidas em Bolama pelo socio<br />

Manuel Rodrigues <strong>de</strong> Carvalho.<br />

Procurarei tornar o Boletim bastante interessante, para que continue a<br />

merecer o acolhimento benevolo que pelos homens competentes foi dis­<br />

pensado aos primeiros fascículos publicados.<br />

Coimbra, Jardim Botânico, <strong>de</strong>zembro <strong>de</strong> 1884.<br />

J. A. Henriques.


EUPHORBIACÉES<br />

D U PORTUGAL<br />

par J. Daveau.<br />

1." PARTIE<br />

I. — Introduction<br />

Depuis Brotero, qui publiait son «Flora Lusitanica» em 1804, les Euphorbiacées<br />

portugaises n'avaient été l'objet d'aucun travail spécial, bien que,<br />

par suite <strong>de</strong> recherches postérieures, le nombre <strong>de</strong>s espèces décrites par<br />

ce botaniste se soit trouvé augmenté <strong>de</strong> plus du tiers. En présentant<br />

aujourd'hui une étu<strong>de</strong> sur cette famille, étu<strong>de</strong> limitée aux espèces croissant<br />

spontanément en Portugal, notre but a été <strong>de</strong> réunir les documents publiés<br />

ou recueillis, <strong>de</strong>puis Grisley, Tournefort et Brotero afin d'en former un<br />

«essai monographique» pour lequel nous sollicitons la bienveillante indulgence<br />

<strong>de</strong>s botanistes.<br />

Parmi les matériaux dont nous nous sommes servi dans le cours <strong>de</strong> ce<br />

travail nous citerons en premier lieu l'herbier <strong>de</strong> l'Ecole Polytechnique <strong>de</strong><br />

Lisbonne, que M. r<br />

le comte <strong>de</strong> Ficalho, directeur <strong>de</strong> la Section Botanique<br />

voulut bien nous autoriser à étudier. Cet herbier, déjà fort important, est<br />

composé en gran<strong>de</strong> partie <strong>de</strong>s récoltes faites par le dr. F. Welwitsch<br />

pendant 12 années (1840 à 1832) et <strong>de</strong> celles initiées en 1877 par<br />

M. r<br />

le comte <strong>de</strong> Ficalho, continuées <strong>de</strong>puis sans interruption. Nous noterons<br />

ensuite l'herbier <strong>de</strong> l'Université <strong>de</strong> Coimbre, mis gracieusement à notre<br />

disposition par le dr. Julio Henriques, et enfin différentes plantes, provenant<br />

d'herbiers particuliers, qui nous ont été obligeamment communiquées par


6<br />

M. M. Edwin Johnston, do Porto ; Adolpho F. Moller, <strong>de</strong> Coimbre ; A. Pereira<br />

Coutinho et Jacintho Pedro Gomes, <strong>de</strong> Lisbonne et José d'Ascensào<br />

Guimarães, <strong>de</strong> Faro.<br />

A ces éléments déjà importants nous ajouterons l'herbier <strong>de</strong> la région<br />

méditerranéenne composé par M. r<br />

Willkomm, qui a servi <strong>de</strong> base au<br />

«Prodromus florae Hispanicae» et qui est aujourd'hui la propriété <strong>de</strong><br />

l'Université <strong>de</strong> Coimbre. Cet herbier nous à été, on le comprend, très<br />

utile pour la comparaison et l'i<strong>de</strong>ntification <strong>de</strong>s espèces ou variétés <strong>de</strong> notre<br />

flore, avec celles <strong>de</strong>s pays <strong>de</strong> la même région.<br />

Voici en outre l'énumération, par ordre chronologique, <strong>de</strong>s ouvrages<br />

dans lesquels sont notées quelques espèces d'Euphorbiacées appartenant à<br />

la flore portugaise, ou tout au moins données comme telles.<br />

— Tournefort (Joseph Pitton <strong>de</strong>). Topographia botânica, 1689 (manuscript).<br />

— Nous ne connaissons <strong>de</strong> ce manuscrit que les fragments relatifs aux<br />

excursions <strong>de</strong> ce botaniste dans la Serra da Estrella, qui ont été publiés<br />

par M. r<br />

le dr. J. Henriques dans le «Relatório <strong>de</strong> <strong>Botânica</strong>» (Expédition<br />

à Serra da Estrella — Lisbonne, 1883). Une seule Euphorbiacée s'y trouve<br />

citée: Tithymalus oleœ folio glauco, exquisite triangularis. Si l'on rapproche<br />

ces caractères et la coïnci<strong>de</strong>nce <strong>de</strong> l'habitat <strong>de</strong> ceux <strong>de</strong> l'E. Broleri nob.<br />

(E. Myrsinites Brot, non L.), on verra qu'il y a <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s probabilités,<br />

sinon certitu<strong>de</strong>, pour que la plante <strong>de</strong> Tournefort soit la même que celle<br />

trouvée plus tard et décrite par Brotero.<br />

Institutiones rei herbariae edit. III. Paris. — 3 vol., 1719.<br />

—Parmi les nombreuses espèces d'Euphorbiacées énumérées dans ce<br />

travail une seule nous a paru se rapporter sans contestation à la flore<br />

portugaise: Tithymalus lusitanicus latifolius, fructu exquisite triangularis<br />

(pag. 87). Il s'agit probablement ici <strong>de</strong> la même espèce que celle citée<br />

dans la «Topographia»; la première partie <strong>de</strong> la diagnose diffère, mais<br />

Tournefort aura été amené à cette modification par la nécessité <strong>de</strong> distinguer<br />

la plante lusitanienne, d'une autre espèce, française, qu'il appelle<br />

Tithymalus olei folia glauca, narbonensis.<br />

— D. Van<strong>de</strong>lM. Virid. Grisley lusit. Linnianis nominibus illustratum.—<br />

1 vol. in-12. Olyssipon. 1789. On trouve dans cet opuscule, auquel le<br />

«Yiridarium lusitanicum» a servi <strong>de</strong> base, 10 espèces d'Euphorbia et 3<br />

espèces <strong>de</strong> Mercurialis, parmi lesquelles nous citerons :<br />

Tithymalus charadas (E. Charadas L.)<br />

» charadas palustris (E. pubescens Vahl.)<br />

» platyphyllos palustris (E. pubescens Vahl. var.l)


Tithymalus paralïas she marinus (E. Paralias L.)<br />

» helioscopius latifolius tertius 1<br />

(E. helioscopia L.)<br />

Mercurialis mas. et foemina (M. annua L.)<br />

7<br />

Les autres espèces ne peuvent être rapportées à celles actuellement<br />

connues.<br />

— Domingos Van<strong>de</strong>lli. Florae lusitaniae et Brasiliensis specimen.—Gonimb.<br />

I vol. in­8.°, 1788. — Cet auteur cite à la page 31 les 12 espèces à'Euphorbia<br />

qui suivent : E. Peplis, E. falcata, E. Peplus, E. exígua, E. terracina,<br />

Ê. portlandica, E. helioscopia, E. serrata, E. pilosa (probab. E.<br />

pubescens), E. Esula, E. palustris (prob. E. pubescens var.).<br />

Saufl'JS 1<br />

. Esula qui n'a pas été retrouvée et qu'il est impossible par conséquent<br />

<strong>de</strong> rapporter aujourd'hui à une espèce connue et les E. falcata et<br />

E. portlandica, les autres sont décrites dans le «Flora lusitanica» (\'E. terracina<br />

sous le nom d'E. seticornis).<br />

— Brotero (Felix <strong>de</strong> Avellar). Flora lusitanica, 2 vol. in­8.° — Olyssipon.<br />

1804. — Brotero énumère 23 espèces d'Euphorbiacées dont: 17 Euphorbia<br />

(Vol. II, pag. 309­320), 4 Mercurialk (Vol. II, pag. 51­52),<br />

1 Croznphora (sub. Croton II, pag. 44) et 1 Securinega (sub. Rhamnus<br />

buxifolius Poir (Vol. I, pag. 301). A part quelques rares exceptions, les<br />

espèces sont longuement et clairement décrites; notons comme nouvelles<br />

VE. ptericocca et \'E. Myrsinites Brot, non L. (E. Broteri nob.)<br />

Une autre espèce \'E. carniolica reste douteuse, comme on le verra à la<br />

note qui suit YE. baetica Boiss. Malgré ses lacunes inévitables la Flore <strong>de</strong><br />

Brotero n'a rien perdu <strong>de</strong> son importance et sera toujours pour les botanistes<br />

portugais un <strong>de</strong>s gui<strong>de</strong>s les plus sûrs.<br />

Phytographia Lusitaniae selectior, 2 γοΐ. Olyssip. 1816.—<br />

L'E. ptericocca s'y trouve décrite ej; figurée (vol. I, page 186, fig. 76).<br />

— Boissier (Edmond). Voyage botanique dans le midi <strong>de</strong> l'Espagne pendant<br />

l'année 1837. 2 vol. Paris 1839-45. — Les Mercurialis tomentosa L. et M.<br />

flmbiguah. y sont citées d'après le «Flora lusitanica» ainsi que les Euphorbia<br />

serrata L., E. nicœensis Ail. (cette <strong>de</strong>rnière comme synonyme <strong>de</strong> ΙΈ. Myrsinites<br />

Brot.), E. pubescens Vahl (E. pilosa Brot.)<br />

— Boissier et Beuter. Pugillus plantarum novarum Africae borealis, His-<br />

1<br />

Brotero rapporte cette espèce à son E. pterococca. (Phytographia lusitanica I,<br />

pag. 187).


8<br />

paniaeque australis. Genovae 1852. — Ces auteurs décrivent une espèce<br />

nouvelle, spéciale au Portugal, YE. Welwitschii Boiss et Reut. (pag. 108).<br />

—Boissier (Edmond). Diagnoses plantarum orientalium novarum etc. Lipsiae,<br />

Parisii, Neocomi —1842-1854. — Une espèce nouvelle, spéciale à<br />

î'Estremadure portugaise, y est décrite (E. transtagana Boiss, ser. 2, fase. IV,<br />

page 88).<br />

— Grenier & Godron. Flore <strong>de</strong> France, 3 vol. Paris, 1848-55. — Citent<br />

du Portugal les Euphorbia ptericocca Brot, E. pubescens Vahl, E. nicœensis<br />

Ail. ; et Mercurialis ambigua L.<br />

— Nyman (C. F.). Sylloge florae Europae, Oerebroae — 1854-1855.—<br />

Cet ouvrage mentionne 17 espèces du genre Euphorbia, comme indigènes<br />

en Portugal. — L. E. epithymo<strong>de</strong>s Brot, y est citée comme synonyme <strong>de</strong><br />

1Έ. verrucosa. Les Colmeiroa buxifolia (Securinega), Croton tinctorium<br />

(Crozophora) et 3 espèces <strong>de</strong> Mercurialis y sont également indiquées.<br />

— Lange (John.). Pugillus plantarum imprimis hispaniarum etc. Hafniae<br />

—1860. — On trouve dans ce catalogue la <strong>de</strong>scription d'une espèce nouvelle<br />

YEuphorbia tetraceras Lge qui habiterait le N. du Portugal près <strong>de</strong><br />

Valença sur le Minho. M. r<br />

Lange cite encore en Alemtejo d'après Schousboë<br />

YE. androsaemifolia Vahl, qui n'a pas été retrouvée.<br />

— De CandoIIe. Prodromus systema naturalis regni vegetabilis, vol. I a<br />

XVII. 1862-1866.—Vol. XV pars poster, fase. I. Euphorbiae-auct.<br />

Boissier. — L'auteur cite 23 espèces d'Euphorbia provenant <strong>de</strong> localités<br />

portugaises. L'E. uliginosa Welw., y est décrite pour le première fois<br />

L'E. imbricata Vahl, citée d'après l'auteur lui-même n'a pas été retrouvée<br />

<strong>de</strong>puis.<br />

— Vol. XV pars poster, fase. II. — Auct. F. Müller. La Securinega<br />

buxifolia y est indiquée comme plante habitant le Portugal ainsi que les<br />

Mercurialis elliptica Lamk (d'après Welwitsch) et M. ambigua L. (d'après<br />

Brotero).<br />

— Nyman (C. F.). Supplementum sylloge florae Europeae. — Oerebroae<br />

1865. — 4 autres espèces y sont relatées; E. androsaemifolia Vahl (d'après<br />

DC. Prodr.), E. baetica Boiss, E. transtagana Boiss et E. lusitanica Steud.<br />

Nyman rectifie l'opinion émise dans le Sylloge à propos <strong>de</strong> YE. epithymoi<strong>de</strong>s<br />

Brot qu'il rapporte d'après Steu<strong>de</strong>l. (Nomcnclator bot. edit II,<br />

pag. 613) à YE. lusitanica Steud.


9<br />

— M. Willkomm & J. Lange. Prodromus florae Hispanicae.— Stuttgartiae,<br />

3 vol. 1861-1880. M. r<br />

Lange attribue au Portugal 26 espèces d'Euphorbiacées<br />

dont 24 appartiennent au genre Euphorbia, 1 au genre Securinega,<br />

1 au genre Mercurialis.<br />

— Edwin Johnston. Breves apontamentos para a flora phanerogamica do<br />

Porto.—Euphorbiaceae (Publiées dans la «Revista da Socieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> Instrucção<br />

do Porto», n.° 5. Maio— 1882.) Quoique l'auteur n'ait eu en vue<br />

que les plantes <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> Porto on trouve dans cette notice l'indication<br />

<strong>de</strong>s Euphorbia Peplis L., E. helioscopia L., E. sylvatica Willd., E.<br />

segetalis L., E. Paralias L. et Mercurialis annua L.<br />

En outre <strong>de</strong>s ouvrages énoncés ci—<strong>de</strong>ssus, nous mentionnerons les suivants<br />

cités à divers titres dans le cours <strong>de</strong> cette étu<strong>de</strong> :<br />

— Linné. — Species plantarum, 3 vol. Vindob., 1764.<br />

— Allioni.—Flora Pe<strong>de</strong>montana, 3 vol. Taurin., 1785.<br />

— Cavanilles.—Icônes et <strong>de</strong>scriptio plantarum, etc., 6 vol. Madrid,<br />

1791-1801.<br />

— Duby. — Botanicon gallicum, 2 vol. Paris, 1798.<br />

— Desfontaines. — Flora Atlântica, 2 vol. Paris, 1798-1800.<br />

— Munby. —Flore <strong>de</strong> l'Algérie, 1 vol. 1847.<br />

— r Reichenbach. — ícones florae Germanicae etHelveticae, XXYOI. Lipsiae,<br />

1834-1861.<br />

— Cosson (E.). —Notes sur quelques plantes nouvelles, critiques ou rares<br />

du midi <strong>de</strong> l'Espagne, 1-3, Paris, 1849-1852.<br />

— Cutanda. — Flora <strong>de</strong> Madrid y su província, 1 vol. Madrid, 1861.<br />

— Loscos y Pardo. — Serie imperfecta <strong>de</strong> las plantas aragoneses, Alcaniz,<br />

1 vol. 1866-1867.<br />

— Pariatore. — Flora itálica, 5 vol. Firenze, 1872.<br />

— Ball. (J.). — Spicilegium florae Marocanae («Journal of the Linnean<br />

Society», vol. VI, n.° 93. London, 1877.<br />

Tout en conservant l'ordre suivi par M. M. Boissier et Müller dans le<br />

et par M. M. Lange et Willkomm dans leur travail sur la flore<br />

Prodromus 1<br />

1<br />

De Gandolle — Prodrom. Syst. nat. etc. Vol. XV pars. post. sect. I et II.


10<br />

espagnole ordre qui nous a paru en harmonie avec les affinités naturelles<br />

<strong>de</strong>s espèces, nous avons adopté les divisions proposées par Roeper 2<br />

en<br />

tenant compte, toutefois, <strong>de</strong>s modifications apportées par les étu<strong>de</strong>s récentes.<br />

Tels sont les gui<strong>de</strong>s que nous avons suivis pour sectionner le genre Euphorbia<br />

en petits groupes naturels, lesquels sont basés du reste sur <strong>de</strong>s<br />

caractères généralement admis: la forme <strong>de</strong>s glan<strong>de</strong>s, l'aspect <strong>de</strong>s capsules<br />

ou du testa <strong>de</strong>s graines etc. Ces divisions nous ont paru nécessaires pour<br />

éviter la confusion d'un grand tableau dichotomique général.<br />

Nous avons donc cherché à obvier à cet inconvénient, par la construction<br />

<strong>de</strong> petits tableaux pour chacune <strong>de</strong>s subdivisions ; les espèces y sont<br />

placées d'après leurs affinités naturelles. Outre qu'ils offrent aux botanistes<br />

expérimentés un moyen <strong>de</strong> contrôler les espèces ces clefs analytiques ont<br />

surtout pour but <strong>de</strong> faciliter l'étu<strong>de</strong> et la classification <strong>de</strong> leurs récoltes, à<br />

ceux, qui, herborisant en Portugal, possè<strong>de</strong>nt quelques notions d'organographie<br />

végétale. Il sera facile <strong>de</strong> remédier à la concision forcée <strong>de</strong>s<br />

phrases analytiques en se reportant aux ouvrages, figures, ou exsiccata<br />

énumérés après le nom <strong>de</strong> chaque espèce. Ces documents n'ont été cités<br />

du reste, qu'après une vérification attentive.<br />

Cette étu<strong>de</strong> est limitée aux plantes spontanées ou qui nous ont paru<br />

telles, nous avons réservé pour une note spéciale celles qui, introduites<br />

<strong>de</strong>puis plus ou moins longtemps en Portugal, semblent y être naturalisées 3<br />

.<br />

II — Distrlbntion géograplxiqixe<br />

La famille <strong>de</strong>s Euphorbiacées est représentée sur le globe par 200<br />

1<br />

Villkomm & Lange — Prodrom, florae Hispan. Vol. Ill, page 487.<br />

2<br />

Duby — Botanicon gallicum, page 412.<br />

3<br />

Outre les Bicins, qui d'après M. De Candolle sont indigènes <strong>de</strong> l'Afrique tropieale<br />

on observe encore dans les jardins diverses espèces d'Euphorbiacées exotiques<br />

qu'il nous parait intéressant d'énumérer, parce qu'elles peuvent donner une légère<br />

idée climatologique du pays. Les plus répandues parmi les Euphorbes sont : les E.<br />

(Poinsettia) pulcherrima Willd. originaire du Mexique et du Guatemala, YE. splen<strong>de</strong>ns<br />

Bojer, <strong>de</strong> Madagascar et presque toutes les espèces à port cactiforme, <strong>de</strong>s Canaries,<br />

du Maroc, <strong>de</strong> l'Afrique australe, <strong>de</strong> l'Abyssinie, <strong>de</strong> l'Egypte, etc. Entr'autres nous<br />

citerons comme particulièrement rustiques sous <strong>de</strong> climat <strong>de</strong> Lisbonne les E. canariensis<br />

L., E. neriifolia L., E. polygona Haw., E. antiquorum L., E. abyssinica Baeusch,<br />

E. caput medusae L., E. anacantha Ait. E. ofjicinarum L., E. resinifera, etc., et dans<br />

d'autres sections <strong>de</strong> ce genre, les E. mellifera Ait, E. atropurpurea Brouss., E. Piscatória<br />

Ait, etc. Le Stillingia sebifera <strong>de</strong> la Chine; le Baloghia lúcida Endl. <strong>de</strong> l'Ile Norfolk;<br />

YA<strong>de</strong>nopeltis CoUiguaja Bert, du Chili; le Jatroplia Janipha L. <strong>de</strong> l'Amérique méridionale<br />

ne souffrent aucunement sous ce climat, les <strong>de</strong>ux <strong>de</strong>rnières espèces donnent <strong>de</strong> très<br />

bonnes graines et se ressèment d'elles mêmes dans les plates ban<strong>de</strong>s du Jardin botanique,<br />

ainsi que le petit Phyllanthus Niruri L.


li<br />

genres environ, presque tous habitant les tropiques et dont 5 seulement<br />

sont indigènes <strong>de</strong> l'Europe.<br />

Le Portugal ne possè<strong>de</strong> que 4 <strong>de</strong> ces genres, représentés par 39 espèces,<br />

qui se répartissent ainsi :<br />

l. er<br />

2. eme<br />

3. eme<br />

4 ème<br />

genre — Euphorbia 33 espèces<br />

„ — Securinega 1 »<br />

„ — Crozophora 1 »<br />

, — Mercurialis....... 4 »<br />

Total 39 »<br />

Le 5. éme<br />

genre indigène en Europe, l'Anärachne, habite le sud <strong>de</strong> l'Espagne<br />

et l'Europe austro-orientale mais n'a pas été jusqu'ici rencontré en<br />

Portugal. On l'observe toutefois dans l'Asie occi<strong>de</strong>ntale et l'Afrique boréale.<br />

Je passe à <strong>de</strong>ssein sous silence le genre Ricinus indigène <strong>de</strong> l'Afrique<br />

tropicale et seulement naturalisé en Portugal.<br />

Situé à l'extrémité austro-occi<strong>de</strong>ntale <strong>de</strong> l'Europe, vers la limite ouest<br />

du domaine atlantico-méditerranéen, le Portugal <strong>de</strong>vait nécessairement<br />

possé<strong>de</strong>r une flore conservant une certaine originalité, tout en ayant une<br />

gran<strong>de</strong> analogie avec celle <strong>de</strong>s pays avoisinants.<br />

On verra en effet, par le tableau ci-après, que les Euphorbiacées portugaises<br />

diffèrent peu <strong>de</strong> celles <strong>de</strong> l'Espagne; puisque sur 39 espèces que<br />

possè<strong>de</strong> le Portugal 4 seulement lui sont spéciales et 35 sont communes à<br />

la flore <strong>de</strong>s <strong>de</strong>ux pays.<br />

De plus 25 espèces existent également dans la France méridionale, 15<br />

dans le Maroc, et 15 en Algérie. C'est ce qu'on peut voir exposé dans le<br />

tableau ci-<strong>de</strong>ssous.<br />

A. Espèces indigènes.<br />

B. Espèces en commun avec le Portugal.


12<br />

Les 4 espèces d'Euphorbia spéciales au Portugal sont les suivantes: E.<br />

uliginosa Welw., E. transtagana Boiss, E. Broten Dav., E. Welwitschii<br />

Boiss et Reut.<br />

L'E. uliginosa s'écarte peu du littoral ; découverte premièrement par<br />

Wehvitsch à Villa Noya <strong>de</strong> Milfontes et aux abords <strong>de</strong> la Lagoa d'Obidos,<br />

on l'a retrouvée <strong>de</strong>puis à Granja et Villa Nova <strong>de</strong> Gaia près Porto et à<br />

Ourentã. M. r<br />

Lange (Pug. IV, p. 321) l'indique dans la Gallice, mais avec<br />

doute.<br />

L'habitat <strong>de</strong> YE. transtagana est circonscrit dans un rayon <strong>de</strong> quelques<br />

lieues. Cette espèce est surtout abondante dans la presqu'île <strong>de</strong> Sétubal<br />

entre le Tage et le Sa<strong>de</strong>, dans les sables quartzeux. Cependant quelques<br />

individus sporadiques apparaissent au nord et au sud <strong>de</strong> cette presqu'île.<br />

L'E. Broten habite la serra <strong>de</strong> Bragança dans la province <strong>de</strong> Traz os<br />

Montes ainsi que la base <strong>de</strong> la Serra da Estrella près Manteigas et Covilhã<br />

dans la Beira.<br />

L'E. Welwitschii se plaît sur les collines pierreuses et calcaires <strong>de</strong> l'Estramadure.<br />

Elle croît en abondance dans les collines calcaires avoisinant<br />

Bellas qui se prolongent vers le nord ; dans la Serra da Arrábida au sud<br />

du Tage ; enfin quelques rares exemplaires apparaissent aux environs <strong>de</strong><br />

Portalegre en Alemtejo.<br />

L'habitat <strong>de</strong>s espèces péninsulaires est assez nettement délimité en<br />

Portugal. D'après M. Lange YE. tetraceras croîtrait aux environs <strong>de</strong> Valença<br />

sur la rive gauche du Minho.<br />

L'E. madritensis a été observée à la fois dans la région montagneuse du<br />

nord (Caldas <strong>de</strong> Moledo, Regoa), et sur celle <strong>de</strong> l'est ou elle est très<br />

abondante (Castello Branco).<br />

D'autres espèces appartenant aussi à la flore algérienne sont confinées<br />

dans le sud du pays ; telles sont : YE. medicaginea qui abon<strong>de</strong> dans les<br />

moissons <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> Bensafrim et <strong>de</strong> Lagos; ΙΈ. baetica très répandue<br />

dans les sables <strong>de</strong> la région située entre le littoral et les montagnes ; 1Έ.<br />

<strong>de</strong>mentei rencontrée dans les calcaires <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> Loulé et YE. rupicola<br />

qui parait localisée à Monchique.<br />

Parmi les plantes dont l'aire géographique s'étend plus vers le nord, on<br />

remarque YE. hyberna qui habite à la fois le nord (Bragança) et le sud-est<br />

(Portalegre) du Portugal, mais elle est très rare à chacune <strong>de</strong>s <strong>de</strong>ux stations.<br />

L'E. angulata n'a été trouvée qu'à un seul point, (Bragança). L'E.<br />

dulcis a sa limite sud à la Serra da Estrella (Sabugueiro) elle est fréquente<br />

dans le nord près Porto.<br />

Une autre espèce <strong>de</strong> la région méditerranéenne 1Έ. nicœensis Ail. paraît<br />

localisée sur les versants sud <strong>de</strong> la Serra da Arrábida, principalement au<br />

«Cabeço <strong>de</strong> Mil-Regos» sur la rive droite <strong>de</strong> l'estuaire du Sa<strong>de</strong>.<br />

Enfin nous ferons remarquer la découverte <strong>de</strong> YE. proslrata Ait. espèce


13<br />

regardée comme sub-spontanée en Europe ou elle a déjà été signalée à<br />

Toulon et en Sicile. Elle serait originaire <strong>de</strong> l'Amérique, mais on la retrouve<br />

aux îles Canaries. La station portugaise <strong>de</strong> cette plante relie donc<br />

cette <strong>de</strong>rnière localité à celles <strong>de</strong> la Méditerranée.<br />

Parmi les autres genres, le Securinega n'est pas <strong>de</strong>s moins intéressants.<br />

On sait que cet arbrisseau, qui a le faciès <strong>de</strong> certains Rhamnus, est particulier<br />

à la Péninsule et à la province <strong>de</strong> Constantine (Algérie). En Portugal,<br />

il croît en extrême abondance dans la partie est <strong>de</strong> l'Alemtejo arrosée<br />

par le Guadiana et ses affluents. Il est aussi indiqué dans la Beira Baixa<br />

au sud <strong>de</strong> Castello Branco et <strong>de</strong>scend même le Tage jusqu'à Abrantes,<br />

Constança et Tancos (Estremadure). Brotero le signale (sous le nom <strong>de</strong><br />

Rhamnus buxifolius) sur les rives du Douro près <strong>de</strong> Pezo da Regoa et<br />

sur celles du Guadiana près <strong>de</strong> Mértola; il a été récemment retrouvé près<br />

<strong>de</strong> ces diverses localités.<br />

La Crozôphora tinctoria est répandue dans le centre et le sud du pays<br />

principalement dans les parties cultivées, les champs <strong>de</strong> maïs, les vignes,<br />

etc.<br />

Parmi les Mercuriales, la M. perennis paraît être localisée dans la Beira<br />

et sur un point <strong>de</strong> la partie occi<strong>de</strong>ntale <strong>de</strong> l'Estremadure (Cintra).<br />

L'aire <strong>de</strong> dispersion <strong>de</strong> la M. tomentosa est plus étendue. On a trouvé<br />

cette plante dans l'Algarve, l'Alemtejo, la Beira orientale, et le Traz os<br />

Montes.<br />

La M. ellïptica est indiquée à la frontière est <strong>de</strong> la Beira (Castello<br />

Branco) et en Algarve — Brotero la signalait entre Sines et Alcácer do Sal<br />

(Estremadura transtagane) mais elle n'y a point été retrouvée dans le recherches<br />

postérieures.<br />

Le tableau suivant, dans lequel les diverses espèces d'Euphorbiacées sont<br />

distribuées par provinces, permettra <strong>de</strong> voir d'un coup d'œil le <strong>de</strong>gré <strong>de</strong><br />

dispersion <strong>de</strong> chaque espèce sur le territoire portugais. En outre, nous<br />

n'avons pas cru inutile d'indiquer par le même système les terrains où<br />

chaque espèce se rencontre. Nous nous sommes aidé pour cette partie du<br />

tableau <strong>de</strong> la carte géologique <strong>de</strong> M. M. Carlos Ribeiro et J. F. M. Delgado,<br />

surtout pour les plantes que nous n'avions pas été à même d'observer<br />

personnellement en place.


15<br />

En terminant cette première partie, je ne saurais trop remercier les<br />

botanistes qui m'ont aidé <strong>de</strong> leurs conseils et <strong>de</strong> leur expérience. M. Edmond<br />

Boissier, mes amis M. M. Flahault, Poisson, Rouy et Bois ont contribué,<br />

soit par la communication d'échantillons authentiques, soit par leurs conseils,<br />

à diminuer les imperfections <strong>de</strong> cette étu<strong>de</strong>.<br />

Enfin il est <strong>de</strong> notre <strong>de</strong>voir <strong>de</strong> consigner ici nos remerciments à notre<br />

ami M. Albert Girard, naturaliste avantageusement connu par ses travaux<br />

entomologiques, qui a bien voulu se charger du <strong>de</strong>ssin <strong>de</strong> la plante pour<br />

laquelle nous proposons le nom à'Euphorbia Broten. Son concours désintéressé<br />

a été, hâtons nous <strong>de</strong> la dire, à la hauteur <strong>de</strong> eon talent.


EUPHORBIACE^E<br />

2. mo<br />

PARTIE<br />

CLEF ANALYTIQUE DES GENRES<br />

— Fleurs mâles et une fleur femelle réunies dans un involucre commun<br />

gamophylle 1<br />

. Plantes à suc laiteux Euphorbia<br />

— Fleurs monoïques, libres. Suc jamais laiteux A.<br />

IArbustes monoïques à rameaux ligneux et spineseents. Capsules à loges<br />

dispermes Seeurinega<br />

Plantes annuelles ou vivaces; rameaux jamais spineseents. Capsules à<br />

loges monospermes B.<br />

Capsules à 3 coques. Feuilles alternes. Plantes annuelles monoïques<br />

couvertes d'une duvet étoile Crozophora<br />

Capsules à 2 coques. Feuilles opposées. Plantes le plus souvent dioïques,<br />

rarement monoïques Mercurialis<br />

Tribu I. Tithymaleae (Rchb. ap. Willkomm.<br />

Prodromus florae Hispanicae ΙΠ, pag. 487)<br />

I. Euphorbia (Linné ; Gen. plant, pag. 243)<br />

CLEF ANALYTIQUE DES SECTIONS<br />

— Fleurs solitaires, alaires; feuilles opposées, stipulées. Tiges appliquées<br />

sur le sol Sect. I. Anisophyllum.<br />

— Fleurs en ombelle; feuilles jamais stipulées, les caulinaires alternes,<br />

très rarement opposées (E. Lathyris). Celles <strong>de</strong> l'ombelle verticillées,<br />

les florales opposées ou ternées Sect. Π. Tithymalus.<br />

1<br />

Pour Linné, Boeper, Payer et beaucoup d'autres auteurs, c'est une fleur hermaphrodite<br />

ainsi que pour M. M. Bâillon, <strong>de</strong> Lanessan, etc.; tandis que l'opinion <strong>de</strong> la<br />

plupart <strong>de</strong>s auteurs mo<strong>de</strong>rnes, est, que l'on est en présence d'une fleur femelle entourée<br />

<strong>de</strong> fleurs mâles réduites à une étamine.


17<br />

Section I. Anisophyllum (Roeper in Duby ; Botan. gall. pag. 412)<br />

— Graines ovoï<strong>de</strong>Sj lisses, plantes <strong>de</strong>s sables maritimes 1. E. PeplisX.<br />

— Graines tétragones, ridées 1.<br />

Graines irrégulièrement réticulées — rugueuses ; capsules glabres ou<br />

velues ; glan<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l'involucre bordées d'un appendice <strong>de</strong>nté,<br />

• blanc 2. E. Chamsesyce L,<br />

' Graines régulièrement et transversalement sillonées; Capsules ciliées<br />

seulement sur les angles; glan<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l'involucre bordées d'un appendice<br />

entier, rose 3. E. prostrata Ait.<br />

1. E. Peplis L. (Species plantarum, pag. 652. — Brotero, Flora lusit. Il,<br />

pag. 309.— Grenier & Godron, Flore <strong>de</strong> France III, pag. 76.— DC,<br />

Prodromus XV, 2, pag. 27. — Willkomm et Lange., Prodr. I. c. pag. 489.<br />

— Socieda<strong>de</strong> Broteriana exsiccata n.°<br />

Maleiteira das areias},<br />

254!<br />

Commune dans les sables maritimes <strong>de</strong> tout le littoral 2<br />

. — Douro:<br />

Porto (Edwin Johnston!), Figueira da Foz (Brot.), Buarcos (J. A. Henriq.!).<br />

— Estremadura: Praia das Maçãs (Valorado!), Cascaes, Paço d'Arcos<br />

(Welw ! P. Coutinho !), Pedrouços ! Algés (O. Simões ! D. Sophia !). —<br />

Estremad. transtagane : Alcochete (P. Coutinho!), Trafaria! Tróia! —<br />

Algarve: Cabo <strong>de</strong> Santa Maria (A. Guimarães!) — (v. v. Juin.-Sept. 0).<br />

— Aire géographique: — Le littoral océanien <strong>de</strong>puis l'Angleterre jusqu'aux<br />

Açores, Canaries et Madère. Littoral méditerranéen jusqu'à la Palestine.<br />

2. E. Cliamacsyee L. (Brot. I. c. pag. 309. — Gren & Godr. I. c. pag. 75.<br />

— DC. Prodr. pag. 34. —Willkomm et Lange. I. c. pag. 489.<br />

— — 3. canescens «tota <strong>de</strong>nse canescens» Boiss. in DC. I. c.<br />

pag. 35. — E. canescens L. spec. 652.—Cavan. Icon. I.<br />

tab. 63).<br />

Très commune sur les chemins, dans les endroits cultivés ou incultes, les<br />

alluvions du centre et du sud du Portugal. — a. Estremad. : Beiern ! Torres<br />

Novas (P. Coutinho! R. da Cunha!), Tapada d'Ajuda (Brot.! Welw.!),<br />

1<br />

La plupart <strong>de</strong>s noms vulgaires du moins ceux qui ne sont pas cités dans le «Flora<br />

lusitanica» m'ont été communiqués par Mr. Sebastião Perestrello.<br />

2<br />

Le point d'affirmation (!) placé après le nom du collecteur signifie que j'ai vu la<br />

plante provenant <strong>de</strong> la localité citée.<br />

Place après une localité sans indication du nom du collecteur, il signifie que la<br />

plante a été recueillie par moi-même à ladite station.<br />

Los n." d'exsiccata simplement suivis <strong>de</strong> ce point sans autre indication, se rapportent<br />

aux exsiccata publiés par l'auteur.<br />

2


18<br />

Vallée d'Alcantara ! (Exsicc. n.° 1128 !), Alfeile ! (Exsicc. n.° 597 sub. E.<br />

prostrata!) β. — Beira: Covilhã (R. da Cunha!). — Alemtcjo: Villa Velha<br />

do Ródão, Malpica (R. da Cunha !), Beja ! (Exsicc. n.° 1082 !), Rio Terges<br />

pr. Albornoa ! — (v. v. Juin.­Sept. ©).<br />

— Aire géog.: Région méditerranéenne, Caucase, Perse.<br />

3. E. prostrata Ait. (Hort. Ken. II, pag. 439. — DC. L c. pag. 47.—<br />

­—Parlât. Fl. ital. IV, pag. 450.— E. Forsk.ah.li Bourgeau. Exsicc. 4509,<br />

ex herb. Willkomm.<br />

Croit en société avec YE. Chamcesyce sur les collines argilo­basaltiques<br />

près <strong>de</strong> la Tapada da Ajuda et <strong>de</strong> la vallée d'Alcantara pr. Lisbonne ! (Exsicc.<br />

n.° 1113 et 1110!)<br />

Prob.' sub­spontanée. (v. v. Juillet­Octobre 0).<br />

OBSERV.: C'est, croyons nous, la première indication <strong>de</strong> l'existence <strong>de</strong> cette plante<br />

en Portugal.<br />

Cette espèce peut être, à première vue, prise pour VE. chamœsyce dont elle a le faciès.<br />

L'E. prostrata en diffère cependant par les appendices glandulaires entiers et roses,<br />

par les capsules ciliées seulement sur la carène avec les faces glabres, enfin par les<br />

graines à o­7 ri<strong>de</strong>s régulières et parallèles sur la face ventrale. Les feuilles sont aussi<br />

plus <strong>de</strong>nses, d'un vert plus foncé, etc.<br />

— Aire géogr.: — Amérique tropicale et subtropicale, Louisiane, Texas,<br />

Brésil, Guiné, Sierra Leone, Bourbon, Maurice, Canaries. — Subspont.:<br />

Toulon, la Sicile.<br />

Section LT. Tithymalus (Scop.) Boiss. in DC. 1. c. pag. 99.<br />

— Feuilles caulinaires opposées — décussées I. Decussatœ.<br />

— Feuilles caulinaires alternes A.<br />

(Glan<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l'involucre entières, transversalement ovales ou arron­<br />

) dies II. Helioscopia;.<br />

A.<br />

Glan<strong>de</strong>s en croissant ou bicornes, rarement tétracères, E. tetracerasj ou<br />

[ munies d'appendices claviformes B.<br />

[Glan<strong>de</strong>s en croissant, bicornes ou (rarement) tétracères, à cornes ter­<br />

I minées en pointe III. Esulœ. !<br />

B.{Glan<strong>de</strong>s munies <strong>de</strong> 2 appendices claviformes, souvent accompagnés<br />

<strong>de</strong> plusieurs autres beaucoup plus petits donnant à la glan<strong>de</strong> une ap­ ,<br />

parence palmée­lobée. Capsules grosses,trigones, à coques carénées. IV. Myrsinitœ.<br />

Sous­section I. Decussatœ (Boiss. in DC. 1. c. p. 99).<br />

4. E. Latliyris L. (Brot. I. c. pag. 414. — Gren. et Godr. I. c. pag. 98.<br />

— DC. I. c. pag. 99. —Willkomm et Lange. I. c. pag. 490.


19<br />

Tartago, catapucia menor, morganheira.<br />

Parfois subspontane en Estremadure, dans les lieux cultivés (v. v. Juillet­Août,<br />

bisannuelle).<br />

— Aire géogr.: — Angleterre, France, Tyrol, Italie, Canaries, Açores,<br />

Chine, Mexique, Pérou, Abyssinie.<br />

Sous­sect. II. Helioscopiœ (Roeper in Duby, Botanicon gallicum,<br />

pag. 413).<br />

Capsules verruqueuses, graines lisses ou très légèrement tuberculeuses<br />

(E. pubescens Vahl.) § I. Helioscopiœ spuriœ.<br />

Capsules lisses ou ailées, graines alvéolées réticulées § Π. Helioscopiœ verœ.<br />

§ I. Helioscopiœ spuriœ.<br />

Graines lisses — #<br />

(page 23)<br />

Graines finement tuberculeuses ## (page 22)<br />

* Graines lisses.<br />

— Feuilles du verticille ombellaire gran<strong>de</strong>s, elliptiques­lancéolées, atteignant<br />

la longueur <strong>de</strong>s rayons 5. E. hyberna L.<br />

—­ Feuilles du verticille ombellaire n'atteignant pas la longueur <strong>de</strong>s<br />

rayons i.<br />

. (Feuilles florales triangulaires 2.<br />

[ Feuilles florales orbiculaires, ovales ou arrondies 3.<br />

/Rhizome formé <strong>de</strong> pièces plus ou moins allongées, obliquement articulées,<br />

jamais munies <strong>de</strong> tubercules. Feuilles du verticille ombellaire<br />

ordinairement ovales lancéolées, les caulinaires lancéolées, <strong>de</strong><br />

0,04 à 0,07 c. m. <strong>de</strong> longueur 6. E. dulcis Jacq.<br />

JRhizome non articulé, muni <strong>de</strong> petits tubercules ovoï<strong>de</strong>s. Feuilles du<br />

verticille ombellaire rhomboidales, les caulinaires ovales obtuses<br />

atteignant 0,02­0,03 cm 7. E. angulata Jacq.<br />

(Feuilles très petites (0,0iS mm<br />

X0,003), linéaires — oblongues tiges gi<br />

3 les 8. E. uliginosa Welw.<br />

(Feuilles gran<strong>de</strong>s, lancéolées ou ovales; plantes robustes 4.<br />

. j Feuilles caulinaires très entières 9. E. rupicola Boiss.<br />

* (Feuilles caulinaires plus ou moins <strong>de</strong>ntées 5.


20<br />

[Feuilles florales semi­orbiculaires, à base cordée, les caulinaires ses­<br />

) sues, franchement <strong>de</strong>ntées 10. E. Welwitschii Boiss et R.<br />

jFeuilles florales presque ron<strong>de</strong>s, les caulinaires oblongues lancéolées,<br />

( atténuées en pétiole, très obscurément <strong>de</strong>ntées 11. E. <strong>de</strong>mentei Boiss.<br />

5. E. hiberna L. (Spec. pl. 656.— Gren. et Godr. I. c. pag. 80.—<br />

DC. I. c. pag. 422. —Willk. et Lge. I. c. pag. 492. — E. epithymoi<strong>de</strong>s<br />

Brot. Fl. lusit., pag. 344.—E. lusitanica Steud in DC. I. c. pag. /77.)<br />

Très rare : — Tras os Montes : Serra do Rebordão pr. Bragança (Brot.,<br />

M.Ferreira! Moller!).—Alemtejo : Portalegre (R. da Cunha. — (v. s.<br />

Juin. %).<br />

OBSERV.: On doit à mon avis rapporter à cette espèce YE. epithymoi<strong>de</strong>s du «Flora<br />

lusitanica» dont la courte diagnose (qui est mot pour mot celle du «Species plantarum»)<br />

s'accor<strong>de</strong> du reste parfaitement avec les caractères <strong>de</strong> ΙΈ. hiberna, espèce existant à<br />

la localité classique indiquée par Brotero pour son E. epithymoi<strong>de</strong>s.<br />

— Aire géogr.: — Irlan<strong>de</strong>, Angleterre, France occi<strong>de</strong>nt, et Pyrénées,<br />

Espagne.<br />

6. E. dulcis Jacq. (DC. I. c. pag. 427. — Gren. et Godr. I. c. pag. 80.<br />

— Parlât. Fl ital. IV, pag. 472. — E. solisequa Rchb. — Icon. fl. german.<br />

tab. 4759.<br />

Pithyusa doce.<br />

Assez répandue dans le nord du Portugal.<br />

Minho : Serra do Gerez, Agua do gallo, Renhado (Capelle et Torres !<br />

Moller!).—Douro: Rio Tinto, Santa Cruz do Bispo pr. Porto (Edw.<br />

Johnston!), S. Pedro da Cova (Schmitz!). — Beira: Sabugueiro pr. Serra<br />

da Estrella (M. Ferreira!). — (ν. v. Avril­Juillet. #).<br />

OBSERV.: La plupart <strong>de</strong>s échantillons &'E. dulcis provenant <strong>de</strong> l'Europe centrale ont<br />

les articles du rhizome courts et rapprochés. Ces articles sont un peu plus allongés et<br />

distants dans la flg. <strong>de</strong> la Flora Germanica <strong>de</strong> Beichenbach, mais cet allongement est<br />

encore plus exagéré dans les nombreux échantillons portugais que j'ai examinés.<br />

Ce caractère pourrait môme au premier abord faire prendre cette espèce pour YE. angulata<br />

si l'absence absolue <strong>de</strong> tubercules ovoï<strong>de</strong>s sur le rhizome ne l'en séparait très<br />

nettement. En outre, ces pièces quoiqu'atteignant 3 à 4 cent, sont très distinctement<br />

liées obliquement l'une à l'autre «articulis oblique concatenatis» (Boiss in DC. 1. c.)—<br />

Il est fort probable que cette elongation est due à la qualité du terrain dans lequel<br />

croit cette espèce en Portugal, terrain constitué par un humus entremêlé <strong>de</strong> granite<br />

désagrégé sans trace appréciable <strong>de</strong> calcaire. Mes observations ont porté sur une douzaine<br />

d'échantillons que je dois à l'infatigable obligeance <strong>de</strong> M. r<br />

Edwin Johnston et<br />

qui proviennent <strong>de</strong> Santa Cruz <strong>de</strong> Bispo pr. Porto.<br />

— Aire géogr.: — Europe moyenne et méridionale, Espagne.<br />

7. E. angulata Jacq. (Rchb. Icon. β. germ. lab. 4762! — DC. I. c.<br />

pag. 727. — Gren. et Godr. I. c. pag. 81. — Parlât. I. c. pag. 475.


21<br />

Rare dans le nord du Portugal.<br />

Tras os Montes : Serra do Rebordão (M. Ferreira ! Moller !). — (v. s.<br />

Juin. %).<br />

— Aire géog.:—Espagne orient, et boréale, France moyenne et austroocci<strong>de</strong>nt.,<br />

Autriche, Moravie, Illyrie, Podolie, Russie moyenne et méridionale.<br />

8. E. uliginosa Wehv. (Plant, lusit. exsicc. n.° 532.— DC. I. c.<br />

pag. 121<br />

Dans les marais à <strong>de</strong>mi <strong>de</strong>sséchés du littoral.<br />

Douro : Porto, parmi les ajoncs, Villa Nova <strong>de</strong> Gaia (Edw. Johnston !<br />

C. Barbosa !), Granja (M. Ferreira !), Ourentã (A. <strong>de</strong> Carvalho !) ; —<br />

Estremad. : Lagoa d'Obidos, en société avec Centaurea uliginosa, Erica<br />

Tetralix, Lysimachia Ephemerum, etc. (Wehv !). — Estremad. transtag. :<br />

Villa Nova <strong>de</strong> Mil­fontes (Welw. exsicc. n.° 532 !).— (v. v. Avril­Mai. 11).<br />

OBSERV.: Dans cette espèce, les feuilles du verticille ombellaire sont tantôt oblongues<br />

ou ovales mucronées, tantôt cunéiformes émarginées, mais ces formes s'observent souvent<br />

sur le même individu.<br />

L'exemplaire <strong>de</strong> V. N. <strong>de</strong> Mil­fontes a les feuilles pubescentes et plus <strong>de</strong>nticulées<br />

que celles <strong>de</strong>s individus provenant <strong>de</strong> localités plus septentrionales, qui par leurs<br />

feuilles plus entières se rapprocheraient <strong>de</strong> YE. polygalœfolia Boiss et Reut.<br />

9. E. rupicola Boiss. (Voyage en Esp. pag. 566, tab. 461. — DC. I. c.<br />

pag. 431.—Welw. exsicc. n.° 664.—Willk. et Lge. I. c.pag. 494.<br />

— — β. major Boiss «procerior, foliis versus apicem sub serratis»<br />

Boiss in DC. I. c. pag. 434.—Bourgeau. 1853.<br />

exsicc. 2028, sub E. Clementei, ex herb. Willkomm.<br />

Dans les montagnes <strong>de</strong> la Serra <strong>de</strong> Monchique en Algarve, rare,<br />

a. Au bord <strong>de</strong>s chemins près Bu<strong>de</strong>ns (Welw. exsicc. n.° 661!) Monchique<br />

(A. Guimarães!).<br />

β. Dans les châtaigneraies pr. Monchique (Welw! Bourgeau!) — (v. s.<br />

Juin­Août. If).<br />

— Aire géogr.: — Espagne méridionale, Algérie.<br />

10. E. Welwitschii Boiss et Reut. Pugill. plant, nov. pag. 408. — DC.<br />

I. c. pag. 430.—Welw. Fl. lusit. 4840, exsicc. n." 89. — Soc. Broler.<br />

exsicc. n.° 405.<br />

Plante très polymorphe :<br />

— — a. genuina. — Caulibus sub umbella vix ramulosis, ramulis<br />

2­4 brevibus ; foliis umbellaribus obtusis, caulinis<br />

ovatis, vel ovato lanceolatis (Exsicc. n.° 1071).<br />

— — ß. r a m o s i s s i m a . — Caulibus a base ramosissimis, ra­


22<br />

mis longis radiantibus ; foliis sa j<br />

pe subtus sparce<br />

— —<br />

pilosis, ciliolnlatis. Capsulae glabrae (Exsicc. n.° 1122)<br />

aut setigerae (Exsicc. n.° 1123).<br />

γ. minor. — Statura humilior ; caulibus rarissime ramulosis.<br />

Foliis minoribus; umbellar. acutis, caulinis<br />

lanceolatis (Exsicc. n.° 1072).<br />

Abondante sur les collines calcaires <strong>de</strong> l'Estremadure.<br />

a. Idanha pr. Bellas ! Entre Almornos et Ollelas ! Arruda dos Vinhos !<br />

Montelavar (R. da Cunha!), Bellas, S. Pedro <strong>de</strong> Cintra (Welw!), Collures<br />

(J: Gomes!), Ribeiro <strong>de</strong> Capari<strong>de</strong> pr. Cascaes (P. Coutinho!).—Estrem.<br />

transtag.: Serra da Arrábida ! Commenda ! — Alemtejo : Portalegre (A.<br />

R. da Cunha !)<br />

β. Entre Almornos et Ollelas au bord d'un ruisseau !<br />

γ. Entre Ramalhão et Cacem (Welw!), Almornos !— Estremad.<br />

transtag.: El Carmen ! Serra da Arrábida (Welw !) — (v. v. Avril­Juin. IL).<br />

OBSERV.: L'E. Welwitschii Boiss. et Reut, est très voisine <strong>de</strong> YE. rupicola Boiss. La<br />

principale difference spécifique consiste en ce que les feuilles caulinaires sont légèrement<br />

serrulées <strong>de</strong>ntées dans YE. Welwitschii tandis qu'elles sont entières dans YE.<br />

rupicola. La plante <strong>de</strong> l'Estremadure est du reste extraordinairemcnt polymorphe; on<br />

observe dans les feuilles caulinaires toutes les transitions entre la forme orbiculaire<br />

et la forme lancéolée.<br />

— Aire géogr.: — Estremadure et Estremad. transtagane, Alemtejo.<br />

11. E. Clementei Boiss (Voy. en Esp. pag. 564, tab. 459. — DC. I. c.<br />

pag. 430. — Willk. et Lge. I. c. pag. 494. — A. Warion herb, plant,<br />

allant, exsicc. n." 86! (1874­1876) ex herb. Willkomm.<br />

En Algarve, dans les charnecas calcaires <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> Loulé ; Ator !<br />

Barreiras brancas ! (Exsicc. n.° 822 ! sub. E. verrucosa). — (ν. v. Avril. IL).<br />

— Aire géogr.: — Espagne (Grena<strong>de</strong>), Algérie.<br />

OBSERV.: Plante nouvelle pour la flore portugaise.<br />

* * Graines finement tuberculeuses.<br />

12. E. pubescens Vahl. (DC. I. c. pag. 434.— Willk. et Lge. h c.<br />

pag. 496. — Gren. et Godr. I. c. pag. 79. — E. pilosa Brot. — Fl. lusit.<br />

pag. 315. —Welw. ß. argarb. exsicc. n." 554! Soc. Broler. exsicc. n." 403!)<br />

— ι— ß. subglabra Gren. et Godr.) Fl. <strong>de</strong> Fr. III, pag. 79.)<br />

«foliis et capsula glabrcscentibus» (Boiss in DC. 1. c.<br />

pag. 134).<br />

— — γ. leucotricha Boiss «foliis obtusissimis, polius <strong>de</strong>n­


23<br />

tatis quam serrulatis ; capsula et semine dimidio minoribus»<br />

Boiss in DC. I. c.pag. 434. — Ε leucotricha<br />

Boiss. (Voy. en Esp. pag. 585 tab. 460).<br />

— — crispata Boiss. (E. crispata Hornem) «foliis abbreviates,<br />

margine plus minus undulatis» Hoiss in DC.<br />

I. c. pag. 435.<br />

Assez commune au bord <strong>de</strong>s ruisseaux, <strong>de</strong>s fossés, etc. la var.


24<br />

(Welw!). — Alemtejo: Marvão, Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong> (R. da Cunha), Serpa!<br />

— Algarve : entre Loulé et S. João da Venda ! — (v. v. Fév.­Mai. 0).<br />

OBSERV.: Brotero considérait cette espèce comme étant le produit d'une hybridation<br />

entre les E. Peplus et E. Helioscopia «Planta hybrida esse vi<strong>de</strong>tur, pâtre E. Peplo, matre<br />

E. helioscopia» Brot. p. 314.<br />

— Aire géogr.: — Espagne, Baléares, Corse, Sardaigne, Sicile, Grèce,<br />

Afrique boréale, Canaries.<br />

14. E. helioscopia L. (Spec. 658. — Brot. I. c. pag. 342. —Welw. fl.<br />

algarb. exsicc. n. 03<br />

821­970. — DC. I. c.pag. 436. — Gren. et Godr. I.<br />

c. p. 76. —Willk. et Lge. I. c. pag. 496.)<br />

Maleiteira, herva maleite,' tithymalo dos valles.<br />

Très répandue dans les champs cultivés et incultes.<br />

Tras os Montes: Bragança (P. Coutinho!). — Douro: Ribeira <strong>de</strong> Coselhas<br />

pr. Coimbra (Moller! Β. A. Gomes!). — Beira: Covilhã, Castello<br />

Branco (R. da Cunha!). — Estremad.: Cascaes (P. Coutinho!), Tapada<br />

d'Ajuda (Welw!). — Estremad. transtag.: Costa <strong>de</strong> Caparica (R. da Cunha!),<br />

Serra <strong>de</strong> S. Luiz et Arrábida! — Alemtejo: Beja, Portalegre (R.<br />

da Cunha !), Serpa ! — Algarve : Faro, Olhão (Welw ! A. Guimarães !) —<br />

(v. v. Janv.­Mai).<br />

— Aire géogr.:—Asie occi<strong>de</strong>nt., Afrique boréale, Canaries, Ind. orient.,<br />

Japon, etc.<br />

Sous­sect. ΠΙ. Esulœ (Roep. in Duby 1. c. pag. 414)<br />

— Feuilles florales libres § I. Esulœ verœ.<br />

— Feuilles florales connées § IL Esulœ spuriœ.<br />

(page 32)<br />

§ I. Esulœ verœ<br />

— Graines tuberculeuses ou régulièrement fovéolées ridées; plantes<br />

annuelles *<br />

— Graines lisses ou irrégulièrement ridées, plantes vivares, rarement<br />

annuelles ou bisannuelles (E. segetalis L. et varriet *** Graines tuberculeuses ou régulièrement fovéolées ridées<br />

— Plantes annuelles.<br />

— Graines tuberculeuses, feuilles florales lancéolées linéaires 15 E. exígua L.<br />

— Graines régulièrement fovéolées ou ridées 1.


25<br />

(Graines comprimées, transversalement ridées 16. E. falcata Ε­<br />

Ι J Graines hexagonales; 2 sillons sur les faces ventrales, fossettes sur les<br />

( faces latérales et dorsales 2.<br />

Í4 fossettes sur les faces latérales <strong>de</strong> la graine, 3 sur les faces dorsales.<br />

(Mai, Octobre) 17. E. Peplus L.<br />

3 fossettes sur les faces latérales, 2 sur les dorsales, feuilles caulinaires<br />

plus ron<strong>de</strong>s. (Janv., Avril) 18. E. peploi<strong>de</strong>s Gouan.<br />

15. E. exigua L. (Spec, plant. 654.— Brot. I. c. pag. 340.— DC. I. c.<br />

pag. 439.—Willk. et Lge. I. c. pag. 497.<br />

— — β. ret us a Roth, «foliis apice retusis vel. truncatis.<br />

— — γ. tri cusp ida ta Koch. «foliis apice subito subauricuculato<br />

dilatatis, retusis, cum mucronulo quasi trilobis»<br />

(Synop. pag. 634.)<br />

Esula menor, tithymalo menor.<br />

Dans les champs cultivés et incultes, les bois <strong>de</strong> pins, etc. très commune.<br />

a. Douro: pr. Porto (Edwin Johnston!).—Beira: Covilhã, Castello<br />

Branco (R. da Cunha!).—Estremad.: dans les vignes pr. Lumiar (Welw!),<br />

Lezíria d'Azambuja (R. da Cunha!), Lisboa (P. Coutinho!). — Alemtejo:<br />

Portalegre (A. R. da Cunha !).<br />

β. Douro: Coimbra, Lomba da Arregaça (A. <strong>de</strong> Carvalho! Moller!).<br />

— Estremad.: Oeiras (Welw !), Monsanto (J. <strong>de</strong> Mendonça !), Vallée d'Alcantara<br />

! Caneças! Lisboa (P. Coutinho!), Fornos d'El­Rei (W^elw!).—<br />

Estremad. transtag.: Serra da Arrábida ! — Alemtejo : Marvão, Beja (R.<br />

da Cunha!). — Algarve: Loulé! Bemsafrim! Lagos! Faro (Welw!).<br />

γ. Estremadure : Santarém (Β. B. Gomes !), Oeiras (Welw !), Ajuda<br />

(R. da Cunha!) — (v. v. Mai­Juillet. ©).<br />

— Aire géogr.: — Toute l'Europe, Caucase, Syrie, Afrique boréale.<br />

16. E. falcata L. (Spec. 654. — Duby. I. c. pag. 416. — Desf. Flor.<br />

Allant. I, pag. 379. — Gren. et Godr. I. c. pag. 92).<br />

foliis<br />

Semina faciebusi<br />

floraliDUS<br />

dissitis a. genuína.<br />

5­6 s'ulcatis jfolis floralib. <strong>de</strong>nsius imbricatis]^ gj ffi^ ζ; ?f U<br />

Semina faciebus 12­18. sulcatis, foliis floralib. dissitis lusitanica.<br />

— — β. congesta(2?. falcata Willk. et Lange pro parte,<br />

non L.) — Nana, simplex vel multicaulis, radiis umbellae<br />

ab initio capitato congeslis. Foliis floralibus<br />

lalissimis, abrupte cuspidatis (v. s.)<br />

— — γ. r u b r a Cavan. (Icônes. I, tab. 34, fig. 1. — Cutanda<br />

Flor, madrit. pag. 599. — «Planta minima tota rubens»<br />

DC. I. c. pag. 440.) (v. v.)


26<br />

— — â. lusitanica — Habitusplantaetypicae, sedseminis dimidio<br />

minoris, faciebus 12­18 sulcatis, sulcis abbreviatis<br />

ad foveolas reductis (Exsicc. n.° 1087 !) (v. v.)<br />

Dans les jachères, les moissons, etc.<br />

«. Estremadure: Cascaes (P. Coutinho!).<br />

3. Tras os Montes : Castro,.poço dos Estudantes, Bragança (M. Ferreira!<br />

P. Coutinho!). — Beira: Castello Branco! — Algarve: pyrami<strong>de</strong> da Cabeça<br />

pr. Faro (A. Guimarães !).<br />

γ. Tras os Montes: Bragança (M. Ferreira!).—Algarve: Villa Real<br />

<strong>de</strong> Santo Antonio !<br />

5. Alemtejo : Entre Beja et Albornoa ! (Exsicc. n.° 1087 !), Castello <strong>de</strong><br />

Vi<strong>de</strong>, Povoa et Meadas (R. da Cunha !), Santa Anna <strong>de</strong> Serpa ! (v. v. et s.<br />

Mai­Juil. 0).<br />

OBSERV. Le type à feuilles florales distantes, ovales ou triangulaires acuminées, que<br />

l'on rencontre en France, parait être très rare dans la Péninsule et la plante trouvée à<br />

Cascaes, est, <strong>de</strong> toutes les formes décrites plus haut, celle qui s'en rapproche le plus;<br />

elle est pour ainsi dire i<strong>de</strong>ntique à un échantillon récolté par le regretté <strong>de</strong> Schoenefeld à<br />

Sartrouville pr. Paris, (août 1849.) exemplaire qui fait partie <strong>de</strong> l'Herbier d'Europe du<br />

musée <strong>de</strong> l'Ecole Polytechnique. J'ai appelé congesta, la forme qui parait être la plus<br />

commune en Espagne ainsi que j'ai pu le voir par les <strong>de</strong>scriptions données ou les<br />

échantillons recueillis par M. M. Boissier, Bourgeau, Willkomm; cette variété est rare<br />

enPortugal,outout au moins peu dispersée, puis qu'elle ne se trouve que sur trois points<br />

distants entr'eux d'au moins 200 kilom., au nord, au centre et au sud. Enfin la variété<br />

lusitanica (flg. B.), si distincte par ses graines, parait être jusqu'ici spéciale au S. E.<br />

du Portugal (Alemtejo) oû elle est relativement abondante. Cette <strong>de</strong>rnière plante a le<br />

port du type.<br />

—­Aire géogr.: — Europe moyenne et australe, Anatolie, Caucase,<br />

Syrie, Afghanistan, Belouchistan.<br />

17. E. Peplus L. (Spec. 653.—Brot. I. c. pag. 340. — DC. Ζ. c. pag.<br />

/4/.—Willk. et Lge. I. c. pag. 498.)<br />

Esula redonda.<br />

Commune partout, dans les champs, les haies, etc.<br />

Douro : Alpenduradas, Ameal (Moller !). — Estremad. : Monte Gordo<br />

pr. Villa Franca (R. da Cunha !), Monsanto ! Lisbonne ! Cascaes (P. Coutinho!),<br />

Alcantara! Algés! — Estremad. transtag.: Caparica (Welw! Alfeite!<br />

Serra <strong>de</strong> S. Luiz! Palmella! — Alemtejo: Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong> (R. da<br />

Cunha!). — Algarve : Faro (Guimarães!) — (v. v. Avril­Décembre. 0).<br />

— Aire géogr.: — Cultures <strong>de</strong> toute l'Europe, Egypte, Arabie.<br />

18 (?) E. peploidcs Gouan. (Gren. et Godr. I. c. pag. 94. — DC. I. c.<br />

pag. i4\. —Willk. et Lge. I. c. pag. 498.)<br />

Au printemps dans les lieux cultivés.


27<br />

Douro : Coimbra (Carvalho ! Moller !), Formozelha (Moller !).—Estremad.:<br />

Serra <strong>de</strong> Monsanto (R. da Cunha), Quinta da Pimenteira pr. Lisbonne<br />

(Welw!), Fort d'Almada pr. Cacilhas! (Exsicc. n.° 125 !).— Alemtejo :<br />

Serpa!—Algarve: Faro (Guimarães!). — (v. s. Janv.-Avril. Q).<br />

OBSERV.: On rencontre souvent sur le même individu <strong>de</strong>s graines à 2-3 et d'autres<br />

à 3-4 fossettes et cela sur un assez grand nombre d'exemplaires. Les feuilles sont, il<br />

est vrai, un peu plus arrondies dans le bas <strong>de</strong> la tige, et la plante est plus précoce. Ne<br />

serait-ce pas une simple forme vernale <strong>de</strong> YE. Peplus L.?<br />

— Aire géogr.: — Espagne, Baléares, France méridionale, Sardaigne,<br />

Italie, Sicile, Illyrie, Grèce, Crète, Afr. boréale, Maroc.<br />

* * Graines lisses ou irrégulièrement fovéolées ridées<br />

— Graines fovéolées ou réticulées f<br />

— Graines lisses ft<br />

Ί" Graines fovéolées ou réticulées<br />

— Tiges fistuleuses, graines très élégamment vermiculées <strong>de</strong> blanc sur fond<br />

noir 19. E. medicaginea Boiss.<br />

— Tiges pleines, graines fauves ou cendrées, fovéolées ou réticulées ... 1.<br />

1<br />

(Capsules munies <strong>de</strong>2 ban<strong>de</strong>s granulées sur le dos <strong>de</strong>s coques.<br />

(Capsules á coques lisses<br />

α l Glan<strong>de</strong>s simplement bicornes 20. E. segetalis L.<br />

(Glan<strong>de</strong>s à 4 cornes 21. E. tetraceras Lge.<br />

Graines noires, obscurément marbrés ruguleuses, plante multicaule à<br />

feuilles imbriquées 22. E. imbricata Vahl.<br />

Graines cendrées, superficiellement fovéolées 4.<br />

(Feuilles caulinaires petites, obovales oblongues, cunéiformes, parfois<br />

] refuses. Tiges <strong>de</strong> 0,10 à 0,12 cm 23. E. transtagana Boiss.<br />

(Feuilles caulinaires lancéolées ou linéaires 5.<br />

ÍFeuilles florales ovales <strong>de</strong>ltoï<strong>de</strong>s obscurément <strong>de</strong>ntées, les caulinaires<br />

lancéolées ou linéaires 24. E. madritensis Boiss.<br />

Feuilles florales et ombellaires conformes aux caulinaires, ces <strong>de</strong>rnières<br />

un peu plus étroites 25. E. baetica Boiss.<br />

19. E. medicaginea Boiss. (Tot/, bol. Espagne pag. 569, lab. 462. — DC.<br />

I. c. pag. 444.—Willk. et Lge. I. c. pag. 499.—Welw. pl. algarb.<br />

exsicc. n.° 364. — Bourgeau. Exsicc. n.°2029, ex herb. Willk.)


28<br />

— — ß. oblongifolia J. Ball. «folia caulina lineari­oblonga,<br />

vel oblongo­ovalia apice truncata, sinu lato emarginata»<br />

(Spicileg. fl. Maroccanœ pag. 659.)<br />

Assez abondante dans les moissons.<br />

a. et 'ii. Algarve: Charneca d'Espiche pr. Lagos (Welw!), Tavira<br />

(Bourg!), Bensafrim pr. Lagos! (Exs. n.° 862, sub E. seticornis!)— (v.<br />

v. Mars.­Juin. 0).<br />

— Aire géogr.:—Espagne méridionale, Baléares, Afrique boréale,<br />

Maroc.<br />

20. E. segetalis L. (Spec. 657. — Brot. I. c. pag. 342. —DC. I. c.<br />

pag. 445. — Grenier et Godr. I. c.pag. 94. —Willk. et Lge. I. c.pag. 499.<br />

— — β. pine a Willk. 1. c. [E. pinea L. et auctoribus.) Folia<br />

linearia.<br />

— — γ. 1 itt or a li s Willk. 1. c. (E. portlandica L. et auctorib.)<br />

Folia obovato­linearia aut spathulata. —Wellw. Fl.<br />

algarb. exsicc. n.° 573. — Soc. Brot, exsicc. n." 404.)<br />

Alforva brava.<br />

Très répandue, a. Dans les endroits cultivés, principalement les moissons:<br />

Tras os Montes : Capella <strong>de</strong> S. Sebastião pr. Bragança (P. Coutinho !<br />

Moller! M.Ferreira!). — Douro: Moledo (J. A. Henriques!).—Beira:<br />

Castello Mendo, Covilhã, Idanha a Nova, Castello Branco ! (R. da Cunha!).<br />

— Algarve: S. João da Venda entre Faro et Loulé! — (v. v.)<br />

ß. Dans les bois <strong>de</strong> pins, sur les collines, les falaises escarpées du sud<br />

du Portugal.<br />

Estremadure: Serra <strong>de</strong> Monte­Junto ! (Welw!), Torres Novas (R. da<br />

Cunha !). —Estremad. transtag : Alfeite (Welw ! R. da Cunha !), Valle do<br />

Rosal ! Palmella! Valle <strong>de</strong> S. Luiz, Serra da Arrábida ! Cabo <strong>de</strong> Espichel !<br />

(Exsicc. n.° 680, sub. E. imbricata!), Cabo <strong>de</strong> Sines (Welw!) — (v. v.)<br />

γ. Sables maritimes ou falaises du littoral.<br />

Douro : Porto (Edw. Johnston !), Buarcos (A. <strong>de</strong> Carvalho !), Figueira<br />

da Foz (Moller!). — Estremad.: Ilha Berlenga ! (Exsicc. n.° 91 !), Baleai<br />

pr. Peniche ! Praia das Maçãs ! — Estremad. transtag.: Costa <strong>de</strong> Caparica !<br />

(Exsicc. n.° 909). — Algarve : Cabo <strong>de</strong> S. Vicente (Welw. exsicc. n.° 373<br />

sub. E. Azorica !) — (v. v. Avril­Août. 0 et bisannuelle).<br />

OBSEHV.: Quelques exemplaires du type α, par exemple ceux provenant <strong>de</strong> Moledo,<br />

Castello Branco (Exsicc. n.° 1131!), Bragança et Castello Mendo, présentent sur les<br />

involucres du même individu dos glan<strong>de</strong>s normalement bicornes, et d'autres à 3, 4 et S<br />

cornes.<br />

La môme anomalie s'est présentée sur un exemplaire recueilli dans les bois <strong>de</strong><br />

Torres Novas et planté au Jardin Botanique. En Mars, les glan<strong>de</strong>s étaient normales,<br />

vers Juillet, Août, Les rayons <strong>de</strong> la môme ombelle alors considérablement allongés<br />

présentèrent <strong>de</strong>s involucres à glan<strong>de</strong>s 2, 3, 4 et S fois divisées. Après quelques pluies


29<br />

qui survinrent en Septembre, les <strong>de</strong>rniers involucres apparurent <strong>de</strong> nouveau normalement<br />

bicornes. En Octobre notre sujet produisit au­<strong>de</strong>ssous du verticille ombellaire<br />

<strong>de</strong>s rejets qui vraisemblablement fleuriront l'année prochaine. Quant aux capsules, elles<br />

sont en tout semblables à celles <strong>de</strong> l'E. segetalis et <strong>de</strong> ses variétés.<br />

— Aire géogr.:—a. Europe central, Candie, Afr. boréale, Canaries;<br />

— β. Region méditerranéene ; — γ. Littoral européen <strong>de</strong> l'Atlantique (Angleterre,<br />

Irlan<strong>de</strong>, France occi<strong>de</strong>ntale, Espagne occi<strong>de</strong>nt.)<br />

21 (?). E. tetraceras Lge. (Pugillus IV, pag. 322. —Willk. et Lge. I.<br />

c. pag. 500.)<br />

— Minho: «Rives du Minho pr. Valença» (Lge.) — (η. v. Août).<br />

OBSERV.: J'e n'ai pas vu d'exemplaire authentique <strong>de</strong> cette espèce qui n'est peutêtre<br />

qu'une <strong>de</strong>s formes acci<strong>de</strong>ntelles signalées à propos <strong>de</strong> l'E. segetalis.<br />

— Aire géogr.: — Gallice: PonteYedra, Tuy.<br />

22. E. imbricata Vahl. (DC. I. c. pag. 149.— Willk. et Lge. I. c.<br />

pag. 500.)<br />

OBSERV.: Cette espèce ne paraît pas avoir été retrouvée <strong>de</strong>puis Vahl.<br />

Portugal (Vahl.) — (n. v.)<br />

— Aire géogr.: — Espagne, Baléares.<br />

23. E. transtagana Boiss. (Diagn. orient. 2. IV, pag. 88. — DC. I. c.<br />

pag. 149.—Welw. exsicc. 549 (1848) et 323 (1831).<br />

Dans les bois <strong>de</strong> pins, principalement dans les parties humi<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> l'Estremadure.<br />

Bellas ! Estoril et Pharol da Guia pr. Cascaes (Welw !). —<br />

Estremad. transtag.: Seixal! Arrentella ! Calhariz d'Arrabida! (Exsicc.<br />

n.° 1125!), Cezimbra! Cap d'Espichel! Valle<strong>de</strong> Zebro, S. André (Welw!)<br />

— (v. v. Mai­Juin. IL).<br />

— Aire géogr.:—Estremadure portugaise.<br />

24. E. madritensis Boiss. (DC. I. c. pag. 449. — Willk. et Lge. I. c.<br />

pag. 501.—E. nicœensis Coss. non AIL; Bourgeau pl. d'Espagne, exsicc.<br />

2245, ex herb. Willk!)<br />

— — ß. ramosissima. — Nana, caespitosa ; folia caulina<br />

ovata vel oblongo acuminata obsolete trinervia, coriacea.<br />

Capsula sub­sphaerica (Exsicc. n.° 1100!)<br />

Région montagneuse du nord et l'est.<br />

a. Douro: Moledo (W^. Lima!). — Beira Baixa: Castello Branco (R,<br />

da Cunha!) Exsicc. n.° 1099!


30<br />

β. Douro: Regoa, rives du Douro (M. Ferreira!);—Beira Baixa: Castello<br />

Branco! (Exsicc. 1100 !) — (v. v. Juillet­Août. IL).<br />

— Aire géogr.: — Espagne centrale et méridionale.<br />

OBSERV.: Plante nouvelle pour la flore portugaise.<br />

25. E. baitica Boiss. (DC. I. c. pag. 450. —Willk. et Lge. I. c.pag.<br />

504.—E. trinervia Boiss. Voy. en Espagne, pag. 570, tab. 463. E. carniolica<br />

Brot. (?), Fl. lusit. pag. 347.<br />

Répandue dans le sud <strong>de</strong> l'Estremadure et en Algarve dans les terrains<br />

siliceux: — Estremadure transtag.: Villa Nova <strong>de</strong> Mil­fontes (Welw!).—<br />

Algarve: Cap S. Vincent, Sagres, Faro (Welw!), Charneca d'Espiche et<br />

<strong>de</strong>s Catalans pr. Lagos! (Exsicc. n.° 707!) — v. v. Avril).<br />

OBSERX.: Je n'admets qu'avec une certaine réserve le rapprochement <strong>de</strong> l'E. carniolica<br />

Brot, et <strong>de</strong> l'E. baetica Boiss., rapprochement adopté par divers auteurs: En<br />

effet si l'on tient compte <strong>de</strong> la diagnose <strong>de</strong> Brotero qui donne à sa plante <strong>de</strong>s glan<strong>de</strong>s<br />

arrondies entières «petalis sub rotundis integris» YE. carniolica Brot, rentrerait dans<br />

la section


31<br />

Welw!), entre Faro et Loulé! (Exsicc. n.° 828!), Faro (A. Guimarães!)<br />

— (v. v. Avril­Juin. 11).<br />

— Aire géogr.: — Région méditerranéenne, (Canaries).<br />

27. E. terracina L. (Spec. 654. — DC. I. c. pag. 457. — Gren. et Godr.<br />

I. c. pag. 89. — Willk. et Lge. I. c. pag. 502. — E. seticornis Brot. I. c.<br />

pag. 314.)<br />

— — β. latifolia Boiss. «foliis caulinis ovato ellipticis, floralibus<br />

triangulo­subrotundis, obtusiusculis» (Willk.<br />

l. c.)<br />

— — γ. a η g u s t i f ο 1 i a Lge. «foliis caulinis auguste linearibus<br />

acutis, cyma ampla diffusa, foliis floralibus lanceolate<br />

ova tis».<br />

— — δ. re tu s a Boiss. «foliis late ovalibus, obovatis, vel obcordatis,<br />

profun<strong>de</strong> ëmarginatis» (Willk. I. c.)<br />

Assez répandue dans les terrains siliceux à proximité du littoral.<br />

β. Estremadure transtag.: Estação da Sau<strong>de</strong> pr. Setúbal (Welw!), Peninsula<br />

<strong>de</strong> Tróia! (F2xsicc. n.° 489 !), Alcácer do Sal (Brot.); — Algarve:<br />

côtés <strong>de</strong> la route <strong>de</strong>rrière Faro (Welw!) — (v. v.)<br />

γ. Estremad.: S. Martinho do Porto! (Exsicc. n.° 91 !) Dans les joncs<br />

à S. Martinho (Welw!), Cabo Carvoeiro pr. Peniche (Welw!). — Estremadure<br />

transtag.: sables maritimes <strong>de</strong> Tróia (W r<br />

elw!) — (v. v.)<br />

Estremad.: Convento <strong>de</strong> S. Francisco pr. Peniche ! Praia das Maçãs !<br />

(Exsicc. n.° 918!). — Algarve: Santo Antonio do Alto pr. Faro (A. Guimarães<br />

!) — (v. v. Mai­Août. © et bisannuelle).<br />

— Aire géogr. : — Région méditerranéenne (y compris les Açores et<br />

les Canaries).<br />

28. E. androssemifolia Schousb. ex Horn. (DC. I. c. pag. 162. — E. androsœmifolia<br />

Vahl. ap. Lge. Pug. IV, pag. 128.)<br />

Parties sombres et humi<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l'Alemtejo (Schousb. 16 Août. 1798).<br />

— Portugal (Horn.), Algarve (Hoffm.) — (n. v.)<br />

OBSERV.: Cette espèce n'a pas été retrouvée <strong>de</strong>puis.<br />

29. E. nicaicnsis Allioni. (Fl. pe<strong>de</strong>m. I, pag, 285, tab. 6, fig. I.—<br />

DC. I. c. pag. 165. — Gren. et Godr. I. c. pag. 87.—Willk. et Lge. I.<br />

c. pag. 503. — E. Myrsinites Brot., pro parte statione. (non L.J<br />

— — ß. coar etat a Boiss. «foliis acutiusculis, magis approximatis,<br />

umbellœ radiis brevibus» (Voy. en Esp.<br />

pag. 568; Willkomm et Lange l. c. pag. 503).


32<br />

Abondante dans les charnecas et les bois <strong>de</strong> pins clairsemés <strong>de</strong> la Serra<br />

d'Arrabida :<br />

a. et β. Cabeço <strong>de</strong> Mil­regos ! (Exsicc. n.° 10801), Quinta da Commenda<br />

(Möller!), Serra d'Arrabida (Brot. Welw!) (v. v. Juin­Août. %).<br />

OBSERV.: Ainsi qu'on le verra plus loin à la suite <strong>de</strong> la <strong>de</strong>scription <strong>de</strong> ΓΕ. Broteri,<br />

YE. Myrsinites <strong>de</strong> Brotero n'est synonyme <strong>de</strong> YE. nicœnsis Ail. que pour une partie <strong>de</strong><br />

son habitat, la diagnose du «Flora lusitanica» ne pouvant en aucune façon se rapporter<br />

à l'espèce d'Allioni.<br />

— Aire géogr.: — Espagne, France méridionale, Piémont, Illyrie, Italie,<br />

Dalmatie, Hongrie, Grèce, Afrique boréale.<br />

30. E. Paralias L. (Spec. 657. — Brot. Ζ. c. pag. 311.— DC. Ζ. c.<br />

pag. 167. — Gren. et Godr. I. c. pag. 86.—Willk. et Lge. I. c. pag. 504.<br />

— Soc. Broter. exsicc. n." 253.)<br />

Morganheira das Praias, Morganiça.<br />

Très abondant dans les sables maritimes du littoral.<br />

— Douro: Leça da Palmeira (D. Sophia!), Figuiera (Brot.), Buarcos<br />

(A. <strong>de</strong> Carvalho!). — Estremad.: Cascaes (P. Coutinho!), Estuaire du<br />

Tage, Belém, Pedrouços, S. José du Ribamar (Welw ! R. da Cunha ! O.<br />

Simões!). — Estremad. transtag. : Alcochete (P. Coutinho!), Costa <strong>de</strong><br />

Caparica! Trafaria, Villa Nova <strong>de</strong> Mil­fontes (Welw!). — Algarve: Faro,<br />

Cap. <strong>de</strong> S. Vincent, Cap. <strong>de</strong> Santa Maria (Welw ! A. Guimarães !) — (v.<br />

v. Mai­Septemb. IL).<br />

— Aire géogr.: — Sables maritimes <strong>de</strong> l'Europe occi<strong>de</strong>ntale et australe,<br />

<strong>de</strong> l'Angleterre au Portugal et à la Grèce; Smyrne, Syrie, Palestine, Egypte.<br />

§ II. Esulœ spuriœ (feuilles florales connées)<br />

Capsules glabres (plante habitant les bois humi<strong>de</strong>s) 31. E. amygdaloi<strong>de</strong>s L.<br />

Capsules velues (plante habitant les coteaux calcaires) 32. E. Charadas L.<br />

31. E. amygdaloi<strong>de</strong>s L. (DC. I. c. pag. 170. — Gren. et Godr. I. c.<br />

pag. 97.—Willk. et Lge. I. c. pag. 504. — E. sylvatica (Jacq.)—'Brot.<br />

Fl. lusit. pag. 317.—Welw. exsicc. n os<br />

539, 386 et 422.)<br />

Dans les bois frais et humi<strong>de</strong>s.<br />

Minho : Braga (J. A. Sequeira !), Serra do Gerez, Torgo, Agua do<br />

Gallo (Moller !).—Tras os Montes: Bives du Sabor pr. Bragança (M. Ferreira!).—<br />

Douro: Porto (Edw. Johnston!), Serra da Louzã (Moller),<br />

Coimbra (Brot. Guimarães !). — Beira : Mido, Castello Bom, Manteigas (R.<br />

da Cunha ! ). — Estremadura : Villa Nova d'Ourem ! Serra <strong>de</strong> Cintra


33<br />

(Welw!); — Alemtejo: Portalegre, Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong> (R. da Cunha!) —<br />

(v. v. Fev.­Mai. %).<br />

— Aire géogr.: — Espagne, Suisse, Allemagne, Italie, Sicile, Hongrie,<br />

Caucase, Russie, Perse.<br />

32. E. Gharacias L. (Species 662. — Brot. l. c.pag. 319.— DC. I. c.<br />

pag. 472. — Gren. et Godr. I. c. pag. 97.—Willk. et Lge. I. c. pag. 504.)<br />

Trovisco macho, Tithymalo maior, Maleiteira maior, herva leiteira das<br />

maleitas.<br />

Dans les haies, sur les collines principalement calcaires, très répandue.<br />

— Douro: Penedo da Sauda<strong>de</strong>, Coimbra (Β. Β. Gomes! A. Guimarães!),<br />

Quinta das Lagrimas (Β. B. Gomes!). — Estremad.: Ilha Berlenga ! Bucellas<br />

! Vialonga ! Povoa ! Villa Franca (R. da Cunha !), Cascaes (P. Coutinho<br />

!), Cruz Quebrada! Serra <strong>de</strong> Monsanto! (Exsicc. n.° 150).—<br />

Estremad. transtag.: Serra <strong>de</strong> S. Luiz et Arrábida ! Castello <strong>de</strong> Cezimbra!<br />

— Algarve: Châtaigneraies <strong>de</strong> Monchique (Welw!) —(v. v. Janv­Avril. %).<br />

— Aire géogr.: — Espagne, Baléares, France méridionale, Italie, Sicile,<br />

Candie.<br />

Sous­section IV. Myrsiniteœ (Boiss. in DC. pag. 173)<br />

33. E. Hroteri sp. nov.— (Tithymalus lusitaniens latifolius, fructu exquisite<br />

triangularis. — Tournef. Inst. pag. 87. — E. Myrsinites Brot. Fl.<br />

lusit. pag. 347, <strong>de</strong>scriplio et pro parte stalio (non Linn.).<br />

Radix perennis sub­rainosa cortice fusco. — Caulibus cœspitosis, crassis adscen<strong>de</strong>ntibus<br />

vel procumbentibus, inferne cicatricoso <strong>de</strong>nudatis. — Umbellœ radiis elongatis,<br />

numerosis (7­15) semel aut raro duplicato bifidis. Foliis sub­imbricatis, integerrimis,<br />

margine sub lente scabridulis, crassis, coriaceis, late linearibus vel linear!<br />

lanceolatis, acuminatis, glauco­viridibus; caulinis (3'/­4'/i/ 2 long. 6"'­8"' latis) inferioribus<br />

reflexis, elongatis, saepe falciformibus, acutis, in sicco pungentibus; superioribus<br />

brevibus obtusiusculis; umbellaribus numerosis, val<strong>de</strong> polymorphis, rh'ombeo­ovatis,<br />

v. oblongis, v. obovato­cuneiformibus, v. lanceolatis, caulinis iuterdum conformibus;<br />

floralibus eoncavis subtriangularibus, vel ovato­orbiculatis sub­rotundis, obtusis, mucronulatis,<br />

sœpe roseo­marginatis radiis longioribus. fnvolucri campanulato­ventricosi,<br />

lobis ovatis ciliolato­fimbriatis. — Glandulis 4, crassis flavo aurantiacis, transverse<br />

oblongis, bi­appendiculatis, vel saepissime irregulariter palmato lobatis, appendicibus<br />

magis pallidis, (2) claviformibus, eœteris (1­4) multo minoribus. Stylis longis, ultra<br />

medium coàlitis; stygmato bilobo.—Capsula trigona, coceis immer pûnetato rugosis,<br />

dorso carinatis. — Semino máximo, initio cinerasceiite, maturo fuscescente, oVato,<br />

obtuse tetragono, irregulariter et obsolete vermicúiatò riigosó. Caruncula stipitata,<br />

sub pentagona, truncata, apice concava, <strong>de</strong>mum fere sessili <strong>de</strong>pressa. (Exsicc. n.° 10491)<br />

Floreb. M'artiO, Aprili — fruct. Majo.<br />

Cette espèce, par la structure <strong>de</strong>s graines, rentre dans la section «semina vermiculato<br />

rugosu» (Boiss. in DC. 1. c. pag. 173) Elle diffère <strong>de</strong> l'E. MyrSiniths L. <strong>de</strong> laquelle<br />

elle est assez voisine, par ses feuilles caulinaires linéaires ou linéaires lancéolées<br />

aiguës 4 à 5 fois plus longues que larges, tandis qu'elles sont rhomboidales ou oblongues<br />

ovales et seulement 2 fois à 2 fois '/2 plus longues que larges dans l'E. Myrsi­<br />

3


34<br />

iates L.—par les rayons <strong>de</strong> Γ ombelle plus allongés, égalant à peu près 2 fois la longueur<br />

<strong>de</strong>s feuilles ombellaires, tandis qu'ils les dépassent à peine dans l'autre espèce<br />

—par ses capsules plus franchement triangulaires et enlin par ses graines très superficiellement<br />

vermiculées rugueuses. La cicatrice située à la partie inférieure <strong>de</strong> la<br />

graine est aussi plus gran<strong>de</strong> et plus régulière; le port <strong>de</strong> la plante plus dressé, etc., etc.<br />

— Région montagneuse au Ν. E. et à l'Est du Portugal.<br />

Trás os Montes: Bragança (P. Coutinho! M. Ferreira!). — Beira: «In<br />

solo árido sabuloso prope Manteigas et alibi circa Herminium in Beira<br />

(Brot!), Manteigas, Covilhã, Villar Formoso (Tournef., R. da Cunha!)—<br />

(v. v. et s. Mars­Avril. %).<br />

OBSKBV.: Brotero dans le «Flora lusitanica» ne cite pas seulement la station <strong>de</strong><br />

Manteigas, il indique encore son E. Myrsinites en Estremadure, «in asperis montosis<br />

<strong>de</strong> Arrábida» où croît YE. nicœensis Ail. Cette méprise a été probablement consacrée<br />

par les publications ultérieures <strong>de</strong> Welwitsch qui ne paraît pas avoir jamais distribué<br />

la plante <strong>de</strong>s serras d'Estrella et <strong>de</strong> Bragança, tandis qu'il récolta abondamment celle<br />

<strong>de</strong> la serra d'Arrabida.<br />

Quoiqu'ayant une certaine analogie <strong>de</strong> port et faciès, il est impossible, après examen,<br />

<strong>de</strong> continuer à confondre les <strong>de</strong>ux plantes et surtout <strong>de</strong> faire cadrer YE. nicœensis Ail.<br />

avec la diagnose si explicite du «Flora lusitanica». On le verra dans le tableau suivant<br />

où les principaux caractères différentiels sont en regard.<br />

E. nicœensis Allioni<br />

SERRA DA ARRÁBIDA (Exsicc. n.° 1080!)<br />

Glan<strong>de</strong>s â 2 cornes courtes terminés en<br />

pointe.<br />

Capsules ovales sphœriques à coques<br />

ron<strong>de</strong>s.<br />

Graines ovales, à peine fovéolées ou lisses;<br />

caroncule conique, sessile.<br />

Floraison: Juin­Août.<br />

E. Myrsinites Brotero<br />

MANTEIGAS, SERRA DA ESTRELLA (Exsicc.<br />

n.° 10491) BRAGANÇA<br />

Glan<strong>de</strong>s palmées lobées à cornés épaissies,<br />

subglobuleuses.<br />

Capsules trigones, coques carénées.<br />

Graines tétragones obscurément ridées<br />

ruguleuses; caroncule stipitée, déprimée,<br />

concave en <strong>de</strong>ssus.<br />

Floraison : Mars­Avril.<br />

L'E. Broteri est très polymorphe; les exemplaires provenant du Trás os Montes sont<br />

en général plus dressés et à feuilles plus courtes et moins larges, mais cette forme se<br />

rencontre aussi dans la Beira où prédomine cependant une forme robuste et trapue à<br />

rameaux plus courts et à feuilles quelquefois du double plus longues et plus larges.<br />

Explications <strong>de</strong>s figures (Planche I, A, α­e), a. port <strong>de</strong> YE. Broteri; b. un <strong>de</strong>s rayons<br />

<strong>de</strong> l'ombelle; c. un involucre et ses glan<strong>de</strong>s; e. graines munies <strong>de</strong> leur caroncule.<br />

Tribu II. [Pliyllaiiteae Bartl. (J. Müll. ap. Willk. 1. c. pag. 505)<br />

II. Securinega Juss. (J. Müll, in DC. 1. c. pag. 446)<br />

34. S. buxifolia J. Muell (in DC. I. c. pag, 452. —Willk. et Lge. I. c.<br />

pag. 506. — Colmeiroa buxifolia Reut. — Rhamnus buxifolius (Poir.) Brot.<br />

FL lusit. I, pag. 301.)<br />

Tamujo (Alemtejo).


35<br />

Très abondant au bord <strong>de</strong>s cours d'eau <strong>de</strong> la partie est du Portugal.<br />

Rives du Douro : Peso da Regoa (Brot.), Pinhão (M. Ferreira !). — Rives<br />

du Tage ou <strong>de</strong> ses affluents : Malpica (R. da Cunha !), entre Constança et<br />

Tancos ! —Rives du Guadiana ou <strong>de</strong> ses affluents ! rio Chança, rio Enxoe !<br />

(Exsicc. n.° 17), rio Lima! Entre Serpa et Mértola (Comte <strong>de</strong> Ficalho!),<br />

Rives du Guadiana pr. Mértola (Brot.) — (ν. ν. Fl. Fev.­Mars — fruct.<br />

Juin. h).<br />

— Aire géogr.:—Espagne et Portugal, Algérie.<br />

Tribu III. Acalyplieae (J. Muell. ap. Willk. 1. c. pag. 507)<br />

III. Crozophora (Neck. ap. Willk. 1. c.)<br />

35. P. linctoria A. Juss. (Gren. et Godr. /. c. pag. 101.—Willk. et<br />

Lge. I. c.pag, 507. — C. tincloria γ genuína Muell. in DC. I. c. pag. 746.<br />

— Croton tinclorium (L.) Brot. II, pag. 44. —Welw. Fl. algarbiens.<br />

exsicc n.° Ί74.—Socied. Brot, exsicc. n.° 413.)<br />

Tornasol dos francezes.<br />

Dans les champs cultivés, les vignes, etc. à l'est et au sud du Portugal.<br />

Beira Baixa : Malpica, Villa Velha do Ródão (R. da Cunha !). —<br />

Estremad.: Povoa, Odivellas (Welw!), Cascaes (P. Coutinho!). — Estremad.<br />

transtag.: Versant sud <strong>de</strong> l'Arrabida! Vargem! Quinta da Commenda!<br />

(Exsicc. n.° 57). — Alemtejo: Champs pr. Beja (Brot. R. da Cunha!).-—<br />

Algarve: Rives du Guadiana entre Alcoutim et Castro Marim (Brot.).—<br />

Sables inondées l'hiver pr. Silves (Welw!) — (v. v. Sept. ©).<br />

— Aire géogr.: — Europe méditerranéenne, Orient, Algérie, Egypte.<br />

IV. Mercurialis (Toumef. Imlit. pag. 534)<br />

— Plantes ligneuses i.<br />

— Plantes herbacées, annuelles ou vivaces 3.<br />

(Feuilles tomenteusesblanchâtres, entières outrés obcurément <strong>de</strong>ntées,<br />

, lsossiles ou à très court pétiole 36. M. tomentosa L.<br />

j Feuilles glabres ou pubescentes, pétiolées, à limbe <strong>de</strong>nté sur les<br />

( bords 2.<br />

a (Feuilles et capsules velues pubescentes var. ß. pubescens.<br />

(Feuilles et capsules glabres 37. M. elliptiea Lamk.<br />

(Plantes à rhizome rampant vivace, feuilles velues glanduleuses,ru<strong>de</strong>s<br />

3 j au toucher 38. M. percnnis L.<br />

( Plantes â racines annuelles, feuilles glabres molles 4.


36<br />

(Plantes dioïques; fleurs mâles en épis 39. M. annua L.<br />

4 (Plantes monoïques; fleurs mâles en glomémles axillaires, mélangées<br />

( avec les femelles β. ambigua.<br />

36. M. tomentosa L. (Brot. I. c. pag. 5%— DC. c. pag. 794.—<br />

Gren. et Godr. I. c. pag. 100. —Willk. et Lge. 1, c. pag. 508. —Welw.<br />

Fï. algarb. exsicc. n.° 457.)<br />

— — pubescens Lose, et Pard. 5er. imperfeita pag. 368.—<br />

Willk. I. c.pag. 508.<br />

Dans les haies, au bord <strong>de</strong>s routes, etc.<br />

a. Douro : Pezo da Regoa (Brot.), Pinhão (M. Ferreira !). — Beira : Sud<br />

<strong>de</strong> Castello Branco! Villa Velha do Ródão (R. da Cunha!). — Alemtejo:<br />

Serpa! (Comte <strong>de</strong> Ficalho!). — Algarve: Mexilhoeirinha, Silves, Lagoa,<br />

Estoi (Welw !), <strong>de</strong> Villa Real <strong>de</strong> Santo Antonio.à Tavira (Exsicc. n.° 868 !)<br />

— (v. v. Mai­Juill. 11).<br />

β. Beira Baixa: Malpica (R. da Cunha!) en société avec M. ellïptica<br />

et M. tomentosa au S. <strong>de</strong> Castello Branco! (Exsicc. n.° 1127!)— (v. v.<br />

Mai­Juillet.)<br />

OBSERV.: La variété β. pubescens Lose et Pard. pourrait bien être à mon avis une<br />

hybri<strong>de</strong> <strong>de</strong>s Mercurialis tomentosa et M. ellïptica car elle possè<strong>de</strong> <strong>de</strong>s caractères qui<br />

appartiennent à ces <strong>de</strong>ux espèces. — En effet si cette variété présente parfois les<br />

feuilles ovales <strong>de</strong> la M. tomentosa, elles sont elliptiques au contraire sur certains individus,<br />

surtout sur les mâles. Ces feuilles sont <strong>de</strong> plus franchement pétiolées et leur limbe manifestement<br />

<strong>de</strong>nté, caractères qui appartiennent à la M. ellïptica. Enfin toujours comme dans<br />

cette <strong>de</strong>rnière espèce, les divisions çalycinales sont ovales qrbicùlaires et non lancéolées.<br />

Ce qui parait en outre confirmer l'hypothèse que l'on est en présence d'une hybri<strong>de</strong>,<br />

c'est la rareté <strong>de</strong>s capsules fertiles sur les individus femelles. La plupart portent en effet<br />

un grand nombre d'ovaires atrophiés, au 7e <strong>de</strong> leur développement et <strong>de</strong>s capsules fertiles<br />

en proportion excessivement réduite. Enfin ce qui donnerait quelque vraisemblance<br />

à cette hypothèse, c'est que les trois plantes croissent à la même localité, du moins<br />

en Portugal.<br />

— Aire géogr.: — a. Région méditerranéenne, β. Espagne (Aragon),<br />

Portugal (Beira Baixa).<br />

37. M. ellïptica Lamk. (Brot. I. c. II, pag. 52. — DC. Le. pag. 795.<br />

— Cosson. not. pl. crû. pag. 46. —Willk. et Lge. I. c.pag. 508. —Welw.<br />

Fl. algarb. exsicc. n.° 474.)<br />

Dans les haies au bord <strong>de</strong>s routes.<br />

— Beira Baixa: Sud <strong>de</strong> Castello Branco! (Exsicc. n.° 1126!).—<br />

Estremad. transtag.: Entre Alcácer do Sal et Sines (Brot.). — Alemtejo:<br />

Montargil (Cortezão!). — Algarve: Entre Faro et Olhão (Welw!), Albufeira!<br />

(Exsicc. n.° 820!) —(v. v. Mai­Juin. ~LL).<br />

— Aire géogr.:—Espagne, Mauritanie.


37<br />

38. H. perennis L. (DC. I. c.pag. 796. — Gren. et Godr. I. c.pag. 99.<br />

—Willk. et Lge. I. c. pag. 509.)<br />

Dans les bois sombres et humi<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la Beira et <strong>de</strong> l'Estremadure.<br />

— Beira: Bussaco! Calçada do Gato pr. Coimbra (Brot., Moller!).—<br />

Estremad.: Quinta da Regaleira pr. Cintra (Welw !), Ribeira da Cal<strong>de</strong>ira<br />

pr. Cintra (Valorado!), Serra <strong>de</strong> Cintra! (Exsicc. n.° 82!) — (v. v. Mai­<br />

Juillet. IL).<br />

— Aire géogr.: — Toute l'Europe.<br />

39. M. annua L. (Brot. I. c. II,pag. 51. — Gren. et Godr. I. c.pag. 99.<br />

—Willk. et Lge. I. c. pag. 509.)<br />

— — a. genuinaJ. Müll. (DC. I. c. pag. 797. — Soc. Brot.<br />

exsicc. n.° 256.)<br />

— — β. ambigua J. Muell. (DC. I. c. pag. 797.—Welw.<br />

exsicc. n." 751. — Soc. Broter. exsicc. n." 558.)<br />

Très répandue partout dans les champs, les décombres, les lieux cultivés<br />

ou incultes, les murs, etc.<br />

a. Douro : Leça <strong>de</strong> Palmeira (G. Mesnier !), Coimbra, cerca <strong>de</strong> S. Bento<br />

(Brot., Moller!).—Beira: Alpedrinha (R. da Cunha !). —Estremadure :<br />

Lumiar (Welw!), Cascaes (P. Coutinho!), Lisbonne! — (v. v.)<br />

β. Douro: Conchada pr. Coimbra, Cabeça <strong>de</strong> Bastos (Brot., Moller!).<br />

— Beira: Covilhã, Manteigas, Castello Mendo, Castello Branco (R. da<br />

Cunha!). — Estremadure; Castello <strong>de</strong> Tancos ! Lisbonne! Monsanto! —<br />

Estremad. transtag.: Grândola!—Alemtejo: Murs <strong>de</strong> Serpa! Portalegre<br />

(R. da Cunha!). — Algarve, Faro (Welw!)—(v. v. Fev.­Decembre ©).<br />

OBSERV.: L'herbier <strong>de</strong> l'Ecole Polytechnique <strong>de</strong> Lisbonne possè<strong>de</strong> un exemplaire <strong>de</strong><br />

la Mercurialis annua ayant sur le même individu <strong>de</strong>s fleurs mâles en épis et <strong>de</strong>s fleurs<br />

femelles mélangées <strong>de</strong>" glumerules <strong>de</strong> fleurs mâles sessiles et axillaires.<br />

— Aire géogr.: — a. Toute l'Europe, Afrique boréale, Canaries.—<br />

β; Région méditerranéenne.<br />

PLANCHE I<br />

Explication <strong>de</strong>s figures<br />

A. Euphorbia Broteri sp. nov. (E. Myrsinites Brot, non L.)<br />

a. port <strong>de</strong> la plante 1<br />

/ 2 gran<strong>de</strong>ur naturelle.<br />

b. un <strong>de</strong>s rayons <strong>de</strong> l'ombelle, gran<strong>de</strong>ur naturelle.<br />

c. un involucre, grossi 4 fois.<br />

d. capsule mûre et la même vue par sa face inférieure, grossie<br />

2 fois.<br />

e. graines vues <strong>de</strong> face et <strong>de</strong> dos avec leurs caroncules —grossies<br />

4 fois.<br />

B. Euphorbia falcata L. var. lusitanica (var. nov.)<br />

— graines vues <strong>de</strong> face et <strong>de</strong> dos, grossies 10 fois.


Apontamentos para o estudo d.a flora transmontana<br />

Vegetação cia serra do Marão<br />

por J. A. Henriques<br />

Em agosto <strong>de</strong> 1882 <strong>de</strong>morei-me nas Caldas <strong>de</strong> Moledo, povoação situada<br />

na margem do Douro e a pequena distancia da Regoa. Levou-me ahi não só<br />

a necessida<strong>de</strong> <strong>de</strong> fazer uso das aguas sulfurosas, como o <strong>de</strong>sejo <strong>de</strong> conhecer<br />

uma parte do paiz, que nunca tinha visto. N'esse sentido fiz algumas excursões,<br />

colligindo plantas, apesar <strong>de</strong> não ser para isso propria a estação.<br />

A excursão mais importante, feita nos dias 2 e 3 <strong>de</strong> setembro, teve por<br />

campo a serra do Marão, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> o Moledo até ao ponto culminante da serra,<br />

situada proximamente a 41° 12'<strong>de</strong> lat. e cuja altitu<strong>de</strong> é <strong>de</strong> 1415 metros.<br />

Dos resultados d'estes pequenos trabalhos dou a seguinte resumida nota.<br />

A serra do Marão é uma das mais importantes do systema transmontano,<br />

quer se attenda á extensão, quer á altitu<strong>de</strong> dos pontos mais elevados.<br />

Extremamente acci<strong>de</strong>ntada, apresenta valles largos e elevados como o da<br />

Campeã, outros apertados e profundos. Precipícios medonhos cortam a<br />

montanha repetidas vezes. É d'elles um bom exemplo a Fraga da Ermida.<br />

Na parte que percorri a serra é formada <strong>de</strong> schistos.<br />

Nas faldas da serra o clima é sensivelmente quente e a vegetação é<br />

d'isso prova evi<strong>de</strong>nte. Nas margens do Douro, entre Moledo e a Regoa, vi<br />

a Agave Americana em plena floração. A vinha produz o excellente vinho,<br />

que é bem conhecido. A laranja, o pecego, o figo e muitas outras fructas<br />

são <strong>de</strong> primeira qualida<strong>de</strong>.<br />

N'esta região, quasi toda oceupada pela vinha, as arvores não são frequentes.<br />

Nas margens dos rios vegeta abundantemente a Arundo Donax.<br />

Nos aterros do caminho <strong>de</strong> ferro é frequentíssima a Psoralea bituminosa ;<br />

não é raro o Jasminum fruticans e vulgarissima o Rumex scutalus.


3d<br />

Subindo por caminhos espantosamente inclinados, encontra-se quasi o<br />

mesmo aspecto <strong>de</strong> vegetação, até Oliveira que fica a 350 metros. D'ahi<br />

para cima a vinha começa a rarear e a cultura d'ella muda completamente.<br />

Des<strong>de</strong> Sedielos (480 m<br />

) até Sá (525 m<br />

) encontra-se a vinha <strong>de</strong> enforcado,<br />

castanheiros majestosos, infelizmente já também dizimados pela mesma<br />

moléstia que <strong>de</strong>struiu os do Minho. Domina n'esta parte o Cistus hirsutus<br />

Lamk.<br />

Encontrei o limite da vinha entre Sá e a Ermida a 600 m<br />

proximamente.<br />

Vi ahi n'uni pequeno terreno cultivado junto d'uma habitação representadas<br />

as plantas dos jardins por fracos exemplares <strong>de</strong> Tropaeolum e <strong>de</strong> Hortensia.<br />

Era já ahi frequente a Erica scoparia. A pouco maior altitu<strong>de</strong> dominava a<br />

vegetação a Erica arbórea e E. cinerea e encontrei dous ou très vidoeiros<br />

(Betula pubescens) mal <strong>de</strong>senvolvidos em companhia do Rhamnus Frangula<br />

e d'alguns castanheiros, talvez os últimos que se encontram na serra.<br />

Na Ermida (750 U1<br />

) vi ainda o Laurus nobilis, e pouco mais acima os<br />

últimos campos <strong>de</strong> milho (Zea Mays). O Pinus Pinaster é a espécie arbórea<br />

que se encontra acima da Ermida.<br />

Nas fragas da Ermida, talvez a 1300 m<br />

, encontrei um rachitico exemplar<br />

do Quercus Tozza.<br />

Da Ermida para cima as espécies dominantes são a Erica cinerea, scoparia,<br />

umbellata, a Pteris aquilina e Agrostis setacea.<br />

Em alguns sitios apparece a Festuca ovina, e nos pontos mais elevados<br />

o Vaccinium Myrtillus, Plantago subulata e P. serpentina (?) e começava já<br />

a florir a Meren<strong>de</strong>ra montana.<br />

Foi na Fraga da Ermida que encontrei exemplares fracos do Trisetum<br />

hispidum e da Luzula velutina.<br />

Do Moledo até ao alto da Ermida (1415) colhi as espécies que em<br />

seguida vão enumeradas.<br />

Polypodiaoeae Endi.<br />

Gymnogramma leptophylla Desv.<br />

Do Moledo até Sediellos ; Mesão Frio.<br />

Cheilanthes hispânica Mettenius.<br />

Moledo, Regoa.<br />

Asplenium lanceolatum Hudson.<br />

Moledo.<br />

Pteris aquilina L.<br />

Até aos pontos mais elevados da serra.


Equisetum ramosum Schi. Wk.<br />

Pinhão, nas pare<strong>de</strong>s.<br />

40<br />

Equisetaceae Wk.<br />

Ooniferae Endi.<br />

Pinus Pinaster Ait.<br />

Frequente nos montes até acima da Ermida.<br />

Gramineae Juss.<br />

Anthoxanthum odoratum L. v. majus.<br />

Marão.<br />

Arundo Donax L.<br />

Margem do Douro; m. freq.<br />

Agrostis setacea Curtis.<br />

Até quasi aos pontos mais altos ; m. freq.<br />

Deschapsia flexuosa Griesebach.<br />

Fraga da Ermida.<br />

Arrhenatherum elatius M. K.<br />

Marão, mesmo no alto ; freq.<br />

Trisetum hispidum Lge.<br />

Fragas da Ermida.<br />

Dactylis glomerata L.<br />

Marão.<br />

Fetusca ovina L. var. duriuscula Koch.<br />

Fragas da Ermida (base).<br />

Brachypodium pinnatum P. B.<br />

Sediellos.<br />

B. distachium P. B. var. polystaehyum Coss. in Flor. d'Algeria.<br />

Moledo, nas pare<strong>de</strong>s prox. á estação.<br />

Nardurus Lachnalii Godr.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Carex muricata L.<br />

Moledo.<br />

Luzula velutina Lange.<br />

Acima da Fraga da Ermida,<br />

Cyperaceae Juss.<br />

Juncaceae Dartling.


Meren<strong>de</strong>ra montana Lange.<br />

Alto da serra.<br />

Salix purpurea L.<br />

Margem do Douro.<br />

S. salvifolia Brot.<br />

Betula pubescens Ehrhardt.<br />

Antes da Ermida.<br />

41<br />

Oolchicaceae DC.<br />

Salicineae L. C. Rich.<br />

Betulaceae Endi.<br />

Oupuliferae Rich.<br />

Quercus pedunculata Ehrhardt.<br />

Até Sediellos.<br />

Q. Tozza Bosc.<br />

Até á Fraga da Ermida, entre as quaes vi um fraco exemplar.<br />

Q. suber L.<br />

Castanea vulgaris Lamarch.<br />

Quasi até á Ermida.<br />

Urticeae Juss.<br />

Urtica dioica L.<br />

Moledo.<br />

Parietaria lusitanica L.<br />

Subindo para Seda<strong>de</strong>lha, nos muros.<br />

Atriplex hastata L.<br />

Margens do Douro.<br />

Chenopodium Botrys L.<br />

Margens do Douro.<br />

Ch. ambrosioi<strong>de</strong>s L.<br />

Margens do Douro.<br />

Onenopodiaceae Lindl.<br />

Polygoneae Juss.<br />

Rumex scutatus L.<br />

Margens do Douro, nas pare<strong>de</strong>s; m. ab.


R. conglomerates Murray.<br />

Margens do Douro ; frequente.<br />

Polygonum aviculare L.<br />

Pinhão ; frequente.<br />

P. serrulatum Lag.<br />

Moledo.<br />

42<br />

Oompositae Vaill.<br />

Eupatorium canabinum L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Pulicaria arabica Cassini.<br />

Pinhão, Moledo ; m. freq.<br />

Senecio foliosus Salsmani.<br />

Pinhão, Moledo.<br />

Artemisia campestris L.<br />

Pinhão na margem do Douro.<br />

Lactuca viminea Lk.<br />

Des<strong>de</strong> o 3Ioledo até quasi á Ermida.<br />

Filago minima Fr,<br />

Além dos moinhos <strong>de</strong> Sediellos ; Moledo.<br />

Phagnalon sataxile DC,<br />

Moledo, nas pare<strong>de</strong>s ; m. freq.<br />

Tolpis barbata L.<br />

Sediellos.<br />

Andryala integrifolia L. ß. angustifolia.<br />

Moledo, Sediellos.<br />

Centaurea limbata Hoff, et Link.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos, nas pare<strong>de</strong>s.<br />

C. micrantha Hoff, et Link.<br />

Moledo; m. freq.<br />

C. áspera L.<br />

Moledo.<br />

Carduus Gavanus Dav.<br />

J<br />

Marão, logares muito elevados.<br />

Hieracium Pilosella L. i. pulchellum Scheeb.<br />

Marão ; fraga da Ermida nos logares mais altos.<br />

Lobelia urens L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Lobeliaoeae Juss.


Wahlembergia he<strong>de</strong>racea Rchb.<br />

Do Moledo ao Marão.<br />

Galium saxatile L.<br />

Marão (no alto).<br />

G. rivulare Bss. et Reut.<br />

Marão (Moinhos <strong>de</strong> Sediellos).<br />

Lonicera Periclymenum L.<br />

Do Moledo a Sediellos.<br />

Vaccinium Myrtillus L.<br />

Alto do Marão.<br />

43<br />

Campànulaceae Juss.<br />

Rubiaoeae Juss.<br />

Lonicereae Juss.<br />

Vaccineae DC.<br />

Ericaceae Lindl.<br />

Erica arbórea L.<br />

Pouco antes da Ermida ao pé das Bétulas.<br />

E. cinerea L.<br />

Até aos logares mais altos da serra.<br />

Calluna vulgaris Salisb.<br />

Sediellos.<br />

Plantagineae R. Br.<br />

Plantago subulata L.<br />

Marão — logares mais elevados (1350 m<br />

).<br />

P. serpentina Vill.<br />

Marão — logares mais elevados.<br />

OES. — Os exemplares colhidos são muito incompletos,<br />

mlnaçào.<br />

Verbena officinalis L.<br />

Sediellos.<br />

Verbenaceae Juss,


Lycopus europaeus L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Mentha rotundifolia L.<br />

Moinhos.<br />

Teucrium Scorodonia L.<br />

Moinhos.<br />

Lavandula pe<strong>de</strong>nculata Cav.<br />

Sediellos, Yizo, Moledo.<br />

Thymus Mastichina L.<br />

Yizo.<br />

Cuscuta Epithymum L.<br />

Sediellos até á Ermida.<br />

Solanum villosum Lamarck.<br />

Margem do Douro.<br />

44<br />

Labiatae Juss.<br />

Ouscuteae Presl.<br />

Solanaceae Bartl.<br />

Verbasceae Bartl.<br />

Verbascum sinuatum L.<br />

Pinhão — Moledo p. do Douro.<br />

Annarrhinum bellidifolium Desf.<br />

Moledo.<br />

Antirrhinum hispanicum Chav.<br />

Proximida<strong>de</strong>s do Douro.<br />

Veronica officinalis L.<br />

Fraga da Ermida.<br />

Jasminum fruticans L.<br />

Proximida<strong>de</strong>s do Douro ; freq.<br />

Sohrophulariaceae Lindl.<br />

Jasmineae R. Br.<br />

TTmrjelliferae Juss.<br />

Physospermum aquilegiaefolium Kock.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.


45<br />

Saxifrageae Vent.<br />

Saxi fraga Clusii Gou. ß. propaginea Lange.<br />

Fraga da Ermida.<br />

Crassulaceae DC.<br />

Umbilicus pendulinus DC.<br />

Fraga da Ermida.<br />

Sedum anglicum Hudson à. Raji Lange.<br />

Marão, no alto.<br />

Lithrarineae Juss.<br />

Lithrum acutangulum Lagasca.<br />

Perto dos moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Sanguisorbeae Torr, et Gr.<br />

Poterium Spachianum Coss.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos, nas pare<strong>de</strong>s.<br />

OBS.—Denominação incerta, por ser o exemplar bastante incompleto.<br />

Fragaria vesca L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Potentilla Tormentilla Sibthorp.<br />

Alto do Marão.<br />

Rosaceae Juss.<br />

Leguminosae Juss.<br />

Lotus corniculata L. a. vulgaris β. pedunculatus.<br />

Trifolium arvense L.<br />

Moledo.<br />

Ononis antiquorum L.<br />

Pinhão, Moledo, entre as pedras nas proximida<strong>de</strong>s do Douro.<br />

Genista polygalaefolia DC.<br />

Fraga da Ermida.


46<br />

Sarothamnus eriocarpus Bss. et Reut.<br />

Sediellos.<br />

Pterospartum tri<strong>de</strong>ntatum Spach.<br />

Marão até ás fragas da Ermida.<br />

Terebinthaceae Kth.<br />

Pistacia Lentiscus L.<br />

Frequente nas proximida<strong>de</strong>s do Douro.<br />

Rhamnaeeae Lindl.<br />

Rhamnus Frangula L.<br />

Antes da Ermida, com a Betula.<br />

Euphorbia segetalis L.<br />

Moledo.<br />

Euphorbiaceae R. Br.<br />

OBSERV.: Em alguns exemplares, colhidos no mesmo local, encontrei as glândulas do<br />

invólucro com quatro pontas, como o prof. Lange diz que se observa na E. tetraceras.<br />

Polygala <strong>de</strong>pressa Wend.<br />

Base da fraga da Ermida.<br />

Malva Morenii Poli.<br />

Pinhão, Moledo.<br />

Polygalaceae Lindl.<br />

Malvaceae Juss.<br />

Hyperioineae DC.<br />

Hypericum quadrangulum L.<br />

Perto dos moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Tamarix gallica L.<br />

Pinhão, Moledo.<br />

Tamariscineae Desv.


Sagina procumbcns L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

47<br />

Alsineae DC.<br />

Sileneae DC.<br />

Sliene gallica L.<br />

Molledo, nos muros.<br />

S. acutifolia Link.<br />

Fragas da Ermida.<br />

S. nutans L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Kohlrauschia prolifera Kth.<br />

Moledo.<br />

Dianthus Langeanus Willkomm.<br />

Fragas da Ermida nas fendas das rochas.<br />

Oistineae DC.<br />

Cistus hirsutus Lamarck.<br />

Des<strong>de</strong> a margem do Douro até ao alto do Marão; m. freq.<br />

Tuberaria variabilis Wilkomm a. vulgaris Milleri.<br />

Des<strong>de</strong> Sediellos.<br />

Cruoiferae Adans.<br />

Teesdalia nudicaulis R. Br.<br />

Logares elevados (Fraga da Ermida)..<br />

Braya pinnatifida Koch.<br />

Fraga da Ermida.<br />

Reseda Phyteuma L.<br />

Sediellos.<br />

Astrocarpus Clusii.<br />

Sediellos.<br />

Resedaceae DC.<br />

Ranunculaceae fias.<br />

Ranunculus suborbiculatus Freyn.<br />

Fragas da Ermida nos logares mais elevados.<br />

OBS.—Esta <strong>de</strong>terminação é fundada unicamente no exame das folhas que colhi,<br />

por isso muito incerta.<br />

Clematis Vitalba L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.


EMENDAS E ADDITAMENTOS<br />

á lista das plantas transmontanas, publicada no 2.° Boletim annual (1883)<br />

A lista das plantas transmontanas, publicada no 2.° Boletim annual da<br />

Socieda<strong>de</strong> Broteriana, comprehen<strong>de</strong> a relação das espécies do meu herbario<br />

colhidas n'aquella província, e a relação das plantas da mesma proveniência,<br />

existentes no herbario da Universida<strong>de</strong>, que lhe foi juncta em Coimbra<br />

pelo sr. dr. J. Henriques.<br />

Na relação das minhas plantas ha algumas incorrecções a que tenho<br />

<strong>de</strong> apresentar as seguintes emendas :<br />

N.° 4. Cheilanthes odora Sw.— é, não esta espécie, mas o Ch. hispânica Mett.<br />

186. Thesiumpraiense Ehrh. — <strong>de</strong>ve ser o T. divaricatum A. DC, espécie<br />

também encontrada em Bragança pelo empregado do Jardim Botânico,<br />

M. Ferreira (n.* 187). O exemplar é incompleto, não tem<br />

fructos, mas parece bem egual aos exemplares <strong>de</strong> Alpedrinha do<br />

T. divaricatum distribuídos pela Socieda<strong>de</strong>.<br />

295. Planlago acanthophylla Dcsne. ß. bracleosa. Wk.— Não é a varieda<strong>de</strong>,<br />

mas sim a forma typo. Em toda a península, a varieda<strong>de</strong> só foi encontrada<br />

no Algarve perto <strong>de</strong> Albufeira por Bourgeau e em Villa<br />

Nova <strong>de</strong> Mil Fontes por Wehvitsch..<br />

483. Rhinanthus major Ehrh. — é o R. minor Ehrh. ; tem o lubo da corolla<br />

recto, o eslilete pubescente, incluso, as bracteas esverdinhadas,<br />

etc. Esta mesma espécie foi também encontrada por M. Ferreira<br />

(n.° 484).<br />

585. Euphorbia Nicœensis All. — Este exemplar <strong>de</strong>ve referir-se á E. Broteri,<br />

espécie ultimamente estudada pelo sr. J. Daveau e <strong>de</strong>scripta<br />

no seu trabalho sobre as Euphorbiaceas ^ortuguezas, publicado<br />

n'este Boletim.<br />

632. Melandrium praiense Rokl. — é o M. macrocarpum Wk. ; a capsula<br />

única que tem este exemplar está muito <strong>de</strong>formada e não <strong>de</strong>ixa<br />

ver a forma dos <strong>de</strong>ntes ; mas o indumento, o tamanho e a côr das<br />

sementes, por comparação com exemplares completos do M. macrocarpum<br />

que possuo <strong>de</strong> Alcochete e <strong>de</strong> Santarém, não me <strong>de</strong>ixam<br />

duvida nenhuma.<br />

684. Sisymbrium multisiliquosum Hoffm. — é o S. Irio L.


49<br />

685. S. Sophia L. — é o Nasturtium asperum Coss., muito abundante<br />

em Bragança.<br />

694. Arabis muralis L. — é o A. hirsuta Scop.<br />

702. Brassica oxyrrhina Coss. — é a B. sabularia Brot.<br />

Devem fazer-se as seguintes addições:<br />

371a. Scrophularia Herminii Lk. Hffgg. — var? — Bragança — Maio.<br />

O exemplar que refiro a esta espécie não me parece concordar<br />

bem com a diagnose e com a estampa <strong>de</strong> Brotero na Phytographia,<br />

nem com a diagnose do Prodromus <strong>de</strong> Willkomm ;<br />

no emtanto a forma do calice escarioso-marginado, com as<br />

margem crcspas-anduladas, o tamanho dos pedúnculos e dos<br />

peciolos, o indumento, a forma, etc., parece-me <strong>de</strong>verem<br />

incluil-o na espécie marcada.<br />

484 a. Rosa rubiginosa L. — Alfan<strong>de</strong>ga da Fé.<br />

645 a. Kohlrauschia prolifera Kth. — Alfan<strong>de</strong>ga da Fé.<br />

Lisboa, 21 <strong>de</strong> outubro <strong>de</strong> 1884.<br />

4<br />

Antonio Xavier Pereira Coutinho.


Ooiitrlbiztionos ad. floram mycologicam<br />

lusitanicam<br />

SERIES VI 1<br />

Auct, Dr. Georg Winter<br />

Graças ao zelo incansável do sr. Adolplio Fre<strong>de</strong>rico Moller, muito digno<br />

inspector do Jardim Botânico da Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> Coimbra, acho-me, não<br />

<strong>de</strong>corrido um anno, em circumstancias <strong>de</strong> publicar nova serie das Contributiones.<br />

Uma doença pertinaz, que obstou a que eu me <strong>de</strong>dicasse regularmente<br />

aos meus trabalhos ordinários, concorreu para que esta serie ficasse menos<br />

completa do que era para <strong>de</strong>sejar. Ainda assim a flora mycologica <strong>de</strong><br />

Portugal fica enriquecida, n'esta serie, com 59 espécies, sete das quaes<br />

são completamente novas para a sciencia.<br />

Não se limitou o sr. Moller só a explorações feitas nos arredores <strong>de</strong><br />

Coimbra. Colligiu exemplares em outros pontos <strong>de</strong> Portugal, o que é <strong>de</strong><br />

summa importância para o conhecimento da distribuição geographica dos<br />

Cogumelos.<br />

Seja-me permittido repetir os meus cordiaes agra<strong>de</strong>cimentos a este incançavel<br />

e feliz colleccionador, fazendo votos para que possa continuar a<br />

alargar-se mais nas suas explorações botânicas a fim <strong>de</strong> enriquecer a<br />

sciencia mycologica com novas e interessantes <strong>de</strong>scobertas.<br />

1<br />

Leipzig, 31 <strong>de</strong> <strong>de</strong>zembro <strong>de</strong> 1884.<br />

Vej. Boi. da Soe. Brot., II, pag. 33.<br />

Dr. G. Winter.


Peronosporei<br />

819. Cystopus Candidus (Pers.) —TJredo cândida Pers., Synops. p. 233.—<br />

Cystopus Candidus <strong>de</strong> Bary in Ann. sc. nat. IV. Sér. t. 20.<br />

p. 126. Taf. I. II. f. 1-3.<br />

In Lepidii latifolii L. foliis vivis. Coimbra, in horto botânico. 6.83.<br />

N.° 1528. Leg. Moller.<br />

820. Cystopus Capparidis <strong>de</strong> Bary, 1. c. p. 130.<br />

Ad Capparidi$ spinosa.e L. folia viva. Coimbra, in horto botânico.<br />

9.83. N.° 1784. Leg. Moller.<br />

Uredinei<br />

821. Uromyces Belienis (DC.) Winter, Die Plize L p. 153.<br />

Aecidium et Teleulosporae !<br />

In Silènes inßalae Sm. foliis vivis. Prope Caldas do Gerez. Altit.<br />

330 ,n<br />

. 6.84. N.° 2470. Leg. Moller.<br />

822. Uromyces Orobi (Pers.) Winter, Die Pilze I. p. 158.<br />

Aecidium et Teleutosporae.<br />

Ad Eni hirsuli L. folia caulesque. Ribeira <strong>de</strong> Coselhas pr. Coimbra.<br />

6.83. N.° 1577. Leg. Moller.<br />

433. h<br />

Puccinia Buxi DC, Flore franc. VI. p. 60.<br />

In foliis vivis Buxi sempervircntis L. Mangual<strong>de</strong>. 7.84. N.° 2564.<br />

Leg. Moller.<br />

246. b<br />

Puccinia Malvacearum Mont, in Gay, Historia física y politica <strong>de</strong> Chile.<br />

VIII. Band. p. 43.<br />

Ad Malvae rotundifoliae L. folia viva. Prope Alcabi<strong>de</strong>que circa<br />

Con<strong>de</strong>ixa. 5.84. N.° 2518. Leg. Möller.<br />

470. h<br />

Puccinia Maydis Carradori in Giorn. di fisica, etc. <strong>de</strong> Brugnatelli 1815.<br />

vol. VIII.<br />

Ad folia sicca Zeae Maydis L. Bougado. 1.83. N.° 2476. Leg. M.<br />

Padrão.<br />

255. b<br />

Puccinia Convolvuli (Pers.) Winter, Die Pilze I. p. 204.<br />

In Calystegiae sepium R. Br. foliis vivis. Choupal prope Coimbra.<br />

6.83. N.° 1601. Leg. Moller.<br />

638. c<br />

Puccinia flosculosorum (Alb. et Schw.) Winter, Die Pilze I. p. 206.<br />

Forma Hieracii (Schum.)<br />

In Hieracii Pilosellae L. foliis vivis. Barrosão (Serra do Gerez).<br />

Altit. 950 m<br />

. 6.84. N.° 2541. Leg. Moller.


55. 6<br />

248. b<br />

250. b<br />

52<br />

Puccinia Vioiae (Schum.) Winter, Die Pilze I. p. 215.<br />

I. Aecidium.<br />

Ad Vioiae odoratae L. folia viva. Prope Louzã. 3.84. N.° 2559.<br />

Leg. Dr. J. Henriques.<br />

Pliragmidium viulaceum (Schultz) Winter, Die Pilze I. p. 231.<br />

Ad Rubi fruticosi Lin. folia viva. Carvalha bonita (Serra do Gerez).<br />

Altid. 1100 m<br />

. 6.84. N.° 2469. et Santa Combadao. 7.84.<br />

N.° 2561. Leg. Moller.<br />

Crouartium flaccidum (Alb. et Schw.) Winter, Die Pilze I. p. 236.<br />

In Paeoniae Rroterii Boiss. et Reut, foliis languidis. Alqueives <strong>de</strong><br />

Eiras pr. Coimbra. 8.83. N.° 1773. Leg. Moller.<br />

Thelephorei<br />

491. c<br />

Cjpliella villosa (Pers.)i—Peziza villosà Pers., Synops. p. 655.<br />

Ad Celtidis australis L. ramulos pútridos. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr.<br />

Coimbra. 10.83. N.° 1828. Leg. Moller.<br />

823. Stereum tabacinum (Sowerb.) Fries, Epicris. p. 550.<br />

Ad truncos Quercus Lusitanicae Lam. et pedunculatae Ehrh. Prope<br />

Boa Vista circa Coimbra. 10.83. N.° 2399. Leg. Moller.<br />

107. c<br />

Stereum hirsutum (Willd.) Pers., Observ. II. p. 90.<br />

Ad lignum vetustum pr. Coimbra. 10.80. N.° 1017. et ad truncos<br />

emortuos Coryli AvellanaeL. Matta d'Alcarraques pr. Coimbra.<br />

11.79. N.° 877. Leg. Moller.<br />

824. Stereum purpureum Pers., Dispos, p. 30.<br />

Ad Populi Iremulae L. corticem. Choupal pr. Coimbra. 1.83.<br />

N.° 2037. Leg. Moller.<br />

825. Thelephora cristata (Pers.)—Merisma cristalumPers., Comment, p. 96.<br />

Ad terram. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra. 2.81. Leg. Moller.<br />

Hydnei<br />

826. Hydnum argutum Fries, Systema I. p. 424.<br />

Ad corticem vetustam Oleae europaeae Lin. Azinhaga <strong>de</strong> Entre<br />

Vallados pr. Cellas circa Coimbra. 10.79. N.° 789. Leg. Moller.<br />

703.* Hydnum rcpandum L., Flora suec. N.° 1258.<br />

Ad terram in pinetis. Zombaria prope Coimbra. 1.81. Leg. Dr. J.<br />

Henriques, et Eiras pr. Coimbra. 1.82. Leg. M. Ferreira.<br />

Polyporei<br />

827. Trametes Pini (Thore) Fries, Epicris. p. 489.


53<br />

Ad Pini maritimae Brot, truncos. Pinhal <strong>de</strong> Marrocos pr. Coimbra.<br />

3.81. — S. Paulo <strong>de</strong> Fra<strong>de</strong>s pr. Coimbra. 10.79. N.° 844.<br />

— Matta <strong>de</strong> Valle <strong>de</strong> Cannas pr. Coimbra. 1.80. N.° 926. Leg.<br />

Moller.<br />

828. Poljporus contiguus (Pers.) Fries, Systema I. p. 378.<br />

Ad truncos Quercus pedunculalae Ehrh. prope Boa Vista circa<br />

Coimbra. 10.83. Leg. Moller.<br />

482. b<br />

Polyporus versicolor (L.) Fries, Systema I. p. 368.<br />

Ad corticem emortuam Eucalypti glohuli Labill. Matta <strong>de</strong> Valle <strong>de</strong><br />

Cannas pr. Coimbra. 1.81. N.° 1143. Leg. Moller.<br />

260. b<br />

Polyporus lutcscens Pers., Mycol. europ. II. p. 71.<br />

Ad truncos semi-putridos Pruni domesticae L. prope Sete Fontes<br />

circa Coimbra. 10.79. N.° 767. et cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra.<br />

11.83. N.° 1889. — Ad Quercus pedunculalae Ehrh.<br />

truncos. Arregaça pr. Coimbra. 10.83. N.° 1845 A Leg. Moller.<br />

93. b<br />

Poljporus fuhus (Scopoli) Fries, Epicris. p. 465.<br />

Ad truncos Populi tremulae Lin. Choupal pr. Coimbra. 10.83.<br />

N.° 2277. Leg. Moller.<br />

705. b<br />

Poljporus applanatus (Pers.) Wallr., Flora crypt. II. p. 591.<br />

Ad Salicis albae L. et Populi tremulae L. truncos. Choupal pr.<br />

Coimbra. 3.78. N. 2045. et 1.83. N.° 2273. Leg. Moller.<br />

829. Poljporus lucidus (Leyss.) Fries, Systema I. p. 353.<br />

Ad truncos prope Coimbra. Leg. Moller.<br />

830. Poljporus rufcscens (Pers.) Fries, Systema I. p. 351.<br />

In pinetis. S. Paulo <strong>de</strong> Fra<strong>de</strong>s pr. Coimbra. 11.79. N.° 861. et<br />

prope Eiras circa Coimbra. Leg. Moller.<br />

258. b<br />

Agaricini<br />

Schizophyllum commune Fries, Systema I. p. 330.<br />

Ad truncos emoftuos. Choupal pr. Coimbra. 1.83. N.° 2036.<br />

Leg. Moller.<br />

Hymenogastrei<br />

831. Phljclospora fusca Corda in Sturm'sDeutschl. Flora 19.20. Heft. p. 51.<br />

Ad terram. Baleia pr. Coimbra. 10.79. N.° 849. Leg. Moller.<br />

500. c<br />

Nidulariei<br />

Crucibulum vulgare Tui. in Ann. sc. nat. III. Ser. I. p. 90.<br />

Ad Pteridis aquilinae L. caules áridos. Fonte do Gato pr. Coimbra.<br />

12.84. N.° 2602. Leg. Moller.


501. b<br />

54<br />

Cyathus striatus (Huds.) Hoffm., Veget. crypt, p. 33.<br />

In pinetis. Zombaria prope Coimbra. 1.81. Leg. Dr. J. Henriques.<br />

Perisporiei<br />

832. Pbyllactinia suffulta (Rebent.) Sacc. in Michelia II. p. SO. — Phyttactinia<br />

guttata Lev. in Ann. sc. nat. 1851. XV. p. 144.<br />

Ad Quercus cocciferae L. folia viva. Cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomeu pr.<br />

Bragança. Altit. 850 m<br />

. 6.84. N.° 2450. Leg. Moller.<br />

833. Dimerosporium eriophilum Winter, nova spec.<br />

Perithecia hypophylla, <strong>de</strong>nse sparsa, globosa, minutíssima, membranacea,<br />

fusco­atra, in mycelio repente, ramoso, articulato,<br />

fusco superficialia, astoma, 60­80 u. diam. Asei fasciculati,<br />

aparaphysati, e basi oblonga sursum parum attenuati, sessiles,<br />

8­spori, 30­35 υ. longi, 7 u. crassi. Sporae subdistichae, ellipsoi<strong>de</strong>ae,<br />

medio septalae et profun<strong>de</strong> constrictáe, pallidissime<br />

fuscidulae, 7 JA longae, 3 υ. crassae.<br />

Ad Quercus cocciferae L. folia subviva. Campo Redondo prope Bragança.<br />

Altit. 760 m<br />

. 6.84. N.° 2431. Leg. Moller.<br />

144. 6<br />

Capnodhim salicinum Mont., Syll. Crypt. p. 256.<br />

Ad folia viva Pitlospori undulati Andr. Coimbra, in horto botânico.<br />

5.84. N.° 2487. Leg. Moller.<br />

OBSERV.: Cum typo in Saliee omnino convenit!<br />

Trichosphaeriei<br />

834. Coleroa circinans (Fries) Winter, Die Pilze II. p. 200. — Stigmatea<br />

circinans Fries, Summa p. 421.<br />

Ad Geranii rotundifolii L. folia viva. Boa Vista prope Coimbra.<br />

5.84. N.° 2421. Leg. Moller.<br />

835. Herpotrichia Molleriana Winter, nova spec.<br />

Perithecia sparsa, hypophylla, globosa, ostiolo papillaeformi, pertuso,<br />

<strong>de</strong>mum collapsa umbilicataque, membrariacca, fusco­atra,<br />

puis brevibus, fuscis, flexuosis ubique obsita, 250­260 p. Diam.<br />

Asci cylindracei, <strong>de</strong>orsum longe attenuati, substipitati, 8­spori,<br />

105 \>. Iongi, 9­10 \>. crassi. Sporae distichae, elongato­fusiformes,<br />

parum curvatae, 7­septatae, ad septum medium profun<strong>de</strong><br />

constrictáe, guttulatae, hyalinae, 30­33 ψ longae, 5 p. crassae ;<br />

paraphyses copiosae, filiformes.


85<br />

In Quercus Suberis L. foliis vivis. Rica­fé pr. Bragança. 6.84.<br />

Altit. 710 m<br />

. N.° 2462. Leg. Moller.<br />

Melanommeae<br />

836. Rosellinia Molleriana Winter, nova spec.<br />

Perithecia superficialia, sparsa seu 3­6 (rarius plura) <strong>de</strong>nsissime<br />

aggregate, saepe confluentia vel concrescentia, globosa vel irregularia,<br />

rugoso­subtuberculosa, atra, opaca, glabra, non raro in<br />

collum conicum seu subcylindricum attenuate, 1­1 γΊ Ν· lata.<br />

Asei elongato­subclavati, instipitem longum attenuati, sursum parum<br />

angustati, apice rotundata non incrassata, 8­spori, 140­150 [Λ<br />

longi, 16 [χ, crassi. Sporae inordinatae, seu oblique monostichae,<br />

in asci parte media subdistichae, oblongae, utrinque parum<br />

attenuatae, inaequilaterales, fusco­nigrae, guttulo magno praeditae,<br />

muticae, 19­21 μ longae, 7 ^ crassae.<br />

In cortice vetusto Lauri nobilis L. Cerca <strong>de</strong> S. Bento prope<br />

Coimbra. 10.83. N.° 1826. Leg. Moller.<br />

Lophiostomei<br />

837. LopMotrema Sedi (Fuck.) Saccardo, Sylloge II. p. 687. — Lophiosíoma<br />

Sedi Fuck., Symb. p. 155.<br />

Ad Poterii Sanguisorbae Lin. caules áridos. Prope Sete Fontes<br />

circa Coimbra. 3.84. N.° 2440. Leg. Moller.<br />

Clypeosphaeriei<br />

838. Apiospora Montagnei Sacc, Fungi Veneti Ser. II. p. 306. — Sphaeria<br />

apiospora Dur. et Mont., Fl. Alg. I. p. 492.<br />

Ad Donacis arundinaceae Beauv. culmos áridos. Prope Sete Fontes<br />

circa Coimbra. 4.83. Leg. Moller.<br />

839. Apiospora Punctum Sacc. et Speg. in Michelia I. p. 329.<br />

Ad Gynerii argentei Nees folia árida. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra.<br />

4.83. N.° 1448. Leg. Moller.<br />

840. Anthostomella contaminans (Dur. et Mont.) Sacc. in Michelia Π. p. 313.<br />

— Sphaeria contaminans Dur. et M., Fl. Alg. I. p. 522.<br />

Ad Chamaeropsidis humilis Lin. folia pútrida. Cerca <strong>de</strong> S. Bento<br />

prope Coimbra, 4.83. N.° 1425. Leg. Moller.


56<br />

Sphaeriei<br />

841. Sphaerella Ilicis Ellis in Americ. Nat. XVII. 1883. p. 317.<br />

In foliis subvivis Ilicis aquifolii L. Matta do Bussaco. 7.84. N.°<br />

2433. Leg. Moller.<br />

842. Sphaerella Hermione Sacc., Fungi Ven. Ser. II, p. 301.<br />

In foliis languentibus Hellebori foetidi Lin. Serra <strong>de</strong> Rebordãos pr.<br />

Bragança. Altit. 1150 m<br />

. 6.84. N.° 2438. Leg. Moller.<br />

731. b<br />

Sphaerella Clymenia Sacc, Michelia I. p. 35.<br />

In Lonicerae Periclymeni DC. foliis vivis. Matta do Bussaco. 7.84.<br />

N.° 2506. Leg. Moller.<br />

Pleosporei<br />

843. Leptosphaeria pampini (Thum.) Sacc, Sylloge II. p. 31.—Sphaerella<br />

pampini Thümen, Pilze d. Weinst, p. 27.<br />

Ad sarmenta juniora Vitts viniferae L. Fonte das hortas pr. Eiras,<br />

circa Coimbra. 6.80. N.° 1000. Leg. Moller.<br />

844. Leptosphaeria diaporthoi<strong>de</strong>s Winter, nova spec.<br />

Perithecia tota immersa, semper tecta, serialiter disposita, <strong>de</strong>presse<br />

globosa, ostiolo breve cónico errumpente, membranacea, atra,<br />

glabra, 360­420 JA lata. Asei exacte clavati, longe pedicellati,<br />

apicem versus parum attenuati, 100­120 μ longi, 17­18 [/.<br />

crassi, 8­spori. Sporae oblique 2­3 stichae, elongato­fusiformes,<br />

parum curvatae, semper 3­septatae, ad septa constrictáe, cellulae<br />

mediae parum tumidulae, cellulae terminales longe altenuatae,<br />

pallidissime flavidulae 36­40 p. longae, 6­7 p. crassae.<br />

Paraphyses filiformes.<br />

Ad cauíes siccos Umbelliferarum. Serra <strong>de</strong> Montesinho prope Bragança.<br />

Altit. 1200. 6.84. N.° 2464. Leg. Moller.<br />

845. Pleospora Aspho<strong>de</strong>li Rabh. in Unio itin. crypt. 1866. N.° XII.<br />

Ad Aspho<strong>de</strong>li ramosi Lin. scapos áridos. Penedo da Melancholia.<br />

1.82. N.° 1261. Leg. Moller.<br />

30iß Pleospora Iierharum (Rabh.) Niessl, Notiz, üb. Pyrenom. p. 29.<br />

Ad caules áridos :<br />

a. Cephalariae tataricae Schrad. Coimbra, in horto botânico. 1.83.<br />

N.° 2063. Leg. Möller.<br />

b. Cinerariae marilimae Lin. Coimbra, in horto botânico. 12.84.<br />

N.° 2021. Leg. Moller.


57<br />

c. Cacaliae suaveolentis Lin, Coimbra, in horto botânico. 11.80.<br />

N.° 1100. Leg. Moller.<br />

d. Raphani sativiL. Quinta do Espinheiro prope Coimbra. 10.81.<br />

N.° 1240. Leg. Moller.<br />

e. Brassicae oleraceae L. Zombaria pr. Coimbra. 1.83. N.° 2119.<br />

Leg. Moller.<br />

f. Glaucii flavi Smith. Viso prope Figueira da Foz. 9.82. Leg.<br />

Moller.<br />

g. Cichorii Intybi L. Venda do Cego pr. Sernache dos Alhos.<br />

4.83. N.° 1442. Leg. Moller.<br />

Ad folia viva Erythrinae poianthi Brot. Coimbra, in horto botânico.<br />

2.83. N.° 2172. Leg. Moller.<br />

, Ad caules áridos plantarum. Serra <strong>de</strong> Montesinho prope Bragança.<br />

Altit. 1200. 6.84. N.° 2532. Lèg. Moller.<br />

846. Pleospora pliaeocomes Ces. et <strong>de</strong> Not., Schema Sferïac. p. 44.<br />

Ad Vitts viniferaé L. sarmenta árida. Calçada do Gato pr. Coimbra.<br />

5.81. Leg. Moller.<br />

Valsei<br />

655. δ<br />

Eutypa Iudibunda Sacc. in Michelia I. p. 15 et 501.<br />

Ad ramos áridos Robiniae Pseud­Acaciae L. Choupal pr. Coimbra.<br />

4.83. N.° 1436. Leg; Moller. — Ad ramos áridos Cellidis australis<br />

L. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra. 10.83. N.° 1834.<br />

Leg. Moller.<br />

847. Cryptovalsa ampelina Fuckel, Symbolaep. 312. — Valsa ampelina<br />

Nitschke, Pyrenom. germ. p. 156.<br />

Ad Vitts viniferaé L. sarmenta árida. Zombaria prope Coimbra.<br />

2.81. N.° 1179. Leg. Moller.<br />

848. Dîaportlie orientalis Sacc. et Speg. in Michelia I. p. 391.<br />

In ramis emortuis Mori albae Lin. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra.<br />

11.83. N.° 1912. Leg. Moller.<br />

849. Diaportlie vitícola Nitschke, Pyren. Germ. p. 264.<br />

Ad sarmenta arida Vitts viniferaé L. Zombaria prope Coimbra.<br />

2.81. N.° 1179A Leg. Moller.<br />

850. Diaportlie pctiolorum Sacc. et Spegazz. in Michelia I. p. 388.<br />

In petiolis putridis Ailanthi glandulosae Desf. Valle <strong>de</strong> Cannas.<br />

1.81. N.° 1139. Leg. Moller.<br />

Melanconieae<br />

851. Melanconis inodonia Tul., Sei. Fung. Carpol. II. p. 141.


281. c<br />

519. δ<br />

664. 6<br />

132. δ<br />

58<br />

Ad Quercus Tozae Rose, ramulos áridos. Serra <strong>de</strong> Montesinhos<br />

prope Bragança. 6.84. Altit. 900 m<br />

. N.° 2433. Leg. Moller.<br />

Melogrammei<br />

Valsaria insitiva Ces. et <strong>de</strong> Not., Schema p. 205.<br />

Ad Celtidis australis L. ramos áridos. Cerca <strong>de</strong> S. Bento prope<br />

Coimbra. 10.83. N.° 1834. Leg. Moller.<br />

Dothi<strong>de</strong>acei<br />

Plryllacliora Graminis (Pers.) Fuckel, Symbolae p. 216. — Sphaeria<br />

Graminis Pers., Synops. p. 30.<br />

Ad Daclylidis hispanicae Roth folia languida. Prope Caldas do<br />

Gerez. 6.84. Alt. 340. N.° 2540. Leg. Moller.<br />

Phyllachora Ulmi (Sow.) Fuckel, Symb. p. 218. — Sphaeria Ulmi<br />

Sow., Engl. Fungi. Taf. 374. Fig. 3.<br />

Ad Ulmi campestris L. folia árida. Prope Fonte do Gato circa<br />

Coimbra. 12.84. N.° 2608. Leg. Moller.<br />

Exoasci<br />

Exoascus aureus (Pers.) Sa<strong>de</strong>beck in Winter, Die Pilze II. p.'9.—<br />

Taphrina aurea Fries, Observ. I, p. 217.<br />

Ad folia viva Populi nigrae L. Prope Alcabi<strong>de</strong>que circa Con<strong>de</strong>ixa.<br />

5.84. N.° 2493. Leg. Moller.<br />

Phacidiacei<br />

131.° Lopho<strong>de</strong>rmium arundinaccum Chev., Flore paris. I. p. 435.<br />

Ad folia arida Luzulae maximae DC. Serra <strong>de</strong> llebordãos pr. Bragança.<br />

6.84. Altit. 1250 m<br />

. N.° 2410. Leg. Moller.<br />

852. Hysterium Bérengerii Sacc, Fungi Veneti Ser. IV. N.° 50.<br />

In ligno vetusto Oleae europaeae L. Lomba da Arregaça pr. Coimbra.<br />

4.83. N.° 1350. Leg. Moller.<br />

766. 6<br />

Patellariacei<br />

Sphinctrina tubaeformis Massai., Mem. Lieh. p. 155.


59<br />

Ad ramulos vivos Ficus Cartcae L. in thallo Pertusariae parasitants.<br />

Zombaria prope Coimbra. 4.83. N.° 1380. Leg. Moller.<br />

Pezizei<br />

268. δ<br />

Pseudopeziza Trifolii (Bernh.) Fuckel, Symbolae p. 290.<br />

Ad Trifolii repentis L. folia viva. Montes Claros prope Coimbra.<br />

5.84. N.° 2516. Leg. Moller.<br />

853. Niptera melaleuca (Fries) Fuckel, Symbolae p. 292.<br />

Ad Vlicis Jussiaei Wbb. ramos áridos. Calçada do Gato pr. Coimbra.<br />

5.81. N.° 2460. Leg. Moller.<br />

854. Niptera pallescens (Pers.) Fuckel, Symbol. Suppl. I. p. M. — Peziza<br />

pallescens Pers., Synops. p. 664.<br />

Ad Wigandiae caracassanae Kunth lignum putridum. Cerca <strong>de</strong> S.<br />

Bento pr. Coimbra. 10.80. N.° 1038. Leg. Moller.<br />

676. b<br />

Plectania coccinea (Jacq.) Fuckel, Symb. p. 324.—Peziza coccinea<br />

Jacq., Miscellan. T. 169.<br />

Ad terram pr. Santo Antonio dos Olivaes. 1.81. N.° 1137. Leg.<br />

Henriques. — Baleia prope Coimbra. 1.82. Leg. Moller.<br />

Helvellacei<br />

122.* Helvella lacunosa Afzel. in Act. Holm. 1783. p. 303.<br />

Ad terram pr. Eiras circa Coimbra. 1.82. Leg. M. Ferreira.<br />

Spori<strong>de</strong>smiacei<br />

855. Melanconium stromaticum Cda., ícones I. p. 3.<br />

Ad Castancae vescae Gartn. ramulos áridos. Serra da Louzã. 6.79.<br />

N.° 601. Leg. Moller.<br />

12. 6<br />

2ΐ1. δ<br />

Dematiei<br />

Passalora baeilligera Fries, Summa veg. Sc. p. 500.<br />

Ad Alni glulinosae Willd. folia viva. Ameal pr. TaVeiro. 5.84.<br />

N.° 2489. Leg. Möller.<br />

Ccrcospora beticola Sacc. in Nuovo Giorn. Botan. Ital. VIII. 1876,<br />

p. 189.


60<br />

In Betae vulgaris L. foliis vivis. Quinta <strong>de</strong> Foja. 6.80. N.° 990.<br />

Leg. Moller.<br />

856. Cercospora cerasella Sacc., Michelia I. p. 266.<br />

Ad Bruni avium L. folia viva. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra.<br />

8.83. N.° 1779. Leg. Moller.<br />

857. Cercospora crassa Sacc, Michelia I. p. 88.<br />

Ad Daturae sanguineae R. P. et Capsici baccali L. folia viva.<br />

Coimbra, in horto botânico. 10.79. N.° 823.824. Leg. Möller.<br />

16. b<br />

Cercospora <strong>de</strong>pazeoi<strong>de</strong>s (Desv.) Sacc, Fungi Veneti Ser. V. p. 187.<br />

In foliis vivis Sambuci nigrae L. Ameal pr. Taveiro. 5.84. N.° 2535.<br />

Leg. Moller.<br />

858 Cercospora nigrescens Winter, nov. spec.<br />

Maculae amphigenae, atro­cinereae, subtus pallidiores, angulato­rotundatae<br />

seu irregulares, area in<strong>de</strong>terminata flavida circumdatae,<br />

usque ad 6 mill, latae. Hyphae plerumque hypophyllae, fasciculatae,<br />

breves, non vel perparum torulosae, simplices, fuscidulae,<br />

non septatac, usque 40 (plerumque 20­25 μ) longae, 5 p. crassae.<br />

Sporidia filiformia, sursum perparum attenuata, fere teretia,<br />

hyalina, 9­septata, usque 80 v. longa, 3 Va » crassa.<br />

Ad Solani nigrih. folia viva. Cidral pr. Coimbra. 6.83. N.° 1525.<br />

Leg. Moller.<br />

OBSERV.: A Cercospora Solani Thum. (Contributiones II. p. 15) maculis, hyphis brevioribus,<br />

sporidiis hyalinis, saepe 9­septatis val<strong>de</strong> diversa.<br />

859. Cercospora olivascens Sacc., Michelia I. p. 268.<br />

Ad Aristolochiae longae L. folia viva. Montes Claros prope Coimbra.<br />

5.84. N.° 2418. Leg. Moller.<br />

771. b<br />

Cercospora Periclymeni Winter, Contribut. V. p. 21.<br />

In Lonicerae etruscae Savi foliis vivis. Ameal pr. Taveiro. 5.84.<br />

N.° 2501. Leg. Moller.<br />

442. 6<br />

Cercospora tinea Sacc, Michelia I. p. 268.<br />

Ad Viburni Tini L. folia viva. Matta do Bussaco. 7.84. N.° 2473.<br />

Leg. Moller.<br />

860. Cercosporella cana Sacc, Fungi Veneti V. Ser. p. 188.<br />

Ad Crepidis virentis Vill. folia viva. Boa Vista pr. Coimbra. 5.84.<br />

N.° 2420. Leg. Moller.<br />

861. Macrosporium Crithmi Winter, nova spec.<br />

Hyphis fasciculatis, erectis, longis, septatis, simplicibus s. ad apicem<br />

cum ramulo breve, patente, sursum interdum parum torulosis,<br />

fuscis, laevibus, usque 350 υ. longis, 9 JJ. crassis. Sporae ovatosubclavatae,<br />

i. e.: e basi amplo sursum parum angustatae, fuscae,


61<br />

murali-divisae, septis transversalibus plerumque 6 praeditae,<br />

laeves, ad septa parum constrictáe, 60 u. longae, 23 p. crassae.<br />

Ad Crithmi marilimi L. caules áridos. Prope Buarcos. 9.82. Leg.<br />

Moller.<br />

862. Macrosporium commune Rabh. in Fungi europ. N.° 1360.<br />

Ad Celosiae cristataeL. folia viva. Coimbra, in horto botânico. 11.83.<br />

N.° 1902. Leg. Moller.<br />

863. Ilelminthosporium macrocarpum Greville, Scott. Crypt. Flora Taf. 148.<br />

Fig. 1. . !_<br />

Ad Crataegi Oxyacanthae L. ramulos pútridos. Penedo da Meditação.<br />

3.81. N.° 1191. Leg. Moller.<br />

864. Cladosporium graminum Cda., ícones I. p. 14. Taf. III. Fig. 207.<br />

Ad Zeae Maydis L. folia arida. Bougado. 3.83. N.° 2406. Leg.<br />

Padrão.<br />

865. Ramularia arvensis Sacc., Michelia II. p. 548.<br />

In foliis vivis Potentillae reptantis L. prope Sabor circa Bragança.<br />

Altit. 650 m<br />

. 6.84. N.° 2430. Leg. Moller.<br />

866. Ramularia Cynarae Sacc, Michelia I. p. 536.<br />

Ad Cynarae Scolymi L. folia viva. Quinta da Rainha pr. Coimbra.<br />

4.84. N.° 2415. Leg. Moller.<br />

779. b<br />

Ramularia pratensis Sacc, Michelia II. p. 550.<br />

Ad Rumicis scutali L. folia viva. Prope Ponte do Loreto circa Bragança.<br />

Altit. 750 m<br />

. 6.84. N.° 2498. Leg. Moller.<br />

18. c<br />

Ramularia variabilis Fuckel, Symb. p. 361.<br />

In foliis vivis <strong>Digital</strong>is purpureae L. Matta do Bussaco. 7.84. N.°<br />

2508. Leg. Moller.<br />

216. c<br />

Ovularia obliqua (Cooke) Ou<strong>de</strong>mans in Hedwigia 1883. p. 85.<br />

Ad folia viva Rumicis pulchrís Lin. Serra <strong>de</strong> Rebordâos pr. Bragança.<br />

Alt. 900 m<br />

. 5.84. N.° 2484. — pr. Alcabi<strong>de</strong>que circa<br />

Con<strong>de</strong>ixa. 5.84. N.° 2481. Leg. Moller.<br />

783. h<br />

Stilbei<br />

Stilbum limetarium (Pers.) Berk, et Br., Notic. of Brit. Fungi. N.° 494.<br />

Ad fimum cuniculorum. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra. 12.84.<br />

Leg. Moller.<br />

Hymenulacei<br />

867. Dinemasporium graminum Lév. in Ann. sc. nat. III. Sér. Tome V.<br />

p. 274. — Peziza strigosa Fries, Syst. II. p. 103.


62<br />

Ad culmos pútridos Graminearum. Fonte do Gato prope Coimbra.<br />

12.84. Leg. Moller.<br />

237. b<br />

Gloeosporium ampelophagum Sacc. in Michelia I. p. 217.<br />

Ad folia viva Vitts viniferaé Lin. Santa Combadào. 7.84. N.° 2548.<br />

Leg. Moller.<br />

786. b<br />

Gloeosporium nobile Sacc, Michelia II. p. 153.<br />

Ad Lauri nobilis L. folia viva. Matta do Bussaco. 7.84. N.° 2510.<br />

Leg. Moller.<br />

239. 6<br />

Gloeosporium Pisi (Lib.) Ou<strong>de</strong>m., Contrib. ad flor. myc. Neerland. I.<br />

p. 19 et 33.<br />

Ad Pisi sativi Lin. folia languida. Lomba d'Arregaça pr. Coimbra.<br />

5.84. N.° 2538. Leg. Moller.<br />

787. b<br />

Marsonia Castagnei (Desm. et Mont.) Sacc, Michelia II. p. 119.<br />

Ad Populi canescentis Smith folia viva. Coimbra, in hortis publicis.<br />

7.83. N.° 1660. Leg. Moller.<br />

458. b<br />

Epicoceum neglectum Desm. in Ann. sc. nat. II. Sér. tome XVII.<br />

p. 95.<br />

Ad Hedychii Garãneriani Wall. folia árida. Coimbra, in horto botânico.<br />

12.84. Leg. Moller.<br />

240. 6<br />

Vermicularia Erjngii (Corda) Fuckel, Symb. p, 374. — Excipula<br />

Eryngii Corda, Icon. I. p. 24. Taf. VII. Fig. 294.<br />

Ad Eryngii campestris Lin. caules petiolosque. Baleia prope Coimbra.<br />

11.80. N.° 1095. Leg. Moller.<br />

Phyllostictei<br />

868. Coniothyrium Fuckelii Sacc, Fungi Veneti. Ser. II. p. 318.<br />

Ad Wisteriae sinensis DC. ramulos áridos. Coimbra, in horto botânico.<br />

1.82. N. Q<br />

1262. Leg. Moller.<br />

869. Phoma atriplicinum Westd. in Bullet, <strong>de</strong> l'Acad. royale <strong>de</strong> Belgique.<br />

II. Sér. tome 2. N.° 35.<br />

Ad Alriplicis hortensis Lin. caules áridos. Coimbra, in horto botânico.<br />

10.80. N.° 1064. Leg. Moller.<br />

870. Darluca Typhoiilearum (Desmaz.) Berk., Outl. of Brit. Fungi, p. 318.<br />

Ad Luzulae maximae DC. folia árida. Serra <strong>de</strong> Rebordãos pr. Bragança.<br />

Altit. 1250 m<br />

. 6.84. N.° 2410. Leg. Moller.<br />

871. Ascochyta bacilligera Winter, nova spec.<br />

Perithecia in macula irregulari, angulata, <strong>de</strong>terminata, subtus palli<strong>de</strong><br />

fuscescente, supra grisea, margine fusco, angusto cincta,<br />

usque 10 mill, lata, hypophylla, sparsa, lenticularia, niti<strong>de</strong> atra,<br />

poro pertuso, 100 (A diam. Sporidia bacijliformia, i. e.: tenuis-


63<br />

sime cylindrica, utrinque rotundata, medio spurie uniseptata,<br />

hyalina, 7­12 μ longa, vix 1 μ crassa.<br />

Ad Phillyreae angustifoliae Lin. folia viva. Matta do Bussaco. 7.84.<br />

N.° 2447. Leg. Moller.<br />

872. Ascochyta Magnoliae Thum., Contrib. d. Funghi d. Litorale. II. p. 15.<br />

Ad Magnoliae obovatae Thunb. folia viva. Coimbra, in horto botânico.<br />

7.83. N.° 1659. Leg. Moller.<br />

873. Pbyllosticta Ehrhartii Sacc. in Michelia I. p. 140.<br />

Ad folia viva Scrophulariae Ehrharti Stev. (Ser. aquaticae Auct.)<br />

Motas do Mon<strong>de</strong>go. 7.83. N.° 1672. Leg. Moller.<br />

164.° Pbyllosticta he<strong>de</strong>ricola Dur. et Mtg. in Mont., Sylloge. p. 279.<br />

In foliis vivis He<strong>de</strong>rae Helicis L. Matta do Bussaco. 7.84, N.° 2513,<br />

Leg. Moller.<br />

354. è<br />

Pbyllostieta Ithamni Westd., Cinq. Note s. 1. Cryptog, N,° 25.<br />

Ád Rhamni Frangulae Lin. folia viva prope Caldas do Gerez.<br />

8.83. N.° 1744. Leg. Moller.<br />

874. Septoria betulina Passerini in Atti <strong>de</strong>lia Societâ critt. Ital. Vol. II.<br />

In Betulae pubescentis Ehrh. foliis vivis. Prope Torgo, Serra do<br />

Gerez. Altit. 360. 6.84. N.° 2445. Leg. Moller.<br />

875. Septoria Cbelidonii (DC.) Desmaz. in Ann. sc. nat. II. Sér. .tome XVII.<br />

p. 110. — Sphaeria Chelidonii DC, Flore franç. VI. p. 140.—<br />

Ascochyta Chelidonii Lib. Crypt, exs. N.° 57.<br />

In foliis vivis Chelidonii majoris L. Serra <strong>de</strong> Montesinho prope<br />

Bragança. Altit. 1120 m<br />

. 6.84. N.° 2453. Leg. Moller.<br />

170. 6<br />

Septoria Convolvuli Desmaz. in Ann. sc. nat. II. Sér. tome XVII.<br />

p. 108.<br />

In foliis vivis Calystegiae sepium R. Br. Motas do Mon<strong>de</strong>go. 7.83.<br />

N.° 1686. Leg. Moller.<br />

405. b<br />

Septoria Gei Rob. et Desm. in Ann. sc. nat. II. Sér. tome XLX.<br />

p. 343.<br />

Ad Gei biflori Brot, folia viva. Prope Fonte <strong>de</strong> Santa Comba circa<br />

Coimbra. 5.84. N.° 2522. Leg. Moller.— Ad Gei urbani L.<br />

folia viva. Matta do Bussaco. 7.84. N.° 2530. Leg. Moller.<br />

807. δ<br />

Septoria He<strong>de</strong>rae Desm. in Ann. sc. nat. II. Sér. tome XIX. p. 340.<br />

Ad He<strong>de</strong>rae Helicis L. folia viva. Matta do Bussaco. 7.84. N.° 2513.<br />

Leg. Moller.<br />

173. b<br />

Septoria Mori Lev. in Ann. sc. nat. III. Sér. tome V. p. 279.<br />

Ad Mori albae Lin. folia viva. Choupal prope Coimbra. 7.83.<br />

N.° 1691. Leg. Möller.<br />

621. b<br />

Septoria pyricola Desm. in Ann. sc. nat. III. Sér. tome XIV. p. 114.<br />

Ad Pyri communis Lin. folia viva. Prope Torgo et Agua do Gallo<br />

(Serra do Gerez). 6.84. Leg. Moller.


64<br />

611.'' Septoria Rubi Westd., Herb, crypt. Belg. N.° 839.<br />

Ad Rubi fruticosi Lin. folia viva. Serra <strong>de</strong> Montesinho pr. Bragança.<br />

Altit. 112CP. et Campo Redondo pr. Bragança. Alt.<br />

760 m<br />

. 6.84.—Prope Leonte (Serra do Gerez) Altit. 825 m<br />

. 8.83.<br />

N.° 1731. Leg. Moller.<br />

876. Septoria Scropbulariae Westd. in 6. Notice s. qu. crypt. N.° 84. in<br />

Bull. d. I. Soc. botanique <strong>de</strong> Belgique. II. Sér. tom. VII.<br />

In foliis vivis Scrophulariae Scorodoniae Lin. Ameal pr. Taveiro.<br />

5.84. N.° 2442.—Prope Ponte do Loreto circa Bragança. Altit.<br />

750 m<br />

. 6.84. Leg. Moller.— Prope Bougado. 1.83. N.° 2455.<br />

Leg. M. Padrão.<br />

877. Diplodia vitícola Desm. in Annal, d. Scienc. nat. II. Sér. X. Bd.<br />

p. 311.<br />

Ad Vitis viniferaé Lin. sarmenta árida. Zombaria prope Coimbra.<br />

2.81. N.° 1179. Leg.« Moller.


Em troca do Boletim da Socieda<strong>de</strong> Broteriana, recebemos os seguintes<br />

jornaes, que muito agra<strong>de</strong>cemos:<br />

Acta Horti Petropolitani—tomo VIII, fase. III e tomo IX, fase, I.<br />

Annuario <strong>de</strong>l R. Instituto botânico di Roma —1884, fase, I.<br />

A Sau<strong>de</strong> publica—Porto.<br />

Botaniska Notiser — rei. C. Nordstedt —1883-1884, Lund.<br />

Bulletin of the Torrey Botanical Club — vol. XI, 1884, New-York.<br />

Deutsche botanisclie Monatsschrift—von Prof. Dr.-G. Leimbach, Bielefeld, 1885.<br />

Feuille <strong>de</strong>s jeunes naturalistes —1884-1883.<br />

Gazeta agrícola—Santarém.<br />

Magyar Novenytani Lapok, szerkeszti és kiadja Kunitz A'gost — Kolozsvárt —1877, 1879.1880,<br />

1882, 1884.<br />

Mémoires <strong>de</strong> la Soc. nat. <strong>de</strong>s sciences nat. et math, <strong>de</strong> Cherbourg.<br />

Nuovo giornale botânico italiano — dir. T. Camel. — Firenze, 1883-1885.<br />

Revista Hortícola Andaluza — Cadiz, 1885.<br />

Revista scientifica — Porto.<br />

Revue <strong>de</strong> Botanique (Bull, <strong>de</strong> la Soc. franc, <strong>de</strong> Botanique).


Para ven<strong>de</strong>r<br />

Do Candolle — Prodromus syst. nat. regni veget., vol. 1-15. 16 (2.ª parte)... )<br />

Buek (H. W.) — In<strong>de</strong>x gen. et specialis ad. De Gandolle Prodromum. Pars I, II, III )<br />

30$000<br />

Le<strong>de</strong>bour (C. -F.) —Flora rossica. 4$500<br />

Loudon (J. C.) —Arboretum et Fruticetum britannicum 20$000<br />

Walpers (G. G.) — Annales Bot. syst., vol. 1, 2, 3 ,.. 30$000<br />

Herbario <strong>de</strong> plantas <strong>de</strong> Portugal (1150 esp.)


ESPÉCIES DISTRIBUÍDAS<br />

1.884<br />

Algas<br />

390 Cladostephus Myriophyllum Ag. — Peniche, Forte <strong>de</strong> Cabanas (J. M.) 1<br />

591 Codium tomentosum Ag. — Buarcos, praia (Gltz.)<br />

592 Dictyota vulgaris Kg. ß. intricata. — Peniehe (J. M.)<br />

593 Halyseris polypodioi<strong>de</strong>s Ag. — Peniche, Forte <strong>de</strong> Cabanas (J. M.)<br />

594 Cystosira Hoppii Ag. — Peniche, porto <strong>de</strong> areia do norte (J. M.)<br />

» » ß. aurantia Kg. — Cezimbra, praia (S.)<br />

595 Sargassum megalophyllum Mont. — Cezimbra, praia (S.)<br />

596 Calliblepharis ciliata Kg. — Peniche, Forte <strong>de</strong> Cabanas, Cambôa (J. M.)<br />

597 Gclidium corneum Lamour. ß. sesquipedale — Peniche, Forte <strong>de</strong> Cabanas (J. M.)<br />

598 Sphaerococcus sarniensis Kg. — Peniehe, Forte <strong>de</strong> Cabanas (J. M.)<br />

599 Cryptopleura lacerata Kg. — Peniche (J. M.)<br />

Fetos<br />

600 Asplenium Adianthum nigrum L. — Canecas, serra <strong>de</strong> Montemor (V. D.)<br />

Monocotyledoneas<br />

Potamogetoneas<br />

601 Potamogeton pectinatus L. —Arred. <strong>de</strong> Cascaes, ribeiro <strong>de</strong> Capari<strong>de</strong> (P. C.)<br />

Gramíneas<br />

602 Echinochloa crus-galli P. B. — Arred. <strong>de</strong> Buna, margens do Sizandro (B.)<br />

603 Eleuzine indica Gärtn. — Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (Ilha <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />

604 Arundo Donax L. — Buarcos (Gltz.)<br />

605 Agrostis Beuteri Bss. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Bemflca (V. D.)<br />

606 Stipa tortilis Desf. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (J. D.)<br />

607 Corynephorus canescens P. B. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.), Alcochete (P. C.)<br />

2<br />

31° Avena sulcata Gay — Serra <strong>de</strong> Cintra, Cruz alta (S.)<br />

1 Abreviatura dos nomes dos sócios que no ultimo fascículo se darío por extenso.<br />

2 A letra α acompanhando o n.° indica que a espécie é repetida com o seu primitivo numero d'or<strong>de</strong>m.<br />

5


608 Glyeeria distans Wahlenbg. — Praia da Torre <strong>de</strong> Belém (P. C.)<br />

609 Poa pratensis L. — Serra <strong>de</strong> Bebordãos (A. M.)<br />

38" Gynosurus aureus L.—Arred. <strong>de</strong> Lisboa, tapada d'Ajuda (S.)<br />

610 Vulpia Alopecurus Lk. «. vulgaris Bss. — Alcochete e Estoril (P. G.)<br />

312" Serrafalcus mollis Pari. — Pinhal <strong>de</strong> Leiria (S. P.)<br />

611 S. Secalinus Godr. — Lisboa (P. C.)<br />

41 a<br />

66<br />

Brachypodium mucronatum Wk. — Buarcos, Ermida (Gltz.)<br />

» » » forma spiculis pubescentibus Hack. — Serra <strong>de</strong><br />

Monsanto (J. P.)<br />

314° Lolium Gaudini Pari. — Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (.Ilha <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />

Cyperaceas<br />

612 Cladium Mariscus B. Br. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />

613 Gyperus esculentus L. — Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (Ilha <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />

Amarylli<strong>de</strong>as<br />

614 Narcissus serotinus Clus. — Arred. <strong>de</strong> Tavira, Atalaia (J. P.)<br />

Orchi<strong>de</strong>as<br />

322° Serapias Lingua L. — Caneças, serra <strong>de</strong> Montemor (Y. D.)<br />

Juncaceas<br />

182° Juncas capitatus Weig. — Caneças, serra <strong>de</strong> Montemor (V. D.)<br />

615 Luzula purpureosplen<strong>de</strong>ns Seub.—Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (I. <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />

Smilaceas<br />

459" Smilax mauritanica Desf. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />

616 Asparagus aphyllus L. — Coimbra, Cidral (D. L.)<br />

Liliaceas<br />

617 Allium magicum Brot. — Forte da serra <strong>de</strong> Monsanto (J. D.)<br />

618 A. triquetrum L. — Serra d'Arrabida (J. D.)<br />

619 Scilla monophyllos Lie —Bio tinto e Montalto, serra <strong>de</strong> Valongo (E. J.)<br />

620 Ornithogalum umbellatum L. p. longebracteatum Wk. — S. Gens (E. J.)<br />

Diootylod.on.oas<br />

Urticeas<br />

621 Parietaria diffusa Merl. Koch — Coimbra, Cidral (A. L.)<br />

Cannabineas<br />

622 Humulus Lupulus L. — Lamego, Tarouca (A. L.)


67<br />

Chenopodiaceas<br />

623 Salsola vermieulata L. a. flavescens Moq. Ï. — Arred, <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />

624 Roubieva multifida Moq. T. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (J. P.")<br />

623 Chenopodium album L ß. viri<strong>de</strong> Moq. T. — Coimbra (C. L.)<br />

626 Ch. ambrosioi<strong>de</strong>s L. a. genuína Wlc. — Coimbra, Arregaça (A. L.), arred. <strong>de</strong><br />

Faro (A. G.)<br />

627 Ch. murale L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Barreiro (J. D.)<br />

Amarantaceas<br />

192" Amarantus retroflexus L. — Coimbra, estrada <strong>de</strong> Cellas (A. L.)<br />

Polygoneas<br />

628 Polygonum Persicaria L. a. genuinum Gr. Godr. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />

Daphnoi<strong>de</strong>as<br />

629 Daphne Gnidium L.—Leça da Palmeira (E. J.), Buarcos (Gltz.), Torres Vedras (P. V.)<br />

Valerianeas<br />

630 Centhrantus ruber DC. — Coimbra, Cidral (D. L.)<br />

Compostas<br />

468 a<br />

Eupatorium cannabinum L. — Lamego, Tarouca (A. L.)<br />

61" Erigeron cana<strong>de</strong>nsis L. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />

631 Ormenis nobilis Gay ß. discoi<strong>de</strong>a — Valladares (E. J.)<br />

632 Peri<strong>de</strong>raea fuscata Wbb. — Buarcos, S. Sebastião (A. M.)<br />

633 Arnica montana L. — S. Gens, pr. do Porto (E. J.)<br />

634 Senicio foliosus Salzm. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (J. P.)<br />

633 S. gallicus Choix. — Pinhal <strong>de</strong> Leiria, dunas (S. Ρ )<br />

636 Carlina racemosa L. — Buna, concelho <strong>de</strong> Torres Vedras (B.)<br />

637 Centaurea amara L. — Leça <strong>de</strong> Palmeira (E. J.)<br />

638 C. Melitensis L. —Arred. do Porto, entre o rio Sousa e Crestuma (C. B.)<br />

639 C. pullata L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, porto Brandão (R. C.)<br />

64« C. sempervirens L. — Arred. <strong>de</strong> Torres Vedras (P. V.)<br />

640 C. Tagana Brot. — Buarcos, Valle Beal (Gltz.)<br />

641 Galactites tomentosa Mnch. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.)<br />

642 Scolymus Hispanicus L. — Runa, concelho <strong>de</strong> Torres Vedras (B.)<br />

643 Cichorium Intybus L. — Coimbra, Arregaça, Ingote (D. L.)<br />

644 Tolpis barbata Gärtn. — Coimbra, Arregaça (D. L.), Caparica (R. C.)<br />

643 Hedypnois polymorpha DC. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Chellas (S.)<br />

646 Hypochaeris glabra L. — Caneças, serra <strong>de</strong> Montemor (V. D.), Caparica (R. C.)<br />

647 Sonehus glaueescens Jord. — Cascaes, hortas (P. C.)<br />

648 S. oleraceus L. *. triangularis Wallr. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.).<br />

649 S. tenerrimus L. a. laevigatus Lge. —Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />

650 Hieracium boréale Fr. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />

651 Andryala integrifolia L. ß. angustifolia DC. — Arred. <strong>de</strong> Coimbra (D. L. e C. L.)<br />

» » » γ. sinuata — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.)<br />

#


68<br />

Ambrosiaceas<br />

652 Xanthium struraarium L. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />

Cucurbitaceas<br />

653 Bryonia dioica Jacq. — Coimbra, estrada <strong>de</strong> Cellas (D. L )<br />

Campanulaceas<br />

654 Wahlenbergia he<strong>de</strong>racea Rchb. —Valladares (E. J.)<br />

Ericaceae<br />

6S5 Erica Tetralix L. — Charneca <strong>de</strong> Villa Nova d'Ourem (J. D.)<br />

Plantagineas<br />

656 Plantago acanthophylla Dcsne. — Bragança, cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomen (A. M.)<br />

657 P. Psyllium L. — Buarcos, Quinta dos Poços (Gltz.)<br />

Verbenaceas<br />

658 Verbena officinalis L. — Coimbra (A. L.), Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />

Labiadas<br />

77" Mentha rotundifolia L. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />

78° Lycopus europaeus L. — Lamego (A. L.)<br />

659 Origanum virens Hffgg. Lk. — Coimbra, Cidral (D. L.), Cezimbra (S.)<br />

218" Thymus Mastichina L. — Cezimbra, pinhaes (S.)<br />

660 Calamintha alpina Bth. - Bragança, cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomeu (A. M.)<br />

661 C. baetica Bss. Reut. — Coimbra, Sete Fontes (A. L.), Caneças (V. D.), Torres<br />

Vedras (P. V.)<br />

219" C. Nepeta Hffgg. Lk. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz), Coimbra (C. L.)<br />

662 Nepeta Cataria L. — Jubim, margem do Douro (C. B.)<br />

663 Brunella vulgaris Mnch. — Coimbra, Arregaça (D. L), Sernaehe do Bom Jardim<br />

(Vaz)<br />

Borragineas<br />

664 Anchusa undulata L. — Costa da Trafaria (J. D.)<br />

Convolvulacoas<br />

665 Convolvulus althaeoi<strong>de</strong>s L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, porto Brandão (R. C.)<br />

666 Convolvulus arvensis L. — Arred. <strong>de</strong> Mafra (B.), Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />

667 Calystegia sepium R. Br. — Entre Runa e Torres Vedras (B.)


69<br />

Solanaceas<br />

668 Solanum nigrum L. — Arred. <strong>de</strong> Coimbra (C L.), Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />

669 Physalis Alkekengi L. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />

Scrophularineas<br />

670 Scrophularia Scorodonia L. — Arred. <strong>de</strong> Torres Vedras (P. V.)<br />

671 Anarrhinum bellidifolium Desf. — Lamego (A. L.)<br />

672 Linaria cirrhosa Willd. — Arred. <strong>de</strong> Torres Vedras (P. V.)<br />

673 Antirrhinum hispanicum Chav. —Arred. <strong>de</strong> Runa (B.), arred. <strong>de</strong> Torres Vedras<br />

(P. V.)<br />

674 A. majus L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, porto Brandão (R. C.)<br />

» » » ß. angustifolium Wk. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />

675 Veronica Chamaedrys L. — Serra <strong>de</strong> Rebordãos (A. M.)<br />

. 676 V. officinalis L. — Serra do Gerez, Corral do Junco (A. M.)<br />

677 Odontites rubra Pers. γ. stricta Lge. — Lamego, Lasim (A. L.)<br />

89° O. tenuifolia G. Don — Serra <strong>de</strong> Valongo (C. B.)<br />

Orobanchaceas<br />

678 Orobanche minor Suit. — Arred. <strong>de</strong> Coimbra (C. L.)<br />

Apocynaceas<br />

679 Vinca media Hffgg. Lk. — Buarcos (Gltz.)<br />

Jasmineas<br />

680 Jasminum fruticans L. — Quebrantões, margem do Douro (C. B.)<br />

Umbelliferas<br />

681 Foeniculum officinale AH. — Coimbra (C. L.)<br />

682 F. piperitum DC. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (J. P.)<br />

683 Bupleurum paniculatum Brot. — Buarcos (Gltz.),<br />

(P. C.)<br />

684 Petroselinum segetum Koch — Arred. <strong>de</strong> Cascaes<br />

Saxifragaceas<br />

685 Saxifraga Tridactylites L. ­ Bemflca, S. Domingos (V. D.)<br />

Crassulaceas<br />

686 Scdum album L. — Arred. <strong>de</strong> Runa (B.)<br />

arred. <strong>de</strong> Cascaes, sítios seccos<br />

(P. C.)


70<br />

Paronychiaceas<br />

687 Spergularia marina (Pall.) Wk. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />

Lythr arias<br />

101" Lythrum Salicaria L. — Entre Runa e Torres Yedras (Β.)<br />

102


71<br />

Geraniaceas<br />

713 Geranium dissectum L. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (V. D.)<br />

714 Erodium primulaceum Lge. —Serra <strong>de</strong> Monsanto (V. D.)<br />

Hypericineas<br />

715 Hypericum perforatum L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.) ,<br />

> » » β. angustifolium L. — Arred. <strong>de</strong> Torres Vedras (P. V.),<br />

Runa (B.)<br />

Alsinaceas<br />

716 Stellaria gramínea L. — Arred. do Porto, canavial d'Atoes (C. B.)<br />

Sileneas<br />

7)7 Silene inaperta L. — Casa Branca, Alemtejo (J. D.)<br />

718 S. rubella L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, alto d'Ajuda (P. C.)<br />

Violareas<br />

719 Viola canina L. — Coimbra, Lomba d'Arregaça (A. M.)<br />

Cistineas<br />

720 Cistus crispus L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.)<br />

721 C. salviaefolius L. ß. macrocaliyx Wk. —Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.)<br />

Cruciferas<br />

722 Cakile marítima Scop. — Buarcos, Vizo (Gltz.)<br />

577» Senebiera didyma Pers. —Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (Ilha <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />

723 Malthiola tristis L. — Arred. do Porto, areaes <strong>de</strong> Jubim (C B.)<br />

724 Nasturtium asperum Coss. — Bragança, pr. <strong>de</strong> Rieafé (A. M.)<br />

725 Cardamine pratensis L. — Leça do Balio (C. B.)<br />

726 Erucaslrum incanum Koch — Coimbra, Arregaça (D. L.)<br />

Resedaceas<br />

727 Reseda lutea L. γ. maritima J. Müll. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />

Ranunculaceas<br />

728 Ranunculus Flammula L. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />

431" R. peltatus Schrank, a. heterophyllus Bor. — Coimbra, Santa Clara (C. L.)<br />

729 Anemone nemorosa L. — Leça do Balio (C. B.)<br />

730 Delphinium Cardiopetalum DC. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, tapada d'Ajuda (S.)<br />

EMENDAS D'ALGUNS NUMEROS ANTERIORES<br />

426 Arabis Lusitanica Bss. — Arred. <strong>de</strong> Cascaes (P. C.)<br />

» A. hirsuta Scop. — Coimbra (B. C.)<br />

573 Rapistrum Linnaeanum Bss. Reut. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Chellas (S.)


Su.Tbsid.ios para o estudo da Flora Portugueza<br />

por Joaquim cie Mardz<br />

II<br />

CRUCIFERAE L. 1<br />

Ser. A. PSEUDOSILIQUOSAE<br />

Trib. I. Raphaneae Bth. et Hook.<br />

I. Raphanus L. Gren. pl. η. 882<br />

Secç. I. Raphanis DC. Syst. II, p. 663<br />

1. R. sativus L. Cod. η. 4873; Brot. Fl. Lusit. I, p. 574; Gr. Godr.<br />

Fl. Fr. I, p. 71 ; Wk. Lge. Pr. Fl. Hisp. III, p. 749 ; Rchb. Ic. Fl. Germ.<br />

Helv. II, f. 4175.<br />

Planta indigena da Asia, entre nós cultivada e algumas vezes subspontanea.<br />

Bragança (P. Coutinho). — ami., bisann. Maio­Jun. (v. v.) Rabão<br />

e Rabiça.<br />

Hab. cultivado nas hortas em toda a Europa.<br />

1<br />

As cruciferas <strong>de</strong> Portugal vão também, n'este estudo, dispostas segundo a or<strong>de</strong>m<br />

adoptada pelo sr. Willkomm no Prodromus Florae Hispanicae, que é pouco mais ou<br />

menos a or<strong>de</strong>m inversa do methodo seguido pelos srs. Bentham e Hooker (Gen. pl.<br />

vol. I, part. I.).—Para tornar mais completo este trabalho sob o ponto <strong>de</strong> vista botânico<br />

geographico, cito não só as localida<strong>de</strong>s das espécies existentes actualmente no herbario<br />

do Jardim da Universida<strong>de</strong>, mas também as das espécies que pertencem aos herbarios<br />

dos srs. Α. X. Pereira Coutinho, J. Daveau e A. Ricardo da Cunha, que obsequiosamente<br />

me foram cedidas para esse fim por estes cavalheiros.


73<br />

Secç. II. Raphanistrum DC. 1. c.<br />

2. R. Raphanisti'um L. Cod. n. 4875 ; Brot. 1. c; Gr. Godr. 1. c. p. 72;<br />

Wk. Lge. 1. c. (Raphanistrum segetum Rchb. Ic. 1. c. f. 4172; Rapistrum<br />

vulgare album Grisl. Virid. Lusit. n. 1211).<br />

Nos campos, entre as searas da região inferior. Arredores <strong>de</strong> Coimbra :<br />

Antuze<strong>de</strong> (Mariz), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Rabicha (R. da Cunha), Porcalhota<br />

(P. Coutinho), Barquinha (Daveau), Montargil (Cortezão), arred. <strong>de</strong> Faro<br />

(J. Guim.). — ann. Abr.­Outub. (v. v.). Saramago.<br />

Hab. em toda a Europa.<br />

3. R. microcarpus Lge. Pug. p. 276. t. 3, f. 2 (sub var. γ. speciei<br />

preced.); Wk. Lge. 1. c. p. 750.<br />

Nos campos entre as searas da região inf. Bragança : Cabeça boa, etc.<br />

(Moller, P. Coutinho), Pedras Salgadas (D. M. Henriq.), Vizella (Wenceslau),<br />

Espozen<strong>de</strong> (Sequeira), S. Thyrso (Valente), Bussaco (Loureiro),<br />

Coimbra: cerca <strong>de</strong> S. Bento, Choupal, Ameal (A. <strong>de</strong> Carv., Wenceslau,<br />

Moller), Castello Branco : tapada da Mina, etc. (R. da Cunha), Bemfica,<br />

Loires pr. <strong>de</strong> Lisboa (Welw.), Setúbal (Daveau), Villa Fernardo (Larcher),<br />

Beja: ribeira dos Fra<strong>de</strong>s (R. da Cunha). — ann. Abr.­Agost. (v. v.). Saramago.<br />

Hab. na Hespanha.<br />

OBSERV. Entre esta espécie e a preee<strong>de</strong>nte ha transições na forma e dimensão<br />

dos íructos.<br />

Ser. B. ARTICÜLATAE<br />

Trib. II. Oaltiliixeae Bth. et Hook.<br />

Π. Rapistrum Desv. Journ. HI, p. 150<br />

4. R. rugosum All. Fl. Pe<strong>de</strong>m. I, p. 257, t. 78 ; Gr. Godr. 1. c. p. 156 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 752; Rchb. Ic. 1. c. f. 4168 (Myagrum rugosum L.<br />

Cod. n. 4656; Rapistrum monospermum Grisl. Virid. Lusit. n. 1212).<br />

β. s i 1 i c u I i s g 1 a b r i s (R. glabrum Hort.)<br />

Campos arenosos, sítios incultos e pedregosos, caminhos da região inf.<br />

Arredores <strong>de</strong> Cascaes (P. Coutinho), Cezimbra (Moller), <strong>de</strong> S. João da<br />

Venda a Loulé (Daveau); — β. Coimbra: Mont'arroio (A. <strong>de</strong> Carv.),<br />

Buarcos, Cabo Mon<strong>de</strong>go (Henriq.), serra <strong>de</strong> Monsanto (Daveau), Zambujal<br />

pr. <strong>de</strong> Cezimbra (Moller). — ann. Maio­Jun. (v. s).<br />

Hab. na Europa media e austral.


74<br />

5. R. Linnaeanum Bss. Reut. Diagn. p. 6; Gr. Godr. 1. c. p. 156; Wk.<br />

Lge. 1. c. (Myagrum Hispanicum L. Cod. n. 4657 ; Brot. I. c. p. 563.)<br />

ß. siliculis hispidis.<br />

Nos campos á beira das terras e dos caminhos da região inf. Bussaco<br />

(Loureiro), Coimbra: Ameal (Moller), Miranda do Corvo (Balthazar), Alcabi<strong>de</strong>que<br />

pr. <strong>de</strong> Con<strong>de</strong>ixa (Moller), Leiria (C. Lobo), arred. <strong>de</strong> Lisboa:<br />

Chellas (Welw, D. Sophia), serra <strong>de</strong> Monsanto (R. da Cunha), entre Almada<br />

e Trafaria (P. Coutinho), Cezimbra (Moller), Montargil (Cortezâo) ;<br />

— β. Coimbra: porto dos Oleiros (Mariz), cerca do Jard. Bot. (Moller),<br />

Ameal (Moller), arred. <strong>de</strong> Cezimbra (Moller). — ann. Abr.­Jun. (v. v.).<br />

Hab. na Hesp., Balear., Fr. austr., Grécia.<br />

OBSERV. Confirmo a opinião do sr. M Willkomm a respeito da existência em<br />

Portugal d'uma forma do R. Linnaeanum com os fructos levemente pelludos. O<br />

exemplar examinado por este auctor e communicado pelo sr. dr. J. Henriques<br />

foi colhido em Coimbra, na cerca do Jardim Botânico; outros exemplares colhidos<br />

em différentes localida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>monstram que este earaeter é mais ou menos constante<br />

para po<strong>de</strong>r constituir uma varieda<strong>de</strong>.<br />

Hl. Oakile Tourn. Inst. p. 49, t. 483<br />

6. C. marítima Scop. Fl. Carn. II, p. 35 ; DC. Fl. Fr. IV, p. 718 ; Gr.<br />

Godr. 1. c. p. 154; Wk. Lge. I. c. p. 753; Rchb. Ic. 1. c. p. 4158<br />

(Bunias Cakile L. Cod. η. 4881 ; C. Serapions Lob. Ic. 223 ; Brot. 1. c.<br />

p. 561).<br />

Nos areaes do littoral. Espozen<strong>de</strong> (Sequeira), Foz do Douro (C. Barbosa),<br />

Figueira da Foz, Buarcos, Gala (A. <strong>de</strong> Carv. Henriq., Moller),<br />

arred. <strong>de</strong> Lisboa : Algés (D. Sophia), Cascaes (P. Coutinho), praia das<br />

Maçãs (Welw.), Setúbal (Moller), Faro, Villa Real <strong>de</strong> Santo Antonio (J.<br />

Guim.). — ann. Maio­Outub. (v. v.). Eruca marina.<br />

Hab. nas praias <strong>de</strong> toda a Europa e d'Africa boreal.<br />

IV. Orambe Tourn. Inst. p. 211, t. 100<br />

7. C. Hispânica L. Cod. η. 4891 ; Wk. Lge. I. c. p. 754; — ß. glabrata<br />

(C. glabrata DC. Pr. I, p. 226 ; C. Hispânica Brot. 1. c. p. 563 ; Rapistrum<br />

rotundifolium palustre, monospermum Grisl. Virid. Lusit. n. 1218).<br />

Sítios húmidos da região inf. e no littoral. — 'í. Margens do rio Tedo,<br />

pr. <strong>de</strong> Adorigo : S. Adrião, Santa Leocadia, ribeiro das Mestras (Schmitz),<br />

Bemposta, margens do Douro e norte <strong>de</strong> Portugal (Brot.), Castello Branco :<br />

Ninho do Corvo (R. da Cunha). — ann. Març.­Maio (v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Ital., Sicil., Grec, Barbaria,


75<br />

Ser. C. NüCAMENTACEAE<br />

Trib. III. EixolidLieae Wk.<br />

V. Bunias E. Br. in hört. Kew. ed. 2. IV, p. 95<br />

8. B. Erucago L. Cod. n. 4879; Gr. Godr. 1. c. p. 133; Wk. Lge. 1.<br />

c. p. 755 ; Rchb. Ic. f. 4159 ; — var. aspera Retz. Obs. II, p. 21 ; Brot.<br />

1. c. p. 562.<br />

Terrenos cultivados, incultos e estereis, campos areados e searas da<br />

região inf. Bragança: pr. da ponte do Sabor, etc. (Moller, P. Coutinho),<br />

serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller), Vinhaes (C. Lobo), Adorigo (Schmitz), Almeida<br />

: Portas da Cruz (R. da Cunha), margem do Douro, pr. do Porto<br />

(Brot.) arred. <strong>de</strong> Coimbra : Cellas, Torres (Ferreira), Ameixoeira, Tavira:<br />

N. S. da Conceição (Daveau). — ann. Maio­Jul. (v. v.).<br />

Hab. na Hesp., Fr. merid., Suiss., Austr., Ital., Hungr., Transilv.,<br />

Grec, Syria.<br />

Trib. rV. Isaticleae Bth. et Hook, (ex p.)<br />

VI. Oalepina Adans. ap. DC. Syst. II, p. 648<br />

9. C. Corvini Desv. Journ. bot. III, p. 158; Gr. Godr. 1. c. p. 132;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 757; Rchb. Ic. f. 4163 (Crambe Corvini All. FI.<br />

Pe<strong>de</strong>m. I, p. 256 ; Myagrum erucaefolium Vill. Dauph. III, p. 279, M.<br />

iberoi<strong>de</strong>s Brot. 1. c. p. 562 e Phyt. Lusit. I, p. 95, f. 42; Myagrum monospermum<br />

Grisl. Virid. Lusit. n. 1044).<br />

Campos argilloso­calcareos das regiões inf. e montan. Bragança : cabeço<br />

<strong>de</strong> S. Bartholomeu (Ferreira), Adorigo (Schmitz). — ann. Maio­Jun. (v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Fr., Belg., Allem, occid., Suissa, Ital., Hungr., Trasilv.,<br />

Grec, Palest., Persia.<br />

VII. Neslia Desv. Journ. 1. c. p. 162<br />

ν 10. N. paniculata Desv. 1. c; Gr. Godr. 1. c. p. 132; Wk. Lge. 1. c;<br />

Rchb. Ic. 1. ç. f. 4291 (Myagrum paniculatum L. Cod. n. 4460; Bunias<br />

paniculata l'Herit. ap. DC. Fl. Fr).<br />

Nas searas, terrenos arenosos e cultivados da região inf. Bragança (P.<br />

Coutinho, Ferreira), Almeida (R. da Cunha). — ann. Abr.­Jul. (v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Fr., Europ. med e austr., Asia boreal. Palest., Pers.,<br />

Affghanistan.


76<br />

VEL Isatis L. Gen. pl. η. 824<br />

11. I. tincloria L. Cod. n. 4885 ; Brot. Fl. Lusit. I, p. 560 ; Gr. Godr.<br />

1. c. p. 133 ; Wk. Lge. 1. c. p. 758 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4177.<br />

Cultivado mas raro.'—ann. e bisann. Maio­Jun. (n. v.). Pastel dos<br />

tintureiros.<br />

Hab. na Hesp., Fr., Europ. med. e austr., Armenia e Asia menor.<br />

12. I. Lusitanica Brot. Fl. Lusit. I, 1. c. non L.; I. platyloba Lk.<br />

Sitios húmidos das regiões inf. e snbmontan. Miranda do Douro ; nas<br />

rochas da margem do rio (Hffgg., Brot.) — ann. Maio (η. v.).<br />

Ser. D. DÉHISCENTES<br />

a. Angustiseptae<br />

Trib. V. Tlllaspicleae Bth. et Hook.<br />

IX. Biseutella L. Gen. pl. η. 808<br />

Secç. I. Jondraha DC. Syst. Π, p. 407<br />

13. Β. auriculata L. Cod. η. 4749; Brot. 1. c. p. 573; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 154; Rchb. Ic. 1. c. f. 4207; Wk. Lge. 1. c. p. 760 (Jondraba sulphurea<br />

Wbb. It. Hisp.; Thlaspi clypeatum segetum annuum Grisl. Yirid.<br />

Lusit. n. 1387).<br />

ß. er i ge r i f ol i a Wk. (B. erigerifolia DC.)<br />

Campos, sitios cultivados e incultos, entre as cearas da região inferior.<br />

Arredores <strong>de</strong> Lisboa : entre Ajuda e Alcantara (Welw.), serra <strong>de</strong> Monsanto<br />

(Moller, R. da Cunha, Mendonça), Elvas (Henriq.), Beja : Herda<strong>de</strong><br />

da Calçada (R. da Cunha), Loulé (Bourg.), Tavira (Welw.), Campinas pr.<br />

<strong>de</strong> Faro (J. Guim., Figueiredo); — β. Arcos das aguas livres, pr. <strong>de</strong><br />

Lisboa (P. Coutinho), Villa Franca: monte das Torres (R. da Cunha),<br />

serra <strong>de</strong> Monsanto (Welw., Moller), Elvas (Henriq.). — ann. Abr.­Jun.<br />

(v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Balear., Fr. austr., Italia superior.<br />

OBSERV. O illustre Brotero, na Flora Lusitanica, consi<strong>de</strong>ra muito rara esta espécie<br />

em Portugal e mais frequente a sua varieda<strong>de</strong>, sendo certo, porém, que, nas<br />

localida<strong>de</strong>s que foram percorridas por este auctor, é tão frequente uma como outra.


77<br />

Secç. II. Thlaspidium DC. 1. c.<br />

14. B. laevigata L. Cod. η. 4754 ; Brot. I. c. p. 573 ; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 135; Wk. Lge. 1. c. p. 763; Rchb. Ic. Fl. Germ. II, f. 4203 (Β.<br />

didyma Scop. Fl. Cara. II, p. 14; Β. lusitanica Jord. diagn. d'esp. nouv. I,<br />

p. 315; Thlaspi clypeatum montanum perenne Grisl. Virid. Lusit. n. 1388).<br />

β. <strong>de</strong>nt ata Gr. Godr. 1. c. (B. laevigata DC. Fl. Fr. IV, p. 689).<br />

γ. ambigua (Β. laevigata γ. intermedia Gr. Godr. 1. c.)<br />

Sitios relvosos, pedregosos, fendas dos rochedos das regiões inf. e montan.<br />

— β. Adorigo (Schmitz), Regoa (P. Coutinho), Castello Branco, Alpedrinha:<br />

Pucarinha (R. da Cunha), Cintra (Welw.), serra d'Arrabida,<br />

Azeitão (Moller), Montargil (Cortezão), Cabo <strong>de</strong> S. Vicente, Sines (Welw.) ;<br />

— γ. Almeida: Valle do Marco (R. da Cunha), Caldas <strong>de</strong> Moledo (Wenceslau),<br />

praia das Maçãs (Daveau). — peren. Maio­Agost. (v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Fr., Europ. med. da Suissa a Transilv. e Ital., Dahn.,<br />

e Croácia.<br />

OBSERV. OS srs. Masson e De Candolle, Syst. II, p. 416 e Prodr. I, p. 183, citam<br />

<strong>de</strong> Portugal a B. sempervirens L. (JB. laxa γ. glacialis Bss. Beut.). Não vi specimens<br />

d'esta espécie do nosso paiz, a qual po<strong>de</strong>rá ser uma das muitas formas da B. laevigata<br />

L. segundo a opinião do illustre botânico o sr. Willkomm.<br />

X. IberiS L. Gen. pl. η. 804<br />

Secç. I. Ibèriãium DC. Prodr. I,.p. 179<br />

15. I. contracta Pers. Syn. II, p. 186; DC. Syst. II, p. 395; Bss. Voy.<br />

suppl. p. 719; Wk. Lge. 1. c. p. 767 (I. umbellata Wbb. It.; Bss. Voy.<br />

p. 54 non L.)<br />

Sitios arenosos, pedregosos, outeiros calcareos, gypsaceos e aridos das<br />

regiões inf. e montan. Bragança ? (P. Coutinho, Paulino), arred. <strong>de</strong> Faro<br />

(J. Guim., Bourg.). — peren. Maio­Jun. (v. s.).<br />

Hab. na Hespanha.<br />

ν 16. I. procumbens Lge. Ind.. sem. h. Havn. 1854, p. 24; Descr. icon.<br />

Ill, p. 5, t. 6 ; Wk. Lge. 1. c.<br />

Terrenos arenosos da região inf. e do littoral, outeiros calcareos. Cabo<br />

Mon<strong>de</strong>go (Henriq. e Moller), Pinhal <strong>de</strong> Leiria (Pimentel), S. Martinho do<br />

Porto (Daveau), Malveira pr. <strong>de</strong> Cascaes (Welw.).—peren. Agost ­Setemb,<br />

(v. s.).<br />

Hab. na Hespanha.


78<br />

17. I. pectinata Bss. Diagn. pi. orient, n. 1, p. 75 e Voy. suppl. p. 720 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 768 (I. odorata Bss. Voy. p. 55, non L. ; Hesperts<br />

hirtula Welw.).<br />

Outeiros incultos, terrenos <strong>de</strong> solo calcareo, gypsaceo e argilloso da região<br />

inf. Villa Nova <strong>de</strong> Milfontes (Welw.), cabo <strong>de</strong> S. Vicente (Bourg.). — ann.<br />

Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

18. I. amara L. Cod. η. 4721 ; Brot. 1. c. p. 569 ; DC. Syst. II, p.<br />

398 ; Gr. Godr. 1. c. p. 140 ; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4197.<br />

Terrenes cultivados, arenosos, pedregosos, entre as searas das regiões<br />

inf. e montanhosa. Arred. <strong>de</strong> Lisboa : Collares (Rrot.), Alverca (Daveau).<br />

— ann. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Ingl., Escoss., Europ. med., Ital., Dalmácia.<br />

19. I. ciliata All. Auct. Fl. Pe<strong>de</strong>m. p. i5 ; — β. Welwitschii Wk. (I.<br />

Welwitschii Bss. Reut.) Wk. Lge. 1. c. p. 769.<br />

Outeiros, sitios áridos da região inf. e no littoral.—β. Arred. <strong>de</strong> Lisboa :<br />

Alfeite, Cova da Pieda<strong>de</strong> (Daveau), entre Samouco e Alcochete (P. Coutinho),<br />

Moita (J. Mendonça), Arrentella (R. da Cunha), Vendas Novas<br />

(Zugte). — bisann. Maio­Jun. (v. s.).<br />

Hab. na Hespanha.<br />

20. I. línifolia L. Cod. η. 4722; Brot. 1. c. p. 570; DC. 1. c. p. 401;<br />

Gr. Godr. 1. c. p. 138 ; Wk. Lge. 1. c. (Thlaspi lusitanicum umbellatum,<br />

gramineofolio, flore purpurascente Tourn. Inst. 213).<br />

var. floribus albis (Thlaspi lusitanicum umbellatum, gramineofolio,<br />

flore albo Tourn. 1. c.)<br />

Outeiros calcareos e gypsaceos, logares selváticos das regiões inf. e<br />

montan. Valle da Pieda<strong>de</strong>, Caparica e Almada (Brot.) ; — var. Montargil<br />

(Cortezâo). — ann. e bisann. Abr.­Jun. (v. s. var.).<br />

Hab. na Hesp., Fr. austr., Ital. sup., Dalmácia.<br />

21. I. Tenoreana DC. Syst. II, p. 404; Wk. Lge. 1. c; Mach. Cat.<br />

meth. das pl. <strong>de</strong> Portugal, p. 12; (I. rhodocarpa Wk. Bot. Zeit. 1847,<br />

p. 235).<br />

Terrenos arenosos, pedregosos e calcareos das regiões montan, e alpina.<br />

Cintra : pinhal da Pena (D. Sophia), entre Azóia e a Lagoa d'Albufeira,<br />

cabo <strong>de</strong> Espichel (Moller), cabo <strong>de</strong> S. Vicente (Welw.). — peren. Jun­<br />

Jul. (v. s.).<br />

Hab. na Hesp. e Italia.


79<br />

22. 1. Garrexiana All. Fl. Pe<strong>de</strong>m. p. 250, t. 40, f. 3 e I 54, f. 2; DC.<br />

1. c. p. 397; Gr. Godr. 1. c. p. 139; Wk. Lge. 1. c. p. 772 (Í. sempervirens<br />

Wbb. It. Hisp. p. 77).<br />

Terrenos soltos e fendas das rochas das regiões montan, e alpina. Serra<br />

da Arrábida (Wbb.).— peren. Jun.­Jul. (n. v.)<br />

Hab. nos Pyreneus, Alpes piomont., Appeninos e mont, da Dalmácia.<br />

OBSERV. Cito esta espécie sob a responsabilida<strong>de</strong> do sr. Webb. Não a vi <strong>de</strong><br />

Portugal, parecendo­me ter sido confundida com a I. Tenoreana, que habita n'uma<br />

área próxima.<br />

Secç. H. Teesdaliopsis Wk. Prodr. FI. Hisp. 1. c. p. 773<br />

23. I. conferia Lag. Varied. II, η. 22 et Nov. gen. et sp. η. 255 ; DC.<br />

Syst. II, p. 398; Mach. 1. c. p. 13; Wk. Lge. 1. c. (I. glauca Lag. hb.)<br />

Terrenos <strong>de</strong> matto, pastagens das regiões montan, e alpina. Serra da<br />

Estrella: Cântaros (F. da Fonseca), Cântaro gordo (Welw., Mach.), Fraga<br />

da Cruz (R. da Cunha).—peren. Jun­Jul. (v. s.).<br />

XI. Teesdalia R. Br. Hort. Kew. ed. 2, IV, p. 83<br />

24. T. nudicaulis R. Br. 1. c; Gr. Godr. Fl. Fr. I, p. 141 ; Wk. Lge.<br />

1. c. p. 773; Rchb. Ic. Fl. Germ. II, f. 4189 (T. Iberis DC. Syst. II, p.<br />

392 ; I. nudicaulis L. Cod. η. 4725 ; Brot. Fl. Lusit. I. p. 570).<br />

Terrenos arenos, pedregosos, bordas dos caminhos das regiões inf. e<br />

submontan. Serra <strong>de</strong> Rebordãos, Bragança : alto do Facho, Ramalicho pr.<br />

<strong>de</strong> Montesinho (Moller), Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Couceiro), arred. <strong>de</strong> Braga<br />

(Sequeira), Moledo (Henriq.), Porto (Johnston), serra do Caramulo : S.<br />

João do Monte (Henriq.), Aveiro (Henriq.), serra da Estrella : Lagoas,<br />

Sabugueiro, S. Romão, Labrunhal (Fonseca, Ferreira), Coimbra : Mainça,<br />

etc. (A. <strong>de</strong> Carv., Ferreira), Ponte da Murcella (Ferreira), Castello Branco,<br />

monte Brito (R. da Cunha), Cintra (Welw.). — ann. Abr.­Agost. (v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Ingl., Escoss., Scandin. merid., Fr., Europ. med., Dalmácia.<br />

25. T. Iepidiura DC. 1. c. p. 392; Gr. Godr. 1. c. p. 142; Wk. Lge. 1.<br />

c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4188 (Lepidium nudicaule L. Cod. η. 4679 ; Brot.<br />

1. c. p. 566 ; Guepinia Lepidium DC. Fl. Fr.).<br />

Terrenos arenosos, entre as searas das regiões inf. e montan. Bragança<br />

(P. Coutinho), Vacariça (Botelho), Coimbra : Mainça, Villa Franca (Bruno,


80<br />

Moller), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Friellas, etc. (Daveau, Welw.), arred. <strong>de</strong> Serpa<br />

(Daveau), Algarve, Loulé (Wk., Bourg.). — ann. Fev.­Maio (v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Fr., Ital., Cors., Sar<strong>de</strong>n., Sicil., Turq., Grec, Archipel.,<br />

Asia menor.<br />

XII. HutoMnsia R. Br. Hort. Kew. ed. 2, IV, p. 82<br />

26. H. petraea R. Br. 1. c; Gr. Godr. 1. c. p. 148 ; Wk. Lge. 1. c.<br />

p. 774 (Lepidium petraeum L. Cod. n. 4682 ; Brot. 1. c; Teesdalia<br />

petraea Rchb. Ic 1. c. f. 4190).<br />

a. genuína.<br />

Terrenos arenosos, fendas das pedras e dos rochedos das regiões inf.,<br />

montan. e alpina. Arred. <strong>de</strong> Lisboa: Alcantara, serra <strong>de</strong> Monsanto (Brot.,<br />

Daveau), serra <strong>de</strong> Cintra (Welw.). — ann. Fever.­Abr. (v. s.)<br />

Hab. na Europa med. e austr. da Ingl. e Suec. merid. por Hesp.,<br />

Balear., Ital. até á Grécia, Asia men. e Afr. boreal.<br />

XIII. TMaspi L. Gen. pl. η. 802<br />

27. Th. perfoliatum L. Cod. n. 4704; Brot. I. c. p. 568; Gr. Godr. 1.<br />

c. p. 143; Wk. Lge. 1. c. p. 776; Rchb., Ic. 1. c. p. 4183.<br />

Terrenos arenosos, <strong>de</strong> cascalho, campos relvosos <strong>de</strong> solo calcareo e argilloso<br />

das regiões inf., montan. e alpina. Bragança (Ferreira), arred. <strong>de</strong><br />

Lisboa : Bemfica, Pimenteira (Welw., R. da Cunha), serra <strong>de</strong> Monsanto<br />

(Moller), Cascaes (P. Coutinho), serras d'Arrabida e <strong>de</strong> S. Luiz, Serpa<br />

(Daveau). — ann. Àbr.­Maio (v. s.)<br />

Hab. em toda a Europa, Asia ocid. e Afr. boreal.<br />

28. Th. montanum L. Cod. η. 4703 ; Brot. 1. c. p. 569 ; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 143; Wk. Lge. 1. c. p. 777; Rchb. Ic 1. c. f. 4187.<br />

Sitios alpestres das regiões submontan e mont. Província <strong>de</strong> Traz­os­<br />

Montes (Brot.). — peren. Abr.­Maio (n. v.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Europ., med., Ital. sup., Dalmácia, Grécia.<br />

Trib. VI. LepicLïneae Bth. et Hook.<br />

XIV. Oapsella Vent. tab. III. p. 110<br />

29. C. Bursa pastoris Mnch. Meth. p. 271 ; Wk. Lge. 1. c. p. 779<br />

(Thlaspi Bursa pastoris L. Cod. η. 4706 ; Brot. 1. c. p. 568 ; Gr. Godr.<br />

1. c. p. 147).


81<br />

3. microcarpa Lose. Ser. inconf. ed. 2, p. 38.<br />

Terrenos cultivados, cômoros e caminhos das regiões inf. e montan. Serra<br />

<strong>de</strong> Rebordãos, Bragança (Moller, Paulino, P. Coutinho), Yizella (Wenceslau),<br />

Agueda (Henriq.), Bussaco (Loureiro), Villar Formoso (R. da Cunha),<br />

Coimbra : penedo da Meditação, ele. (A. <strong>de</strong> Carv., Moller), Castello<br />

Branco (R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Lisboa: Ajuda, Porcalhota, Marvilla<br />

(Welw., D. Sophia, P. Coutinho), Lezíria d'Azambuja (R. da Cunha),<br />

Barreiro (Moller), Serpa (Daveau), Portalegre (Larcher), Montargil (Cortezão)<br />

; — β. Bragança: capella da Senhora da Pieda<strong>de</strong> (Moller), arred.<br />

<strong>de</strong> Lisboa (Welw.), serra d'Arrabida (Daveau). — ann. Fl. todo o anno<br />

(v. v.) Bolsa <strong>de</strong> Pastor.<br />

Hab. em quasi toda a terra.<br />

OBSERV. Pareceu ao sr. Willkomm duvidosa a var. microcarpa d'esta espécie,<br />

por serem muito novos os exemplares que observou. Pelos exemplares bem<br />

<strong>de</strong>senvolvidos que tive occasião <strong>de</strong> ver <strong>de</strong> différentes localida<strong>de</strong>s julgo não haver<br />

duvida a respeito da existência d'esta varieda<strong>de</strong>.<br />

30. C. procumbens Fr. Nov. Fl. Suec. mant. I, p. 14; Mach. 1. c. p. 10;<br />

Wk. Lge. 1. c. (Lepidium procumbens L. Cod. η. 4680 ; Hutchinsia procumbens<br />

Desv. Journ. Ill, p. 168 ; Gr. Godr. 1. c. p. 148).<br />

Terrenos arenosos, principalmente salgados, cultivados, pastagens das<br />

regiões inf. e mais raro montan. Arred. <strong>de</strong> Faro, areaes (Welw.). — ann.<br />

Fev.­Outub. (n. v.)<br />

Hab. na Europa med. e austr., Oriente, Asia occid., Afr. boreal.<br />

XV. Ionopsidium Rchb. Pl. crit. VII, p. 26, t. 649<br />

31. I. acaule Rchb. 1. c. (Thlaspi ionopsidium Janka Crue, silic. Fl.<br />

Europ. Terméz. Fiiz. VII, p. 124; Th. minimum Lusitanicum cochliariae<br />

folio Tourn. Inst. 213; Cochliaria acaulis Desf. Fl. Atl. II, p. 69; C.<br />

Olisiponensis Brot. 1. c. p. 571; C. pusilla Brot. Phyt. Lusit. I, p. 100,<br />

t. 21 ; C. pusilla montana Grisl. Virid. Lusit. n. 377).<br />

Terrenos arenosos, calcareos e basalticos das regiões inf. e montan.<br />

Arred. <strong>de</strong> Lisboa : Bemfica, Porcalhota, Ajuda (Daveau), Cruz da Oliveira<br />

(R. da Cunha), Cintra (Welw., Brot.), Montagraço (Brot.), Setúbal (Daveau).—<br />

ann. Jan.­Abr. (v. s.)<br />

Hab. em Marrocos e provavelmente na Hespanha.<br />

XVI. Lepidium L. Gen. pl. η. 801<br />

Secç. I. Cardamon DC. Syst. Π, p. 533<br />

* 32. L. Sativum L. Cod. η. 4685 ; Brot. FI. Lusit. I, p. 567 ; DC. 1.<br />

c; Gr. Godr. 1. c. p. 149; Wk. Lge. 1. c. p. 782.


82<br />

Terrenos cultivados e húmidos da região inf., subspontanea por partes.<br />

Bragança (Ferreira), arred. <strong>de</strong> Grândola (Daveau). — ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Mastruço ordinário.<br />

Hab. na Persia e Egypto.<br />

Secç. II. Lepia DC. 1. c. p. 534<br />

ν 33. L. campestre R. Br. Hort. Kew. 1. c; DC. 1. c. p. S35 ; Gr. Godr.<br />

1. c. p. 149; Wk. Lge. 1. c. p. 783; Rchb. Ic. 1. c. f. 4214 (Thlaspi<br />

campestre L. Cod. η. 4702).<br />

Terrenos soltos e entulhos, bordas dos campos e dos caminhos das regiões<br />

inf. e montan. Cascaes (P. Coutinho). — ann. Març.­Maio (v. s.)<br />

Hab. em toda a Europa, Asia men. e Cáucaso.<br />

34. L. Iieteropliyllum Bth. Cat. Pyr. p. 95 ; Gr. Godr. 1. c; Wk. Lge. 1. c.<br />

(Thlaspi campestre Brot. 1. c. p. 568 ; Th. Vaccariaefolio Grisl. Virid.<br />

Lusit. n. 1391).<br />

a. Pyrenaicum Gr. Godr. 1. c. (Thlaspi heterophyllum DC. Fl.<br />

Fr. IV, p. 712).<br />

β. canescens Gr. Godr. 1. c. (Th. hirtum Sm. Fl. Brit, non L.)<br />

Pastagens, mattos, terrenos pedregosos e rochas, nas margens das torrentes<br />

das regiões montan, e alpina. — a. Bragança : capella da Senhora<br />

da Pieda<strong>de</strong>, etc. (Moller, P. Coutinho), Serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller),<br />

Bussaco (A. <strong>de</strong> Carv.), serra da Louzâ (Henriq.), Villar Formoso (R. da<br />

Cunha); — 3. Bragança: Montesinho (Ferreira), Adorigo (Schmitz), Leça<br />

e Boa Nova (Casimiro), Coimbra: Choupal (Moller), Alpedrinha (R. da<br />

Cunha), Portalegre: Casa Alta (R. da Cunha). — peren. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. e Inglaterra.<br />

Secç. ΠΙ. Lepidíastrum DC. 1. c. p. 547<br />

35. L. graminifolium L. Cod. η. 4689; Gr. Godr. 1. c. p. 152; Wk.<br />

Lge. 1. c. p. 785; Rchb. Ic. 1. c. f. 4218; Mach. 1. c. p. 11 (L. Iberis<br />

Cav. Prael. n. 924 e DC. Fl. Fr. IV, p. 705 non L.)<br />

Terrenos incultos e cultivados, caminhos das regiões inf. e montan.<br />

Arred. <strong>de</strong> Lisboa : Ajuda, Campoli<strong>de</strong> (Zugte, P. Coutinho), Setúbal ?<br />

(Welw). — peren Jul.­Setemb. (v. s.)<br />

Hab. na Europa med. e Austr., Asia men., Syria.<br />

36. L. latifolium L. Cod. η. 4687 ; Brot. 1. c. p. 567 ; DC. 1. c. p. 548 ;


83<br />

Gr. Godr. 1. c. p, 152; Wk. Lge. 1. c. p. 786; Rchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4219.<br />

Prados, pastagens húmidas, terrenos salsuginosos, margens dos rios e<br />

valias, sitios <strong>de</strong> cascalho, regiões inf. e montan. Braga, Porto (Welw.),<br />

Coimbra : Montes Claros, la<strong>de</strong>ira do Seminário (Brot., Mariz, Ferreira),<br />

Villa Franca <strong>de</strong> Xira (R. da Cunha), Caparica (Brot.), Beja : ribeira <strong>de</strong><br />

Fra<strong>de</strong>s (R. da Cunha), V. N. <strong>de</strong> Portimão (Welw.). — peren. Maio­Setemb.<br />

(v. v.) Erva pimenteira, erva serra.<br />

Hab. na Europa e em toda a zona mediterrânea, Tibet, Afghanistan.<br />

Secç. IV. Cardarm Desv. Journ. ΠΙ, p. 163<br />

37. L. Draba L. Cod. η. 4714; Brot. 1. c. p. 567; DC. 1. c. p. 529;<br />

Gr. Godr. I. c. p. 153; Wk. Lge. I. c. p. 788 (Cochlearia Draba L. Sp.<br />

pl. ed. 2; Cardaria Draba üesv. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4211).<br />

Entulhos, bordas dos caminhos e dos campos, pastagens das regiões<br />

inf. e montan. Arred. <strong>de</strong> Lisboa : Valle <strong>de</strong> Pereiro, Perna <strong>de</strong> Pau, campo<br />

<strong>de</strong> Ourique, Cruz da Oliveira, etc. (Brot., P. Coutinho, Daveau, R. da<br />

Cunha, 1). Sophia), serra <strong>de</strong> Monsanto (Moller), Cascaes (P. Coutinho).—<br />

peren. Abr.­Jun. (v. s.) Erva fome.<br />

Hab. em toda a Europa med. e austr., Asia occi<strong>de</strong>ntal.<br />

XVII. Senebiera P. Syn. II, p. 185<br />

38. S. Coronopus Poir. Diet. VII, p. 185; DC. Syst. II, p. 525; Gr.<br />

Godr. 1. c. p. 153; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4210 (Cochlearia<br />

Coronopus L. Cod. n. 4711; Coronopus Ruellii Gartn. ; Brot. I. c. p.<br />

565 ; C. vulgaris Desf.)<br />

Escombros, planícies e estradas da região inf. Coimbra : Balea, S. Clara,<br />

Almegue (Moller, Mariz), Buarcos (Schmitz, Moller), arred. <strong>de</strong> Lisboa e<br />

sul <strong>de</strong> Portugal (Brot., P. Coutinho), Lezíria <strong>de</strong> Azambuja (R. da Cunha).<br />

— ann. Maio­Jun. (v. v.)<br />

Hab. nos paizes do mundo antigo.<br />

39. S. didyma Pers. Syn. II, p. 185 ; Wk. Lge. 1. c; Mach. 1. c. p. 10<br />

(S. pinnatifida DC. 1. c. p. 523; Gr. Godr. 1. c. p. 154; Rchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4209; Lepidium didymum L. Cod. η. 491).<br />

Nos mesmos logares e região da espec. prece<strong>de</strong>nte, mas principalmente<br />

na zona do littoral. Régua (P. Coutinho), arred. do Porto : Urmar, Foz<br />

(Schmitz, Casimiro), Agueda (Henriq.), Coimbra: la<strong>de</strong>ira do Seminário,


84<br />

ponte da Cidreira (Moller, A. <strong>de</strong> Carv.), Figueira da Foz : Cabedêllo<br />

(Moller), Caneças (Daveau), Cascaes (P. Coutinho), Cova da Pieda<strong>de</strong> pr.<br />

d'Almada (R. da Cunha). — ann. Abr.­Agost. (v. s.)<br />

Hab. como a preced. nos mesmos paizes.<br />

b. Latiseptae<br />

Trib. VII. C a m e l i n e a e Bth. et Hook.<br />

XVIH. Camelina Crtz. Fl. Austr. I, p. 17<br />

,40. C. silvestris Wallr. Sched. 347; Gr. Godr. 1. c. p. 130; Wk. Lge.<br />

1. c. p. 789 (C. sativa Brot. 1. c. p. 564; Bss. Voy. bot. Esp. p. 49, non<br />

Crtz.; Myagrum sativum Cav. Ic. I, t. 66 non L.; M. silvestre C. Bauh.)<br />

Campos, pastagens e terrenos cultivados, logares arenosos e pedregosos,<br />

entre as searas das regiões inf. e montan. Norte <strong>de</strong> Portugal e arred. <strong>de</strong><br />

Coimbra (Brot.). — ann. Maio­Jun. (n. v.) Gergelim bastardo, ou Jorgelim<br />

<strong>de</strong> Laguna.<br />

Hab. na Hesp., Fr., Belg., Scandin., Alem. austr., Austr., Ital., Cors.,<br />

Hungr., Transilv., Russ. merid. e austral.<br />

OBSER. Segundo a opinião do sr. Lange, Pug. p. 267, confirmada pelo sr. M.<br />

Willkomm, Prod Fl. Hisp. III, 1. c, a Camelina sativa dos auetores antigos é com<br />

muita probabilida<strong>de</strong> a C. silvestris Wallr. não só porque esta ultima espécie é<br />

frequente na peninsula, mas também porque os botânicos que mo<strong>de</strong>rnamente têm<br />

percorrido a Hespanha não têm encontrado a verda<strong>de</strong>ira C. sativa. Não vi do nosso<br />

paiz espécie alguma do género Camelina, mas pela Diagnose <strong>de</strong> Brotero, Fl. Lusit.<br />

Î. c, pareeeu­me <strong>de</strong>ver chegar á mesma conclusão para Portugal. Assim a forma<br />

piriforme ou obconica das siliculas, e estas formando cachos terminaes longos e<br />

pouco <strong>de</strong>nsos, são caracteres que competem perfeitamente á C. silvestris e não á<br />

C. sativa Fr.<br />

XIX. Braya Strbg. Hppe. Diss. 1817, p. 155<br />

41. Β. pinnatiCda Koch Syn. ed. I, p. 50; Lge. Pug. p. 267; Wk. Lge.<br />

1. c. p. 790 (Sysimbrium pinnatifidum DC. FÍ. Fr. IV, p. 667 ; Arabis<br />

pinnatifida Lam. Diet.; A. Boryi Bss. Voy. bot. Esp. p. 26, t. 5 ; Mach.<br />

Cat. meth. pl. <strong>de</strong> Portugal p. 3).<br />

Nas fendas das rochas e sitios fragosos e húmidos da região alpina. Serra<br />

do Marão: Fraga da Ermida (Henriq.), serra da Estrella: Labrunhal, Canariz,<br />

Fonte dos Perus, Covão das Vaccas, Cova da Neve (Fonseca, Ferreira,<br />

Mach., R da Cunha). — peren. Jun.­Agost. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Pyreneus, Alpes, Appenin., Carpathos.


85<br />

Trib. VIII. S i s y m b r i e a e Bth. et Hook.<br />

XX. Malcolmia R. Br. H. Kew. IV, p. 121<br />

42. M. paryiflora R. Br. 1. c. ; DC. Syst. 1. c. p. 443 ; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 84; Mach. 1. c, p. 5;.Wk. Lge. 1. c. p. 792 (Hesperis parviflora DC.<br />

Fl. Fr. IV, p. 654 et Ic. Gall. rar. U 35).<br />

Areaes marítimos e região inf. Arred. <strong>de</strong> Mira : areias seccas pr. da<br />

Lagôa (Α. <strong>de</strong> Carv.), arred. <strong>de</strong> Coimbra (Henriq.), Gala e Cova pr. da<br />

Figueira da Foz (Α. <strong>de</strong> Carv., Moller), Buarcos (Henriq.). — ann. Març.­<br />

Agost. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. austr., Cors., Sard., Ital. med. e austr., Sicil., Asia<br />

men., Egypto, Algeria.<br />

43. M. littorea R. Br. 1. c. ; DC. Syst. 1. c. p. 443 ; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 84; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4373 (Cheiranthus littoreus L. Cod.<br />

n. 4820 ; Hesperis littorea Lam. Diet. ; Brot. 1. c. p. 577, excl. var.).<br />

α. vulgaris .<br />

3. alyssoi<strong>de</strong>s Bss. Voy. p. 24 (M. alyssoi<strong>de</strong>s DC. 1. c. p. 444).<br />

γ. Broussojictii Bss. 1. c. (M. Broussonetii DC. 1. c. p. 445).<br />

Nos areaes marítimos. — α. Esposen<strong>de</strong> (Sequeira), arred. <strong>de</strong> Lisboa:<br />

Algés (D. Sophia), Cabo Carvoeiro (Daveau), costa <strong>de</strong> Caparica (R. da<br />

Cunha), Villa R. <strong>de</strong> S. Antonio (Daveau, J. Guim.), cabo <strong>de</strong> S. Vicente<br />

(Wehv.); — β. Tróia pr. <strong>de</strong> Setúbal, Extremadura transtagana (Welw.),<br />

Trafaria e Alcochete (Brot., P. Coutinho); — γ. Pedroiços (Daveau), Barreiro<br />

(Welw.). — peren. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. em toda a zona mediterrânea occid. e na <strong>de</strong> Marrocos.<br />

44. M. maritima R. Br. 1. c; DC. 1. c. p. 441 ; Gr. Godr. 1. c. p. 84;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 793 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4372 (Cheiranthus maritimus L.<br />

Cod. 4815 ; Hesperis marítima Lam. Diet.; Brot. 1. c. p. 576).<br />

Nos areaes marítimos, quasi espontânea por partes, frequentemente cultivada<br />

nos jardins. Coimbra: Montes Claros (A. <strong>de</strong> Carv.), entre Cintra e<br />

Collares (Welw.), pr. <strong>de</strong> Beiern (Brot.). — ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. nas praias <strong>de</strong> Hesp., Fr. austr. e occid., Balear., Ital., Dalmácia,<br />

Grec, Archipel., Algeria.<br />

45. M. patula DC. Le p. 444; Wk. Lge. 1. c. (Hesperis patula Lag.<br />

in sched.; IL arenaria Lag. gen. et sp. n. 263).<br />

Campos e terrenos arenosos das regiões inf. e submontan. Regua (Fer­


86<br />

reira), margem do Douro: Pinhão (Ferreira), Pombal: areaes do Douro<br />

(Schmitz), Porto? (Brot.), Belvez pr. d'Abrantes (P. Coutinho), Villa<br />

Velha do Ródão (R. da Cunha), Reguengos, via férrea (Daveau), margem<br />

do Tejo: Villa Velha (R. da Cunha), Alcácer do Sal (Daveau), Meli<strong>de</strong>s<br />

(Welw.). — peren. Abr.­Outub. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

OBSERV. O dr. Brotero, Fl. Lusit. I, p. 577, consi<strong>de</strong>rou esta espécie como varieda<strong>de</strong><br />

da M. littorea B. Br. (Hesperts littorea Lam.).<br />

46. M. lacera DC. 1. c. p. 445; Wk. Lge. 1. c. (Cheiranthus lacerus L.<br />

Spec. pl. 926 non Syst. veg."; Hesperis lacera Lam. Diet. III, p. 322;<br />

Brot. 1. c; H. pinnatifida Desf. Cor. Tourn. 63, t. 47).<br />

Areaes marítimos e região inf. Margem do Guadiana : moinho do Escalda<br />

(C. <strong>de</strong> Ficalho, Daveau), arred. <strong>de</strong> Faro (Welw., J. Guim.). — ann.<br />

Jan.­Març. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

XXI. Sisymbrium L. Gen. pl. η. 813<br />

Secç. I. Ribera DC. Syst. II, p. 477<br />

ν 47. S. Lagascae Amo Fl. iber. VI, p. 529 ; Wk. Lge. 1. c. p. 796<br />

(S. runcinatum et hirsutum Lag.)<br />

β. hirsutum Coss. Not. pi. crit. p. 95 (S. hirsutum Lag. in Fl.<br />

Lag. in Fl. Hisp. ined. ap. DC. 1. c.)<br />

Campos incultos, caminhos e terrenos <strong>de</strong> cascalho das regiões inf. e<br />

montan. — β. Bragança (Ferreira), serra <strong>de</strong> Ficalho (Daveau). — ann.<br />

Març.­Maio (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e Algeria.<br />

48. S. polyceratium L. Cod. η. 4784; Brot. 1. c. p. 588; DC. 1. c.<br />

p. 479; Gr. Godr. 1. c. p. 93; Wk. Lge. 1. c. p. 797; jRchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4401.<br />

Rochedos e muros da região inf. Arredores da Gollegã (Hffgg.), arred.<br />

<strong>de</strong> Lisboa: Queluz (Daveau), Belém: calçada do Galvão (R. da Cunha).<br />

— ann. Abr.­Outubr. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. austr. e occid., Cors., Ital., Sicil., Daim., Grec,<br />

Turq., Asia menor.<br />

Secç. Π. Velaram DC. 1. c. p. 459<br />

49. S. officinale Scop. Fl. Carn. II, p. 26 ; DC. 1. c. p. 459 ; Gr. Godr.


87<br />

1. c. p. 93; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4401 (Erysimum officinale<br />

L. Cod. n. 4804; Brot. 1. c. p. 575).<br />

Terrenos soltos, muros, sebes das regiões inf. e submontan. Bragança:<br />

capella do Senhor dos Afflictos (Moller), Cabec. <strong>de</strong> Basto (D. M. Henriq.),<br />

arred. <strong>de</strong> Braga : Monte do Crasto (Sequeira), Agueda (Henriq.), Bussaco<br />

(Loureiro), Coimbra : arcos <strong>de</strong> S. Sebastião, Alpenduradas, Mainça (A. <strong>de</strong><br />

Carv., Moller, Ferreira), Goes (Henriq.), Castello Branco : matta do Castello<br />

(R. da Cunha), Lisboa : tapada d'Ajuda (Moller), Lezíria d'Azambuja<br />

(R. da Cunha), serra d'Arrabida (Moller). — ann. Jun.­Setemb. (v. s.)<br />

Rinchào.<br />

Hab. em toda a Europa e toda a zona mediterrânea.<br />

Secç. III. Mo DC. 1. c. p. 463<br />

ν 50. S. Austriacura Jacq. Fl. Austr. III, t. 262; Gr. Godr. 1. c. p. 95;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 798.<br />

a. g e nui num Gr. Godr. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4410.<br />

ß. acutangulum Koch Syn. Fl. Germ. ed. I, p. 47 (S. acutangulum<br />

DC. Fl. Fr. IV, p. 670; Rchb. lc. 1. c. f. 4412).<br />

Outeiros pedregosos, terrenos soltos, arenosos, sebes, bordas dos caminhos<br />

das regiões inf. c montan. — α. Margem do Douro: Pinhão (Ferreira);—<br />

3. Bragança: junto do Castello (Ferreira).—bisann. Maio­Jul.<br />

(v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Europa med., Ital. superior.<br />

51. S. Columnae Jacq. Fl. Austr. t. 323; DC. Syst. Π, p. 469; Gr.<br />

Godr. 1. c. p. 94; Wk. Lge. 1. c. p. 800; Rchb. Ic. 1. c. f. 4407 (Pachypodium<br />

Columnae Wbb. It. Hisp. p. 75).<br />

Terrenos alpestres, outeiros incultos, campos em pousio, caminhos e<br />

muros das regiões inf. e montan. Bragança (P. Coutinho, Ferreira).—<br />

bisann. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Europ. med. e em toda a zona mediterrânea.<br />

52. S. IrioL. Cod. η. 4796; Brot. 1. c. p. 588; Gr. Godr. 1. c. p. 95;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 801 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4408 (S. Erysimastrum Lam.<br />

Fl. Fr.ΤΙ, p. 521).<br />

Granitos <strong>de</strong>saggregados, terrenos soltos, muros, caminhos, terras cultivadas<br />

ou incultas da região inf. Bragança (P. Coutinho, Ferreira), arred.<br />

<strong>de</strong> Lisboa : aterro da Boa Vista, praia da Torre <strong>de</strong> Belém (P. Coutinho,<br />

R. da Cunha), Valle do Pereiro (Brot.), Évora (Daveau), Algarve: Villa<br />

Nova <strong>de</strong> Portimão (Daveau). — ann. e bisann. Març.­Agost. (v. s.)


88<br />

Hab. em quasi toda a Europa, em toda a zona mediterrânea, India bor.occi<br />

<strong>de</strong>ntal.<br />

83. S. SophiaL. Cod. n. 4794; Brot. 1. c. p. 587; Gr. Godr. 1. c. p. 16;<br />

Wk. Lge. 1. c.; Rchb. Ic, 1. c. f. 4405.<br />

Terrenos soltos, campos arenosos e pedregosos, caminhos, muros, região<br />

inf. Traz os Montes, Douro: Barca d'Alva (Brot.). — ann. Març.­Outub.<br />

(n.v.)<br />

Hab. na Europa e zona mediterrânea quasi toda, Asia austral.<br />

ΧΧΠ. Alliaria Adans. Farn. II, p. 418<br />

54. A. officinalis Andrz. Crucif. ap. M. Bieb. Fl. Taur. suppl. p. 445 ;<br />

DC. 1. c; W r<br />

k. Lge. 1. c. p. 803 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4579 (Erysimum Alliaria<br />

L. Cod. η. 4806 ; Hesperis Alliaria Brot. 1. c. p. 578 ; Sisymbrium<br />

Alliaria Scop. Carn. II, p. 26 ; Gr. Godr. 1. c. p. 95).<br />

Terrenos soltos e pedregosos, campos férteis, pastagens assombreadas,<br />

sebes, mattas das regiões inf. e montan. Bragança (P. Coutinho), entre<br />

França e Bragança (Ferreira), serra <strong>de</strong> Rebordãos (M. Paulino), Cabec.<br />

<strong>de</strong> Basto (D. M. Henriq.), Coimbra: Conraria (Brot.), Alcai<strong>de</strong> pr. do<br />

Fundão (B. da Cunha), ribeira <strong>de</strong> Niza pr. <strong>de</strong> Portalegre (Mach.).—<br />

peren. Abr.­Jul. (v. s.) Erva Alheira.<br />

Hab. em toda a Europa, Asia media e Persia.<br />

XXUI. Stenophragma Celak. Prodr. Fl. Bohem. p. 435<br />

55. St. Thalianum Cel. 1. c. p. 445 ; Wk. Lge. 1. c. p. 804 (Arabis<br />

Thaliana L. Cod. η. 4844 ; Brot. 1. c. p. 579 ; Gr. Godr. 1. c. p. 103 ;<br />

Sisymbrium Thalianum Gay et Monn. ap. Gaud. Fl. Helv. IV, p. 348 ;<br />

Conringia Thaliana Rchb. Fl. Germ. Ic. 1. c. f. 4380 ; Bursa Pastoris minor<br />

Grisl. Virid. Lusit. n. 240).<br />

Terrenos arenosos das regiões inf., montan, e alpina. Bragança : ponte<br />

<strong>de</strong> S. Jorge, etc. (Moller, P. Coutinho), serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller), Braga<br />

(Sequeira), Adorigo (Schmitz), Marvão, Castello Mendo (R. da Cunha),<br />

Coimbra: Cellas, Fonte da Cheira, Choupal (A. <strong>de</strong> Carv., Moller), Cintra<br />

(Welw.). — ann. Març.­Agost. (v. v.)<br />

Hab. na Europa, America boreal.<br />

XXIV. Erysimum L. Gen. pl. η. 814<br />

56. E. australe J. Gay Erysim, diagn. p. 6; Gr. Godr. I. c. p. 88; Wk.


89<br />

Lge. 1. c. p. 806 (E. canescens DC. Syst. II, p. 501 ; Bss. Voy. bot. Esp.<br />

p. 31; Webb It. p. 75; E. virgatum Brot. 1. c. p. 575; Cheiranthus<br />

hieracifolius var. γ. e &· Lois. Fl. Gall. II, p. 76).<br />

α. ramo s um (Ε. lanceolatum Colm. Cat. teste Costa),<br />

ß. simplex Wk.<br />

Terrenos pedregosos, calcareos, e raro schistosos, campos e outeiros<br />

áridos das regiões inf., montan, e alpina. — α. Serra da Estrella: Teixoso,<br />

Lapa dos Dinheiros, Senhora do Desterro, Manteigas (Henriq., Daveau,<br />

R. da Cunha), Covilhã : Sete Fontes (R. da Cunha), entre Ceia e Sabugueiro<br />

(Link); — β. serra da Estrella: Cântaro magro (R. da Cunha).—<br />

peren. Abr.­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. austr., Sicilia.<br />

57. E. Iinifolium J. Gay Erys. nov. p. 3 ; Coss. Not. pl. crit. p. 96 e<br />

143; Mach. 1. c. p. 7; Wk. Lge. 1. c. p. 807 (Cheiranthus linifolius P.<br />

Syn. II, p. 201; DC. Syst. II, p. 185; Hesperis linifolia Pourr. ap.<br />

Desf. Cat. h. Paris, ed. 1, p. 129; H. repanda Lag. Nov. gen. et sp.<br />

n. 262).<br />

Rochas, penhascos das regiões montan, e alpina. Bragança : serra <strong>de</strong><br />

Montesinho, Rabal, Valle <strong>de</strong> S. Francisco, França (Moller, P. Coutinho,<br />

Ferreira), serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller), Adorigo (Schmitz), Villar Formoso:<br />

Valle d'AIpicao (R. da Cunha), serra da Estrella: Lagoa Escura,<br />

Manteigas, etc. (R. da Cunha, Fonseca), Castello Mendo: moita do Carvalho,<br />

Almeida: Valle <strong>de</strong> Marcos, Mido: S. Roque (R. da Cunha).—<br />

peren. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

ν 58. E. ochroleucum DC. Fl. Fr. IV, p. 658 ; Gr. Godr. 1. c. p. 89 ;<br />

Wk. Lge. I. c. p. 808 ; Relat. da exp. bot. á s. da Estrella n. 682<br />

(Cheiranthus ochroleucus DC. Syst. II, p. 181 ; Ch. alpinus Lam. Diet.)<br />

α. genuinum Godr.<br />

Nas fendas das rochas e terrenos calcareos das regiões montan., subalpina<br />

e alpina. — a. Serra da Estrella : S. Romão e Sabugueiro (Fonseca,<br />

Ferreira). — peren. Maio­Jun. (v, s.)<br />

Hab. na Hesp., Pyreneus, Alpes, Carpathos.<br />

Trib.' IX. AraTbi<strong>de</strong>ae Bth. et Hook.<br />

XXV. Cheiranthus R. Br. H. Kew. IV, p. 118<br />

59. Ch. Cheiri L. Cod. n. 4812; Brot. Fl. Lusit. I, p. 576; DC. Syst.<br />

II, p. 179; Gr. Godr. Fl. Fr. I, p. 86; Rchb. Ic. II, f. 4347,


90<br />

Subspontanea nos muros, fendas das pedras das regiões inf. e submontan.<br />

Serra da Estrella : Valhelhas ; Castello Branco : matta do Castello (R. da<br />

Cunha), Palmella (Brot.). — peren. Abr.­Maio (v. v.) Goiveiro amarello.<br />

Hab. em toda a Europa austr., med. e occi<strong>de</strong>ntal.<br />

XXVI. Mattbiola R. Br. 1. c. p. 119<br />

Secç. I. Pachynotum DC. 1. c.<br />

60. M. incana R. Br. 1. c. ; DC. 1. c. p. 163; Gr. Godr. 1. c. p. 85;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 810; Rchb. Ic. 1. c. f. 4354 (Cheiranthus incanus<br />

L. Cod. η. 4817 ; Hesperis violarea Lam. Diet. III, p. 323; Brot. 1. c.<br />

p. 577).<br />

Fendas dos rochedos e dos muros da zona littoral. Coimbra : muralhas<br />

d'Alegria (subspontanea), Almada (Daveau), Villa Nova <strong>de</strong> Portimão<br />

(Welw.). — peren. Març.­Abr. (v. v.) Goiveiro encarnado.<br />

Hab. na Hesp., Fr. occid. e austr., Cors., Sar<strong>de</strong>n., Sicil., Grécia, Creta,<br />

Chypre, Balear., Canárias.<br />

ν 61. M. sinuata R. Br. 1. c; DC. 1. c. p. 167; Gr. Godr. 1. c. p. 85;<br />

Vis. Fl. Daim. III, p. 124; Rchb. Ic. 1. c. f. 4350 (Cheiranthus sinuatus<br />

L. Cod. n. 4824).<br />

ß. glandulosa (M. glandulosa Vis. 1. c. t. 22, f. 1).<br />

Areaes da zona littoral. — B. Praia da Vieira pr. da foz do Liz (Β.<br />

Gomes). — bisann. Maio­Jun. (v. s. var. β.)<br />

Hab. na zona mediterrânea <strong>de</strong> toda a Europa.<br />

Secç. II. Acinotum Wk.<br />

62. M. tristis R. Br. I. c; DC. 1. c. p. 172 ; Bss. Voy. bot. Esp. p. 22;<br />

Gr. Godr. 1. c. p. 86; Rchb. Ic. 1. c. f. 4348; Wk. Lge. 1. c. p. 811<br />

(Cheiranthus tristis L. Cod. η. 4821 ; Hesperis angustifolia Lam. Diet. III,<br />

p. 322 ; Brot. 1. c).<br />

Outeiros gypsaceos e argillosos, solo arenoso, pedregoso, calcareo e arido<br />

das regiões inf. e montan. Bragança (P. Coutinho), entre França e Bragança<br />

(Ferreira), margens do Douro pr. do Porto (Brot., C. Barbosa),<br />

serra da Estrella (R. da Cunha), serra d'Arrabida (Welw.), areaes <strong>de</strong> Cezimbra<br />

(Rrot.). — peren. e lenhosa. Abr.­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. austr., Sicil., Grec, Turq., Asia men., Afr. boreal.


91<br />

ν 63. M. parviflora R. Br. I. c; DC. 1. c. p. 176 ; Wk. Lge. 1. c. p. 812<br />

(Cheiranthus parvifiorus Schousb. in Schrad. Journ. Ill, p. 369 ; Hesperis<br />

parviflora Poir. non DC.)<br />

Terrenos arenosos, pedregosos, campos incultos e áridos da região inferior.<br />

Algarve: estrada <strong>de</strong> S. João da Venda a Loulé (Daveau). — ann.<br />

Abr.­Maio (v. s.)<br />

Hab. na zona mediterrânea occid. e austr., Canárias.<br />

XXVII. Barbarea R. Br. Hort. Kew. IV, p. 109<br />

64. B. vulgaris R. Br. 1. c. ; DC. 1. c. p. 206 ; Gr. Godr. 1. c. p. 90 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4356 (Erysimum Barbarea L. Cod.<br />

η. 4805 ; Brot. 1. c. p. 575 ; Sisymbrium Barbarea Crtz.)<br />

Prados e sitios húmidos da região inf. Ourentam pr. da ponte <strong>de</strong> Vagos<br />

(A. <strong>de</strong> Carv.), Bussaco (Mariz), Eiras pr. <strong>de</strong> Coimbra (Ferreira). — bisann.<br />

Abr.­Jun. (v. v.) Erva <strong>de</strong> S. Barbara.<br />

Hab. em quasi toda a Europa e Asia boreal.<br />

ν 65. Β. intermedia Bor. Fl. du centr. Fr. II, p. 48 ; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 91 ; Wk. Lge. 1. c. p. 813 (B. Augustana Bss. Diagn. pl. orient. I, 1,<br />

p. 69 ; B, stricta Wk. Sert. p. 7).<br />

Rochas graníticas, terrenos áridos e cultivados das regiões inf. e montan.<br />

Bragança (P. Coutinho, Ferreira), serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller), Almeida:<br />

Portas da Cruz (R. da Cunha).—bisann. Jun.­Agost. (v. s.)<br />

Hab. nos Pyreneus, montes da Sicilia.<br />

66. B. praecox R. Br. 1. c; DC. 1. c. p. 207; Wk. Lge. 1. c; Mach, 1.<br />

c. p. 2; Rchb. Ic. 1. c. f. 4358 (Erysimum praecox Sm. Fl. Brit. II.<br />

p. 707; DC. Fl. Fr. IV, p. 661; Barbarea patula Fr.; Gr. Godr. 1. c. p. 92).<br />

Sitios húmidos da região montan. Arred. do Porto (Schmitz), Otta<br />

(Welw.). — bisann. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Ingl., Scandin., Alem. occid., Italia, Afr. boreal,<br />

Canárias.<br />

XXVni. Nasturtium R. Br. Hort. Kew. ed 2, IV, p. 110<br />

67. Ν. asperum Coss. Not. pl. crit. 27, non Bss.; Wk. Lge. 1. c. p. 814<br />

(Sisymbrium asperum L. Cod. η. 4793 ; DC. Syst. II, p. 473 ; Gr. Godr,<br />

1. c. p. 94).


92<br />

Terrenos arenosos e húmidos, ribeiras e regatos das regiões inf. e<br />

montan. Bragança (Möller, P. Coutinho, Ferreira), Villar Formoso : tapada<br />

do Monteiro (R. da Cunha), serra da Estrella : Manteigas, Cântaro Gordo ;<br />

Castello Branco, Alcai<strong>de</strong> (R. da Cunha). — ann. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e França.<br />

68. N. Boissieri Coss. 1. c. pag. 26 ; Wk. Lge. 1. c. (N. asperum Bss.<br />

Voy. bot. p. 28, excl. synon. Linnaean.; Sisymbrium asperum Brot. 1. c.<br />

p. 588).<br />

Logares húmidos e ribeiras das regiões montan, e subalpina. Coimbra<br />

(Brot.), arred. <strong>de</strong> Lisboa: Montelavar, etc. (Brot., Welw., R. da Cunha),<br />

serra <strong>de</strong> Cintra (Daveau), serra <strong>de</strong> Monsanto (Moller, R. da Cunha),<br />

Cascaes (P. Coutinho). — ann. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

69. N. officinale R. Br. 1. c; DC. 1. c. p. 188; Gr. Godr. 1. c. p. 98;<br />

Wk. Lge. 1. c. (Sisymbrium Nasturtium L. Cod. η. 4777; Brot. I. c.<br />

p. 587).<br />

a. gen ui num Gr. Godr.; Rchb. Ic. 1. c. f. 4359.<br />

ß. si ifolium Steud. Nomencl. (N. siifolium Rchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4361).<br />

Nas fontes, ribeiros, poços e terrenos encharcados das regiões inf. e<br />

montan. — a. Esposen<strong>de</strong> (Sequeira), Alcabi<strong>de</strong>que pr. <strong>de</strong> Con<strong>de</strong>ixa (Moller),<br />

serra da Estrella (F. da Fonseca), Castello Branco (R. da Cunha), arred.<br />

<strong>de</strong> Lisboa: ribeira d'Algés (1). Sophia), serra <strong>de</strong> Monsanto (Moller), serra<br />

<strong>de</strong> Cintra (Welw.), entre o Barreiro e Lavradio (Moller), Beja : ribeira <strong>de</strong><br />

Fra<strong>de</strong>s (R. da Cunha); — β. Bragança: Sabor (Moller), arred. <strong>de</strong> Coimbra:<br />

rib. <strong>de</strong> Coselhas, Ameal (Moller, Ferreira), Buarcos (A. <strong>de</strong> Carv.),<br />

arred. <strong>de</strong> Serpa (C. <strong>de</strong> Ficalho). — peren. Maio­Jul. (v. v.) Agrião.<br />

Hab. em toda a Europa e por quasi toda a terra.<br />

XXIX. Turritis L. gen. pl. 819<br />

70. T. glabra L. Cod. η. 4845 ; Brot. 1. c. p. 578 ; DC. Syst. II,<br />

p. 211 ; Wk. Lge. 1. c. p. 815 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4346 (Arabis perfoliate<br />

Lam. Diet. I, p. 219 ; Gr. Godr. 1. c. p. 103).<br />

Terrenos relvosos, pedregosos, collinas abrigadas da região montan.<br />

Serra <strong>de</strong> Rebordãos (Ferreira), serra da Estrella: Manteigas, etc. (Brot.).<br />

— bisann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. em quasi toda a Eoropa e parte da Asia.


93<br />

XXX. Arabis L. gen. pl. 818<br />

ν 71. Α. sagittata DC. Syst. II, p. 221 ; Gr. Godr. 1. c. p. 102; Wk.<br />

Lge. 1. c. p. 816; Rchb. Ic. 1. c. f. 4343 (A. virgata «. Lois. Fl. Gall.<br />

II, p. 72; Turritis multillora Lap. Hist. abr. Pyr. p. 386).<br />

Bosques, planícies arborisadas, collinas pedregosas das regiões inf. e<br />

montan. Bussaco (Loureiro). — bisann. Abr.­Jun. (v. s.)<br />

Hab. em quasi toda a Europa.<br />

72. A. hirsuta Scop. Fl. Carn. II, p. 30 ; Nyman Consp. Fl. Europ.<br />

ed. 2 p. 32 (A. sagittata ß. exauriculata Wk. Lge. 1. c. p. 817 ; Turritis<br />

hirsuta Brot. 1. c. p. 578).<br />

Sebes, rochas, mattas, muros das regiões inf. e montan. Bragança (M.<br />

Paulino, P. Coutinho), serra do Gerez: Torgo (Moller), Adorigo (Schmitz),<br />

Coimbra : Penedo da Meditação, Santo Antonio dos Olivaes (Bruno,<br />

Moller), margens do Mon<strong>de</strong>go: Moinho do Almoxarife (A. <strong>de</strong> Carv.),<br />

Ponte da Murcella (Ferreira), serra da Estrella : Paradas (Fonseca), Castello<br />

Branco: monte Fidalgo (R. da Cunha).—bisann. Abr.­Jun. (v. s.)<br />

Hab. como a prece<strong>de</strong>nte em quasi toda a Europa.<br />

OBSERV. O sr. Nyman julga a Turritis hirsuta Brot, synonymo da Arabis Lusitanica<br />

Bss. Ora estas duas espécies são perfeitamente distinctas <strong>de</strong>vendo consi<strong>de</strong>rar­se<br />

a primeira como synonymo da A. hirsuta Scop., o que por outra parte é<br />

confirmado pela diagnose da. Flora Lusitanica I, p. 578.<br />

73. A. Lusitanica Bss. Diagn. pl. Orient, nov. III, Ser. II, η. 1, p. 20 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 828.<br />

Terrenos arborisados, outeiros, campos incultos das regiões inf. e submontan.<br />

Caxarias (Daveau), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Montelavar (R. da Cunha),<br />

Villa Franca <strong>de</strong> Xira (P. Coutinho), serra <strong>de</strong> Monsanto, tapada d'Ajuda<br />

(R. da Cunha, Moller), arred. <strong>de</strong> Cascaes (P. Coutinho), serra <strong>de</strong> Cintra<br />

(Welw., Daveau). — peren. bisann. Abr.­Jun. (v. s.)<br />

Hab. provavelmente na Hespanha.<br />

74. A. muralis Bert. Dec. Ital. II, p. 37; DC. 1. c. p. 224; Gr. Godr.<br />

1. c. p. 102; Mach. 1. c. p. 3 ; Wk. Lge. 1. c. p. 817; Rchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4339 (Turritis hirsuta var. c. Vill. Dauph. Ill, p. 323).<br />

Muros, fendas das rochas, terrenos pedregosos da região montan. Serra<br />

do Gerez : Torgo (Moller), cumiadas da serra d'Arrabida e <strong>de</strong> S. Luiz :<br />

alto do Formosinho, etc. (Daveau, Welw.). — peren. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Balear., Fr. austr. e orient., Suissa, Ital., Cors., Sicil.,<br />

Dalm., Grécia.


94<br />

ν 75. Α. steiiocarpa Bss. Reut. Diagn. p. 4; Cut. Fl. Madrit. p. 133;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 820.<br />

Região montan. Serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller). — bisann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

XXXI. Cardamine L. Gen. pl. 812<br />

Secç. I. Eucardamine Godr. 1. c. p. 106<br />

76. C. pratensis L. Cod. n. 4774; Brot. Fl. Lusit. I, pr. 583 ; DC. 1. c.<br />

p. 256; Gr. Godr. 1. c. p. 108; W :<br />

k. Lge. 1. c. p. 824; Rchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4308.<br />

Prados húmidos, terrenos relvosos, arborisados das regiões inf. e montan.<br />

Villa Real (Ferreira), arred. <strong>de</strong> Braga: monte do Crasto (Sequeira), Leça<br />

do Balio (C. Barbosa), arred. <strong>de</strong> Coimbra : Rol (Ferreira), entre o Choupal<br />

e Pereira, (Brot., A. <strong>de</strong> Carv.), serra da Louzã (Brot., Henriq.), serrada<br />

Estrella (Brot.), Cintra (Brot., Welw.). — peren. Maio­Jun. (v. s.) Cardamine.<br />

Hab. em quasi toda a Europa.<br />

Secç. II. Cardaminoi<strong>de</strong>s Godr. 1. c. p. 109<br />

77. C. hirsuta L. Cod. η. 4773; Brot. 1. c. ; DC. 1. c. p. 259 ; Gr.<br />

Godr. 1. c; Wk. Lge. 1. c. p. 825 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4304 (C. intermedia<br />

Hörnern. Oec. plant, p. 714).<br />

Prados húmidos, logares assombreados, pedregosos, arenosos, rochas,<br />

muros, bordas dos ribeiros das regiões inf. e montan, <strong>de</strong> todo Portugal.<br />

Bragança: ponte <strong>de</strong> S. Jorge, etc. (Moller, M. Paulino, P. Coutinho),<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Couceiro), arred. <strong>de</strong> Braga (Sequeira), Bussaco (Loureiro),<br />

Vacariça (Botelho), Coimbra : estrada <strong>de</strong> Cellas, Choupal (Moller,<br />

A. <strong>de</strong> Carv.), Ponte da Murcella (Ferreira), serra da Estrella : S. Romão<br />

(Ferreira), Fundão: Carqueijeira; Alcai<strong>de</strong>: Ribeira Velha; Castello Branco:<br />

Tapada da Mina; Alpedrinha: Bilros (R. da Cunha), Cintra (Welw.),<br />

arred. <strong>de</strong> Grândola: serra da Caneira (Daveau), Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong> (R. da<br />

Cunha), Serpa (Daveau). — ann. Fever.­Maio (v. v.) Agrião menor.<br />

Hab. em toda a Europa e Afr. boreal.<br />

v78. C. silvatica Lk. ap. Hoffm. Phyt. BI. I, p. 50; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 109; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4303.<br />

Sitios húmidos, arborisados, das regiões inf., montan, e alpina. Arred.


95<br />

<strong>de</strong> Bragança: Castro (Ferreira), Cabeceiras <strong>de</strong> Basto (D. M. Henriq.),<br />

abas da serra da Estrella: Teixoso (R. da Cunha). — bisann. Abr.­Jun.<br />

(v. s.)<br />

Hab. na Europa bor. e media.<br />

Trib. X. Alyssineae Bth. et Hook.<br />

XXXII. Limaria L. Gen. pl. η. 809<br />

79. L. rediviva L. Cod. n. 4756; Brot, manuscr.; DC. Syst. II, p. 281;<br />

Gr. Godr. 1. c. p. 112; Mach. 1. c. p. 4; Wk. Lge. 1. c. p. 828; Rchb.<br />

Ic. 1. c. f. 4290 (L. odorata Lam. Fl. Fr.; Bulbonach perenne Grisl. Virid.<br />

Lusit. n. 236).<br />

Sitios relvosos, arborisados e sombrios da região montan. Monte <strong>de</strong> N.<br />

Senhora das Necessida<strong>de</strong>s, Silves ; Moimenta da Beira : Villa da Ponte<br />

(Brot.). — peren. Abr.­Maio (n. v.)<br />

Hab. na.Hesp., Fr., Europ. med., Ital., Dalmácia.<br />

80. L. biennis Mnch. Meth. 261; DC. 1. c. p. 282; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 113 ; Wk. Lge. 1. c. p. 829 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4289 (L. annua L. Cod.<br />

n. 4757 ; L. inodora Lam. 1. c. ; Bulbonach seu Lunaria Graeca annua<br />

Grisl. Virid. Lusit. n. 235).<br />

Sitios relvosos e assombreados das regiões inf. e montan. Castello<br />

Branco : matta do Castello (R. da Cunha), cultiva­se nos jardins. — bisann.<br />

Abr.­Maio (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Ital., Daim., Hungr., Turq., Grécia.<br />

XXXIII. Alyssum L. Gen. pl. η. 805<br />

Secç. I. Odontarrhena C. A. Mey. ap. Led. Fl. Alt. III, p. 58<br />

81. A. serpyllifolium Desf. Fl. Atl. II, p. 70; DC. 1. c. p. 306; Wk.<br />

Lge. 1. c. p. 831 (A. alpestre Brot. 1. c. p. 557; Bss. Voy. bot. p. 43).<br />

a. incanum Bss. Voy. suppl. p. 717.<br />

Penedias calcareas abrigadas, terrenos arenosos, pedregosos das regiões<br />

inf., montan, e alpina. — a. Bragança: Campo Redondo, etc. (Hffgg.,<br />

Moller, P. Coutinho, Ferreira). — lenhosa. Abr.­Agost. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., e Marrocos.<br />

82. Λ. campestre L. Cod. η. 4736; DC. 1. c. p. 314; Gr. Godr. 1. c.


96<br />

p. 115; Wk. Lge. 1. c. p. 833; Rchb. Ic. 1. c. f. 4270 (A. collinum<br />

Brot. Phyt. Lusit. II, p. 209, t. 190; A. montanum Brot. Fl. Lusit. I,<br />

p. 559). ,<br />

Campos arenosos, outeiros pedregosos e áridos, terrenos calcareos e<br />

estereis das regiões inf. e montaû. Morte<strong>de</strong> (A. <strong>de</strong> Carv.), arred. <strong>de</strong> Lisboa<br />

: serra <strong>de</strong> Monsanto, entre Belém e Ajuda (P. Coutinho, Mendonça),<br />

Bemfica (Welw.), arred. <strong>de</strong> Serpa, terrenos salgados (Ficalho, Daveau),<br />

arred. <strong>de</strong> Faro : S. Antonio do Alto (J. Guim.). — ann. Març.-Maio (v. s.)<br />

Hab. em toda a Europa med. e austr. Armenia, Asia'men., Palestin.,<br />

Persia.<br />

OBSERV. O Alyssum collinum Brot, não pô<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar-se espécie différente do<br />

A. campestre L. porque os caracteres differenciaes que Brotero assigna, Phyt.<br />

Lusit. 1. c, não são bastantes para estabelecer a sua distincção especifica. Pelo<br />

exame a que procedi em exemplares <strong>de</strong> todas as localida<strong>de</strong>s acima citadas, cheguei<br />

a concluir que esses caracteres não são permanentes mesmo nos différentes indivíduos<br />

da mesma localida<strong>de</strong>. Assim os apêndices estaminaes dos filetes menores<br />

são umas vezes livres e inteiros, outras levemente serrilhados no apice e outras<br />

soldados na base e <strong>de</strong>nticulados regular ou irregularmente com dois ou très <strong>de</strong>ntes,<br />

exactamente como observei em exemplares colhidos em Hespanha, etc. Por outro<br />

lado a <strong>de</strong>pressão das siliculas na base do estilete não constitue uma chanfradura<br />

como se vê nos fructos do A. calycinum L. É um pequeno corte, que também não<br />

é constante, em tudo egual ao das siliculas do A. campestre L. <strong>de</strong> Murcia, Granada<br />

e outras localida<strong>de</strong>s.<br />

Acho, pois, muito justificado o parecer do sr. Nyman, Gonsp. Fl. Europ. 2 ed.<br />

p. So, em reputar o A. collinum Brot, uma forma do A. campestre L., o que, além<br />

d'isso, é a confirmação das observações do distincto botânico o sr. Boissier, Fl.<br />

Orient. I, p. 284, que consi<strong>de</strong>ra o A. campestre L. como uma espécie muito variável,<br />

não no porte, mas no indumento e caracteres dos estâmes.<br />

Secç. H. Psilonema Bss. Fl. Orient, I, p. 285<br />

83. A. hispidum Lose. Pard. mscr. (1850), litt, ad Wk. ; Wk. 111. Fl.<br />

Hisp. insul. Balear, p. 85 (A. Willkommii <strong>de</strong> Roem. ap. Wk. Enum. pi.<br />

p. 8 ; A. Granatense Lose. Pard. Ser. inconf. p. 7, Ser. imperf. p. 31 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 833, non Bss. Reut.)<br />

Terrenos cultivados, arenosos, estereis das regiões inf. e montan. Bragança<br />

: capella do Senhor dos Perdidos, etc. (P. Coutinho, Ferreira, M.<br />

Paulino), margens do Guadiana (Mach.). — ann. Fever.-Maio (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e Algeria.<br />

OBSERV. De,S. Martinho <strong>de</strong> Castello Branco e <strong>de</strong> Malpica proximo do Tejo vi<br />

specimens bastante incompletos d'um Alyssum, pertencente a secção Psilomena,<br />

muito affim do A. hispidum Lose. Pard. mas que diffère d'esta espécie pelo comprimento<br />

dos racimos, forma das siliculas e tenuida<strong>de</strong> das folhas. Diffère também<br />

do A. calycinum L., entre outros caracteres, pelo tamanho e forma das siliculas e<br />

pela posição levantada dos pedicellos.<br />

Não formei juizo por falta <strong>de</strong> elementos suflicientes


97<br />

XXXIV. Lobularia Desv. Journ. ΠΙ, p. 169<br />

84. L. maritima Desv. I. c.; Wk. Lge. 1. c. p. 836 (Clypeola maritima L.<br />

Cod. η. 4747 ; Alyssuin maritimum Lam. Diet. I, p. 98 ; Brot. FI. Lusit.<br />

I, p. 558; DC. Syst. II, p. 318; Gr. Godr. 1. c. p. 118; Koniga maritima<br />

R. Br.; Rchb. Ic. 1. c. f. 4266).<br />

Terrenos arenosos e pedregosos, outeiros scccos da região inf. e principalmente<br />

na zona littoral. Leça da Palmeira (G. Mesnier), S. Pedro pr.<br />

da Marinha Gran<strong>de</strong> (B. Gomes), Berlengas (Daveau), arred. <strong>de</strong> Lisboa:<br />

serra <strong>de</strong> Monsanto, tapada d'Ajuda (Welw., Daveau, Moller, R. da Cunha),<br />

Cascaes (P. Coutinho), costa <strong>de</strong> Caparica (R. da Cunha), Cacilhas (D. Sophia),<br />

Almada, serra d'Arrabida (Moller), Setúbal (C. Mach.), arred. <strong>de</strong><br />

Cezimbra (Moller). — lenhosa Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. em toda a zona mediterrânea da Europa, Egypt., Balear., Canárias.<br />

XXXV. Draba L. Gen. pl. 800<br />

85. D. muralis L. Cod. η. 4673 ; Brot. 1. c. p. 559 ; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 124; Wk. Lge. 1. c. p. 841 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4235.<br />

Muros, terras <strong>de</strong> pousio, terrenos arenosos das regiões inf. e montan.<br />

Bragança (M. Paulino, P. Coutinho), Adorigo (Schmitz), serra do Pilar pr.<br />

do Porto, Areinho (C. Barbosa), Coimbra: Penedo da Meditação, etc.<br />

(Bruno, Mach.), Cintra (Brot.), Ameixoeira (Daveau), Montelavar (R. da<br />

Cunha). — ann. Abr.­Jul. (v. v.)<br />

Hab. em toda a Europa e Africa boreal.<br />

XXXVI. Erophila DC. Syst. II, p. 356<br />

86. Ε. venia Wk. Prodr. Fl. Ilisp. I. c. p. 841 (E. vulgaris DC. Syst.<br />

1. c. p. 352; Draba venia L. Cod. n. 4671; Brot. I. c. p. 559; Gr.<br />

Godr. 1. c. p. 125 ; Rchb. Ic. I. c. f. 4234).<br />

Terrenos cultivados, férteis, arenosos das regiões inf., montan, e raro<br />

alpin. Bragança (P. Coutinho, Ferreira), serra <strong>de</strong> Rebordãos (Möller),<br />

Adorigo (Schmitz), arred. <strong>de</strong> Coimbra: Cabrizes (Henriq.), Quinta <strong>de</strong> S.<br />

Jorge (Moller), Salvaterra <strong>de</strong> Magos (Brot.). — Jan.­Abr. (v. v.)<br />

Hab. em toda a Europa.<br />

XXXVII. Cochlearia L. Gen. pl. η. 803<br />

ν 87. C. Daiiica L. Cod. η. 4708 ; DC. 1. c. p. 366 ; Gr. Godr. 1. c. ;<br />

7


98<br />

Wk. Lge. 1. c. 843 ; Dav. Excurs. bot. il. Berleng. p. 6 ; Rchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4257.<br />

Praias do Atlântico. Porto (Johnston), Berlehgas (Daveau). — bisann.<br />

Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Ingl., Belg., Allein., Dinamarca.<br />

88. C. glastifolia L. Cod. η. 4713 ; Brot. 1. c. p. 571 ; DC. 1. c. p. 362;<br />

Gr. Godr. I. c p. 127; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4261.<br />

Terrenos pedregosos e húmidos, margens dos rios e fontes das regiões<br />

inf. e montan. Subspontanea nas margens do Douro, pr. do Porto (Brot.).<br />

Cultiva­se nos jardins. — peren. Jun.­Jul. (n. v.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. austr., Cors., Lombardia.<br />

XXXVTH. Rorlpa Bess. Enum. Volhyn.<br />

89. R. amphibia Bess. Enum. pl. Volh.; Gr. Godr. 1. c. p. 126 ; Wk.<br />

Lge. 1. c. p. 844 (Sisymbrium amphibium L. Cod. η. 4781; Camelina<br />

aquática Brot. 1. c. p. 564 ; Myagrum aquaticam Lam. Diet.; Nasturtium<br />

amphibium R. Br. H. Kew. 2 ed., IV, p. 110; Rchb. Ic. 1. c. f. 4363).<br />

Margens dos rios e aguas estagnadas dos poços e ribeiras da região<br />

inf. Arred. <strong>de</strong> Coimbra : margem do Mon<strong>de</strong>go, Guarda Ingleza (Brot., A.<br />

<strong>de</strong> Carv., Ferreira), Ameal (Moller), Formozelha (A. Barjona). — peren.<br />

Maio­Jul. (v. v.)<br />

Hab. na Hesp., Ingl., Fr., Europ. med. e bor., Ital., Cors., Russ. med.<br />

e austral.<br />

90. R. silvestris Wk. Prodr. Fl. Hisp. 1. c. p. 845 (Sisymbrium silvestre<br />

L. Cod. n.° 4780 ; Nasturtium silvestre R. Br. 1. c. p. 98 ; Mach.<br />

1. c. p. 2 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4368).<br />

Logares húmidos, margens dos rios, poços, das regiões inf. e montan.<br />

Arred. <strong>de</strong> Coimbra : Villa Franca, Choupal (A. <strong>de</strong> Carv., Moller), paul <strong>de</strong><br />

Fôja (Moller), Tancos, rochas das margens do Tejo (Daveau), Lezíria<br />

d'Äzambuja ; arred. <strong>de</strong> Lisboa: ribeira da Cruz Quebrada (R. da Cunha).<br />

— peren. Jun.­Setemb. (v. v.)<br />

Hab. nos paizes antece<strong>de</strong>ntes e na Turquia.<br />

Trib. XL Brassiceae Bth. et Hook.<br />

XXXIX. Eruoa DC. Syst. II, p. 636<br />

91. Ε. sativa Lam. Fl. Fr. II, p. 496; DC. 1. c. p. 637; Gr. Godr. 1.


99<br />

c. p. 75 ; Wk. Lge. 1. c. p. 848 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4421 (Brassica Eruca<br />

L. Cod. n. 4858; Brot. FI. Lusit. I, p. 581; Eruca grandiflora Cav.<br />

PraeL n. 955 ; E. latifolia sativa flore pallido Grisl. Virid. Lusit. n: 466).<br />

Terrenos pedregosos, cultivados, searas, caminhos, bordas dos campos<br />

da região inf. Pezo da Régua (Brot.), margem do Douro : Pinhão (Ferreira).—<br />

ann. Abr.­Setemb. (v. s.) Eruca.<br />

Hab. na^isp., Fr., Suiss., Ital. sup., Dalmácia.<br />

OBSERV. A julgar pelo exemplar único e fraco que possue o herbario do Jardim<br />

da Universida<strong>de</strong>, pronuncio­me pela Eruca sativa Lam., e não pela E. longirostris<br />

Uechtr. que o sr. Willkomm suppõe ser a que habita em Portugal. Consi<strong>de</strong>rando­se<br />

esta ultima espécie distincta da <strong>de</strong> Lamarck, o nosso exemplar apresenta os caracteres<br />

próprios da E. sativa, taes como os segmentos das folhas mais largos (caracter<br />

já notado por Grisley), assim como mais largo o limbo das pétalas, e o esporão<br />

da silica, <strong>de</strong>sguarnecida <strong>de</strong> pellos, mais curto que ella.<br />

Além d'isto a E. longirostris (Brassica Eruca Bss. Voy. bot. Esp. I, p. 41) habita<br />

<strong>de</strong> preferencia as regiões quentes e montanhosas da Andaluzia, emquanto que a<br />

E. sativa, apparece na região media da Hespanha, por tanto em latitu<strong>de</strong> mais próxima<br />

das províncias <strong>de</strong> Traz os Montes e Douro, on<strong>de</strong> até agora setem encontrado<br />

a nossa espécie.<br />

XL. Sinapis L. Gen. pl. 821<br />

Secç. I. Leucosinapis DC. Syst. II, p. 620<br />

92. S. alba L. Cod. η. 4863 ; Brot. I. c. p. 585 ; Gr. Godr. 1. c. p. 74;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 851 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4424 (Sinapi vulgare et album<br />

Grisl. Virid. Lusit. n. 1325).<br />

Cultivada e espontânea em sitios relvosos, campos, solo fértil dos bosques<br />

das regiões inf. e montan. Adorigo (Schmitz), Covilhã: S. Sebastião<br />

(R. da Cunha), Coimbra : cerca <strong>de</strong> S. Bento, Mainça, etc. (M. Paulino, C.<br />

Machado, Möller), Castello Branco : ribeira da Sapateira ; Malpica (R. da<br />

Cunha), Montemór­o­Novo (Daveau), Beja : valle <strong>de</strong> Aguilhão (R. da Cunha).<br />

— ann. Abr.­Jun. (v. v.) Mostarda branca.<br />

Hab. em toda a Europa med. e austr., Asia occi<strong>de</strong>ntal.<br />

Secç. H. Ceratosinapis DC. 1. c. p. 611<br />

93. S. arvensis L. Cod. η. 4860; Brot. 1. c. p. 584; DC. 1. c. p. 615;<br />

Gr. Godr. 1. c. p. 73 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4425 ; Wk. Lge. 1. c. (Brassica<br />

Sinapistrum Bss. Voy. p. 39).<br />

Terrenos cultivados e <strong>de</strong> cascalho, entre as searas :das regiões inf. e<br />

montan. Leziria d'Azambuja : valle gran<strong>de</strong> ; leziria <strong>de</strong> Villa Franca <strong>de</strong><br />

Xira ; S. José <strong>de</strong> Ribamar (R. da Cunha), Cercal pr. <strong>de</strong> Monte Junto (Daveau),<br />

Beja: Senhora do Carmo (R. da Cunha). — ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Europa toda, Asia occid., Afr. bor., Canárias.


100<br />

94­. S. Schkuhriana Rchb. Ic. 1. c. f. 4425, b. ; Wk. Lge. 1. c. p. 852<br />

(S. orientalis Brot. 1. c. ex p.; S. villosa Merat. Fl. Paris.; S. arvensis β.<br />

Schkuhriana Lge. Pug. p. 270 ; Brassica Sinapistrum 'i. Bss. Voy. p. 39).<br />

Nos campos da região inf. e perto do littoral. Serra <strong>de</strong> Monsanto<br />

(Moller), Barreiro, areias (Daveau), Beja: valle <strong>de</strong> Aguilhões (R. da Cunha).—<br />

ann. Maio­Setemb. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e Allemanna.<br />

Espécie <strong>de</strong> secção incerta<br />

95. S. laevigata L. Cod. η. 4872; Rrot. 1. c. p. 585; DC. 1. c. p. 611;<br />

Wk. Lge. 1. c. (S. cernua Poir. Diet. IV, p. 342 ex DC.)<br />

Terrenos da região montan. Serra do Gerez (Brot.). — ann. Estio (η. v.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

OBSERV. Não tem sido verificada a i<strong>de</strong>ntida<strong>de</strong> d'esta espécie, <strong>de</strong>scripta pouco<br />

<strong>de</strong>senvolvidamente por Linneu, Brotero e De Candolle. No resultado das ultimas<br />

herborisações feitas na seira do Gerez não encontrei crucifera da tribu das Brassiceas<br />

que se lhe possa referir.<br />

XLI. Brassica Gen. pl. η. 828 (ex p.)<br />

Secç. I. Sinapistrum Wk. Prodr. Fl. Hisp. 1. c. p. 854<br />

96. B. oxyrrhina Coss. Not. pl. crit. p. 26 ; Wk. Lge. I. c. (Heliophila<br />

bursipastorisfolia herb. Pourr. teste Lge. ; Sinapis oxyrrhina Arno Fl.<br />

Iber. VI).<br />

Nos areaes marítimos outeiros e campos arenosos da região inf. Cantanhe<strong>de</strong>:<br />

Bugalha (A. <strong>de</strong> Carv.), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Virtu<strong>de</strong>s ; Azambuja (B.<br />

Gomes, Daveau), Alfeite, sul da praia (R. da Cunha), Montargil (Cortezão),<br />

entre Alfarim e a Lagoa d'Albufcira (Moller), arred. <strong>de</strong> Coina (Welw.),<br />

Villa Real <strong>de</strong> S. Antonio (Bourg.), Sines (Winkler). — ann. Jan.­Maio<br />

(v. ..)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

97. B. sabularia Brot. 1. c. p. 582 e Phyt. Lusit. I, p. 97, t. 43 ; Wk.<br />

Lge. 1. c. p. 855 (Sisymbrium Parra L. Cod. n.° 4792; Rapistrum dissecto<br />

folio humistrato Grisl. Virid. Lusit. n. 1217).<br />

ß. papillaris Bss. Voy. bot. Esp. p. 36, t. 7 (B. papillaris Bss.<br />

El. n. 11).<br />

Campos, outeiros arenosos, incultos das regiões inf. e montan. Bragança<br />

pr. do Fervença, valle do Chorido (Moller, P. Coutinho), serra <strong>de</strong> Rebor­


101<br />

dâos (Moller), ' Adorigo (Schmitz), Bussaco (Loureiro), Villar Formoso:<br />

Folha d'Atalaia (R. da Cunha), Guarda (Daveau), Covilhã: S. Sebastião<br />

(R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Coimbra: S. Jorge, Villa Franca, Choupal (A.<br />

<strong>de</strong> Carv., Bruno, Moller), Ponte da Mucella : Moira morta (Ferreira),<br />

Goes : Ponte do Sótão (Henriq.), Alpedrinha : cabeço <strong>de</strong> S. Salvador (R.<br />

da Cunha), Castello Mendo, Celorico, Castello Branco : monte Brito (R. da<br />

Cunha), arred. <strong>de</strong> Lisboa: margem do Tejo, Alfeite, Palmella (Welw.,<br />

Daveau), Portalegre: Boi d'Agua, Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong>: Bom Jesus (R. da<br />

Cunha), Évora (Daveau); — β. Cabo <strong>de</strong> Sines (Welw.). — ann. Febr.­<br />

Maio (v. v.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

98. B. Tournefortii Gou. Ill, p. 44, t. 20 A ; DC. Syst. II, p. 602; Wk.<br />

Lge. 1. c. ; Mach. 1. c. p. 8 (Eruca erecta Lag. Nov. gen. et sp. n. 269;<br />

Sinapi Hispanicam minus raphanifolio Tourn. Inst.)<br />

Campos arenosos incultos, areaes marítimos, margens dos campos da<br />

região inf. Castello Branco : rio Ponsul (R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Lisboa :<br />

Barreiro (Moller), Faro (Machado). — ann., bisan. Fever.­Març. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Cors., Sard., Sicil., Napol., Grec, Creta, Caucas., Ásia<br />

men., Syria, Pers., Arab., Egypt., Algeria.<br />

99. Β. Valentina DC. 1. c. p. 603 ; Wk. Lge. 1. c. (Sisymbrium Valentinum<br />

L. Cod. n. 4791 ; Eruca hispida Cav. Prael. in 954 teste Lge.)<br />

β. pseudo erucastr um (B. Pseudo­Erucastrum Brot. Fl. Lusit.<br />

I, p. 581).<br />

Campos arenosos, incultos, terrenos pedregosos, assombreados, mattas<br />

das regiões inf. e montan. Adorigo (Schmitz), Pedras Salgadas (D. M.<br />

Henriq.), serra da Estrella: Valezim, covão do Boi, Sabugueiro, Manteigas,<br />

Guarda (Henriq , Ferreira,­Daveau), Covilhã: ribeira Beijames (R.<br />

da Cunha), Coimbra : S. Jorge, Choupal, etc. (A. <strong>de</strong> Carv., Moller, M.<br />

Paulino), serra da Louzã (Möller); — β. Bragança: pr. da ponte <strong>de</strong> S.<br />

Jorge, capella do Senhor dos Perdidos (Moller, P. Coutinho), Montesinho<br />

(Ferreira), serra da Estrella : covão das Vaccas (Ferreira), Coimbra : Penedo<br />

da Meditação (Ferreira), Santo Antonio dos Olivaes (Moller), Louzã<br />

(Moller), Ponte da Murcella (Ferreira), Castello Branco : ribeira da Dança<br />

(R. da Cunha), Celorico: Quelha da Fonte (R. da Cunha), Cezimbra (Daveau).—<br />

ann. Abr.­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha e Sicilia.<br />

OBSERV. A Brassica Valentina DC. tem muita affinida<strong>de</strong> com a B. Pseudo Erucastmm<br />

Brot. Apenas difterem em ter esta ultima a raiz perenne, o caule mais ou<br />

menos cespitoso, os pedúnculos e o limbo das pétalas um pouco maiores. Por<br />

esta circumstaneia reuno estas duas espécies em uma só, formando a varieda<strong>de</strong><br />

pseudo erucastrum como representante da espécie brotoriana.


102<br />

ν 100. Β. Cheiranthus Vill. Delph. III, p. 332, t. 36; DC. 1. c. p. 600;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 856 (Sinapis Cheiranthus Koch Deutsch. Fl. IV, p. 717;<br />

Rchb. Ic. 1. c. f. 4432 e 4433).<br />

α. genuin a Gr. Godr. 1. c.<br />

ß. cheir ant hi flora Gr. Godr. (B. Cheiranthiflora DC. Prodr. I,<br />

p. 216).<br />

γ. mont ana DC. Prodr. I, p. 216 (B. montana DC. Fl. Fl. IV,<br />

p. 651).<br />

Muros, escombros, bordas das estradas, terrenos arenosos e áridos das<br />

regiões inf., montan, e alpina. — α. Arred. <strong>de</strong> Bragança: serra <strong>de</strong> Montesinho<br />

pr. da povoação, rigueiro <strong>de</strong> Villar (Moller), serra do Caramulo,<br />

Dornas (Henriq.), Pinhal <strong>de</strong> Leiria (Pimentel), Cartaxo (Cardoso), Portalegre<br />

: S. Antonio (R. da Cunha);—β. serra do Gerez: Agua <strong>de</strong> Galo,<br />

Caldas, Torgo (Moller, D. M. Henriq, Ferreira), serra <strong>de</strong> Monchique<br />

(Bourg.) ; — γ. Bragança: ponte <strong>de</strong> S. Jorge; serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller),<br />

serra da Estrella: fraga da Cruz, fraga das Penhas (R. da Cunha), Villar<br />

Formoso: Valle Picão (R. da Cunha).— ann., bisann., peren. Jun­Setemb.<br />

(v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Aliem, occid., Ital. superior, etc.<br />

* 101. Β. Napus L. Cod. η. 4852; DC. Syst. II, p. 592; Wk. Lge. 1.<br />

c. p. 857; Rchb. Ic. 1. c. f. 4435.<br />

a. olei fera DC. 1. c.<br />

β. esculenta DC. 1. c. (Sinapis Napus Brot. 1. c. p. 586).<br />

Cultivada com frequência e subspontanea nos campos e terrenos férteis.<br />

— α. Cabo da Roca (Welw.);—β. arred. <strong>de</strong> Coimbra, etc. — ann.<br />

bisann. Març.­Abr. (v. v. var. β.) Nabiça, Nabo.<br />

Patria ignorada. Cultivada e subspontanea em quasi toda a Europa.<br />

102. B. asperifolia Lam. Diet. I. p. 746 ; Gr. Godr. 1. c. p. 76 ; Wk.<br />

Lge. 1. c.<br />

a. olei fera DC. Prodr. I, p. 214 (B. campestris L. Cod. n. 4849;<br />

Rchb. Ic. 1. c. f. 4434; DC. Syst. 1. c. p. 588).<br />

β. esculenta Gr. Godr. (B. Rapa L. Cod. n. 4853; Rchb. le 1.<br />

c. f. 4435; DC. Syst. 1. c. p. 590; Sinapis Rapa Brot. 1. c.)<br />

Campos relvosos das regiões inf. e montan. Cultivada. — α. arred. <strong>de</strong><br />

Coimbra (Moller), Mido : Touco (R. da Cunha); — β. Arred. <strong>de</strong> Coimbra,<br />

etc. — ann., bisann. Abr.­Maio (v. v.) Nabo redondo ou Turnepo dos Inglezes.<br />

Hab. cultivada em quasi toda a Europa, espontânea ou subspontanea<br />

na Hesp., Ingl., Escoe, Scàndin , Transilv., Armen., Syria, Mesopotam.,<br />

Egypte


103<br />

Secç. Π. Eubrassica Wk. 1. e. p. 858<br />

* 103. B. oleracea L. Cod. η. 4854; Brot. 1. c. p. 580; DC. Syst. 1.<br />

c. p. 583; J. Gay in Ann. sc. nat. I sér. VII, p. 416; Wk. Lge. I. c.<br />

p. 858 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4438.<br />

Cultivam­se nas hortas e campos em todo o Portugal muitas varieda<strong>de</strong>s<br />

d'esta espécie <strong>de</strong> que o Dr. Brotero cita algumas subvarieda<strong>de</strong>s. É também<br />

subspontanea. — ann., bisann , por vezes triann. (v. v.) Come.<br />

Hab. espont. nas rochas marítimas <strong>de</strong> Ingl., Fr. e Grécia.<br />

Secç. III. Pseudo Erucastrum Wk. 1. c. p. 859<br />

104. B. nigra Koch Deutschi. Fl. IV, p. 713; Gr. Godr. Le p. 77;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 860 (Sinapis nigra L. Cod. 4864 ; Brot. 1. c. p. 585 ;<br />

DC. Syst. II, p. 608 ; Rchb. le 1. c. f. 4427).<br />

Terrenos arenosos, pedregosos, cultivados, searas, caminhos da região<br />

inf. Leziria d'Azambuja : Valla Velha (R. da Cunha), S. Martinho do<br />

Porto, areias marítimas (Daveau). Cultiva­se nos jardins. —ann. Abr.­Maio<br />

(v. s.) Mostarda preta ou ordinária.<br />

XLn. Erucastrum Spenn. Fl. Frib. p. 945<br />

Secç. I. Hirschfeldia Mnch. Meth. 264<br />

105. E. incanum Koch Syn. Fl. Germ. ed. I, p. 56; Wk. Lge. 1. c. p.<br />

861 (Sinapis incana L. Cod. η. 4871 ; Brot. 1. c. ; Phyt. Lusit. II, p. 205,<br />

t. 172; DC. 1. c. p. 618; Rchb. le 1. c. f. 4423; Hirschfeldia adpressa<br />

Mnch. 1. e; Gr. Godr. 1. c. p. 78 ; Brassica adpressa Bss. 1. c. 38).<br />

β. dasycarpa Lge. Pug. p. 270.<br />

Terrenos arenosos, campos e outeiros pedregosos, bordas das estradas<br />

e dos campos das regiões inf. e montan, <strong>de</strong> todo o Portugal. Arred. <strong>de</strong><br />

Coimbra : Arregaça ; Amial, motas do Mon<strong>de</strong>go (Moller), Buarcos, cabo<br />

Mon<strong>de</strong>go (A. <strong>de</strong> Carv.), Marvão : Quinta Nova ; Almeida : muralhas (R.<br />

da Cunha), Cartaxo (Cardoso), Barquinha (Daveau), Lisboa, Cascaes (P.<br />

Coutinho), Cacilhas (R. Cunha), Cacellas (Welw.), Cezimbra (Daveau),<br />

Beja: Senhora do Carmo; Portalegre: Senhora da Penha (R. da Cunha),<br />

Faro (J. Guim.); — β. Torres Novas (R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Faro: Atalaia<br />

(J. Guim.). — bisann. Abr.­Julh. (v. v.)<br />

Hab. na Hesp., zona mediterrânea toda, Caucas., Mesopotamia.<br />

Secç. II. Euerucastrum Wk. Prodr. Lio.<br />

106. E. obtusangulum Rchb. Fl. Germ. exs. p. 693 et le 1. c. f. 4429;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 862 (Sisymbrium obtusangulum Lois. FI. Gall. II, p. 83;<br />

Brassica erucastrum L. Cod. u. 4857 ; DC. Syst. II, p. 600 ; Diplotaxis


104<br />

Erucastrum Gr. Godr. I. c. p. 81; Sisymbrium erucastrum Brot. Fl.<br />

Lusit. I, p. 588 non Poll.)<br />

Terrenos arenosos, campos incultos, alpestres e pedregosos, sebes, cômoros,<br />

bordas das vinhas das regiões inf. e montan. Cabo da Boca e<br />

outros pontos da Extremadura (Brot.), serra d'Arrabida (Welw.), Cezimbra<br />

e Zambujal (Daveau, Moller). — peren. Abr.­Jun. (v. s)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Belg., Allem, occid., Suissa, Ital. super , Polónia.<br />

OBSERV. O dr. Brotero cita na sua Flora o Erucastrum Pollichii Schimp. et<br />

Sperm. (Sisymbrium erucastrum Poll.), espécie certàmante tomada pelo E. obtusangulum<br />

Bchb. (S. obtusangulum Lois.). — A frequência d'esta ultima espécie em<br />

toda a peninsula, e a rarida<strong>de</strong> da primeira em Hespanha auctorisam­me este juizo,<br />

confirmado pelos caracteres (poucos em numero) apresentados por Brotero, e<br />

ainda pela visinhança das localida<strong>de</strong>s que cito das mencionadas na «Flora Lusitanica».<br />

XLIII. Diplotaxis DC. Syst. II, p. 628<br />

107. D. viminca DC. 1. c. p. 635 ; Gr. Godr. 1. c. p. 80 ; Wk. Lge. 1.<br />

c. p. 864; Mach. 1. c. p. 9. (Sisymbrium vimineum L. Cod. η. 4788, b;<br />

Eruca viminea Iberidis foleo, luteo flore Barr. Ic. 131).<br />

α. genuína Rchb. Ic. 1. c. f. 4416.<br />

β. confertiflora (Diplotaxis muralis Wk. pi. Balear, exs.<br />

η. 295).<br />

γ. i nt e gr i f ο 1 i a Lge. Pug. 273.<br />

Terrenos arenosos, cultivados, pedregosos, outeiros seccos, abrigados,<br />

das regiões inf. e monían. — a. Buarcos, praia (Moller), arred. <strong>de</strong> Lisboa<br />

Welw);—3. Cezimbra (Daveau, Moller), Cabo d'Espichel (Moller); —<br />

γ. serra <strong>de</strong> Monsanto: S. Anna do Arco, Valle d'Alcantara (Daveau).—<br />

ann. Maio­Jul.­Setennb. (v. s.)<br />

Hab. α. na Europa med. e austr., Asia men., Palest., Afr. boreal;<br />

ß. na Hespanha ; γ. nos mesmos paizes da var. a. e também na Syria e<br />

Palestina.<br />

ν 108. D. tenuifolia DC. 1. c. p. 632 ; Gr. Godr. 1. c. p. 80 ; Rchb. Ic.<br />

1. c. f. 4420 ; Wk. Lge. 1. c. p. 865 (Sisymbrium teiíuifolium L. Cod.<br />

η. 4782).<br />

Terrenos <strong>de</strong> cascalho, sebes, caminhos, muros, outeiros e campos argilloso­calcareos<br />

das regiões inf. e montan. Arred. <strong>de</strong> Setúbal: Tróia (Welw.).<br />

— peren. Abr.­Outub. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Ingl., Escoe, Europ. med., Ital., Dalm., Turq.,<br />

Asia men., Cáucaso.<br />

109. D. erucoi<strong>de</strong>s DC. 1. c, p. 631 ; Gr. Godr. 1. c. p. 81 ; Wk. Lge.


105<br />

1. c. p. 866 ; Mach. I. c. p. 9 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4422 (Sinapis erucoi<strong>de</strong>s L.<br />

Cod. n. 4869 ; Brassica erucoi<strong>de</strong>s Bss. Voy. bot. p. 33 ; Eruca latifolia<br />

Scalbricensis Grisl. Virid. Lusit. n. 467).<br />

Campos, terrenos arenosos, vinhas, sebes, muros da região inf. Arred.<br />

<strong>de</strong> Setúbal: Tróia (Welw.). — ann. Fl. quasi todo o anno (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. principalmente austral e na zona mediterrânea toda.<br />

110. D. virgata DC. 1. c. p. 631 ; Wk. Lge. 1. c; Mach. 1. c. (Sinapis<br />

virgata Cav. Prael. n. 961 ; Brassica virgata Bss. Voy. bot. p. 35).<br />

Terrenos cultivados, outeiros e campos arenosos, argillosos e gypsaceos,<br />

incultos, caminhos, muros da região inf. Castello Branco : S. Martinho ;<br />

Malpica pr. do Tejo, Niza (R. da Cunha), Lisboa, telhados e bordas das<br />

ruas (Welw., P. Coutinho, Daveau), Serpa (Daveau), Cabo <strong>de</strong> S. Vicente<br />

(Welw.). — ann. Fl. quasi todo o anno (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e na Algeria.<br />

111. D. catholica DC. 1. c. p. 632; Wk. Lge. 1. c. p. 867 (Sisymbrium<br />

catholicum L. Cod. n. 4800 ; Brot. 1. c. p. 587; Phyt. Lusit. II, p. 202,<br />

t. 171).<br />

β. bipinnatifida Kze. Chlor, η. 434.<br />

Campos, outeiros arenosos, seccos, cultivados, escombros, caminhos e<br />

muros da região inf. Agueda (Henriq.), arred. <strong>de</strong> Coimbra: Lor<strong>de</strong>mão,<br />

Choupal, Amial (Wenceslau, Moller, Ferreira), Buarcos (A. <strong>de</strong> Carv.),<br />

Alcai<strong>de</strong> : barroca do Chorão, Alpedrinha : valle das Cannas, Marvão : S.<br />

Salvador (R. da Cunha), Tancos (Daveau), Leziria d'Azambuja: valla do<br />

Tejo, Lizeirão (R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Alcantara (Daveau, P.<br />

Coutinho), Cacilhas (Welw), arred. <strong>de</strong> Setúbal: Tróia; Serpa (Daveau),<br />

arred. <strong>de</strong> Faro (Bourg., J. Guim.); — 3. De Almargem a Ollelas, Caneças<br />

(Daveau), Beja : herda<strong>de</strong> da Calçada (R. da Cunha). — ann. Dezemb.­<br />

Maio (v. v.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

OBSERV. FINAL. Comprehen<strong>de</strong> este catalogo das Cruciferas portuguezas Hi espécies,<br />

das quaes são 15 inteiramente novas para a nossa flora. Comprehen<strong>de</strong><br />

também bastantes varieda<strong>de</strong>s bem <strong>de</strong>finidas e novas para Portugal.<br />

Os botânicos que especialmente se teem <strong>de</strong>dicado na flora portugueza ao estudo<br />

d'esta família tem sido o dr. Brotero, os srs. M. Willkomm e Carlos Machado; o<br />

primeiro cita 67 espécies, o segundo 70 e o ultimo indica 84 espécies. O presente<br />

trabalho, apesar <strong>de</strong> ser consi<strong>de</strong>rado ainda como um subsidio para o estudo das<br />

nossas Cruciferas, menciona, com a <strong>de</strong>vida authenticida<strong>de</strong>, as espécies attribuidas<br />

a Portugal por aquelles auctores, e accrescenta algumas novida<strong>de</strong>s que interessam<br />

aos especialistas para a <strong>de</strong>finitiva organisação da"nossa flora.


106<br />

SUPPLEMBNTO<br />

ao n. I<br />

PAPILIONACEAE L. 1<br />

I. Scorpiurus L.<br />

3. S. muricata L.<br />

3. laevigata Bss. Voy. bot. Esp. p. 182.<br />

Sitios húmidos da região inf. Evora (Daveau). — ann. (η. v.)<br />

III. Hippocrepis L.<br />

7.« H. ciliata Willd. Mag. nat. Ges. Berlin 1808, p. 173; Gr. Godr.<br />

Fl. Fr. I, p. SOI ; Wk. Lge. Prodr. Fl. Hisp. Ill, p. 257; Daveau<br />

Aperçu sur veg. Alemt. et Alg. p. 12 et 34 (H. multisiliquosa Vill. et<br />

Asso non L.)<br />

Terrenos cultivados, arenosos, outeiros seccos, calcareos e gypsaceos da<br />

região inf. Bordas da estrada <strong>de</strong> Tavira a S. Braz d'Alportel (Daveau).—<br />

ann. Abr.­Maio (v. s.)<br />

Hab. em toda a zona mediterrânea.<br />

V.« Hedysarum L. Gen. pl. η. 887<br />

15.« Η. capitata Desf. Fl. Atl. II, p. 177; Gr. Godr. 1. c. p. 504;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 262 ; Dav. 1. c. p. 22 et 34 (H. corsicum Balb.)<br />

Terrenos calcareos, seccos da região inf., raro. Arred. <strong>de</strong> Silves (Daveau).—<br />

ann. Abr.­Maio (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Cors., Sard., Sicil., Ital., Dalm., Grecia.<br />

1<br />

Passo a indicar n'este supplcmento algumas espécies novas e interessantes para a<br />

flora portugueza pertencentes á numerosa família das Papilionaceas, das quaes tive<br />

conhecimento <strong>de</strong>pois <strong>de</strong> publicado o estudo sobre egta familja no Boletim da Socieda<strong>de</strong><br />

Proteriana II, p. 59 e seguintes..


107<br />

VII. Astragalus L.<br />

Subgen. II. Trimeniaeus Bge.<br />

19.« A. sesameus L. Cod. n. 5593 ; Gr. Godr. 1. c. p. 436 ; Wk. Lge.<br />

1. c. p. 271.<br />

Campos, outeiros seccos, incultos, pedregosos, calcareos das regiões inf.<br />

e montan. Arred. <strong>de</strong> Castromarim (Welw.). — ann. Abr.­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. méditer., Mauritania.<br />

OBSERV. OS exemplares que observei d'esta espécie pelos capítulos pedunculados,<br />

ainda assim mais curtos que as folhas, e pela disposição em estrella d'alguns<br />

fructos, marcam atransicção do Astragalus sesameus L.para o A. Stella Gou.<br />

XIV. Vicia L.<br />

Secç. I. Euvicia Vis.<br />

38.« V. peregrina L. Cod. η. 5419 ; Gr. Godr. 1. c. p. 461 ; Wk. Lge.<br />

1. c. p. 297; Dav. 1. c. p. 34 (V. megalosperma M. Bieb. sec. Bss. Fl.<br />

Orient. II, p. 576).<br />

Terrenos cultivados, searas das regiões inf. e submont. Capari<strong>de</strong> pr. <strong>de</strong><br />

Cascaes (P. Coutinho), estrada <strong>de</strong> Faro a Loulé (Daveau). — ann. Març.­<br />

Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e em toda a zona mediterrânea.<br />

Secç. III. Ervum L.<br />

55.« V. pubescens DC. Fl. Fr. V, p. 582; Bss. Fl. Orient. II, p. 596;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 308 (Ervum pubescens DC, Gr. Godr. 1. c. p. 474;<br />

E. tetraspermum Bieb. non L.)<br />

Terrenos cultivados. Arred. <strong>de</strong> Lisboa : tapada <strong>de</strong> Queluz (Daveau),<br />

Grândola (Welw.), sul <strong>de</strong> Portugal (Bourg.?). — ann. Abr.­Maio (v. s.)<br />

Hab, na Hesp., Balear., Fr. austr., Cors., Sard., Sicil., Grec, Creta,<br />

Lydia, Caucas., Afr. bor., Canárias.<br />

XVIII. Pisum L.<br />

82.« P. elatius M. Bieb. Fl. Taur. Cauc. II, p. 151 ; Bss. Fl. Orient. II,<br />

p. 623; Gr. Godr. I: c. p. 478; Wk. Lge. 1. c. p. 323 (P. arvense<br />

Moris Fl. Sard. nec. L.)


108<br />

Terrenos cultivados e incultos das regiões inf. e montan. Tancos (Daveau),<br />

arred. <strong>de</strong> Lisboa: Lumiar, Portinho, Cintra (Welw.). — ann. Junho (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. occid., zona mediterrânea.<br />

XXX. Trifolium L.<br />

Secç. II. Trifoliastrum Ser.<br />

ν 113.« T. Micheüanura Savi in Fl. Pis. II, p. 159 ; Gr. Godr. 1. c. p. 420 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 355; Rchb. Ic. Fl. Germ. XXII, t. 117, I (T. Vaillantii<br />

Lois.)<br />

Prados e terrenos pantanosos. Arred. <strong>de</strong> Lisboa : entre Povoa e Friellas<br />

(Welw.). — ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Cors., Sard., Italia.<br />

Secç. VH. Lagopus Koch<br />

ν 136.« T. leucanfliura M. Bieb. 1. c. p. 214, et Suppl. p. 510, Duby<br />

But. Gall. I, p. 132; Lois. Fl. Gall.Tl, p. 125; Ser. in DC. Prodr. II,<br />

p. 197; Moris Fl. Sard. 1, p. 486, t. 62, f. 2; Bss. Fl. Orient. II,<br />

p. 128 (T. obscurum Guss. non. Sav.).<br />

forma minor.<br />

Terrenos seccos e colunas áridas da região montan. Ricafé pr. <strong>de</strong> Bragança<br />

(Moller). — ann. Abr.­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Fr. merid., Ital. merid., Cors., Sicil., Balm., Grec, Thrac,<br />

Turq. asiática.<br />

OBSERV. Esta interessante espécie, <strong>de</strong> que possuímos <strong>de</strong> Bragança uma forma<br />

reduzida, não é citada na Hespanha habitando em gran<strong>de</strong> parte da zona mediterrânea<br />

da Europa e da Asia menor.<br />

ν 139.« T. Lagopus Pourr. ap. Willd. Sp. pl. III, p. 1365; DC. Prodr. II,<br />

p. 190; Gr. Godr. 1. c. p. 410 ; Wk. Lge. 1. c. p. 370.<br />

Campos incultos, outeiros seccos, sitios arenosos das regiões inf. e<br />

montan. Bragança : Valle <strong>de</strong> Prados, cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomeu (Moller).<br />

— ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. merid., Ital. merid.<br />

v 139. &<br />

T. gemellum Pourr. ap. Willd. 1. c. p. 1376; DC. 1. c. p. 191 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 371.<br />

Terrenos arenosos, campos incultos das regiões inf. e mont. Bragança :<br />

cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomeu (Moller). — ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.


109<br />

XXXIV. Ononis L.<br />

Secç. II. Bugrana DC.<br />

Subsecç. I. Eubugrana Wk.<br />

ν 181.« 0. Salzmanniana Bss. Reut. Pug. p. 34; Wk. Lge. 1. c. p. 399<br />

(O. monophylla Bss. Voy. bot. p. 154 non Desf. ; O. alopecuroi<strong>de</strong>s var.<br />

trifoliata Coss. Not. p. 33).<br />

Solo fértil da região inf. Arred. <strong>de</strong> Lisboa: Porcalhota (Welw.).—<br />

ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e Marrocos.<br />

Joaquim <strong>de</strong> Mariz.<br />

A vegetação espontânea do Bussaco<br />

por J. A. Henriquies<br />

Quasi no extremo da serra do Bussaco, perto <strong>de</strong> Luso, a 40°33' N, está situada a<br />

matta que pertenceu aos Carmelitas <strong>de</strong>scalços, que n'este local se estabeleceram em<br />

1628, e que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1834 faz parte dos bens nacionaes.<br />

O terreno sobre que vegeta esta floresta é <strong>de</strong>vido a <strong>de</strong>saggregações <strong>de</strong> schistos, conglomerados,<br />

grez e quartzitos e é banhado por agua abundante e boa.<br />

A vegetação da matta é notável pela abundância e <strong>de</strong>senvolvimento d'algumas<br />

essências, das quaes as primeiras são <strong>de</strong> certo os Quercus pedunculate., Q. Tozza e<br />

Cupressus glauca.<br />

Atten<strong>de</strong>ndo á pequena altitu<strong>de</strong> da serra, cujo ponto culminante fica a ò'47 metros, a<br />

vegetação mostra egual vigor <strong>de</strong>s<strong>de</strong> a base até quasi ao ponto mais elevado e é sensivelmente<br />

representada pelas mesmas espécies.<br />

Fora dos limites da matta, on<strong>de</strong> só a acção <strong>de</strong>struidora do homem se tem feito sentir,<br />

a serra ó apenas revestida <strong>de</strong>raehitiea vegetação e <strong>de</strong> raros grupos <strong>de</strong> Pinus pinaster.<br />

O presente catalogo não procura dar a conhecer todas as espécies vegetaes, actualmente<br />

cultivadas na matta. Ficam <strong>de</strong> fora as que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1836 alli têm sido introduzidas,<br />

graças aos cuidados do conselheiro B. <strong>de</strong> Moraes Soares e do seu illustre successor, o<br />

conselheiro S. Bernardo Lima 1<br />

.<br />

1 No Jornal official d'agricultura do janeiro do 1878 encontra-se uma noticia muito curiosa da malta<br />

do Bussaco, escripta pelo sr. A. Lopes Men<strong>de</strong>s, na qual são enumeradas muitas das espécies alli<br />

cultivadas.


lio<br />

São n'elle mencionadas as espécies indígenas que constituem a flora expontânea do<br />

Bussaco. Algumas d'estas espécies foram <strong>de</strong> certo alli introduzidas pelos successivos<br />

possuidores. Estão porém hoje por tal forma estabelecidas, que mal po<strong>de</strong>m ser consi<strong>de</strong>radas<br />

como hospe<strong>de</strong>s.<br />

Serviu <strong>de</strong> base para este catalogo o material existente no herbario do Jardim Botânico,<br />

<strong>de</strong>vido na sua maior parte ao sr. Francisco Ferreira <strong>de</strong> Loureiro, que com <strong>de</strong>cidida<br />

vonta<strong>de</strong> se tem occupado da flora da matta. Outros collectores, taes como o<br />

dr. Antonio <strong>de</strong> Carvalho, A. Moller, J. <strong>de</strong> Mariz e eu mesmo, alli têm feito herborisações.<br />

Os exemplares por estes colhidos e que se encontram no herbario vão mencionados<br />

no catalogo.<br />

Como o nome do sr. F. <strong>de</strong> Loureiro <strong>de</strong>veria ser indicado a par <strong>de</strong> quasi todas as<br />

espécies mencionadas, julguei mais simples indical­o só quando tivesse <strong>de</strong> mencionar<br />

qualquer outro collector, <strong>de</strong>vendo portanto, na ausência <strong>de</strong> qualquer indicação, subenten<strong>de</strong>r­se<br />

que a elle só são <strong>de</strong>vidos os exemplares da espécie mencionada, existente<br />

no herbario do jardim.<br />

No Bussaco ha um herbario contendo as espécies aqui mencionadas.<br />

Liclienes<br />

1 Cladonia rangiferina Hffm. var. sylvatiea Hffm.—Brot. Fl. Lusit. Π, p. 460—70 (J.H.)<br />

2 Usnea barbata Fr. f. florida Fr. — Brot. Π, p. 462—78.<br />

» » f. pendula Kbr.<br />

3 Peltigera canina L. — Brot. II, p. 452—51.<br />

4 Sticta pulmunacea Ach. — Brot. II, p. 450—47 (J. H.)<br />

5 Bicasolia herbácea D. Ν.<br />

6 Parmelia tiliacea Aeh. — Brot. II, p. 446—33.<br />

7 Umbilicaria pustullata Hffm. ­ Brot. II, p. 455—62 (Moll.)<br />

8 Girophora spodochroa Ehrh. (Moll.)<br />

9 Pannaria plúmbea Lightf. — Brot. II, p. 444—27? (J. H.)<br />

10 Amphiloma murorum Hffm. — Brot. II, p. 445—30 (Moll, e J. H.)<br />

11 Lecanora badia Pers. (J. H.)<br />

12 L. cinerea Nyl. — Brot. II, p. 440—13 (J. H.)<br />

13 Pertusaria communis DC. — Brot. H, p. 439—8.<br />

Musoi<br />

14 Dicranum scoparium Hedw. — Brot. II, p. 405—3 (J. H. e L.)<br />

15 Leucobryum glaucum. Sch. — Brot. II, p. 406—4 (J. II.)<br />

16 Fissi<strong>de</strong>ns dieipiens De Not. (J. H.)<br />

17 Leptotrichum subulatum Hampe (J. H.) .<br />

18 Bacomitrium lanuginosum Brid. (L.)<br />

19 Hypnum cupressiforme L. —Brot. H, p. 416—14 (J. H.)<br />

20 H. palustre L. (J. H.)<br />

21 H. purum L. (L.)<br />

22 Philonotis rigida Brid. (J. H.)<br />

23 Atrichium undulatum P. <strong>de</strong> Beauv. et Sch. — Brot. H, p. 407 (J. H. e Mariz)<br />

24 Pogonatum abi<strong>de</strong>s P. <strong>de</strong> Beauv. — Brot. II, p. 404—5 (J. H.)<br />

25 Polytrichum commune L. — Brot. II, p. 403—1 (J. H.)<br />

26 P. formosura Hedw. (J. H..e L.)<br />

27 Thuidium recognitum Hedw. (J. II.)<br />

28 Th. tamariscinum Brid. et Seh. — Brot. II, p. 415—10.<br />

29 Eurhynchium striatum Seh. — Brot. H, p. 415—9 (J. H. e L.)<br />

30 Funaria hygrometrica Hedw. — Brot. II, p. 405—1.


Ill<br />

31 Bryum argeiiteum L. — Brot. II, p. 412—18 (J. H.)<br />

32 B. torquescens Br. et Sch. (J. H.)<br />

Hepaticae<br />

33 Frullania tamarisci Dmrt. — Brot. Π, p. 424 (J. H.)<br />

34 Metzgeria furcata Dmrt. —Brot. Π, p. 425 (J. II.)<br />

35 Pellia calycina Nées. (L.)<br />

36 Lunularia vulgaris Mich. — Brot. II, p. 426 (J. H.)<br />

Filices<br />

Polypodiaceae Endl.<br />

37 Gymnogramma leptophylla Desv. — Brot. Π, p. 398—6.<br />

38 Polvpodium vulgare L. — Brot. II, p. 397—1.<br />

39 Ptefis aquilina L. — Brot. Π, p. 396.<br />

40 Blechnum Spicant Bth. — Brot. Π, p. 400—2 (Zuqte e L.)<br />

41 Scolopendrium officinale Sm. — Brot. Π, p. 398—1 (Mariz e L.)<br />

42 Asplenium Adiantum-nigrum L. — Brot. II, 399—6.<br />

43 A. Filix-foemina Brnhd. — Brot. Π, 397—3.<br />

44 Polystichum Filix-mas Bth.<br />

45 Asplenium laneeolatum Huds. (A. <strong>de</strong> Carv.)<br />

46 A. Trichomanes L. — Brot. II, p. 399—4 (Zuqte).<br />

47 A spinulosum DC. (A. <strong>de</strong> C.)<br />

48 Aspidium aculeatum Koch. — Brot. II, ρ 398—5 (Zuqt e L.)<br />

49 Davallia eanariensis Sm. — Brot. II, p. 395 (Zuqt e L.)<br />

50 Osmunda regalis L. — Brot. Π, p. 401.<br />

Osmundaceae Enal.<br />

Gymnosp ermae<br />

Coniferae Endl.<br />

51 Pinus pinaster Ait. — Brot. II, p. 284—1.<br />

52 P. Pinea L. — Brot. II, p. 286-2.<br />

Cupressineae Endl.<br />

53 Cupressus glauca Lam. — Brot. I, p. 216—2.<br />

Angiospermae<br />

Monocotyledoneae<br />

Aroi<strong>de</strong>ae Juss.<br />

54 Arisarum vulgare Kth. — Brot. II, 381—4.


J12<br />

Gramineae Juss.<br />

55 Phalaris minor Retz — Brot. I, p. 80­4 (L.) I<br />

56 Setaria viridis P. Beauv. — Brot. I, p. 81—2 (Mariz).<br />

57 Echinochloa crus galli P. Boauv. — Brot. I, p. 82—5.<br />

58 Asrrostis Castellana Bss. et Reut. (Moller).<br />

59 ΑΓ pallida DC. (J. H. e L.) \<br />

60 A. setacea Curt. — Brot. I, p. 74­6 (L.) \<br />

61 A. truncatula Pari. — Brot. I, p. 75—9 (A. <strong>de</strong> C e L.)<br />

62 A. verticillataVill.—Brot. I, p. 75—10 (Mariz).<br />

63 Macrochloa arenaria Kth.—Brot. I, p. 86—3. I<br />

64 Aira lendigera Lag. —Brot. I, p. 90­3 (J. H.)<br />

65 Avena albinervis Bss. / .<br />

66 A. barbata — Brot. I, p. 108­5 (J H. e L.)<br />

67 A. sterilis L. — Brot. I, p. 108­6./<br />

68 A. Thorei Duby. — Brot. I, p. 109­8 (J. H. e L.)<br />

69 Arrhenatherum elatius M. K. /<br />

70 Holcus lanatus L. —Brot. I, p. 97—1 (J. H., Moll., L.) ­<br />

71 Poa annua L. — Brot. I, p. 104—8. /­<br />

72 P. bulbosa L. — Brot. I, ρ 104­9 (J. H.) /<br />

73 P. pratensis L. — Brot. I, p. 104—7. /<br />

74 P. tivians L. a. vulgaris Rehb. — Brot. I, p. 103—6. /<br />

ß. multiflora Rehb. ,<br />

75 Briza maxima L. — Brot. I, p. 101—1 (J. H. e L.) ?<br />

76 B. minor L. — Brot. I, p. 102—2.<br />

77 Meliea major Sibth. /<br />

78 Scleropoa rígida Gris — Brot. I, p. 103—3 γ patens Coss. V<br />

79 Molinia coerulea Moeneh — Brot. I, p. 94—3 (M. Fer.) /<br />

80 Cvnosurus polybracteatus Poir. (L., Moller). \<br />

81 Viilpia seiuroi<strong>de</strong>s GmeL — Brot. I, p. 115—3 (J. H.) /<br />

82 Festuca spadicea L. (J. H.) /<br />

83 Bromus maximus Desf. — Brot. I, p. 113—5 (J. II. e L.) ι<br />

84 Serrafalcus mollis Pari. —Brot. I, p. HI—2. i<br />

85 Hor<strong>de</strong>um murinum L. — Brot. I, p. 85­3 (J. H. e Moll.) \<br />

86 Brachypodium sylvaticum R. S. — Brot. I, p. 121—9 (Mariz e Moll.) ^<br />

87 Lolium Gaudini Pari, Λ-<br />

88 Gaudinia fragilis P. Beauv.— Brot. I, p. 110—9 (Moll, e L.) /<br />

89 Nardurus Lachenali Godr. (Moll, e L.) /<br />

Cyperaceae Juss.<br />

90 Carex distans L. — Brot. I, p. 65—15. \<br />

91 C. divulsa Good. (Mariz). /<br />

92 C. maxima Scop. — Brot. I, p. 65—16 (?) '<br />

93 C. paniculata L. —Brot. I, p. 63—9. /<br />

94 Cyperus badius Desf. — Brot. I, p. 57—1. /<br />

Iri<strong>de</strong>ae Juss.<br />

95 Gladiolus illyricus Koch. — Brot. I, p. 50—1 ex p.<br />

96 Iris subbiflora — Brot. I, p. 50—1.<br />

97 Trichonema Bulbocodiuin Ker. — Brot. I, p. 49—1 (sub Ixia). \<br />

98 Crocus serotinus Salisb. — Brot. I, p. 49—1.


113<br />

Anarylli<strong>de</strong>ae R. Br.<br />

99 Leucoium autuninale Gouan. — Brot. I, p. 552—1. |<br />

100 Narcissus BulbocodiumX.—Brot. I, p. 550—3. \<br />

Orchi<strong>de</strong>ae Juss.<br />

101 Serapias cordigera L. —Brot. I, p. 25—4. ;<br />

102­Aceras <strong>de</strong>nsiflora Bss —Brot. I, p. 22—2.<br />

103 Orchis mascula L. —Brot. I, p. 20—5 (A. <strong>de</strong> Ce L.) |<br />

104 Ophris apifera Huds (W. Lima). ;<br />

105 Epipactis palustris Crtz (J. H.) 1<br />

106 Neottia nidus­avis (J. H., 1860 —L.)<br />

Juncaceae Bart.<br />

107 Juncus bufonius L. — Brot. I, p. 514—9. f<br />

108 J. conglomérats L. — Brot. I, p. 510—3 (Mariz e L.)<br />

109 J. effusus L. — Brot. I, p. 511­4 (Mariz). ι<br />

110 Luzula Forsten D. C. »<br />

111 L. multiflora Lej. \<br />

Dioscoreae R. Br.<br />

112 Tamus communis L. — Brot. I, p. 595—1.<br />

Smilaceae Endl.<br />

113 Ruscus aculeatus L. — Brot. I, p. 71—1.<br />

114 Smilax aspera DC. — Brot. I, p. 604—1. t<br />

115 Convallaria polygonatum L. — Brot. I, p. 537—2.<br />

Liliaceae Juss.<br />

116 Simethis bicolor Kth. ­ Brot. I, p. 534—1 (J. H. e L.)<br />

117 Aspho<strong>de</strong>lus albus W.<br />

118 Endymion campanulatus Willk. — Brot. I, p. 535—1 (?)<br />

119 Muscari comosum Mill. — Brot. I, p. 536—5.<br />

120 Allium pallens L. — Brot. I, p. 542—28.<br />

121 A. sphaerocephalum L. — Brot. I, p. 542—7.1<br />

122 Scilla autumnalis L. — Brot. I, p. 527—4 (Zuqte).<br />

123 S. monophyllos Link —Brot. I, p. 527—3.<br />

124 Ornithogalum narbonense L. — Brot. I, p. 531—5.<br />

125 Fritillaria Messanensis Raf. — Brot. I, p. 520­2 (J. H. e L.)<br />

8


126 Callitriche stagnalis Scop. f<br />

114<br />

Dicotyledoneae<br />

Callitrichineae Lk.<br />

Salicineae L. Rich.<br />

127 Salix atro-einerea Brot. — Brot. I, p. 31—9. /<br />

Cupuliferae Bich.<br />

•128 Corvlus Avellana L. —Brot. II, p. 39—1. V<br />

129 Quercus humilis Lam. —Brot. Π, p. 31—δ (J. Η.)<br />

•130 Q. pedunculata Ehrh.— Brot. II, p. 30—1 (A. <strong>de</strong> C. e L.)<br />

131 Q. Tozza Bose. —Brot. II, p. 31—3 (A. <strong>de</strong> C. e L.) /<br />

-132 Q. Suber L. — Brot. II, p. 34-10 (A. <strong>de</strong> C.)<br />

j133 Castanea vulgaris Lamk. — Brot. II, 325—1. /<br />

Ulmaceae Mirb.<br />

134 Ulmus campestris Sm. — Brot. I, p. 411—1. S<br />

Urticeae Juss.<br />

133 Urtica membranacea Poir. —Brot. I, p. 203—1. /<br />

136 Parietaria diffusa Mert. — Brot. I, p. 204—1.<br />

137 Amaranthus retroflexus L. /<br />

Amaranthaceae R. Br.<br />

Phytolacceae Endl.<br />

138 Phytolacca <strong>de</strong>candra L. —Brot. II, p. 224—1.<br />

Polygoneae Juss.<br />

139 Rumex Acetosa L. — Brot. I, p. 303—8. <<br />

140 R. crispus L. V<br />

141 R. pratensis Mert. et Koch.<br />

142 R. palustris Sm.<br />

143 Polygonum Persicaria L. — Brot. II, p. 41—3 (Mariz e L.) /<br />

Laurineae Juss.<br />

144 Laurus nobilis L. — Brot. Π, ρ 50—1. S


115<br />

Aristolochieae Endl.<br />

145 Aristoloehia longa Clus. — Brot. I, p. 393—2.<br />

Valerianaceae DC.<br />

140 Centranthus Caleitrapa DC. — Brot. I, p. 47—2.<br />

147 Valerianella carinata Lois.<br />

Compositae L.<br />

148 Eupatorium cannabinum L. — Brot. I, p. 351—1 (L. e Mariz).<br />

149 Bellis perennis L. — Brot. I, 374—2 (?)<br />

150 B. sylvestris Cyr.<br />

151 Erig"eron cana<strong>de</strong>nsis L. — Brot. I, p. 339—2.<br />

152 Conysa ambigua DC. \<br />

153 Pulicaria odora Rchb. —Brot., p. 383—1. i<br />

154 Inula Conyza D. C. — Brot. I, p. 358—2 (Mariz).f<br />

153 I. viscosa Ait. — Brot. I, p. 381—1.<br />

156 Filago gallica L. —Brot. I, s. 362­4Λ<br />

137 F. germanica L. var. lutescens Coss. — Brot. I, p. 361—1.<br />

158 Heliehrysum Stoechas DC— Brot. I, p. 300—1.<br />

159 Gnaphalium luteo­album L. — Brot. I, p. 360—2.<br />

160 Ormenis nobilis Gav í diseoi<strong>de</strong>a Bss. — Brot. I, p. 394—7.<br />

161 Peri<strong>de</strong>raea fuscata Wbb. — Brot. I, p. 394—5.<br />

162 Coleostephus Myconis Coss.— Brot. I, p. 379—6.<br />

163 Senecio lividus L. — Brot. I, p. 388—2 (J. Henriq.)<br />

164 S. sylvaticus L. — Brot. I, p. 388­3 (J. H. e L)<br />

165 S. vulgaris L. —Brot. I, p. 388—1.<br />

166 Calendula arvensis L. — Brot. I, p. 400­2.<br />

167 Carlina corymbosa L. — Brot. I, p. 345—I.<br />

168 Centaurea nigra L var. pallida Lge. Brot. I, p. 367—7 (J. H. e A. <strong>de</strong> C.)<br />

169 Lappa minor L. (Mariz eL.)l<br />

170 Cirsium filipendulum Lge.<br />

171 C. lanceolatum Scop. ­ Brot. I, p. 343—2.<br />

172 Carduus tenuillorus Curt.)<br />

173 Galactites tomentosa Moench. — Brot. I, p. 372—21.<br />

174 Cichorium Endívia L. — Brot. I, p. 333—2.<br />

175 Tolpis barbata Gaertn. — Brot. I, p. 321—lA<br />

176 Lapsana communis L. — Brot. I, p. 312—2 (A. <strong>de</strong> C, Mariz, L.)<br />

177 Bhagadiolus stellatus DC. var. edulis DC (L.) — Brot. L p. 313—1.<br />

.178 Thrincia hirta Rth.<br />

179 T. hispida Bth. — Brot. I, p. 327 — 2.<br />

180 T. tuberosa DC ­ Brot. I, p. 328—1.<br />

181 Helminthia echioi<strong>de</strong>s Gaertn. —Brot. I, p. 328—1.<br />

182 Hypoehaeris radieata L. — Brot. I, p. 331—1 (J. H. e L.)<br />

183 Taraxum officinale Vill. ­ Brot. I, p. 324—1 (J. H. e L.) ;<br />

184 Lactuca vivosa L. — Brot. I, p. 375—3. \<br />

185 Sonchus oleracous L. var. lacerus Wallr. — Brot. I, p. 316—1.<br />

186 S. asper Vill. ­ Brot. I, p. 316­1 (J. H. e L) »


116<br />

187 Crépis virens L. α <strong>de</strong>ntata Bisch, î<br />

•γ pectinata Bisch. (J. H.)<br />

188 Hieracium boréale Fr. (Mariz e L.) J<br />

189 Andryala integrifolia L. α corymbosa — Brot. I, p. 337—1<br />

β angustifolia DC. (Mariz;.<br />

Lobeliaceae Juss.<br />

190 Lobelia urens L. —Brot. I, p. 304—1 (L).<br />

Campanulaceae Juss.<br />

191 Wahlembergia he<strong>de</strong>racea Rchb. —Brot. I, p. 287—4 (Mariz). ?<br />

192 Jasione montana L. — Brot. I, p. 402­1. (<br />

193 Campanula Erinus L. —Brot. I, ρ 287—5.<br />

194 C. Loeflingii Brot. ­ Brot. I, p. 287—2.<br />

Rubiaceae Juss.<br />

195 Sherardia arvensis L. — Brot. I, p. 152 — 1 (Mariz). ι<br />

196 Rúbia peregrina L. —Brot. 1, p. 153—2.<br />

197 Galium Aparine L. —Brot. I, 151—11.<br />

198 G. Broterianum Boiss. et Reut. — Rrot. I, p. 148—l. 1<br />

199 G. parisiense L. α nudum Gren. et Godr. — Brot. I, p. 149—5. 1<br />

200 G. rivulare Boiss. et Reut. I<br />

Lonicereae Juss.<br />

201 Sambucus Ebulus L. —Brot. I, p. 474—2. î<br />

202 S. nigra L. — Brot. I, p. 474—1. ·<br />

203 Viburnum Tinus L. ­ Brot. I, p. 473—1.Í<br />

204 Lonicera Periclymënum L. — Brot. I, p. 285—2.<br />

Hypopityeae Klotz.<br />

205 Monotropa Hypopitys L. —Brot. II, p. 17—1. \<br />

Ericaceae Lindl.<br />

206 Arbutus Unedo L. —Brot. II, p. 68—1 (Zuqte, Mariz, L.)<br />

207 Erica arbórea L. — Brot. II, p. 22—3 ex p. (J. H.) f<br />

207 E. australis L. — Brot. II, p. 23—6.<br />

208 E. cinerea L. ­ Brot. II, p. 23—5 (Mariz e L.)<br />

209 E. Lusitanica Rud. —Brot. II, p. 21—3 ex p. ;<br />

210 E. scoparia L. —Brot. II, p. 21—2 (J. H.)<br />

211 E. umbellata Lois. — Brot. II, p. 24—7 (Mariz e L.) !<br />

212 Calluna vulgaris Salisb. — Brot. II, p. 21­1 (Mariz).<br />

Plantagineae<br />

213 Plantago Bellardi All. — Brot. I, p. 157—8. Γ


117<br />

214 P. Coronopu:? L. — Brot. I, p. 157—10. '<br />

•j. latifolia D. C.<br />

215 P. lanceolata L. (J. eriopbylla Dcsne. (Mariz e L.)<br />

216 P. Lusitanica L. — Brot. p. 156 -2. *<br />

217 P. major L. — Brot. I, p. 155—1 (A. <strong>de</strong> G. e L.) ι<br />

Labiatae Juss.<br />

218 Lavandula Stoechas L. — Brot. I, p. 170—2.<br />

219 Mentha Pulegium L. — Brot. I, p. 172-6 (Mariz e L.)<br />

220 M. rotundifolia L. —Brot. I, p. 171—1.<br />

221 Licopus europaeus L. —Brot. I, p. 16—1.<br />

222 Origanum virens Hffgg. et Lk. — Brot. I, p. 169—2.<br />

2211 Thymus caespititius Hffgg. et Lk. —Brot. I, p. 176—8 (A. <strong>de</strong> G.)<br />

• 224 Calamintha clinopodium Bth. — Brot. I, p. 178—12.<br />

-223 C. officinalis Mnch.<br />

226 Melissa officinalis L. —Brot. I, p. 178-1 (A. <strong>de</strong> C.)<br />

227 Rosmarinus officinalis L. — Brot. I, p. 16—1.<br />

228 Lamium maculatum L. — Brot. I, p. 165—1 (J. H. e L.)<br />

229 L. purpureum L. — Brot. I, p.-166—2.<br />

230 Stachis arvensis L. — Brot. I, p. 65—3<br />

231 Betonica officinalis L. —Brot. I, p. 167—1 (A. <strong>de</strong> G. e L,)<br />

232 Melittis Melissophyllum L. —Brot. I, p. 179—1.<br />

233 Scutellaria minor L. —Brot. I, p. 182-1. !<br />

234 Brunella vulgaris L. — Brot. I, p. 180—1.<br />

235 Β. vulg. var pinnatiflda.<br />

236 Teucrium Scorodonia L. — Brot. I, p. 163—5.<br />

Asperifoliae Enal.<br />

' 237 Echium creticum L. '<br />

238 E. plantaginum L. — Brot I, p. 289—1.'<br />

239 Borrago officinalis L. —Brot. I, p. 295—1.<br />

'240 Caryolopha sempervirens Fisch. — Brot. I, p. 298—3.'<br />

-241 Lithospermum prostatum — Brot. I, p. 292—3. ><br />

-242 Myosotis stricta Lk.<br />

243 Omphalo<strong>de</strong>s lusitanica Pourr. — Brot. I, p. 296—5.<br />

Convolvulaceae Vent.<br />

244 Convolvulus arvensis L. — Brot. I, p. 267—1.<br />

245<br />

246<br />

247<br />

Solanaceae Bartl.<br />

Solanum nigrum L. —Brot. I, p. 283—4 (M. e L.) I<br />

Atropa Belladona L.<br />

Datura Stramonium L. — Brot. I, p. 269—1.<br />

Verbasceae Bartl.<br />

•248 Verbascum virgatum With. — Brot. I, p. 272-5.


118<br />

Scrophulariaceae Lindl.<br />

-249 Scrophularia auriculata L. var. minor. — Brot. I, p. 201—2.<br />

250 S. sambucifolia L. £<br />

251 S. Scorodonia L. — Brot. I, p. 201—1.<br />

»252 Anarrhinum bellidifolium Desf. — Brot. I, p. 198—17. »<br />

.253 Linaria lanisrera HiTgg. et Lk. var. minor. — Brot., p. 189—2. '<br />

254 L. triornithophora Willd. — Brot. I, p. 198—16.<br />

'255 Antirrhinum latifolium DC —Brot I, p. 199—9.<br />

236 A. Orontium L. var. calicinum. — Brot. I, p. 200—21. t<br />

257 <strong>Digital</strong>is purpurea L. — Brot. I, p. 200—1.<br />

OBSEBV. É em extremo variável esta espécie, encontrando-se d'ella gran<strong>de</strong> numero <strong>de</strong> formas<br />

tanto no Bussaco, como n'outras localida<strong>de</strong>s. A forma que mais se afasia do typo distingue-se<br />

principalmente pelas bracteas, quasi linear-lanceoladas, e que chegam a ter proximamente o<br />

iriplo do comprimento do pedúnculo. N'esta forma o pedúnculo é muito pouco dilatado na extremida<strong>de</strong>;<br />

as lacinias do cálix são sensivelmente lanceoladas e não largamente oyaes, obtusas,<br />

como as do typo ; a corolla é menos aberta, approximando-se mais da forma cylindrica do que <strong>de</strong><br />

forma campanulada ; as pontuações interiores da corolla são menores e mais numerosas do quo<br />

as <strong>de</strong> forma typica.<br />

Esta forma," vista isoladamente, faz lembrar a D. purpurascens e po<strong>de</strong>ria constituir uma varieda<strong>de</strong><br />

longebradtata da D. purpurea. São porém tio numerosas as formas intermédias, que não é<br />

possível marcar os limites <strong>de</strong> tal varieda<strong>de</strong>.<br />

258 Sibthorpia europaea L. —Brot. I, p. 201—1.<br />

259 Veronica officinalis L. —Brot. I, p. 12—1 (A. <strong>de</strong> C e L.)<br />

260 V. serpyllifolia L. —Brot. I, p. 13—2 (M. e L.)<br />

261 V. agrestis L. — Brot. I, p. 14—7.<br />

262 V. he<strong>de</strong>raefolia L. —Brot. I, p. 14—9.<br />

263 Pedicularis sylvatica L. — Brot. I, p. 188—1.<br />

Orobanchaceae Lindl.<br />

264 Orobanche foetida Desf. —Brot. I, p. 183—2. Í<br />

265 0. Bapum Th.<br />

Primulaceae Vent.<br />

- 266 Primula vulgaris Huds. — Brot. I, p. 266—3. t<br />

267 Asterolinum stellatum Hffgg. et Lk. —Brot. I, p. 485—8.'<br />

268 Anagallis arvensis L. var. phoenicea. — Brot. I, p. 262—1 (J. H. e L.)<br />

269 Samolus Valerandi L. — Brot. I, p. 286—1. |<br />

Gentianaceae Lindl.<br />

270 Chlora perfoliata L. — Brot. II, p. 20—1. '<br />

271 Erythraea Centaurium P. — Brot. I, p. 276—3. t<br />

•272 Vinca major L. — Brot. I, p. 280—1. \<br />

273 V. media Hffgg. et Lk.<br />

Apocynaceae Lindl.


119<br />

Oleaceae Lindl.<br />

274 Phyllirea latifolia L. — Brot. I, p. 10—1. S<br />

275 P. media L.—Brot. I, p. 11—3. j<br />

Umbelliferae Juss.<br />

276 Sanieula europaea L. — Brot. I, p. 456—1 (A. <strong>de</strong> Garv. e L.)<br />

277 Torilis Artthriscus Gml. (A. <strong>de</strong> Carv. e Mariz).<br />

278 T. heterophylla Guss. (Moll.)<br />

279 Daucus Carota L. — Brot. I, p. 444—1.<br />

280 Margotia gummifera Wllk.<br />

281 Heracleum Sphondylium L. —Brot. I, p. 431—1 (A. <strong>de</strong> C. e L.)<br />

282 Oenanthe crocata L. — Brot. I, p. 420­1.<br />

283 Physospermum aquilegiaefolium Koch. (A. do G. e L.) {<br />

284 Conium maculatum L. — Brot. I, p. 436—1 (A. <strong>de</strong> G. e L.)<br />

285 Conopodium <strong>de</strong>nudatum Koch.<br />

•286 Selinum carvifolia L. —Brot. I, p. 441—1.<br />

287 He<strong>de</strong>ra Helix L. —Brot. I, p. 299.'<br />

Araliaceae Juss.<br />

Crassulaceae DC.<br />

• 288 Umbilicus pendulums L. — Brot. Π, p. 201—1.<br />

289 Sedum altissimum Poir. — Brot. Π, p. 206—2. '<br />

290 S. anglicum Huds. var. Raji Lge. — Brot. II, p. 212—9.'<br />

291 S. brevifolium DC. (Mariz).<br />

292 S. hirsutum All. — Brot. II, p. 212—8 (Mariz).<br />

Paronychiaceae St. EU­<br />

293 Polycarpon tetraphyllum L. —Brot. I, p. 123.<br />

294 Portulaca oleracea L.<br />

' 295 Lythrum acutangulum Lag.<br />

Portulacaceae Juss.<br />

Lytrariaceae Juss.<br />

Onagrarieae Bth. et Hook.<br />

­­296 Epilobium montanum L. —Brot. II, p. 19—5 (J. H. e L.)<br />

297 E. tetragonum L. — Brot. II, p. 17—1.<br />

«298 E. virgatum Fr. (J. H. e Mariz). f


120<br />

Myrtaceae R­ Br.<br />

299 Myrtus communis L. — Brot. II, p. 246—1.<br />

Pomace ae Bartl.<br />

» 300 Cydonia vulgaris P. — Brot. II, p. 330—3.<br />

301 Crataegus Oxyacantha L. —Brot. II, p. 290—l.f<br />

­302 Poterium Magnolii Spach.<br />

Sanguisorbeae Torr, et Gr.<br />

303 Agrimonia Eupatoria L. — Brot. II, p. 292—1.<br />

Rosaceae Jtiss.<br />

304 Rubus caesius L. — Brot. II, p. 347—2.<br />

305 Fragaria vesca L. —Brot. II, p. 349—1.<br />

«306 Potentilla Tormentilla Sibth. — Brot. II, p. 352—1 (Mariz). f<br />

307 Geum urbanum L. — Brot. II, p. 354—2 (L. e Mariz). t<br />

Amygdalaceae G. Don.<br />

308 Prunus avium L. — Brot. Π, ρ 252—5.<br />

309 P. Lusitanica L. — Brot. II, p. 252—7.<br />

310 P. Padus L. — Brot. II, p. 252—6.<br />

Papilionaceae L.<br />

311 Ornithopus compressus L. — Brot. II, p. 159—2.<br />

312 0. perpusillus L.<br />

313 Vicia sativa L. — Brot. I, p. 150—4.<br />

314 V. hirsuta Koch —Brot. II, p. 152—3.<br />

315 V. gracilis Lois. —Brot. II, p. 152—4.<br />

316 Lathyrus silvestris L.<br />

317 L. sphaericus Retz. ι<br />

• 318 Orobus tuberosus L. —Brot. II, p. 147—2 (J. H e L.) \<br />

> 319 Cornieina lotoi<strong>de</strong>s Boiss. — Brot. II, p. 155—5 (J. Guim.)<br />

­ 320 Dorycnopsis Gerardi Boiss. — Brot. II, p. 155—4.<br />

321 Lotus corniculatus L. — Brot. II, p. 121—8 a. genuinus.<br />

» » ß. ciliatus (J. H.)<br />

322 L. parviflorus Desf. — Brot. II, p. 119­5.<br />

323 Trifolium minus Sm. —Brot. II, p. 111—24.<br />

• 324 T. procumbens L.<br />

325 T. repens L. — Brot. II, p. 103—5.<br />

326 T. resupinatum L, —Brot. II, p. 109—20 β. minus Bss.<br />

327 T. pratense L. —Brot. II, p. 105­9 (Mariz e L.)<br />

328 T. angustifolium L. —Brot. II, p. 106­13.<br />

329 T. stellatum L. — Brot. II, p. 107—13.<br />

330 T. scabrum L. —Brot. Π, p. 107—16.<br />

331 Melilotus infesta Guss. I<br />

332 Medicago Arabica All.— Brot. II, p. 115—9.<br />

333 M. hispida Gaertn. — Brot. II, p. 114—8 γ. dcnliculata Urb. '<br />

334 Genista triacanthos — Brot. II, p. 89—5.<br />

335 G. falcata — Brot. Il, p. 89—ΰ'.


121<br />

336 Pterospartum cantabricum Spach (sub. Genista).j<br />

337 P. stenopterum Spach — Brot. II, p. 86—1 ex p. (J. H.)<br />

338 Ulex micranthus Lge. (Hackel).<br />

339 Ü. nanus Forst.<br />

340 U. scaber Kze ß. glabrescens Wbb.<br />

341 Cytisus eandicans DC. (Daveau, Mariz e L.)<br />

» 342 Sarothamnus grandiflorus Wbb. — Brot. II, p. 80—1.<br />

* 343 S. Welwitschii Bss. — Brot. II, p. 83—3 ex p. (J. H.)<br />

Juglan<strong>de</strong>ae DC.<br />

344 Juglans regia L. — Brot. II, p. 295—1 (A. <strong>de</strong> G.)<br />

Ilicineae Brongn.<br />

345 Ilex Aquifolium L. — Brot. I, p. 213—1 (A. <strong>de</strong> C, e L.)<br />

Rhamnaceae R. Br.<br />

346 Rhamnus Alaternus L. — Brot. I, p. 301—3.<br />

347 R. Frangula L. — Brot. I, p. 301—2. f<br />

Euphorbiaceae R. Br.<br />

348 Euphorbia exigua L. — Brot. II, p. 310—4. 1<br />

349 E. Peplus L. — Brot. Π, p. 310­3.<br />

350 Ε. Charadas L. — Brot. II, p. 319—17. f<br />

351 E. Helioscopia L. — Brot. II, p. 312­9. S<br />

352 E. ptericocca Brot.— Brot. II, p. 312­10.<br />

353 Mercurialis annua L. — Brot. H, p. 51—1.<br />

354 M. perennis L.<br />

Buxaceae Klotz.<br />

355 Buxus sempervirens L. — Brot. I, p. 212—1.<br />

Rutaceae Juss.<br />

356 Ruta Chalepensis L. ß. bracteosa. — Brot. II, p. 16—2. •<br />

Oxali<strong>de</strong>ae DC.<br />

357 Oxalis corniculata L. ß. minor —Brot. H, p. 223—1.<br />

Geraniaoeae DC.<br />

358 Geranium disseclum L. — Brot. II, p. 73—7.<br />

359 G. Robcrtianum L. — Brot. II, p. 71—2. s<br />

360 G. rotundifolium L. ­ Brot. II, p. 72­4.<br />

361 Erodium cicutarium L'IIorit. — Brot. II, p. 75—il. J


122<br />

Lineae DC<br />

362 Radiola línoi<strong>de</strong>s Gmel. — Brot. I, p. 485—8. '<br />

363 Linun angustifolium Huds. — Brot. II, p. 485—8. f<br />

Acerineae DC.<br />

364 Acer Psoudo­platanus L. — Brot. II, p. 35—1.<br />

' 365 Malva moschata L. (A. <strong>de</strong> C. e L.) i<br />

­366 M. Morenii Poll. I<br />

367 Lavatera cretica L. i<br />

368 L. trimestris L. — Brot. Π, p. 278—5.<br />

Malvaceae R. Br.<br />

Hypericineae DC.<br />

369 Hypericum Androsaemum L. —Brot. II, p. 321—1 (A. <strong>de</strong> G., Mariz e L.) ι<br />

370 H. perfuratum L. —Brot. Π, p. 322­4. V<br />

» 371 H. uiidulatum Schousb.<br />

372 H. pulchrum L. — Brot. H, p. 323­6.<br />

373 Η. linearifolium Vahl. —Brot. II, p. 321—2 (A. <strong>de</strong> C. e L.)<br />

374 H. humifusum L. — Brot. H, p. 323—5. f<br />

Alsineae Barth<br />

375 Stellaria media Vill. — Brot. I, p. 476­1.<br />

376 Arenaria montana L. — Brot. ïï, p. 199—3.<br />

­ 377 Gerastium vulgatum L. — Brot. II, p. 218—1.<br />

Sileneae DC.<br />

378 Lychnis Flos­cuculi L. —Brot. Π, ρ: 221—1.<br />

"379 L. dioica L. —Brot. II, p. 222—3.<br />

380 Eudyanthe laeta Rehb. — Brot. II, p. 221—2.<br />

381 Silène Gallica L.<br />

* 382 S. melandroi<strong>de</strong>s Lge. (Winkler e Hackel, Fer., L.)<br />

­ 383 S. inflata Sm.<br />

­ 384 Vaccaria vulgaris Hort. — Brot. II, 175—2. '<br />

385 Dianthus attenuatus Sm. var. pyrenaicus Wk.<br />

Violarieae DG.<br />

386 Viola silvatiea Fries (A. <strong>de</strong> C. e J. II.)<br />

387 V. canina L. ­ Brot. I, 305­3 (J. H. e L.) f


123<br />

Cistineae DC.<br />

388 Cistus crispus L. — Brot. Π, p. 238—1.<br />

389 G. hirsutus Lam. — Brot­ II, p. 260—4 (Mariz e L.)<br />

390 C. ladaniferus L. ­ Brot. II, p. 261—7. t<br />

• 91 G. salviaefolius L. — Brot. II, 239—3 (J. II. e L.)<br />

392 Halimium umbellatum Spach α. vulgare Wk. — Brot. II, p. 263­10 (Winkler, J.<br />

H. e L.)<br />

393 Tuberaria variabilis Wk. a. vulgaris Wk. 0. Linnaei — Brot. II, p. 268—23 (J. H.)<br />

b. plantaginea Wk.<br />

394 T. vulgaris Wk. — Brot. II, p. 268­22 (J. H. e L.)<br />

395 Helianthemum vulgare Gärtn. fi. discolor 1. ovalifoliúm Wk. — Brot. II, p. 269—24. j<br />

Cruciferae L.<br />

•396 Raphaiius microcarpus Lge. j<br />

­397 Rapistrum Linnaeanum Bss. et Beut. — Brot. I, p. 563—2.<br />

398 Capsella Bursa pastoris Moench. — Brot. I, p. 568—3.<br />

399 Lepidium heterophyllum Benth. — Brot. I, p. 568—1 (A. <strong>de</strong> G. e L.)<br />

400 Sisymbrium officinale Scop. — Brot. I, p..575—1. I<br />

401 Barbarea vulgaris B. Br. — Brot. I, p. 575—5 (Mariz e L.)<br />

­402 Arabis sagittata DC. '<br />

403 Cardamine hirsuta L. —Brot. I, p. 583—1.<br />

404 Brassica sabularia — Brot. I, p. 582—4.<br />

Papaveraceae Juss.<br />

405 Papaver dubium L. — Brot. II. p. 253—2.<br />

• 406 P. sctigerum DC. .<br />

407 Chelidonium majus L. — Brot. II, p. 255—1<br />

Fumariaceae DC.<br />

• 408 Fumaria media Lois var. muralis Hamm. f<br />

Resedaceae DC<br />

409 Reseda Phyteuma L. —Brot. II, p. 306­3. I<br />

Ranunculaceae Juss.<br />

410 Ranunculus bupleuroi<strong>de</strong>s — Brot. II, p. 365—5.<br />

411 B. Escurialonsis Bss. Beut. (J. H.)<br />

412 B. muricatus L. — Brot. IL p. 373­15.<br />

403 R, rcpens L. — Brot. II, ρ: 366­6. t<br />

404 Β. Sardous Crtz. tubereulatus Celak. — Brot. II, p. 371—13.<br />

* 405 Ficaria ranunculoi<strong>de</strong>s Moench. — Brot. II, p. 364—1.<br />

406 Aquilegia dichroa Freyn. (J. II. e L.)<br />

v 407 Delphinium Hispanieum Wk. (Dr. A. <strong>de</strong> C.)


124<br />

IVota soTbre a proveniência do Cupressus glauca<br />

e solbre a epoolia cia introducção «Testa espécie<br />

oxrx I »oi-tu gal<br />

por J. A. Henriques<br />

Por vezes se tem escripto sobre a proveniência e epocha da introducção<br />

d'esta espécie em Portugal. Apesar da competência dos que <strong>de</strong> tal assumpto<br />

se têm occupado, não julgo fora <strong>de</strong> propósito expor sobre o mesmo o que<br />

pu<strong>de</strong> averiguar.<br />

Com relação á origem ou proveniência d'esta espécie, affirmant uns que<br />

ella foi introduzida dos Açores ; outros julgam ter vindo <strong>de</strong> Gôa.<br />

A primeira asserção <strong>de</strong>riva sem duvida do que se lê na chronica dos<br />

Carmelitas <strong>de</strong>scalços. Diz-se ahi, no capitulo XX, pag. 110, <strong>de</strong>screvendo-se<br />

a capella <strong>de</strong> S. José:—«Defen<strong>de</strong>-lhe as costas outra praça quasi <strong>de</strong><br />

egual extensão, mas <strong>de</strong> relevante formosura. Contém os primeiros cedros,<br />

que por industria do fundador, vieram das Ilhas dos Açores a Portugal ;<br />

progenitores <strong>de</strong> quantos gosa hoje o mesmo reino.»<br />

Esta asserção, cujo fundamento ignoro, é completamente <strong>de</strong>stituída <strong>de</strong><br />

fundamento.<br />

É verda<strong>de</strong> que Gaspar Fructuoso, <strong>de</strong>screvendo a vegetação <strong>de</strong> S. Miguel<br />

na epocha da <strong>de</strong>scoberta, diz nas Sauda<strong>de</strong>s da Terra* «e <strong>de</strong>sembarcando<br />

entre duas frescas ribeiras, <strong>de</strong> claras, doces e frias aguas, entre rochas e<br />

terras altas, todas cobertas <strong>de</strong> alto e espesso arvoredo, <strong>de</strong> cedros, louros,<br />

ginjas, faias e outras arvores diversas.»<br />

É também verda<strong>de</strong> que ainda hoje nos Açores se emprega a palavra<br />

cedro para <strong>de</strong>signar uma arvore alli vulgar, e que se encontram também<br />

moveis e outras obras feitas <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ira <strong>de</strong>signadas pelo mesmo nome.<br />

Não é porém menos verda<strong>de</strong> que nenhum botânico, dos que têm visitado<br />

o archipelago, tenha encontrado o Cupressus glauca, como planta indígena.<br />

O cedro dos Açores é o Juniperus oxycedrus L. var. brevifolia Hochstetter,<br />

cujo nome portuguez <strong>de</strong>veria ser — zimbro.<br />

Seubert na Flora Azorica <strong>de</strong>screve assim esta varieda<strong>de</strong>: — Frutex ramosissimus,<br />

interdum arborcscens, incolis — cedro — diclus.—<br />

É espécie ainda hoje niuito frequente, quasi rasteira nos pontos elevados,<br />

<strong>de</strong> porte direito em algumas localida<strong>de</strong>s da região inferior, mas em geral<br />

<strong>de</strong> pequena altura.<br />

N'outras epochas <strong>de</strong>certo esta espécie attingia proporções notáveis.<br />

Sauda<strong>de</strong>s da Terra, pag. 10.


128<br />

Assim o attestam alguns troncos, que têm sido encontrados a profundida<strong>de</strong>s<br />

consi<strong>de</strong>ráveis, sepultados talvez por qualquer revolução vulcânica 1<br />

.<br />

A abundância dos indivíduos d'esta espécie <strong>de</strong>via egualmente ter sido<br />

gran<strong>de</strong>, como se vê pelas muitas obras que foram feitas com a ma<strong>de</strong>ira<br />

<strong>de</strong> cedro e pela gran<strong>de</strong> frequência com que em algumas localida<strong>de</strong>s se têm<br />

encontrado os ramos e troncos enterrados. No Corvo e nas Flores os habitantes,<br />

indo procurar lenha, sondavam o terreno com um ferro, para<br />

<strong>de</strong>scobrirem estes restos das antigas florestas e para em seguida os<br />

<strong>de</strong>senterrarem.<br />

Reuni amostras do cedro actual, <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ira muitíssimo antiga e da<br />

ma<strong>de</strong>ira <strong>de</strong>senterrada. O estudo da estructura anatómica d'estas amostras<br />

<strong>de</strong>u­me plena certeza <strong>de</strong> que todos se referiam a uma única espécie — o<br />

Juniperus oxycedrus. A comparação d'estas amostras com a ma<strong>de</strong>ira <strong>de</strong><br />

cedro do Bussaco faz Yer aos menos experimentados a differença das duas<br />

espécies. Basta atten<strong>de</strong>r á côr, cheiro e <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>.<br />

A estas provas da não existência do C. glauca nos Açores posso juntar<br />

a informação seguinte, que <strong>de</strong>vo ao ex. m0<br />

sr. Ε. do Canto: —«Do C. glauca,<br />

diz s. ex.", o exemplar mais antigo que conheço é um que tem 80 a 90<br />

annos, existente na quinta <strong>de</strong> Santa Rosa (Fajã). D'esté tenho um filho <strong>de</strong><br />

4­0 annos na quinta dos Diogos. Por 1844 veiu do Bussaco uma porção<br />

<strong>de</strong> semente por intervenção do dr. Henrique F. <strong>de</strong> P. Me<strong>de</strong>iros, e d'elles<br />

se plantaram algumas mattinhas. Tenho ainda algumas d'estas arvores ;<br />

mas o rocio ou vento do mar prejudica muito o seu rápido crescimento,<br />

matando­lhes os rebentos novos e obstando completamente ao seu crescimento<br />

vertical.»<br />

Se o C. glauca fosse indígena dos Açores, não seria prejudicado d'esta<br />

forma por um clima que era o seu.<br />

Não existe pois actuelmente nos Açores tal espécie no estado <strong>de</strong> liberda<strong>de</strong>.<br />

O estudo das ma<strong>de</strong>iras antigas e dos restos enterrados mostra, como<br />

já disse, que nunca lá existiu.<br />

Proviria <strong>de</strong> Goa? O ex." 10<br />

sr. A. Lopes Men<strong>de</strong>s, que teve occasiâo <strong>de</strong><br />

percorrer largos tractos <strong>de</strong> terreno d'aquella província, diz n'uma carta,<br />

m 0<br />

que dirigiu ao ex. sr. Viscon<strong>de</strong> <strong>de</strong> S. Januário, o seguinte : «Não me<br />

parece que as sementes dos cedros do Bussaco fossem importadas da nossa<br />

índia, porque, tendo percorrido todo o território <strong>de</strong> Gôa em <strong>de</strong>sempenho<br />

d'uma commissâo florestal, para que v. ex. a<br />

se dignou nomear­me quando<br />

geria os negócios d'aquelle Estado, não encontrei em parte alguma cedros<br />

eguaes ao C. lusitanica. »<br />

Confirma esta informação o que me escreveu o sábio botânico inglez o<br />

1<br />

No museu botânico <strong>de</strong> Coimbra existe um fragmento d'nm d'estes troncos, offerecido<br />

pelo ex. m0<br />

sr. Antonio Borges da Camara, que com muito custo o <strong>de</strong>senterrou<br />

nas Sete­Cida<strong>de</strong>s. Devia ter um metro em diâmetro.


126<br />

sr. Hooker. Consultando-o a tal respeito, por me lembrar que no riquíssimo<br />

herbario <strong>de</strong> Kew po<strong>de</strong>riam existir exemplares provenientes da índia,<br />

este distincto botânico proce<strong>de</strong>u, juntamente com o Prof. Oliver ao exame<br />

dos exemplares do herbario <strong>de</strong> Kew e em resultado do estudo feito <strong>de</strong>clara<br />

«que lhe parece impossível consi<strong>de</strong>rar os C. glauca e C. lorulosa como<br />

espécies distinctas.» Examinando <strong>de</strong>pois alguns exemplares, que colhi no<br />

Bussaco, insistiu na mesma i<strong>de</strong>ia. Ora o C. lorulosa é indígena da região<br />

temperada do Hymalaia, on<strong>de</strong> foi colhido por Wallich entre 4500-8500<br />

pés d'altitu<strong>de</strong>. Webb encontrou-o em Bhootamia e os srs. Hooker e<br />

Thompson colheram-n'o em Simla.<br />

Sendo pois o C. glauca apenas uma varieda<strong>de</strong> do C. torulosa, como se<br />

<strong>de</strong>prehen<strong>de</strong> da informação do sr. Hoker, fica sabida authenticamente a<br />

proveniência d'elle.<br />

Veiu das regiões temperadas do Hymalaia e não <strong>de</strong> Gòa nem <strong>de</strong> nenhum<br />

ponto da peninsula Dekan, on<strong>de</strong> é apenas cultivado nos jardins, segundo<br />

affirma Brandis na Forest Flora,of. Br. India e Dalzeli na Bombay Flora.<br />

A epocha da introducção é um pouco incerta, po<strong>de</strong>ndo talvez dar-se<br />

apenas por aproximação.<br />

Na Benidictina Lusitana (II, p. 283) publicada naturalmente em 1651,<br />

visto que as licenças são <strong>de</strong> 1650, fallando-se da Capella <strong>de</strong> S. José, escreve<br />

o chronista : «Entra-se n'ella por hu jardimzinho com sua fonte -& tem<br />

seus passeyos a roda com outras fontes, & muitas arvores, & entre ellas<br />

os primeiros cedros que n'este Reyno se virão plantados.»<br />

É idêntica a origem indicada na Chronica dos Carmelitas <strong>de</strong>scalços, que<br />

já transcrevi, accrescentando-se ahi apenas que esses primeiros cedros<br />

tinham sido introduzidos pelo fundador d'aquella capella, o Reitor da<br />

Universida<strong>de</strong> e Bispo eleito <strong>de</strong> Vizeu, o sr. Manuel <strong>de</strong> Saldanha, que foi<br />

quem também <strong>de</strong>u ao chronista benedictino a noticia do convento do Bussaco.<br />

Sendo assim, a introducção dos cedros fez-se em 1644, porque foi n'este<br />

anno que o Reitor M. <strong>de</strong> Saldanha fundou a capella <strong>de</strong> S. José, e, fundados<br />

nas chronicas citadas, assim o têm affirmado todos os que <strong>de</strong> tal objecto<br />

se tem occupado.<br />

Eu não posso acceitar tão facilmente o que as chronicas affirmam,<br />

fundando-me nas seguintes consi<strong>de</strong>rações.<br />

Em 1634 D. Bernarda Ferreira <strong>de</strong> Lacerda publicou as — Soleda<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Bvçaco — e n'esse poema, em relação ã rua que segue da porta <strong>de</strong> Coimbra,<br />

lê-se h<br />

Alli el funeste cypres<br />

Con el vitorioso laiiro<br />

De las hayas, y saùeos<br />

Estan recibiendo abraços.<br />

1<br />

Soleda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Bvçaco, pag. 140.


127<br />

Ora cypres é justamente o termo proprio, que correspon<strong>de</strong> a cupressus,<br />

nome genérico do cedro do Bussaco.<br />

Havia pois cedros no Bussaco, na rua principal da entrada 10 antes da<br />

fundação da Capella <strong>de</strong> S. José. Ε não se diga que a poetiza se referiu ao<br />

nosso cypreste. Se assim fosse, o celebre naturalista francez Tournefort,<br />

visitando Bussaco em 1689, não <strong>de</strong>ixaria <strong>de</strong> o mencionar. Mas no catalogo<br />

das plantas que ahi encontrou figura em primeiro logar, naturalmente pelo<br />

numero e gran<strong>de</strong>za o — Cupressus lusitanica patula fructu minore e não<br />

é indicado o C. mela in fastigium convoluta, que hoje mesmo é muito raro<br />

no Bussaco.<br />

Na Chronica dos Carmelitas <strong>de</strong>scalços, no segundo volume, que foi<br />

publicado em 1821, isto é 77 annos <strong>de</strong>pois da capella <strong>de</strong> S. José, lêem­se<br />

os seguintes períodos: «São as curtas pare<strong>de</strong>s d'esté átrio (da egreja)<br />

abertas em alegretes <strong>de</strong> varias flores ; que <strong>de</strong>fronte reparam das tempesta<strong>de</strong>s<br />

bastos, & or<strong>de</strong>nados cedros & cyprestes, huns <strong>de</strong> Libano, & os outros<br />

emulos dos do Monte Siam '» e mais adiante, <strong>de</strong>screvendo­se a rua que<br />

passa por S. Sylvestre e Santa Thereza, diz­se : «Sahindo d'elle (convento)<br />

pelo pateo dos creados da casa para o oriente, se entra por uma dilatada<br />

rua, murada <strong>de</strong> cedros, & varias plâtas, que namoradas do sol se levantam<br />

da terra em gran<strong>de</strong> altura, enganadas <strong>de</strong> po<strong>de</strong>rem alcançar­lhe os raios<br />

com as guias <strong>de</strong> seus ramos 2<br />

».<br />

Havia portanto n'esta epocha no Bussaco cedros em tão gran<strong>de</strong> numero,<br />

que formava pare<strong>de</strong>s proprias para reparar das tempesta<strong>de</strong>s e tão altos que<br />

podiam competir com os do Libano e <strong>de</strong> Siam e que mereceram ao chronista<br />

as poéticas phrases que transcrevi.<br />

Accresce a isto que não era só no Bussaco, on<strong>de</strong> em tal epocha vegetavam<br />

tantos e tão altos cedros ; era em Portugal, por quanto os plantados perto<br />

da capella <strong>de</strong> S. José tinham sido os — progenitores <strong>de</strong> quantos goza o<br />

mesmo Reyno. — Verda<strong>de</strong> é que o cedro do Bussaco fructifica cedo e<br />

cresce bastante rapidamente. A media do crescimento em altura, <strong>de</strong>duzida<br />

<strong>de</strong> medidas tomadas em arvores <strong>de</strong> um a vinte e cinco annos, regula por 23<br />

centímetros e o crescimento em diâmetro, <strong>de</strong>terminado pela contagem<br />

directa das camadas annuaes d'um toro <strong>de</strong> gran<strong>de</strong> dimensões, que existe<br />

no muzeu botânico da Universida<strong>de</strong>, regula por 7­8 millimetros.<br />

Tomando por base estes números, os dous maiores cedros, que se encontram<br />

junto da capella <strong>de</strong> S. José <strong>de</strong>vem ter eda<strong>de</strong> que os aproxima<br />

bastante da epocha da fundação da capella 3<br />

; mas <strong>de</strong>veriam ter na epocha<br />

da publicação da Benedictina Lusitana dous a quatro metros e <strong>de</strong>certo o<br />

chronista não lhes chamaria arvores.<br />

1<br />

2<br />

3<br />

Chr. dos Carm. dose. II, liv. IV, cap. XVII, pag. 97.<br />

I<strong>de</strong>m, i<strong>de</strong>m, cap. 19, pag. 103.<br />

Estes cedros tem —um 4 ,n<br />

em circumferencia e o outro 4 m<br />

,60,


Não é fácil egualmente <strong>de</strong> comprehen<strong>de</strong>r como arvores, filhas d'estes<br />

primeiros (?) cedros po<strong>de</strong>ssem em 1721, quando foi publicada a Chronica<br />

dos Carmelitas, apresentar-se taes, que o chronista po<strong>de</strong>sse dizer, — que<br />

se levantavam da terra em gran<strong>de</strong> altura, enganadas <strong>de</strong> po<strong>de</strong>rem alcançar<br />

os raios do sol com as guias dos seus ramos —.<br />

A epocha da introducção dos cedros foi <strong>de</strong>certo anterior ãquella que as<br />

chronicas citadas indicam.<br />

A parte da serra do Bussaco, on<strong>de</strong> foi edificado o convento e limitada<br />

a cerca, não era terra nua. Pertencera ao Mosteiro da Vacariça e n'esse<br />

tempo os monges d'esté Mosteiro iam passar algum tempo nas capellas que<br />

já existiam no Bussaco e quando em 1626 dous religiosos carmelitas pela<br />

primeira vez visitaram a serra <strong>de</strong> Luso — subindo á serra, viram em Bussaco<br />

tanta varieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> arvores — e quando pouco <strong>de</strong>pois o padre geral e<br />

outros companheiros alli foram — entraram pelas <strong>de</strong>nsas mattas povoadas<br />

<strong>de</strong> bastas arvores —.<br />

N'esta — tanta varieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> arvores — <strong>de</strong>certo plantadas pelos monges<br />

da Vacariça, que ahi iam passar horas <strong>de</strong> oração, não entraria já o C.<br />

glauca ?<br />

Pouco importa a proveniência longínqua. D'es<strong>de</strong> 1498 os portuguezes<br />

conheciam o caminho da India, que lhes tinha aberto Vasco da Gama, e<br />

Affonso d'Albuquerque tinha <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1510 estabelecido o dominio portuguez<br />

em Gôa. ^<br />

Já mesmo antes d'isto os productos da índia eram recebidos na Europa.<br />

Não terminarei esta nota sem mostrar a incorrecção do nome empregado<br />

para <strong>de</strong>signar as arvores a que me tenho referido. A palavra — cedro<br />

— <strong>de</strong>certo <strong>de</strong>rivada da palavra latina — cedrus — è a <strong>de</strong>signação genérica<br />

d'algumas coníferas, do grupo das abietineas, taes como o cedro do Líbano.<br />

Para essas <strong>de</strong>ve ser <strong>de</strong>stinada.<br />

Cypreste — <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> — cupressus — seria o termo genérico que<br />

conviria adoptar para as coníferas, do grupo das cupressineas a que pertence<br />

o cedro do Bussaco, e d'esté modo seguir-se-hia o que n'outras linguas é<br />

adoptado, pois que o termo — cupressus — é <strong>de</strong>signado em inglez cypress,<br />

em allemão cypresse, em francez cyprès e em hespanhol cypres.<br />

Por excepção muito singular a palavra cypreste tem em portuguez uma<br />

significação não genérica mas especifica, porque se refere só ao Cupressus<br />

fasligata, espécie do género Cupressus, a primeira talvez conhecida em<br />

Portugal. O cedro do Bussaco seria assim chamado talvez pela falsa analogia<br />

com o cedro do Libano, já mencionada nas chronicas e repelida em não<br />

poucos escriptos mo<strong>de</strong>rnos.


129<br />

OontrilbixioàO para o estudo da flora<br />

dalgumas possessões portugixezas<br />

I<br />

Plantas colh.id.as por F. Newton, na Africa Occi<strong>de</strong>ntal 1<br />

1. Schizophyllum commune Fries.<br />

Angola.<br />

2. Sch. multifidum Fries.<br />

Angola.<br />

4. P. pubescens Fries.<br />

Angola.<br />

Fungi 2<br />

1<br />

O sr. Frank Newton visitou algumas colónias portuguezas da costa occi<strong>de</strong>ntal da<br />

Africa e ahi colheu plantas. Começou os seus trabalhos <strong>de</strong> exploração em 1880, principiando<br />

em Mossame<strong>de</strong>s, seguindo para o Giraul, visitando em julho a região da<br />

Wellwitschia e as margens do rio Coroca. Em agosto, seguindo para' o interior "passou<br />

por Giraul, Pedra Gran<strong>de</strong>, Monhino, Capangombe. N'este mesmo anno herborisou no<br />

Bumbo, subiu á serra <strong>de</strong> Chella, foi á Huilla, ao arraial <strong>de</strong> Gayonda, ás povoações <strong>de</strong><br />

Maconjo, Tampa, e aos terrenos calcareos <strong>de</strong> Qui Libe e Pomangala.<br />

De Mossame<strong>de</strong>s seguiu por mar para Porto Alexandre, e d'ahi foi <strong>de</strong> novo em janeiro<br />

<strong>de</strong> 1882 ao Coroca.<br />

Em abril partiu para Humpata e foi na companhia do padre Duparqeut até ao Humbe,<br />

seguindo por Ghimpumpunhime, Hai, Gambuc, visitando, os morros do Tongo-Tongo, <strong>de</strong><br />

ferro magnético, e Xicussi na margem do Caeulo-Bale.<br />

Do Humbe seguiu com uma expedição dirigida por Erikno para caçar dépliantes e<br />

avestruzes ás marges do Gunone até Gamba, Mullondo e Quipundo, indo então ao paiz<br />

dos Otchiaviguas, d'on<strong>de</strong> se dirigiu para as cataratas do Cunene, voltando em agosto<br />

a Mossame<strong>de</strong>s. Em setembro voltou ao Humbe e atra-vessando o Cunene chegou até<br />

Donga.<br />

Em outubro, atravessando <strong>de</strong> novo o Cunene, encontrou-se com Lord Mayo, em cuja<br />

companhia foi até Mossame<strong>de</strong>s. Em 1883, não chegando a bom caminho uma expedição<br />

belga á qual se tinha aggregado, apenas eoíligiu plantas em Giraul, Monhino e Biballa.<br />

Vé-se que não foi pequena a area explorada, e que a collecção formada <strong>de</strong>ve offereeer<br />

interesse consi<strong>de</strong>rável. O catalogo das plantas colhidas será publicado ao passo<br />

que forem sendo estudadas. Na parte que hoje é publicada são já mencionadas algumas<br />

espécies novas.<br />

.., J. Henriques.<br />

2<br />

Determinados pelo professor Winter.<br />

9


3. Polyporus igniarius Fries.<br />

Angola.<br />

6. Hexagora crinigera Fr.<br />

Angola.<br />

7. Stereum versicolor Swartz.<br />

130<br />

Licnenes 1<br />

Fam. Lichenacei<br />

Trib. Roccellei<br />

8. Roccella Montagnei Bel.<br />

Angola — Mossame<strong>de</strong>s, sobre a Weïwitschia mirabilis.<br />

9. Usnea florida Hoffm.<br />

Huilla — serra da Chella.<br />

10. U. ceratina Ach.<br />

Huilla.<br />

Trib. Usneei<br />

Trib. Parmeliei<br />

11. Parmelia prolixa Ach.<br />

Mossame<strong>de</strong>s — serra do Giraul.<br />

12. P. isidiza Nyl. sp. nov.<br />

Thallus glaucescenti — albidus, opacus, facie fere ut in P. tiliacea,<br />

sed iíTextus intusque Havens (<strong>de</strong>in medulla sensim ferruginascente)<br />

et superficie leviter scabroseilus ex isidio tenello subpuíveriformi;<br />

apothecia fusco-rufescentia, mediocria (latit2-4 millim.), receptáculo<br />

margine suhcrenato; sporae 8 nae<br />

ellipsoi<strong>de</strong>ae longit. 0,009—<br />

0,012 millim., crassit. 0,006—0,008 millim.<br />

Species est e Stirpe P. sinuosae (Sm.), notis datis distinguenda.<br />

Ad cortices arborum lecta praesertim in arbore Mopane dicta.<br />

Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />

13. P. sublaevigata Nyl.<br />

Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />

14. P. perforata Ach.<br />

Mucha — pr. Huilla.<br />

Determinados pelo dr. W. Nylan<strong>de</strong>r.


131<br />

15. P. relicina Fr.<br />

Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />

16. P. perlata L.<br />

Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />

,17- P. tinctorum Despr.<br />

Serra da Chella.<br />

18. Physcia hypoleuca (Ach.)<br />

Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />

19. Ph. speciosa Fr.<br />

Huilla.<br />

Trib. Pyxinei<br />

20. Pyxine sorediata Fries.<br />

Huilla — serra da Chella, arraial dé Cayonda.<br />

21. Stephanophora phyllocarpum (Pers.)<br />

Huilla.<br />

Trib. Lecanorei<br />

22. Lecanora elegantíssima Nyl.<br />

Mossame<strong>de</strong>s — serra <strong>de</strong> Giraul.<br />

Trib. Leci<strong>de</strong>inei<br />

23. Leci<strong>de</strong>a placodina Nyl.<br />

Mossame<strong>de</strong>s — serra <strong>de</strong> Giraul.<br />

Fam. Collemacei<br />

Trib. Collemei<br />

24. Homodium (Lygo<strong>de</strong>rma) pernigratum Nyl. sp. nov.<br />

Thallus niger tenuis, supra infraque confertissime ruguloso-exasperatus,<br />

lobato-complicatus, latitudinis unipollicaris. Apothecia<br />

non visa. Corticola.<br />

Huilla.<br />

Forsan novum genus (Lygo<strong>de</strong>rma), quod apothecia déterminent. Textura<br />

thalli vero uUn Honiodio.<br />

Algae 1<br />

Fam. Oscillariae<br />

25. Oscularia Cortiana (Poll.) Kg.<br />

Angola •—rio Coroca—jan. 1882.<br />

1<br />

Determinadas pelos srs. Nordstedt, Flahault e Wittrock.


132<br />

Fam. Nöstoceae<br />

26. Nostoc sphaericum Vauch.<br />

Angola — Quitibe, rio Bumbo (40 léguas <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s), 7­81.<br />

27. Plectonema tenue Thum.<br />

Angola ;<br />

—jan. 1882.<br />

Fam. Scytonemeae<br />

Fam. Ulothricheae<br />

28. Stigeoclomium tenue Kg. γ. gracile.<br />

Angola —1883.<br />

Fam. Pithophoreae<br />

29. Pithophora microspora Withr. sp. nov.<br />

P. gracilis elongata, filo principal! circa 65 (60­70) p. crasso,<br />

ramos singulos duorum ordinum emittente ; cellulis vegetativis<br />

longis, circa 16. 1<br />

' 10<br />

(12. pl<br />

°—16. pl<br />

°) longioribus quam crassioribus;<br />

sporis omnibus solitariis parvis ; sporis intercalaribus subcylindricis,<br />

circa 72 (60—90) υ. crassis et 122 (84—192) altis ;<br />

sporis terminalibus subconicis vel suburculaeformibus apice rotundato,<br />

circa 61 (54­75) p. crassiis et 165 (90­240) p. altis.<br />

Habitat in Africa, ad Pomangala et Quitibe, Rio Bumbo, lecta<br />

mense julii 1881.<br />

Haec species locum suum tenet inter P. Clateanam Wittr. et P. polymorpftam<br />

Wittr.<br />

Fam. Enteromorpheae<br />

30. Phycescris regida Kg.<br />

Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1881.<br />

Fam. Vaucherieae<br />

31. Bryopsis Balbisiana Lamour. ß. disticha J. Ag.<br />

Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1885.


133<br />

Fam. Caulerpeae<br />

32. Caulerpa taxifolia Ag. ß. crassifolia.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Thomé — março 1881.<br />

Fam. Lemanieae<br />

33. Galaxaura fragilis Lamour.<br />

Cabo Ver<strong>de</strong> —Ilha <strong>de</strong> S. Vicente — abril 1881.<br />

Fam. Batrachospermeae<br />

34. Batrachospermum moniliforme Roth.<br />

Angola — Huilla.<br />

Fam. Dictyoteae<br />

35. Dictyota dichotoma Kg.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Thomé —abril 1881.<br />

Fam. Cystosireae<br />

36. Treptacantha Turneri Kg.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Vicente — abril 1881.<br />

Fam. Sargasseae<br />

37. Sargassum Boryanum Mont.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Vicente — abril 1881.<br />

Fam. Callithamnieae<br />

38. Spyridia filamentosa Harv.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Thomé —abril 1881.


134<br />

Fam. Porphyreae<br />

39. Porphyra leucosticta J. Ag.<br />

Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1881.<br />

Fam. Halymeniae<br />

40. Catenella Opuntia Grev.<br />

Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1881.<br />

41. Chrondrus crispus Lyngb.<br />

Mossame<strong>de</strong>s.<br />

Fam. Gigartineae<br />

Fam. Cystoclonieae<br />

42. Hypnea musciformis Lamour.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Thomé — abril 1881.<br />

43. Gelidium serrulatum Ag. var.<br />

Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s.<br />

Fam. Gelidieae<br />

Fam. Polysiphonieae<br />

44. Polysiphonia sertularioi<strong>de</strong>s auct?<br />

Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1881.<br />

Fam. Chondrieae<br />

48. Laurencia pinnatifida Lamour.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Thomé —abril 1881.


135<br />

Gramineae 1<br />

Trib. Paniceae 2<br />

46. Panicum arvense Kth.<br />

Ilha <strong>de</strong> Bolama —1884 — M. Rodrigues Pereira <strong>de</strong> Carvalho 3<br />

.<br />

47. P. brizoi<strong>de</strong>s L.<br />

Angola — rio Coroca—janeiro 1882.<br />

48. P. indicum L.<br />

Humpata — margens do rio Nene — maio 1883.<br />

49. P. indicum L. var. ?<br />

Rio Pallanca — terrenos pantanosos—janeiro 1883.<br />

50. P. maximum Jacq.<br />

Bolama— 1884 — M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />

51. Setaria glauca Beauv.<br />

Angola — Humpata, Huilla — abril, maio 1883.<br />

; Trib. Andropogeneae<br />

52. Elionurus platypus Hack. (Andropogon platypus Trin.)<br />

Bolama—1884 —M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />

53. Rottboellia agropyroi<strong>de</strong>s Hack. sp. nov. (Vossia sensu Munroi in<br />

Harvey et Son<strong>de</strong>r Gener. South Afr. Pl. ed. II).<br />

Perennis. Culmi ultra 60 cra<br />

alti, robusti, erecti, teretes, simplices,<br />

superne longe nudi, infra spicam scaberuli, ceterum glaberrimi,<br />

paucino<strong>de</strong>s. Vaginae teretes, glaberrimae. Ligula brevis,<br />

truncata, membranacea, <strong>de</strong>mum fissa, glabra. Laminae e basi<br />

aequilata lineares, planae, 15 cm<br />

m m<br />

longae, circa 6 latae, utrinque<br />

hirtulae, margine scaberrimae, basi longius pilosae, costa<br />

media tenui haud carinata. Spica solitária 20 cm<br />

vel +longa,<br />

subrobusta, erecta, stricta, violascens, glabrescens, rhacheos<br />

strictae articuli spiculam fertilem subsuperantes, lineares, crassi,<br />

intus parum excavati, extus subconvexi, scabri, glabri v. basi<br />

ciliati, apice obliquissime secen<strong>de</strong>ntes, bracteolas <strong>de</strong>ntiformes<br />

ι Determinadas pelo sr. E. Haekel.<br />

2<br />

Seguimos a or<strong>de</strong>m <strong>de</strong> Benth. e Hook. (Gen. pl. vol. III, part. II).<br />

3<br />

São indicadas algumas espécies da Ilha <strong>de</strong> Bolama colligidas pelo medico M. Rodrigues<br />

Pereira <strong>de</strong> Carvalho.


136<br />

2 inaequales oppositas scabro­ciliolatas exhibenles. Spicula ^<br />

cum callo late obconico acutiusculo recto basi et ad latera bre­<br />

m m<br />

m m<br />

viter albo­barbato 3 longo ll longa, violascens : gluma I. ma<br />

linearis, acutiuscula, cartilaginea, dorso convexa, scabro­punctata<br />

bicostata, marginibus augustissime inílexis, llexuris superne<br />

setuloso­ciliatis ; IIchartacea, late linearis, obtusa, sub apice<br />

cucullata, 3­nervis, acute çarinata, carina superne setuloso­ciliata<br />

; III. 3<br />

paulo brevior, lanceolata, obtusiuscula, 2­nervis,<br />

glabra, inclu<strong>de</strong>ns paleam similem íloremque masculum anlheris<br />

m m<br />

5 longis; IV." quam II.' la<br />

paulo brevior, late oblonga,,obtusiuscula,<br />

tenuissime 3­nervis, nervo medio apicem vix altingente,<br />

glabra ; V." paulo brevior, linearis, obtusa, subenervis, glabra.<br />

Lodiculae auguste cuncatae, glabrae. Stam. 3, filamentis filifor­<br />

r a m<br />

m m<br />

mibus, 2 lg., antheris violaceis, 5 lg. Stigmata ferruginea,<br />

m m<br />

3 lg. Pedicellus spiculae neutrae articulo similis nisi paulo<br />

brevior et augustior, complanatus. Spicula neutra constat e gluma<br />

I ma<br />

m m<br />

ovato­oblonga coriacea 2­3 longa sensim in aristam subuli­<br />

m m<br />

formem 15­22 longam patentem hispidam abeunte, porro e<br />

gluma Π 11<br />

" I mam<br />

<strong>de</strong>mtarista aequantem obtusa <strong>de</strong>in III a<br />

parva<br />

vacua.<br />

Angola — Lobango : in campis cultis ad Humpata et Huilla.<br />

Cl. Munro in opere supra citato speciem poponit ineditam Rottb. horâeoi<strong>de</strong>m<br />

sine <strong>de</strong>scriptione, qui ex charactere genérico noslrae agiripnroidi<br />

siniillima v. cum pa ca<strong>de</strong>iii esse vi<strong>de</strong>lur. Nomcn Miinroi vero, <strong>de</strong>fectu<br />

caracteris, obscurum manet.<br />

54. R. Rhytachne Hack. (Rhytachne rottboellion<strong>de</strong>s Desv. in Hamilt.<br />

Prodr. p. 12).<br />

Perennis; culmi graciles 25­35 cm<br />

alti erecti, 1­2 no<strong>de</strong>s, compressi,<br />

glaberrimi, simplices. Vaginae teretiusculae, glaberrimae. Ligula<br />

brevíssima, truncata, minute ciliolata. Laminae selaceae,<br />

complicatae, acutae, inferiores 12­15 cm<br />

lg., subtrigonae, glaucescentes,<br />

extus glaberrimae, intus puberulae, costa media baud<br />

prominente. Spica terminalis solitária 8­12"' lg. gracilis, erecta,<br />

violascens, glabra ; rhacheos rectiusculae articuli spiculam 5<br />

aequantes, lineari­clavatae, crassae (sed spicula augustiores),<br />

recte sece<strong>de</strong>ntes, interne planae, extus obtuse tetragonae, gla­<br />

c u m c a<br />

m m<br />

brae. Spicula 5 "° brevíssimo glabro 5 longa : gluma<br />

I ma<br />

oblonga coriacea acutiuscula acute bi<strong>de</strong>ntata marginibus<br />

augustissime implicate, flexuris superne açuleolato­cilialis, dorso<br />

convexa et a basi ad 2<br />

3 usque rugis crebris transversalibus<br />

plus minus interruplis ornata et costis 5­7 subelevatis notala,<br />

glabra;ir''lineari­oblonga, acuminata, mucronata, membranaceochartacea,<br />

elevato­carinata, carina superne gibba, glabra, 3­nervis;


137<br />

III a<br />

quam II da<br />

parum brevior, ovato­lanceolata, obtusa, hyaline,<br />

enervis, glabra, inclu<strong>de</strong>ns paleam similem tertia parte breviorem<br />

m m<br />

floremque masculum triandrum antheris 2.5 longis ; gluma<br />

IV a<br />

quam II"* duplo brevior oblonga obtusa hyalina 1­nervis,<br />

nervo ultra apicem non ν. minute protracto, glabra ; V a<br />

V 3<br />

brevior, obtusa, hyalina, enervis, glabra. Stamina 3 antheris ferru­<br />

m m<br />

gineis, 2 lg. (β' 10<br />

filamentis longiora); Stigmata late oblonga ferruginea,<br />

stylis Va longioribus. Pedicellus alterius spiculae omnino<br />

tabescenlis glumiformis articulum aequans, ei apressus, oblique<br />

lanceolatus, scaber, superne ciliolatus, breviter aristulatus.<br />

In campis siccis prope Rio Pallanca.<br />

Vidi speciminaRhytachnesrottboellioidisauthentica inhcrb.Candolleano.<br />

55. Andropogon contortus L.<br />

var. Allionii (A. Allionii DC.)<br />

Serra da Chella, Lobango — março 1883.<br />

56. A. eucomus Nées.<br />

In campis ad Humpata prope flumen Nene — março 1883.<br />

57. A. finitimus Höchst.<br />

var. rectirameus Hack.<br />

Serra da Chella, Lobango—junho 1883.<br />

58. A. hirtus L.<br />

var. podotrichus Hack. (A. podotrichus Höchst.)<br />

Serra da Chella, Lobango in campis cultis — março 1883.<br />

59. A. (Sect. Cymbopogon) Newtonii Hack. spec. nov.<br />

Culmi erecti, glaberrimi, ultra 60 cra<br />

alti, superne ramosi. Vaginae<br />

teretes laxiusculae, glabrae v. pilis adspersae. Ligula 1""" lg.,<br />

rotundato­truncata, membranacen, pilis longis stipata, in vaginam<br />

sub<strong>de</strong>currens. Laminae lineares, setaceo­acuminatae, ultra 20 om<br />

m r a<br />

lg., 2­3 lt., rigidae, glaucescentes, utrinque hirsutae, margine<br />

scabrae, costa media crassiuscula obtuse carinata notatae. Panicula<br />

laxa, simpliciuscula 20­30 lg.; rami 2­4'", plerumque<br />

unino<strong>de</strong>s, simplices, arcuato­patuli. Spathae propriae linearilanceolatae<br />

4­5°'" lg., acuminatae, violascentes, pilis pareis<br />

(praesertim inferne) adspersae, pedunculum communem superne<br />

curvatum ibique setis fulvis tuberculatis vestitum <strong>de</strong>mum aequantes<br />

vel parum superantes. Spicae breves, l,8­2 cra<br />

lg., pedicellis<br />

specialibus brevissimis undique setis aureis spiculas contíguas<br />

aequantibus <strong>de</strong>nse stellntim barbatis fultae, singulae spi­<br />

m m<br />

culam fertilem singulam bractea 3 longa nigro­violacea fultam<br />

m m<br />

continentes. Spiculae £ cum callo recto acuto 3 longo ad<br />

m m<br />

latera breviter fulvo­griseo­barbato antice sulcato 10 lg.,<br />

m a<br />

lineares, lividae ; gluma I herbaceo­chartacea, divergenti­bi­


138<br />

mucronata, 7­nervis, nervo medio valido in sulco longitudinali<br />

recepto, glabra, scabra, ápice longiuscule setoso­ciliata ; IF" lineari­oblonga<br />

obtusíssima, 3­nervis, nervo medio in mucronem<br />

excurrente, glabra ; IV a<br />

quam ΙΓ 1α<br />

Vã brevior, aristam validam<br />

c. 5 cm<br />

longam fulvo­hirtam exserens. Spiculae pedicellatae, pedicello<br />

filiformi albo­pennato (ciliis pedicello Vã brevioribus)<br />

m m<br />

insi<strong>de</strong>ntes, lineari­lanceolatae, 7­10 lg., atroviolaceae, sub­<br />

m a<br />

pruinosae : gluma I manifeste 7­nervis, acuminata, mucronata<br />

v. breviter aristata, superne setuloso­ciliata ; II a<br />

3­nervis, acutissima,<br />

retrorsum ciliata ; III a<br />

e IV a<br />

paullo minores, hyalinae.<br />

Interdum gluma IV a<br />

et stamina 0.<br />

Lobango: in arvis siccis, cuUis prope Humpata.<br />

Affinis A. braeteato W., sed pilis longis aureis spicas basi involucrantibus<br />

etc. diversus.<br />

A. (Sect. Cymbopogon) poecilotrichus Hack. sp. nov.<br />

Perennis. Innovationes intravaginales. Culmi erecti, subrobusti,<br />

circ. 0 m<br />

,50 alti, subcompressi, glaberrimi, inferne foliifero­ramosi,<br />

superne paniculato­floriferi. Folia glauca : vaginae strictae,<br />

compressissimae, carinatae, glaberrimae, internodiis breviores.<br />

Ligula brevis, truncata albo­hyalina, ciliolata. Laminae e basi<br />

aequilata rotundata lineares, obtusiusculae, patentes, rigidae,<br />

utrinque marginibusque scabrae, versus basin marginis pilis<br />

rigidis basi tuberculatis ciliatae, cosia media tenui percursa,<br />

vernatione conduplicata, <strong>de</strong>mum planae. Panicula paupera, laxa,<br />

circ. 20 cm<br />

longa, subnutans (?) ; rami 3­4"' breves, suberecti v.<br />

patuli, unino<strong>de</strong>s, simplices, ad nodos geotropicos puberuli.<br />

Spathae spicarum propriae lineari­lanceolatae acuminatae 4­6 cra<br />

lg., glaucae, versus margines rufo­membranaceae ibique pilosae,<br />

ceterum glabrae, pedunculum spicarum communem superne hirtulum<br />

primo 2­3­plo, <strong>de</strong>mum Vã breviores. Pedicelli spicarum<br />

m m<br />

speciales alter brevissimus, alter 5­6 lg. puberulus, erectus.<br />

Spicae 2­2,8 lg., subrobustae, singulae spiculas fertiles 3­8<br />

continentes, utriusque spicae paria spicularum 2 ima homogama,<br />

máscula ; articuli pedicellique masculi liniari­filiformes, spicula<br />

fertili Ví breviores, oblique sece<strong>de</strong>ntes, utrinque pennato­ciliati,<br />

ciliis albis articulo 3­4­plo brevioribus. Spiculae £ cum callo<br />

m m<br />

l,5 longo recto antice nigrescente ad latera posticeque <strong>de</strong>nse<br />

aí&o­barbato 6""" longae, lineari­oblongae, ílavo­viridulae. Gluma<br />

I. ma<br />

herbaceo­membranacea, truncata, 7­nervis, toto dorso<br />

pilis rigidulis ferrugineis ipsa gluma paulo usque <strong>de</strong>midio brevioribus<br />

vestita ; II.' 1<br />

" membranacea, oblonga, obtusa, mutica vel<br />

mucronulata, trinervis, carina superne ferrugineo­pilosa, margi­


139<br />

nibus hyalinis albo-ciliata; III a<br />

paulo brevior, liniari-oblonga,<br />

obtusa, hyalina, enervis, ciliata ; IV. a<br />

7 4 brevior, apice acute<br />

bi<strong>de</strong>ntata, ciliata, inter <strong>de</strong>ntes exserens aristam jam in V 4 infe­<br />

m m<br />

riore concrescentem, validiusculam 40 longam, cujus columna<br />

ferrugineo-hirsuta medio geniculata slibulam scabram concolorem<br />

subaequat. Gl. V. a<br />

m m<br />

obsoleta. Antherae 2 lg. Stigmata lanceolata,<br />

stylis duplo longiora. Spiculae pedicellatae liniari-lan-<br />

m m<br />

m a<br />

ceolatae 6 lg., flavidae : Gluma I. acuta, mutica, margine<br />

anguste inílexa, manifeste 7-9 nervis, toto dorso marginibusque<br />

molliter flavo-pilosa (triplex itaque est color pilorum spicularum<br />

!); II. a<br />

acutissima, trinervis, ciliata; III." et IV. a<br />

<strong>de</strong>crescentes,<br />

lineares, ciliatae, muticae. Spiculae sessiles imae pedicellatis<br />

conformes.<br />

In campis ad flumen Nene prope Humpata (Angola).<br />

And. finitimo Höchst remote afflnis.<br />

61. A. Schoenanthus L.<br />

Bolama, 1884 — M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />

62. A. Schoenanthus L.<br />

var. <strong>de</strong>nsiflorus (A. <strong>de</strong>nsitlorus Steud.)<br />

Angola — Capangombe, Tampa, Benteaba, etc.<br />

OBSERV. Esta espécie é cultivada pelos indígenas como planta medicinal. É infallivel<br />

na cura d'algumas moléstias do fígado. Mesmo quando secea tem um gosto<br />

agradável, picante. Usa-se <strong>de</strong> infusão em agua.<br />

63. A. papillosus Höchst.<br />

Monhino—julho 1883.<br />

64. Anthistiria ciliata L. var. Burchelii Hack, (i<strong>de</strong>m acBurchell m. 1844,<br />

2095).<br />

Humpata — <strong>de</strong>zembro 1882.<br />

Trib. Agrosti<strong>de</strong>ae<br />

65. Aristida congesta R. et Sch.<br />

forma violascens.<br />

Monhino — março 1883.<br />

forma pallens.<br />

Capupangombe, Monhino—julho 1883.<br />

66. A Kunthiana Trin.<br />

In arvis ferrugineis, siccis ad Humpata, fevereiro 1883.<br />

OBSERV. É duvidosa a <strong>de</strong>terminação d'esta espécie por ser fraco e pouco <strong>de</strong>senvolvido<br />

o exemplar estudado.


uo<br />

Trib. Chlori<strong>de</strong>ae<br />

67. Mierochloa setacea Brown.<br />

Ad ripas flumini Cunene, Humbe — novembro 1882.<br />

68. Cynodon Dactylon Pers.<br />

Gambos : in arvis siccis ad ripas flumini Caculovar.<br />

69. Ctenium concinnum Nees.<br />

Humpata: in arvis saxosis, ferrugineis — março 1883.<br />

70. Eleusine indica Gartn.<br />

Bolama, 1881, — M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />

71. Dactyloctenium mucronatum W.<br />

Bolama, 1884 — M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />

Trib. Festuceae<br />

72. Pappophorum scabrum Lehm.<br />

Biballa — in campis cultis regionis infer. Serra da Chella.<br />

73. P. senegalense Steud.<br />

Angola — Monhinio—julho 1883.<br />

74. Schmidtia quinqueseta Bth. ap. Ficalho et Hiern. in Transact. Linn.<br />

Soc. Ser. II. vol. II, p. 31. (Anthoschmidtia quinqueseta Aschers,<br />

ap. Bss. Fl. Orient. V, p. 559.)<br />

Gambos : in locis cultis — novembro 1882.<br />

OBSEBV. 0 sr. E. Hackel julga que esta espécie não passa d'uma varieda<strong>de</strong> da<br />

Schmidlia (AntoschmidtiaJ pappophoroi<strong>de</strong>s Steud. Syn. 199; e o nosso exemplar<br />

lhe parece ser quasi intermediário, segundo as <strong>de</strong>scripções.<br />

75. Eragrostis atrovirens Desf.<br />

Humpata, locis humidis — março 1883.<br />

76. E. brizoi<strong>de</strong>s Nees.<br />

Lobango — março 1883.<br />

77. E. congesta Oliv. ?<br />

Huilla, Muscha, locis humidis.<br />

78. E. patens Oliv.<br />

Humpata: in arvis siccis, ferrugineis — fevereiro 1883.<br />

79. E. sclerantha Nees.<br />

Serra da Chella, Lobango, in campis — março 1883.


141<br />

II<br />

Plantas <strong>de</strong> Macau colhidas por J. Gomos da Silva<br />

Monocotyledoneae<br />

Lemnaceae<br />

101. Lemna minor L. — aguas estagnadas; frequente.<br />

Aroi<strong>de</strong>ae<br />

102. Pistia Stratiotes L. a. cuneata Engl. — Ribeira GranJe, aguas<br />

correntes.<br />

Oommelynac eae<br />

103. Aneilema nudiflorum Br.'—Lapa, Colovane, logares húmidos.<br />

104. Floscopa scan<strong>de</strong>ns Lour. — Onze-mezas (Lapa), borda dos ribeiros.<br />

Conifer ae<br />

105. Pinus sinensis Lamb. — Lapa, montes da Taipa, etc.; frequente.<br />

106. Glyptostrobus heterophyllus Endl.—bordas das estradas.<br />

1<br />

Continuado do Boi. da Soe. Brot., II, pag. 168.


145<br />

T) i e o t y 1 o cl o il e a o<br />

Moreae<br />

107. Morus alba L. κ. Indica (M. Indica Rumph.)<br />

TJrticeae<br />

108. Ficus retusa L. — nos montes; cultivado nas estradas e jardins.<br />

109. F. hirta Vahl. var. integra—Lapa, S. João; terrenos húmidos e<br />

sombrios.<br />

χ » var. sinuata — Ribeira Gran<strong>de</strong>, Lapa.<br />

110. F. Harlandi Bth.<br />

111. F. chlorocarpa Bth;<br />

112. Boehmeria nivea Hook. — Muros e quintaes ; frequente.<br />

113. Pouzolsia indica Gaud. — Logares seccos, muros.<br />

Euphorbiaceae<br />

114. Euphorbia pilulifera L. — terrenos cultivados e incultos.<br />

115. E. thymijolia L. — quintaes, estradas e montes.<br />

116. Stillingia sebifera A. <strong>de</strong> Juss. — frequente nos montes da Guia,<br />

S. Paulo e Hospital.<br />

117. Ricinus communis L. — terrenos cultivados; frequente.<br />

118. Jatropha Curcas L. — Monte da Penha, Mong­ha, etc.<br />

119. Phyllanthus bacciformis L. — littoral <strong>de</strong> Cacilhas, margens do Tigre.<br />

120. Ph. urinaria L. — Mong­ha, Lapa, etc.; logares sombrios.<br />

121. Ph. Niruri L. — logares sombrios.<br />

122. Ph. cinerascens Hook. — Taipa, ilha Ver<strong>de</strong>.<br />

123. Ph. leptoclados Bth.<br />

124. Melanthesa chinenses Blume—Taipa, Lapa; montes.<br />

125. Glochidion sinicum Hook. — Lapa ; bosques.<br />

Elaeagnaceae<br />

126. Elaeagnus Loureiri Champ.—Ilha Ver<strong>de</strong>.


143<br />

Thymeleae<br />

127. Wikstroemia viridiflora Meisn.—montes; frequente,<br />

Laurineae<br />

128. Cassyta filiformis L.— montes, bosques.<br />

Nyctaginaceae<br />

129. Mirabilis Jalapa L. — Monte da Penha; logares cultivados.<br />

Polygonaceae<br />

130. Rumex crispus L.—Ribeira Gran<strong>de</strong>; terrenos seccos.<br />

131. Polygonum plebeium Br. —terrenos cultivados, muros húmidos ; frequentíssimo.<br />

132. P. barbatum L. — Monte da Penha, proximo á Ermida.<br />

133. P. glabrum Willd. — Ribeira Gran<strong>de</strong> (Lapa).<br />

134. P. orientale L. — estrada da Flora, Mong­ha.<br />

135. P. chinense L. a. Thumbergianum Meisn. — Mong­ha, Ribeira<br />

Gran<strong>de</strong>, etc.; logares húmidos.<br />

136. P. Japonicum Meisn.<br />

137. Muehlenbeckia platyclada Meisn.<br />

Amarantaceae<br />

138. Celosia argêntea L. — Onze­mezas (Lapa); arrozaes.<br />

139. Amarantus spinosus L. — terrenos cultivados e incultos; frequente.<br />

140. A. viridis L. — terrenos cultivados e incultos; frequente.<br />

141. Achyranthes áspera L. — estradas, quintaes.<br />

142. Alternanthera sessilis Br.—terrenos seccos.<br />

Chenopodiaceae<br />

143. Chenopodium acuminatum Willd. — littoral <strong>de</strong> Cacilhas.<br />

144. Basella rubra L. — Ilha Ver<strong>de</strong>, Lapa.<br />

ι


144<br />

Plumbagineae<br />

145. Plumbago Capensis Thunb. — terrenos cultivados.<br />

Plantagineae<br />

146. Plantago major L. — quintaes ; logares húmidos.<br />

Labiatae<br />

147. Dysophylla auricularia Blum.—Onze-mezas (Lapa); arrozaes, ri­<br />

beiros.<br />

148. Perilla arguta Bth. — Ribeira Gran<strong>de</strong> (Lapa).<br />

149. Mentha arvensis L. var. javanica (M. javanica Blum. — terrenos<br />

cultivados.<br />

150. Salvia sp. ?<br />

151. Scutellaria indica L. — monte do Hospital, Lapa.<br />

152. Anisomeles ovata Br. — margens do Tigre.<br />

153. Leonurus sibiricus L. — montes da Penha e <strong>de</strong> S. Paulo.<br />

154. Leucas mollissimum Wall.—montes do Hospital, da Guia, etc.<br />

155. Glechoma he<strong>de</strong>racea L. — quintaes; frequente.<br />

156. Teucrium heterophyllum L'Her. — areaes <strong>de</strong> Cacilhas.<br />

157. T. stoloniferum Ham.—Hospital, Taipa, etc.; montes.<br />

Verbenaceae<br />

158. Verbena officinalis L. — estradas; frequente.<br />

159. V. sp.? — monte da Penha; logares sombrios.<br />

160. Lanlana alba Mill. — Tanque do mainato, Penha; littoral.<br />

161. L. Camara L. — Estrada da Flora; bordas dos regalos.<br />

162. L. sp.? — monte da Penha. *<br />

163. Duranta sp.?<br />

164. Caryopteris mastacanthus Schav.<br />

165. Dissolena verticillata Lour.<br />

166. Clero<strong>de</strong>ndron inerme Br. — margens do rio, Ilha Ver<strong>de</strong>, etc.; várzeas.<br />

167. C. lividum Lindl. — Ribeira Gran<strong>de</strong>, Taipa.<br />

168. C. canescens Wall. — monte do Hospital.


145<br />

Acanthaceae<br />

169. Ruellia repens L. — Lapa, etc.; sebes, bosques.<br />

170. Barberia cristata L. — terrenos cultivados.<br />

171. Justicia Gendarussa L. — terrenos cultivados.<br />

172. Hypoestes purpurea Br. — montes do Hospital, da Penha, etc.<br />

173. Rungia chinensis Benth. — Onze-mezas (Lapa); bordas dos ribeiros.<br />

174. Dicliptera chinensis Nees. — bordas das estradas.<br />

Lentibularieae<br />

175. Utricularia bifida L. — frequente nos pântanos.<br />

176. U. racemosa Wall. — frequente na Lapa ; pântanos, arrozaes.<br />

Scrophularineae<br />

177. Mazus rugosus Lour. — frequente nos terrenos cultivados.<br />

178. Pterostigma grandiflorum Benth. — D. João, Munt-chau, Lapa.<br />

179. Van<strong>de</strong>llia crustácea Benth.—Lapa; logares sombrios.<br />

180. Bonnaya veronicaefolia Spreng.<br />

181. Scoparia dulcis L. — terrenos cultivados e incultos.<br />

Solanaceae<br />

182. Solanum nigrum L. — estradas e sebes; frequente.<br />

183. S. indicum L.—terrenos incultos, estradas, montes, etc.<br />

184. S. Wrightii Benth.—terrenos cultivados e incultos.<br />

185. Capsicum annuum L.—Mong-ha, terrenos cultivados e sombrios.<br />

186. Nicotiana fruticosa L. — Ilha <strong>de</strong> D. João, monte da Penha.<br />

187. Datura alba Nees.—Monte da Penha, D. João, Lapa.<br />

Oonvolvulaceae<br />

188. Argyreia Championi Benth.—terrenos cultivados; bordas dos ribeiros.<br />

189. Ipomaea dissecta Willd. — bordas das estradas.<br />

190. I. quinata Br. — estradas e logares húmidos; frequente.<br />

i0


146<br />

191. I. pes-caprae Sw. — littoral, estrada da Guia, Cacilhas.<br />

192. I. filicaulis Blum.—Ilha Ver<strong>de</strong>.<br />

193. I. cymosa Roem. — Lapa, Colovane, Mong-ha ; bosques.<br />

194. I. chryseidis Ker.<br />

195. I. sinensis Chois — Lapa, 1). João; bosques.<br />

196. I. anceps R. et Sch. — margens do Tigre.<br />

197. L pilosa Sw.<br />

198. Evolvulus alsinoi<strong>de</strong>s L. — montes da Taipa, Colovane, Lapa, etc.<br />

Borragineae<br />

199. Heliotropium indicum L. — D. João; bordas dos ribeiros.<br />

Aselepia<strong>de</strong>ae<br />

200. Toxocarpus Wightianus Hook.<br />

201. Asclepias curassavica L. — Hospital china, etc.; terrenos cultivados.<br />

Apocynaceae<br />

202. Allamanda cathartica-vL. — Mong-ha; bordas dos ribeiros.<br />

203. Vinca rosea L. — terrenos cultivados.<br />

204. Strophantus divergens DC. — monte da Guia, junto ao cemitério parsi.<br />

Jasminaoeae<br />

205. Jasminum officinale L.<br />

206. J. solenanthum DC. — bosques da Lapa, Ilha Ver<strong>de</strong>, Mong-ha, etc.<br />

Myrsinaceae<br />

207. Aegiceras majus Gaertn. — Ilha Ver<strong>de</strong>.


147<br />

Compositae<br />

Trib. Vernoniaceae<br />

208. Vernonia cinerea Less. — quintaes e estradas; frequente.<br />

209. V. chinensis Less. — Mong-ha, monte da Penha.<br />

210. Elephantopus scaber L. — Ribeira Gran<strong>de</strong> (Lapa), montes; frequente.<br />

Trib. Eupatoriaceae<br />

211. A<strong>de</strong>nostemma viscosum Forst. «. microcephalum — Lapa; logares<br />

sombrios e húmidos.<br />

212. Ageratum conyzoi<strong>de</strong>s L. a. alba — terrenos cultivados; frequente.<br />

» » ß. coerulea — estrada da Flora; frequente.<br />

213. Eupatorium Reevesii Wall. — Ilha Ver<strong>de</strong>.<br />

214. E. Punduanum Wall. — Lapa; logares sombrios e húmidos.<br />

Trib. Asteroi<strong>de</strong>ae<br />

215. Dichrocephala latifolia DC.—Mong-ha; hortas.<br />

216. Boltonia indica Benth. — Colovane; montes.<br />

217. Aster trinervius Roxb. —Ribeira Gran<strong>de</strong>, na Lapa.<br />

218. A. baccharoi<strong>de</strong>s Steetz — outeiros.<br />

219. Erigeron linifolius Willd. (Conyza ambígua DC.) — estradas ; frequente.<br />

220. Conyza veronicaefolia Wall. — Colovane; montes.<br />

221. Blumea chinensis DC. —Ilha Ver<strong>de</strong>, Taipa, Lapa.<br />

222. B. hieracifolia DC. — terrenos seccos.<br />

223. Solidago Virga-aurea L.—Lapa, Taipa, etc.; montes.<br />

224. Inula Cappa DC. — Lapa, bordas dos arrozaes.<br />

225. Anisopappus chinensis Hook. — Ribeira Gran<strong>de</strong>, na Lapa.<br />

Trib. Ambrosieae<br />

226. Xanthium strumarium L. — Monte da Penha, Mong-ha, etc.; montes.<br />

Trib. Heliantheae<br />

227. Eclipta alba Haenk — estradas e quintaes.<br />

228. Siegesbeckia orientalis L. — estradas, campos, quintaes.


148<br />

229. We<strong>de</strong>lia calendulacea Less, — Mong­ha, Lapa ; bordas dos ribeiros.<br />

230. Wollastonia biflora DC. — Colovane, Cacilhas; littoral.<br />

231. Bi<strong>de</strong>ns pilosa L. — frequente em todos os terrenos.<br />

232. Glossogyne tenuifolia Cass.—montes, frequente.<br />

Trib. Anthemi<strong>de</strong>ae<br />

233. Chrysanthemum indicum L. — Colovane.<br />

234. Myriogine minuta Less. — Mong­ha, proximo do ribeiro.<br />

235. Artemisia vulgaris L.—Ribera Gran<strong>de</strong>, beira da agua.<br />

236. A. scoparia Wallst. Kit.<br />

Trib. Gnaphalieae<br />

237. Gnaphalium multiceps Wall. — estradas, logares seccos.<br />

Trib. Senecioni<strong>de</strong>ae<br />

238. Gynura pseudo­china DC. — Taipa e Colovane.<br />

239. Senecio sonchifolius Moench. — quintaes, frequente.<br />

Trib. Cichoraceae<br />

240. Mulgedium floridanus DC. — margens do Tigre; campos.<br />

241. Sonchus oleraceus L. a. triangularis W'allr. — terrenos cultivados.<br />

Rubiaeeae<br />

242. Adina globiflora Salisb. — D. João; ribeiros.<br />

243. Hedyotis loganioi<strong>de</strong>s Benth. — logares húmidos; frequente.<br />

244. H. macrostemon Hook. — Ribeira Gran<strong>de</strong>, Onze­mezas, na Lapa,<br />

Colovane, D. João.<br />

245. Ol<strong>de</strong>nlandia angustifolia Benth. — Taipa, Lapa, Colovane; logares<br />

húmidos.<br />

246. O. herbácea DC. — leitos seccos dos regatos.<br />

» » β. parviílora (O. biflora L.)<br />

247. Mussaenda pubescens Ait.<br />

248. M. erosa Champ. — Colovane, Lapa ; montes.<br />

249. Ixora stricta Roxb. — Montes, Lapa, Colovane, D. João.<br />

250. Pae<strong>de</strong>ria foetida L. — estrada da Guia, margens do Tigre.


149<br />

251. Spermacoce stricta L.—Várzeas, Lapa, Taipa.<br />

252. S. hispida L. — areal <strong>de</strong> Cacilhas.<br />

253. Knoxia corymbosa Willd. — Lapa; bordas dos ribeiros.<br />

Caprifoliaoeae<br />

254. Lonicera macrantha DC. — Lapa, nas Onze-mezas.<br />

Araliaceae<br />

255. Aralia chinensis L.<br />

256. Dendropanax protea Benth.—Ilha Ver<strong>de</strong>, Lapa; bosques.<br />

Orassulaceae<br />

257. Bryophyllum calycinum Salisb. — Penha, Lapa, Colovane, etc.<br />

gares seccos.<br />

Portulaceae<br />

258. Talinum crassifolium Willd. — terrenos cultivados.<br />

Papayaceae<br />

259. Papaya vulgaris DC. —terrenos cultivados.<br />

Oucurbitaceae<br />

260. Karivia umbellata Arn. — Mong-ha, Lapa, Colovane.<br />

261. Momordica charantia L. — Mong-ha, terrenos cultivados.<br />

262. Trichosantes cucumerina L. — frequente nos muros.<br />

263. T. coriacea Blum. — muros.<br />

Myrtaceae<br />

264. Baeckea frutescens L. — Colovane, Lapa ; montes.


150<br />

265. Psidium Guyava L. — Lapa, Colovane, D. Joâo, etc.; frequente.<br />

266. Rhodomyrtus tomentosa DC.—frequente nos montes.<br />

Melastomaceae<br />

267. Melastoma macrocarpon Don — Taipa, Colovane, D. João.<br />

268. M. <strong>de</strong>cemfidum Roxb. — outeiros.<br />

Onagraceae<br />

269. Jussiaea villosa L. — Lapa, Onze-mezas; campos.<br />

270. J. repens L. (Cubospermum palustre Lour.) — ribeiros da Lapa.<br />

271. Ludwigia parviflora Roxb. — pastagens húmidas.<br />

Rosaceae<br />

272. Rubus reflexus Bot. Reg.<br />

273. R. parvifolius L. — Colovane ; logares sombrios.<br />

274. Rosa sinica Ait. — Onze-mezas, Lapa.<br />

Leguminosae<br />

Subord. Papilionaceae<br />

Trib. Genisteae<br />

275. Crotalaria retusa L. — Lapa ; bordas dos arrozaes.<br />

276. C. elliptica Roxb. — logares 'seccos ; littoral.<br />

Trib. Indigofereae<br />

277. Indigofera hirsuta L. — margens do Tigre, Lapa ; logares húmidos.<br />

Trib. Hedysareae<br />

278. Aeschynomene indica L.<br />

279. Zornia diphylla Pers.— montes, estrada marginal da Guia, etc.<br />

280. Alysocarpus vaginalis DC. — estrada marginal da Guia.


151<br />

281. Lourea obcordata Desv. — monte da Penha.<br />

282. Desmodium triquetrum DC, — terrenos seccos.<br />

283. D. elegans Benth.—montes, estradas; frequente.<br />

284. D. pulchellum Benth. — estrada da Guia, Lapa.<br />

285. D. triflorum DC. — estrada da Guia.<br />

286. D. reticulatum Champ. — Taipa, Lapa, etc.; montes.<br />

287. Lespe<strong>de</strong>za cuneata G. Don — Taipa ; montes.<br />

Trib. Pbaseoleae<br />

288. Neustanthus chinensis Benth. — margens do Tigre; logares sombrios.<br />

289. Eriosema chinense Vog. — estrada da Guia, proximo do Hospital.<br />

290. Abrus precatorius L.—Lapa, bosques.<br />

Subord. Caesalpinieae<br />

291. Cassia occi<strong>de</strong>ntalis L. — ilha da Taipa, junto ao Pago<strong>de</strong>.<br />

292. C. tora L. — littoral, várzeas.<br />

293. C. glauca Lam.<br />

294. C. mimosoi<strong>de</strong>s L. — terrenos cultivados e jardins.<br />

Subord. Mimoseae<br />

295. Leucaena glauca Benth. — terrenos cultivados; frequente.<br />

296. Acacia farnesiana Willd. — estrada da Flora.<br />

297. A. pennata L. — tanque do mainato, monte da Penha, etc.<br />

Terebinthaeeae<br />

298. Rhus hypoleuca Champ. — Onze-mezas (Lapa), Taipa, Colovane, etc.<br />

299. R. Javanicum Lour. — bosques.<br />

Rhamnaceae<br />

300. Berchemia lineata DC.—monte <strong>de</strong> S. Paulo, junto á fortaleza.<br />

301. Sageretia theesans Brongn.—Ilha Ver<strong>de</strong>, Lapa, Taipa, etc.


152<br />

Oxali<strong>de</strong>ae<br />

302. Oxalis Martiana Zucc. — muros e quintaes; abundante.<br />

303. O. corniculata L. — frequente em todos os terrenos.<br />

304. Averrhoa Carambola L. — Ilha Ver<strong>de</strong>, Lapa ; bosques.<br />

Balsamineae<br />

305. Impatiens coccinea Sims. — frequente nos terrenos cultivados.<br />

Amp eli<strong>de</strong> ae<br />

306. Vitis corniculata Benth.— frequente nos terrenos cultivados.<br />

Aurantiaeeae<br />

307. Atalantia buxifolia Oliv. — montes da Lapa, pr. das Onze-mezas.<br />

308. A. Hindsii Oliv. — montes da Lapa, ás Onze-mezas.<br />

Sapindaceae<br />

309. Cardiospermum Halicacabum L. — logares sombrios.<br />

Tiliaceae<br />

310. Corchorus acutangulus Lam. — estradas, quintaes.<br />

Buettneriaceae<br />

311. Waltheria americana L. — Ribeira Gran<strong>de</strong> (Lapa).<br />

Sterculiaceae<br />

312. Sterculia lanceolata Cav.—Lapa, Mong-ha, Ilha Ver<strong>de</strong>; bosques.


313.<br />

314.<br />

Reevesia thyrsoi<strong>de</strong>a Lindl.—bosques.<br />

Helicteres angustifolia L. — montes; frequente.<br />

Malvaceae<br />

315. Malvastrum tricuspidatum A. Gr.—vulgar em todos os terrenos.<br />

316. Sida humilis Willd. — planícies.<br />

317. S. acuta Burm. — Taipa; montes.<br />

318. S. micans Cav.—ribeiro <strong>de</strong> Mouá, monte da Penha, etc.<br />

319. Abutilon indicum Don. — Ribeira Gran<strong>de</strong>.<br />

320. Urena lobata L. —• monte da Penha.<br />

321. U. sinuata L. — montes da Penha e da Guia.<br />

322. Hibiscus Abelmoschus L. — margens do Tigre ; bordas dos arroios.<br />

Hypericineae<br />

323. Hypericum japonicum Thumb. — Onze-mezas (Lapa); bordas dos<br />

ribeiros.<br />

324. Cratoxilon polyanthum Korth. — ilhas da Lapa e <strong>de</strong> D. João<br />

margens dos ribeiros.<br />

Caryophylleae<br />

325. Stellaria media Vill. — frequente nos terrenos seccos.<br />

326. Polycarpea corymbosa Lam.— littoral <strong>de</strong> Cacilhas, Porta do Cerco, etc.<br />

Droseraceae<br />

327. Drosera Loureiri Hook — Lapa, arrozaes.<br />

Violaceae<br />

328. Viola confusa Champ. — monte <strong>de</strong> S. Paulo.


154<br />

Bixaceae<br />

329. Scolopia chinensis Cios. — Taipa; montes, Ilha Ver<strong>de</strong>.<br />

Oappari<strong>de</strong>ae<br />

330. Capparis pumila Champ. — Lapa, Ilha Ver<strong>de</strong>.<br />

Cruoiferae<br />

331. Nasturtium montanum Wall. — estradas, terrenos seccos.<br />

332. Capsella Bursa-pastoris DC. — frequente pelas estradas.<br />

Papaveraeeae<br />

333. Argemone Mexicana L. — frequente pelos montes e terrenos seccos.<br />

Nymphaeaeeae<br />

334. Nelumbium-speciosum Willd. — tanques.<br />

Menispermaceae<br />

335. Cocculus ovalifolius DC.— Mong-ha, Taipa; logares sombrios.<br />

336. Stephania hernandifolia Walp. — estrada da Flora em Mong-ha.<br />

Ranunculaceae<br />

337. Ranunculus sceleratus L.—Várzeas, Mong-ha.


1S5<br />

A. vegetação da serra do Gerez<br />

POR<br />

J. A. Henriqiaes<br />

Em agosto <strong>de</strong> 1871 visitei pela vez primeira a serra do Gerez. 0 mau<br />

tempo e outras circumstancias obstaram a que me <strong>de</strong>morasse, tendo apenas<br />

tempo para visitar alguns pontos mais notáveis. Em 1877, no mez <strong>de</strong> julho,<br />

tive melhor occasião <strong>de</strong> percorrer os pontos principaes da serra, subindo<br />

ás maiores elevações e colhendo durante todo o tempo das excursões numero<br />

consi<strong>de</strong>rável <strong>de</strong> plantas.<br />

Desejando conhecer regularmente a flora d'esta serra e não sendo para<br />

isso bastante o que fiz, por vezes man<strong>de</strong>i proce<strong>de</strong>r a herborisações e em<br />

epochas diversas. Foi esse trabalho executado em 1883 e 1884 pelo sr. A.<br />

Moller e em 1877 e 1882 pelo empregado do jardim botânico M. Ferreira.<br />

O sr. A. Tait, minha irmã M. L. Henriques e o sr. S. dos Anjos, por<br />

vezes me têm enviado plantas colhidas no Gerez, e d'uma região próxima,<br />

da Povoa <strong>de</strong> Lanhoso, muitas recebi do sr. dr. A. <strong>de</strong> Seabra Couceiro,<br />

que ás obrigações <strong>de</strong> juiz integerrimo allia com prazer o estudo e cultura<br />

das plantas.<br />

Com os elementos assim reunidos no herbario da Universida<strong>de</strong> pareceu-me<br />

conveniente coor<strong>de</strong>nar o catalogo das plantas do Gerez, porque<br />

embora este trabalho não seja completo, não <strong>de</strong>ixará ainda assim <strong>de</strong> offerecer<br />

interesse áquelles que se <strong>de</strong>dicarem ao estudo da flora portugueza.<br />

Na formação do catalogo servi-me quasi exclusivamente dos elementos,<br />

que existem no herbario da Universida<strong>de</strong>, e como este está longe <strong>de</strong> ser<br />

completo, <strong>de</strong>vem ser tomadas como approximações não só a indicação da<br />

distribuição geographica das espécies, que vivem na serra, mas quaesquer<br />

<strong>de</strong>ducções geographico-botanicas, que n'esta introducção apresento.<br />

Preferi proce<strong>de</strong>r assim, pois que a distribuição geographica apresentada<br />

era exacta segundo os dados <strong>de</strong> que dispunha, embora mais tar<strong>de</strong> tenha


m<br />

<strong>de</strong> ser alterada n'um ou η'outro, ponto, quando o conhecimento da flora<br />

portugueza fôr mais completo.<br />

Das plantas mencionadas, as algas foram <strong>de</strong>terminadas pelo prof. Nordstedt,<br />

<strong>de</strong> Lund, e pelo sr. C. Roumeguère, <strong>de</strong> Tolosa ; os cogumelos<br />

pelo prof. Winter ; os lichenes pelo dr. Nylan<strong>de</strong>r, e as gramíneas pelo<br />

prof. Ε. Hackel. A todos com prazer aqui tributo sincero agra<strong>de</strong>cimento.<br />

Todas as outras plantas foram estudadas por mim e pelo sr. J. <strong>de</strong> Mariz<br />

e por vezes nos valeu <strong>de</strong> muito a boa vonta<strong>de</strong>, com que sempre nos tem<br />

attendido, dos distinctos botânicos M. Willkomm e J. Lange, conhecedores<br />

perfeitos da flora peninsular.<br />

Não esquecerei um nome altamente consi<strong>de</strong>rado entre os botânicos — o<br />

do sr. Ε. Boissier, por quem a sciencia está <strong>de</strong> lucto. Cito­o com verda<strong>de</strong>ira<br />

sauda<strong>de</strong>, porque raras vezes terei <strong>de</strong> encontrar tanta benevolência alhada<br />

a tanto saber.<br />

#<br />

# #<br />

A serra do Gerez faz parte da serie <strong>de</strong> montanhas que ao norte limitam<br />

Portugal, sendo <strong>de</strong>pendência das montanhas da Galliza ou antes dos Pyreneus<br />

asturianos. É limitada a serra do Gerez pelos rios Cavado e Homem<br />

e é dirigida <strong>de</strong> NE por SO.<br />

Como quasi todas as montanhas que <strong>de</strong>moram para o norte do Douro,<br />

é ella toda formada <strong>de</strong> rochas graníticas. Basta observar a serra a distancia<br />

para se lhe reconhecer o constituição geognostica. É serra extremamente<br />

acci<strong>de</strong>ntada ; a par <strong>de</strong> planuras férteis como S. João do Campo,<br />

a uma altitu<strong>de</strong> superior a 600, apresenta cortes profundos.<br />

Na parte que percorri e que vai do ponto culminante — o Borrageiro<br />

a Villarinho das furnas, a serra parece dividida proximamente na direcção<br />

N. a S. por um valle estreito, que começando em Leonte (900 m<br />

) <strong>de</strong>sce até<br />

ás margens do Cavado (100 m<br />

), alargando­se um pouco a partir das Caldas.<br />

Corre n'este valle o rio Caldo. Na direcção norte a <strong>de</strong>scida <strong>de</strong> Leonte é<br />

menos forte talvez e o valle termina juncto ao rio Homem (600 m<br />

).<br />

A O. d'esté valle e a pouca distancia <strong>de</strong> Leonte, levanta­se a 1235 o<br />

pé <strong>de</strong> Cabril e d'ahi a serra prolonga­se com ramificações diversas até<br />

perto <strong>de</strong> Bouro, seguindo para sul, e vae, na direcção do norte, terminar<br />

com forte inclinação perto da ponte d'Albergaria. É na base d'esta parte<br />

da serra e juncto á margem do Homem que corre a estrada romana, juncto<br />

da qual ainda se encontram alguns marcos milliarios.<br />

A nascente <strong>de</strong> Leonte fica o Borrageiro cuja altitu<strong>de</strong> é <strong>de</strong> 1433 m<br />

. D'aqui a<br />

serra dá um prolongamento, quasi parallelo ao que para sul nasce <strong>de</strong> pe<br />

<strong>de</strong> Cabril, mas com maior altitu<strong>de</strong>. Para norte esta parte da serra é mais<br />

acci<strong>de</strong>ntada.


157<br />

Uma secção da serra passando pelos dois pontos indicados — o pé <strong>de</strong><br />

Cabril e o Borrageiro, daria uma linha sinuosa, que partindo <strong>de</strong> Villarinho<br />

das furnas, na margem do Homem, a 560 m<br />

d'altitu<strong>de</strong>, iria a 1235 m<br />

,<br />

<strong>de</strong>scendo a 900 m<br />

proximamente e tornando a subir com menor inclinação<br />

a 1433 m<br />

, <strong>de</strong>scendo <strong>de</strong>pois para o Cavado.<br />

Os valles que divi<strong>de</strong>m estes dous gran<strong>de</strong>s ramos da serra têm inclinação<br />

consi<strong>de</strong>rável, pelo menos a partir das Caldas até Leonte.<br />

Em muitos sitios e do lado do Borrageiro, pelo menos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1100 m<br />

,<br />

gran<strong>de</strong>s massas graníticas se mostram completamente <strong>de</strong>spidas <strong>de</strong> vegetação,<br />

dando ã serra formas singulares.<br />

De todos os pontos da serra brota agua, que pouco a pouco forma pequenos<br />

ribeiros, que frequentemente se <strong>de</strong>spenham <strong>de</strong> gran<strong>de</strong> altura em<br />

vistosas cascatas, levando agua para os rios que correm nos valles, que<br />

cortam a serra.<br />

Durante parte do inverno os pontos elevados da serra são cobertos <strong>de</strong><br />

neve.<br />

#<br />

Os primeiros botânicos que procuraram conhecer a vegetação da serra<br />

foram Brotero, e o con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Hoffmansegg com o prof. Link.<br />

Da exploração feita pelo dr. Brotero não ha noticia especial. Apenas<br />

pelo que se lê na Flora lusitanica se sabe o resultado dos trabalhos feitos.<br />

Não é gran<strong>de</strong> o numero <strong>de</strong> plantas, que o dr. Brotero cita do Gerez,<br />

ainda que é <strong>de</strong> crer que outras, cuja area geographica é mais extensa,<br />

ahi fossem cornprehendidas em phrases um pouco geraes, tão frequentes<br />

na Flora e que apenas <strong>de</strong>signam as províncias.<br />

As plantas referidas ao Gerez, na Flora lusitanica e m Phytographia<br />

são em numero <strong>de</strong> oitenta, assim distrihuidas :<br />

Acotyledoneas 24<br />

Gymnospermicas 2 .<br />

Wonocotyledoneas 15<br />

Dicotyledoneas 39<br />

Os dous sábios allemães Hoffmansegg e Link permaneceram nas Caldas<br />

durante quatro semanas, e nesse tempo percorreram a serra em varias<br />

direcções e po<strong>de</strong>ram colligir bom numero <strong>de</strong> plantas, algumas das quaes<br />

são mencionadas na Fiore portugaise e d'outras <strong>de</strong>u noticia o prof. Link<br />

no Journal für die Botanik <strong>de</strong> Schrä<strong>de</strong>r.<br />

Consultando um manuscripto do dr. Neves e Mello, no qual se acham<br />

transcriptas relações <strong>de</strong> plantas colligidas pelos dois botânicos, pô<strong>de</strong>


158<br />

dizer-se que o numero total das espécies colhidas subiu a cento e trinta e<br />

seis, distribuídas do modo seguinte :<br />

Acotyledoneas 51<br />

Gymnospermicas 2<br />

Monocotyledoneas 21<br />

Dicotyledoneas 62<br />

Só mais tar<strong>de</strong> em 1828 o dr. João Pinto Rebello <strong>de</strong> Carvalho, obrigado<br />

a permanecer durante algum tempo no Gerez por motivos políticos e voltando<br />

para fazer uso das aguas em 1835 e 1836, se <strong>de</strong>dicou ao estudo da<br />

historia natural da serra do Gerez. Como medico, mereceu-lhe mais especial<br />

attenção o estudo das aguas thermaes, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> muito conhecidas pelas<br />

diversas applicações fherapeulieas, que d'elles se fazia. Na Noticia<br />

topographica e physica do Gerez e das suas aguas thermaes, publicada em<br />

1848, o dr. Rebello <strong>de</strong> Carvalho menciona duzentas e vinte oito espécies<br />

<strong>de</strong> plantas, que po<strong>de</strong>m assim ser distribuídas :<br />

Acotyledoneas 34<br />

Gymnospermicas 2<br />

Monocotyledoneas 46<br />

Dicotyledoneas 146<br />

Algumas das plantas enumeradas na publicação citada não vão indicadas<br />

no presente catalogo, por que nunca as encontrei.<br />

Outras explorações botânicas têm sido realisadas no Gerez. Citam-se<br />

trabalhos do barão <strong>de</strong> Castello <strong>de</strong> Paiva, dos quaes não pu<strong>de</strong> ter noticia<br />

certa, apesar das muitas diligencias que para a obter empreguei.<br />

O dr. Welwitsch visitou com certeza o Gerez e <strong>de</strong>ve ser valiosa a collecção<br />

<strong>de</strong> plantas por elle reunidas. Apenas tenho noticia d'algumas, que<br />

são mencionadas nas publicações do sr. con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Ficalho.<br />

Ultimamente, em 1882, colligiram plantas n'esta serra os srs. Hermenegildo<br />

Capello e Leonardo Torres e da viagem feita ha uma curiosa<br />

noticia, publicada no Boletim da Socieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> Geographia <strong>de</strong> Lisboa.<br />

N'este verão o sr. Cor<strong>de</strong>r, levado pelo <strong>de</strong>sejo <strong>de</strong> conhecer as espécies<br />

<strong>de</strong> Narcissus, que viviam na serra, fez n'ella uma excursão em companhia<br />

do sr. A. Tait, muito distincto botânico amador, colhendo exemplares<br />

d'aquellas plantas, sendo uma muito interessante, segundo me affirmaram<br />

estes senhores.<br />

#<br />

# #<br />

O prof. Link <strong>de</strong>screvendo a serra diz o seguinte :<br />

«A certa distancia <strong>de</strong> Bouro começamos a subir os primeiros graus da


159<br />

serra do Gerez; apenas chegados ao cimo d'estes rochedos achamos um<br />

caminho muito agradável, que apesar dos precipícios que o cercam offerece<br />

<strong>de</strong>liciosa sombra <strong>de</strong> castanheiros e carvalhos.<br />

De todas as partes se notam vários regatos caindo em cataractas e<br />

espalhando-se por meio <strong>de</strong> assu<strong>de</strong>s sobre os diversos prados.<br />

Descobre-se do outro lado um valle profundo, cuja encosta rápida se<br />

transforma em geios bellamente cultivados. Atravez d'estes bastos arvoredos<br />

encontram-se casas <strong>de</strong>stacadas.<br />

Caminha-se (no valle das Caldas) á sombra <strong>de</strong> altos e folhados carvalhos;<br />

varias ribeiras sussurram em torno e <strong>de</strong>scobrem-se logo os rochedos nus e<br />

<strong>de</strong>stacados. A montanha toma um aspecto selvagem e majestoso.<br />

Das Caldas sobe-se á Portella do Homem por um carreiro commodo;<br />

uma bella matta <strong>de</strong> carvalhos se esten<strong>de</strong> até aos très quartos da altura, e<br />

acham-se aqui, assim como nos arredores da Portella, gran<strong>de</strong> copia <strong>de</strong><br />

Arandos (Vaccinium Myrtillus) <strong>de</strong>sconhecidos em Portugal, bem como<br />

outras muitas plantas raras também no paiz.<br />

Esta scena muda <strong>de</strong> repente no alto: os carvalhos <strong>de</strong>sapparecem e não<br />

se topam senão arvores do norte, que não ha nem nas planícies, nem nas<br />

outras montanhas do reino. . .<br />

As sumida<strong>de</strong>s das montanhas compõem-se <strong>de</strong> rochas amontoadas umas<br />

sobre as outras.»<br />

Esta curta <strong>de</strong>scripção <strong>de</strong> Link dá uma i<strong>de</strong>ia verda<strong>de</strong>ira do aspecto<br />

botânico do Gerez. Convém porém <strong>de</strong>scer a <strong>de</strong>scripções mais minuciosas.<br />

A região inferior da serra, nas proximida<strong>de</strong>s dos rios Cavado, Homem<br />

e Caldo até Villarinho das furnas e Caldas apresenta o mesmo aspecto e<br />

vegetação egual â que se encontra em todo o Minho. É frequentíssimo o<br />

carvalho (Quercus pedunculala), o castanheiro, a oliveira e nas margens<br />

dos campos e dos caminhos entre estas arvores não é rara a ceregeira,<br />

pela qual trepa a vi<strong>de</strong>ira. Dão estas arvores dispostas na orla das estradas<br />

effeitos admiráveis. Plantas mais exigentes são cultivadas com proveito,<br />

entre outras a laranjeira, que produz nas proximida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Bouro fructos<br />

<strong>de</strong> optima qualida<strong>de</strong>. D'esta encontram-se alguns exemplares nas Caldas.<br />

N'esta zona cultivam-se todos os cereaes, predominando o milho.<br />

O milho, o centeio e a vinha são cultivados ainda regularmente em<br />

S. João do Campo, a 600 m<br />

, e é muito natural que a maior altura po<strong>de</strong>ssem<br />

dar resultados.<br />

Saindo fora da zona cultivada, encontram-se os montes cobertos <strong>de</strong><br />

pequena vegetação, composta d'algumas urzes (Erica cinerea, E. umbellala)<br />

e <strong>de</strong> tojos (Ulex europaeus e U. nanus). A distancia das Caldas, antes <strong>de</strong><br />

chegar á ponte sobre o Caldo, encontram-se ainda grupos consi<strong>de</strong>ráveis<br />

<strong>de</strong> pinheiro bravo (Pinus Pinaster).


160<br />

A vegetação rasteira conserva-se em todos os logares on<strong>de</strong> o homem<br />

tem exercido a sua acção especial. Assim nas proximida<strong>de</strong>s das Caldas,<br />

d'aqui até S. João do Campo, nas proximida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Villarinho são raras as<br />

arvores.<br />

Nos pontos <strong>de</strong> roais difficil accesso, ou para fora dos quaes não é fácil<br />

transportar ma<strong>de</strong>iras, e especialmente quando ha humida<strong>de</strong> conveniente,<br />

a scena muda completamente, vendo-se os terrenos cobertos <strong>de</strong> vegetação<br />

arbórea vigorosa.<br />

Quem sobe das Caldas para Leonte e chega á Preguiça fica surprehendido<br />

com a formosa paizagem que <strong>de</strong>scobre. Des<strong>de</strong> o apertado leito do rio,<br />

que se não vê, mas só se ouve, até aos pontos mais elevados da montanha,<br />

que d'aquelle ponto po<strong>de</strong>m ser observados, a floresta cobre tudo com uma<br />

espessa folhagem. Superior effeito produz a vegetação da serra, quando é<br />

observada da ponte d'Albergaria. Vê-se ahi a serra cortada n'umas poucas<br />

<strong>de</strong> direcções por profundos valles e a encosta dos morros coberta <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>nsíssima floresta, <strong>de</strong>ixando apenas <strong>de</strong>scobrir no alto rochedos imponentes<br />

pela gran<strong>de</strong>za e pela forma. A paizagem é d'um effeito admirável juncto<br />

á Ponte feia. Uma extensa floresta <strong>de</strong> carvalhos, subindo a gran<strong>de</strong> altura,<br />

acompanha a margem do Homem, e é coroada por picos graníticos <strong>de</strong><br />

forma notabilissima.<br />

Referindo-se a esta paragem diz o prof. Link :<br />

«Nenhum viajante visitará sem gosto estes sitios aprasiveis que junctam<br />

á belleza dum clima quente a fresquidão que nos offerecem os do norte.<br />

Sobre as margens do Lima, a pouca distancia d'aqui, os soldados romanos<br />

recusaram-se a seguir o seu capitão, e com muito custo <strong>de</strong>ixaram este<br />

paiz encantador; elles <strong>de</strong>ram ao rio o nome <strong>de</strong> Lelhes (esquecimento).<br />

Rios Caldo, Homem, e Cavado merecem esta <strong>de</strong>signação. O encanto que<br />

elles <strong>de</strong>rramam sobre estes sitios faz esquecer as florestas da nossa pátria<br />

e ainda as <strong>de</strong> Inglaterra.»<br />

É juncto ao Homem, na base da parte mais arborisada do Gerez, que<br />

passa a estrada romana, da qual falia o prof. Link da seguinte jorma.i<br />

«Encontram-se aqui as ruinas d'uma ponte romana e bom numero <strong>de</strong><br />

pilares <strong>de</strong> pedra que noutras eras ornavam a gran<strong>de</strong> estrada construída<br />

pelos romanos. Estes vestígios da arte, encontrados n'estas regiões solitárias<br />

e selvagens, causam funda impressão : as aguas do rio, correndo torrencialmente,<br />

não têm podido, apesar dos séculos, <strong>de</strong>struir as obras edificadas<br />

por aquelle povo formidável.»<br />

A vegetação arbórea d'esta parte da serra até 900 m<br />

é formada principelo<br />

Quercus pedunculata, Acer Pseudo-Plalanus, Prunus Lusitanica, llex<br />

aquifolium e Arbutus unedo. Des<strong>de</strong> a Preguiça até Leonte, caminha-se<br />

sempre á sombra da floresta <strong>de</strong>nsa, formada por estas espécies. De Leonte<br />

á Ponte feia, nos logares em que a acção <strong>de</strong>struidora do homem se não


161<br />

fez sentir, queimando ou <strong>de</strong>scascando as arvores, as mesmas espécies, mas<br />

o Q. pedunculala em maior força, cobrem o terreno com egual vegetação.<br />

N'um dos curraes <strong>de</strong> Leonte ha alguns carvalhos com perto <strong>de</strong> 20 m<br />

<strong>de</strong><br />

altura e com a circumferencia <strong>de</strong> 4 m<br />

,38. Perto do curral d'Albergaria um<br />

carvalho tinha também 4 m<br />

,72 em circumferencia.<br />

A vegetação arbustiva d'esta parte da serra compõe-se essencialmente<br />

<strong>de</strong> diversas espécies <strong>de</strong> Erica, dominando a E. arbórea, do Cylisus albus,<br />

Sarolhamnus scoparius, S. eriocarpus, A<strong>de</strong>nocarpus intermedius, Rhamnus<br />

Franquia, e do Fraxinus anguslifolia. Foi n'esta região e perto das Caldas<br />

que o sr. Tait encontrou o Phila<strong>de</strong>lphus coronarius, que não julgo indígena.<br />

A Wodwardia radicam vive também n'esta região, não passando talvez<br />

para altitu<strong>de</strong> superior a 400 m<br />

.<br />

Subindo <strong>de</strong> Leonte em direcção ao Borrageiro nota-se a diminuição em<br />

numero e gran<strong>de</strong>za do Q. pedunculala, sendo substituído pouco a pouco<br />

pelo Q. Tozza, pouquíssimo frequente para baixo <strong>de</strong> Leonte. Encontram-se<br />

bons exemplares d'esté carvalho. Na Cabeça do Forno velho medi alguns,<br />

que tinham em circumferencia 3 m<br />

,2S.<br />

O Q. pedunculala vae até pouco acima <strong>de</strong> 1000 m<br />

e o Q. Tozza encontra-se<br />

a pouco mais <strong>de</strong> Í200 m<br />

.<br />

A partir d'esta altitu<strong>de</strong> a vegetação arbórea fica limitada aos córregos<br />

pelos quaes corre a agua e quasi reduzida á Betula pubescens, Taxus baccata,<br />

acompanhadas pela Erica arbórea e E. aragonensis. A vegetação<br />

rasteira é composta quasi exclusivamente da. E. cinerea, umbellata. Calluna<br />

vulgaris, Lilhospermum prostralum com flores d'uma lindíssima côr<br />

azul, e <strong>de</strong> algumas cistineas.<br />

Entre 1200 e 1300 m<br />

termina completamente a vegetação arbórea e<br />

d'ahi até ao alto do Borrageiro, encontra-se apenas as Ericas, o Amelanchier<br />

vulgaris, n'um ou n'outro sitio a Genista micrantha, o Juniperus nana e<br />

quasi no ponto mais elevado a Armeria Willkommii.<br />

Em resumo, a serra do Gerez apresenta très zonas, regularmente caraclerisados<br />

: a 1." em que dominam os Quercus pedunculala e Q. pubescens.<br />

N'esta zona estão os terrenos cultivados e muitos outros em que pelo<br />

menos a cultura do centeio seria fácil. Esta zona vai até pouco mais <strong>de</strong><br />

1200. É na parte superior d'esta zona que se encontra em abundância<br />

o Eryngium Duriaeanum.<br />

Na 2." zona domina já a vegetação rasteira, e as únicas arvores que<br />

se encontram são a Betula e o Taxus l<br />

, que não passam <strong>de</strong> 1300 m<br />

.<br />

1<br />

Acima do curral do Vidoal encontrei bétulas com 0 M<br />

,S2 em diâmetro e Taxus com<br />

0,40.. Tem uma e outra espécie pequena altura.<br />

, 11


162<br />

A 3. a<br />

é formada por pequenos arbustos rasteiros, dos quaes o mais<br />

consi<strong>de</strong>rável é o Juniperus.<br />

Passando a analyse mais especial da vegetação da serra em vista das<br />

espécies mencionadas no catalogo, vê-se que não é gran<strong>de</strong> o numero <strong>de</strong><br />

espécies. Mostra isso o quadro seguinte :<br />

Fungos 32<br />

Algas 9<br />

Lichenes 32<br />

Hepáticas 12<br />

Musgos . .. 57<br />

Fetos 17<br />

Gymnospermicas 2<br />

Monocotyledoneas 88<br />

Dicotyledoneas 238<br />

Examinando agora d'um modo mais particular vê-se que são mal representadas<br />

as diversas famílias. É o que mostra o quadro seguinte :<br />

Todas as outras famílias (42) têm, na maior parle, apenas um representante.<br />

Procurando conhecer a area geographica das planlas que vivem no


163<br />

Gerez, encontramos só duas espécies proprias da serra — o íris Boissieri<br />

e a Armeria Willkommi.<br />

Só oito, além d'estas duas espécies, sSo proprias <strong>de</strong> Portugal, e são o<br />

Narcissus refiexus, Allium lusitanicum, Salix atrocinerea, Verbascum Henriquesii,<br />

Scrophularia sublyrata, Veronica micranlha, Silène melandroi<strong>de</strong>s,<br />

Ranunculus bupleuroi<strong>de</strong>s.<br />

São proprias da peninsula ibérica quarenta e cinco espécies. São communs<br />

a toda a região mediterrânea outras quarenta e cinco espécies. O<br />

resto, isto é, duzentas e cincoenta e cinco espécies, ou quasi 74% são da<br />

larga distribuição geographica.<br />

Com relação a Portugal, fundando-me no que encontro especialmente<br />

no herbario da Universida<strong>de</strong>, posso indicar apenas trinta e oito espécies<br />

como proprias do norte do paiz ; cento e quatro estão distribuídas, pelo<br />

menos, até á parte media <strong>de</strong> Portugal. Todas as outras, ou duzentas e très<br />

espécies, que representam quasi 59% do total das espécies acham-se<br />

distribuídas senão em todo o paiz, pelo menos na maior parte.<br />

Não é fácil estabelecer comparações com a vegetação da serra da Estrella,<br />

porque falta para isso o conhecimento aproximado da vegetação d.a<br />

zona inferior. Alguns pontos <strong>de</strong> comparação porém é possível estabelecer,<br />

com relação ãs famílias e espécies mais importantes.<br />

Com relação ãs famílias apenas indicarei como muito salientes as differenças<br />

que mostra o quadro seguinte :<br />

A comparação da vegetação das duas serras portuguezas dá contrastes<br />

pronunciados. A serra da Estrella não é abundante em agua e é extremamente<br />

pobre <strong>de</strong> vegetaes arbóreos. Em parte nenhuma, mesmo perto<br />

das povoações, apparece o numero e vigor dos carvalhos do Gerez.<br />

Uma gran<strong>de</strong> parte da Estrella é coberta quasi só por uma cistacea —<br />

o Halimium occi<strong>de</strong>ntale—ao passo que no Gerez esta espécie tem uma<br />

importância relativa muito pequena, dominando mais as urses rasteiras.<br />

A cultura do centeio tem no Gerez limite bem inferior ao que se observa<br />

na Estrella. Creio porém que esta cultura po<strong>de</strong>ria fazer-se em altitu<strong>de</strong>s<br />

maiores.


164<br />

A differença com relação â vegetação arbórea po<strong>de</strong>rá talvez ter uma<br />

explicação na qualida<strong>de</strong> dos gados que pastam nas duas serras. Na Estrella<br />

pastam milhares <strong>de</strong> cabras, que nada poupam : no Gerez só se encontram<br />

manadas <strong>de</strong> vaccas, cuja acção <strong>de</strong>struidora está longe <strong>de</strong> se parecer com<br />

a d'aquelles animaes. Maior damno causa o homem, que, imprevi<strong>de</strong>nte,<br />

<strong>de</strong>stroe as florestas por mil modos, sendo o mais simples o fogo.<br />

Ao <strong>de</strong>scer paca Albergaria, ao lado esquerdo do caminho, este agente<br />

<strong>de</strong>struiu completamente as arvores e a vegetação arbustiva n'uma extensão<br />

consi<strong>de</strong>rável <strong>de</strong> terreno, que agora está completamente nua.<br />

Com relação aos limites <strong>de</strong> vegetação das espécies mais importantes<br />

observam-se differences consi<strong>de</strong>ráveis como se vé do seguinte quadro ;


165<br />

Oatalogo das plantas qxie vivem na serra do Gerez<br />

TJredinei<br />

1. Uromyces Behenis (D. C.)<br />

2. Puccinia flosculosorum (Alb. et Schw.)<br />

3. Phragmidium violaceum (Schultz.)<br />

4. Gymnosporangium juniperinum (L.)<br />

5. Cronartium asclepia<strong>de</strong>um (Willd.)<br />

6. Sphaerella Clymenia Sacc.<br />

7. Phyllachora Graminis (Pers.)<br />

8. P. betulina (Fr.)<br />

9. Stegia Ilicis (Chev.)<br />

10. Cercospora Moleriana Winter.<br />

Sphaeriei<br />

Dothi<strong>de</strong>aoei<br />

Phaci<strong>de</strong>acei<br />

Dematiei<br />

ι Vid. Boi. da Soe. Brot. III, pag. 51 e seg.


11. C. Periclymeni Winter.<br />

12. Ramularia Primulae Thum.<br />

13. R. pratensis Sacc.<br />

14. R. variabilis Fuckel.<br />

15. Ovularia obliqua (Cooke.)<br />

16. Gleosporium nobile Sacc.<br />

166<br />

Hymenulacei<br />

Phyllostictei<br />

17. Ascochyta Molleriana Winter. 1<br />

18. Phyllosticta Aquilegiae Roumeg. et Pat.<br />

19. P. he<strong>de</strong>ricola Dur. et Mtg.<br />

20. P. infuscata Winter.<br />

21. P. ruscicola Dur. et Mont.<br />

22. P. Rhamni Westd.<br />

23. Septoria Aceris Berk, et Br.<br />

24. S. Epilobii Westd.<br />

25. S. Eupatorii Desmaz.<br />

26. S. He<strong>de</strong>rae Desm.<br />

27. S. quercina Desmaz.<br />

28. S. Rubi Westd.<br />

29. S. salicicola (Fries.)<br />

30. S. Vincetoxici (Schub.)<br />

31. S. botulina Passerini.<br />

32. S. pyricola Desm.<br />

ê 33. Gomphonema gracile Ehr.<br />

Perto das Caldas (J. H.)<br />

1<br />

Algac<br />

Diatomaceae 4<br />

Determinadas pelo dr. II. van Heurck.<br />

Raphi<strong>de</strong>ae


1^34. Achnantes lanceolata Breb.<br />

Perto das Caldas (J. H.)<br />

1 35. Eunotia pectinalis Rabenh.<br />

forma curta.<br />

Perto das Caldas (J. H.)<br />

l 36. Odontidium hiemale Heib.<br />

var. mesodon.<br />

Perto das Caldas (J. H.)<br />

( 37. Nitzschia communis Rabenh.<br />

167<br />

Pseudo-Raphi<strong>de</strong>ae<br />

Oscillarieae Kg.<br />

^38. Symphyothrix thermalis Kg.<br />

Na agua, á temperatura <strong>de</strong> 44° (Welw, J. H., Moll.)<br />

TJlotricheae Kg.<br />

39. Ulothrix subtilis Kg.<br />

Leonte (Moll.)<br />

J 40. U. inaequalis Kg. v. incrustata.<br />

Rio Caldo, p. Caldas do Gerez (J. H.)<br />

Characeae Rich.<br />

41. Nitella ornithopoda A. Br. forma brachyphylla.<br />

Ao N. do Borrageiro (Moll.)<br />

Lichenes<br />

Fam. Collemacei<br />

Lichinei<br />

42. Ephebe pubescens. Fr.<br />

Sobre as pedras húmidas a 1200 m<br />

(J. H.)<br />

Determinação duvidosa, <strong>de</strong>vida á imperfeição dos exemplares.


43. Collema aggregatum Nyl.<br />

Nos carvalhos (J. H.)<br />

168<br />

Gollemei<br />

Sphaerophorei<br />

44. Sphaerophoron compressum Ach.—Brot. II, p. 461—72.<br />

Gerez (Brot.)<br />

Fam. Lichenacei<br />

Cladoniei<br />

•45. Cladonia pyxidata Fr. f. costata Flk —Brot. II, p. 458—65.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

46. C. cariosa Flk.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

47. C. fimbriata Hoffm.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

f. subcornuta Nyl. —Brot. II, p. 460—68.<br />

Gerez (Brot, e C. Monteiro).<br />

48. C. furcata Hoffm.—Brot. II, p. 460—69.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

49. C. pungens Flk.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

50. C. squamosa Hoffm.<br />

51. C. bacillaris Nyl.<br />

52. Cladina rangiferina Nyl. —Brot. II, p. 460—70.<br />

53. C. sylvatica Nyl.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

Stereocaulei<br />

54. Stereocaulon con<strong>de</strong>nsatum Ach.—Brot. II, p. 461—71.<br />

OBS. Refiro a esta espécie o St. paschale, citado por Brotero, peia razão <strong>de</strong><br />

encontrar na serra esta espécie, mas unicamente aquella, que não é rara.


169<br />

TJsneei<br />

55. Usnea florida Hoffm. — Brot. II, p. 462—78.<br />

56. U. ceratina Ach.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

Ramalinei<br />

57. Evernia Prunastri Ach.<br />

Gerez (G. Monteiro e J. H.)<br />

58. Cetraria aculeata Fr.<br />

Oetrariei<br />

Peltigerei<br />

59. Peltigera canina Hoffm. —Brot. II, p. 452—51.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

60. Parmelia caperata Ach. —Brot. II, p. 448—42.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

61. P. cetrarioi<strong>de</strong>s Delise.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

62. P. saxatilis Ach. β. omphalo<strong>de</strong>s.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (P. Couceiro).<br />

63. Ricasolia herbácea (Huds).<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

Parmeliei<br />

64. 'Stictina sylvatica Nyl. —Brot. II, p. 451—48.<br />

Gerez (Brot., J. H., C. Monteiro).<br />

65. Lobaria pulmonacea Nyl. — Brot. II, p. 450—47.<br />

Gerez (C. Monteiro.)


170<br />

Gyrophorei<br />

66. Umbilicaria pustulata lloffm. — Brot. II, p. 455—-62.<br />

67. U. spodochroa Hoffm.<br />

Lecanorei<br />

68. Pannaria muscorum Nyl.<br />

69. Coccocarpia plúmbea Nyl.<br />

70. Lecanora tartarea Ach. f. crassissima Nyl.<br />

71. Pertusaria communis DC.<br />

GrapM<strong>de</strong>i<br />

72. Graphis scripta Ach. — Brot. II, p. 439—5.<br />

Gerez (Welwistsch.)<br />

Hepaticae<br />

Jungermaniaceae Dmrt.<br />

73. Frullania Tamarisci Dmrt.—Brot. II, p. 424—10.<br />

Gerez (J. H.; Newt.)<br />

74. Radula complanata Dmrt. — Brot. II, p. 424—9.<br />

Gerez (J. Newt.)<br />

75. Scapania subalpina Dmrt.<br />

76. Sc. nemorosa Dmrt. — Brot. II, p. 424—7.<br />

Gerez (J. Newt.)<br />

77. Diplophyllum albicans Dmrt.<br />

78. Aplozia crenulata Dmrt.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (dr. Couceiro).<br />

79. Tricholea tomentella Dmrt.<br />

Gerez (Link ; Welw ; J. II.)<br />

80. Metzgeria furcata Dmrt. — Brot. II, p. 425 — 13.<br />

81. Aneura pinguis Dmrt. — Brot. II, p. 425—14.


171<br />

Marchantiaceae Dmrt.<br />

82. Marchanda polymorpha L.— Brot. II, p. 426—1.<br />

83. Anthoceros laevis L. —Brot. II, p. 430—1.<br />

jVtxxsci<br />

Weisiaceae<br />

84. Cynodontium gracilescens Sch.<br />

85. Dicranoweisia ßruntoni Sch.<br />

86. Dicranum scoparium Hedw. — Brot. II, p. 405—3.<br />

Gerez (Welw.; J. H.)<br />

Fissi<strong>de</strong>ntaceae<br />

87. Fissi<strong>de</strong>ns serrulatus Brid.<br />

88. F. dicipiens De Not.<br />

89. F. Welwitschii Sch.<br />

Gerez (Welwitsch, 1848); <strong>de</strong>scendo <strong>de</strong> Leonte para Albergaria<br />

(J. H.)<br />

Ceratodontaoeae<br />

90. Ceratodon purpureus Brid.—Brot. II, p. 405—2.<br />

Grimmiaceae<br />

91. Grimmia Schultzii Brid.<br />

Gerez (Welwit.)<br />

92. G. funalis Br. et Sch.<br />

93. Racomitrium aciculare Brid.<br />

94. B. heterostichum Brid. — Brot. Il, p. 409—6.<br />

Gerez (Brot.)


172<br />

95. R. canescens Brid. — Brot. II, p. 409—4.<br />

Gerez (Brot.; Link.)<br />

96. R. lanuginosum Brid. —Brot. II, p. 409—5.<br />

Gerez (Brot.; Link.) ^<br />

97. Hedwigia ciliata Ehrh. — Brot. II, p. 410—11.<br />

Gerez (Link; Brot.; J. H.)<br />

98. Ulota crispa Brid. —Brot. II, p. 411­14.<br />

99. U. Hutchinsiae Sch.<br />

100. Orthotricum liocarpum Br. et Sch.<br />

Physcomitrieae<br />

101. Entosthodon Templetoni Schwaegr.<br />

102. Funaria hygrometica Hedw.— Brot. II, p. 405—<br />

Bryeae<br />

103. Webera elongata Schwaegr.<br />

104. Bryum alpinum L. var. méridionale.<br />

105. B. atropurpureum W. et M.<br />

106. Mnium punctatum Hedw. — Brot, II, p. 407—1<br />

107. M. undulatum Hedw. — Brot. II, p. 407—10.<br />

Aulocomnieae<br />

108. Aulocomnium androgynum Schwaegr.<br />

Bartramieae<br />

109. Bartramia pomiformis Hedw. — Brot. II, p. 408<br />

110. Philonotis fontana Brid. —Brot. II, p. 406—6.<br />

Gerez (Link, J. H.)<br />

Polytricheae<br />

111. Pogonatum aloi<strong>de</strong>s P. Beauv. —Brot. II, p. 404­<br />

112. P. alpinum Röhl. —Brot. II, p. 404­4.<br />

ν (Link).


173<br />

113. Polytrichum piliferum Schreb. — Brot. IF, p. 404—3.<br />

114. P. juniperinum Hadw.— Brot. II, p. 403—2.<br />

115. P. commune L. — Brot. II, p. 403 — 1.<br />

B u x b a t i m i e a e<br />

116. Diphyscium foliosum Mohr. — Brot. II, p. 419—1.<br />

Gerez (Link ; J. Η )<br />

Fontinaleae<br />

117 Fontinalis Duriaei Sch. —Brot. II, p. 417—2 (?)<br />

Gerez (Link, Brot.; J. H.)<br />

Neckereae<br />

118. Neckera crispa Hedw. — Brot. II, p. 403—3.<br />

Gerez (Link).<br />

Leucodonteae<br />

119. Leucodon sciuroi<strong>de</strong>s Schwaegr.<br />

120. Pterogonium gracile Swartz — Brot. II, p. 414—4.<br />

121. Antitrichia curtipendula Brid. — Brot. II, p. 415—5.<br />

Gerez (Link; J. H.)<br />

Hookerieae<br />

122. Pterygophyllum lucens Brid. — Brot. II, p. 415—8.<br />

Gerez (Link ; J. H.)<br />

Thui<strong>de</strong>ae<br />

123. Thuidium tamariscinum Br. et Sch. —Brot. II, p. 415—10.<br />

Gerez (Welw).


174<br />

Pterigynandrae<br />

124. Camptothecium nitens Sch.— Brot. II, p. 416—19.<br />

(Brot.)<br />

Bracüytheceae<br />

125. Brachythecium rivulare Br. et Sch.<br />

126. B. rutabulum Br. et Sch.<br />

127. Eurhynchium myosuroi<strong>de</strong>s Sch.<br />

128. Rhynchostegium rusciforroe Br. et Sch. var. proliferum.<br />

129. Thamnium alopecorum Sch.<br />

Hypneae<br />

130. Amblystegium rivulare Br. et Sch.<br />

131. A. riparium Br. et Sch. — Brot. II, p. 416—18.<br />

Gerez (Brot.; J. H.)<br />

132. Hypnum cupressiforme L. — Brot. II, p. 416—14.<br />

133. H. cuspidatum L. var. gracilescens.<br />

134. H. purum L. — Brot. II, p. 416—17.<br />

Gerez (Brot.; Link; J. H.)<br />

135. H. lusitanicum Sch.<br />

136. H. splen<strong>de</strong>ns Sch.<br />

137. H. loreum Sch.<br />

Gerez (Welw).<br />

138. Andreae petrophylla Ehr.<br />

Gerez (Link; J. H.)<br />

139. A. rupestris Sch.<br />

Gerez (Welw.)<br />

140. Sphagnum acutifolius Ehrh.<br />

Andreae<br />

Sphagnaceae


178<br />

Polypodiaceae Endi.<br />

141. Gymnogramma Ieptophylla Desv. — Brot. II, p. 398—6. '<br />

Caldas do Gerez (J. H.)<br />

Port. — Portugal quasi todo.<br />

Area geogr. — Das Canárias até á França austral ; <strong>de</strong> Portugal<br />

até Creta.<br />

142. Polypodium vulgare L. a. genuinum Wk. — Brot. II, p. 397—1.<br />

β. serratum W.<br />

α) até Leonte (J. H.); « e β) Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias até á Laponia; em todas as regiões<br />

<strong>de</strong> oriente a occi<strong>de</strong>nte.<br />

143. Pteris aquilina L. —Brot. II, p. 396—1.<br />

Leonte, Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Moller e Dr. Couceiro).<br />

Port. — Frequente em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias a Laponia; d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />

143. Blechnum Spicant Rth. —Brot. II, p. 400—2.<br />

Caldas do Gerez (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port.—Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal ás ilhas<br />

Aleutiannas.<br />

144. Scolopendrium officinale Sm. —Brot. II, p. 398—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />

Port.—Em quasi todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Shetland ; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />

do Ourai.<br />

148. Asplénium Trichomanes L.—Brot. II, p. 399—4.<br />

Caldas do Gerez (J. H.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Islândia ; da America á Siberia<br />

do Baikal.<br />

146. A. Petrarchae DC.<br />

Gerez (J. TL)<br />

Port.—Algarve, Serra <strong>de</strong> Monchique (W. Tait.)<br />

Area geogr. — Península ibérica ; França e Secilia.<br />

147. A. lanceolatum Fíuds.


176<br />

Caldas do Gerez, Penedo (J. EL); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Frequente nas províncias do norte.<br />

Area geogr. — Dos Açores a Inglaterra; da Inglaterra á Grécia.<br />

148. A. Adianthum nigrum L. — Brot. II, p. 399—6.<br />

Caldas do Gerez (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />

Port.—Frequente em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira até á Noruega ; da Ma<strong>de</strong>ira até a<br />

Siberia do Ourai.<br />

149. A. Filix foemina Brnhd. — Brot. II, p. 397—3.<br />

Gerez (Link 1<br />

); Caldas do Gerez (M. Fer.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />

(Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />

Port. — Frequente em todo o Portugal.<br />

Area geogr.—Das Canárias ás ilhas Lofio <strong>de</strong>n ; da America<br />

até ás ilhas Aleutiannas.<br />

150. Cystopteris fragilis Brnhd. —Brot. II, p. 397—4.<br />

Gerez (Link); Caldas do Gerez (J. EL); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />

(Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />

Port. — Frequente no norte e centro <strong>de</strong> Portugal.<br />

Area geogr. — Da Algeria ao Cabo do Norte ; d'occi<strong>de</strong>nte a<br />

oriente.<br />

151. Polyslichum Filix-mas Rth. — Brot. II, p. 397—2.<br />

Caldas do Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Frequente no norte <strong>de</strong> Portugal, raro no centro.<br />

Area geogr. — Da Algeria â Laponia ; da Terra nova á Siberia.<br />

152. P. spinulosum DC.<br />

Caldas do Gerez (J. H.)<br />

Port. — De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Itália á Laponia; da Terra nova até ás ilhas<br />

Aleutiannas.<br />

153. Aspidium aculeatum Koch. — Brot. II, p. 398—5.<br />

Caldas do Gerez (J. IL); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />

Portugal quasi todo.<br />

Area geogr.— Da Algeria até á Inglaterra; da Irlanda até á<br />

Georgia.<br />

154. Woodwardia radicans Cav.<br />

Caldas do Gerez (J. H.)<br />

Port. — Gerez e Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias a Santan<strong>de</strong>r; da California ao<br />

Nepol<br />

OBSERV. Julgo po<strong>de</strong>r "referir a esta espécie a Pteris dubia, que no mannscripto<br />

do dr. Neves é assim caracterisada por Link : — Frons 4-5 pedalis bipinnatiflda,


pinnis pinnatifidis, pinnulis lanceolatis, acutis sorratis. In Juresso loeis umbrosis<br />

humidis. Fructieatio non vidimus.<br />

155. Davallia cana<strong>de</strong>nsis Sw.— Brot. II, p. 395—i.<br />

Covas, nos carvalhos (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. B. <strong>de</strong><br />

Mello).<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Corunha.<br />

Osmundaoeae Endi.<br />

156. Osmunda regalis L. — Brot. II, p. 401—1.<br />

Caldas, Torgo (J. H. e Moll.)<br />

Port. — Frequente em todo o reino.<br />

Area geogr. — Da Algeria até á Suécia; <strong>de</strong> Portugal até á<br />

Georgia.<br />

Gymnospermae<br />

Coniferae Endi.<br />

157. Juniperus nana W.—Brot. I, p. 126—1.<br />

Borrageiro, Vidoal (Brot.; J. IL; Moll.)<br />

Port. — Serra da Estrella, Gerez.<br />

Area geogr. — Da Algeria a Laponia ; da Terra nova ás ilhas<br />

Aleutiannas.<br />

Taxineae Endi.<br />

158. Taxus baccata L. —Brot. II, p. 287—1.<br />

Vidoal, Preza (Brot.; J. H.; Moll.)<br />

Port. — Serra da Estrella, Gerez.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Russia media.<br />

12


178<br />

Angiospermae<br />

Monocotyledoneae<br />

Gramineae Juss.<br />

159. Anthoxanthum odoratum L.— Brot. I, p. 32—1.<br />

α genuinum.<br />

β majus (A. amarum Brot.)<br />

α) Manga da Macieira, Torgo, Agua do Galo, Caldas, Marojal,<br />

Penedo,<br />

β) Penedo.<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias ao Cabo Norte; da Grenlandia<br />

á Dahuria.<br />

160. A. aristatum Boiss.<br />

Penedo (J. Η.)<br />

Port. — Do Gerez a Monchique.<br />

Area geogr. — Da Algeria á França merid. ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Sar<strong>de</strong>nha.<br />

161. Setaria glauca L. <strong>de</strong> Beauv. —Brot. I, p. 81—3.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port.—Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Da Africa á Livonia; da Ma<strong>de</strong>ira á Russia media.<br />

162. Echinochloa crus­galli L.—Brot. I, p. 82—5.<br />

Port.—De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Finlândia; da America á Siberia<br />

oriental.<br />

163. Agrostis Juressi Link.<br />

Gerez, nos campos <strong>de</strong> Villar da Veiga (Link).<br />

Port. — Foja e Gerez.<br />

Area geogr.—Peninsula ibérica.<br />

164. Agrostis alba Schrd. — Brot. I, p. 75—8.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Leonte (Moll.)<br />

Port. — Serra da Estrella, Coimbra, Porto.<br />

Area geogr. — Da Europa â Asia boreal.<br />

165. A. canina L. var. humilis Wk.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr.— Da região mediterrânea até á Islândia; da Islândia<br />

até ao Baikal.


179<br />

166. A. Castellana Bss. e Reut. — Brot. I, p. 74—7.<br />

var. mutica Hackel.<br />

Marojal (Moll.); Caldas, var. (Moll.)<br />

Port. — Bragança a Portimão.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Açores.<br />

167. A. setacea Curt. — Brot. I, p. 74—6.<br />

Des<strong>de</strong> as Caldas ao Borrageiro (Moll.); Penedo (J. Η.)<br />

Port.­—­De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — De Portugal á Inglaterra ; da Irlanda á Baviera.<br />

168. A. truncatula Pari. —Brot. I, p. 75—9.<br />

Agua <strong>de</strong> Galo, Lage, Leonte, Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

169. Macrochloa arenaria Kunth. — Brot. I, p. 86—3.<br />

Curral do Junco (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Faro.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

170. Periballia involucrata Janka — Brot. I, p. 90—2.<br />

Gerez (Brotero sec. Link).<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

171· Aira caryophyllea L. —Brot., p. 93—10.<br />

Caldas (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez ao Algarve.<br />

Area geogr. — Da Africa boreal á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal ao<br />

Tauro.<br />

172. Aira lendigera Lag. — Brot. I, p. 73—2.<br />

Caldas (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — De Coimbra á França merid.; <strong>de</strong> Portugal ao<br />

Peleponeso.<br />

173. Descbampsia ílexuosa Griseb. — Brot. I, p. 9—6.<br />

Borrageiro (Brot.; Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr.— Da Peninsula ibérica ao Cabo Norte; da America<br />

ao Ourai.<br />

174. D. stricta Hkl.—Brot. I, p. 93—7.<br />

Gerez (Brot.)<br />

Port.— Gerez a Cintra.<br />

Area geogr.—Portugal.<br />

175. Avena sulcata Gay — Brot. I, p. 110—10.<br />

Torgo, Curral da Fonte, Borrageiro (Moll.)


180<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França occid.<br />

176. Arrhenatherum Thorei Desm. — Brot. I, p. 109—8.<br />

Penedo (J. Henriq.); Gerez, Agua do Galo, Leonte, Borrageiro<br />

(Moll.)<br />

Port.—Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França occid.<br />

177. Holcus lanatus L. — Brot. I, p. 97—1.<br />

Caldas (Moll, e Fer.)<br />

Port. — Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Suécia ; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

178. Poa annua L. —Brot. I, p. 104—8.<br />

Gerez (Moll, e Fer.)<br />

Port. — Portugal todo.<br />

Area geogr. — Des<strong>de</strong> a Abyssinia até á Laponia ; d'occi<strong>de</strong>nte<br />

a oriente.<br />

179. P. compressa L.<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Islândia ; do Canadá ao Kamtschatka.<br />

180. P. trivialis L. — Brot. I, p. 103­­6.<br />

Penedo (J. H.); Caldas, Albergaria (Moll.)<br />

Port.—De Bragança ao Alemtejo (Villa Fernando).<br />

Area geogr. — Das Canárias á Laponia; <strong>de</strong> Portugal á Dahuria.<br />

181. Briza maxima L. — Brot. I, p. 101 — 1.<br />

Caldas (Moll.)<br />

Port, -r- Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á França; da Ma<strong>de</strong>ira ao Oriente.<br />

182. Β. minor L. —Brot. I, p. 102—2.<br />

Caldas (Moll.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias até á Inglaterra ; da Ma<strong>de</strong>ira até<br />

á Georgia.<br />

183. Dactylis glomerata L. — Brot. I, p. 99—1.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Laponia ; das Canárias ao<br />

Altai.<br />

184. D. hispânica Rth.<br />

f. longéciliata Hackel.<br />

Caldas ; (f.) Agua do Galo (Moll.)


181<br />

Port.—De Bragança á Arrábida.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica, França merid. e Italia.<br />

185. Molinea coerulea Mnch. forma arundinacea Hackel — Brot. I,<br />

p. 94—3.<br />

Gerez (Brot.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Do Gerez e Serra da Estrella ao Bussaco.<br />

Area geogr. — Do meio dia da peninsula ibérica até ás ilhas<br />

Loffo<strong>de</strong>n ; <strong>de</strong> Portugal até ao Baikal.<br />

186. Danthonia <strong>de</strong>cumbens DC. — Brot. 1, p. 102—1.<br />

β. breviglumis Hackel.<br />

Penedo (J. Henriq.); β. Cabril, Marojal (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Arabida.<br />

Area geogr. — De Portugal á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Turquia.<br />

187. Vulpia Myuros Gmel.—Brot. I, p. 114—2.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Bélgica; <strong>de</strong> Portugal até Talusch.<br />

188. V. sciuroi<strong>de</strong>s Gmel. —Brot. I, p. 115—3.<br />

Caldas, Leonte, Albergaria (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia até á Inglaterra ; da Irlanda á<br />

Grécia.<br />

189. Festuca elegans Boiss.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Da serra <strong>de</strong> Montesinho á da Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

190. F. ovina L.<br />

var. duriuscula Koch. f. muticá.<br />

Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Gerez e Marão.<br />

Area geogr, — Da Algeria até á Siberia árctica; d'orienté a<br />

occi<strong>de</strong>nte.<br />

191. F. rubra L. «. genuína.<br />

Leonte (Moll. e Fer.)<br />

Port.—Régua; serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Do meio dia da Italia e da península ibérica até<br />

á Siberia ; d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />

192. F. spadicea L.<br />

var. Durandii Hack.<br />

Gerez (J. H.; M. Fer.); Curral <strong>de</strong> Junco ; (var.) Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Da serra <strong>de</strong> Rebordãos á serra d'Arrábida.


182<br />

Area geogr. — Do meio dia da peninsula ibérica á Suissa ; <strong>de</strong><br />

Portugal á Transylvania.<br />

193. Serrafalcus mollis Pari. —Brot. I, p. 111—2.<br />

Gerez (M. Fer); Caldas, Albergaria (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira á Finlândia; da Ma<strong>de</strong>ira ao Ural.<br />

194. Hor<strong>de</strong>um murinum L. — Brot. I, p. 85—3.<br />

Albergaria (Moll.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á ilha d'Osilia ; da Ma<strong>de</strong>ira á<br />

Georgia.<br />

195. Β. silvaticum R. et Sch. —Brot. I, p. 121—9.<br />

Torgo, Leonte (Moll.)<br />

Port.—De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Noruega ; das Canárias á Georgia.<br />

196. Lolium perenne L. — Brot. I, p. 122—1.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Portugal todo.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Laponia; da Ma<strong>de</strong>ira a Georgia.<br />

197. Nardus stricta L. — Brot. I, p. 59—1.<br />

Gerez, sitios elevados (Brot., Link, M. Fer.)<br />

Port. — Bragança, Serra da Estrella e Marão.<br />

Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Hespanha até ao Cabo Norte ;<br />

<strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

Cyperaceae Juss.<br />

198. Carex muricata L.—Brot. I, p. 63—7.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — De Montesinho a Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias ã Islândia ; da America á Siberia<br />

altaica.<br />

199. C. echinata Murr. — Brot. I, p. 62—6.<br />

Caldas do Gerez, no rio (J. II.)<br />

Port..— Gerez á Estrella.<br />

Area geogr. — De Portugal á Scandinavia.<br />

200. C. acuta Fr.<br />

Gerez (J. II.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da Grécia e Hespanha á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal<br />

ás ilhas Aleutiannas.


183<br />

201. C panicea L. — Brot. I, p. 64—12.<br />

Gerez (Brot., J. H.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Italia á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal<br />

ao Kamtschatka.<br />

202. C. pilulifera L.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port. — Gerez a S. Pedro da Cova.<br />

Area geog. — Das Astúrias â Islândia ; <strong>de</strong> Portugal ao Kamtschatka.<br />

203. C. distans L. —Brot. I, p. 65—15.<br />

Gerez (M. Fer.); Curral da Fonte, Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Grândola.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Cáucaso.<br />

204. C. binervis Sm.<br />

Gerez (M. Fer.); Ponte feia (Moll.)<br />

Port. — Gerez a Foja.<br />

Area geogr. —• Da peninsula ibérica á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Bélgica.<br />

205. C. laevigata Sm.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port. — Do Gerez a Villa nova <strong>de</strong> mil fontes.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Russia media.<br />

206. Eriophorum angustifolium Roth.<br />

Gerez, nos logares elevados (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr.—Do meio .dia da Italia á Laponia; d'occi<strong>de</strong>nte a<br />

oriente.<br />

Iri<strong>de</strong>ae Juss.<br />

207. Gladiodus Reuteri Rss.<br />

Ponte feia, Carvalha bonita, Agua d'a<strong>de</strong>ga, Torgo (Moll.)<br />

Port.—Do Gerez a Setúbal.<br />

Area geogr. — Península ibérica.<br />

208. I. (Xiphion) Boissieri n. sp.<br />

I. radice bulbosa, foliis inferioribus canaliculatis setaceo-filiformibus<br />

scapum uniflorum fere aequantibus, spathis amplis concavis<br />

striatis margine membranaceis, perigonii violaceo-purpurei<br />

tubo limbum fere aequante, laciniis exterioribus intus vita lutea<br />

barbata notatis.


184<br />

Bulbus magnitudine nucis parvae vaginis numerosis membranaceis<br />

rufescentibus tectus. Caulis 0 m<br />

,20 ad 0 m<br />

,35 altus foliosus<br />

teres. Folia glabra palli<strong>de</strong> virentia striata, caulem basi arcte<br />

vaginantia. Inferiora (2) ad basin parum dilatata, <strong>de</strong>in filiformia<br />

canaliculata, conduplicala, caulem saepe aequantia vel superantia<br />

: caulina (3) sensim <strong>de</strong>crescentia dilatata acutissima. Folia<br />

superiora (2) ad spathas concavas oblongo­lanceolatas acutissimas<br />

longitudinaliter plicato­striatas membrana angusta alba<br />

integerrima marginatas virescenti­albidas.<br />

m m<br />

Fios tubo (25<br />

m m<br />

ad 30<br />

lg.) anguloso perigonio fere aequi­<br />

longo stipitatus. Perigonii segmenta subaequalia, exteriora arcuato­patula<br />

basi attenuata, supra medium paululum angustata,<br />

ápice reflexa spathulato­rotundata, intense purpureo­violascentia<br />

et tenuissime striata, intus vita lutea barbata ad apicem usque<br />

non producta notata. Segmenta interiora erecta obovata breviter<br />

bi<strong>de</strong>ntata margine crenulata omnino purpureo­violacea. Stigmata<br />

profun<strong>de</strong> biloba, lobis subincurvis lanceolatis acutiusculis crenulatis,<br />

purpurea, dorso purpureo­violaceo carinata. Antherae filamentis<br />

'3 longiores. Capsula intra spatham stipitata, liniaris,<br />

m m<br />

acute trigona, 27<br />

minutim papulosa.<br />

m m<br />

ad 3S<br />

m m<br />

longa. Semina (2<br />

lg.) nigricantia<br />

Estrada romana (J. II.); Barrozão (Moll.); Ponte feia (M. Fer.).<br />

Junho e julho.<br />

Port.—Gerez (600 m<br />

a 900 m<br />

).<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

Esta espécie é tão semelhante ao I. filifolia Bss, que a <strong>de</strong>scripção d'esta espécie<br />

dada pelo sábio botânico na Voyage en Espagne, pô<strong>de</strong> com pequenas modificações<br />

ser­lhe applicada. Por isso a transcrevi, modiiicando­a convenientemente para fazer<br />

salientes os caracteres differenciaes. ·<br />

Dedico esta espécie ao sr. Ε. Boissier, notável botânico, cujos trabalhos sobre a<br />

flora hespanhola e outros <strong>de</strong> primeira or<strong>de</strong>m são <strong>de</strong> todos conhecidos.<br />

209. Trichonema Bulbocodium Ker. — Brot. I, p. 49—1.<br />

Caldas do Gerez (S. dos Anjos).<br />

Port.—De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cascaes.<br />

Area geogr. —De Africa boreal á França ; <strong>de</strong> Portugal á Grécia.<br />

210. Crocus nudiflorus Sm. — Brot. I, p. 49—1 (pro parte).<br />

Cabril (S. dos Anjos); Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Coimbra.<br />

Area geogr. — Hespanha, Pyreneos francezes e Inglaterra.<br />

211. C. serotinus Salisb. — Brot. I, p. 49—1 (pro parte).<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Da Povoa <strong>de</strong> Lanhoso a Cintra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.


185<br />

Amarilli<strong>de</strong>ae R. Br.<br />

212. Narcissus nivalis Graells.<br />

Des<strong>de</strong> as Caldas até ao Borrageiro (A. Tait.)<br />

Port. — Rebordãos, serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Hespanha e Portugal.<br />

213. N. reflexus Brot. —Brot. I, p. 550—5.<br />

Caldas (Brot., A. Tait.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Cone.)<br />

Port. — No Norte <strong>de</strong> Portugal até Amarante.<br />

Area geogr. — Portugal (?)<br />

214·. N. odorus L.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Area geogr. — De Portugal á França meridional.<br />

215. Ν. pseudo­Narcissus L. — Brot. I, p. 549—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Cabeceiras <strong>de</strong> Basto á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Noroega; <strong>de</strong> Portugal ao Cáucaso.<br />

216. N. minor L. —Brot. I, p. 549—3.<br />

Gerez, logares altos (Brot.)<br />

Port. — Serra da Estrella, Porto.<br />

Area geogr.—­Peninsula ibérica e Pyreneos occid. (?)<br />

217. N. Tazetta L. — Brot. I, p. 551—7.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Povoa <strong>de</strong> Lanhoso.<br />

Area geogr. — De Portugal a Creta.<br />

Orcbi<strong>de</strong>ae Juss.<br />

218. Orchis maculata L. — Brot. I, p. 21—10.<br />

Borrageiro, Ponte feia, Curral da Fonte, Caldas, Manga <strong>de</strong><br />

Maceira, Agua d'a<strong>de</strong>ga, margem do Homem (Brot., Link,<br />

J. Henriq., Moll., A. Tait., D. M. Henriq., Fer.)<br />

Port. — Bragança á Louzã.<br />

Area geogr. — Da Secilia á Islândia ; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />

oriental.<br />

219. O. máscula L. — Brot, I, p. 20—5.<br />

Barrozão (A. Tait, e J. Henriq.)<br />

Port. — De Bragança á serra d'Arrabida.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Islândia ; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.


186<br />

220. O. longicornu Poir.<br />

Portugal (Link); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Povoa <strong>de</strong> Lanhoso.<br />

Area geogr.—De Portugal á Italia merid.<br />

221. Serapias cordigera L. — Brot. J, p. 25—4.<br />

Penedo (J. H.)<br />

Port. —De Bragança ao Lavradio.<br />

Area geogr. — Da Algeria á França ; <strong>de</strong> Portugal ao Tyrol.<br />

Juncaceae Bartling.<br />

222. Juncus bufonius L. — Brot. I, p. 514—9.<br />

Penedo (J. H.); Ponte feia (Moll.)<br />

Port.—Do Gerez a Olhão.<br />

Area geogr. —Da Abyssinia ã Laponia ; d'Occi<strong>de</strong>nte a Oriente.<br />

223. J. squarosus L. — Brot. I, p. 512—6.<br />

Borrageiro (Brot., M. Fer., Moll.)<br />

Port.—De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Italia à Laponia; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

224. J. supinus Moench. γ. aquatilis.<br />

Borrageiro (Moll.); Gerez (J. H. e M. F.)<br />

Port. — Do Gerez á serra d'Arrabida.<br />

Area geogr. — Da Italia á Laponia ; das Hebridas á Georgia.<br />

225. Luzula silvatica Gaud.—Brot. I, p. 515 — 12.<br />

Gerez (J. Η.)<br />

Port. — Do Gerez á Louzã.<br />

Area geogr. — De Portugal á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á Thessalia.<br />

226. L. láctea Ε. Mey —Brot. I, p. 516—13.<br />

Gerez, logares elevados (Brot., J. IL); Chão do Carvalho (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez e Marão à serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

227. L. campestris DC—Brot. I, p. 514 — 10.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port.—De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr. — Portugal á Siberia árctica; d'Occi<strong>de</strong>nte a Oriente.<br />

Colchicaeeae D. C.<br />

228. Nartheciuin ossífragum Huds. — Brot. I, p. 534—2.<br />

Gerez (Brot.); Vidoal, Ranhado, Chão do Carvalho (Moll,, e M. F.)


187<br />

Port. — Do Gerez á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — De Portugal á Laponia; <strong>de</strong> Portugal á Livonia.<br />

229. Meren<strong>de</strong>ra montana Lge. — Brot. I, p. 597—2.<br />

Gerez (Fer.); Leonte (A. Tait.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Pyreneus.<br />

Dioscoreae R. Br.<br />

230. Thamus communis L.—Brot. I, p. 595—1.<br />

Caldas do Gerez (Fer.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias a Inglaterra ; da Ma<strong>de</strong>ira á Georgia.<br />

Smilaceae Endl.<br />

231. Convallaria Polygonatum L. —Brot. I, p. 537—2.<br />

Caldas do Gerez (A. Tait.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Hespanha á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal<br />

â Siberia oriental.<br />

232. Ruscus aculeatus L.—Brot. I, p. 71—1.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Algeria a Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal a Talusch.<br />

Liliaceae Juss.<br />

233. Paradisia Liliastrum Bertol. — Brot. I, p. 534—1.<br />

Pr. das Caldas (Brot., J. H.); Pr. da Ponte feia (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica ao Tyrol ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Lombardia,<br />

234. Simethis bicolor Kth. — Brot. I. p. 534—1.<br />

Caldas, Manga da Maceira (Moll.)<br />

Port. — Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cintra.<br />

Area geogr.—Da Algeria a Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal a Italia.<br />

235. Aspho<strong>de</strong>lus cerasiferus Gay — Brot. I, p. 524—1 (em parte),<br />

Carvalha bonita (Moll.)


188<br />

Port. — Do Gerez a Serpa.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á França austral ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Córsega.<br />

236. Allium ochroleucum W Κ. β. ericetorum Lge.<br />

Gerez (Welw., A. Tait.); Borrageiro (Fer.); Cabril (S. dos Anjos).<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Do Gerez a Santan<strong>de</strong>r.<br />

237. A. lusitanicum Lamk. — Brot. I, p. 848—16.<br />

Gerez (Brot.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. Portugal.<br />

238. A. sphaerocephalum L. — Brot. I, p. 842—7.<br />

Gerez (J. H.); Caldas (Moll. e D. M. Henriq.)<br />

Port. — De Bragança a Peniche.<br />

Area geogr. — Das Canárias a Inglaterra ; das Canárias a Talusch.<br />

239. Scilla itálica L.<br />

Borrageiro (Moll., A. Tait.)<br />

Port. — Do Gerez a Azeitão.<br />

Area geogr. — De Portugal a França ; <strong>de</strong> Portugal a Ba<strong>de</strong>.<br />

240. S. monophyllos Link —Brot. I, p. 527—3.<br />

Caldas do Gerez (A. Tait.)<br />

Port. — De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Sines.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

241. Ornithogalum unifolium Gawl. — Brot. I, p. 529—2.<br />

Chão do Carvalho (Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso.<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

242. Erythronium <strong>de</strong>ns canis L. — Brot. I, p. 521—1.<br />

Gerez (A. Tait.)<br />

Port. — De Bragança á Louzã.<br />

Area geogr. — Da península ibérica a França central ; <strong>de</strong> Portugal<br />

ao Ural.<br />

243. Tulipa australis Link γ. parviflora Wk.<br />

Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — De Bragança á Arrábida.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica, França austr. á Grécia.<br />

244. Fritillaria Messanensis Raf.<br />

Vidoal (J. H.); Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Gerez e Estrella.<br />

Area geogr. — Península ibérica, Itália, Grécia, Albergaria. ·<br />

245. Lilium Martagon L. —Brot. I, p. 522—2.


189<br />

Gerez (Brot.); Chão do Carvalho, Marojal, Leonte (Moll.)<br />

Port. — No Gerez e na serra <strong>de</strong> Estrella.<br />

Area geogr. — Da Grécia ã Siberia ; <strong>de</strong> Portugal ao Kantschatka.<br />

Dicotyledoneae<br />

Cytineae Brongn.<br />

246. Cytinus Hypocistis L. — Brot. II, p. 36—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Era todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Africa boreal a França ; <strong>de</strong> Portugal á Grécia.<br />

Salioineae L. Rich.<br />

247. Salix salvifolia Brot. —Brot. I, p. 29—7.<br />

Margens do rio Homem (J. H. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Grândola.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

248. S. atrocinerea Brot. —Brot. I, p. 31—9.<br />

Marojal (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Lisboa.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

Betulaceae Enal.<br />

249. Betula pubescens Ehrh. — Brot. II, p. 293—1.<br />

Gerez (Brot.); S. João do Campo, Vidoal (J. H.)<br />

Port. — De Bragança a Foja.<br />

Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Itália á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal<br />

ao Kamtschatka.<br />

250. AInus glutinosa Gaertn.<br />

Villarinho das furnas.<br />

Port. — No centro e norte <strong>de</strong> Portugal.<br />

Area geogr.—Da Algeria á Finlândia; da Irlanda ao Baikal.


190<br />

Oupuliferae Rich.<br />

251. Quercus pedunculata Ehrh. — Brot. II, p. 31—2.<br />

Muito frequente até 900 m<br />

.<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Grécia â Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />

media.<br />

252. Q. Tozza Bosc —Brot. II, p. 31—3.<br />

Muito frequente <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Leonte até perto do Curral do Vidoal<br />

(Brot., Link, J. H., Moll.)<br />

Port. — No centro e norte <strong>de</strong> Portugal.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Podolia; <strong>de</strong> Portugal a Georgia.<br />

Polygoneae Jass.<br />

253. Rumex Acetosella L. ß. australis Wk. —Brot. I, p. 603—9.<br />

Caldas do Gerez, Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Des<strong>de</strong> o Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Laponia; da America á Siberia<br />

oriental.<br />

254. R. Acetosa L. —Brot. I, p. 603—9.<br />

Torgo, Agua do Galo (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Grândola.<br />

Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Hespanha ao Cabo Norte ;<br />

d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />

255. Polygonum Persicaria L. ß. elatum Gr. et Godr.<br />

Caminho <strong>de</strong> S. João do Campo (S. dos Anjos).<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Scandinavia ; das Canárias á Siberia<br />

oriental.<br />

Santalaceae R. Br.<br />

256. Thesium pratense Ehrh. a. vulgaris A. <strong>de</strong> C. — Brot. I, p. 303—1.<br />

Gerez (Brot.); Leonte (J. H. e M. Fer.)<br />

Port. — Gerez e Bragança.<br />

Area geogr. -—Da península ibérica à Bohemia; <strong>de</strong> Portugal<br />

ao Cáucaso.


191<br />

Dapnnoi<strong>de</strong>ae Vent.<br />

257. Thymelaea coridifolia Endi. —Brot. Iï, p. 28—1.<br />

Borrageiro (J. H. e Moll.); Vidoal (J. Η;)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

Valérianeae DC.<br />

258. Centranthus Calcitrapa DC. — Brot. I, p. 47—2.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq., M. F. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança á Arrábida.<br />

Area geogr. — De Portugal á França meridional ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Tauria.<br />

Dipsaceae Vaill.<br />

259. Scabiosa Columbaria L. — Brot. I, p. 145—6.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Finlândia ; da Ma<strong>de</strong>ira á Georgia.<br />

Compositae L.<br />

260. Eupalorium cannabinum L.—Brot. I, p. 351—1.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />

(M. Oliv.)<br />

Port. — De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cintra.<br />

Area geogr. — De Granada ά Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />

261. Bellis perennis L.<br />

Caldas do Gerez (S. dos Anjos); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. S.<br />

Couceiro).<br />

Port. — De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr. — De Granada á Islândia; <strong>de</strong> Portugal á Taurida.<br />

262. B. silvestris Cyr. —Brot. I, p. 374—2.<br />

Agua do Gallo, Corga da Lage (Moll.)<br />

Port. — De Bragança á Arrábida.


192<br />

Area geogr. — De Portugal á França meridional ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Taurida.<br />

263. Solidago virga áurea L. — Brot. I, p. 382—2.<br />

Gerez (Brot.); Borrageiro, Chão do Carvalho, Ranhado (Moll.<br />

e M. F.)<br />

Port. — Dá Cabeceiras <strong>de</strong> Basto ao Alemtejo.<br />

Area geogr. — Da Província <strong>de</strong> Granada ao Altenfiord ; d'occi<strong>de</strong>nte<br />

a oriente.<br />

264. Pulicaria odora Rchb.<br />

Torgo (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port.—Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Des<strong>de</strong> a Mauritania ά França austral ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Grécia.<br />

263. Filago arvensis L.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Gerez a Cabeceiras <strong>de</strong> Rasto.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Finlândia; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />

altaica.<br />

266. Gnaphalium luteo-album L.—Brot. I, p. 360—2.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Do Pinhão a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Dinamarca ; da America á China.<br />

267. Achillea Millefolium L. —Brot. I, p. 397—1.<br />

Gerez (Brot., M. Fer.); Covi<strong>de</strong> (J. H.)<br />

Port. —• De Bragança à serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da península ibérica ao Cabo Norte; d'occi<strong>de</strong>nte<br />

a oriente.<br />

268. Ormenis nobilis Gay. —Brot. I, p. 394—7.<br />

Gerez (Brot.); Curral d'Albergaria, Leonte (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Alemtejo.<br />

Area geogr. — Dos Açores a Inglaterra; dos Açores á Podolia.<br />

269. Phalacrocarpum oppositifolium Wk. — B.ot. I, p. 301—3.<br />

Do Borrageiro ao Vidoal (J. H., Moll., A. Tait.)<br />

Port. — De Bragança à serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Região mont, e alpina da peninsula ibérica.<br />

270. Leucanthemum pallens DC.<br />

Gerez (S. dos Α.)<br />

Port. — Cabeceiras <strong>de</strong> Basto.<br />

Area geogr. — De Portugal ά França merid.; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Serbia.<br />

271. L montanum DC.<br />

Gerez (M. Fer.)


193<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica a França central ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Grécia.<br />

272. Lepidophorum repandum DC. — Brot. I, p. 394—6.<br />

Gerez (S. dos Anjos).<br />

Port. — Do Gerez a Caparica.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

273. Pyretbrum Parthenium Sm.—Brot. I, p. 375—2.<br />

Bouro (Fer.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr.—De Portugal á Noruega; <strong>de</strong> Portugal a Grécia.<br />

274. Coleostephus Myconis Cass. — Brot. I, p. 379—6.<br />

Entre as Caldas e S. João do Monte (S. dos A.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — De Portugal á França ; <strong>de</strong> Portugal á Italia.<br />

275. Senecio silvaticus L. — Brot. I, p. 388—3.<br />

Gerez (J. IL)<br />

Port. — De Villa Real ao Bussaco.<br />

Area geogr. —De Portugal â Finlândia ; da Irlanda ao Ural.<br />

276. Centáurea limbata Ilfigg. et Link —Fl. Port. II, p. 221.<br />

Gerez (Link); Ponte feia, Cabril, Chão <strong>de</strong> Carvalho (J. H.,<br />

Moll. e D. M. Henriq.)<br />

Port. — De Bragança a Portalegre.<br />

Area geogr. — Portugal, Galiza e Cantábria.<br />

277. C. nigra L. y. pallida Lge. — Brot. I, p. 367—7.<br />

Gerez (J. H.); Leonte, Albergaria (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — De Italia a Shetland; da Irlanda á Russia austral.<br />

278. Serratula tinctoria L. — Brot. I, p. 350—1.<br />

Cabril (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Miranda do Corvo.<br />

Area geog. — De Italia á Finlândia; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />

279. Cirsium filipendulum Lge.<br />

Tojeira, Torgo (Moll. e Ferr.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

280. C. arvense Scop. —Brot. I, p. 344—6.<br />

Das Caldas a S. João do Campo (S. dos A.)<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Laponia ; do Canadá até á Dahuria.<br />

281. -Tolpis barbata Gaerln. — Brot. I, p. 321 — 1.<br />

Cabril (S. dos Anjos); Bouro (J. IL); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso,<br />

13


194<br />

Port. — De Bragança ao Seixal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á França ; <strong>de</strong> Portugal ao Egypto.<br />

282. Thrincia hirta Rth. — Brot. I, p. 325—1 (?)<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr.—Da Algeria a Moscou ; da Irlanda a Moscou.<br />

283. Picris longifolia Bss. et Reut.<br />

Caldas do Gerez (Moll.)<br />

Port. — Gerez e serra <strong>de</strong> Estrella.<br />

Area geogr. — Portugal e serra Nevada.<br />

284. Scorzonera humilis L. ß. angustifolia. — Brot. I, p. 329—3.<br />

Ponte feia (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Buarcos.<br />

Area geogr. — De Portugal á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao<br />

Ural.<br />

285. Hypochaeris radicata L. a. rostrata Moris — Brot. I, p. 331 — 1.<br />

β. heterocarpa Moris—Brot. I, p.332—3(?)<br />

α. Vidoal, Agua da A<strong>de</strong>ga, Leonte (Moll.)<br />

β. Gerez (J. H.); Agua do Galo, Albergaria (Moll.)<br />

Port. — Da serra <strong>de</strong> Montesinho á Extremadura.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />

media.<br />

286. Sonchus asper Vill. —Brot. I, p. 314—1.<br />

Caldas do Gerez (A. Tait.)<br />

Port.—Do Gerez a Cezimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Finlândia; da Terra nova á<br />

Dahuria.<br />

287. Crepis virens L. a. <strong>de</strong>ntata Bisch.<br />

ß. runcinata Bisch.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. S. Couc.)<br />

Port. — De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias a Inglaterra; das Canárias ao<br />

mar Caspico.<br />

288. C. corymbosa Ten.<br />

Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Italia meridional.<br />

289. C. lampsanoi<strong>de</strong>s Frei — Brot. I, p. 319—5.<br />

Albergaria, Leonte, Preza, Agua d'A<strong>de</strong>ga, Torgo, Agua do<br />

Gallo (Moll.); Gerez (J. H.)<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — De Portugal aos Pyreneus.


195<br />

290. Hieracium Pilosella L. a. pulchellum Scheeb. — Brot. I, p. 318—2.<br />

Tojeira (Moll.); Caldas (D. M. Henriq ); entre as Caldas e S.<br />

João do Campo (S. dos Anjos).<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Laponia; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

291. II. amplexicaule L. a. genuinum Scheele — Brot. I, p. 319—6.<br />

Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Hespanha a Allemanha ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Transylvania.<br />

292. H. murorum L.<br />

Corga da Lage, Barrozão (Moll.); Gerez (Fer.)<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — De Granada á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

293. H. sabaudum L. —Brot. I, p. 318—3.<br />

Gerez (Fer.).<br />

Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />

Area geogr.—De Portugal á França; <strong>de</strong> Portugal á Serbia.<br />

294. H. vulgatum Fr. —Brot. I, p. 318—4.<br />

Gerez (Brot.).<br />

Port.'—Gerez e Estrella.<br />

Area geogr. — De Italia á Laponia; <strong>de</strong> Portugal ao estreito<br />

<strong>de</strong> Behring.<br />

295. Andryala integrifolia L. x. corymbosa Wk. — Brot. I, p. 337—1.<br />

» » ß. angustifolia DC.<br />

» » γ. sinuata Wk.<br />

a.) Caldas do Gerez (Moll.)<br />

3.) Agua do Gallo (Moll.)<br />

γ . ) Caldas do Gerez (D. M. L. Henriq.)<br />

Port. —• De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Algeria ά França ; <strong>de</strong> Portugal â Grécia.<br />

Lobeliaceae Juss.<br />

296. Lobelia urens L. — Brot. I, p. 305 — 1.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq., M. Fer.); Cabril (S. dos Anjos).<br />

Port. — Em Portugal todo.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica até Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal<br />

a França.


196<br />

Campamilaceae Juss.<br />

297. Wahlembergia he<strong>de</strong>racea Rchb. — Brot. I, p. 287—4.<br />

S. João do Campo (S. dos A.); Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Em Portugal todo.<br />

Area geogr. — De Hespanha a Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal á Dalmácia.<br />

298. Jasione nontana L. a. genuína Wk. — Brot. I, p. 402—1.<br />

β. echinata.<br />

α.) Lage, Agua do Gallo (Moll.)<br />

β.) Lage, Torgo (Moll.)<br />

Port. — Em Portugal todo.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Finlândia; <strong>de</strong> Portugal ά Russia<br />

media.<br />

299. J. humilis Lois. a. montana.<br />

Rorrageiro (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr.—Peninsula ibérica.<br />

300. Campanula Rapunculus L. — Brot. I, p. 286—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (M. Oliv.)<br />

Port. — De Bragança a Setúbal.<br />

Area geogr. — De Granada a Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />

301. C. Loeflingii Brot. α. occi<strong>de</strong>ntalis Lge. — Brot. I, p. 287—2.<br />

β. Matrilensis Lge.<br />

α.) Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e M. Fer.)<br />

β ) Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. —De Bragança ao Alemtejo.<br />

Area geog. — Peninsula ibérica.<br />

Rubiaceae Juss.<br />

302. Rúbia peregrina L. β. lati folia —Brot. I, p. 153—2.<br />

Caldas do Gerez (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Inglaterra ; das Canárias ά Russia<br />

media e austral.<br />

303. Galium rotundifolium L. — Rrot. I, p. 151 —13.<br />

Gerez (Rrot.); Leonte (Moll.); Caldas do Gerez (D. M. Henriq.);<br />

Gerez (J. II. e Fer.)


197<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Das ilhas <strong>de</strong> Cabo Ver<strong>de</strong> á Gothia ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Turquia.<br />

304. G. Broterianum Boiss. et Reuter — Brot. I, 148—1.<br />

Gerez (Brot., J. H. e Fer.); Tojeira (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port.—Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

305. G. rigidum Vill.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica, Italia, França austral.<br />

306. G. cinereum All.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Villarinho das Furnas (J. H.)<br />

Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />

Area geogr.—De Portugal á França merid.; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Italia.<br />

307. G. saxatile L.<br />

S. João do Campo (Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. S. Couc.)<br />

Port. — Do Gerez e Marão á serra <strong>de</strong> Estrella.<br />

Area geogr. — Do sul da Italia á Irlanda; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />

308. G. campestre Schousb.<br />

Torgo, Caldas do Gerez (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Castro Marim.<br />

Area geogr. — Península ibérica.<br />

309. G. divaricatum Lam.<br />

Leonte (Moll.); Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — No Gerez e na serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da província <strong>de</strong> Granada a França ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Grécia.<br />

Lonicereae Juss.<br />

310. Lonicera Periclymenum L.—Brot. I, p. 285—2.<br />

Vidoeiro, Marojal (Moll.); Caldas (M. Fer.)<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. —De Marrocos á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal a Chypre.<br />

Vaccinieae DC.<br />

311. Vaccinium Myrtillus L. — Brot. II, p. 20—1.<br />

Manga da Maceira (Moll); Leonte (J. H.); Caldas (D. M. Henriq.)


198<br />

Port. — Gerez e Marão.<br />

Area geogr. — Do Atlas á Laponia; <strong>de</strong> Portugal ás ilhas Aleutiannas.<br />

O sr. A. Tait, enviou­me alguns exemplares, cujos fructos maduros eram brancos,<br />

po<strong>de</strong>ndo talvez ser referidos a varieda<strong>de</strong> β, indicada por De Candolle no Prodromus.<br />

Ericaceae Lindl.<br />

312. Arbutus Unedo L.<br />

Das Caldas até perto do Borrageiro.<br />

Port.—De Miranda do Douro ao Alemtejo.<br />

Area geogr. — Do Atlas á Irlanda; <strong>de</strong> Portugal á Palestina.<br />

213. Daboecia polifolia Don. — Brot. II, p. 26 — 10.<br />

Portella do Homem (Welw.); Leonte á Ponte feia (J. H.); Agua<br />

da A<strong>de</strong>ga (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Gerez.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França occid.<br />

314. Erica ciliaris L. —Brot. II, p. 25—8.<br />

Tojeira (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Do Gerez á Arrábida.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Inglaterra.<br />

315. Erica Tetralix L. —Brot. II, p. 22—4.<br />

Borrageiro, Marojal, Chão <strong>de</strong> Lamas, Leonte, Tojeira (Moll.)<br />

Port. — Das Pedras Salgadas a Cintra.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Islândia; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Livonia.<br />

316. Ε. cinerea L.—Brot. II, p. 23—5.<br />

Barrozão, Vidoeiro, Caldas, Tojeira, Penedo, Preguiça (flores<br />

brancas), Agua dA<strong>de</strong>ga (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Monte Junto.<br />

Area geogr. — Da Sicilia a Feroö; <strong>de</strong> Portugal á Transylvania.<br />

317. Ε. aragonensis Wk.<br />

Carvalha bonita, Borrageiro, Barrozão (Moll.)<br />

Port. — De Bragança û serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Península ibérica.<br />

318. E. arbórea L. —Brot. II, p. 22—3.<br />

Borrageiro, Torgo, Carvalha bonita, Corga da Lage, Vidoal,<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr.. — Da Abyssinia aos Cevennes ; dos Açores á<br />

Grécia.


199<br />

319. Ε. umbellata L. —Brot. II, p. 24—7.<br />

Vidoeiro, Preza, Borrageiro, Corga da Lage, Leonte, Carvalha<br />

bonita (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

320. Calluna vulgaris Salisb. —Brot. II, p. 21—1.<br />

Caldas do Gerez, Ponte feia (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica â Laponia; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Turquia.<br />

Plantagineae Juss.<br />

321. Plantago lanceolata L. — Brot. I, p. 156—4.<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Cascaes.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Laponia; do Canadá ao Baikal.<br />

Plumb agineae Endi.<br />

322. Armeria Willkommii. n. sp.?<br />

A. Multiceps, rosulato­caespitosa. Folia biformia; exteriora reflexa<br />

plana late­Iinearia (scapo duplo triplove latiora), margine saepe<br />

repanda 20­30. mi<br />

" longa, 2. mi<br />

" lata; ad medium conspicue univervia<br />

(sub lente subtrinervia et a medio reticulato­venosa); interiora<br />

erecta subfalcata, linearia, complicata, 18­50. mi<br />

" longa, primordialibus<br />

dimidio angustiora, subenervia, ápice purpurascente<br />

mucronata, omnia margine ciliolata, ceterum glabra.<br />

Scapi teretes glabri, foliis duplo triplove Iongiores.<br />

Capitula satis magna 20.' ni<br />

" diam. multiflora.<br />

Involucrum biseriale, squamis exterioribus ovatis mucronatis,<br />

anguste albo­marginatis, interioribus ellipticis obtusissimis margine<br />

late albo­scariosis, omnibus dorso dilute ferrugineis, interdum<br />

purpurascentibus.<br />

Bracteolae convoluto­flabelliformes, fere omnino membranaceae,<br />

calycis tubum subaequantes.<br />

u m<br />

Flores pedicellati, pedicello Vã t calycis aequante, subobliquo.<br />

Tubus calycis ad costas intervallis glabris angustiores <strong>de</strong>nse<br />

villosus, limbum tríincatum <strong>de</strong>nticulatum subaequans, costis in


200<br />

aristas crassas purpurascentes limbum satis longe superantes<br />

abeuntibus.<br />

Corolla dilute rosea, calyce longior, lob is retusis.<br />

Gerez, nos logares mais elevados, pr. do Borrageiro (Wellw. 1847;<br />

J. II.; Moll.)<br />

DifTere da A. caespitosa pela forma das folhas, que n'esta espécie são todas<br />

eguaes. Approxima-se da A. Duriaei Bss. e da A. filicaulis Bss. differindo da primeira<br />

pela forma das folhas interiores, pela gran<strong>de</strong>za do escapo, dos capítulos e<br />

pela forma das escamas do invólucro, etc. Di'ilere da A filicaulis ainda pela forma<br />

das folhas interiores (aeiculari-triquetris); pela gran<strong>de</strong>za dos capítulos, que n'esta<br />

espécie são muito pequenos, pela forma das escamas do invólucro e dos lobos calycinaes<br />

(triangulares agudos, terminando por arestas curtas e grossas).<br />

A <strong>de</strong>scripcão, que apresento, foi escripta, quasi na totalida<strong>de</strong>, pelo prof. Willkomm,<br />

que se inclinava a ju'gar a espécie nova.<br />

Não lhe tendo dado nome o sábio botânico, cumpro um grato <strong>de</strong>ver, <strong>de</strong>dicando-lhe<br />

esta espécie, como limitada prova <strong>de</strong> reconhecimento do muito auxilio, que<br />

lhe é <strong>de</strong>vido, no estudo da flora portugueza.<br />

Labiatae Juss.<br />

323. Origanum virens Hffgg. et Lk. — Brot. I, p. 169—2.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port. —• De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Europa mediterrânea; da Ma<strong>de</strong>ira<br />

aos Açores.<br />

324. Thymus caespititius Hffgg. et Link —Brot. I, p. 176—8.<br />

Gerez (J. IL); Borrageiro, Curral da Fonte, Torgo (Moll.);<br />

Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port.—Da serra do Ratiço ao Gerez.<br />

Area geogr. — Norte <strong>de</strong> Portugal e Galliza.<br />

325. Mentha rotundifolia L. — Brot. I, p. 171—1.<br />

Caldas do Gerez (S. dos Anjos).<br />

Port. — De Bragança até ao Algarve.<br />

Area geogr. — Das Canárias ã Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />

altaica.<br />

326. M. Pulegium L. — Brot. I, p. 172—6.<br />

Das Caldas do Gerez a S. João do Campo (S. dos A.)<br />

Port. — De Bragança até ao Algarve.<br />

Arca geogr. — Des<strong>de</strong> a Abyssinia até á Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Siberia.<br />

327. Calmintha baetica Bss. et Reut.<br />

S. João do Campo (S. dos A.); Povoa <strong>de</strong>' Lanhoso (M. Oliv.)<br />

Port. — Bo Gerez a Cintra.<br />

Arca geogr.— Da Africa boreal ao Ferrol.


201<br />

328. C. Clinopodium Bth.—Brot. I, p. 179—1.<br />

Caldas do Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Era todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Barberia á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal ao Japão.<br />

329. Lamium maculatum L. — Brot. I, p. 165—1.<br />

Entre as Caldas e S. João do Campo (S. dos Anjos).<br />

Port. — De Bragança a Lisboa.<br />

Area geogr. —Das Canárias a Altenfiord; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

330. Melittas Melissophyllum L. — Brot. I, p. 179—1.<br />

Caldas (D. M. Henriq.); Agua do Gallo, Manga <strong>de</strong> Maceira,<br />

Marojal (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. —Do meio dia <strong>de</strong> Italia a Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Volhynia.<br />

331. Scutellaria minor L. — Brot. I, p. 182—1.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port.—Das Pedras Salgadas a Lisboa.<br />

Area geogr. — De Portugal a Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

332. Brunella grandiflora Mnch. β. pyrenaica Gr. et Godr. — Brot. I,<br />

p. 181—3 (?)<br />

Gerez (J. H.); Loonte, Agua do Gallo, Preguiça (Moll.)<br />

Port. — De Bragança á serra da Louzã.<br />

Area geogr. —Do meio dia <strong>de</strong> Italia á Dinamarca ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Russia media.<br />

333. Β. vulgaris Mnch.—Brot. I, p. 180—1.<br />

Cabril (S. dos Anjos); Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port.—Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. —• De Nova Granada a Loffo<strong>de</strong>n ; d'America ás<br />

ilhas Aleutiannas.<br />

334. Ajuga reptans L.<br />

Mijaceira (Moll.)<br />

Port.—De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. ­—Da península ibérica a S. Petersburgo; da Irlanda<br />

á Russia media.<br />

335. A. pyramidalis L.<br />

Leonte (J. H.)<br />

Port. — Do Gerez á serra da Estrella.<br />

Area geogr.—Do meio dia <strong>de</strong> Italia ás ilhas <strong>de</strong> Loffo<strong>de</strong>n; <strong>de</strong><br />

Portugal á Georgia.<br />

336. A. orientalis L.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port. — Gerez.


202<br />

Area geogr. — De Portugal ao Cáucaso.<br />

337. Teucrium Scorodonia L. — Brot. I, p. 163—5.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq., Moll.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira á Noruega ; da Ma<strong>de</strong>ira á Grécia.<br />

Asperifoliae Endi.<br />

338. Echium lusitanrcum Brot. — Brot. I, p. 290—3.<br />

Gerez (J. H.); Torgo, Albergaria (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

339. Ε. plantagineum L. — Brot. I, p. 289—1.<br />

Caldas do Gerez (Moll, e D. M. Henriq.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Inglaterra merid. e occid.; <strong>de</strong><br />

Portugal ao Tauro.<br />

340. E. rosulatum Lge.<br />

Penedo (J. H.)<br />

Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

341. Lithospermum prostratum Lois. — Brot. I, p. 292—3.<br />

Borrageiro, Agua do Gallo (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port.—Do Marão ao Valle do Zebro.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França meridional.<br />

342. Myosotis lingulata Lehm.<br />

β. stolonifera DC.<br />

Leonte, Albergaria (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

β.) Leonte, Ponte feia (Moll., J. H.)<br />

Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica a Russia austr.; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Russia media.<br />

343. Omphalo<strong>de</strong>s lusitanica Pourr.—Brot. I, p. 296—5.<br />

Tojeira, Carvalhiça, Caldas (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez á serra d'Arrabida.<br />

Area geogr.—Peninsula ibérica.<br />

Cuscuteae Chois.<br />

344. Cuscuta Epithymum L. —Brot. I, p. 208 — 1.


203<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Era todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Africa boreal à Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal ao<br />

Tauro.<br />

Verbasceae Bartl.<br />

345. Verbascum Henriquesii Lge.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Bouro (J. H.)<br />

Port. — Gerez, Cabeceiras <strong>de</strong> Basto e Estrella.<br />

Area geogr.—Portugal.<br />

346. V. sinuatum L. — Brot. I, p. 270—1.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Do Pinhão ao Algarve.<br />

Area geogr.—Das Canárias a Nantes; das Canárias ao Cáucaso.<br />

Scrophulariaceae Lindl.<br />

347. Scrophularia sublyrata Brot. — Brot. Phyt. lus.<br />

Entre o Pinheiro e Gerez (J. H.); Freixo (M. Fer.)<br />

Port. — Do Gerez a Villa nova <strong>de</strong> Mil fontes.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

348. Anarrhinum bellidifolium Desf. — Brot. I, p. 198—17.<br />

Torgo, Caldas do Gerez (Moll. e J. H.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Do meiodia da peninsula ibérica á França; <strong>de</strong><br />

Portugal ά Italia.<br />

349. Linaria triorntthophora Willd. — Brot. I, p. 189—16.<br />

Vidoal, Manga da Maceira (Moll.); Caldas (D. M. Henriq. e<br />

Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Monte Junto.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

350. L. spartea Link et Hffgg. γ. ramosissima Bth. —Brot. I, p. 193 — 10.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso.<br />

Port. —Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França merid. e occid.<br />

351. <strong>Digital</strong>is purpurea L. — Brot. I, p. 200—1.<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.


204<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Noruega ; da Irlanda<br />

ao Tauro.<br />

OBS. A forma longebracteata, por mim já indicada no catalogo das plantas do<br />

Bussaco, eneontra-sc no Gerez mais distincta ainda. Exemplares colhidos pelo<br />

sr. Moller no Curral do Junco são muito notáveis pela forma da corolla e pela<br />

gran<strong>de</strong>za das bracteas. Na serra encontram-se, como no Bussaco, todas as formas<br />

intermédias.<br />

352. Veronica serpyllifolia L. — Brot. 1, p. 13—2.<br />

Port. — De Bragança á Louzã.<br />

Area geogr. — De Quito ao Cabo Norte ; d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />

353. V. micrantha Brot. — Brot. Phyt. lus.<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

354. V. officinalis L. —Brot. I, p. 12—1.<br />

Cabril, Leonte, Mijaceira, Barrozão, Tojeira, Curral do Junco<br />

(Moll.)<br />

Port. — Do Gerez á serra da Louzä.<br />

Area geogr. — Da Italia a Hammerfert ; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

355. Melampyrum pratense L. — Brot. I, p. 187—1.<br />

Leonte (J. IL); Lage, Carvalhiça (Moll.)<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Italia merid. ás ilhas Loffo<strong>de</strong>n ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Siberia altaica.<br />

356. Pedicularis lusitanica Hffgg. et Lk. —Brot. I, p. 188—1.<br />

Leonte, Corgo da Lage (Moll.)<br />

Port.—Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — De Portugal â Andaluzia.<br />

357. Eufragia viscosa Benth.<br />

Caldas do Gerez (Moll. e M. Fer.)<br />

Port.—Das Pedras Salgadas a Calhariz.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Turquia.<br />

Orobanehaceae Lindl.<br />

358. Orobanche Rapum Thuill.<br />

Lage (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Bussaco.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Lithuania ; <strong>de</strong> Portugal á Sar<strong>de</strong>nha.


205<br />

Lentibularieae Rich.<br />

359. Pinguicula lusitanica L. — Brot. I, p. 15—1.<br />

Gerez, no Sphagum (J. H.); Ponte feia (Moll. e J. H.)<br />

Port. — Do Gerez ao Alemtejo.<br />

Area geogr. — Na peninsula ibérica, França occid., Inglaterra,<br />

360. P. vulgaris L.<br />

Ponte feia (Moll. e J. FI.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Do meio dia da Itália á Laponia ; d'occi<strong>de</strong>nte<br />

a oriente.<br />

Primulaceae Vent.<br />

361. Primula vulgaris Huds. — Brot. I, p. 266—3.<br />

Caldas do Gerez (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Noruega; <strong>de</strong> Portugal á Georgia.<br />

362. Lysimachia nemorum L. — Brot. I, p. 264—3.<br />

Caldas do Gerez (Link e Brot.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Kamtschatka.<br />

363. Anagallis arvensis L. (A. phoenicea Lam. e DC.) — Brot. I,<br />

p. 262—1.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Noruega ; dos Açores ao Ural.<br />

Gentianaoeae Lindl.<br />

364. Erythraea Centaurium P.—Brot. I, p. 276—3.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port. — De Bragança ao Alemtejo.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Finlândia; dos Açores á Russia<br />

media.<br />

365. Ε scilloi<strong>de</strong>s Chaub. — Brot. I, p. 278—6.<br />

Chão do Carvalho (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez ao Porto.


206<br />

Area geogr. — Portugal, Galliza e França occid. e meridional.<br />

366. Gentiana Pneumonanthe L. — Brot. I, p. 276—2.<br />

Entre as Caldas e S. João do Campo (S. dos Anjos).<br />

Port. — Gerez, S. Pedro da Cova, Serra da Estrella.<br />

Area geogr. — De Granada á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal ao Kamtschatka.<br />

Asclepia<strong>de</strong>ae R. Br.<br />

367. Vincetoxicum officinale Mnch. — Brot. I, p. 412—1.<br />

Torgo (Moll.); Caldas (J. H.)<br />

Port. — Gerez (Brot.)<br />

Area geogr. — Da Barberia á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />

altaica.<br />

Umbelliferae<br />

368. Sanicula europaea L. — Brot. I, p. 456—1.<br />

Gerez (J. H.); Agua do Gallo (Moll.)<br />

Brot. — De Bragança ao Bussaco e Estrella.<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Noruega; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />

media e austral.<br />

369. Eryngium Duriaeanum Gay — Brot. I, p. 419—6.<br />

Frequente em quasi toda a serra <strong>de</strong>s<strong>de</strong> as Caldas até 1200 m<br />

.<br />

(J. H., Moll. e Fer.)<br />

Port. — No Gerez, Cabris e Serra da da Estrella.<br />

Area geogr. — Portugal e Astúrias nas regiões alpina e subalpina.<br />

370. Daucus Carota L. — Brot. I, p. 444—1.<br />

Caldas do Gerez (Moll. e D. M. Henriq.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Kamtschatka.<br />

371. Laserpitium Nestleri Soy-Vill.<br />

Porto <strong>de</strong> Maceira, Vidoal, Villarinho (Moll. e Fer.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França meridional.<br />

372. Ferula Ferulago L — Brot. I, p. 432—2.<br />

Agua do Gallo (Moll.); Caldas (Moll. e D. M. Henriq.)<br />

Port. — Gerez e Estrella.


207<br />

Area geogr.—Da peninsula ibérica á Russia meridional; <strong>de</strong><br />

Portugal á Serbia.<br />

373. Peucedanum parisiense DC.<br />

Gerez (J. H. e Fer.)<br />

Port. — Bragança e Gerez.<br />

Area geogr. — Des<strong>de</strong> Portugal á Champanhe ; <strong>de</strong> Portugal a<br />

Trieste.<br />

374. Physospermum aquilegiaefolium Koch — Brot. I, p. 427—2.<br />

Gerez (Brot.); Manga da Maceira, Caldas, Vidoal, Agua do<br />

Gallo (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica ao Tauro.<br />

375. Conium maculatum L. — Brot. I, p. 436—1.<br />

Gerez (Fer.)<br />

Port. — De Vinhaes ao Alemtejo (Villa Fernando).<br />

Area geogr. — Das Canárias ã Noruega; das Canárias ao Baikal.<br />

376. Conopodium Bourgaei Coss.<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Gerez, Murcia, Aragão e montes <strong>de</strong> Castella.<br />

377. C. <strong>de</strong>nudatum Koch—Brot. I, p. 437—2.<br />

Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — De Murça ao Porto e serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica ά Noruega merid.; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Córsega.<br />

378. Carum verticillatum L. —Brot. I, p. 423—1.<br />

Leonte (Fer., Moll. e J. H.)<br />

Port. — De Bragança a Lisboa.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Itália.<br />

Araliaceae<br />

379. He<strong>de</strong>ra Helix L. — Brot. I, p. 299—1.<br />

Em toda a serra.<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Islândia ; das Canárias ά Georgia.<br />

Saxifragaceae DC.<br />

380. Chrysosplenium oppositifolium L. — Brot. II, p. 40—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)


208<br />

Port. — Do Marão á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Italia merid. á Noruega; da America á Siberia<br />

altaica.<br />

381. Saxifraga granulata L. — Brot. II, p. 172—1.<br />

Caldas do Gerez (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Area geogr. — Da Algeria á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />

media.<br />

382. S. umbrosa L. —Brot. II, p. 172—2.<br />

Caminho <strong>de</strong> Leonte, estrada romana (J. II.); Barrozão (Moll.<br />

e A. Tait.)<br />

Port.—Gerez, Marão, serra do Pilar e da Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Córsega.<br />

383. S. Clusii Gou. ß. propaginea Lge.<br />

Ponte do Cavado (J. H.j; Leonte (Fer.); Torgo (Moll.)<br />

Port. — Gerez e Marão.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica ao Tyrol ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Transylvania.<br />

Crassulaceae DC.<br />

384. Umbilicus pendulinus DC—Brot. II, p. 203—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc); Caldas do Gerez (Moll. e A.<br />

Tait.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Inglaterra; das Canárias a Palestina.<br />

385. Sedum altissimum Poir. — Brot. II, p. 206—2.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — Des<strong>de</strong> Adorigo até ao Algarve.<br />

Area geogr.— Da Algeria a França; <strong>de</strong> Portugal a Grécia.<br />

386. S. pruinatum Brot. — Brot. II, p. 209—5.<br />

Gerez (Brot ); Leonte (J. H.)<br />

Port. — De Bragança a serra da Estrella.<br />

Area geogr.—Da peninsula ibérica á Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Bélgica.<br />

387. S. anglicum ITuds. ß. pyrenaicum Lge.<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />

Area geogr.—Da península ibérica a Noruega; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Transylvania.


209<br />

388. S. brevifolium DC.<br />

Caldas do Gerez (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez ao Algarve (serra da Picota).<br />

Area geogr. — Da'peninsula ibérica até ao Lozère (França<br />

central); <strong>de</strong> Portugal á Córsega.<br />

389. S. villosum L. —Brot. II, p. 211—7.<br />

Caldas do Gerez (Moll. e A. Tait.)<br />

Port. — Bragança, Gerez e serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da península ibérica ás ilhas Loffo<strong>de</strong>n ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Lithuania.<br />

Paronychiaceae St. Hill.<br />

390. Scleranthus annuus L. — Brot. II, p. 171—1.<br />

Gerez (Brot., J. H.)<br />

Port.—Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />

391. Corrigiola telephiifolia Pourr.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Agua do Gallo (Moll.); Povoa<br />

<strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Do Algarve á França merid.; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Córsega.<br />

392. Illecebrum verticillatum L. — Brot. I, p. 302—1.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq., Moll. e J. H.)<br />

Port. — Da Begua a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira ao porto <strong>de</strong> Riga ; da Ma<strong>de</strong>ira á<br />

Grécia.<br />

393. Spergularia rubra Pers. a. campestris Fzl. — Brot. II, p. 201—7.<br />

Leonte, Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Em quasi toda a Europa.<br />

Lythrarieae Juss.<br />

394. Lythrum acutangulum Lagasca — f. mediostyla.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Em quasi todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Região mediterrânea.<br />

14


210<br />

Halorageae R. Br.<br />

395. Myriophyllum spicatum L. —Brot. II, p. 45—1.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geOgr. — Da peninsula ibérica á Islândia ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Turquia.<br />

Onagrarieae Bth. et Hook.<br />

396. Epilobium obscurum Schreb.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — Gerez, serra da Estrella, Coimbra.<br />

Area geogr. — Da península ibérica a Polónia ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Russia media.<br />

Pomaceae Bani.<br />

397. Pyrus communis L. a. Achras Wallr.—Brot. II, p. 328—1.<br />

Leonte, Cecello (Moll. e J. H.)<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Cáucaso.<br />

398. Sorbus Aucuparia L. —Brot. II, p. 298 — 1.<br />

Gerez (Brot, e J. H.)<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Italia á Islândia ; <strong>de</strong> Portugal á Turquia.<br />

399. S. torminalis Crtz. — Brot. II, p. 291—4.<br />

Portella do Homem (Welw.)<br />

Port. — Da serra <strong>de</strong> Rebordãos ao Gerez.<br />

Area geogr.— De Portugal á Inglaterra; da França a Turquia.<br />

400. S. Aria Crtz. —Brot. II, p. 261—3.<br />

Gerez (in rupestribus sylvaticis et subalpinis) (Brot.)<br />

Port. — Gerez, Guarda e Trancoso.<br />

Area geogr. — Da Hespanha merid. á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Siberia altaica.<br />

401. Amelanchier vulgaris Mnch. — Brot. II, p. 327—2.<br />

Gerez (Brot.); acima do Vidoal (J. H.); pr. do Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Gerez e Bragança.


211<br />

Area geogr. —Da Algeria aos Carpathos; <strong>de</strong> Portugal á Georgia.<br />

402. Crataegus monogyna Jacq. — Brot. II, p. 290—1.<br />

Leonte (J. H. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Collares.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />

media.<br />

Sanguisorbeae Torr, et Gr.<br />

403. Poterium Magnolii Spach<br />

Caldas do Gerez (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Villa Nova <strong>de</strong> Portimao.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França meridional.<br />

Rosaceae Juss.<br />

404. Rosa canina L. var. fusiformis? —Brot. II, p. 340—6.<br />

Estrada romana (J. II.)<br />

Port. — De Bragança a Monchique.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Suécia ; das Canárias ao Baikal.<br />

405. R. discolor Weihe.<br />

Ponte feia (Moll.)<br />

Port. —Portugal todo.<br />

Area geogr. — De Portugal á Tauria.<br />

406. Rubus glandulosus Bell. ß. umbrosus Godr.<br />

Junto da Ponte feia (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Gothia ; <strong>de</strong> Portugal á Transylvania.<br />

407. Rubus caesius L. — Brot. II, p. 347—2.<br />

Gerez (Brot.); Agua do Gallo, Leonte (Moll.); perto das Caldas<br />

(J. Henriq.)<br />

Port.—De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Italia merid. á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />

altaica.<br />

408. Fragaria vesca L. — Brot. II, p. 349—1.<br />

Caminho <strong>de</strong> Leonte (J. H.)<br />

Port. — De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias k Laponia ; das Canárias á Dahuria.


212<br />

409. Potentiila Tormentilla Sibth. — Brot. II, p. 352—1.<br />

Leonte. Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez â Extremadura.<br />

Area geogr. — Europa toda.<br />

410. Prunus Padus L.—Brot. II, p. 252—6.<br />

Gerez (Welw.)<br />

Port. — De Bragança á Estrella.<br />

Area geogr. — Europa toda.<br />

411. P. lusitanica L. — Brot. II, p. 252—7.<br />

Caminho <strong>de</strong> Leonte (J. H.); Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — No Gerez e na serra da Estrella.<br />

Area geogr.—Península ibérica.<br />

Papilionaceae L.<br />

412. Vicia Gerardi Vill. —Mariz, Boi. da Soe. Brot. II, p. 70.<br />

Gerez (Ferreira).<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á França merid. occid.; <strong>de</strong><br />

Portugal ao Peloponeso.<br />

413. Ornithopus bracteatus Brot.—Fl. lus. II, p. 159—1.<br />

Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — De Bragança á Arrábida.<br />

Area geogr. — Das Canárias á França occid.; das Canárias à<br />

Grécia.<br />

414. O. perpusillus. L.<br />

Caldas do Gerez (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Montargil.<br />

Area geogr. — Dos Açores á Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal ά Russia<br />

media.<br />

415. Lotus corniculatus a. vulgaris β. pedunculatus. — Brot. II, p. 121—9.<br />

c. pilosus. α. ciliatus.<br />

α. Torgo (Moll.)<br />

c. Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — De Bragança a Azeitão.<br />

Area geogr. — Des<strong>de</strong> a Abyssinia Ά Noruega; <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Portugal<br />

ao Japão.<br />

416. L. uliginosus Schk.<br />

Caldas, Ponte feia, Leonte (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — Des<strong>de</strong> Bragança ao Algarve,


213<br />

Area geogr. — Des<strong>de</strong> a Ma<strong>de</strong>ira á Noruega ; <strong>de</strong>s<strong>de</strong> a Ma<strong>de</strong>ira<br />

á Grécia.<br />

417. Trifolium repens L. — Brot. II, p. 103—5.<br />

Gerez (A. Tait.)<br />

Port. — Des<strong>de</strong> Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr.—Em toda a Europa, Siberia e America boreal.<br />

418. Genista lusitanica L. — Brot. II, p. 88—4.<br />

Gerez (Brot.)<br />

Port. — De Bragança ά serra da Estrella, nas regiões altas.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

419. G. polygalaefolia DG. — Brot. II, p. 86—2.<br />

Proximo do Borrageiro (Brot., Fer.); p. <strong>de</strong> Villarinho (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez e Marão á serra d'Arrábida.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

420. G. micrantha G. Ort. —Brot. II, p. 87—3.<br />

Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Bragança e Gerez.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

421. Pterospartum lasiantheum Spach.<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Castello Branco.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

422. P. tri<strong>de</strong>ntatum Spach —Brot. I, p. 86—1.<br />

Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Portalegre.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

423. Ulex europaeus L. — Brot. II, p. 78—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Couceiro).<br />

Port. — Do Gerez a Lisboa.<br />

Area geogr.—Da peninsula ibérica á Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Italia.<br />

424. U. nanus Forst.<br />

Chão do Carvalho, Tojeiro, Manga do Vidoal (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez ao Algarve.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica, França e Inglaterra.<br />

425. Cytisus albus Lk. —Brot. II, p. 83-2.<br />

Lage, caminho <strong>de</strong> Leonte (Moll. e J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />

(Dr. Couceiro).<br />

Port. — De Bragança ao pinhal <strong>de</strong> Leiria.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Marrocos.<br />

426. Sarothamnus scoparius Koch.<br />

Lage, caminho <strong>de</strong> Leonte (J. H. e Moll.)


214<br />

Port. — De Bragança a Serpa.<br />

Area geogr. — Dos Açores á Suécia merid.; dos Açores â Italia.<br />

427. S. eriocarpus Bss. et Reut.<br />

Lage (J. H. e Moll.)<br />

Port. — Em Bragança, Gerez e Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

428. A<strong>de</strong>nocarpus intermedius DC. — Brot. II, p. 92—2.<br />

Gerez, Penedo (Moll.)<br />

Port. — Das Pedras Salgadas e Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Italia merid.<br />

Ilicineae Brong.<br />

429. Hex aquifolium L. — Brot. II, p. 213—1.<br />

Gerez (Brot., J. H., Moll.)<br />

Port. — De Vinhaes ao Bussaco.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Noruega; <strong>de</strong> Portugal á Georgia.<br />

Rhamnaceae R. Br.<br />

430. Rhamnus Frangida L. —Brot. I, p. 301—2.<br />

Gerez, freq. (J. IL)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Da Africa boreal.<br />

Euphorbiaoeae R. Br.<br />

431. Euphorbia dulcis L.<br />

Torgo, Agua do Gallo (Moll.); Agua do Gallo (Capello e Torres).<br />

Port. — Bragança, Gerez e Estrella.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Allemanha merid.; <strong>de</strong><br />

Portugal à Russia media.<br />

432. Ε. amygdaloi<strong>de</strong>s L.<br />

Torgo, Agua do Gallo (Moll. e J. H.)<br />

Port. — De Rragança a Portalegre.<br />

Area geogr. — De Portugal ά Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal a Russia<br />

media.


215<br />

Oxali<strong>de</strong>ae DC.<br />

433. Oxalis corniculata L. — Brot. II, p. 223—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port.—Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. —Das ilhas <strong>de</strong> Cabo Ver<strong>de</strong> à Laponia; do Canadá<br />

á Siberia do Ural.<br />

Geraniaceae DC.<br />

434. Geranium molle L. —Brot. II, p. 72—5.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Em quasi todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Noruega ; das Canárias a Lenhoran.<br />

435. G. Robertianum L. — Brot. II, p. 71—2.<br />

Gerez (M. Fer.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Portugal todo.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Laponia ; das Canárias á Siberia<br />

altaica.<br />

436. Erodium cicutarium Herit. — Brot. II, p. 75—il.<br />

S. João do Campo (S. dos A.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Do Gerez á Trafaria.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Suécia; das montanhas rochosas<br />

á Siberia do Ural.<br />

Polygalaceae Juss.<br />

437. Brachytropis microphylla Wk.—Brot. II, p. 30—3.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — De Montesinho á serra da Louzã.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

438. Polygala vulgaris L. — Brot. I, p. 29 — 1.<br />

Carvalheira, Leonte, Borrageiro (Moll.); Caldas do Gerez (D.<br />

M. Henriq.); Penedo (J. H.)<br />

Port. — De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr.—Da Algeria à Suécia; <strong>de</strong> Portugal á Siberia do<br />

Ural.


216<br />

Acerineae DC.<br />

439. Acer Pseudo-platanus L. — Brot. II, p. 35—1.<br />

Gerez (Brot.); frequente até Leonte (J. H.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Dinamarca ; <strong>de</strong> Portugal a Talusch.<br />

Fraxineae Bartl.<br />

440. Fraxinus angustifolia Vahl.<br />

a. obtusa Gren. et Godr.<br />

Caldas e caminho <strong>de</strong> Leonte (S. dos Anjos).<br />

Port.—Portugal todo.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

Malvaceae R. Br.<br />

441. Malva Morenii Poli.<br />

Torgo (Moll.); Caldas (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — Da Régua ao Gerez.<br />

Area geogr.-—Peninsula ibérica, França, Italia.<br />

442. M. Colmeiroi Wk.<br />

Lage, Penedo (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

Hypericineae DC.<br />

443. Hypericum Androsaemum L. — Brot. II, p. 321—1.<br />

Ponte feia, Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal ao mar<br />

Caspio.<br />

444. H. undulatum Schòusb. — Brot. II, p. 322—3 (?)<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port.—De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Inglaterra merid. occid.


217<br />

445. H. pulchrum L. — Brot. II, p. 323—6.<br />

Leonte, Ponte feia (J. H. e Moll.)<br />

Port. — Do Gerez ao Bussaco.<br />

Area geogr.—Da Italia merid. a Noruega; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Lithuania.<br />

446. H. linearifolium Vahl. — Brot. II, p. 321—2.<br />

Torgo, Agua do Gallo, Chão do Carvalho (J. H. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — De Portugal á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal à França<br />

central.<br />

Alsineae Bani.<br />

447. Alsine recurva Wahl. —Brot. II, p. 202—11 (?)<br />

Borrageiro (Moll, e Fer.)<br />

Port. — Gerez e Estrella, nas regiões mais altas.<br />

Area geogr. — Montanhas da. Europa, Asia menor e Persia<br />

oriental.<br />

448. Stellaria uliginosa Murr. — Brot. II, p. 196—3.<br />

Caldas do Gerez (J. H e Moll.)<br />

Port. — De Murça a Coimbra.<br />

Area geogr.—Da Ma<strong>de</strong>ira á Laponia; da Ma<strong>de</strong>ira á America<br />

do norte.<br />

449. Arenaria montana L. — Brot. II, p. 199—3.<br />

Vidoal, Lage (Moll, e J. H.)<br />

Port. — De Montesinho a Cintra.<br />

Area geogr. — Do meiodia da peninsula ibérica a França ; <strong>de</strong><br />

Portugal á Italia.<br />

450. Cerastium glulinosum Fr.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Leonte (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — De Portugal á Noruega; <strong>de</strong> Portugal á Georgia.<br />

Sileneae DC.<br />

451. Melandrium pratense Röhl.—Brot. II, p. 222—3.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — De Portugal á Russia boreal; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Grécia.


218<br />

452. Silène gallica L. a. genuína.—Brot. II, p. 184—3 (em parte).<br />

Bouro (J. H.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr.—Das Canárias á Volhynia; das Canárias ao<br />

Cáucaso.<br />

453. S. hirsuta Lag. —Brot. II, p. 188—11.<br />

Agua do Gallo, Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port.—Do Gerez ao Pinhal <strong>de</strong> Leiria.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

454. S. colorata Poir. β. lasiocalyx S. Vill.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — De Bragança ao Gerez.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica a Creta.<br />

455. S. melandroi<strong>de</strong>s Lge. var. acutifolia Link.<br />

Gerez (Link); perto do Borrageiro (J. H. e Fer.)<br />

Port. — Marão, Gerez, Estrella, Louzã, Caramulo e Bussaco.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

Ous. Brotero na Fl. lus. II, pag. 187 indica esta espécie como naturalmente distincta<br />

da S. fuseata, dizendo—Occurrit in rupibus Herminii et Gerez, foliis caulinis<br />

majoribus et acutioribus; petalorum lamina profundius emarginata, quae forte distincta<br />

species.<br />

456. S. nutans L.—Brot. II, p. 180—2.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq,); Penedo (J. H.)<br />

Port. — Do Marão a Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Laponia; das Canárias á Dahuria.<br />

457. S. inflata Sm. —Brot. II, p. 180—1.<br />

Caminho <strong>de</strong> Leonte (Moll.); Caldas (D. M. Henriq. e A. Tait.)<br />

Port. — De Bragança ao Alemtejo (Villa Fernando).<br />

Area geogr. — Das Canárias a Altenfiord; do Canadá á Dahuria.<br />

Violarieae DC.<br />

458. Viola palustris L. — Brot. I, p. 305—1.<br />

Gerez (Brot.); Leonte, muito ab., Ponte feia (J. IL e Moll.)<br />

Port. —Do Gerez á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da província <strong>de</strong> Granada ao Cabo norte; <strong>de</strong><br />

Portugal ao Kamtschatka.<br />

OBS. O prof. Link diz no Journal für die Botanik <strong>de</strong> Schrä<strong>de</strong>r que é vulgar no<br />

Gerez, perto das agüäs, nas regiões altas a V. Juressi. Nunca pu<strong>de</strong> encontrar tal<br />

espécie, nos logares indicados, nos quaes é frequentíssima a V. palustris.


219<br />

459. V. silvatica Fries.<br />

Cabril (Moll. e Fer.)<br />

Port.—De Montesinho a Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Noruega ; das Canárias ao<br />

Kamtschatka.<br />

460. V. lancifolia Thore —Brot. I, p. 306—5.<br />

Perto do Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr.—De Portugal à Inglaterra.<br />

Droseraceae DC.<br />

461. Drosera rotundifolia L. — Brot. I, p. 491—2.<br />

Gerez (Brot.); Ponte feia e em sítios elevados no Sphagnum<br />

(J. H. e Moll.)<br />

Port. —Montesinho, Gerez e Estrella.<br />

Area geogr. — Da Siria a Laponia ; do Canadá ás ilhas Aleutiannas.<br />

Oistineae DC.<br />

462. Cistus hirsutus Lamk. —Brot. II, p. 260—4.<br />

Gerez até quasi ao Borrageiro (D. M. Henriq. e J. H); Povoa<br />

<strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Das Pedras Salgadas a Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

463. Halimium umbellatum Spach. —Brot. II, p. 203—10.<br />

Gerez (Brot.)<br />

Port. — De Bragança ao Bussaco.<br />

Area geogr. — Da província <strong>de</strong> Granada a Pariz ; <strong>de</strong> Portugal<br />

aos Pyreneus orientaes.<br />

464. Halimium occi<strong>de</strong>ntale Wk. a. virescens Wk. a. vulgare. — Brot. II,<br />

p. 265 — 16.<br />

b. incanumWk. —Brot. II, p. 264—13.<br />

Gerez (Brot.); Caldas do Gerez (Moll.) a. e b ; Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />

(Dr. Couceiro) a., a.<br />

Port. — De Montesinho a Buarcos.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

465. Tuberaria globulariacfolia Wk. —Brot. II, p. 267—21,<br />

Gerez (Brot.); Preguiça (J. H. c Moll.)


220<br />

Port. — Das Pedras Salgadas ao Porto.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

466. T. variabilis Wk. a. vulgaris. — Brot. II, p. 268—23.<br />

α. Milleri.<br />

β. Linnaei.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança á Estrella.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Europa media.<br />

Oruciferae<br />

467. Arabis hirsuta Scop. — Brot. I, p. 578—2.<br />

Torgo (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Castello Branco e Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Baleares a Altenfiord ; do Canadá ás ilhas<br />

Aleutiannas.<br />

468. A. muralis Bert.<br />

Torgo (Moll.)<br />

Port. — De Bragança á serra d'Arrabida.<br />

Area geogr. — Das Baleares á França central ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Italia.<br />

469. Cardamine hirsuta L. — Brot. I, p. 583—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — De Bragança ao Algarve).<br />

Area geogr.—Da Abyssinia á Islândia; d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />

470. Sinapis laevigata L. — Brot. I, p. 585—5.<br />

Gerez (Brotero).<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Península ibérica.<br />

471. Brassica cheiranthus Vill. β. cheiranlhiílora Gr. et God.<br />

Agua do Gallo, Torgo, Caldas (Moll., D. M. Henriq. e Fer.)<br />

Port. — De Bragança a Portalegre.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Allemanha ; <strong>de</strong> Portugal á Italia<br />

merid.<br />

Fumariaceae DC.<br />

472. Fumaria capreolata L. — Brot. I, p. 591—3.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).


221<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Barberia á Europa media; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Syria.<br />

473. Corydalis claviculata DC —Brot. I, p. 591—4.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port. — Do Gerez ά serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Dinamarca ; <strong>de</strong> Portugal á Sicilia.<br />

Resedaceae DC.<br />

474. Reseda media Lag.<br />

Torgo (Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — De Bragança a Villa nova <strong>de</strong> Mil fontes.<br />

Area geogr.—Peninsula ibérica.<br />

475. Astrocarpus Clusii J. Gay. — Brot. II, p. 307—5.<br />

Borrageiro, Torgo, Barrozão (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.<br />

e Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — De Portugal á França merid.; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Córsega.<br />

Ranunculaceae Juss.<br />

476. Ranunculus bupleuroi<strong>de</strong>s Brot. — Brot. II, p. 365—5.<br />

Leonte (J. H. e Moll.)<br />

Port.—Do Gerez á Louzã.<br />

Area geogr.—Portugal.<br />

477. R. adscen<strong>de</strong>ns Brot. —Brot. II, p. 370—11.<br />

Das Caldas ao Vidoal (J. H. e Moll.)<br />

Port. — Do Gerez e Bragança a Azeitão.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

478. R. repens L. —Rrot. II, p. 366—6.<br />

Caldas do Gerez (J. H.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira ao Cabo Norte; do Canadá ao<br />

Kamstachatka.<br />

479. Ficaria ranunculoi<strong>de</strong>s Moench.—Brot. II, p. 364—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Laponia; <strong>de</strong> Portugal ao Cáucaso.


222<br />

480. Anémona trifolia L.<br />

Leonte (J. H. e A. Tait.)<br />

Port. — Do Gerez a Vallongo.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica, Italia e Austria.<br />

481. Clematis Viticeila L. β. campaniílora. — Brot. Fl. L. II, p. 359—4.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — De Portugal á Macedonia.<br />

482. Thalictrum glaucum Desf.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port.—De Bragança até Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

493. Aquilegia dichroá Freyn. — Brot. II, p. 333—2.<br />

Agua do Gallo, Caldas (J. H. e Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr.<br />

Couceiro).<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

NOTAS<br />

218. Orchis maculala L. — pag. 185.<br />

A O. maculala colhida no Gerez diffère um pouco da forma typica.<br />

O meu antigo discípulo J. d'Ascençao Guimarães, occupando­se<br />

do estudo das orchi<strong>de</strong>as Portugal, notou as differenças indicadas<br />

no seguinte quadro :<br />

Tubérculos<br />

Forma do Gerez Forma typica<br />

ordinariamente di ou tridactylos e palmalo­tuberosos ;<br />

raras vezes pleio­dactylos;<br />

tenue, flácido, mais ou menos fisluloso,<br />

<strong>de</strong> 2,5 <strong>de</strong>cimetros <strong>de</strong> comprimento,<br />

raras vezes menos (até<br />

l" ec<br />

­,5) ou mais (4 dcc<br />

);<br />

Caule<br />

mais robusto, <strong>de</strong> 3­4 <strong>de</strong>cimetros ou<br />

mais <strong>de</strong> altura ;


c m<br />

estreitas (l<br />

ou menos e raro l cra<br />

,2<br />

<strong>de</strong> largura) lanceoladas, as inferiores<br />

obtusas e as superiores<br />

agudas ;<br />

223<br />

Folhas<br />

com l c<br />

'\5 a 2 cm<br />

,2 ou mais <strong>de</strong> largura,<br />

quasi sempre manchadas,<br />

as inferiores lanceolas, agudas;<br />

Notam-se egualmente differences nas dimensões da espiga, que é cónica<br />

antes da anthese e cylindrica <strong>de</strong>pois.<br />

Varia bastante também a forma do labello.<br />

237. Allium lusitanicum La Marek. — pag. 188.<br />

Cito esta espécie, fundado na Fl. lusit. do sr. Brotero, embora<br />

nunca a tenha encontrado em Portugal. Chego até a crer que<br />

não provém do nosso paiz.<br />

Redouté (Liliacées — pl. 271) diz d'esta espécie o seguinte:<br />

«L'on cultive <strong>de</strong>puis très-long-temps cette plante au jardim<br />

du Museum d'Histoire naturelle, sous le nom d'Ail du Portugal,<br />

mais sans avoir d'autres renseignements sur son pays natal.<br />

Nous sommes d'autant plus portés à croire qu'elle est en effet<br />

originaire du Portugal, que nous sommes assurées par sa comparaison<br />

avec <strong>de</strong>s échantillons conservés dans l'herbier <strong>de</strong> Vaillant,<br />

qu'elle est semblable à celle que Tournefort a nommée<br />

Cepa Lusitanica, foliis capillaceis, minima, purpurascente flore<br />

(Inst. R. herb. 383.)»<br />

A planta <strong>de</strong>scripta por Lamarck e <strong>de</strong>senhada e <strong>de</strong>scripta por<br />

Redouté não existe na serra do Gerez. Desejei saber se Tournefort<br />

tinha realmente encontrado tal espécie em Portugal. No<br />

único documento, que pu<strong>de</strong> examinar, — a Topographia botânica—<br />

não encontro mencionada aquella espécie. É possível que<br />

Tournefort a não mencionasse n'este manuscripto : mas é possível<br />

também que por equivoco, ao redigir as Institutiones, a<br />

<strong>de</strong>nominasse — lusitanica — apesar <strong>de</strong> não a ter colhido em<br />

Portugal.<br />

No Jardim botânico <strong>de</strong> Coimbra e em Lisboa por muito<br />

tempo se cultivou uma planta sob o nome <strong>de</strong> Allium lusitanicum.<br />

O dr. Welwitsch distribuiu mesmo exemplares seccos d'essa<br />

planta, que é o Allium schoenoprasum L., bastante semelhante<br />

á espécie figurada por Redouté, mas que apresenta, entre outros<br />

caracteres, os estâmes mais curtos que as divisões do perigoneo.


224<br />

Redouté referindo-se ainda ao A. lusitanicum diz :<br />

«Nous avoiis cepandant lieu <strong>de</strong> penser qu'elle ut différente<br />

<strong>de</strong> Y Allium lusitanicum <strong>de</strong> Brotero, et que par consequent elle<br />

n'est pas mentionée dans la Flora publiée par ce savant naturaliste.»<br />

Pensando do mesmo modo, Kunth <strong>de</strong>nomina esta espécie A.<br />

Broteri.<br />

Julgo bem fundada a duvida <strong>de</strong> Redouté e não adoptando a<br />

a i<strong>de</strong>ia <strong>de</strong> Kunth, inclino-me a pensar que o A. lusitanicum<br />

indicado na Fl. lusitanica é o All. ochroleucum frequentíssimo<br />

nos pontos elevados do Gerez.<br />

Examinando as plantas do dr. Welwitsch, existentes no herbario<br />

da Eschola Polytechnica <strong>de</strong> Lisboa, encontrei exemplares<br />

do A. ochroleucum colhidos por aquelle distincto explorador,<br />

com a nota <strong>de</strong> que tal planta é <strong>de</strong>nominada chalotinhas do<br />

Gerez, nome indicado por Brotero para a espécie, que cita.<br />

A <strong>de</strong>scripçào dada por Brotero serve muito regularmente á<br />

espécie, a que me parece <strong>de</strong>ver referir-se e melhor até do que<br />

ao A. lusitanicum Lamk.<br />

Não admira que Brotero não conhecesse a <strong>de</strong>scripção do A.<br />

ochroleucum, pois foi ella dada quasi na mesma occasião em que<br />

a Fl. lusit. foi publicada e na obra <strong>de</strong> Waldstein et Kitaibel —<br />

Descript. et ícones plant, rariorum Hungriae naturalmente não<br />

conhecida em Portugal.<br />

322. Armeria Wilkommii. — pag. 199.<br />

Atten<strong>de</strong>ndo ao habitat d'esta espécie, talvez ella corresponda á<br />

Statice humilis que o prof. Link <strong>de</strong>screve no Journal für die<br />

Botanik <strong>de</strong> Schrä<strong>de</strong>r (1800, pag. 61) do seguinte modo: Folia<br />

linearia, brevia, rigidiuscula. Bracteae pleraeque, obtusae ; infimae<br />

acutae. Pareceu ao distincto botânico, que não <strong>de</strong>ixaria<br />

<strong>de</strong> ser conveniente fazer d'esta planta, pelo menos, uma varieda<strong>de</strong><br />

da St. Armeria, julgando-a différente da St. juniperifolia<br />

Vahl, cujas folhas são mais curtas e rijas. Diz mais, que, comparando<br />

a planta, por elle encontrada no Gerez, com as plantas<br />

<strong>de</strong> Tournefort existentes no museu britânico, podia affirmar<br />

que era egual á St. hispânica minima juniperifolia, majore flore<br />

Tourn. Inst. 341.<br />

Mais tar<strong>de</strong>, quando foi publicada a Flore du Portugal o<br />

prof. Link <strong>de</strong>u â espécie, <strong>de</strong> que trato, outro nome — Anneria<br />

juniperifolia, <strong>de</strong>screvendo-a do seguinte modo : Cau<strong>de</strong>x subterraneus.<br />

Folia ápice mucrone parvo, cartilagineo. Scapi foliis


22S<br />

triplo longiores, adscen<strong>de</strong>ntes, vagina brevi. Perianthodii phylla<br />

oblonga, scariosa, glabra, exleriora acuta, interiora obtusa.<br />

Calyx pilis aJpressis <strong>de</strong>ntibus limbi longitudine. Corolla palli<strong>de</strong><br />

rubra. Perennis. (Fl. du Port. I, p. 442.)<br />

Julgou-a egual á St. Lusitanica, capillaceo folio minima das<br />

Inst. Rei herb.<br />

Vê-se por isto que, apesar da duvida manifestada na primeira<br />

noticia, Link referiu a planta por elle colhida no Gerez â espécie<br />

<strong>de</strong>scripta por Vahl.<br />

No Prodromus <strong>de</strong> De Candolle o sr. Roissier, não tendo<br />

observado a planta <strong>de</strong>scripta por aquelle botânico, incluiu o<br />

nome dado por Link na synonimia da Armeria caespilosa, da<br />

qual é verda<strong>de</strong>iramente diversa.<br />

Nos escriptos do prof. Link a propósito d'esta espécie, além<br />

da falta <strong>de</strong> exactidão da <strong>de</strong>terminação especifica, dà-se primeiro<br />

a espécie como colhida no Gerez e mais tar<strong>de</strong> na Flore du<br />

Portugal, como habitante das regiões elevadas da serra da<br />

Estrella.<br />

A primeira indicação é a verda<strong>de</strong>ira, pois que a nossa planta<br />

só se encontra — nas regiões mais altas do Gerez.<br />

Na serra da Estrella enconlram-se só as A. lalifolia, plantaginea,<br />

alpina e Duriaei.<br />

Em parte nenhuma <strong>de</strong> Portugal, que eu saiba, se tem encontrado<br />

a A. juniperifolia. -<br />

A espécie <strong>de</strong> Tournefort, a que o prof. Link quiz referir a<br />

planta do Gerez, foi colhida por aquelle naturalista, na região<br />

maritima do sul <strong>de</strong> Portugal — <strong>de</strong> Setúbal a Al<strong>de</strong>ia Gallega e<br />

<strong>de</strong> Tavira a Faro, parecendo-me pouco acceitavel ainda n'este<br />

ponto a opinião do prof. Link.<br />

Segundo as regras <strong>de</strong> nomenclatura botânica, hoje geralmente<br />

seguidas, <strong>de</strong>veria adoptar o nome especifico, dado por Link e<br />

não crear nome novo. É certo porém que Link não consi<strong>de</strong>rou<br />

esta planta como espécie nova. Quando muito julgou-a apenas<br />

uma varieda<strong>de</strong> da St. Ármeria e <strong>de</strong>pois confundiu-a com outra<br />

espécie bem distincta e até chegou a trocar o habitat da planta.<br />

Dediquei-a por isso, sem duvida, ao illustre prof, <strong>de</strong> Praga, o<br />

dr. M. Willkomm, a quem a botânica peninsular <strong>de</strong>ve muitíssimo.<br />

Para commigo tem sido sempre da maior con<strong>de</strong>scendência<br />

e auxilio. Elie mesmo examinou a planta <strong>de</strong> que aqui tenho<br />

tratado e se inclinou a consi<strong>de</strong>ral-a espécie nova. Dedicando-a<br />

a este illustre botânico cumpro apenas um grato <strong>de</strong>ver.<br />

15


226<br />

Oon.tritou.ioaO para o estixdo da flora<br />

d'algximas possessões portuguezas<br />

Plantas colhidas por F. Newton na Africa occi<strong>de</strong>ntal 1<br />

Filioes 2<br />

Fam. Polypodiaceae<br />

Trib. Cyatheae<br />

80. Cyathea angolensis Wehv. arbóreo.<br />

Cataracta da Huila, Humpata ; locis humidis.<br />

Trib.. Pteri<strong>de</strong>ae<br />

81. Adianthum Capillus-Veneris L.<br />

Serra da Chella, ad basin ; arraial <strong>de</strong> Cayonda ; Capupangombe ;<br />

locis humidis.<br />

83. Cheilantes farinosa Kaulf.<br />

Monpulla, alto da serra da Chella.<br />

83. Ch. hirta S\v.<br />

Monpulla; arraial <strong>de</strong> Cayonda ; in arvis siccis, saxosis.<br />

84. Ch. Kirkii Hook.<br />

Catarata da Huilla ; Humpata ad ripas fluminis Nene ; serras da<br />

Chella e da Munda ; ad arborum truncos.<br />

85. Pellaea Burkeana Baker.<br />

Catarata da Huilla, Lobango, Humpata ; locis humidis.<br />

86. P. calomelanus Link<br />

Gambos, locis saxosis ad ripas íluminum Coculovar et Cunene ;<br />

Tongo, Cusibebasie.<br />

1<br />

2<br />

Continuado <strong>de</strong> pag. 140.<br />

Determinados pelo sr. Baker.


227<br />

87. P. consobrina Hook.<br />

Humpata, ad ripas íluminis Nene ; locis humidis.<br />

88. P. Doniana Hook.<br />

Serra da Chella, Lobango, Biballa ; in locis subhumidis.<br />

89. P. hastala Link<br />

Humpata, ad ripas Íluminis Nene.<br />

90. Pteris cretica L.<br />

Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda; locis humidis.<br />

91. P. quadriaurita Retz.<br />

Cataracta da Huilla, Humpata, serra da Chella ; locis humidis.<br />

' Trib. Asplenieae<br />

92. Asplenium furcatum Thunb.<br />

Humpata, Huilla, Muscha, serra da Chella ; in locis saxosis humidis.<br />

93. Actiniopteris radiata Link<br />

Ondonga, in fissuris rupium ad ripas Íluminis Cunene.<br />

Trib. Aspidieae<br />

94. Nephrodium albopunctatum Desv.<br />

Humpata, Cataracta da Huilla, in locis umbrosis humidis.<br />

95. N. Thelypteris Desv.<br />

Serra da Munda, ad ripas fluminis Caculovar.<br />

Fam. Osmundaceae<br />

96. Osmunda regalis L.<br />

Humpata, ad ripas fiuminis Nene ; Huilla, Lobango, Muscha.<br />

Fam. Schizaeaceae<br />

97. Anemia tomentosa Sw.<br />

Serra da Chella, Lobango, in locis siccis.,<br />

98. Mohria caffrorum Desv.<br />

Serra da Chella, Lobango, Humpata, locis humidis.


228<br />

Equisetaceae<br />

Fam. Equiseteae<br />

99. Equisetum elongatum Bory. Vauclier.<br />

Lycopodiaceae<br />

Fam. Lycopodieae<br />

100. Lycopodium cernuum L.<br />

Humpata, ad ripas fiuminis Nene.<br />

Fam. Cyperaceae 1<br />

Trib. Cypereae<br />

101. Kyllingia aurata Nees.<br />

Ad ripas íluminis Caculovar.<br />

102. Κ. caespitosa Ν. ab Ε. var.<br />

Humpata, locis humidis.<br />

103. Cyperus actinostachys Welw.<br />

Ad ripas íluminis Nene, in locis humid<br />

104. C. auricomus Sieber.<br />

Humbe, ad ripas íluminis Cunene.<br />

105. C. callistus Ridley.<br />

Oxicussi, ad ripas Íluminis Caculovar.<br />

106. C. compressus L.<br />

Serra da Cassanha.<br />

107. C. cuspidatus Vahl.<br />

Humpata e serra da Chella.<br />

108. C. esculentns L.<br />

. Serra da Chella, in locis hmidis.<br />

109. C. flavus Boeckeler.<br />

Ad ripas fiuminis Caculovar.<br />

Determinados pelo sr. Ridley.


229<br />

110. C. laevigatus L.<br />

Rio Corocca, in locis salsuginosis.<br />

111. G. lanceus Thunb.<br />

Ad ripas íluminis Caculovar; Gambos in locis humidis.<br />

112. C. margaritaceus Vahl.<br />

Humpata, in locis saxosis ferrugineis humidisque.<br />

113. C. Monti L.<br />

Humpata, locis humidis.<br />

114·. C. polystachyus Rottb. form, con<strong>de</strong>nsata.<br />

Huilla, locis humidis.<br />

115. C. umbellatus Benth.<br />

Humpata, locis humidis.<br />

Trib. Scirpeae<br />

116. Fimbristylis hispidula Kunth<br />

Humpata, arvis ferrugineis, siccis ; Monhino, Pallanca.<br />

117. F. parva Ridley<br />

Humpata.<br />

118. F. polymorphe Boeckl. (F. communis Kunth)<br />

Serra da Cassanha.<br />

Trib. Hypolytreae<br />

119. Lipocarpha argêntea R. Br.<br />

Humpata, ad ripas flumidis Caculovar.<br />

120. Ascolepis elata Welw.<br />

Humpata, ad ripas fluminis Nene.<br />

121. A. protea Welw. var. killingioi<strong>de</strong>s Welw.<br />

Humpata. in locis humidis.<br />

' Trib. Sclerieae<br />

122. Scleria bulbosa Höchst.<br />

Humpata, ad ripas fluminis Nene.<br />

123. S. pulchella Ridley.<br />

Rio Pallanca, locis humidis.<br />

124. S. remota Ridley, var. hispida.<br />

Humpata, in aquis stagnantibus et paludibus. var. Rio<br />

locis humidis.


230<br />

FACTOS DIVERSOS<br />

Edmond Boissier<br />

A 25 <strong>de</strong> setembro d'este anno falleceu em Valleyres, cantão <strong>de</strong> Vaud,<br />

na Suissa, este botânico, a quem se <strong>de</strong>vem trabalhos importantíssimos<br />

sobre a flora da peninsula ibérica.<br />

Nascera o sr.E. Boissier em Genebra a 25 <strong>de</strong> maio <strong>de</strong> 1810.<br />

Des<strong>de</strong> os seus primeiros annos manifestou gosto pelo estudo das plantas.<br />

Quando visitava a sua família, resi<strong>de</strong>nte em Valleyres, o joven botânico divagava<br />

pelas montanhas, observava as producçôes naturaes e chegou a<br />

formar um jardimsinho n'um sitio abrigado, no qual cultivava com enlevo<br />

muitos vegetaes alpinos.<br />

Chegado a eda<strong>de</strong> propria, o sr. Boissier frequentou a Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong><br />

Genebra, recebendo as lições e os salutares conselhos do gran<strong>de</strong> A. P.<br />

<strong>de</strong> Candolle.<br />

Tudo, parece, se tinha bem disposto para que o estudante seguisse o<br />

caminho que o <strong>de</strong>via levar á posição elevada que conquistou no mundo<br />

scientifico : a direcção intelligente <strong>de</strong> sua mãe, que n'elle <strong>de</strong>sejava chegar<br />

a ver um homem distincto ; os meios <strong>de</strong> fortuna, que lhe tornavam fáceis<br />

as viagens e a acquisição <strong>de</strong> elementos <strong>de</strong> estudo ; e especialmente a<br />

energia <strong>de</strong> vonta<strong>de</strong> e a natureza vigorosa, que não lhe fazia temer o<br />

trabalho.<br />

O gosto das viagens levou o sr. Boissier a regiões variadíssimas, on<strong>de</strong><br />

sempre tratou <strong>de</strong> colligir plantas, que mais tar<strong>de</strong> serviram <strong>de</strong> base aos<br />

trabalhos botânicos que publicou.<br />

A primeira viagem foi feita quando muito novo, e à sua pouca eda<strong>de</strong><br />

foi <strong>de</strong>vida. Obtivera licença <strong>de</strong> seu pai para visitar o gran<strong>de</strong> S. Bernardo,<br />

notável para os botânicos, que ahi faziam frequentes explorações. Acompanhado<br />

por um jardineiro, homem <strong>de</strong> confiança, partiu para aquella *<br />

montanha, mas chegando lá assaltaram-no <strong>de</strong>sejos <strong>de</strong> ir a Turim. Se<br />

bem o <strong>de</strong>sejou, melhor o fez. Caminharam os dous a pé até á cida<strong>de</strong><br />

italiana, voltaram pelo monte Cenis, poupando o pequeno pecúlio com que<br />

tinham sahido <strong>de</strong> casa. Quando chegaram a Genebra, tinham <strong>de</strong> seu um<br />

franco.


23 í<br />

Mais tar<strong>de</strong> fez repetidas excursões nos Alpes e no Jura, como ensaios<br />

para trabalhos <strong>de</strong> maior fôlego.<br />

Esses trabalhos iniciaram-se magistralmente pelas viagens em Hespanha,<br />

realisadas em 1836 e 1837, visitando a região que nà costa meridional<br />

vai do mar até á serra Nevada.<br />

A Hespanha foi sempre um attractive para o sr. Boissier, e por isso ahi<br />

voltou em 184-9, em 1877 e 1878, e mais tar<strong>de</strong> em 1881.<br />

Na viagem reálisada em 1878, e que teve por fim o estudo botânico das<br />

montanhas elevadas que ficam perto da costa cantabrica, o sr. Boissier<br />

visitou Portugal, entrando por Valença. Habituado ás montanhas, não<br />

pô<strong>de</strong> <strong>de</strong>ixar <strong>de</strong> subir á serra da Estrella. Visitou Coimbra, Lisboa e Cintra,<br />

cujas bellezas o encantaram.<br />

O <strong>de</strong>sejo <strong>de</strong> estudar levou-o a procurar outros paizes. Assim em 1842<br />

e 1846 percorreu a-Grécia, a Anatolia, a Syria e o Egypto. Em 1849<br />

percorreu, em companhia <strong>de</strong> M. me<br />

Boissier e do botânico Reuter, a Algeria<br />

e Tanger.<br />

As viagens em Hespanha forneceram os elementos para a Voyage botanique<br />

dans le midi <strong>de</strong> l'Espagne pendant l'année 1851, obra clássica, cuja publicação<br />

foi feita <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1839 a 1845. D'esta obra diz o sr. A. <strong>de</strong> Candolle<br />

h— «É uma obra capital, muitas partes da qual <strong>de</strong>vem ser lidas, e<br />

que todos os botânicos <strong>de</strong>vem consultar.» N'esta obra o trabalho botânico<br />

é <strong>de</strong> primeira or<strong>de</strong>m e a parte que se refere á <strong>de</strong>scripção do paiz, dos<br />

costumes, dos monumentos, etc. é digna <strong>de</strong> lêr-se.<br />

As viagens na Africa e no oriente crearam-lhe o <strong>de</strong>sejo <strong>de</strong> estudar a<br />

rica flora d'estas regiões, e como o trabalho proprio não fosse suficiente<br />

subsidiou vários exploradores, comprou collecções e pô<strong>de</strong> dar a enumeração<br />

methodica das espécies observadas n'uma obra, que ha <strong>de</strong> ser sempre<br />

consi<strong>de</strong>rada, a — Flora orientalis — que lhe abriu as portas do Instituto<br />

<strong>de</strong> França.<br />

D'esta obra diz o sr. <strong>de</strong> Candolle: — «É o resultado <strong>de</strong> quarenta annos<br />

<strong>de</strong> viagens difficeis, <strong>de</strong> correspondência muito activa, <strong>de</strong> <strong>de</strong>spezas, e principalmente<br />

<strong>de</strong> estudo minucioso <strong>de</strong> exemplares <strong>de</strong> herbarios, que elle teve<br />

<strong>de</strong> classificar, confrontar com os livros e <strong>de</strong>screver methodicamente.»<br />

No intervallo que <strong>de</strong>correu d'aquella primeira publicação a esta ultima<br />

o sr. Boissier produziu outros trabalhos importantes, entre os quaes sobresahe<br />

a monographia das Euphorbiaceas, que foi publicada no 15.° volume<br />

do Prodromus <strong>de</strong> De Candolle.<br />

Não foi só o muito saber que tornou o sr. Boissier digno do respeito<br />

1<br />

Ed. Boissier—Notice biographique par M. Alph. <strong>de</strong> Candolle.


232<br />

<strong>de</strong> todos. O sr. W. Barbey, querendo significar-me a gran<strong>de</strong>za do golpe<br />

que elle e todas as pessoas <strong>de</strong> sua família tinham recebido com a morte<br />

do sr. Boissier, dizia-me— «a gran<strong>de</strong> sciencia do sr. Boissier era a menor<br />

das suas qualida<strong>de</strong>s.»—O sr. <strong>de</strong> Candolle 1<br />

diz— «F.ra elle dotado d'um<br />

caracter tào bom e tinha um modo <strong>de</strong> viver tão honrado, que nenhuma das<br />

pessoas que com elle tinham relações <strong>de</strong>ixa hoje <strong>de</strong> sentir profundamente a<br />

sua perda.»<br />

O pastor <strong>de</strong> Valleyres, o sr. Vautier, por occasião dos funeraes, exaltando<br />

as qualida<strong>de</strong>s moraes do notável botânico, dizia : «Se entrásseis<br />

n'este momento em muitas casas habitadas por creanças, por pobres, por<br />

pessoas que nenhuma i<strong>de</strong>ia têm da posição do nosso amigo no mundo<br />

scientifico, veríeis muitas lagrimas ; encontraríeis muitos corações opprimidos,<br />

manifestando, conforme po<strong>de</strong>m, que elle possuía qualida<strong>de</strong>s d'or<strong>de</strong>m<br />

différente das da intelligencia. Todos esses vos diriam que não lhes chegavam<br />

a suas casas só os seus benefícios, mas que elle mesmo ahi ia também com<br />

o seu coração <strong>de</strong> christão, com uma expressão d'olhos que dava a conhecer<br />

sua affeição profunda, com a oração, acompanhada, como a sua fé, <strong>de</strong> humilda<strong>de</strong><br />

e <strong>de</strong> confiança filial. Nada mais commovedor do que ver assim alhada<br />

a simplicida<strong>de</strong> infantil a uma intelligencia tão elevada.»<br />

Estas qualida<strong>de</strong>s manifestavam-se apenas se entrava em relações com<br />

elle. Estava-se bem ao pé d'elle ; os seus conselhos eram sempre dados<br />

com affabilida<strong>de</strong> ; os pedidos, que se lhe faziam, eram sempre satisfeitos.<br />

Quem com elle tinha relações via n'elle não só um mestre adorável, mas<br />

também um amigo.<br />

Uma moléstia <strong>de</strong> estômago, adquirida nas suas penosas viagens, causou-lhe<br />

a morte, e pouco antes <strong>de</strong> morrer suavisou-lhe as dores a contemplação<br />

d'uma plantasinha alpina, que tinha florido no seu jardim.<br />

Tinham sido as plantas alpinas as que na infância tinham merecido seus<br />

cuidados. Quiz <strong>de</strong>spedir-se d'ellas ao <strong>de</strong>spedir-se da terra.<br />

Explorações botânicas nas possessões portuguezas<br />

No presente Boletim encontram-se mencionadas algumas plantas africanas,<br />

colhidas por portugúezes em diversos pontos da Africa occi<strong>de</strong>ntal.<br />

São ellas <strong>de</strong>vidas aos srs. F. Newton e ao medico M. Rodrigues <strong>de</strong><br />

Carvalho.<br />

1<br />

No herbario da Universida<strong>de</strong> existem mais, umas <strong>de</strong> Cabo Ver<strong>de</strong>, co-<br />

Noticie biographique.


233<br />

Ihidas pelo pharmaceutico J. Cardoso, outras colhidas pelos distinctos<br />

exploradores Copello e Ivens perto do Coroccá.<br />

O governo portuguez, reconhecendo a necessida<strong>de</strong> das explorações scientificas<br />

e em especial das explorações botânicas, encarregou o sr. A. F.<br />

Moller <strong>de</strong> colligir exemplares botânicos na ilha <strong>de</strong> S. Thomé a fim <strong>de</strong> ser<br />

conhecida cabalmente a flora d'esta ilha africana. Durante o tempo que<br />

alli se conservou, o sr. Moller instruiu convenientemente o sr. Francisco<br />

Quintas, que continua trabalhando, sendo por isso <strong>de</strong> esperar que em breve<br />

praso a flora da ilha seja regularmente conhecida.<br />

Por or<strong>de</strong>m do governo foi ultimamente encarregado da exploração botânica<br />

e zoológica d'alguns pontos da costa occi<strong>de</strong>ntal da Africa o sr. F.<br />

Newton, que actualmente está em Ajuda.<br />

O real collegio das missões ultramarinas procura, graças aos cuidados<br />

do actual director, educar convenientemente os que alli vão instruir­se para<br />

mais tar<strong>de</strong> missionar nas possessões portuguezas, a fim <strong>de</strong> que possam, a<br />

par dos trabalhos religiosos, procurar elementos para o conhecimento dos<br />

productos diversos, que produzem os diversos paizes, on<strong>de</strong> elles forem<br />

trabalhar. Muito ha a esperar dos futuros missionários, aos quaes bem<br />

po<strong>de</strong>rá servir <strong>de</strong> exemplo o venerando padre João <strong>de</strong> Loureiro.<br />

N'este Boletim conclue­se a publicação do catalogo <strong>de</strong> plantas <strong>de</strong> Macau,<br />

colligidas pelo medico J. Gomes da Silva. Este naturalista durante o tempo<br />

da sua permanência em Timor, colligiu numero consi<strong>de</strong>rável <strong>de</strong> plantas,<br />

d'algumas das quaes mandou sementes para o jardim da Universida<strong>de</strong>.<br />

Circumstancias particulares obstaram a que o sr. Gomes da Silva enviasse<br />

para Coimbra o herbario timorense. Hoje porém que este sr. <strong>de</strong> novo se<br />

encontra em Macau e como chefe do serviço <strong>de</strong> saú<strong>de</strong>, não <strong>de</strong>ixará <strong>de</strong> fazer<br />

conhecer o resultado dos seus trabalhos botânicos, e dar­lhe­ha maior<br />

<strong>de</strong>senvolvimento, fazendo conhecer a vegetação <strong>de</strong> Timor.<br />

Das explorações feitas, a do sr. Moller é a mais digna <strong>de</strong> menção. Teve<br />

ella por campo a ilha <strong>de</strong> S. Thomé, como já foi dito.<br />

Esta ilha, situada no golpho da Guiné, a 0°23' Ν. <strong>de</strong> latitu<strong>de</strong> e a<br />

15°58' E. <strong>de</strong> latitu<strong>de</strong> <strong>de</strong> Lisboa, tem uma superficie <strong>de</strong> 900 kilomètres<br />

quadrados, e é extremamente acci<strong>de</strong>ntada. De natureza vulcânica e situada<br />

quasi sob a linha equatorial, é vestida <strong>de</strong> vegetação exuberante. As condições<br />

naturaes favorecem as culturas úteis, e tôm chamado a attençâo e<br />

activida<strong>de</strong> dos cultivadores.<br />

O actual governador <strong>de</strong> S. Thomé e Principe, o sr. Custodio <strong>de</strong> Borja,<br />

a cujo espirito esclarecido se mostravam claras as vantagens do estudo das<br />

producções da ilha, para que as forças naturaes po<strong>de</strong>ssem melhor ser utilisadas,<br />

propôz ao Ministério da Marinha que fosse nomeado para tal fim<br />

o sr. Moller.<br />

Por portaria do Ministério da Marinha e Ultramar, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> janeiro <strong>de</strong>


234<br />

1888 foi o sr. íMolIer encarregado <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r á exploração botânica da<br />

ilha <strong>de</strong> S. Thomé, e em consequência d'ella partiu para esta ilha em 6<br />

<strong>de</strong> maio. Chegado alli, resolveu habitar a zona alta por ser mais saudável<br />

e por ficar em óptimas condições para as herborisaçôes a que tinha <strong>de</strong><br />

proce<strong>de</strong>r.<br />

O sr. Moller recebeu do digno Governador e <strong>de</strong> muitos proprietários<br />

toda a espécie <strong>de</strong> auxílios. O sr. J. A. Dias Quintas com especialida<strong>de</strong> fez<br />

tudo quanto era possível para que o sr. Moller tivesse as commodida<strong>de</strong>s<br />

que podiam <strong>de</strong>sejar­se.<br />

A epocha escolhida para esta exploração foi a da gravana, ou do tempo<br />

secco. Infelizmente porém n'este anno a humida<strong>de</strong> foi extraordinária, tornando<br />

difficil a exploração e muito especialmente a preparação e conservação<br />

das plantas. Por mais d'uma vez teve o sr. Moller <strong>de</strong> colher plantas<br />

que já tinha colhido; mas que em virtu<strong>de</strong> da excessiva humida<strong>de</strong> tinha<br />

perdido.<br />

Não podia ser gran<strong>de</strong> a area explorada durante os quatro mezes <strong>de</strong><br />

estada na ilha, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> maio a 25 <strong>de</strong> setembro. A acci<strong>de</strong>ntação dos<br />

terrenos, a gran<strong>de</strong> quantida<strong>de</strong> <strong>de</strong> florestas ainda quasi virgens, a falta <strong>de</strong><br />

meios <strong>de</strong> communicaçâo e o mâu tempo obstaram a que se levassem a<br />

effeito trabalhos mais completos. Apesar <strong>de</strong> tudo o sr. Moller percorreu a<br />

area que vai da cida<strong>de</strong> até ao pico <strong>de</strong> S. Thomé e do rio Contador ao<br />

rio Manuel Jorge, isto é, quasi toda a parte da ilha mais habitada e<br />

cultivada.<br />

Na expedição ao pico <strong>de</strong> S. Thomé, cuja altitu<strong>de</strong> foi por esta occasião<br />

<strong>de</strong>terminada com bastante rigor, fazendo­se para isso uso d'um barómetro<br />

<strong>de</strong> mercúrio, d'um bom anerói<strong>de</strong> inglez e do hypsometro, as difficulda<strong>de</strong>s<br />

vencidas foram gran<strong>de</strong>s, porque o caminho seguido era em extremo acci<strong>de</strong>ntado.<br />

Ainda assim colheu­se um bom numero <strong>de</strong> plantas.<br />

Não me é possível η esta curta noticia dar a conhecer todos os resultados<br />

da exploração, pois que está por fazer ainda o estudo das plantas<br />

colhidas. Não fazendo menção das plantas cryptogamicas cellulares, posso<br />

apenas indicar com gran<strong>de</strong> aproximação a totalida<strong>de</strong> das espécies colhidas.<br />

É o que mostra o seguinte quadro :<br />

Cryptogamicas vasculares<br />

Gymnospermicas<br />

Monocotyledoneas<br />

Dicotyledoneas<br />

66'<br />

li<br />

Total — 430<br />

73(<br />

290<br />

As papilionaceas e gramíneas são as famílias mais numerosas em espécies.<br />

A maior parte das outras famílias são representadas por um numero<br />

muito limitado <strong>de</strong> espécies.


235<br />

A ilha é toda coberta <strong>de</strong> vegetação, e pô<strong>de</strong> dizer-se que é a vegetação<br />

arbórea a dominante, formando mattas <strong>de</strong>nsas até quasi ao pico <strong>de</strong> S. Thomé<br />

(2142 m<br />

). É gran<strong>de</strong> porém a uniformida<strong>de</strong> da vegetação.<br />

Comparando o resultado final dos trabalhos do sr. MoIJer com outros<br />

já conhecidos, facilmente se reconhece a superiorida<strong>de</strong> d'elles. Assim o<br />

numero <strong>de</strong> plantas colhidas em S. Thomé por G. Don e mencionadas na<br />

Flora nigriliana pelo sr. Hooker é apenas <strong>de</strong> 92, entre as quaes nenhuma<br />

cryptogamica é contada.<br />

Com a exploração <strong>de</strong> G. Mann em 1881 não posso fazer comparação,<br />

pois que apenas o sr. Hooker publicou as espécies colligidas nos pontos<br />

mais altos da ilha, e outras têm sido publicadas também na Flora of tropical<br />

Africa do sr. Oliver, não sendo porém por emquanto conhecidas todas<br />

as espécies colhidas por aquelle naturalista.<br />

O estudo das espécies colhidas pelo sr. Moller levará tempo a fazer. As<br />

cryptogamicas cellulares estão já sendo estudadas por especialistas, que<br />

obsequiosamente tomaram sobre si esse não pequeno trabalho. São elles<br />

os srs. Dr. W. Nylao<strong>de</strong>r, que <strong>de</strong>terminará os lichenes ; o Dr. Winter,<br />

que estudará os cogumelos; o Dr. K. Mueller, que classificará os musgos;<br />

o sr. F. Stephanini, as hepáticas e o prof. Nordste<strong>de</strong>t, as algas.<br />

Apesar dos trabalhos feitos em 1879 e 1880 pelo Dr. 11. Greeff, que<br />

esteve em S. Thomé e nas Hollas estudando a fauna d'estas ilhas, o sr.<br />

Moller aproveitou todo o tempo disponível para a exploração zoológica e<br />

geológica. O quadro seguinte dá a conhecer o numero <strong>de</strong> espécies colhidas:


236<br />

A parte geológica é menos rica e comprehen<strong>de</strong> algumas formas <strong>de</strong><br />

rochas vulcânicas.<br />

Devem mencionar­se ainda outros produclos que o sr. Moller enviou<br />

para Coimbra. Constam elles da relação seguinte:<br />

92 Plantas vivas.<br />

28 Amostras <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>iras em toros.<br />

Canoa <strong>de</strong> amoreira.<br />

2 Machins (instrumentos agrícolas).<br />

Oleo <strong>de</strong> S. Thomé (dois frascos).<br />

Fructas em alcool.<br />

Algodão da arvore Ocá.<br />

Bengala <strong>de</strong> Ajuda.<br />

Caixa para guardar cachimbos.<br />

Uma peneira (S. Thomé).<br />

Alguns objectos provenientes d'Angola.<br />

Casca <strong>de</strong> páo purga.<br />

Um annel <strong>de</strong> caroço <strong>de</strong> Dem­<strong>de</strong>m.<br />

Contas feitas <strong>de</strong> sementes da Coix lacryma..<br />

Uma zagaia feita da nervura <strong>de</strong> folha <strong>de</strong> palmeira.<br />

Armas diversas <strong>de</strong> S. Thomé e Dahomey.<br />

Manipansos.<br />

Craneo <strong>de</strong> Hippopotomo.<br />

Algumas ma<strong>de</strong>iras <strong>de</strong> construcção.<br />

* *<br />

Esta curta noticia faz bem patente a importância do trabalho do sr.<br />

Moller. Melhor será ella apreciada quando fôr publicado o catalogo das<br />

espécies colhidas.<br />

Sirva a exploração a S. Thomé <strong>de</strong> exemplo a outros exploradores, e não<br />

<strong>de</strong>ixe <strong>de</strong> fazer sentir­se a benévola influencia official, para que os productos<br />

naturaes das colónias portuguezas sejam conhecidos e para que Portugal<br />

por este modo concorra com as outras nações para o progresso das seien<strong>de</strong>s,<br />

fonte directa do progresso material <strong>de</strong> todas as socieda<strong>de</strong>s.<br />

Ha muito que fazer ainda mesmo em S. Thomé, pois que gran<strong>de</strong> parte<br />

da ilha ainda esta por explorar. Cenvém conhecer egualmente as producções<br />

naturaes das ilhas das Rollas e do Principe. Ε <strong>de</strong> esperar que este<br />

trabalho seja feito pelo sr. Quintas, que jà ultimamente fez uma remessa<br />

<strong>de</strong> plantas vivas e seccas, muito regularmente preparadas. Consta­me que<br />

ultimamente partira para a ilha das Rollas.


237<br />

Oartas do alb bad o Corrêa da Serra<br />

β do F. IM. do Nascimento dirigidas ao dr. Brotero<br />

Graças a extrema amabilida<strong>de</strong> do meu amigo, o dr. H. D. Alves <strong>de</strong> Sá,<br />

tive occasião <strong>de</strong> 1er as cartas que aqui vão transcriptas. 0 ex." 10<br />

sr. Viscon<strong>de</strong><br />

Alves <strong>de</strong> Sá, possuidor dos autographos, da melhor vonta<strong>de</strong> annuiu<br />

aos <strong>de</strong>sejos, que manifestei, <strong>de</strong> fazer conhecidos estes documentos, favor<br />

que agra<strong>de</strong>ço reconhecido.<br />

Mostram estas cartas o conceito que do botânico portuguez formava o<br />

não menos distincto botânico, também portuguez, Corrêa da Serra e o<br />

modo lisongeiro como no extrangeiro foram recebidos os trabalhos do<br />

dr. Brotero.<br />

A carta <strong>de</strong> F. Manoel do Nascimento (Filinto Elysio) é a prova completa<br />

da amisa<strong>de</strong> que ligava o distincto poeta e o botânico, que também<br />

não <strong>de</strong>sprezava a litteratura, como da carta muito bem se <strong>de</strong>prehen<strong>de</strong> e<br />

como bem mostrou a o<strong>de</strong> latina que escreveu por occasião da revolução<br />

franceza.<br />

Londres 12 <strong>de</strong> Jan. r0<br />

1799.<br />

Sn. r<br />

Felix do Avellar Brotero.<br />

Se hum <strong>de</strong> nòs estivesse em Macào, naõ podia a correspondência ter<br />

sido mais ronceira, mas não hè culpa minha nem sua, hè inteiramente do<br />

canal por on<strong>de</strong> ella tem hido. O meu amigo Simaõ Pires Sardinha metido<br />

em gran<strong>de</strong>s especulações <strong>de</strong> commercio tem tido nisso huã negligencia, q<br />

mal pô<strong>de</strong> ser <strong>de</strong>sculpado, ainda mesmo pela preguiça natural dos Brazileiros,<br />

porcj hà cartas da minha familia q hà perto <strong>de</strong> hum anno estaõ na<br />

sua maõ, e ainda me naõ chegarão. Esta carta remeto por outra via, e o<br />

mesmo lhe peço queira fazer com a resposta.<br />

Recebi no principio das ferias da Soe. Linneana, o seu papel q logo<br />

aprezentei, e foi lido a seu tempo nos ajuntamentos da mesma Soe. com<br />

aplauso, <strong>de</strong> q posso darlhe huã prova naõ equivoca na unanimida<strong>de</strong> com q<br />

<strong>de</strong>terminarão escolhello para Socio estrangeiro da mesma, como sem duvida


238<br />

o sera a 24 <strong>de</strong> Mayo do corrente anno, em q cclebraô o anniversario do<br />

nacimento <strong>de</strong> Linneo, e o da fundação da Socieda<strong>de</strong>. Desejaõ taõbem imprimir<br />

nas actas o seu fascículo, mas hè preciso para isto queira mandar,<br />

exemplares seus das plantas, para se compararem com outras do herbario<br />

original <strong>de</strong> Linneo, cj cà esta, e com outras publicações antes do anno<br />

passado, para pôr a novida<strong>de</strong> fora <strong>de</strong> conlraversia. O estado actual da <strong>Botânica</strong><br />

requer isto a que se sujeitaõ naõ sò os Botânicos cujas memorias<br />

saõ publicadas nas actas da Acad. Linneana, mas muitos <strong>de</strong>lies o fazem<br />

para segurança, ainda pelo q respeita a obras gran<strong>de</strong>s e separadas, <strong>de</strong> q<br />

tenho neste instante hum gran<strong>de</strong> exemplo cj allegarlhe q hè o Prof. Jacquin<br />

com as plantas q inten<strong>de</strong> publicar na continuação do Hortus Schoenbrunesnis.<br />

Na falta <strong>de</strong> hum Linneo, a intenção dos Botânicos Inglezes na formação<br />

<strong>de</strong>sta Socied. tem sido a <strong>de</strong> se fazerem por assim dizer um Conselho <strong>de</strong><br />

regência, e servir <strong>de</strong> ponto central às comunicações, para o progresso da<br />

<strong>Botânica</strong> ser uniforme, e naõ se originar confusão por falta <strong>de</strong> Chefe.<br />

No dia em q se,acabou <strong>de</strong> 1er o seu fascículo e <strong>de</strong>spois, me fallaraõ<br />

muitos dos Sócios, do <strong>de</strong>zejo q tinhaõ que o Sn. r<br />

Brotero publicasse huã<br />

completa Flora Lusitanica, pelo muito que a sua selecção e metbodo em<br />

<strong>de</strong>screver as plantas geralmente agradou. Taõbem eu <strong>de</strong>zejo quizesse empren<strong>de</strong>r<br />

esta publicação, poiq o trabalho jà o tem certamente leito. Portugal<br />

e a <strong>Botânica</strong> carecem <strong>de</strong> huâ tal obra, q nas maõs do Sn. r<br />

Brotero<br />

havia <strong>de</strong> fazer honra à naçaõ.<br />

Espero ter occaziões <strong>de</strong> mostrarlhe a estimação que faço do seu saber,<br />

e da sua pessoa ; por ora contentome com dizer-lhe q tenho sido recentemente<br />

informado por testemunhas oculares, dos louváveis esforços q fàz<br />

para pôr esse jardim Botânico em estado <strong>de</strong>" ser util, e ao mesmo tempo<br />

da difficulda<strong>de</strong> q tem achado em o fornecer <strong>de</strong> plantas. Se por ventura lhe<br />

não for tediozo, mandarme hum Catalogo das que tem, po<strong>de</strong>rei talvez fornecerlhe<br />

um gran<strong>de</strong> numero <strong>de</strong> sementes, sem que isso cause a menor<br />

<strong>de</strong>speza, e fallo-hey com gran<strong>de</strong> gosto, não só pelo motivo <strong>de</strong> promover a<br />

<strong>Botânica</strong> na nossa terra, mas muito particularmente para mostrarlhe <strong>de</strong>ste<br />

modo, quanto, e quaô <strong>de</strong> veras sou<br />

Seu criado e sincero venerador<br />

Jozè Corrêa da Serra.


Paris 20 <strong>de</strong> Abril <strong>de</strong> 1806.<br />

239<br />

Sn. r<br />

Felix <strong>de</strong> Avelar Brotero<br />

Amigo e Sn. r<br />

do C. Hà infinitos tempos q lhe não tenho dado noticias<br />

minhas por escrito, mas o tempo lhe mostrará q não hè por falta <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>r<br />

à sua amiza<strong>de</strong>, ou <strong>de</strong> attençaõ ao seu gran<strong>de</strong> merecimento, mas<br />

huã das queixas q as borrascas portuguezas da minha vida tem dado, hè<br />

huã repugnância infinita a ter nada q lazer com essa terra, ou escrever<br />

para lã. Em does annos naõ tenho escrito seis cartas para là e essas com<br />

huã repugnância invencível. Pareceme q vou convalecendo e huã das primeiras<br />

pessoas a quem escrevo hè ao Sn. r<br />

Brotero.<br />

Em huã encomenda que <strong>de</strong> cà foi para essa Universida<strong>de</strong> remeti hum<br />

paquete <strong>de</strong> sementes q lhe envia o bom M. r<br />

Thouin, e duas cartas dos Botânicos<br />

Persoon e A. <strong>de</strong> Candolle assaz conhecidos pelas suas obras, e q<br />

<strong>de</strong>sejaõ a sua correspondência. Taõbem lhe remeti huã patente <strong>de</strong> Socio da<br />

Soc. Philomatica, q como ha<strong>de</strong> ter visto pelos bulletins interessantes q<br />

publica, naõ hè Socieda<strong>de</strong> ociosa, e como a sua Flora jà cà estava e havia<br />

lugar vago (porq o numero dos socio hè fixo) naõ me custou outro trabalho<br />

que propollo e foi escolhido à unanimida<strong>de</strong>. Quando forem as eleições da<br />

Soe. Imperial <strong>de</strong> Agricultura, estou certo q a proposição q farei do Sn. 1-<br />

Brotero<br />

para socio será igualmente bem aceita. M. r<br />

Richard do instituto me<br />

encarrega com influencia <strong>de</strong> pedirlhe algum exemplar seco <strong>de</strong> Callicocca<br />

ipecacuanha para seu herbario, e eu lhe recomendo muito isto q receberei<br />

como favor feito a mim mesmo.<br />

Vamos agora à sua Flora, e começarei por darlhe muitos agra<strong>de</strong>cimentos<br />

da copia q me mandou, e q chegou muito antes, do q as q teve<br />

Barrois. Foi precizo emprestalla a todos estes Botânicos <strong>de</strong> primeira or<strong>de</strong>m<br />

q todos lhe fazem elogios. Anunciea duas vezes nos Archives Littéraires e<br />

<strong>de</strong>i hum pequeno extracto a La Metherie para o Journal <strong>de</strong> Physique pois<br />

que esse jornal não comporta extractos gran<strong>de</strong>s. Outro maior porei no<br />

Magasin Encyclopédique, logo que Miliin me avize que ha lugar nelle. A sua<br />

reputação <strong>de</strong> excellente Botânico está cà feita, e como nesta terra hè<br />

alguma cousa e là menos que nada pois que não tem olhos para o conhecer,<br />

e ha<strong>de</strong> ser posposto a todos os charlatães gran<strong>de</strong>s e pequenos, aconselho-o<br />

bem <strong>de</strong> veras que em tendo a sua jubilaçaõ q não pô<strong>de</strong> tardar, venha para<br />

cà gozar da estimação q por tantos títulos merece e viver com os verda<strong>de</strong>iros<br />

sábios, na comunhão da pàz e da sciencia. Terei então o gosto q<br />

nunca tive <strong>de</strong> o conhecer e honrar pessoalmente.<br />

Pelo mesmo caminho receberá com esta carta huã copia <strong>de</strong> huã memoria<br />

minha sobre a família das Laranjeiras q se imprimio nos annaes do


240<br />

Muzeo <strong>de</strong> hist, natural e q sera seguida <strong>de</strong> alguãs outras, q terei cuidado<br />

lhe cheguem tamhem. Muita couza teria saido se me naò tivessem<br />

dado taõ mû vida, e me naò tivessem estragado a saú<strong>de</strong>, naõ os estrangeiros<br />

porc] se naõ fossem elles, jà teria acabado meus dias, mas a gente<br />

entre os quaes tive a infelicida<strong>de</strong> <strong>de</strong> nacer.<br />

Mas <strong>de</strong>ixemonos <strong>de</strong> queixas e passo a assinarme do coração<br />

P.S. a minha adresse hè<br />

N.° 2 Rue S. te<br />

Hyacinthe<br />

Place S.' Michel.<br />

Paris 18 <strong>de</strong> Março <strong>de</strong> 1808.<br />

Criado e m. t0<br />

gran<strong>de</strong> ven. 01<br />

'<br />

Jozè Corrêa da Serra.<br />

Sn. 1<br />

' Felix <strong>de</strong> Avellar Brotero<br />

Aproveito a occasião <strong>de</strong> hir para Portugal M. r<br />

Goffroy <strong>de</strong> S. 1<br />

Hilaire,<br />

em qualida<strong>de</strong> <strong>de</strong> commissario para sciencias e artes, não só para escreverlhe<br />

estas duas regras e acuzarlhe a recepção da sua ultima carta dos<br />

fins dè Dezembro passado, mas também para cj faça o conhecimento<br />

<strong>de</strong>ste Sn. 1<br />

' que hè membro do Instituto, Prof. 1<br />

' do Jardim das plantas, e q<br />

me honra com a sua amiza<strong>de</strong>. Elie vai disposto a empregarse a favor do<br />

Sn. 1<br />

' Brotero, e estou certo q po<strong>de</strong>rá contribuir a remediar alguãs das injustiças<br />

que se lhe tem feito. Hè tudo quanto eu <strong>de</strong>sejo-e procuro como seu<br />

Pariz, 20 <strong>de</strong> .Setembro <strong>de</strong> 1814.<br />

Criado e sincero ven. 01<br />

'<br />

Jozè Corrêa da Serra.<br />

Tinha eu, querido c suspirado Amigo, escripto longa e circumstanciada<br />

carta, em que lhe dava conta da minha vida, em que aos pós lhe pedia<br />

perdão <strong>de</strong> offensas que a minha má criação e a falta <strong>de</strong> conhecimento do<br />

Mundo me fizeraõ commetlcr. Enlreguei-a (e fiz ma!) a um Portuguez


241<br />

para que a <strong>de</strong>sse au Encarregado dos negócios <strong>de</strong> Portugal. Veio­se­me<br />

<strong>de</strong>pois com <strong>de</strong>sculpas que a per<strong>de</strong>ra: mas das <strong>de</strong>sculpas mesmas concebi<br />

que fora lida a minha carta, e que não será entregue ao meu Avellar, que<br />

eu <strong>de</strong>sejava tanto, que elle a lesse, e <strong>de</strong>lia comprehen<strong>de</strong>sse quam saudosa<br />

Amisa<strong>de</strong> sempre lhe conservei. Bem me po<strong>de</strong>m inculcar, que eu nesta dizer<br />

posso o que ia na outra carta : mas os que m'o disserem, não attentarâo<br />

que 80 annos, que a mão me treme, cansada <strong>de</strong> escrever, da muita ida<strong>de</strong>,<br />

e <strong>de</strong> aturadas consumições­.<br />

O principal motivo que me moveu a escrever a carta que se per<strong>de</strong>u, foi<br />

a sauda<strong>de</strong>, que é também o motivo <strong>de</strong>sta, e o alvoroço com que receberei<br />

resposta. Ah! que se assim como lhe escrevo, me fosse dado, c'os braços<br />

meus cingi­lo ao peito! Diga­me que saú<strong>de</strong> logra; como lhe honrão o seu<br />

merecimento os instruídos Portuguezes ; esteja certo que os Francezes que<br />

correm a carreira <strong>Botânica</strong> e outros ainda o tratão nos livros, e na conconversação<br />

o tratão com veneração e respeito, <strong>de</strong> que eu sou abonada<br />

testemunha. Ε bem po<strong>de</strong> ajuizar do intimo affecto, e obrigação que lhe<br />

tenho com que prazer, com que jubilo escuto os seus louvores.<br />

Querem imprimir a versão que em metro Portuguez fiz do poema dos<br />

Martyres, que em prosa compôz F. A. <strong>de</strong> Chateaubriant, muito louvado, e<br />

muito criticado. Dizem os Portuguezes que enten<strong>de</strong>m Poesia que é a melhor<br />

cousa que eu tenho feito. Eu, todavia, creio que melhor sahiria da minha<br />

mão, se ao pé <strong>de</strong> mim estivesse o meu Quintilio Avellar, que como em<br />

certa carta impressa eu disse, ha muitos annos<br />

que, sem pieda<strong>de</strong>,<br />

aqui cortas o ramo mui viçoso,<br />

alli o píkco ; o escuro me esclareces,<br />

e o baixo e vil me dizes que levante.<br />

Mas, ay! (pie se me cslontéa a cabeça, e a mão rcpelle a penna. A<strong>de</strong>os,<br />

Amigo.<br />

16<br />

Seu e sempre Seu<br />

Francisco Manuel.


242<br />

A Socieda<strong>de</strong> Brotorlana em 1885<br />

0 Boletim, que completa o terceiro volume correspon<strong>de</strong>nte ao terceiro<br />

anno <strong>de</strong> publicação, dá a conhecer o serviço feito. A relação das plantas<br />

distribuídas attingiu, felizmente, o numero 863. Alguns trabalhos publicados<br />

offerecem interesse real, quer para o conhecimento da flora lusitana,<br />

quer para o conhecimento da flora das possessões portuguezas.<br />

O governo, a requerimento meu, conce<strong>de</strong>u a composição e impressão do<br />

Boletim na Imprensa da Universida<strong>de</strong>, auctorisando a <strong>de</strong>speza até 90$000<br />

réis annuaes. É um gran<strong>de</strong> auxilio, sem o qual o Boletim mal po<strong>de</strong>ria<br />

sustentar-se. Comtudo não é auxilio sufficiente, por que a <strong>de</strong>speza <strong>de</strong> impressão<br />

exce<strong>de</strong> aquella verba, e a essa <strong>de</strong>speza vai juntar-se ás <strong>de</strong>spezas<br />

com o papel, estampas, etc.<br />

Procurei remediar as difficulda<strong>de</strong>s convidando varias pessoas, ás quaes<br />

não seria indifferente o progresso dos estudos botânicos em Portugal, para<br />

fazerem parte da Socieda<strong>de</strong>, pagando annualmente a quantia <strong>de</strong> I$000 réis,<br />

que se po<strong>de</strong>ria consi<strong>de</strong>rar como importância da assignalura do jornal.<br />

O numero das adhesões a este convite foi consi<strong>de</strong>rável e espero que<br />

pouco a pouco se tornará maior.<br />

Se isso se realisar, é muito possível que as annuida<strong>de</strong>s possam chegar<br />

também para crear prémios que <strong>de</strong>verão ser concedidos aos auctores <strong>de</strong><br />

trabalhos importantes relativos á flora portugueza.<br />

Em todas as nações estas socieda<strong>de</strong>s scientificas têm não só as protecções<br />

dos homens mais consi<strong>de</strong>rados, mas são também subsidiadas pelo<br />

estado e por corporações diversas, pois que o trabalho que ellas fazem é<br />

<strong>de</strong> utilida<strong>de</strong> geral.<br />

É vulgar também n'outros paizes a creaçâo <strong>de</strong> prémios, sendo os fundos<br />

necessários para elles concedidos por homens illustrados e ricos <strong>de</strong> bens<br />

<strong>de</strong> fortuna. Entre nós <strong>de</strong>u exemplo d'esta natureza o distincto professor<br />

da Aca<strong>de</strong>mia polytechnica do Porto, o Barão <strong>de</strong> Castello <strong>de</strong> Paiva.<br />

Será perdido entre nós tão gran<strong>de</strong> e util exemplo? É <strong>de</strong> esperar que<br />

não, e oxalá que elle venha a aproveitar ainda á Socieda<strong>de</strong> Broteriana.<br />

A socieda<strong>de</strong>, <strong>de</strong>sejando ser tão util quanto possivef no intuito <strong>de</strong> facilitar<br />

o estudo da flora portugueza, tem sempre repartido pelas Escholas<br />

superiores (Eschola polytechnica e Instituto agrícola <strong>de</strong> Lisboa, Aca<strong>de</strong>mia<br />

polytechnica do Porto) colleeções quasi completas das plantas offerecidas<br />

em troca pelos sócios.<br />

A Socieda<strong>de</strong> pô<strong>de</strong> e <strong>de</strong>ve entrar em relações com socieda<strong>de</strong>s análogas


243<br />

estrangeiras, algumas das quaes têm ja pedido essas relações. Seria fácil<br />

estabelecer a troca <strong>de</strong> plantas, <strong>de</strong>clarando os sócios as espécies, que po<strong>de</strong>m<br />

ce<strong>de</strong>r, que a direcção da Socieda<strong>de</strong> Broleriana communicaria ás direcções<br />

das outras socieda<strong>de</strong>s e d'elles receberia indicações semelhantes. Muitos<br />

botânicos <strong>de</strong>sejam com egual interesse receber plantas <strong>de</strong> Portugal. A<br />

elles, como ás socieda<strong>de</strong>s po<strong>de</strong>riam os sócios dirigir­se por intermédio da<br />

direcção da Socieda<strong>de</strong> Broteriana e por este meio po<strong>de</strong>riam augmenter<br />

consi<strong>de</strong>rável e utilmente as suas collecções.<br />

Cumpre­me por fim agra<strong>de</strong>cer a todos aquelles que até hoje por diversos<br />

modos me têm auxiliado nos trabalhos da Socieda<strong>de</strong> e espero que estes<br />

serão cada vez mais importantes e cada vez mais dignos da protecção <strong>de</strong><br />

todos.<br />

J. Henriques.<br />

ι


REGULAMENTO DA SOCIEDADE BROTERIANA<br />

Artigo 1.° A Socieda<strong>de</strong> Broteriana, cujo fim é o estudo da Hora portugueza,<br />

promovendo a formação <strong>de</strong> herbarios locaes e dando elementos para<br />

o herbario, cuja conservação está a cargo do pessoal do Jardim Botânico<br />

da Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> Coimbra, é constituída por sócios resi<strong>de</strong>ntes nas diversas<br />

províncias <strong>de</strong> Portugal e colónias.<br />

São duas as classes <strong>de</strong> sócios :<br />

a) Sócios que concorrem unicamente para o herbario central com<br />

qualquer numero <strong>de</strong> plantas e em qualquer epocha do anno ; ou<br />

que <strong>de</strong> qualquer outra forma promovem e auxiliam o estudo da<br />

flora portugueza.<br />

b) Sócios que concorrem para o herbario central e que permutam<br />

entre si as plantas colhidas na região por elles habitada.<br />

Art. 2.° Cada socio <strong>de</strong> segunda classe tem por obrigação remetter até<br />

ao mez <strong>de</strong> novembro <strong>de</strong> cada anno um numero <strong>de</strong> espécies <strong>de</strong> plantas não<br />

inferior a seis e em tantos exemplares, quantos forem os sócios mais quatro.<br />

Art. 3.° Os sócios não <strong>de</strong>vem offerecer para troca plantas que já tenham<br />

sido distribuídas, e é conveniente que cada um annualmente, antes <strong>de</strong> fazer<br />

a remessa, diga quaes são as espécies que pô<strong>de</strong> mandar.<br />

Art. 4-.° Os sócios auxiliarão o estudo geographico das plantas portuguezas,<br />

indicando quaes das espécies já distribuídas vivem nas localida<strong>de</strong>s<br />

por elles exploradas.<br />

Art. 5.° Os exemplares offerecidos serão completos, bem preparados,<br />

e os <strong>de</strong> cada espécie acompanhados d'um rotulo, que indique ; a) o nome<br />

da espécie ; b) o nome do socio que a colheu ; c) a epocha do anno em<br />

que foi colhida ; d) a localida<strong>de</strong> ; e) qualquer indicação util, tal como a<br />

altitu<strong>de</strong>, natureza do terreno, usos locaes da planta, etc.<br />

Art. 6.° Examinadas as plantas e convenientemente <strong>de</strong>terminadas no<br />

Jardim <strong>de</strong> Coimbra, serão distribuídas por todos os sócios, <strong>de</strong> modo que<br />

cada um receberá uma collecção completa das plantas que forem colligidas<br />

por todos, ficando no mesmo Jardim os exemplares que cada um mandar<br />

a mais.<br />

. Art. 7.° As adhesões <strong>de</strong>verão ser communicadas ao director do Jardim


245<br />

Botânico da Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> Coimbra até ao fim <strong>de</strong> março, para que se<br />

possa indicar a tempo aos sócios qual <strong>de</strong>ve ser o numero <strong>de</strong> espécies e <strong>de</strong><br />

exemplares <strong>de</strong> cada espécie, que cada um <strong>de</strong>ve apresentar.<br />

Art. 8.° A direcção do Jardim Botânico fornecerá todos os esclarecimentos<br />

necessários, quer para a preparação, quer para a <strong>de</strong>terminação das<br />

espécies, e proce<strong>de</strong>rá <strong>de</strong> modo, que no mez <strong>de</strong> janeiro se faça a distribuição<br />

das plantas com rótulos impressos.<br />

Art. 9.° A direcção do Jardim Botânico publicará, sob sua redacção<br />

num jornal — Boletim da Socieda<strong>de</strong> Broleriana — os trabalhos da Socieda<strong>de</strong>.<br />

O Boletim será <strong>de</strong> publicação trimestral.<br />

Art. 10.° O producto das assignaturas do Boletim, pagas as <strong>de</strong>spezas<br />

necessárias, será <strong>de</strong>stinado a constituir prémios para os auctores <strong>de</strong> trabalhos<br />

importantes sobre a Hora <strong>de</strong> Portugal ou das colónias.<br />

SÓCIOS NO ANNO DE 1885<br />

Classe Λ<br />

Albuquerque (M. d'), proprietário — Porto.<br />

Almeida (Manuel), agrónomo — Vianna do Castello.<br />

Alves <strong>de</strong> Sá (Dr. Henrique D.), advogado — Lisboa.<br />

Araujo e Castro (J. A), est. da Fac. <strong>de</strong> Philosoph. — Coimbra.<br />

Ayres <strong>de</strong> Gouveia (Dr. J. F.), prof, da Esc. medico­cir. — Porto.<br />

Barbosa (Conselheiro Dr. A. Maria), prof, da Esc. medico­cirurgica, da<br />

Ac. real das Sc. — Lisboa.<br />

Barbosa du Bocage (Conselheiro J. V.), ministro dos negócios estrangeiros,<br />

par do reino, prof. jub. da Escola polyt., da Acad, real das Sc. — Lisboa.<br />

Bensau<strong>de</strong> (Alfredo), prof, <strong>de</strong> mineralogia e geol.—Lisboa.<br />

Burnay (Dr. Ed.), prof, <strong>de</strong> Zool. na Esc. Polytechnica—Lisboa.<br />

Carqueija (Bento), prof, e jornalista—­Porto.<br />

Carvalho Monteiro (Dr. Ant.), naturalista — Lisboa.<br />

Castro Freire (Dr. A. <strong>de</strong>), medico •— Caparica.<br />

Choffat (Paul), geólogo — Lisboa.<br />

Corrêa Barata (Dr. F. Α.), prof, <strong>de</strong> Chimica da Universida<strong>de</strong>, <strong>de</strong>putado<br />

— Lisboa.<br />

Couceiro (Dr. A. <strong>de</strong> Seabra), juiz <strong>de</strong> Direito — Celorico <strong>de</strong> Basto.<br />

Couto e Almeida (Alex. M. do), agrónomo — Beja.


246<br />

Delgado (J. T. Nery), chefe dos trabalhos geológicos em Portugal, da<br />

da Acad, real das Sc.—­Lisboa.<br />

Epiphanio Marques (Dr. J.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Esperança (Viscon<strong>de</strong> da) — Évora.<br />

Estácio da Veiga (S. Ph. Martins), da Ac. real das Sc. — Faro.<br />

Felgueiras (M. .).), estudante <strong>de</strong> Medicina — Porto.<br />

Ferreira Lapa (Conselheiro J. J), prof, e director do Inst. agrícola ; par<br />

do reino; da Acad, real das Sc. — Lisboa.<br />

Ferreira <strong>de</strong> Mattos (Dr. Daniel), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> —<br />

Coimbra.<br />

Ferreira da Silva (Dr. A. J.), prof, <strong>de</strong> Chim. na Acad. polyt. —Porto.<br />

Ficalho (Con<strong>de</strong> <strong>de</strong>), prof, <strong>de</strong> <strong>Botânica</strong> na Esc. polyt. ; director do jardim<br />

bot.; par do reino; da Acad, real das Sc. — Lisboa.<br />

Fronteira e Alorna (Marquez <strong>de</strong>), par do reino— Lisboa.<br />

Galrão (Carlos\ estudante <strong>de</strong> Medicina — Lisboa.<br />

Garrido (Dr. A. <strong>de</strong> M.), prof, <strong>de</strong> Physica na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Geral<strong>de</strong>s (Dr. Α.), prof, <strong>de</strong> Zoolog, na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Gomes Cardoso (Dr. F. <strong>de</strong> Salles), prof, <strong>de</strong> Bot. na Acad. polyt. ?—Porto.<br />

Gomes da Silva (J.), chefe do serviço <strong>de</strong> saú<strong>de</strong> — Macau.<br />

Gonçalves (Dr. M. Amândio), prof, na Acad. polyt. — Porto.<br />

Gonçalves Guimarães (Dr. A. J.), prof, <strong>de</strong> Mineralog. e Geol. na Universida<strong>de</strong>—<br />

Coimbra.<br />

Leitão (Arthur), agrónomo — Aveiro.<br />

Lima (Conselheiro S. B.), prof, no Inst. agric ; director geral da Agric.<br />

commerc. e industr.; da Acad. real das Sc.—Lisboa.<br />

Lima (Dr. W. Pereira), prof, na Acad. polyt.; do Conselho <strong>de</strong> Instr. publ.;<br />

<strong>de</strong>putado — Porto.<br />

Loureiro (Franc), conductor florestal — Bussaco.<br />

Machado Guimarães (Dr. Bernardino), prof, <strong>de</strong> Anthropologia na Universida<strong>de</strong>;<br />

do Conselho superior <strong>de</strong> Instr. publ.; <strong>de</strong>putado—Lisboa.<br />

Magalhães Lima (J. <strong>de</strong>) — Aveiro.<br />

Manuel Vaz (P." Franc), vigário geral em — S. Thomé.<br />

Mello Breyner (D. Luiz <strong>de</strong>), director do jardim real d'Ajuda — Lisboa.<br />

Mendia (H. <strong>de</strong> C. Mattos e), prof, no Instituto agrícola — Lisboa.<br />

Mirabeau (Dr. B. A. <strong>de</strong> Serra), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> —<br />

Coimbra.<br />

Moller (A. F.), inspector do jard. bot. <strong>de</strong> Coimbra — Coimbra.<br />

Nautet Monteiro (D. J.) — Almada.<br />

Newton (Francisco), naturalista viajante — S. Thomé.<br />

Newton (Isaac), negociante — Porto.<br />

Oliveira Simões (J. Zugte d'), engenheiro — Lisboa.<br />

Urnellas (Henrique V. cie), medico—Funchal.


Padrão (Dr. Aff. Moreira), medico — Batalha.<br />

Paulino d'Oliveira (Dr. M.), prof, <strong>de</strong> Chimica na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Pereira da Costa (Dr. L.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Perestrello (Sebastião), proprietário — Lisboa.<br />

Philomeno da Camara (Dr.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Pimentel e Mello (Dr. Fernando Α.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> ;<br />

par do Reino — Coimbra.<br />

Ramalho (A. Gomes), agrónomo — Évora.<br />

Roberto da Silva (P.), engenheiro florestal — Lisboa.<br />

Rodrigues (Dr. J. Julio), prof, <strong>de</strong> Chim. na Esc. Polyt. ; da Acad, real<br />

das Sc. — Lisboa.<br />

Rodrigues <strong>de</strong> Gusmão Junior (F. Α.), estudante <strong>de</strong> Medicina — Porto.<br />

Rodrigues <strong>de</strong> Moraes (M.), inspect, dos trabalhos anti­phylloxericos—<br />

Porto.<br />

Saldanha (D. José <strong>de</strong>), proprietário — Lisboa.<br />

Santos Viegas (Dr. A. dos), prof, <strong>de</strong> Phys. da Universida<strong>de</strong>; par do Reino;<br />

da Acad, real das Sc. — Coimbra.<br />

Sequeira (Ed.), estudante <strong>de</strong> Medicina — Porto.<br />

Silva e Castro (J ), conchiliologista — Villa Nova <strong>de</strong> Famalicão.<br />

Simões <strong>de</strong> Carvalho (Dr. J. Α.), prof. jub. da Fac. <strong>de</strong> Phil, da Universisida<strong>de</strong>>—Coimbra.<br />

Sousa Gomes (Dr. F. J. <strong>de</strong>), prof, na Fac. <strong>de</strong> Phil, na Universida<strong>de</strong> —<br />

Coimbra.<br />

Sousa Martins (J. F. <strong>de</strong>), prof, na Eschola medico­cirurgica ; da Acad.<br />

real das Sc. — Lisboa.<br />

Sousa'Nazareth (Dr. J. A. <strong>de</strong>), medico e prep, <strong>de</strong> Histologia na Universida<strong>de</strong><br />

— Coimbra.<br />

Sousa Refoios (Dr. J. Α.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Tait (Alfredo), negociante — Porto.<br />

Tait (Guilherme), negociante — Porto.<br />

Tavares (Carlos), prof, da Esc. medico­cirurgica — Lisboa.<br />

Teixeira Bastos (Dr. H ), prof, da Fac. <strong>de</strong> Philosopliia na Universida<strong>de</strong><br />

— Coimbra.<br />

Tourrette (Ad.) — Agen (França).<br />

Urbino <strong>de</strong> Freitas (Dr. Vicente), prof, da Esc. medico­cirurgica — Porto.<br />

Valente (Alv. R.), proprietário — Porto.<br />

Classe 13<br />

Dr. Antonio Venâncio d'Oliveira David (V. D.) — Lisboa.<br />

Aarão F. <strong>de</strong> Lacerda (A.) — Lamego.


248<br />

Antonio Xavier Pereira Coutinho (P. C.) — Lisboa.<br />

Antonio Ricardo da Cunha (H. C.)—Lisboa.<br />

Augusto Goltz <strong>de</strong> Carvalho (Gltz.)— Buarcos.<br />

Bruno T. Carreiro (B. C.) — Ponta Delgada.<br />

Carlos <strong>de</strong> S. Pimentel (S. P.) — Marinha Gran<strong>de</strong>.<br />

Duarte L. Pereira da Silva (D. L.)— Porto.<br />

Edwin J. Johnston (E. J.) — Porto.<br />

Ρ. β<br />

Francisco Manuel Vaz (Vaz) — Sernache do Bom Jardim.<br />

Dr. F. Miranda da Costa Lobo (C. L.) —Coimbra.<br />

João <strong>de</strong> Mendonça (J. M.) — Lisboa.<br />

Joaquim C. Barbosa (C. B.) — Porto.<br />

José d'Ascensão Guimarães (A. G.) — Lisboa.<br />

J. Barros e Cunha (B.) — Coimbra.<br />

J. Joaquim Perez (J. P.) — Lisboa.<br />

J. Perestrello <strong>de</strong> V. e Sousa (P. V.) — Lisboa.<br />

Julio Daveau (J. D.) — Lisboa.<br />

D. Sophia Rosa da Silva (S.) — Lisboa.<br />

Encarregado da revisão e <strong>de</strong>terminação das plantas<br />

Dr. Joaquim <strong>de</strong> Mariz, naturalista adjuncto.<br />

Redactor do Boletim<br />

Dr. Julio A. Henriques, director do jard. boi. da Universida<strong>de</strong> e prof,<br />

<strong>de</strong> Bot.


24-9<br />

LIVROS Ε JOItNAES QUE TROCAM COM O <strong>BOLETIM</strong><br />

Michelia—Commcntarium Mycologiae Ltalicae, curante P. A. Saccardo.<br />

Patavii 1877­85.<br />

Bulletin <strong>de</strong>s traveaux <strong>de</strong> la Société Botanique <strong>de</strong> Geneve. Geneve 1884.<br />

Bulletin <strong>de</strong> la Société royal <strong>de</strong> Botanique <strong>de</strong> Belgique. Bruxellas 1884.<br />

Defeza da Dosimetria ou a reforma do dr. Burggraeve, por J. A. d'Oliveira<br />

Castro. Porto 1884.<br />

Plantas Romaniae hucusque cognitas enumerat Augustus Kanitz. Clandiopoli<br />

1879.<br />

Mémoires <strong>de</strong> la Société nationale <strong>de</strong>s Sciences Naturelles et Mathématiques <strong>de</strong><br />

Cherbourg. Paris 1877.<br />

Société nationale <strong>de</strong>s Sciences Naturelles <strong>de</strong> Cherbourg. Compte rendu. Cherbourb<br />

1877.<br />

Enumeratio plantarum phanerogamicarum districtus quondam Naszodiensis ;<br />

auctore Floriano Porcius. Claudiopoli 1878.<br />

Catalogus Cormophytorum et Authophytorum Serbiae, Bosniae, Hercegovinae,<br />

Montis Scodri, Albaniae, hucusque cognitorum compilaverunt<br />

Paulus Ascherson et Augustus Kanitz. Claudiopoli 1877.<br />

^lcia Horti Petropolitani. 1884.<br />

Annuario <strong>de</strong>i Instituto Botânico di Borna, redatto <strong>de</strong>l prof. Ramualdo Pirptta.<br />

Milano 1884­85.<br />

Beliquiae Grisebachianae. Flora Europaea, fragmentum auctore Augusto<br />

Grisebach. Londini 1882.<br />

Estraltos dal Nuovo Giornale Botânico Italiano, per F. Caruel. 1879­82.<br />

Theodori Varuelii illustratio in horto siccum Andreae Caesalpini, FIorentiae<br />

1868.<br />

Separat­Abdruck aus Engler's botanischen Jahrbuchern (Pensées sur la taxinomie<br />

botanique, par T. Caruel). Leipzig 1883.<br />

Pensieri sulla Tassinomia <strong>Botânica</strong>. Memoria <strong>de</strong>l socio Theodoro Caruel.<br />

. Roma 1882.<br />

Statistica botânica d'ella Toscana, per Theodoro Caruel. Firenze 1871.<br />

Les collections botaniques du Musée royal <strong>de</strong> Florence, par Philippe Parlatore.<br />

Florence 1884.<br />

La morfologia végétale, exposta da T. Caruel. Pisa 1878.<br />

17


250<br />

Verhandungen <strong>de</strong>s naturhistorischen Vereins <strong>de</strong>r preussischen Rheinlan<strong>de</strong> und<br />

Westfalens. Dr. C. J. Andrä.<br />

Le Naturaliste. Paris 1884-85<br />

Feuille <strong>de</strong>s jeunes Naturalistes. Mulhouse 1884-85.<br />

Botaniska Notiser för ar 1883-85; C. Nordstedt. Lund.<br />

Nuoco giornale botânico italiano, direct. T. Caruel. Firenza 1883-85.<br />

Revista scientifica, publicada pela Socieda<strong>de</strong> Atheneu do Porto, 1885.<br />

Bulletin of the Torrey Botanical Club. New York 1884-85.<br />

A Sau<strong>de</strong> Publica, hebdomadario <strong>de</strong> hygiene. Porto 1883.<br />

Revista Hortícola Andaluza, Martin, Giraud y Ghersi. Cadiz 1885.<br />

Gazeta Agrícola. Santarém 1885.<br />

Deutsche botanische Monatsschrift, von prof. dr. J. Leimbach zu Son<strong>de</strong>rshausen.<br />

Bielefeld 1885.·<br />

Magyar Novénytani Lapok, szerkeszti és kiadja Kanilz Agost Kolozsvart<br />

1877-84.<br />

Revue <strong>de</strong> Rotanique. Gers. 1884-85.<br />

Revista <strong>de</strong> medicina dosimetrica, redact. A. J. d'Oliveira Castro. Porto 1885.<br />

Botanisk tidsskrift. Société Botanique <strong>de</strong> Copenhague. 1884.<br />

Société Botanique <strong>de</strong> Lyon, Bulletin trimestriel. Lyon 1885.<br />

Hedwigia; Organ für speciale Kryplogamenkund nebst Bepertorium für<br />

knjptogamische Literatur. Dr. Georg Winter.<br />

Annales <strong>de</strong>s sciences naturelles <strong>de</strong> Bor<strong>de</strong>aux et du Sud-Ouest.


251<br />

EXPLICAÇÃO DAS ESTAMPAS<br />

Est. II. — 1. Rottboellia agropiroi<strong>de</strong>s Hack. gr. nat.)<br />

a) parte da espiga ; b) espicula pedicellada ; c) junta do<br />

rachis (augm.<br />

2. R. Rylache Hack. (1/2 gr. nat.)<br />

a) parte da espiga ; 6) espicula pedicellada ; c) gluma da<br />

espicula § (augm. 4/1).<br />

3. Andropogon poecilotrichus Hack. (1/2 gr. nat.)<br />

4. A. Newtonii Hack.<br />

α) pedúnculo da espicula Ç (6/1); I. II, IVglumellas (4/1);<br />

6) gluma l.' a<br />

da espicula J (4/1)­<br />

Est. III.— 1. Armeria Willkomii (gr. nat.)<br />

a) cálix e pétala; b) invólucro; c) folha exterior; d) secção<br />

da folha interior (c e d augm.)<br />

2. íris Boissieri, (1/2 gr. nat.)<br />

a) flôr ; b) terminação do estilete ; c) folha exterior do<br />

periantho com um estame (gr. nat.)


Estil.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!