27.02.2013 Views

BOLETIM ANNUAL - Biblioteca Digital de Botânica - Universidade ...

BOLETIM ANNUAL - Biblioteca Digital de Botânica - Universidade ...

BOLETIM ANNUAL - Biblioteca Digital de Botânica - Universidade ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

SOCIEDADE BROTERIANA<br />

<strong>BOLETIM</strong> <strong>ANNUAL</strong><br />

III<br />

1884<br />

COIMBRA<br />

IMPRENSA DA UNIVERSIDADE<br />

1885


A Socieda<strong>de</strong> Broteriana felizmente não tem <strong>de</strong>ixado <strong>de</strong> trabalhar, e faz<br />

n'este anno a quinta distribuição <strong>de</strong> plantas, algumas das quaes novas para<br />

a flora portugueza.<br />

O Boletim, repositório dos trabalhos dos sócios, entra no terceiro anno<br />

<strong>de</strong> publicação. Como nos annos anteriores, fará conhecer elementos impor­<br />

tantes para o estudo da flora lusitana ; dará a continuação do catalogo<br />

das plantas <strong>de</strong> Macau, e talvez, — se o tempo nos não faltar — o catalogo<br />

<strong>de</strong> plantas colhidas na província d'Angola pelo sr. F. Newton e pelos ex­<br />

ploradores Capello e Ivens, e d'algumas colhidas em Bolama pelo socio<br />

Manuel Rodrigues <strong>de</strong> Carvalho.<br />

Procurarei tornar o Boletim bastante interessante, para que continue a<br />

merecer o acolhimento benevolo que pelos homens competentes foi dis­<br />

pensado aos primeiros fascículos publicados.<br />

Coimbra, Jardim Botânico, <strong>de</strong>zembro <strong>de</strong> 1884.<br />

J. A. Henriques.


EUPHORBIACÉES<br />

D U PORTUGAL<br />

par J. Daveau.<br />

1." PARTIE<br />

I. — Introduction<br />

Depuis Brotero, qui publiait son «Flora Lusitanica» em 1804, les Euphorbiacées<br />

portugaises n'avaient été l'objet d'aucun travail spécial, bien que,<br />

par suite <strong>de</strong> recherches postérieures, le nombre <strong>de</strong>s espèces décrites par<br />

ce botaniste se soit trouvé augmenté <strong>de</strong> plus du tiers. En présentant<br />

aujourd'hui une étu<strong>de</strong> sur cette famille, étu<strong>de</strong> limitée aux espèces croissant<br />

spontanément en Portugal, notre but a été <strong>de</strong> réunir les documents publiés<br />

ou recueillis, <strong>de</strong>puis Grisley, Tournefort et Brotero afin d'en former un<br />

«essai monographique» pour lequel nous sollicitons la bienveillante indulgence<br />

<strong>de</strong>s botanistes.<br />

Parmi les matériaux dont nous nous sommes servi dans le cours <strong>de</strong> ce<br />

travail nous citerons en premier lieu l'herbier <strong>de</strong> l'Ecole Polytechnique <strong>de</strong><br />

Lisbonne, que M. r<br />

le comte <strong>de</strong> Ficalho, directeur <strong>de</strong> la Section Botanique<br />

voulut bien nous autoriser à étudier. Cet herbier, déjà fort important, est<br />

composé en gran<strong>de</strong> partie <strong>de</strong>s récoltes faites par le dr. F. Welwitsch<br />

pendant 12 années (1840 à 1832) et <strong>de</strong> celles initiées en 1877 par<br />

M. r<br />

le comte <strong>de</strong> Ficalho, continuées <strong>de</strong>puis sans interruption. Nous noterons<br />

ensuite l'herbier <strong>de</strong> l'Université <strong>de</strong> Coimbre, mis gracieusement à notre<br />

disposition par le dr. Julio Henriques, et enfin différentes plantes, provenant<br />

d'herbiers particuliers, qui nous ont été obligeamment communiquées par


6<br />

M. M. Edwin Johnston, do Porto ; Adolpho F. Moller, <strong>de</strong> Coimbre ; A. Pereira<br />

Coutinho et Jacintho Pedro Gomes, <strong>de</strong> Lisbonne et José d'Ascensào<br />

Guimarães, <strong>de</strong> Faro.<br />

A ces éléments déjà importants nous ajouterons l'herbier <strong>de</strong> la région<br />

méditerranéenne composé par M. r<br />

Willkomm, qui a servi <strong>de</strong> base au<br />

«Prodromus florae Hispanicae» et qui est aujourd'hui la propriété <strong>de</strong><br />

l'Université <strong>de</strong> Coimbre. Cet herbier nous à été, on le comprend, très<br />

utile pour la comparaison et l'i<strong>de</strong>ntification <strong>de</strong>s espèces ou variétés <strong>de</strong> notre<br />

flore, avec celles <strong>de</strong>s pays <strong>de</strong> la même région.<br />

Voici en outre l'énumération, par ordre chronologique, <strong>de</strong>s ouvrages<br />

dans lesquels sont notées quelques espèces d'Euphorbiacées appartenant à<br />

la flore portugaise, ou tout au moins données comme telles.<br />

— Tournefort (Joseph Pitton <strong>de</strong>). Topographia botânica, 1689 (manuscript).<br />

— Nous ne connaissons <strong>de</strong> ce manuscrit que les fragments relatifs aux<br />

excursions <strong>de</strong> ce botaniste dans la Serra da Estrella, qui ont été publiés<br />

par M. r<br />

le dr. J. Henriques dans le «Relatório <strong>de</strong> <strong>Botânica</strong>» (Expédition<br />

à Serra da Estrella — Lisbonne, 1883). Une seule Euphorbiacée s'y trouve<br />

citée: Tithymalus oleœ folio glauco, exquisite triangularis. Si l'on rapproche<br />

ces caractères et la coïnci<strong>de</strong>nce <strong>de</strong> l'habitat <strong>de</strong> ceux <strong>de</strong> l'E. Broleri nob.<br />

(E. Myrsinites Brot, non L.), on verra qu'il y a <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s probabilités,<br />

sinon certitu<strong>de</strong>, pour que la plante <strong>de</strong> Tournefort soit la même que celle<br />

trouvée plus tard et décrite par Brotero.<br />

Institutiones rei herbariae edit. III. Paris. — 3 vol., 1719.<br />

—Parmi les nombreuses espèces d'Euphorbiacées énumérées dans ce<br />

travail une seule nous a paru se rapporter sans contestation à la flore<br />

portugaise: Tithymalus lusitanicus latifolius, fructu exquisite triangularis<br />

(pag. 87). Il s'agit probablement ici <strong>de</strong> la même espèce que celle citée<br />

dans la «Topographia»; la première partie <strong>de</strong> la diagnose diffère, mais<br />

Tournefort aura été amené à cette modification par la nécessité <strong>de</strong> distinguer<br />

la plante lusitanienne, d'une autre espèce, française, qu'il appelle<br />

Tithymalus olei folia glauca, narbonensis.<br />

— D. Van<strong>de</strong>lM. Virid. Grisley lusit. Linnianis nominibus illustratum.—<br />

1 vol. in-12. Olyssipon. 1789. On trouve dans cet opuscule, auquel le<br />

«Yiridarium lusitanicum» a servi <strong>de</strong> base, 10 espèces d'Euphorbia et 3<br />

espèces <strong>de</strong> Mercurialis, parmi lesquelles nous citerons :<br />

Tithymalus charadas (E. Charadas L.)<br />

» charadas palustris (E. pubescens Vahl.)<br />

» platyphyllos palustris (E. pubescens Vahl. var.l)


Tithymalus paralïas she marinus (E. Paralias L.)<br />

» helioscopius latifolius tertius 1<br />

(E. helioscopia L.)<br />

Mercurialis mas. et foemina (M. annua L.)<br />

7<br />

Les autres espèces ne peuvent être rapportées à celles actuellement<br />

connues.<br />

— Domingos Van<strong>de</strong>lli. Florae lusitaniae et Brasiliensis specimen.—Gonimb.<br />

I vol. in­8.°, 1788. — Cet auteur cite à la page 31 les 12 espèces à'Euphorbia<br />

qui suivent : E. Peplis, E. falcata, E. Peplus, E. exígua, E. terracina,<br />

Ê. portlandica, E. helioscopia, E. serrata, E. pilosa (probab. E.<br />

pubescens), E. Esula, E. palustris (prob. E. pubescens var.).<br />

Saufl'JS 1<br />

. Esula qui n'a pas été retrouvée et qu'il est impossible par conséquent<br />

<strong>de</strong> rapporter aujourd'hui à une espèce connue et les E. falcata et<br />

E. portlandica, les autres sont décrites dans le «Flora lusitanica» (\'E. terracina<br />

sous le nom d'E. seticornis).<br />

— Brotero (Felix <strong>de</strong> Avellar). Flora lusitanica, 2 vol. in­8.° — Olyssipon.<br />

1804. — Brotero énumère 23 espèces d'Euphorbiacées dont: 17 Euphorbia<br />

(Vol. II, pag. 309­320), 4 Mercurialk (Vol. II, pag. 51­52),<br />

1 Croznphora (sub. Croton II, pag. 44) et 1 Securinega (sub. Rhamnus<br />

buxifolius Poir (Vol. I, pag. 301). A part quelques rares exceptions, les<br />

espèces sont longuement et clairement décrites; notons comme nouvelles<br />

VE. ptericocca et \'E. Myrsinites Brot, non L. (E. Broteri nob.)<br />

Une autre espèce \'E. carniolica reste douteuse, comme on le verra à la<br />

note qui suit YE. baetica Boiss. Malgré ses lacunes inévitables la Flore <strong>de</strong><br />

Brotero n'a rien perdu <strong>de</strong> son importance et sera toujours pour les botanistes<br />

portugais un <strong>de</strong>s gui<strong>de</strong>s les plus sûrs.<br />

Phytographia Lusitaniae selectior, 2 γοΐ. Olyssip. 1816.—<br />

L'E. ptericocca s'y trouve décrite ej; figurée (vol. I, page 186, fig. 76).<br />

— Boissier (Edmond). Voyage botanique dans le midi <strong>de</strong> l'Espagne pendant<br />

l'année 1837. 2 vol. Paris 1839-45. — Les Mercurialis tomentosa L. et M.<br />

flmbiguah. y sont citées d'après le «Flora lusitanica» ainsi que les Euphorbia<br />

serrata L., E. nicœensis Ail. (cette <strong>de</strong>rnière comme synonyme <strong>de</strong> ΙΈ. Myrsinites<br />

Brot.), E. pubescens Vahl (E. pilosa Brot.)<br />

— Boissier et Beuter. Pugillus plantarum novarum Africae borealis, His-<br />

1<br />

Brotero rapporte cette espèce à son E. pterococca. (Phytographia lusitanica I,<br />

pag. 187).


8<br />

paniaeque australis. Genovae 1852. — Ces auteurs décrivent une espèce<br />

nouvelle, spéciale au Portugal, YE. Welwitschii Boiss et Reut. (pag. 108).<br />

—Boissier (Edmond). Diagnoses plantarum orientalium novarum etc. Lipsiae,<br />

Parisii, Neocomi —1842-1854. — Une espèce nouvelle, spéciale à<br />

î'Estremadure portugaise, y est décrite (E. transtagana Boiss, ser. 2, fase. IV,<br />

page 88).<br />

— Grenier & Godron. Flore <strong>de</strong> France, 3 vol. Paris, 1848-55. — Citent<br />

du Portugal les Euphorbia ptericocca Brot, E. pubescens Vahl, E. nicœensis<br />

Ail. ; et Mercurialis ambigua L.<br />

— Nyman (C. F.). Sylloge florae Europae, Oerebroae — 1854-1855.—<br />

Cet ouvrage mentionne 17 espèces du genre Euphorbia, comme indigènes<br />

en Portugal. — L. E. epithymo<strong>de</strong>s Brot, y est citée comme synonyme <strong>de</strong><br />

1Έ. verrucosa. Les Colmeiroa buxifolia (Securinega), Croton tinctorium<br />

(Crozophora) et 3 espèces <strong>de</strong> Mercurialis y sont également indiquées.<br />

— Lange (John.). Pugillus plantarum imprimis hispaniarum etc. Hafniae<br />

—1860. — On trouve dans ce catalogue la <strong>de</strong>scription d'une espèce nouvelle<br />

YEuphorbia tetraceras Lge qui habiterait le N. du Portugal près <strong>de</strong><br />

Valença sur le Minho. M. r<br />

Lange cite encore en Alemtejo d'après Schousboë<br />

YE. androsaemifolia Vahl, qui n'a pas été retrouvée.<br />

— De CandoIIe. Prodromus systema naturalis regni vegetabilis, vol. I a<br />

XVII. 1862-1866.—Vol. XV pars poster, fase. I. Euphorbiae-auct.<br />

Boissier. — L'auteur cite 23 espèces d'Euphorbia provenant <strong>de</strong> localités<br />

portugaises. L'E. uliginosa Welw., y est décrite pour le première fois<br />

L'E. imbricata Vahl, citée d'après l'auteur lui-même n'a pas été retrouvée<br />

<strong>de</strong>puis.<br />

— Vol. XV pars poster, fase. II. — Auct. F. Müller. La Securinega<br />

buxifolia y est indiquée comme plante habitant le Portugal ainsi que les<br />

Mercurialis elliptica Lamk (d'après Welwitsch) et M. ambigua L. (d'après<br />

Brotero).<br />

— Nyman (C. F.). Supplementum sylloge florae Europeae. — Oerebroae<br />

1865. — 4 autres espèces y sont relatées; E. androsaemifolia Vahl (d'après<br />

DC. Prodr.), E. baetica Boiss, E. transtagana Boiss et E. lusitanica Steud.<br />

Nyman rectifie l'opinion émise dans le Sylloge à propos <strong>de</strong> YE. epithymoi<strong>de</strong>s<br />

Brot qu'il rapporte d'après Steu<strong>de</strong>l. (Nomcnclator bot. edit II,<br />

pag. 613) à YE. lusitanica Steud.


9<br />

— M. Willkomm & J. Lange. Prodromus florae Hispanicae.— Stuttgartiae,<br />

3 vol. 1861-1880. M. r<br />

Lange attribue au Portugal 26 espèces d'Euphorbiacées<br />

dont 24 appartiennent au genre Euphorbia, 1 au genre Securinega,<br />

1 au genre Mercurialis.<br />

— Edwin Johnston. Breves apontamentos para a flora phanerogamica do<br />

Porto.—Euphorbiaceae (Publiées dans la «Revista da Socieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> Instrucção<br />

do Porto», n.° 5. Maio— 1882.) Quoique l'auteur n'ait eu en vue<br />

que les plantes <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> Porto on trouve dans cette notice l'indication<br />

<strong>de</strong>s Euphorbia Peplis L., E. helioscopia L., E. sylvatica Willd., E.<br />

segetalis L., E. Paralias L. et Mercurialis annua L.<br />

En outre <strong>de</strong>s ouvrages énoncés ci—<strong>de</strong>ssus, nous mentionnerons les suivants<br />

cités à divers titres dans le cours <strong>de</strong> cette étu<strong>de</strong> :<br />

— Linné. — Species plantarum, 3 vol. Vindob., 1764.<br />

— Allioni.—Flora Pe<strong>de</strong>montana, 3 vol. Taurin., 1785.<br />

— Cavanilles.—Icônes et <strong>de</strong>scriptio plantarum, etc., 6 vol. Madrid,<br />

1791-1801.<br />

— Duby. — Botanicon gallicum, 2 vol. Paris, 1798.<br />

— Desfontaines. — Flora Atlântica, 2 vol. Paris, 1798-1800.<br />

— Munby. —Flore <strong>de</strong> l'Algérie, 1 vol. 1847.<br />

— r Reichenbach. — ícones florae Germanicae etHelveticae, XXYOI. Lipsiae,<br />

1834-1861.<br />

— Cosson (E.). —Notes sur quelques plantes nouvelles, critiques ou rares<br />

du midi <strong>de</strong> l'Espagne, 1-3, Paris, 1849-1852.<br />

— Cutanda. — Flora <strong>de</strong> Madrid y su província, 1 vol. Madrid, 1861.<br />

— Loscos y Pardo. — Serie imperfecta <strong>de</strong> las plantas aragoneses, Alcaniz,<br />

1 vol. 1866-1867.<br />

— Pariatore. — Flora itálica, 5 vol. Firenze, 1872.<br />

— Ball. (J.). — Spicilegium florae Marocanae («Journal of the Linnean<br />

Society», vol. VI, n.° 93. London, 1877.<br />

Tout en conservant l'ordre suivi par M. M. Boissier et Müller dans le<br />

et par M. M. Lange et Willkomm dans leur travail sur la flore<br />

Prodromus 1<br />

1<br />

De Gandolle — Prodrom. Syst. nat. etc. Vol. XV pars. post. sect. I et II.


10<br />

espagnole ordre qui nous a paru en harmonie avec les affinités naturelles<br />

<strong>de</strong>s espèces, nous avons adopté les divisions proposées par Roeper 2<br />

en<br />

tenant compte, toutefois, <strong>de</strong>s modifications apportées par les étu<strong>de</strong>s récentes.<br />

Tels sont les gui<strong>de</strong>s que nous avons suivis pour sectionner le genre Euphorbia<br />

en petits groupes naturels, lesquels sont basés du reste sur <strong>de</strong>s<br />

caractères généralement admis: la forme <strong>de</strong>s glan<strong>de</strong>s, l'aspect <strong>de</strong>s capsules<br />

ou du testa <strong>de</strong>s graines etc. Ces divisions nous ont paru nécessaires pour<br />

éviter la confusion d'un grand tableau dichotomique général.<br />

Nous avons donc cherché à obvier à cet inconvénient, par la construction<br />

<strong>de</strong> petits tableaux pour chacune <strong>de</strong>s subdivisions ; les espèces y sont<br />

placées d'après leurs affinités naturelles. Outre qu'ils offrent aux botanistes<br />

expérimentés un moyen <strong>de</strong> contrôler les espèces ces clefs analytiques ont<br />

surtout pour but <strong>de</strong> faciliter l'étu<strong>de</strong> et la classification <strong>de</strong> leurs récoltes, à<br />

ceux, qui, herborisant en Portugal, possè<strong>de</strong>nt quelques notions d'organographie<br />

végétale. Il sera facile <strong>de</strong> remédier à la concision forcée <strong>de</strong>s<br />

phrases analytiques en se reportant aux ouvrages, figures, ou exsiccata<br />

énumérés après le nom <strong>de</strong> chaque espèce. Ces documents n'ont été cités<br />

du reste, qu'après une vérification attentive.<br />

Cette étu<strong>de</strong> est limitée aux plantes spontanées ou qui nous ont paru<br />

telles, nous avons réservé pour une note spéciale celles qui, introduites<br />

<strong>de</strong>puis plus ou moins longtemps en Portugal, semblent y être naturalisées 3<br />

.<br />

II — Distrlbntion géograplxiqixe<br />

La famille <strong>de</strong>s Euphorbiacées est représentée sur le globe par 200<br />

1<br />

Villkomm & Lange — Prodrom, florae Hispan. Vol. Ill, page 487.<br />

2<br />

Duby — Botanicon gallicum, page 412.<br />

3<br />

Outre les Bicins, qui d'après M. De Candolle sont indigènes <strong>de</strong> l'Afrique tropieale<br />

on observe encore dans les jardins diverses espèces d'Euphorbiacées exotiques<br />

qu'il nous parait intéressant d'énumérer, parce qu'elles peuvent donner une légère<br />

idée climatologique du pays. Les plus répandues parmi les Euphorbes sont : les E.<br />

(Poinsettia) pulcherrima Willd. originaire du Mexique et du Guatemala, YE. splen<strong>de</strong>ns<br />

Bojer, <strong>de</strong> Madagascar et presque toutes les espèces à port cactiforme, <strong>de</strong>s Canaries,<br />

du Maroc, <strong>de</strong> l'Afrique australe, <strong>de</strong> l'Abyssinie, <strong>de</strong> l'Egypte, etc. Entr'autres nous<br />

citerons comme particulièrement rustiques sous <strong>de</strong> climat <strong>de</strong> Lisbonne les E. canariensis<br />

L., E. neriifolia L., E. polygona Haw., E. antiquorum L., E. abyssinica Baeusch,<br />

E. caput medusae L., E. anacantha Ait. E. ofjicinarum L., E. resinifera, etc., et dans<br />

d'autres sections <strong>de</strong> ce genre, les E. mellifera Ait, E. atropurpurea Brouss., E. Piscatória<br />

Ait, etc. Le Stillingia sebifera <strong>de</strong> la Chine; le Baloghia lúcida Endl. <strong>de</strong> l'Ile Norfolk;<br />

YA<strong>de</strong>nopeltis CoUiguaja Bert, du Chili; le Jatroplia Janipha L. <strong>de</strong> l'Amérique méridionale<br />

ne souffrent aucunement sous ce climat, les <strong>de</strong>ux <strong>de</strong>rnières espèces donnent <strong>de</strong> très<br />

bonnes graines et se ressèment d'elles mêmes dans les plates ban<strong>de</strong>s du Jardin botanique,<br />

ainsi que le petit Phyllanthus Niruri L.


li<br />

genres environ, presque tous habitant les tropiques et dont 5 seulement<br />

sont indigènes <strong>de</strong> l'Europe.<br />

Le Portugal ne possè<strong>de</strong> que 4 <strong>de</strong> ces genres, représentés par 39 espèces,<br />

qui se répartissent ainsi :<br />

l. er<br />

2. eme<br />

3. eme<br />

4 ème<br />

genre — Euphorbia 33 espèces<br />

„ — Securinega 1 »<br />

„ — Crozophora 1 »<br />

, — Mercurialis....... 4 »<br />

Total 39 »<br />

Le 5. éme<br />

genre indigène en Europe, l'Anärachne, habite le sud <strong>de</strong> l'Espagne<br />

et l'Europe austro-orientale mais n'a pas été jusqu'ici rencontré en<br />

Portugal. On l'observe toutefois dans l'Asie occi<strong>de</strong>ntale et l'Afrique boréale.<br />

Je passe à <strong>de</strong>ssein sous silence le genre Ricinus indigène <strong>de</strong> l'Afrique<br />

tropicale et seulement naturalisé en Portugal.<br />

Situé à l'extrémité austro-occi<strong>de</strong>ntale <strong>de</strong> l'Europe, vers la limite ouest<br />

du domaine atlantico-méditerranéen, le Portugal <strong>de</strong>vait nécessairement<br />

possé<strong>de</strong>r une flore conservant une certaine originalité, tout en ayant une<br />

gran<strong>de</strong> analogie avec celle <strong>de</strong>s pays avoisinants.<br />

On verra en effet, par le tableau ci-après, que les Euphorbiacées portugaises<br />

diffèrent peu <strong>de</strong> celles <strong>de</strong> l'Espagne; puisque sur 39 espèces que<br />

possè<strong>de</strong> le Portugal 4 seulement lui sont spéciales et 35 sont communes à<br />

la flore <strong>de</strong>s <strong>de</strong>ux pays.<br />

De plus 25 espèces existent également dans la France méridionale, 15<br />

dans le Maroc, et 15 en Algérie. C'est ce qu'on peut voir exposé dans le<br />

tableau ci-<strong>de</strong>ssous.<br />

A. Espèces indigènes.<br />

B. Espèces en commun avec le Portugal.


12<br />

Les 4 espèces d'Euphorbia spéciales au Portugal sont les suivantes: E.<br />

uliginosa Welw., E. transtagana Boiss, E. Broten Dav., E. Welwitschii<br />

Boiss et Reut.<br />

L'E. uliginosa s'écarte peu du littoral ; découverte premièrement par<br />

Wehvitsch à Villa Noya <strong>de</strong> Milfontes et aux abords <strong>de</strong> la Lagoa d'Obidos,<br />

on l'a retrouvée <strong>de</strong>puis à Granja et Villa Nova <strong>de</strong> Gaia près Porto et à<br />

Ourentã. M. r<br />

Lange (Pug. IV, p. 321) l'indique dans la Gallice, mais avec<br />

doute.<br />

L'habitat <strong>de</strong> YE. transtagana est circonscrit dans un rayon <strong>de</strong> quelques<br />

lieues. Cette espèce est surtout abondante dans la presqu'île <strong>de</strong> Sétubal<br />

entre le Tage et le Sa<strong>de</strong>, dans les sables quartzeux. Cependant quelques<br />

individus sporadiques apparaissent au nord et au sud <strong>de</strong> cette presqu'île.<br />

L'E. Broten habite la serra <strong>de</strong> Bragança dans la province <strong>de</strong> Traz os<br />

Montes ainsi que la base <strong>de</strong> la Serra da Estrella près Manteigas et Covilhã<br />

dans la Beira.<br />

L'E. Welwitschii se plaît sur les collines pierreuses et calcaires <strong>de</strong> l'Estramadure.<br />

Elle croît en abondance dans les collines calcaires avoisinant<br />

Bellas qui se prolongent vers le nord ; dans la Serra da Arrábida au sud<br />

du Tage ; enfin quelques rares exemplaires apparaissent aux environs <strong>de</strong><br />

Portalegre en Alemtejo.<br />

L'habitat <strong>de</strong>s espèces péninsulaires est assez nettement délimité en<br />

Portugal. D'après M. Lange YE. tetraceras croîtrait aux environs <strong>de</strong> Valença<br />

sur la rive gauche du Minho.<br />

L'E. madritensis a été observée à la fois dans la région montagneuse du<br />

nord (Caldas <strong>de</strong> Moledo, Regoa), et sur celle <strong>de</strong> l'est ou elle est très<br />

abondante (Castello Branco).<br />

D'autres espèces appartenant aussi à la flore algérienne sont confinées<br />

dans le sud du pays ; telles sont : YE. medicaginea qui abon<strong>de</strong> dans les<br />

moissons <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> Bensafrim et <strong>de</strong> Lagos; ΙΈ. baetica très répandue<br />

dans les sables <strong>de</strong> la région située entre le littoral et les montagnes ; 1Έ.<br />

<strong>de</strong>mentei rencontrée dans les calcaires <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> Loulé et YE. rupicola<br />

qui parait localisée à Monchique.<br />

Parmi les plantes dont l'aire géographique s'étend plus vers le nord, on<br />

remarque YE. hyberna qui habite à la fois le nord (Bragança) et le sud-est<br />

(Portalegre) du Portugal, mais elle est très rare à chacune <strong>de</strong>s <strong>de</strong>ux stations.<br />

L'E. angulata n'a été trouvée qu'à un seul point, (Bragança). L'E.<br />

dulcis a sa limite sud à la Serra da Estrella (Sabugueiro) elle est fréquente<br />

dans le nord près Porto.<br />

Une autre espèce <strong>de</strong> la région méditerranéenne 1Έ. nicœensis Ail. paraît<br />

localisée sur les versants sud <strong>de</strong> la Serra da Arrábida, principalement au<br />

«Cabeço <strong>de</strong> Mil-Regos» sur la rive droite <strong>de</strong> l'estuaire du Sa<strong>de</strong>.<br />

Enfin nous ferons remarquer la découverte <strong>de</strong> YE. proslrata Ait. espèce


13<br />

regardée comme sub-spontanée en Europe ou elle a déjà été signalée à<br />

Toulon et en Sicile. Elle serait originaire <strong>de</strong> l'Amérique, mais on la retrouve<br />

aux îles Canaries. La station portugaise <strong>de</strong> cette plante relie donc<br />

cette <strong>de</strong>rnière localité à celles <strong>de</strong> la Méditerranée.<br />

Parmi les autres genres, le Securinega n'est pas <strong>de</strong>s moins intéressants.<br />

On sait que cet arbrisseau, qui a le faciès <strong>de</strong> certains Rhamnus, est particulier<br />

à la Péninsule et à la province <strong>de</strong> Constantine (Algérie). En Portugal,<br />

il croît en extrême abondance dans la partie est <strong>de</strong> l'Alemtejo arrosée<br />

par le Guadiana et ses affluents. Il est aussi indiqué dans la Beira Baixa<br />

au sud <strong>de</strong> Castello Branco et <strong>de</strong>scend même le Tage jusqu'à Abrantes,<br />

Constança et Tancos (Estremadure). Brotero le signale (sous le nom <strong>de</strong><br />

Rhamnus buxifolius) sur les rives du Douro près <strong>de</strong> Pezo da Regoa et<br />

sur celles du Guadiana près <strong>de</strong> Mértola; il a été récemment retrouvé près<br />

<strong>de</strong> ces diverses localités.<br />

La Crozôphora tinctoria est répandue dans le centre et le sud du pays<br />

principalement dans les parties cultivées, les champs <strong>de</strong> maïs, les vignes,<br />

etc.<br />

Parmi les Mercuriales, la M. perennis paraît être localisée dans la Beira<br />

et sur un point <strong>de</strong> la partie occi<strong>de</strong>ntale <strong>de</strong> l'Estremadure (Cintra).<br />

L'aire <strong>de</strong> dispersion <strong>de</strong> la M. tomentosa est plus étendue. On a trouvé<br />

cette plante dans l'Algarve, l'Alemtejo, la Beira orientale, et le Traz os<br />

Montes.<br />

La M. ellïptica est indiquée à la frontière est <strong>de</strong> la Beira (Castello<br />

Branco) et en Algarve — Brotero la signalait entre Sines et Alcácer do Sal<br />

(Estremadura transtagane) mais elle n'y a point été retrouvée dans le recherches<br />

postérieures.<br />

Le tableau suivant, dans lequel les diverses espèces d'Euphorbiacées sont<br />

distribuées par provinces, permettra <strong>de</strong> voir d'un coup d'œil le <strong>de</strong>gré <strong>de</strong><br />

dispersion <strong>de</strong> chaque espèce sur le territoire portugais. En outre, nous<br />

n'avons pas cru inutile d'indiquer par le même système les terrains où<br />

chaque espèce se rencontre. Nous nous sommes aidé pour cette partie du<br />

tableau <strong>de</strong> la carte géologique <strong>de</strong> M. M. Carlos Ribeiro et J. F. M. Delgado,<br />

surtout pour les plantes que nous n'avions pas été à même d'observer<br />

personnellement en place.


15<br />

En terminant cette première partie, je ne saurais trop remercier les<br />

botanistes qui m'ont aidé <strong>de</strong> leurs conseils et <strong>de</strong> leur expérience. M. Edmond<br />

Boissier, mes amis M. M. Flahault, Poisson, Rouy et Bois ont contribué,<br />

soit par la communication d'échantillons authentiques, soit par leurs conseils,<br />

à diminuer les imperfections <strong>de</strong> cette étu<strong>de</strong>.<br />

Enfin il est <strong>de</strong> notre <strong>de</strong>voir <strong>de</strong> consigner ici nos remerciments à notre<br />

ami M. Albert Girard, naturaliste avantageusement connu par ses travaux<br />

entomologiques, qui a bien voulu se charger du <strong>de</strong>ssin <strong>de</strong> la plante pour<br />

laquelle nous proposons le nom à'Euphorbia Broten. Son concours désintéressé<br />

a été, hâtons nous <strong>de</strong> la dire, à la hauteur <strong>de</strong> eon talent.


EUPHORBIACE^E<br />

2. mo<br />

PARTIE<br />

CLEF ANALYTIQUE DES GENRES<br />

— Fleurs mâles et une fleur femelle réunies dans un involucre commun<br />

gamophylle 1<br />

. Plantes à suc laiteux Euphorbia<br />

— Fleurs monoïques, libres. Suc jamais laiteux A.<br />

IArbustes monoïques à rameaux ligneux et spineseents. Capsules à loges<br />

dispermes Seeurinega<br />

Plantes annuelles ou vivaces; rameaux jamais spineseents. Capsules à<br />

loges monospermes B.<br />

Capsules à 3 coques. Feuilles alternes. Plantes annuelles monoïques<br />

couvertes d'une duvet étoile Crozophora<br />

Capsules à 2 coques. Feuilles opposées. Plantes le plus souvent dioïques,<br />

rarement monoïques Mercurialis<br />

Tribu I. Tithymaleae (Rchb. ap. Willkomm.<br />

Prodromus florae Hispanicae ΙΠ, pag. 487)<br />

I. Euphorbia (Linné ; Gen. plant, pag. 243)<br />

CLEF ANALYTIQUE DES SECTIONS<br />

— Fleurs solitaires, alaires; feuilles opposées, stipulées. Tiges appliquées<br />

sur le sol Sect. I. Anisophyllum.<br />

— Fleurs en ombelle; feuilles jamais stipulées, les caulinaires alternes,<br />

très rarement opposées (E. Lathyris). Celles <strong>de</strong> l'ombelle verticillées,<br />

les florales opposées ou ternées Sect. Π. Tithymalus.<br />

1<br />

Pour Linné, Boeper, Payer et beaucoup d'autres auteurs, c'est une fleur hermaphrodite<br />

ainsi que pour M. M. Bâillon, <strong>de</strong> Lanessan, etc.; tandis que l'opinion <strong>de</strong> la<br />

plupart <strong>de</strong>s auteurs mo<strong>de</strong>rnes, est, que l'on est en présence d'une fleur femelle entourée<br />

<strong>de</strong> fleurs mâles réduites à une étamine.


17<br />

Section I. Anisophyllum (Roeper in Duby ; Botan. gall. pag. 412)<br />

— Graines ovoï<strong>de</strong>Sj lisses, plantes <strong>de</strong>s sables maritimes 1. E. PeplisX.<br />

— Graines tétragones, ridées 1.<br />

Graines irrégulièrement réticulées — rugueuses ; capsules glabres ou<br />

velues ; glan<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l'involucre bordées d'un appendice <strong>de</strong>nté,<br />

• blanc 2. E. Chamsesyce L,<br />

' Graines régulièrement et transversalement sillonées; Capsules ciliées<br />

seulement sur les angles; glan<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l'involucre bordées d'un appendice<br />

entier, rose 3. E. prostrata Ait.<br />

1. E. Peplis L. (Species plantarum, pag. 652. — Brotero, Flora lusit. Il,<br />

pag. 309.— Grenier & Godron, Flore <strong>de</strong> France III, pag. 76.— DC,<br />

Prodromus XV, 2, pag. 27. — Willkomm et Lange., Prodr. I. c. pag. 489.<br />

— Socieda<strong>de</strong> Broteriana exsiccata n.°<br />

Maleiteira das areias},<br />

254!<br />

Commune dans les sables maritimes <strong>de</strong> tout le littoral 2<br />

. — Douro:<br />

Porto (Edwin Johnston!), Figueira da Foz (Brot.), Buarcos (J. A. Henriq.!).<br />

— Estremadura: Praia das Maçãs (Valorado!), Cascaes, Paço d'Arcos<br />

(Welw ! P. Coutinho !), Pedrouços ! Algés (O. Simões ! D. Sophia !). —<br />

Estremad. transtagane : Alcochete (P. Coutinho!), Trafaria! Tróia! —<br />

Algarve: Cabo <strong>de</strong> Santa Maria (A. Guimarães!) — (v. v. Juin.-Sept. 0).<br />

— Aire géographique: — Le littoral océanien <strong>de</strong>puis l'Angleterre jusqu'aux<br />

Açores, Canaries et Madère. Littoral méditerranéen jusqu'à la Palestine.<br />

2. E. Cliamacsyee L. (Brot. I. c. pag. 309. — Gren & Godr. I. c. pag. 75.<br />

— DC. Prodr. pag. 34. —Willkomm et Lange. I. c. pag. 489.<br />

— — 3. canescens «tota <strong>de</strong>nse canescens» Boiss. in DC. I. c.<br />

pag. 35. — E. canescens L. spec. 652.—Cavan. Icon. I.<br />

tab. 63).<br />

Très commune sur les chemins, dans les endroits cultivés ou incultes, les<br />

alluvions du centre et du sud du Portugal. — a. Estremad. : Beiern ! Torres<br />

Novas (P. Coutinho! R. da Cunha!), Tapada d'Ajuda (Brot.! Welw.!),<br />

1<br />

La plupart <strong>de</strong>s noms vulgaires du moins ceux qui ne sont pas cités dans le «Flora<br />

lusitanica» m'ont été communiqués par Mr. Sebastião Perestrello.<br />

2<br />

Le point d'affirmation (!) placé après le nom du collecteur signifie que j'ai vu la<br />

plante provenant <strong>de</strong> la localité citée.<br />

Place après une localité sans indication du nom du collecteur, il signifie que la<br />

plante a été recueillie par moi-même à ladite station.<br />

Los n." d'exsiccata simplement suivis <strong>de</strong> ce point sans autre indication, se rapportent<br />

aux exsiccata publiés par l'auteur.<br />

2


18<br />

Vallée d'Alcantara ! (Exsicc. n.° 1128 !), Alfeile ! (Exsicc. n.° 597 sub. E.<br />

prostrata!) β. — Beira: Covilhã (R. da Cunha!). — Alemtcjo: Villa Velha<br />

do Ródão, Malpica (R. da Cunha !), Beja ! (Exsicc. n.° 1082 !), Rio Terges<br />

pr. Albornoa ! — (v. v. Juin.­Sept. ©).<br />

— Aire géog.: Région méditerranéenne, Caucase, Perse.<br />

3. E. prostrata Ait. (Hort. Ken. II, pag. 439. — DC. L c. pag. 47.—<br />

­—Parlât. Fl. ital. IV, pag. 450.— E. Forsk.ah.li Bourgeau. Exsicc. 4509,<br />

ex herb. Willkomm.<br />

Croit en société avec YE. Chamcesyce sur les collines argilo­basaltiques<br />

près <strong>de</strong> la Tapada da Ajuda et <strong>de</strong> la vallée d'Alcantara pr. Lisbonne ! (Exsicc.<br />

n.° 1113 et 1110!)<br />

Prob.' sub­spontanée. (v. v. Juillet­Octobre 0).<br />

OBSERV.: C'est, croyons nous, la première indication <strong>de</strong> l'existence <strong>de</strong> cette plante<br />

en Portugal.<br />

Cette espèce peut être, à première vue, prise pour VE. chamœsyce dont elle a le faciès.<br />

L'E. prostrata en diffère cependant par les appendices glandulaires entiers et roses,<br />

par les capsules ciliées seulement sur la carène avec les faces glabres, enfin par les<br />

graines à o­7 ri<strong>de</strong>s régulières et parallèles sur la face ventrale. Les feuilles sont aussi<br />

plus <strong>de</strong>nses, d'un vert plus foncé, etc.<br />

— Aire géogr.: — Amérique tropicale et subtropicale, Louisiane, Texas,<br />

Brésil, Guiné, Sierra Leone, Bourbon, Maurice, Canaries. — Subspont.:<br />

Toulon, la Sicile.<br />

Section LT. Tithymalus (Scop.) Boiss. in DC. 1. c. pag. 99.<br />

— Feuilles caulinaires opposées — décussées I. Decussatœ.<br />

— Feuilles caulinaires alternes A.<br />

(Glan<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l'involucre entières, transversalement ovales ou arron­<br />

) dies II. Helioscopia;.<br />

A.<br />

Glan<strong>de</strong>s en croissant ou bicornes, rarement tétracères, E. tetracerasj ou<br />

[ munies d'appendices claviformes B.<br />

[Glan<strong>de</strong>s en croissant, bicornes ou (rarement) tétracères, à cornes ter­<br />

I minées en pointe III. Esulœ. !<br />

B.{Glan<strong>de</strong>s munies <strong>de</strong> 2 appendices claviformes, souvent accompagnés<br />

<strong>de</strong> plusieurs autres beaucoup plus petits donnant à la glan<strong>de</strong> une ap­ ,<br />

parence palmée­lobée. Capsules grosses,trigones, à coques carénées. IV. Myrsinitœ.<br />

Sous­section I. Decussatœ (Boiss. in DC. 1. c. p. 99).<br />

4. E. Latliyris L. (Brot. I. c. pag. 414. — Gren. et Godr. I. c. pag. 98.<br />

— DC. I. c. pag. 99. —Willkomm et Lange. I. c. pag. 490.


19<br />

Tartago, catapucia menor, morganheira.<br />

Parfois subspontane en Estremadure, dans les lieux cultivés (v. v. Juillet­Août,<br />

bisannuelle).<br />

— Aire géogr.: — Angleterre, France, Tyrol, Italie, Canaries, Açores,<br />

Chine, Mexique, Pérou, Abyssinie.<br />

Sous­sect. II. Helioscopiœ (Roeper in Duby, Botanicon gallicum,<br />

pag. 413).<br />

Capsules verruqueuses, graines lisses ou très légèrement tuberculeuses<br />

(E. pubescens Vahl.) § I. Helioscopiœ spuriœ.<br />

Capsules lisses ou ailées, graines alvéolées réticulées § Π. Helioscopiœ verœ.<br />

§ I. Helioscopiœ spuriœ.<br />

Graines lisses — #<br />

(page 23)<br />

Graines finement tuberculeuses ## (page 22)<br />

* Graines lisses.<br />

— Feuilles du verticille ombellaire gran<strong>de</strong>s, elliptiques­lancéolées, atteignant<br />

la longueur <strong>de</strong>s rayons 5. E. hyberna L.<br />

—­ Feuilles du verticille ombellaire n'atteignant pas la longueur <strong>de</strong>s<br />

rayons i.<br />

. (Feuilles florales triangulaires 2.<br />

[ Feuilles florales orbiculaires, ovales ou arrondies 3.<br />

/Rhizome formé <strong>de</strong> pièces plus ou moins allongées, obliquement articulées,<br />

jamais munies <strong>de</strong> tubercules. Feuilles du verticille ombellaire<br />

ordinairement ovales lancéolées, les caulinaires lancéolées, <strong>de</strong><br />

0,04 à 0,07 c. m. <strong>de</strong> longueur 6. E. dulcis Jacq.<br />

JRhizome non articulé, muni <strong>de</strong> petits tubercules ovoï<strong>de</strong>s. Feuilles du<br />

verticille ombellaire rhomboidales, les caulinaires ovales obtuses<br />

atteignant 0,02­0,03 cm 7. E. angulata Jacq.<br />

(Feuilles très petites (0,0iS mm<br />

X0,003), linéaires — oblongues tiges gi<br />

3 les 8. E. uliginosa Welw.<br />

(Feuilles gran<strong>de</strong>s, lancéolées ou ovales; plantes robustes 4.<br />

. j Feuilles caulinaires très entières 9. E. rupicola Boiss.<br />

* (Feuilles caulinaires plus ou moins <strong>de</strong>ntées 5.


20<br />

[Feuilles florales semi­orbiculaires, à base cordée, les caulinaires ses­<br />

) sues, franchement <strong>de</strong>ntées 10. E. Welwitschii Boiss et R.<br />

jFeuilles florales presque ron<strong>de</strong>s, les caulinaires oblongues lancéolées,<br />

( atténuées en pétiole, très obscurément <strong>de</strong>ntées 11. E. <strong>de</strong>mentei Boiss.<br />

5. E. hiberna L. (Spec. pl. 656.— Gren. et Godr. I. c. pag. 80.—<br />

DC. I. c. pag. 422. —Willk. et Lge. I. c. pag. 492. — E. epithymoi<strong>de</strong>s<br />

Brot. Fl. lusit., pag. 344.—E. lusitanica Steud in DC. I. c. pag. /77.)<br />

Très rare : — Tras os Montes : Serra do Rebordão pr. Bragança (Brot.,<br />

M.Ferreira! Moller!).—Alemtejo : Portalegre (R. da Cunha. — (v. s.<br />

Juin. %).<br />

OBSERV.: On doit à mon avis rapporter à cette espèce YE. epithymoi<strong>de</strong>s du «Flora<br />

lusitanica» dont la courte diagnose (qui est mot pour mot celle du «Species plantarum»)<br />

s'accor<strong>de</strong> du reste parfaitement avec les caractères <strong>de</strong> ΙΈ. hiberna, espèce existant à<br />

la localité classique indiquée par Brotero pour son E. epithymoi<strong>de</strong>s.<br />

— Aire géogr.: — Irlan<strong>de</strong>, Angleterre, France occi<strong>de</strong>nt, et Pyrénées,<br />

Espagne.<br />

6. E. dulcis Jacq. (DC. I. c. pag. 427. — Gren. et Godr. I. c. pag. 80.<br />

— Parlât. Fl ital. IV, pag. 472. — E. solisequa Rchb. — Icon. fl. german.<br />

tab. 4759.<br />

Pithyusa doce.<br />

Assez répandue dans le nord du Portugal.<br />

Minho : Serra do Gerez, Agua do gallo, Renhado (Capelle et Torres !<br />

Moller!).—Douro: Rio Tinto, Santa Cruz do Bispo pr. Porto (Edw.<br />

Johnston!), S. Pedro da Cova (Schmitz!). — Beira: Sabugueiro pr. Serra<br />

da Estrella (M. Ferreira!). — (ν. v. Avril­Juillet. #).<br />

OBSERV.: La plupart <strong>de</strong>s échantillons &'E. dulcis provenant <strong>de</strong> l'Europe centrale ont<br />

les articles du rhizome courts et rapprochés. Ces articles sont un peu plus allongés et<br />

distants dans la flg. <strong>de</strong> la Flora Germanica <strong>de</strong> Beichenbach, mais cet allongement est<br />

encore plus exagéré dans les nombreux échantillons portugais que j'ai examinés.<br />

Ce caractère pourrait môme au premier abord faire prendre cette espèce pour YE. angulata<br />

si l'absence absolue <strong>de</strong> tubercules ovoï<strong>de</strong>s sur le rhizome ne l'en séparait très<br />

nettement. En outre, ces pièces quoiqu'atteignant 3 à 4 cent, sont très distinctement<br />

liées obliquement l'une à l'autre «articulis oblique concatenatis» (Boiss in DC. 1. c.)—<br />

Il est fort probable que cette elongation est due à la qualité du terrain dans lequel<br />

croit cette espèce en Portugal, terrain constitué par un humus entremêlé <strong>de</strong> granite<br />

désagrégé sans trace appréciable <strong>de</strong> calcaire. Mes observations ont porté sur une douzaine<br />

d'échantillons que je dois à l'infatigable obligeance <strong>de</strong> M. r<br />

Edwin Johnston et<br />

qui proviennent <strong>de</strong> Santa Cruz <strong>de</strong> Bispo pr. Porto.<br />

— Aire géogr.: — Europe moyenne et méridionale, Espagne.<br />

7. E. angulata Jacq. (Rchb. Icon. β. germ. lab. 4762! — DC. I. c.<br />

pag. 727. — Gren. et Godr. I. c. pag. 81. — Parlât. I. c. pag. 475.


21<br />

Rare dans le nord du Portugal.<br />

Tras os Montes : Serra do Rebordão (M. Ferreira ! Moller !). — (v. s.<br />

Juin. %).<br />

— Aire géog.:—Espagne orient, et boréale, France moyenne et austroocci<strong>de</strong>nt.,<br />

Autriche, Moravie, Illyrie, Podolie, Russie moyenne et méridionale.<br />

8. E. uliginosa Wehv. (Plant, lusit. exsicc. n.° 532.— DC. I. c.<br />

pag. 121<br />

Dans les marais à <strong>de</strong>mi <strong>de</strong>sséchés du littoral.<br />

Douro : Porto, parmi les ajoncs, Villa Nova <strong>de</strong> Gaia (Edw. Johnston !<br />

C. Barbosa !), Granja (M. Ferreira !), Ourentã (A. <strong>de</strong> Carvalho !) ; —<br />

Estremad. : Lagoa d'Obidos, en société avec Centaurea uliginosa, Erica<br />

Tetralix, Lysimachia Ephemerum, etc. (Wehv !). — Estremad. transtag. :<br />

Villa Nova <strong>de</strong> Mil­fontes (Welw. exsicc. n.° 532 !).— (v. v. Avril­Mai. 11).<br />

OBSERV.: Dans cette espèce, les feuilles du verticille ombellaire sont tantôt oblongues<br />

ou ovales mucronées, tantôt cunéiformes émarginées, mais ces formes s'observent souvent<br />

sur le même individu.<br />

L'exemplaire <strong>de</strong> V. N. <strong>de</strong> Mil­fontes a les feuilles pubescentes et plus <strong>de</strong>nticulées<br />

que celles <strong>de</strong>s individus provenant <strong>de</strong> localités plus septentrionales, qui par leurs<br />

feuilles plus entières se rapprocheraient <strong>de</strong> YE. polygalœfolia Boiss et Reut.<br />

9. E. rupicola Boiss. (Voyage en Esp. pag. 566, tab. 461. — DC. I. c.<br />

pag. 431.—Welw. exsicc. n.° 664.—Willk. et Lge. I. c.pag. 494.<br />

— — β. major Boiss «procerior, foliis versus apicem sub serratis»<br />

Boiss in DC. I. c. pag. 434.—Bourgeau. 1853.<br />

exsicc. 2028, sub E. Clementei, ex herb. Willkomm.<br />

Dans les montagnes <strong>de</strong> la Serra <strong>de</strong> Monchique en Algarve, rare,<br />

a. Au bord <strong>de</strong>s chemins près Bu<strong>de</strong>ns (Welw. exsicc. n.° 661!) Monchique<br />

(A. Guimarães!).<br />

β. Dans les châtaigneraies pr. Monchique (Welw! Bourgeau!) — (v. s.<br />

Juin­Août. If).<br />

— Aire géogr.: — Espagne méridionale, Algérie.<br />

10. E. Welwitschii Boiss et Reut. Pugill. plant, nov. pag. 408. — DC.<br />

I. c. pag. 430.—Welw. Fl. lusit. 4840, exsicc. n." 89. — Soc. Broler.<br />

exsicc. n.° 405.<br />

Plante très polymorphe :<br />

— — a. genuina. — Caulibus sub umbella vix ramulosis, ramulis<br />

2­4 brevibus ; foliis umbellaribus obtusis, caulinis<br />

ovatis, vel ovato lanceolatis (Exsicc. n.° 1071).<br />

— — ß. r a m o s i s s i m a . — Caulibus a base ramosissimis, ra­


22<br />

mis longis radiantibus ; foliis sa j<br />

pe subtus sparce<br />

— —<br />

pilosis, ciliolnlatis. Capsulae glabrae (Exsicc. n.° 1122)<br />

aut setigerae (Exsicc. n.° 1123).<br />

γ. minor. — Statura humilior ; caulibus rarissime ramulosis.<br />

Foliis minoribus; umbellar. acutis, caulinis<br />

lanceolatis (Exsicc. n.° 1072).<br />

Abondante sur les collines calcaires <strong>de</strong> l'Estremadure.<br />

a. Idanha pr. Bellas ! Entre Almornos et Ollelas ! Arruda dos Vinhos !<br />

Montelavar (R. da Cunha!), Bellas, S. Pedro <strong>de</strong> Cintra (Welw!), Collures<br />

(J: Gomes!), Ribeiro <strong>de</strong> Capari<strong>de</strong> pr. Cascaes (P. Coutinho!).—Estrem.<br />

transtag.: Serra da Arrábida ! Commenda ! — Alemtejo : Portalegre (A.<br />

R. da Cunha !)<br />

β. Entre Almornos et Ollelas au bord d'un ruisseau !<br />

γ. Entre Ramalhão et Cacem (Welw!), Almornos !— Estremad.<br />

transtag.: El Carmen ! Serra da Arrábida (Welw !) — (v. v. Avril­Juin. IL).<br />

OBSERV.: L'E. Welwitschii Boiss. et Reut, est très voisine <strong>de</strong> YE. rupicola Boiss. La<br />

principale difference spécifique consiste en ce que les feuilles caulinaires sont légèrement<br />

serrulées <strong>de</strong>ntées dans YE. Welwitschii tandis qu'elles sont entières dans YE.<br />

rupicola. La plante <strong>de</strong> l'Estremadure est du reste extraordinairemcnt polymorphe; on<br />

observe dans les feuilles caulinaires toutes les transitions entre la forme orbiculaire<br />

et la forme lancéolée.<br />

— Aire géogr.: — Estremadure et Estremad. transtagane, Alemtejo.<br />

11. E. Clementei Boiss (Voy. en Esp. pag. 564, tab. 459. — DC. I. c.<br />

pag. 430. — Willk. et Lge. I. c. pag. 494. — A. Warion herb, plant,<br />

allant, exsicc. n." 86! (1874­1876) ex herb. Willkomm.<br />

En Algarve, dans les charnecas calcaires <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> Loulé ; Ator !<br />

Barreiras brancas ! (Exsicc. n.° 822 ! sub. E. verrucosa). — (ν. v. Avril. IL).<br />

— Aire géogr.: — Espagne (Grena<strong>de</strong>), Algérie.<br />

OBSERV.: Plante nouvelle pour la flore portugaise.<br />

* * Graines finement tuberculeuses.<br />

12. E. pubescens Vahl. (DC. I. c. pag. 434.— Willk. et Lge. h c.<br />

pag. 496. — Gren. et Godr. I. c. pag. 79. — E. pilosa Brot. — Fl. lusit.<br />

pag. 315. —Welw. ß. argarb. exsicc. n." 554! Soc. Broler. exsicc. n." 403!)<br />

— ι— ß. subglabra Gren. et Godr.) Fl. <strong>de</strong> Fr. III, pag. 79.)<br />

«foliis et capsula glabrcscentibus» (Boiss in DC. 1. c.<br />

pag. 134).<br />

— — γ. leucotricha Boiss «foliis obtusissimis, polius <strong>de</strong>n­


23<br />

tatis quam serrulatis ; capsula et semine dimidio minoribus»<br />

Boiss in DC. I. c.pag. 434. — Ε leucotricha<br />

Boiss. (Voy. en Esp. pag. 585 tab. 460).<br />

— — crispata Boiss. (E. crispata Hornem) «foliis abbreviates,<br />

margine plus minus undulatis» Hoiss in DC.<br />

I. c. pag. 435.<br />

Assez commune au bord <strong>de</strong>s ruisseaux, <strong>de</strong>s fossés, etc. la var.


24<br />

(Welw!). — Alemtejo: Marvão, Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong> (R. da Cunha), Serpa!<br />

— Algarve : entre Loulé et S. João da Venda ! — (v. v. Fév.­Mai. 0).<br />

OBSERV.: Brotero considérait cette espèce comme étant le produit d'une hybridation<br />

entre les E. Peplus et E. Helioscopia «Planta hybrida esse vi<strong>de</strong>tur, pâtre E. Peplo, matre<br />

E. helioscopia» Brot. p. 314.<br />

— Aire géogr.: — Espagne, Baléares, Corse, Sardaigne, Sicile, Grèce,<br />

Afrique boréale, Canaries.<br />

14. E. helioscopia L. (Spec. 658. — Brot. I. c. pag. 342. —Welw. fl.<br />

algarb. exsicc. n. 03<br />

821­970. — DC. I. c.pag. 436. — Gren. et Godr. I.<br />

c. p. 76. —Willk. et Lge. I. c. pag. 496.)<br />

Maleiteira, herva maleite,' tithymalo dos valles.<br />

Très répandue dans les champs cultivés et incultes.<br />

Tras os Montes: Bragança (P. Coutinho!). — Douro: Ribeira <strong>de</strong> Coselhas<br />

pr. Coimbra (Moller! Β. A. Gomes!). — Beira: Covilhã, Castello<br />

Branco (R. da Cunha!). — Estremad.: Cascaes (P. Coutinho!), Tapada<br />

d'Ajuda (Welw!). — Estremad. transtag.: Costa <strong>de</strong> Caparica (R. da Cunha!),<br />

Serra <strong>de</strong> S. Luiz et Arrábida! — Alemtejo: Beja, Portalegre (R.<br />

da Cunha !), Serpa ! — Algarve : Faro, Olhão (Welw ! A. Guimarães !) —<br />

(v. v. Janv.­Mai).<br />

— Aire géogr.:—Asie occi<strong>de</strong>nt., Afrique boréale, Canaries, Ind. orient.,<br />

Japon, etc.<br />

Sous­sect. ΠΙ. Esulœ (Roep. in Duby 1. c. pag. 414)<br />

— Feuilles florales libres § I. Esulœ verœ.<br />

— Feuilles florales connées § IL Esulœ spuriœ.<br />

(page 32)<br />

§ I. Esulœ verœ<br />

— Graines tuberculeuses ou régulièrement fovéolées ridées; plantes<br />

annuelles *<br />

— Graines lisses ou irrégulièrement ridées, plantes vivares, rarement<br />

annuelles ou bisannuelles (E. segetalis L. et varriet *** Graines tuberculeuses ou régulièrement fovéolées ridées<br />

— Plantes annuelles.<br />

— Graines tuberculeuses, feuilles florales lancéolées linéaires 15 E. exígua L.<br />

— Graines régulièrement fovéolées ou ridées 1.


25<br />

(Graines comprimées, transversalement ridées 16. E. falcata Ε­<br />

Ι J Graines hexagonales; 2 sillons sur les faces ventrales, fossettes sur les<br />

( faces latérales et dorsales 2.<br />

Í4 fossettes sur les faces latérales <strong>de</strong> la graine, 3 sur les faces dorsales.<br />

(Mai, Octobre) 17. E. Peplus L.<br />

3 fossettes sur les faces latérales, 2 sur les dorsales, feuilles caulinaires<br />

plus ron<strong>de</strong>s. (Janv., Avril) 18. E. peploi<strong>de</strong>s Gouan.<br />

15. E. exigua L. (Spec, plant. 654.— Brot. I. c. pag. 340.— DC. I. c.<br />

pag. 439.—Willk. et Lge. I. c. pag. 497.<br />

— — β. ret us a Roth, «foliis apice retusis vel. truncatis.<br />

— — γ. tri cusp ida ta Koch. «foliis apice subito subauricuculato<br />

dilatatis, retusis, cum mucronulo quasi trilobis»<br />

(Synop. pag. 634.)<br />

Esula menor, tithymalo menor.<br />

Dans les champs cultivés et incultes, les bois <strong>de</strong> pins, etc. très commune.<br />

a. Douro: pr. Porto (Edwin Johnston!).—Beira: Covilhã, Castello<br />

Branco (R. da Cunha!).—Estremad.: dans les vignes pr. Lumiar (Welw!),<br />

Lezíria d'Azambuja (R. da Cunha!), Lisboa (P. Coutinho!). — Alemtejo:<br />

Portalegre (A. R. da Cunha !).<br />

β. Douro: Coimbra, Lomba da Arregaça (A. <strong>de</strong> Carvalho! Moller!).<br />

— Estremad.: Oeiras (Welw !), Monsanto (J. <strong>de</strong> Mendonça !), Vallée d'Alcantara<br />

! Caneças! Lisboa (P. Coutinho!), Fornos d'El­Rei (W^elw!).—<br />

Estremad. transtag.: Serra da Arrábida ! — Alemtejo : Marvão, Beja (R.<br />

da Cunha!). — Algarve: Loulé! Bemsafrim! Lagos! Faro (Welw!).<br />

γ. Estremadure : Santarém (Β. B. Gomes !), Oeiras (Welw !), Ajuda<br />

(R. da Cunha!) — (v. v. Mai­Juillet. ©).<br />

— Aire géogr.: — Toute l'Europe, Caucase, Syrie, Afrique boréale.<br />

16. E. falcata L. (Spec. 654. — Duby. I. c. pag. 416. — Desf. Flor.<br />

Allant. I, pag. 379. — Gren. et Godr. I. c. pag. 92).<br />

foliis<br />

Semina faciebusi<br />

floraliDUS<br />

dissitis a. genuína.<br />

5­6 s'ulcatis jfolis floralib. <strong>de</strong>nsius imbricatis]^ gj ffi^ ζ; ?f U<br />

Semina faciebus 12­18. sulcatis, foliis floralib. dissitis lusitanica.<br />

— — β. congesta(2?. falcata Willk. et Lange pro parte,<br />

non L.) — Nana, simplex vel multicaulis, radiis umbellae<br />

ab initio capitato congeslis. Foliis floralibus<br />

lalissimis, abrupte cuspidatis (v. s.)<br />

— — γ. r u b r a Cavan. (Icônes. I, tab. 34, fig. 1. — Cutanda<br />

Flor, madrit. pag. 599. — «Planta minima tota rubens»<br />

DC. I. c. pag. 440.) (v. v.)


26<br />

— — â. lusitanica — Habitusplantaetypicae, sedseminis dimidio<br />

minoris, faciebus 12­18 sulcatis, sulcis abbreviatis<br />

ad foveolas reductis (Exsicc. n.° 1087 !) (v. v.)<br />

Dans les jachères, les moissons, etc.<br />

«. Estremadure: Cascaes (P. Coutinho!).<br />

3. Tras os Montes : Castro,.poço dos Estudantes, Bragança (M. Ferreira!<br />

P. Coutinho!). — Beira: Castello Branco! — Algarve: pyrami<strong>de</strong> da Cabeça<br />

pr. Faro (A. Guimarães !).<br />

γ. Tras os Montes: Bragança (M. Ferreira!).—Algarve: Villa Real<br />

<strong>de</strong> Santo Antonio !<br />

5. Alemtejo : Entre Beja et Albornoa ! (Exsicc. n.° 1087 !), Castello <strong>de</strong><br />

Vi<strong>de</strong>, Povoa et Meadas (R. da Cunha !), Santa Anna <strong>de</strong> Serpa ! (v. v. et s.<br />

Mai­Juil. 0).<br />

OBSERV. Le type à feuilles florales distantes, ovales ou triangulaires acuminées, que<br />

l'on rencontre en France, parait être très rare dans la Péninsule et la plante trouvée à<br />

Cascaes, est, <strong>de</strong> toutes les formes décrites plus haut, celle qui s'en rapproche le plus;<br />

elle est pour ainsi dire i<strong>de</strong>ntique à un échantillon récolté par le regretté <strong>de</strong> Schoenefeld à<br />

Sartrouville pr. Paris, (août 1849.) exemplaire qui fait partie <strong>de</strong> l'Herbier d'Europe du<br />

musée <strong>de</strong> l'Ecole Polytechnique. J'ai appelé congesta, la forme qui parait être la plus<br />

commune en Espagne ainsi que j'ai pu le voir par les <strong>de</strong>scriptions données ou les<br />

échantillons recueillis par M. M. Boissier, Bourgeau, Willkomm; cette variété est rare<br />

enPortugal,outout au moins peu dispersée, puis qu'elle ne se trouve que sur trois points<br />

distants entr'eux d'au moins 200 kilom., au nord, au centre et au sud. Enfin la variété<br />

lusitanica (flg. B.), si distincte par ses graines, parait être jusqu'ici spéciale au S. E.<br />

du Portugal (Alemtejo) oû elle est relativement abondante. Cette <strong>de</strong>rnière plante a le<br />

port du type.<br />

—­Aire géogr.: — Europe moyenne et australe, Anatolie, Caucase,<br />

Syrie, Afghanistan, Belouchistan.<br />

17. E. Peplus L. (Spec. 653.—Brot. I. c. pag. 340. — DC. Ζ. c. pag.<br />

/4/.—Willk. et Lge. I. c. pag. 498.)<br />

Esula redonda.<br />

Commune partout, dans les champs, les haies, etc.<br />

Douro : Alpenduradas, Ameal (Moller !). — Estremad. : Monte Gordo<br />

pr. Villa Franca (R. da Cunha !), Monsanto ! Lisbonne ! Cascaes (P. Coutinho!),<br />

Alcantara! Algés! — Estremad. transtag.: Caparica (Welw! Alfeite!<br />

Serra <strong>de</strong> S. Luiz! Palmella! — Alemtejo: Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong> (R. da<br />

Cunha!). — Algarve : Faro (Guimarães!) — (v. v. Avril­Décembre. 0).<br />

— Aire géogr.: — Cultures <strong>de</strong> toute l'Europe, Egypte, Arabie.<br />

18 (?) E. peploidcs Gouan. (Gren. et Godr. I. c. pag. 94. — DC. I. c.<br />

pag. i4\. —Willk. et Lge. I. c. pag. 498.)<br />

Au printemps dans les lieux cultivés.


27<br />

Douro : Coimbra (Carvalho ! Moller !), Formozelha (Moller !).—Estremad.:<br />

Serra <strong>de</strong> Monsanto (R. da Cunha), Quinta da Pimenteira pr. Lisbonne<br />

(Welw!), Fort d'Almada pr. Cacilhas! (Exsicc. n.° 125 !).— Alemtejo :<br />

Serpa!—Algarve: Faro (Guimarães!). — (v. s. Janv.-Avril. Q).<br />

OBSERV.: On rencontre souvent sur le même individu <strong>de</strong>s graines à 2-3 et d'autres<br />

à 3-4 fossettes et cela sur un assez grand nombre d'exemplaires. Les feuilles sont, il<br />

est vrai, un peu plus arrondies dans le bas <strong>de</strong> la tige, et la plante est plus précoce. Ne<br />

serait-ce pas une simple forme vernale <strong>de</strong> YE. Peplus L.?<br />

— Aire géogr.: — Espagne, Baléares, France méridionale, Sardaigne,<br />

Italie, Sicile, Illyrie, Grèce, Crète, Afr. boréale, Maroc.<br />

* * Graines lisses ou irrégulièrement fovéolées ridées<br />

— Graines fovéolées ou réticulées f<br />

— Graines lisses ft<br />

Ί" Graines fovéolées ou réticulées<br />

— Tiges fistuleuses, graines très élégamment vermiculées <strong>de</strong> blanc sur fond<br />

noir 19. E. medicaginea Boiss.<br />

— Tiges pleines, graines fauves ou cendrées, fovéolées ou réticulées ... 1.<br />

1<br />

(Capsules munies <strong>de</strong>2 ban<strong>de</strong>s granulées sur le dos <strong>de</strong>s coques.<br />

(Capsules á coques lisses<br />

α l Glan<strong>de</strong>s simplement bicornes 20. E. segetalis L.<br />

(Glan<strong>de</strong>s à 4 cornes 21. E. tetraceras Lge.<br />

Graines noires, obscurément marbrés ruguleuses, plante multicaule à<br />

feuilles imbriquées 22. E. imbricata Vahl.<br />

Graines cendrées, superficiellement fovéolées 4.<br />

(Feuilles caulinaires petites, obovales oblongues, cunéiformes, parfois<br />

] refuses. Tiges <strong>de</strong> 0,10 à 0,12 cm 23. E. transtagana Boiss.<br />

(Feuilles caulinaires lancéolées ou linéaires 5.<br />

ÍFeuilles florales ovales <strong>de</strong>ltoï<strong>de</strong>s obscurément <strong>de</strong>ntées, les caulinaires<br />

lancéolées ou linéaires 24. E. madritensis Boiss.<br />

Feuilles florales et ombellaires conformes aux caulinaires, ces <strong>de</strong>rnières<br />

un peu plus étroites 25. E. baetica Boiss.<br />

19. E. medicaginea Boiss. (Tot/, bol. Espagne pag. 569, lab. 462. — DC.<br />

I. c. pag. 444.—Willk. et Lge. I. c. pag. 499.—Welw. pl. algarb.<br />

exsicc. n.° 364. — Bourgeau. Exsicc. n.°2029, ex herb. Willk.)


28<br />

— — ß. oblongifolia J. Ball. «folia caulina lineari­oblonga,<br />

vel oblongo­ovalia apice truncata, sinu lato emarginata»<br />

(Spicileg. fl. Maroccanœ pag. 659.)<br />

Assez abondante dans les moissons.<br />

a. et 'ii. Algarve: Charneca d'Espiche pr. Lagos (Welw!), Tavira<br />

(Bourg!), Bensafrim pr. Lagos! (Exs. n.° 862, sub E. seticornis!)— (v.<br />

v. Mars.­Juin. 0).<br />

— Aire géogr.:—Espagne méridionale, Baléares, Afrique boréale,<br />

Maroc.<br />

20. E. segetalis L. (Spec. 657. — Brot. I. c. pag. 342. —DC. I. c.<br />

pag. 445. — Grenier et Godr. I. c.pag. 94. —Willk. et Lge. I. c.pag. 499.<br />

— — β. pine a Willk. 1. c. [E. pinea L. et auctoribus.) Folia<br />

linearia.<br />

— — γ. 1 itt or a li s Willk. 1. c. (E. portlandica L. et auctorib.)<br />

Folia obovato­linearia aut spathulata. —Wellw. Fl.<br />

algarb. exsicc. n.° 573. — Soc. Brot, exsicc. n." 404.)<br />

Alforva brava.<br />

Très répandue, a. Dans les endroits cultivés, principalement les moissons:<br />

Tras os Montes : Capella <strong>de</strong> S. Sebastião pr. Bragança (P. Coutinho !<br />

Moller! M.Ferreira!). — Douro: Moledo (J. A. Henriques!).—Beira:<br />

Castello Mendo, Covilhã, Idanha a Nova, Castello Branco ! (R. da Cunha!).<br />

— Algarve: S. João da Venda entre Faro et Loulé! — (v. v.)<br />

ß. Dans les bois <strong>de</strong> pins, sur les collines, les falaises escarpées du sud<br />

du Portugal.<br />

Estremadure: Serra <strong>de</strong> Monte­Junto ! (Welw!), Torres Novas (R. da<br />

Cunha !). —Estremad. transtag : Alfeite (Welw ! R. da Cunha !), Valle do<br />

Rosal ! Palmella! Valle <strong>de</strong> S. Luiz, Serra da Arrábida ! Cabo <strong>de</strong> Espichel !<br />

(Exsicc. n.° 680, sub. E. imbricata!), Cabo <strong>de</strong> Sines (Welw!) — (v. v.)<br />

γ. Sables maritimes ou falaises du littoral.<br />

Douro : Porto (Edw. Johnston !), Buarcos (A. <strong>de</strong> Carvalho !), Figueira<br />

da Foz (Moller!). — Estremad.: Ilha Berlenga ! (Exsicc. n.° 91 !), Baleai<br />

pr. Peniche ! Praia das Maçãs ! — Estremad. transtag.: Costa <strong>de</strong> Caparica !<br />

(Exsicc. n.° 909). — Algarve : Cabo <strong>de</strong> S. Vicente (Welw. exsicc. n.° 373<br />

sub. E. Azorica !) — (v. v. Avril­Août. 0 et bisannuelle).<br />

OBSEHV.: Quelques exemplaires du type α, par exemple ceux provenant <strong>de</strong> Moledo,<br />

Castello Branco (Exsicc. n.° 1131!), Bragança et Castello Mendo, présentent sur les<br />

involucres du même individu dos glan<strong>de</strong>s normalement bicornes, et d'autres à 3, 4 et S<br />

cornes.<br />

La môme anomalie s'est présentée sur un exemplaire recueilli dans les bois <strong>de</strong><br />

Torres Novas et planté au Jardin Botanique. En Mars, les glan<strong>de</strong>s étaient normales,<br />

vers Juillet, Août, Les rayons <strong>de</strong> la môme ombelle alors considérablement allongés<br />

présentèrent <strong>de</strong>s involucres à glan<strong>de</strong>s 2, 3, 4 et S fois divisées. Après quelques pluies


29<br />

qui survinrent en Septembre, les <strong>de</strong>rniers involucres apparurent <strong>de</strong> nouveau normalement<br />

bicornes. En Octobre notre sujet produisit au­<strong>de</strong>ssous du verticille ombellaire<br />

<strong>de</strong>s rejets qui vraisemblablement fleuriront l'année prochaine. Quant aux capsules, elles<br />

sont en tout semblables à celles <strong>de</strong> l'E. segetalis et <strong>de</strong> ses variétés.<br />

— Aire géogr.:—a. Europe central, Candie, Afr. boréale, Canaries;<br />

— β. Region méditerranéene ; — γ. Littoral européen <strong>de</strong> l'Atlantique (Angleterre,<br />

Irlan<strong>de</strong>, France occi<strong>de</strong>ntale, Espagne occi<strong>de</strong>nt.)<br />

21 (?). E. tetraceras Lge. (Pugillus IV, pag. 322. —Willk. et Lge. I.<br />

c. pag. 500.)<br />

— Minho: «Rives du Minho pr. Valença» (Lge.) — (η. v. Août).<br />

OBSERV.: J'e n'ai pas vu d'exemplaire authentique <strong>de</strong> cette espèce qui n'est peutêtre<br />

qu'une <strong>de</strong>s formes acci<strong>de</strong>ntelles signalées à propos <strong>de</strong> l'E. segetalis.<br />

— Aire géogr.: — Gallice: PonteYedra, Tuy.<br />

22. E. imbricata Vahl. (DC. I. c. pag. 149.— Willk. et Lge. I. c.<br />

pag. 500.)<br />

OBSERV.: Cette espèce ne paraît pas avoir été retrouvée <strong>de</strong>puis Vahl.<br />

Portugal (Vahl.) — (n. v.)<br />

— Aire géogr.: — Espagne, Baléares.<br />

23. E. transtagana Boiss. (Diagn. orient. 2. IV, pag. 88. — DC. I. c.<br />

pag. 149.—Welw. exsicc. 549 (1848) et 323 (1831).<br />

Dans les bois <strong>de</strong> pins, principalement dans les parties humi<strong>de</strong>s, <strong>de</strong> l'Estremadure.<br />

Bellas ! Estoril et Pharol da Guia pr. Cascaes (Welw !). —<br />

Estremad. transtag.: Seixal! Arrentella ! Calhariz d'Arrabida! (Exsicc.<br />

n.° 1125!), Cezimbra! Cap d'Espichel! Valle<strong>de</strong> Zebro, S. André (Welw!)<br />

— (v. v. Mai­Juin. IL).<br />

— Aire géogr.:—Estremadure portugaise.<br />

24. E. madritensis Boiss. (DC. I. c. pag. 449. — Willk. et Lge. I. c.<br />

pag. 501.—E. nicœensis Coss. non AIL; Bourgeau pl. d'Espagne, exsicc.<br />

2245, ex herb. Willk!)<br />

— — ß. ramosissima. — Nana, caespitosa ; folia caulina<br />

ovata vel oblongo acuminata obsolete trinervia, coriacea.<br />

Capsula sub­sphaerica (Exsicc. n.° 1100!)<br />

Région montagneuse du nord et l'est.<br />

a. Douro: Moledo (W^. Lima!). — Beira Baixa: Castello Branco (R,<br />

da Cunha!) Exsicc. n.° 1099!


30<br />

β. Douro: Regoa, rives du Douro (M. Ferreira!);—Beira Baixa: Castello<br />

Branco! (Exsicc. 1100 !) — (v. v. Juillet­Août. IL).<br />

— Aire géogr.: — Espagne centrale et méridionale.<br />

OBSERV.: Plante nouvelle pour la flore portugaise.<br />

25. E. baitica Boiss. (DC. I. c. pag. 450. —Willk. et Lge. I. c.pag.<br />

504.—E. trinervia Boiss. Voy. en Espagne, pag. 570, tab. 463. E. carniolica<br />

Brot. (?), Fl. lusit. pag. 347.<br />

Répandue dans le sud <strong>de</strong> l'Estremadure et en Algarve dans les terrains<br />

siliceux: — Estremadure transtag.: Villa Nova <strong>de</strong> Mil­fontes (Welw!).—<br />

Algarve: Cap S. Vincent, Sagres, Faro (Welw!), Charneca d'Espiche et<br />

<strong>de</strong>s Catalans pr. Lagos! (Exsicc. n.° 707!) — v. v. Avril).<br />

OBSERX.: Je n'admets qu'avec une certaine réserve le rapprochement <strong>de</strong> l'E. carniolica<br />

Brot, et <strong>de</strong> l'E. baetica Boiss., rapprochement adopté par divers auteurs: En<br />

effet si l'on tient compte <strong>de</strong> la diagnose <strong>de</strong> Brotero qui donne à sa plante <strong>de</strong>s glan<strong>de</strong>s<br />

arrondies entières «petalis sub rotundis integris» YE. carniolica Brot, rentrerait dans<br />

la section


31<br />

Welw!), entre Faro et Loulé! (Exsicc. n.° 828!), Faro (A. Guimarães!)<br />

— (v. v. Avril­Juin. 11).<br />

— Aire géogr.: — Région méditerranéenne, (Canaries).<br />

27. E. terracina L. (Spec. 654. — DC. I. c. pag. 457. — Gren. et Godr.<br />

I. c. pag. 89. — Willk. et Lge. I. c. pag. 502. — E. seticornis Brot. I. c.<br />

pag. 314.)<br />

— — β. latifolia Boiss. «foliis caulinis ovato ellipticis, floralibus<br />

triangulo­subrotundis, obtusiusculis» (Willk.<br />

l. c.)<br />

— — γ. a η g u s t i f ο 1 i a Lge. «foliis caulinis auguste linearibus<br />

acutis, cyma ampla diffusa, foliis floralibus lanceolate<br />

ova tis».<br />

— — δ. re tu s a Boiss. «foliis late ovalibus, obovatis, vel obcordatis,<br />

profun<strong>de</strong> ëmarginatis» (Willk. I. c.)<br />

Assez répandue dans les terrains siliceux à proximité du littoral.<br />

β. Estremadure transtag.: Estação da Sau<strong>de</strong> pr. Setúbal (Welw!), Peninsula<br />

<strong>de</strong> Tróia! (F2xsicc. n.° 489 !), Alcácer do Sal (Brot.); — Algarve:<br />

côtés <strong>de</strong> la route <strong>de</strong>rrière Faro (Welw!) — (v. v.)<br />

γ. Estremad.: S. Martinho do Porto! (Exsicc. n.° 91 !) Dans les joncs<br />

à S. Martinho (Welw!), Cabo Carvoeiro pr. Peniche (Welw!). — Estremadure<br />

transtag.: sables maritimes <strong>de</strong> Tróia (W r<br />

elw!) — (v. v.)<br />

Estremad.: Convento <strong>de</strong> S. Francisco pr. Peniche ! Praia das Maçãs !<br />

(Exsicc. n.° 918!). — Algarve: Santo Antonio do Alto pr. Faro (A. Guimarães<br />

!) — (v. v. Mai­Août. © et bisannuelle).<br />

— Aire géogr. : — Région méditerranéenne (y compris les Açores et<br />

les Canaries).<br />

28. E. androssemifolia Schousb. ex Horn. (DC. I. c. pag. 162. — E. androsœmifolia<br />

Vahl. ap. Lge. Pug. IV, pag. 128.)<br />

Parties sombres et humi<strong>de</strong>s <strong>de</strong> l'Alemtejo (Schousb. 16 Août. 1798).<br />

— Portugal (Horn.), Algarve (Hoffm.) — (n. v.)<br />

OBSERV.: Cette espèce n'a pas été retrouvée <strong>de</strong>puis.<br />

29. E. nicaicnsis Allioni. (Fl. pe<strong>de</strong>m. I, pag, 285, tab. 6, fig. I.—<br />

DC. I. c. pag. 165. — Gren. et Godr. I. c. pag. 87.—Willk. et Lge. I.<br />

c. pag. 503. — E. Myrsinites Brot., pro parte statione. (non L.J<br />

— — ß. coar etat a Boiss. «foliis acutiusculis, magis approximatis,<br />

umbellœ radiis brevibus» (Voy. en Esp.<br />

pag. 568; Willkomm et Lange l. c. pag. 503).


32<br />

Abondante dans les charnecas et les bois <strong>de</strong> pins clairsemés <strong>de</strong> la Serra<br />

d'Arrabida :<br />

a. et β. Cabeço <strong>de</strong> Mil­regos ! (Exsicc. n.° 10801), Quinta da Commenda<br />

(Möller!), Serra d'Arrabida (Brot. Welw!) (v. v. Juin­Août. %).<br />

OBSERV.: Ainsi qu'on le verra plus loin à la suite <strong>de</strong> la <strong>de</strong>scription <strong>de</strong> ΓΕ. Broteri,<br />

YE. Myrsinites <strong>de</strong> Brotero n'est synonyme <strong>de</strong> YE. nicœnsis Ail. que pour une partie <strong>de</strong><br />

son habitat, la diagnose du «Flora lusitanica» ne pouvant en aucune façon se rapporter<br />

à l'espèce d'Allioni.<br />

— Aire géogr.: — Espagne, France méridionale, Piémont, Illyrie, Italie,<br />

Dalmatie, Hongrie, Grèce, Afrique boréale.<br />

30. E. Paralias L. (Spec. 657. — Brot. Ζ. c. pag. 311.— DC. Ζ. c.<br />

pag. 167. — Gren. et Godr. I. c. pag. 86.—Willk. et Lge. I. c. pag. 504.<br />

— Soc. Broter. exsicc. n." 253.)<br />

Morganheira das Praias, Morganiça.<br />

Très abondant dans les sables maritimes du littoral.<br />

— Douro: Leça da Palmeira (D. Sophia!), Figuiera (Brot.), Buarcos<br />

(A. <strong>de</strong> Carvalho!). — Estremad.: Cascaes (P. Coutinho!), Estuaire du<br />

Tage, Belém, Pedrouços, S. José du Ribamar (Welw ! R. da Cunha ! O.<br />

Simões!). — Estremad. transtag. : Alcochete (P. Coutinho!), Costa <strong>de</strong><br />

Caparica! Trafaria, Villa Nova <strong>de</strong> Mil­fontes (Welw!). — Algarve: Faro,<br />

Cap. <strong>de</strong> S. Vincent, Cap. <strong>de</strong> Santa Maria (Welw ! A. Guimarães !) — (v.<br />

v. Mai­Septemb. IL).<br />

— Aire géogr.: — Sables maritimes <strong>de</strong> l'Europe occi<strong>de</strong>ntale et australe,<br />

<strong>de</strong> l'Angleterre au Portugal et à la Grèce; Smyrne, Syrie, Palestine, Egypte.<br />

§ II. Esulœ spuriœ (feuilles florales connées)<br />

Capsules glabres (plante habitant les bois humi<strong>de</strong>s) 31. E. amygdaloi<strong>de</strong>s L.<br />

Capsules velues (plante habitant les coteaux calcaires) 32. E. Charadas L.<br />

31. E. amygdaloi<strong>de</strong>s L. (DC. I. c. pag. 170. — Gren. et Godr. I. c.<br />

pag. 97.—Willk. et Lge. I. c. pag. 504. — E. sylvatica (Jacq.)—'Brot.<br />

Fl. lusit. pag. 317.—Welw. exsicc. n os<br />

539, 386 et 422.)<br />

Dans les bois frais et humi<strong>de</strong>s.<br />

Minho : Braga (J. A. Sequeira !), Serra do Gerez, Torgo, Agua do<br />

Gallo (Moller !).—Tras os Montes: Bives du Sabor pr. Bragança (M. Ferreira!).—<br />

Douro: Porto (Edw. Johnston!), Serra da Louzã (Moller),<br />

Coimbra (Brot. Guimarães !). — Beira : Mido, Castello Bom, Manteigas (R.<br />

da Cunha ! ). — Estremadura : Villa Nova d'Ourem ! Serra <strong>de</strong> Cintra


33<br />

(Welw!); — Alemtejo: Portalegre, Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong> (R. da Cunha!) —<br />

(v. v. Fev.­Mai. %).<br />

— Aire géogr.: — Espagne, Suisse, Allemagne, Italie, Sicile, Hongrie,<br />

Caucase, Russie, Perse.<br />

32. E. Gharacias L. (Species 662. — Brot. l. c.pag. 319.— DC. I. c.<br />

pag. 472. — Gren. et Godr. I. c. pag. 97.—Willk. et Lge. I. c. pag. 504.)<br />

Trovisco macho, Tithymalo maior, Maleiteira maior, herva leiteira das<br />

maleitas.<br />

Dans les haies, sur les collines principalement calcaires, très répandue.<br />

— Douro: Penedo da Sauda<strong>de</strong>, Coimbra (Β. Β. Gomes! A. Guimarães!),<br />

Quinta das Lagrimas (Β. B. Gomes!). — Estremad.: Ilha Berlenga ! Bucellas<br />

! Vialonga ! Povoa ! Villa Franca (R. da Cunha !), Cascaes (P. Coutinho<br />

!), Cruz Quebrada! Serra <strong>de</strong> Monsanto! (Exsicc. n.° 150).—<br />

Estremad. transtag.: Serra <strong>de</strong> S. Luiz et Arrábida ! Castello <strong>de</strong> Cezimbra!<br />

— Algarve: Châtaigneraies <strong>de</strong> Monchique (Welw!) —(v. v. Janv­Avril. %).<br />

— Aire géogr.: — Espagne, Baléares, France méridionale, Italie, Sicile,<br />

Candie.<br />

Sous­section IV. Myrsiniteœ (Boiss. in DC. pag. 173)<br />

33. E. Hroteri sp. nov.— (Tithymalus lusitaniens latifolius, fructu exquisite<br />

triangularis. — Tournef. Inst. pag. 87. — E. Myrsinites Brot. Fl.<br />

lusit. pag. 347, <strong>de</strong>scriplio et pro parte stalio (non Linn.).<br />

Radix perennis sub­rainosa cortice fusco. — Caulibus cœspitosis, crassis adscen<strong>de</strong>ntibus<br />

vel procumbentibus, inferne cicatricoso <strong>de</strong>nudatis. — Umbellœ radiis elongatis,<br />

numerosis (7­15) semel aut raro duplicato bifidis. Foliis sub­imbricatis, integerrimis,<br />

margine sub lente scabridulis, crassis, coriaceis, late linearibus vel linear!<br />

lanceolatis, acuminatis, glauco­viridibus; caulinis (3'/­4'/i/ 2 long. 6"'­8"' latis) inferioribus<br />

reflexis, elongatis, saepe falciformibus, acutis, in sicco pungentibus; superioribus<br />

brevibus obtusiusculis; umbellaribus numerosis, val<strong>de</strong> polymorphis, rh'ombeo­ovatis,<br />

v. oblongis, v. obovato­cuneiformibus, v. lanceolatis, caulinis iuterdum conformibus;<br />

floralibus eoncavis subtriangularibus, vel ovato­orbiculatis sub­rotundis, obtusis, mucronulatis,<br />

sœpe roseo­marginatis radiis longioribus. fnvolucri campanulato­ventricosi,<br />

lobis ovatis ciliolato­fimbriatis. — Glandulis 4, crassis flavo aurantiacis, transverse<br />

oblongis, bi­appendiculatis, vel saepissime irregulariter palmato lobatis, appendicibus<br />

magis pallidis, (2) claviformibus, eœteris (1­4) multo minoribus. Stylis longis, ultra<br />

medium coàlitis; stygmato bilobo.—Capsula trigona, coceis immer pûnetato rugosis,<br />

dorso carinatis. — Semino máximo, initio cinerasceiite, maturo fuscescente, oVato,<br />

obtuse tetragono, irregulariter et obsolete vermicúiatò riigosó. Caruncula stipitata,<br />

sub pentagona, truncata, apice concava, <strong>de</strong>mum fere sessili <strong>de</strong>pressa. (Exsicc. n.° 10491)<br />

Floreb. M'artiO, Aprili — fruct. Majo.<br />

Cette espèce, par la structure <strong>de</strong>s graines, rentre dans la section «semina vermiculato<br />

rugosu» (Boiss. in DC. 1. c. pag. 173) Elle diffère <strong>de</strong> l'E. MyrSiniths L. <strong>de</strong> laquelle<br />

elle est assez voisine, par ses feuilles caulinaires linéaires ou linéaires lancéolées<br />

aiguës 4 à 5 fois plus longues que larges, tandis qu'elles sont rhomboidales ou oblongues<br />

ovales et seulement 2 fois à 2 fois '/2 plus longues que larges dans l'E. Myrsi­<br />

3


34<br />

iates L.—par les rayons <strong>de</strong> Γ ombelle plus allongés, égalant à peu près 2 fois la longueur<br />

<strong>de</strong>s feuilles ombellaires, tandis qu'ils les dépassent à peine dans l'autre espèce<br />

—par ses capsules plus franchement triangulaires et enlin par ses graines très superficiellement<br />

vermiculées rugueuses. La cicatrice située à la partie inférieure <strong>de</strong> la<br />

graine est aussi plus gran<strong>de</strong> et plus régulière; le port <strong>de</strong> la plante plus dressé, etc., etc.<br />

— Région montagneuse au Ν. E. et à l'Est du Portugal.<br />

Trás os Montes: Bragança (P. Coutinho! M. Ferreira!). — Beira: «In<br />

solo árido sabuloso prope Manteigas et alibi circa Herminium in Beira<br />

(Brot!), Manteigas, Covilhã, Villar Formoso (Tournef., R. da Cunha!)—<br />

(v. v. et s. Mars­Avril. %).<br />

OBSKBV.: Brotero dans le «Flora lusitanica» ne cite pas seulement la station <strong>de</strong><br />

Manteigas, il indique encore son E. Myrsinites en Estremadure, «in asperis montosis<br />

<strong>de</strong> Arrábida» où croît YE. nicœensis Ail. Cette méprise a été probablement consacrée<br />

par les publications ultérieures <strong>de</strong> Welwitsch qui ne paraît pas avoir jamais distribué<br />

la plante <strong>de</strong>s serras d'Estrella et <strong>de</strong> Bragança, tandis qu'il récolta abondamment celle<br />

<strong>de</strong> la serra d'Arrabida.<br />

Quoiqu'ayant une certaine analogie <strong>de</strong> port et faciès, il est impossible, après examen,<br />

<strong>de</strong> continuer à confondre les <strong>de</strong>ux plantes et surtout <strong>de</strong> faire cadrer YE. nicœensis Ail.<br />

avec la diagnose si explicite du «Flora lusitanica». On le verra dans le tableau suivant<br />

où les principaux caractères différentiels sont en regard.<br />

E. nicœensis Allioni<br />

SERRA DA ARRÁBIDA (Exsicc. n.° 1080!)<br />

Glan<strong>de</strong>s â 2 cornes courtes terminés en<br />

pointe.<br />

Capsules ovales sphœriques à coques<br />

ron<strong>de</strong>s.<br />

Graines ovales, à peine fovéolées ou lisses;<br />

caroncule conique, sessile.<br />

Floraison: Juin­Août.<br />

E. Myrsinites Brotero<br />

MANTEIGAS, SERRA DA ESTRELLA (Exsicc.<br />

n.° 10491) BRAGANÇA<br />

Glan<strong>de</strong>s palmées lobées à cornés épaissies,<br />

subglobuleuses.<br />

Capsules trigones, coques carénées.<br />

Graines tétragones obscurément ridées<br />

ruguleuses; caroncule stipitée, déprimée,<br />

concave en <strong>de</strong>ssus.<br />

Floraison : Mars­Avril.<br />

L'E. Broteri est très polymorphe; les exemplaires provenant du Trás os Montes sont<br />

en général plus dressés et à feuilles plus courtes et moins larges, mais cette forme se<br />

rencontre aussi dans la Beira où prédomine cependant une forme robuste et trapue à<br />

rameaux plus courts et à feuilles quelquefois du double plus longues et plus larges.<br />

Explications <strong>de</strong>s figures (Planche I, A, α­e), a. port <strong>de</strong> YE. Broteri; b. un <strong>de</strong>s rayons<br />

<strong>de</strong> l'ombelle; c. un involucre et ses glan<strong>de</strong>s; e. graines munies <strong>de</strong> leur caroncule.<br />

Tribu II. [Pliyllaiiteae Bartl. (J. Müll. ap. Willk. 1. c. pag. 505)<br />

II. Securinega Juss. (J. Müll, in DC. 1. c. pag. 446)<br />

34. S. buxifolia J. Muell (in DC. I. c. pag, 452. —Willk. et Lge. I. c.<br />

pag. 506. — Colmeiroa buxifolia Reut. — Rhamnus buxifolius (Poir.) Brot.<br />

FL lusit. I, pag. 301.)<br />

Tamujo (Alemtejo).


35<br />

Très abondant au bord <strong>de</strong>s cours d'eau <strong>de</strong> la partie est du Portugal.<br />

Rives du Douro : Peso da Regoa (Brot.), Pinhão (M. Ferreira !). — Rives<br />

du Tage ou <strong>de</strong> ses affluents : Malpica (R. da Cunha !), entre Constança et<br />

Tancos ! —Rives du Guadiana ou <strong>de</strong> ses affluents ! rio Chança, rio Enxoe !<br />

(Exsicc. n.° 17), rio Lima! Entre Serpa et Mértola (Comte <strong>de</strong> Ficalho!),<br />

Rives du Guadiana pr. Mértola (Brot.) — (ν. ν. Fl. Fev.­Mars — fruct.<br />

Juin. h).<br />

— Aire géogr.:—Espagne et Portugal, Algérie.<br />

Tribu III. Acalyplieae (J. Muell. ap. Willk. 1. c. pag. 507)<br />

III. Crozophora (Neck. ap. Willk. 1. c.)<br />

35. P. linctoria A. Juss. (Gren. et Godr. /. c. pag. 101.—Willk. et<br />

Lge. I. c.pag, 507. — C. tincloria γ genuína Muell. in DC. I. c. pag. 746.<br />

— Croton tinclorium (L.) Brot. II, pag. 44. —Welw. Fl. algarbiens.<br />

exsicc n.° Ί74.—Socied. Brot, exsicc. n.° 413.)<br />

Tornasol dos francezes.<br />

Dans les champs cultivés, les vignes, etc. à l'est et au sud du Portugal.<br />

Beira Baixa : Malpica, Villa Velha do Ródão (R. da Cunha !). —<br />

Estremad.: Povoa, Odivellas (Welw!), Cascaes (P. Coutinho!). — Estremad.<br />

transtag.: Versant sud <strong>de</strong> l'Arrabida! Vargem! Quinta da Commenda!<br />

(Exsicc. n.° 57). — Alemtejo: Champs pr. Beja (Brot. R. da Cunha!).-—<br />

Algarve: Rives du Guadiana entre Alcoutim et Castro Marim (Brot.).—<br />

Sables inondées l'hiver pr. Silves (Welw!) — (v. v. Sept. ©).<br />

— Aire géogr.: — Europe méditerranéenne, Orient, Algérie, Egypte.<br />

IV. Mercurialis (Toumef. Imlit. pag. 534)<br />

— Plantes ligneuses i.<br />

— Plantes herbacées, annuelles ou vivaces 3.<br />

(Feuilles tomenteusesblanchâtres, entières outrés obcurément <strong>de</strong>ntées,<br />

, lsossiles ou à très court pétiole 36. M. tomentosa L.<br />

j Feuilles glabres ou pubescentes, pétiolées, à limbe <strong>de</strong>nté sur les<br />

( bords 2.<br />

a (Feuilles et capsules velues pubescentes var. ß. pubescens.<br />

(Feuilles et capsules glabres 37. M. elliptiea Lamk.<br />

(Plantes à rhizome rampant vivace, feuilles velues glanduleuses,ru<strong>de</strong>s<br />

3 j au toucher 38. M. percnnis L.<br />

( Plantes â racines annuelles, feuilles glabres molles 4.


36<br />

(Plantes dioïques; fleurs mâles en épis 39. M. annua L.<br />

4 (Plantes monoïques; fleurs mâles en glomémles axillaires, mélangées<br />

( avec les femelles β. ambigua.<br />

36. M. tomentosa L. (Brot. I. c. pag. 5%— DC. c. pag. 794.—<br />

Gren. et Godr. I. c. pag. 100. —Willk. et Lge. 1, c. pag. 508. —Welw.<br />

Fï. algarb. exsicc. n.° 457.)<br />

— — pubescens Lose, et Pard. 5er. imperfeita pag. 368.—<br />

Willk. I. c.pag. 508.<br />

Dans les haies, au bord <strong>de</strong>s routes, etc.<br />

a. Douro : Pezo da Regoa (Brot.), Pinhão (M. Ferreira !). — Beira : Sud<br />

<strong>de</strong> Castello Branco! Villa Velha do Ródão (R. da Cunha!). — Alemtejo:<br />

Serpa! (Comte <strong>de</strong> Ficalho!). — Algarve: Mexilhoeirinha, Silves, Lagoa,<br />

Estoi (Welw !), <strong>de</strong> Villa Real <strong>de</strong> Santo Antonio.à Tavira (Exsicc. n.° 868 !)<br />

— (v. v. Mai­Juill. 11).<br />

β. Beira Baixa: Malpica (R. da Cunha!) en société avec M. ellïptica<br />

et M. tomentosa au S. <strong>de</strong> Castello Branco! (Exsicc. n.° 1127!)— (v. v.<br />

Mai­Juillet.)<br />

OBSERV.: La variété β. pubescens Lose et Pard. pourrait bien être à mon avis une<br />

hybri<strong>de</strong> <strong>de</strong>s Mercurialis tomentosa et M. ellïptica car elle possè<strong>de</strong> <strong>de</strong>s caractères qui<br />

appartiennent à ces <strong>de</strong>ux espèces. — En effet si cette variété présente parfois les<br />

feuilles ovales <strong>de</strong> la M. tomentosa, elles sont elliptiques au contraire sur certains individus,<br />

surtout sur les mâles. Ces feuilles sont <strong>de</strong> plus franchement pétiolées et leur limbe manifestement<br />

<strong>de</strong>nté, caractères qui appartiennent à la M. ellïptica. Enfin toujours comme dans<br />

cette <strong>de</strong>rnière espèce, les divisions çalycinales sont ovales qrbicùlaires et non lancéolées.<br />

Ce qui parait en outre confirmer l'hypothèse que l'on est en présence d'une hybri<strong>de</strong>,<br />

c'est la rareté <strong>de</strong>s capsules fertiles sur les individus femelles. La plupart portent en effet<br />

un grand nombre d'ovaires atrophiés, au 7e <strong>de</strong> leur développement et <strong>de</strong>s capsules fertiles<br />

en proportion excessivement réduite. Enfin ce qui donnerait quelque vraisemblance<br />

à cette hypothèse, c'est que les trois plantes croissent à la même localité, du moins<br />

en Portugal.<br />

— Aire géogr.: — a. Région méditerranéenne, β. Espagne (Aragon),<br />

Portugal (Beira Baixa).<br />

37. M. ellïptica Lamk. (Brot. I. c. II, pag. 52. — DC. Le. pag. 795.<br />

— Cosson. not. pl. crû. pag. 46. —Willk. et Lge. I. c.pag. 508. —Welw.<br />

Fl. algarb. exsicc. n.° 474.)<br />

Dans les haies au bord <strong>de</strong>s routes.<br />

— Beira Baixa: Sud <strong>de</strong> Castello Branco! (Exsicc. n.° 1126!).—<br />

Estremad. transtag.: Entre Alcácer do Sal et Sines (Brot.). — Alemtejo:<br />

Montargil (Cortezão!). — Algarve: Entre Faro et Olhão (Welw!), Albufeira!<br />

(Exsicc. n.° 820!) —(v. v. Mai­Juin. ~LL).<br />

— Aire géogr.:—Espagne, Mauritanie.


37<br />

38. H. perennis L. (DC. I. c.pag. 796. — Gren. et Godr. I. c.pag. 99.<br />

—Willk. et Lge. I. c. pag. 509.)<br />

Dans les bois sombres et humi<strong>de</strong>s <strong>de</strong> la Beira et <strong>de</strong> l'Estremadure.<br />

— Beira: Bussaco! Calçada do Gato pr. Coimbra (Brot., Moller!).—<br />

Estremad.: Quinta da Regaleira pr. Cintra (Welw !), Ribeira da Cal<strong>de</strong>ira<br />

pr. Cintra (Valorado!), Serra <strong>de</strong> Cintra! (Exsicc. n.° 82!) — (v. v. Mai­<br />

Juillet. IL).<br />

— Aire géogr.: — Toute l'Europe.<br />

39. M. annua L. (Brot. I. c. II,pag. 51. — Gren. et Godr. I. c.pag. 99.<br />

—Willk. et Lge. I. c. pag. 509.)<br />

— — a. genuinaJ. Müll. (DC. I. c. pag. 797. — Soc. Brot.<br />

exsicc. n.° 256.)<br />

— — β. ambigua J. Muell. (DC. I. c. pag. 797.—Welw.<br />

exsicc. n." 751. — Soc. Broter. exsicc. n." 558.)<br />

Très répandue partout dans les champs, les décombres, les lieux cultivés<br />

ou incultes, les murs, etc.<br />

a. Douro : Leça <strong>de</strong> Palmeira (G. Mesnier !), Coimbra, cerca <strong>de</strong> S. Bento<br />

(Brot., Moller!).—Beira: Alpedrinha (R. da Cunha !). —Estremadure :<br />

Lumiar (Welw!), Cascaes (P. Coutinho!), Lisbonne! — (v. v.)<br />

β. Douro: Conchada pr. Coimbra, Cabeça <strong>de</strong> Bastos (Brot., Moller!).<br />

— Beira: Covilhã, Manteigas, Castello Mendo, Castello Branco (R. da<br />

Cunha!). — Estremadure; Castello <strong>de</strong> Tancos ! Lisbonne! Monsanto! —<br />

Estremad. transtag.: Grândola!—Alemtejo: Murs <strong>de</strong> Serpa! Portalegre<br />

(R. da Cunha!). — Algarve, Faro (Welw!)—(v. v. Fev.­Decembre ©).<br />

OBSERV.: L'herbier <strong>de</strong> l'Ecole Polytechnique <strong>de</strong> Lisbonne possè<strong>de</strong> un exemplaire <strong>de</strong><br />

la Mercurialis annua ayant sur le même individu <strong>de</strong>s fleurs mâles en épis et <strong>de</strong>s fleurs<br />

femelles mélangées <strong>de</strong>" glumerules <strong>de</strong> fleurs mâles sessiles et axillaires.<br />

— Aire géogr.: — a. Toute l'Europe, Afrique boréale, Canaries.—<br />

β; Région méditerranéenne.<br />

PLANCHE I<br />

Explication <strong>de</strong>s figures<br />

A. Euphorbia Broteri sp. nov. (E. Myrsinites Brot, non L.)<br />

a. port <strong>de</strong> la plante 1<br />

/ 2 gran<strong>de</strong>ur naturelle.<br />

b. un <strong>de</strong>s rayons <strong>de</strong> l'ombelle, gran<strong>de</strong>ur naturelle.<br />

c. un involucre, grossi 4 fois.<br />

d. capsule mûre et la même vue par sa face inférieure, grossie<br />

2 fois.<br />

e. graines vues <strong>de</strong> face et <strong>de</strong> dos avec leurs caroncules —grossies<br />

4 fois.<br />

B. Euphorbia falcata L. var. lusitanica (var. nov.)<br />

— graines vues <strong>de</strong> face et <strong>de</strong> dos, grossies 10 fois.


Apontamentos para o estudo d.a flora transmontana<br />

Vegetação cia serra do Marão<br />

por J. A. Henriques<br />

Em agosto <strong>de</strong> 1882 <strong>de</strong>morei-me nas Caldas <strong>de</strong> Moledo, povoação situada<br />

na margem do Douro e a pequena distancia da Regoa. Levou-me ahi não só<br />

a necessida<strong>de</strong> <strong>de</strong> fazer uso das aguas sulfurosas, como o <strong>de</strong>sejo <strong>de</strong> conhecer<br />

uma parte do paiz, que nunca tinha visto. N'esse sentido fiz algumas excursões,<br />

colligindo plantas, apesar <strong>de</strong> não ser para isso propria a estação.<br />

A excursão mais importante, feita nos dias 2 e 3 <strong>de</strong> setembro, teve por<br />

campo a serra do Marão, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> o Moledo até ao ponto culminante da serra,<br />

situada proximamente a 41° 12'<strong>de</strong> lat. e cuja altitu<strong>de</strong> é <strong>de</strong> 1415 metros.<br />

Dos resultados d'estes pequenos trabalhos dou a seguinte resumida nota.<br />

A serra do Marão é uma das mais importantes do systema transmontano,<br />

quer se attenda á extensão, quer á altitu<strong>de</strong> dos pontos mais elevados.<br />

Extremamente acci<strong>de</strong>ntada, apresenta valles largos e elevados como o da<br />

Campeã, outros apertados e profundos. Precipícios medonhos cortam a<br />

montanha repetidas vezes. É d'elles um bom exemplo a Fraga da Ermida.<br />

Na parte que percorri a serra é formada <strong>de</strong> schistos.<br />

Nas faldas da serra o clima é sensivelmente quente e a vegetação é<br />

d'isso prova evi<strong>de</strong>nte. Nas margens do Douro, entre Moledo e a Regoa, vi<br />

a Agave Americana em plena floração. A vinha produz o excellente vinho,<br />

que é bem conhecido. A laranja, o pecego, o figo e muitas outras fructas<br />

são <strong>de</strong> primeira qualida<strong>de</strong>.<br />

N'esta região, quasi toda oceupada pela vinha, as arvores não são frequentes.<br />

Nas margens dos rios vegeta abundantemente a Arundo Donax.<br />

Nos aterros do caminho <strong>de</strong> ferro é frequentíssima a Psoralea bituminosa ;<br />

não é raro o Jasminum fruticans e vulgarissima o Rumex scutalus.


3d<br />

Subindo por caminhos espantosamente inclinados, encontra-se quasi o<br />

mesmo aspecto <strong>de</strong> vegetação, até Oliveira que fica a 350 metros. D'ahi<br />

para cima a vinha começa a rarear e a cultura d'ella muda completamente.<br />

Des<strong>de</strong> Sedielos (480 m<br />

) até Sá (525 m<br />

) encontra-se a vinha <strong>de</strong> enforcado,<br />

castanheiros majestosos, infelizmente já também dizimados pela mesma<br />

moléstia que <strong>de</strong>struiu os do Minho. Domina n'esta parte o Cistus hirsutus<br />

Lamk.<br />

Encontrei o limite da vinha entre Sá e a Ermida a 600 m<br />

proximamente.<br />

Vi ahi n'uni pequeno terreno cultivado junto d'uma habitação representadas<br />

as plantas dos jardins por fracos exemplares <strong>de</strong> Tropaeolum e <strong>de</strong> Hortensia.<br />

Era já ahi frequente a Erica scoparia. A pouco maior altitu<strong>de</strong> dominava a<br />

vegetação a Erica arbórea e E. cinerea e encontrei dous ou très vidoeiros<br />

(Betula pubescens) mal <strong>de</strong>senvolvidos em companhia do Rhamnus Frangula<br />

e d'alguns castanheiros, talvez os últimos que se encontram na serra.<br />

Na Ermida (750 U1<br />

) vi ainda o Laurus nobilis, e pouco mais acima os<br />

últimos campos <strong>de</strong> milho (Zea Mays). O Pinus Pinaster é a espécie arbórea<br />

que se encontra acima da Ermida.<br />

Nas fragas da Ermida, talvez a 1300 m<br />

, encontrei um rachitico exemplar<br />

do Quercus Tozza.<br />

Da Ermida para cima as espécies dominantes são a Erica cinerea, scoparia,<br />

umbellata, a Pteris aquilina e Agrostis setacea.<br />

Em alguns sitios apparece a Festuca ovina, e nos pontos mais elevados<br />

o Vaccinium Myrtillus, Plantago subulata e P. serpentina (?) e começava já<br />

a florir a Meren<strong>de</strong>ra montana.<br />

Foi na Fraga da Ermida que encontrei exemplares fracos do Trisetum<br />

hispidum e da Luzula velutina.<br />

Do Moledo até ao alto da Ermida (1415) colhi as espécies que em<br />

seguida vão enumeradas.<br />

Polypodiaoeae Endi.<br />

Gymnogramma leptophylla Desv.<br />

Do Moledo até Sediellos ; Mesão Frio.<br />

Cheilanthes hispânica Mettenius.<br />

Moledo, Regoa.<br />

Asplenium lanceolatum Hudson.<br />

Moledo.<br />

Pteris aquilina L.<br />

Até aos pontos mais elevados da serra.


Equisetum ramosum Schi. Wk.<br />

Pinhão, nas pare<strong>de</strong>s.<br />

40<br />

Equisetaceae Wk.<br />

Ooniferae Endi.<br />

Pinus Pinaster Ait.<br />

Frequente nos montes até acima da Ermida.<br />

Gramineae Juss.<br />

Anthoxanthum odoratum L. v. majus.<br />

Marão.<br />

Arundo Donax L.<br />

Margem do Douro; m. freq.<br />

Agrostis setacea Curtis.<br />

Até quasi aos pontos mais altos ; m. freq.<br />

Deschapsia flexuosa Griesebach.<br />

Fraga da Ermida.<br />

Arrhenatherum elatius M. K.<br />

Marão, mesmo no alto ; freq.<br />

Trisetum hispidum Lge.<br />

Fragas da Ermida.<br />

Dactylis glomerata L.<br />

Marão.<br />

Fetusca ovina L. var. duriuscula Koch.<br />

Fragas da Ermida (base).<br />

Brachypodium pinnatum P. B.<br />

Sediellos.<br />

B. distachium P. B. var. polystaehyum Coss. in Flor. d'Algeria.<br />

Moledo, nas pare<strong>de</strong>s prox. á estação.<br />

Nardurus Lachnalii Godr.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Carex muricata L.<br />

Moledo.<br />

Luzula velutina Lange.<br />

Acima da Fraga da Ermida,<br />

Cyperaceae Juss.<br />

Juncaceae Dartling.


Meren<strong>de</strong>ra montana Lange.<br />

Alto da serra.<br />

Salix purpurea L.<br />

Margem do Douro.<br />

S. salvifolia Brot.<br />

Betula pubescens Ehrhardt.<br />

Antes da Ermida.<br />

41<br />

Oolchicaceae DC.<br />

Salicineae L. C. Rich.<br />

Betulaceae Endi.<br />

Oupuliferae Rich.<br />

Quercus pedunculata Ehrhardt.<br />

Até Sediellos.<br />

Q. Tozza Bosc.<br />

Até á Fraga da Ermida, entre as quaes vi um fraco exemplar.<br />

Q. suber L.<br />

Castanea vulgaris Lamarch.<br />

Quasi até á Ermida.<br />

Urticeae Juss.<br />

Urtica dioica L.<br />

Moledo.<br />

Parietaria lusitanica L.<br />

Subindo para Seda<strong>de</strong>lha, nos muros.<br />

Atriplex hastata L.<br />

Margens do Douro.<br />

Chenopodium Botrys L.<br />

Margens do Douro.<br />

Ch. ambrosioi<strong>de</strong>s L.<br />

Margens do Douro.<br />

Onenopodiaceae Lindl.<br />

Polygoneae Juss.<br />

Rumex scutatus L.<br />

Margens do Douro, nas pare<strong>de</strong>s; m. ab.


R. conglomerates Murray.<br />

Margens do Douro ; frequente.<br />

Polygonum aviculare L.<br />

Pinhão ; frequente.<br />

P. serrulatum Lag.<br />

Moledo.<br />

42<br />

Oompositae Vaill.<br />

Eupatorium canabinum L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Pulicaria arabica Cassini.<br />

Pinhão, Moledo ; m. freq.<br />

Senecio foliosus Salsmani.<br />

Pinhão, Moledo.<br />

Artemisia campestris L.<br />

Pinhão na margem do Douro.<br />

Lactuca viminea Lk.<br />

Des<strong>de</strong> o 3Ioledo até quasi á Ermida.<br />

Filago minima Fr,<br />

Além dos moinhos <strong>de</strong> Sediellos ; Moledo.<br />

Phagnalon sataxile DC,<br />

Moledo, nas pare<strong>de</strong>s ; m. freq.<br />

Tolpis barbata L.<br />

Sediellos.<br />

Andryala integrifolia L. ß. angustifolia.<br />

Moledo, Sediellos.<br />

Centaurea limbata Hoff, et Link.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos, nas pare<strong>de</strong>s.<br />

C. micrantha Hoff, et Link.<br />

Moledo; m. freq.<br />

C. áspera L.<br />

Moledo.<br />

Carduus Gavanus Dav.<br />

J<br />

Marão, logares muito elevados.<br />

Hieracium Pilosella L. i. pulchellum Scheeb.<br />

Marão ; fraga da Ermida nos logares mais altos.<br />

Lobelia urens L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Lobeliaoeae Juss.


Wahlembergia he<strong>de</strong>racea Rchb.<br />

Do Moledo ao Marão.<br />

Galium saxatile L.<br />

Marão (no alto).<br />

G. rivulare Bss. et Reut.<br />

Marão (Moinhos <strong>de</strong> Sediellos).<br />

Lonicera Periclymenum L.<br />

Do Moledo a Sediellos.<br />

Vaccinium Myrtillus L.<br />

Alto do Marão.<br />

43<br />

Campànulaceae Juss.<br />

Rubiaoeae Juss.<br />

Lonicereae Juss.<br />

Vaccineae DC.<br />

Ericaceae Lindl.<br />

Erica arbórea L.<br />

Pouco antes da Ermida ao pé das Bétulas.<br />

E. cinerea L.<br />

Até aos logares mais altos da serra.<br />

Calluna vulgaris Salisb.<br />

Sediellos.<br />

Plantagineae R. Br.<br />

Plantago subulata L.<br />

Marão — logares mais elevados (1350 m<br />

).<br />

P. serpentina Vill.<br />

Marão — logares mais elevados.<br />

OES. — Os exemplares colhidos são muito incompletos,<br />

mlnaçào.<br />

Verbena officinalis L.<br />

Sediellos.<br />

Verbenaceae Juss,


Lycopus europaeus L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Mentha rotundifolia L.<br />

Moinhos.<br />

Teucrium Scorodonia L.<br />

Moinhos.<br />

Lavandula pe<strong>de</strong>nculata Cav.<br />

Sediellos, Yizo, Moledo.<br />

Thymus Mastichina L.<br />

Yizo.<br />

Cuscuta Epithymum L.<br />

Sediellos até á Ermida.<br />

Solanum villosum Lamarck.<br />

Margem do Douro.<br />

44<br />

Labiatae Juss.<br />

Ouscuteae Presl.<br />

Solanaceae Bartl.<br />

Verbasceae Bartl.<br />

Verbascum sinuatum L.<br />

Pinhão — Moledo p. do Douro.<br />

Annarrhinum bellidifolium Desf.<br />

Moledo.<br />

Antirrhinum hispanicum Chav.<br />

Proximida<strong>de</strong>s do Douro.<br />

Veronica officinalis L.<br />

Fraga da Ermida.<br />

Jasminum fruticans L.<br />

Proximida<strong>de</strong>s do Douro ; freq.<br />

Sohrophulariaceae Lindl.<br />

Jasmineae R. Br.<br />

TTmrjelliferae Juss.<br />

Physospermum aquilegiaefolium Kock.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.


45<br />

Saxifrageae Vent.<br />

Saxi fraga Clusii Gou. ß. propaginea Lange.<br />

Fraga da Ermida.<br />

Crassulaceae DC.<br />

Umbilicus pendulinus DC.<br />

Fraga da Ermida.<br />

Sedum anglicum Hudson à. Raji Lange.<br />

Marão, no alto.<br />

Lithrarineae Juss.<br />

Lithrum acutangulum Lagasca.<br />

Perto dos moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Sanguisorbeae Torr, et Gr.<br />

Poterium Spachianum Coss.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos, nas pare<strong>de</strong>s.<br />

OBS.—Denominação incerta, por ser o exemplar bastante incompleto.<br />

Fragaria vesca L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Potentilla Tormentilla Sibthorp.<br />

Alto do Marão.<br />

Rosaceae Juss.<br />

Leguminosae Juss.<br />

Lotus corniculata L. a. vulgaris β. pedunculatus.<br />

Trifolium arvense L.<br />

Moledo.<br />

Ononis antiquorum L.<br />

Pinhão, Moledo, entre as pedras nas proximida<strong>de</strong>s do Douro.<br />

Genista polygalaefolia DC.<br />

Fraga da Ermida.


46<br />

Sarothamnus eriocarpus Bss. et Reut.<br />

Sediellos.<br />

Pterospartum tri<strong>de</strong>ntatum Spach.<br />

Marão até ás fragas da Ermida.<br />

Terebinthaceae Kth.<br />

Pistacia Lentiscus L.<br />

Frequente nas proximida<strong>de</strong>s do Douro.<br />

Rhamnaeeae Lindl.<br />

Rhamnus Frangula L.<br />

Antes da Ermida, com a Betula.<br />

Euphorbia segetalis L.<br />

Moledo.<br />

Euphorbiaceae R. Br.<br />

OBSERV.: Em alguns exemplares, colhidos no mesmo local, encontrei as glândulas do<br />

invólucro com quatro pontas, como o prof. Lange diz que se observa na E. tetraceras.<br />

Polygala <strong>de</strong>pressa Wend.<br />

Base da fraga da Ermida.<br />

Malva Morenii Poli.<br />

Pinhão, Moledo.<br />

Polygalaceae Lindl.<br />

Malvaceae Juss.<br />

Hyperioineae DC.<br />

Hypericum quadrangulum L.<br />

Perto dos moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Tamarix gallica L.<br />

Pinhão, Moledo.<br />

Tamariscineae Desv.


Sagina procumbcns L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

47<br />

Alsineae DC.<br />

Sileneae DC.<br />

Sliene gallica L.<br />

Molledo, nos muros.<br />

S. acutifolia Link.<br />

Fragas da Ermida.<br />

S. nutans L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.<br />

Kohlrauschia prolifera Kth.<br />

Moledo.<br />

Dianthus Langeanus Willkomm.<br />

Fragas da Ermida nas fendas das rochas.<br />

Oistineae DC.<br />

Cistus hirsutus Lamarck.<br />

Des<strong>de</strong> a margem do Douro até ao alto do Marão; m. freq.<br />

Tuberaria variabilis Wilkomm a. vulgaris Milleri.<br />

Des<strong>de</strong> Sediellos.<br />

Cruoiferae Adans.<br />

Teesdalia nudicaulis R. Br.<br />

Logares elevados (Fraga da Ermida)..<br />

Braya pinnatifida Koch.<br />

Fraga da Ermida.<br />

Reseda Phyteuma L.<br />

Sediellos.<br />

Astrocarpus Clusii.<br />

Sediellos.<br />

Resedaceae DC.<br />

Ranunculaceae fias.<br />

Ranunculus suborbiculatus Freyn.<br />

Fragas da Ermida nos logares mais elevados.<br />

OBS.—Esta <strong>de</strong>terminação é fundada unicamente no exame das folhas que colhi,<br />

por isso muito incerta.<br />

Clematis Vitalba L.<br />

Moinhos <strong>de</strong> Sediellos.


EMENDAS E ADDITAMENTOS<br />

á lista das plantas transmontanas, publicada no 2.° Boletim annual (1883)<br />

A lista das plantas transmontanas, publicada no 2.° Boletim annual da<br />

Socieda<strong>de</strong> Broteriana, comprehen<strong>de</strong> a relação das espécies do meu herbario<br />

colhidas n'aquella província, e a relação das plantas da mesma proveniência,<br />

existentes no herbario da Universida<strong>de</strong>, que lhe foi juncta em Coimbra<br />

pelo sr. dr. J. Henriques.<br />

Na relação das minhas plantas ha algumas incorrecções a que tenho<br />

<strong>de</strong> apresentar as seguintes emendas :<br />

N.° 4. Cheilanthes odora Sw.— é, não esta espécie, mas o Ch. hispânica Mett.<br />

186. Thesiumpraiense Ehrh. — <strong>de</strong>ve ser o T. divaricatum A. DC, espécie<br />

também encontrada em Bragança pelo empregado do Jardim Botânico,<br />

M. Ferreira (n.* 187). O exemplar é incompleto, não tem<br />

fructos, mas parece bem egual aos exemplares <strong>de</strong> Alpedrinha do<br />

T. divaricatum distribuídos pela Socieda<strong>de</strong>.<br />

295. Planlago acanthophylla Dcsne. ß. bracleosa. Wk.— Não é a varieda<strong>de</strong>,<br />

mas sim a forma typo. Em toda a península, a varieda<strong>de</strong> só foi encontrada<br />

no Algarve perto <strong>de</strong> Albufeira por Bourgeau e em Villa<br />

Nova <strong>de</strong> Mil Fontes por Wehvitsch..<br />

483. Rhinanthus major Ehrh. — é o R. minor Ehrh. ; tem o lubo da corolla<br />

recto, o eslilete pubescente, incluso, as bracteas esverdinhadas,<br />

etc. Esta mesma espécie foi também encontrada por M. Ferreira<br />

(n.° 484).<br />

585. Euphorbia Nicœensis All. — Este exemplar <strong>de</strong>ve referir-se á E. Broteri,<br />

espécie ultimamente estudada pelo sr. J. Daveau e <strong>de</strong>scripta<br />

no seu trabalho sobre as Euphorbiaceas ^ortuguezas, publicado<br />

n'este Boletim.<br />

632. Melandrium praiense Rokl. — é o M. macrocarpum Wk. ; a capsula<br />

única que tem este exemplar está muito <strong>de</strong>formada e não <strong>de</strong>ixa<br />

ver a forma dos <strong>de</strong>ntes ; mas o indumento, o tamanho e a côr das<br />

sementes, por comparação com exemplares completos do M. macrocarpum<br />

que possuo <strong>de</strong> Alcochete e <strong>de</strong> Santarém, não me <strong>de</strong>ixam<br />

duvida nenhuma.<br />

684. Sisymbrium multisiliquosum Hoffm. — é o S. Irio L.


49<br />

685. S. Sophia L. — é o Nasturtium asperum Coss., muito abundante<br />

em Bragança.<br />

694. Arabis muralis L. — é o A. hirsuta Scop.<br />

702. Brassica oxyrrhina Coss. — é a B. sabularia Brot.<br />

Devem fazer-se as seguintes addições:<br />

371a. Scrophularia Herminii Lk. Hffgg. — var? — Bragança — Maio.<br />

O exemplar que refiro a esta espécie não me parece concordar<br />

bem com a diagnose e com a estampa <strong>de</strong> Brotero na Phytographia,<br />

nem com a diagnose do Prodromus <strong>de</strong> Willkomm ;<br />

no emtanto a forma do calice escarioso-marginado, com as<br />

margem crcspas-anduladas, o tamanho dos pedúnculos e dos<br />

peciolos, o indumento, a forma, etc., parece-me <strong>de</strong>verem<br />

incluil-o na espécie marcada.<br />

484 a. Rosa rubiginosa L. — Alfan<strong>de</strong>ga da Fé.<br />

645 a. Kohlrauschia prolifera Kth. — Alfan<strong>de</strong>ga da Fé.<br />

Lisboa, 21 <strong>de</strong> outubro <strong>de</strong> 1884.<br />

4<br />

Antonio Xavier Pereira Coutinho.


Ooiitrlbiztionos ad. floram mycologicam<br />

lusitanicam<br />

SERIES VI 1<br />

Auct, Dr. Georg Winter<br />

Graças ao zelo incansável do sr. Adolplio Fre<strong>de</strong>rico Moller, muito digno<br />

inspector do Jardim Botânico da Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> Coimbra, acho-me, não<br />

<strong>de</strong>corrido um anno, em circumstancias <strong>de</strong> publicar nova serie das Contributiones.<br />

Uma doença pertinaz, que obstou a que eu me <strong>de</strong>dicasse regularmente<br />

aos meus trabalhos ordinários, concorreu para que esta serie ficasse menos<br />

completa do que era para <strong>de</strong>sejar. Ainda assim a flora mycologica <strong>de</strong><br />

Portugal fica enriquecida, n'esta serie, com 59 espécies, sete das quaes<br />

são completamente novas para a sciencia.<br />

Não se limitou o sr. Moller só a explorações feitas nos arredores <strong>de</strong><br />

Coimbra. Colligiu exemplares em outros pontos <strong>de</strong> Portugal, o que é <strong>de</strong><br />

summa importância para o conhecimento da distribuição geographica dos<br />

Cogumelos.<br />

Seja-me permittido repetir os meus cordiaes agra<strong>de</strong>cimentos a este incançavel<br />

e feliz colleccionador, fazendo votos para que possa continuar a<br />

alargar-se mais nas suas explorações botânicas a fim <strong>de</strong> enriquecer a<br />

sciencia mycologica com novas e interessantes <strong>de</strong>scobertas.<br />

1<br />

Leipzig, 31 <strong>de</strong> <strong>de</strong>zembro <strong>de</strong> 1884.<br />

Vej. Boi. da Soe. Brot., II, pag. 33.<br />

Dr. G. Winter.


Peronosporei<br />

819. Cystopus Candidus (Pers.) —TJredo cândida Pers., Synops. p. 233.—<br />

Cystopus Candidus <strong>de</strong> Bary in Ann. sc. nat. IV. Sér. t. 20.<br />

p. 126. Taf. I. II. f. 1-3.<br />

In Lepidii latifolii L. foliis vivis. Coimbra, in horto botânico. 6.83.<br />

N.° 1528. Leg. Moller.<br />

820. Cystopus Capparidis <strong>de</strong> Bary, 1. c. p. 130.<br />

Ad Capparidi$ spinosa.e L. folia viva. Coimbra, in horto botânico.<br />

9.83. N.° 1784. Leg. Moller.<br />

Uredinei<br />

821. Uromyces Belienis (DC.) Winter, Die Plize L p. 153.<br />

Aecidium et Teleulosporae !<br />

In Silènes inßalae Sm. foliis vivis. Prope Caldas do Gerez. Altit.<br />

330 ,n<br />

. 6.84. N.° 2470. Leg. Moller.<br />

822. Uromyces Orobi (Pers.) Winter, Die Pilze I. p. 158.<br />

Aecidium et Teleutosporae.<br />

Ad Eni hirsuli L. folia caulesque. Ribeira <strong>de</strong> Coselhas pr. Coimbra.<br />

6.83. N.° 1577. Leg. Moller.<br />

433. h<br />

Puccinia Buxi DC, Flore franc. VI. p. 60.<br />

In foliis vivis Buxi sempervircntis L. Mangual<strong>de</strong>. 7.84. N.° 2564.<br />

Leg. Moller.<br />

246. b<br />

Puccinia Malvacearum Mont, in Gay, Historia física y politica <strong>de</strong> Chile.<br />

VIII. Band. p. 43.<br />

Ad Malvae rotundifoliae L. folia viva. Prope Alcabi<strong>de</strong>que circa<br />

Con<strong>de</strong>ixa. 5.84. N.° 2518. Leg. Möller.<br />

470. h<br />

Puccinia Maydis Carradori in Giorn. di fisica, etc. <strong>de</strong> Brugnatelli 1815.<br />

vol. VIII.<br />

Ad folia sicca Zeae Maydis L. Bougado. 1.83. N.° 2476. Leg. M.<br />

Padrão.<br />

255. b<br />

Puccinia Convolvuli (Pers.) Winter, Die Pilze I. p. 204.<br />

In Calystegiae sepium R. Br. foliis vivis. Choupal prope Coimbra.<br />

6.83. N.° 1601. Leg. Moller.<br />

638. c<br />

Puccinia flosculosorum (Alb. et Schw.) Winter, Die Pilze I. p. 206.<br />

Forma Hieracii (Schum.)<br />

In Hieracii Pilosellae L. foliis vivis. Barrosão (Serra do Gerez).<br />

Altit. 950 m<br />

. 6.84. N.° 2541. Leg. Moller.


55. 6<br />

248. b<br />

250. b<br />

52<br />

Puccinia Vioiae (Schum.) Winter, Die Pilze I. p. 215.<br />

I. Aecidium.<br />

Ad Vioiae odoratae L. folia viva. Prope Louzã. 3.84. N.° 2559.<br />

Leg. Dr. J. Henriques.<br />

Pliragmidium viulaceum (Schultz) Winter, Die Pilze I. p. 231.<br />

Ad Rubi fruticosi Lin. folia viva. Carvalha bonita (Serra do Gerez).<br />

Altid. 1100 m<br />

. 6.84. N.° 2469. et Santa Combadao. 7.84.<br />

N.° 2561. Leg. Moller.<br />

Crouartium flaccidum (Alb. et Schw.) Winter, Die Pilze I. p. 236.<br />

In Paeoniae Rroterii Boiss. et Reut, foliis languidis. Alqueives <strong>de</strong><br />

Eiras pr. Coimbra. 8.83. N.° 1773. Leg. Moller.<br />

Thelephorei<br />

491. c<br />

Cjpliella villosa (Pers.)i—Peziza villosà Pers., Synops. p. 655.<br />

Ad Celtidis australis L. ramulos pútridos. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr.<br />

Coimbra. 10.83. N.° 1828. Leg. Moller.<br />

823. Stereum tabacinum (Sowerb.) Fries, Epicris. p. 550.<br />

Ad truncos Quercus Lusitanicae Lam. et pedunculatae Ehrh. Prope<br />

Boa Vista circa Coimbra. 10.83. N.° 2399. Leg. Moller.<br />

107. c<br />

Stereum hirsutum (Willd.) Pers., Observ. II. p. 90.<br />

Ad lignum vetustum pr. Coimbra. 10.80. N.° 1017. et ad truncos<br />

emortuos Coryli AvellanaeL. Matta d'Alcarraques pr. Coimbra.<br />

11.79. N.° 877. Leg. Moller.<br />

824. Stereum purpureum Pers., Dispos, p. 30.<br />

Ad Populi Iremulae L. corticem. Choupal pr. Coimbra. 1.83.<br />

N.° 2037. Leg. Moller.<br />

825. Thelephora cristata (Pers.)—Merisma cristalumPers., Comment, p. 96.<br />

Ad terram. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra. 2.81. Leg. Moller.<br />

Hydnei<br />

826. Hydnum argutum Fries, Systema I. p. 424.<br />

Ad corticem vetustam Oleae europaeae Lin. Azinhaga <strong>de</strong> Entre<br />

Vallados pr. Cellas circa Coimbra. 10.79. N.° 789. Leg. Moller.<br />

703.* Hydnum rcpandum L., Flora suec. N.° 1258.<br />

Ad terram in pinetis. Zombaria prope Coimbra. 1.81. Leg. Dr. J.<br />

Henriques, et Eiras pr. Coimbra. 1.82. Leg. M. Ferreira.<br />

Polyporei<br />

827. Trametes Pini (Thore) Fries, Epicris. p. 489.


53<br />

Ad Pini maritimae Brot, truncos. Pinhal <strong>de</strong> Marrocos pr. Coimbra.<br />

3.81. — S. Paulo <strong>de</strong> Fra<strong>de</strong>s pr. Coimbra. 10.79. N.° 844.<br />

— Matta <strong>de</strong> Valle <strong>de</strong> Cannas pr. Coimbra. 1.80. N.° 926. Leg.<br />

Moller.<br />

828. Poljporus contiguus (Pers.) Fries, Systema I. p. 378.<br />

Ad truncos Quercus pedunculalae Ehrh. prope Boa Vista circa<br />

Coimbra. 10.83. Leg. Moller.<br />

482. b<br />

Polyporus versicolor (L.) Fries, Systema I. p. 368.<br />

Ad corticem emortuam Eucalypti glohuli Labill. Matta <strong>de</strong> Valle <strong>de</strong><br />

Cannas pr. Coimbra. 1.81. N.° 1143. Leg. Moller.<br />

260. b<br />

Polyporus lutcscens Pers., Mycol. europ. II. p. 71.<br />

Ad truncos semi-putridos Pruni domesticae L. prope Sete Fontes<br />

circa Coimbra. 10.79. N.° 767. et cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra.<br />

11.83. N.° 1889. — Ad Quercus pedunculalae Ehrh.<br />

truncos. Arregaça pr. Coimbra. 10.83. N.° 1845 A Leg. Moller.<br />

93. b<br />

Poljporus fuhus (Scopoli) Fries, Epicris. p. 465.<br />

Ad truncos Populi tremulae Lin. Choupal pr. Coimbra. 10.83.<br />

N.° 2277. Leg. Moller.<br />

705. b<br />

Poljporus applanatus (Pers.) Wallr., Flora crypt. II. p. 591.<br />

Ad Salicis albae L. et Populi tremulae L. truncos. Choupal pr.<br />

Coimbra. 3.78. N. 2045. et 1.83. N.° 2273. Leg. Moller.<br />

829. Poljporus lucidus (Leyss.) Fries, Systema I. p. 353.<br />

Ad truncos prope Coimbra. Leg. Moller.<br />

830. Poljporus rufcscens (Pers.) Fries, Systema I. p. 351.<br />

In pinetis. S. Paulo <strong>de</strong> Fra<strong>de</strong>s pr. Coimbra. 11.79. N.° 861. et<br />

prope Eiras circa Coimbra. Leg. Moller.<br />

258. b<br />

Agaricini<br />

Schizophyllum commune Fries, Systema I. p. 330.<br />

Ad truncos emoftuos. Choupal pr. Coimbra. 1.83. N.° 2036.<br />

Leg. Moller.<br />

Hymenogastrei<br />

831. Phljclospora fusca Corda in Sturm'sDeutschl. Flora 19.20. Heft. p. 51.<br />

Ad terram. Baleia pr. Coimbra. 10.79. N.° 849. Leg. Moller.<br />

500. c<br />

Nidulariei<br />

Crucibulum vulgare Tui. in Ann. sc. nat. III. Ser. I. p. 90.<br />

Ad Pteridis aquilinae L. caules áridos. Fonte do Gato pr. Coimbra.<br />

12.84. N.° 2602. Leg. Moller.


501. b<br />

54<br />

Cyathus striatus (Huds.) Hoffm., Veget. crypt, p. 33.<br />

In pinetis. Zombaria prope Coimbra. 1.81. Leg. Dr. J. Henriques.<br />

Perisporiei<br />

832. Pbyllactinia suffulta (Rebent.) Sacc. in Michelia II. p. SO. — Phyttactinia<br />

guttata Lev. in Ann. sc. nat. 1851. XV. p. 144.<br />

Ad Quercus cocciferae L. folia viva. Cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomeu pr.<br />

Bragança. Altit. 850 m<br />

. 6.84. N.° 2450. Leg. Moller.<br />

833. Dimerosporium eriophilum Winter, nova spec.<br />

Perithecia hypophylla, <strong>de</strong>nse sparsa, globosa, minutíssima, membranacea,<br />

fusco­atra, in mycelio repente, ramoso, articulato,<br />

fusco superficialia, astoma, 60­80 u. diam. Asei fasciculati,<br />

aparaphysati, e basi oblonga sursum parum attenuati, sessiles,<br />

8­spori, 30­35 υ. longi, 7 u. crassi. Sporae subdistichae, ellipsoi<strong>de</strong>ae,<br />

medio septalae et profun<strong>de</strong> constrictáe, pallidissime<br />

fuscidulae, 7 JA longae, 3 υ. crassae.<br />

Ad Quercus cocciferae L. folia subviva. Campo Redondo prope Bragança.<br />

Altit. 760 m<br />

. 6.84. N.° 2431. Leg. Moller.<br />

144. 6<br />

Capnodhim salicinum Mont., Syll. Crypt. p. 256.<br />

Ad folia viva Pitlospori undulati Andr. Coimbra, in horto botânico.<br />

5.84. N.° 2487. Leg. Moller.<br />

OBSERV.: Cum typo in Saliee omnino convenit!<br />

Trichosphaeriei<br />

834. Coleroa circinans (Fries) Winter, Die Pilze II. p. 200. — Stigmatea<br />

circinans Fries, Summa p. 421.<br />

Ad Geranii rotundifolii L. folia viva. Boa Vista prope Coimbra.<br />

5.84. N.° 2421. Leg. Moller.<br />

835. Herpotrichia Molleriana Winter, nova spec.<br />

Perithecia sparsa, hypophylla, globosa, ostiolo papillaeformi, pertuso,<br />

<strong>de</strong>mum collapsa umbilicataque, membrariacca, fusco­atra,<br />

puis brevibus, fuscis, flexuosis ubique obsita, 250­260 p. Diam.<br />

Asci cylindracei, <strong>de</strong>orsum longe attenuati, substipitati, 8­spori,<br />

105 \>. Iongi, 9­10 \>. crassi. Sporae distichae, elongato­fusiformes,<br />

parum curvatae, 7­septatae, ad septum medium profun<strong>de</strong><br />

constrictáe, guttulatae, hyalinae, 30­33 ψ longae, 5 p. crassae ;<br />

paraphyses copiosae, filiformes.


85<br />

In Quercus Suberis L. foliis vivis. Rica­fé pr. Bragança. 6.84.<br />

Altit. 710 m<br />

. N.° 2462. Leg. Moller.<br />

Melanommeae<br />

836. Rosellinia Molleriana Winter, nova spec.<br />

Perithecia superficialia, sparsa seu 3­6 (rarius plura) <strong>de</strong>nsissime<br />

aggregate, saepe confluentia vel concrescentia, globosa vel irregularia,<br />

rugoso­subtuberculosa, atra, opaca, glabra, non raro in<br />

collum conicum seu subcylindricum attenuate, 1­1 γΊ Ν· lata.<br />

Asei elongato­subclavati, instipitem longum attenuati, sursum parum<br />

angustati, apice rotundata non incrassata, 8­spori, 140­150 [Λ<br />

longi, 16 [χ, crassi. Sporae inordinatae, seu oblique monostichae,<br />

in asci parte media subdistichae, oblongae, utrinque parum<br />

attenuatae, inaequilaterales, fusco­nigrae, guttulo magno praeditae,<br />

muticae, 19­21 μ longae, 7 ^ crassae.<br />

In cortice vetusto Lauri nobilis L. Cerca <strong>de</strong> S. Bento prope<br />

Coimbra. 10.83. N.° 1826. Leg. Moller.<br />

Lophiostomei<br />

837. LopMotrema Sedi (Fuck.) Saccardo, Sylloge II. p. 687. — Lophiosíoma<br />

Sedi Fuck., Symb. p. 155.<br />

Ad Poterii Sanguisorbae Lin. caules áridos. Prope Sete Fontes<br />

circa Coimbra. 3.84. N.° 2440. Leg. Moller.<br />

Clypeosphaeriei<br />

838. Apiospora Montagnei Sacc, Fungi Veneti Ser. II. p. 306. — Sphaeria<br />

apiospora Dur. et Mont., Fl. Alg. I. p. 492.<br />

Ad Donacis arundinaceae Beauv. culmos áridos. Prope Sete Fontes<br />

circa Coimbra. 4.83. Leg. Moller.<br />

839. Apiospora Punctum Sacc. et Speg. in Michelia I. p. 329.<br />

Ad Gynerii argentei Nees folia árida. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra.<br />

4.83. N.° 1448. Leg. Moller.<br />

840. Anthostomella contaminans (Dur. et Mont.) Sacc. in Michelia Π. p. 313.<br />

— Sphaeria contaminans Dur. et M., Fl. Alg. I. p. 522.<br />

Ad Chamaeropsidis humilis Lin. folia pútrida. Cerca <strong>de</strong> S. Bento<br />

prope Coimbra, 4.83. N.° 1425. Leg. Moller.


56<br />

Sphaeriei<br />

841. Sphaerella Ilicis Ellis in Americ. Nat. XVII. 1883. p. 317.<br />

In foliis subvivis Ilicis aquifolii L. Matta do Bussaco. 7.84. N.°<br />

2433. Leg. Moller.<br />

842. Sphaerella Hermione Sacc., Fungi Ven. Ser. II, p. 301.<br />

In foliis languentibus Hellebori foetidi Lin. Serra <strong>de</strong> Rebordãos pr.<br />

Bragança. Altit. 1150 m<br />

. 6.84. N.° 2438. Leg. Moller.<br />

731. b<br />

Sphaerella Clymenia Sacc, Michelia I. p. 35.<br />

In Lonicerae Periclymeni DC. foliis vivis. Matta do Bussaco. 7.84.<br />

N.° 2506. Leg. Moller.<br />

Pleosporei<br />

843. Leptosphaeria pampini (Thum.) Sacc, Sylloge II. p. 31.—Sphaerella<br />

pampini Thümen, Pilze d. Weinst, p. 27.<br />

Ad sarmenta juniora Vitts viniferae L. Fonte das hortas pr. Eiras,<br />

circa Coimbra. 6.80. N.° 1000. Leg. Moller.<br />

844. Leptosphaeria diaporthoi<strong>de</strong>s Winter, nova spec.<br />

Perithecia tota immersa, semper tecta, serialiter disposita, <strong>de</strong>presse<br />

globosa, ostiolo breve cónico errumpente, membranacea, atra,<br />

glabra, 360­420 JA lata. Asei exacte clavati, longe pedicellati,<br />

apicem versus parum attenuati, 100­120 μ longi, 17­18 [/.<br />

crassi, 8­spori. Sporae oblique 2­3 stichae, elongato­fusiformes,<br />

parum curvatae, semper 3­septatae, ad septa constrictáe, cellulae<br />

mediae parum tumidulae, cellulae terminales longe altenuatae,<br />

pallidissime flavidulae 36­40 p. longae, 6­7 p. crassae.<br />

Paraphyses filiformes.<br />

Ad cauíes siccos Umbelliferarum. Serra <strong>de</strong> Montesinho prope Bragança.<br />

Altit. 1200. 6.84. N.° 2464. Leg. Moller.<br />

845. Pleospora Aspho<strong>de</strong>li Rabh. in Unio itin. crypt. 1866. N.° XII.<br />

Ad Aspho<strong>de</strong>li ramosi Lin. scapos áridos. Penedo da Melancholia.<br />

1.82. N.° 1261. Leg. Moller.<br />

30iß Pleospora Iierharum (Rabh.) Niessl, Notiz, üb. Pyrenom. p. 29.<br />

Ad caules áridos :<br />

a. Cephalariae tataricae Schrad. Coimbra, in horto botânico. 1.83.<br />

N.° 2063. Leg. Möller.<br />

b. Cinerariae marilimae Lin. Coimbra, in horto botânico. 12.84.<br />

N.° 2021. Leg. Moller.


57<br />

c. Cacaliae suaveolentis Lin, Coimbra, in horto botânico. 11.80.<br />

N.° 1100. Leg. Moller.<br />

d. Raphani sativiL. Quinta do Espinheiro prope Coimbra. 10.81.<br />

N.° 1240. Leg. Moller.<br />

e. Brassicae oleraceae L. Zombaria pr. Coimbra. 1.83. N.° 2119.<br />

Leg. Moller.<br />

f. Glaucii flavi Smith. Viso prope Figueira da Foz. 9.82. Leg.<br />

Moller.<br />

g. Cichorii Intybi L. Venda do Cego pr. Sernache dos Alhos.<br />

4.83. N.° 1442. Leg. Moller.<br />

Ad folia viva Erythrinae poianthi Brot. Coimbra, in horto botânico.<br />

2.83. N.° 2172. Leg. Moller.<br />

, Ad caules áridos plantarum. Serra <strong>de</strong> Montesinho prope Bragança.<br />

Altit. 1200. 6.84. N.° 2532. Lèg. Moller.<br />

846. Pleospora pliaeocomes Ces. et <strong>de</strong> Not., Schema Sferïac. p. 44.<br />

Ad Vitts viniferaé L. sarmenta árida. Calçada do Gato pr. Coimbra.<br />

5.81. Leg. Moller.<br />

Valsei<br />

655. δ<br />

Eutypa Iudibunda Sacc. in Michelia I. p. 15 et 501.<br />

Ad ramos áridos Robiniae Pseud­Acaciae L. Choupal pr. Coimbra.<br />

4.83. N.° 1436. Leg; Moller. — Ad ramos áridos Cellidis australis<br />

L. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra. 10.83. N.° 1834.<br />

Leg. Moller.<br />

847. Cryptovalsa ampelina Fuckel, Symbolaep. 312. — Valsa ampelina<br />

Nitschke, Pyrenom. germ. p. 156.<br />

Ad Vitts viniferaé L. sarmenta árida. Zombaria prope Coimbra.<br />

2.81. N.° 1179. Leg. Moller.<br />

848. Dîaportlie orientalis Sacc. et Speg. in Michelia I. p. 391.<br />

In ramis emortuis Mori albae Lin. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra.<br />

11.83. N.° 1912. Leg. Moller.<br />

849. Diaportlie vitícola Nitschke, Pyren. Germ. p. 264.<br />

Ad sarmenta arida Vitts viniferaé L. Zombaria prope Coimbra.<br />

2.81. N.° 1179A Leg. Moller.<br />

850. Diaportlie pctiolorum Sacc. et Spegazz. in Michelia I. p. 388.<br />

In petiolis putridis Ailanthi glandulosae Desf. Valle <strong>de</strong> Cannas.<br />

1.81. N.° 1139. Leg. Moller.<br />

Melanconieae<br />

851. Melanconis inodonia Tul., Sei. Fung. Carpol. II. p. 141.


281. c<br />

519. δ<br />

664. 6<br />

132. δ<br />

58<br />

Ad Quercus Tozae Rose, ramulos áridos. Serra <strong>de</strong> Montesinhos<br />

prope Bragança. 6.84. Altit. 900 m<br />

. N.° 2433. Leg. Moller.<br />

Melogrammei<br />

Valsaria insitiva Ces. et <strong>de</strong> Not., Schema p. 205.<br />

Ad Celtidis australis L. ramos áridos. Cerca <strong>de</strong> S. Bento prope<br />

Coimbra. 10.83. N.° 1834. Leg. Moller.<br />

Dothi<strong>de</strong>acei<br />

Plryllacliora Graminis (Pers.) Fuckel, Symbolae p. 216. — Sphaeria<br />

Graminis Pers., Synops. p. 30.<br />

Ad Daclylidis hispanicae Roth folia languida. Prope Caldas do<br />

Gerez. 6.84. Alt. 340. N.° 2540. Leg. Moller.<br />

Phyllachora Ulmi (Sow.) Fuckel, Symb. p. 218. — Sphaeria Ulmi<br />

Sow., Engl. Fungi. Taf. 374. Fig. 3.<br />

Ad Ulmi campestris L. folia árida. Prope Fonte do Gato circa<br />

Coimbra. 12.84. N.° 2608. Leg. Moller.<br />

Exoasci<br />

Exoascus aureus (Pers.) Sa<strong>de</strong>beck in Winter, Die Pilze II. p.'9.—<br />

Taphrina aurea Fries, Observ. I, p. 217.<br />

Ad folia viva Populi nigrae L. Prope Alcabi<strong>de</strong>que circa Con<strong>de</strong>ixa.<br />

5.84. N.° 2493. Leg. Moller.<br />

Phacidiacei<br />

131.° Lopho<strong>de</strong>rmium arundinaccum Chev., Flore paris. I. p. 435.<br />

Ad folia arida Luzulae maximae DC. Serra <strong>de</strong> llebordãos pr. Bragança.<br />

6.84. Altit. 1250 m<br />

. N.° 2410. Leg. Moller.<br />

852. Hysterium Bérengerii Sacc, Fungi Veneti Ser. IV. N.° 50.<br />

In ligno vetusto Oleae europaeae L. Lomba da Arregaça pr. Coimbra.<br />

4.83. N.° 1350. Leg. Moller.<br />

766. 6<br />

Patellariacei<br />

Sphinctrina tubaeformis Massai., Mem. Lieh. p. 155.


59<br />

Ad ramulos vivos Ficus Cartcae L. in thallo Pertusariae parasitants.<br />

Zombaria prope Coimbra. 4.83. N.° 1380. Leg. Moller.<br />

Pezizei<br />

268. δ<br />

Pseudopeziza Trifolii (Bernh.) Fuckel, Symbolae p. 290.<br />

Ad Trifolii repentis L. folia viva. Montes Claros prope Coimbra.<br />

5.84. N.° 2516. Leg. Moller.<br />

853. Niptera melaleuca (Fries) Fuckel, Symbolae p. 292.<br />

Ad Vlicis Jussiaei Wbb. ramos áridos. Calçada do Gato pr. Coimbra.<br />

5.81. N.° 2460. Leg. Moller.<br />

854. Niptera pallescens (Pers.) Fuckel, Symbol. Suppl. I. p. M. — Peziza<br />

pallescens Pers., Synops. p. 664.<br />

Ad Wigandiae caracassanae Kunth lignum putridum. Cerca <strong>de</strong> S.<br />

Bento pr. Coimbra. 10.80. N.° 1038. Leg. Moller.<br />

676. b<br />

Plectania coccinea (Jacq.) Fuckel, Symb. p. 324.—Peziza coccinea<br />

Jacq., Miscellan. T. 169.<br />

Ad terram pr. Santo Antonio dos Olivaes. 1.81. N.° 1137. Leg.<br />

Henriques. — Baleia prope Coimbra. 1.82. Leg. Moller.<br />

Helvellacei<br />

122.* Helvella lacunosa Afzel. in Act. Holm. 1783. p. 303.<br />

Ad terram pr. Eiras circa Coimbra. 1.82. Leg. M. Ferreira.<br />

Spori<strong>de</strong>smiacei<br />

855. Melanconium stromaticum Cda., ícones I. p. 3.<br />

Ad Castancae vescae Gartn. ramulos áridos. Serra da Louzã. 6.79.<br />

N.° 601. Leg. Moller.<br />

12. 6<br />

2ΐ1. δ<br />

Dematiei<br />

Passalora baeilligera Fries, Summa veg. Sc. p. 500.<br />

Ad Alni glulinosae Willd. folia viva. Ameal pr. TaVeiro. 5.84.<br />

N.° 2489. Leg. Möller.<br />

Ccrcospora beticola Sacc. in Nuovo Giorn. Botan. Ital. VIII. 1876,<br />

p. 189.


60<br />

In Betae vulgaris L. foliis vivis. Quinta <strong>de</strong> Foja. 6.80. N.° 990.<br />

Leg. Moller.<br />

856. Cercospora cerasella Sacc., Michelia I. p. 266.<br />

Ad Bruni avium L. folia viva. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra.<br />

8.83. N.° 1779. Leg. Moller.<br />

857. Cercospora crassa Sacc, Michelia I. p. 88.<br />

Ad Daturae sanguineae R. P. et Capsici baccali L. folia viva.<br />

Coimbra, in horto botânico. 10.79. N.° 823.824. Leg. Möller.<br />

16. b<br />

Cercospora <strong>de</strong>pazeoi<strong>de</strong>s (Desv.) Sacc, Fungi Veneti Ser. V. p. 187.<br />

In foliis vivis Sambuci nigrae L. Ameal pr. Taveiro. 5.84. N.° 2535.<br />

Leg. Moller.<br />

858 Cercospora nigrescens Winter, nov. spec.<br />

Maculae amphigenae, atro­cinereae, subtus pallidiores, angulato­rotundatae<br />

seu irregulares, area in<strong>de</strong>terminata flavida circumdatae,<br />

usque ad 6 mill, latae. Hyphae plerumque hypophyllae, fasciculatae,<br />

breves, non vel perparum torulosae, simplices, fuscidulae,<br />

non septatac, usque 40 (plerumque 20­25 μ) longae, 5 p. crassae.<br />

Sporidia filiformia, sursum perparum attenuata, fere teretia,<br />

hyalina, 9­septata, usque 80 v. longa, 3 Va » crassa.<br />

Ad Solani nigrih. folia viva. Cidral pr. Coimbra. 6.83. N.° 1525.<br />

Leg. Moller.<br />

OBSERV.: A Cercospora Solani Thum. (Contributiones II. p. 15) maculis, hyphis brevioribus,<br />

sporidiis hyalinis, saepe 9­septatis val<strong>de</strong> diversa.<br />

859. Cercospora olivascens Sacc., Michelia I. p. 268.<br />

Ad Aristolochiae longae L. folia viva. Montes Claros prope Coimbra.<br />

5.84. N.° 2418. Leg. Moller.<br />

771. b<br />

Cercospora Periclymeni Winter, Contribut. V. p. 21.<br />

In Lonicerae etruscae Savi foliis vivis. Ameal pr. Taveiro. 5.84.<br />

N.° 2501. Leg. Moller.<br />

442. 6<br />

Cercospora tinea Sacc, Michelia I. p. 268.<br />

Ad Viburni Tini L. folia viva. Matta do Bussaco. 7.84. N.° 2473.<br />

Leg. Moller.<br />

860. Cercosporella cana Sacc, Fungi Veneti V. Ser. p. 188.<br />

Ad Crepidis virentis Vill. folia viva. Boa Vista pr. Coimbra. 5.84.<br />

N.° 2420. Leg. Moller.<br />

861. Macrosporium Crithmi Winter, nova spec.<br />

Hyphis fasciculatis, erectis, longis, septatis, simplicibus s. ad apicem<br />

cum ramulo breve, patente, sursum interdum parum torulosis,<br />

fuscis, laevibus, usque 350 υ. longis, 9 JJ. crassis. Sporae ovatosubclavatae,<br />

i. e.: e basi amplo sursum parum angustatae, fuscae,


61<br />

murali-divisae, septis transversalibus plerumque 6 praeditae,<br />

laeves, ad septa parum constrictáe, 60 u. longae, 23 p. crassae.<br />

Ad Crithmi marilimi L. caules áridos. Prope Buarcos. 9.82. Leg.<br />

Moller.<br />

862. Macrosporium commune Rabh. in Fungi europ. N.° 1360.<br />

Ad Celosiae cristataeL. folia viva. Coimbra, in horto botânico. 11.83.<br />

N.° 1902. Leg. Moller.<br />

863. Ilelminthosporium macrocarpum Greville, Scott. Crypt. Flora Taf. 148.<br />

Fig. 1. . !_<br />

Ad Crataegi Oxyacanthae L. ramulos pútridos. Penedo da Meditação.<br />

3.81. N.° 1191. Leg. Moller.<br />

864. Cladosporium graminum Cda., ícones I. p. 14. Taf. III. Fig. 207.<br />

Ad Zeae Maydis L. folia arida. Bougado. 3.83. N.° 2406. Leg.<br />

Padrão.<br />

865. Ramularia arvensis Sacc., Michelia II. p. 548.<br />

In foliis vivis Potentillae reptantis L. prope Sabor circa Bragança.<br />

Altit. 650 m<br />

. 6.84. N.° 2430. Leg. Moller.<br />

866. Ramularia Cynarae Sacc, Michelia I. p. 536.<br />

Ad Cynarae Scolymi L. folia viva. Quinta da Rainha pr. Coimbra.<br />

4.84. N.° 2415. Leg. Moller.<br />

779. b<br />

Ramularia pratensis Sacc, Michelia II. p. 550.<br />

Ad Rumicis scutali L. folia viva. Prope Ponte do Loreto circa Bragança.<br />

Altit. 750 m<br />

. 6.84. N.° 2498. Leg. Moller.<br />

18. c<br />

Ramularia variabilis Fuckel, Symb. p. 361.<br />

In foliis vivis <strong>Digital</strong>is purpureae L. Matta do Bussaco. 7.84. N.°<br />

2508. Leg. Moller.<br />

216. c<br />

Ovularia obliqua (Cooke) Ou<strong>de</strong>mans in Hedwigia 1883. p. 85.<br />

Ad folia viva Rumicis pulchrís Lin. Serra <strong>de</strong> Rebordâos pr. Bragança.<br />

Alt. 900 m<br />

. 5.84. N.° 2484. — pr. Alcabi<strong>de</strong>que circa<br />

Con<strong>de</strong>ixa. 5.84. N.° 2481. Leg. Moller.<br />

783. h<br />

Stilbei<br />

Stilbum limetarium (Pers.) Berk, et Br., Notic. of Brit. Fungi. N.° 494.<br />

Ad fimum cuniculorum. Cerca <strong>de</strong> S. Bento pr. Coimbra. 12.84.<br />

Leg. Moller.<br />

Hymenulacei<br />

867. Dinemasporium graminum Lév. in Ann. sc. nat. III. Sér. Tome V.<br />

p. 274. — Peziza strigosa Fries, Syst. II. p. 103.


62<br />

Ad culmos pútridos Graminearum. Fonte do Gato prope Coimbra.<br />

12.84. Leg. Moller.<br />

237. b<br />

Gloeosporium ampelophagum Sacc. in Michelia I. p. 217.<br />

Ad folia viva Vitts viniferaé Lin. Santa Combadào. 7.84. N.° 2548.<br />

Leg. Moller.<br />

786. b<br />

Gloeosporium nobile Sacc, Michelia II. p. 153.<br />

Ad Lauri nobilis L. folia viva. Matta do Bussaco. 7.84. N.° 2510.<br />

Leg. Moller.<br />

239. 6<br />

Gloeosporium Pisi (Lib.) Ou<strong>de</strong>m., Contrib. ad flor. myc. Neerland. I.<br />

p. 19 et 33.<br />

Ad Pisi sativi Lin. folia languida. Lomba d'Arregaça pr. Coimbra.<br />

5.84. N.° 2538. Leg. Moller.<br />

787. b<br />

Marsonia Castagnei (Desm. et Mont.) Sacc, Michelia II. p. 119.<br />

Ad Populi canescentis Smith folia viva. Coimbra, in hortis publicis.<br />

7.83. N.° 1660. Leg. Moller.<br />

458. b<br />

Epicoceum neglectum Desm. in Ann. sc. nat. II. Sér. tome XVII.<br />

p. 95.<br />

Ad Hedychii Garãneriani Wall. folia árida. Coimbra, in horto botânico.<br />

12.84. Leg. Moller.<br />

240. 6<br />

Vermicularia Erjngii (Corda) Fuckel, Symb. p, 374. — Excipula<br />

Eryngii Corda, Icon. I. p. 24. Taf. VII. Fig. 294.<br />

Ad Eryngii campestris Lin. caules petiolosque. Baleia prope Coimbra.<br />

11.80. N.° 1095. Leg. Moller.<br />

Phyllostictei<br />

868. Coniothyrium Fuckelii Sacc, Fungi Veneti. Ser. II. p. 318.<br />

Ad Wisteriae sinensis DC. ramulos áridos. Coimbra, in horto botânico.<br />

1.82. N. Q<br />

1262. Leg. Moller.<br />

869. Phoma atriplicinum Westd. in Bullet, <strong>de</strong> l'Acad. royale <strong>de</strong> Belgique.<br />

II. Sér. tome 2. N.° 35.<br />

Ad Alriplicis hortensis Lin. caules áridos. Coimbra, in horto botânico.<br />

10.80. N.° 1064. Leg. Moller.<br />

870. Darluca Typhoiilearum (Desmaz.) Berk., Outl. of Brit. Fungi, p. 318.<br />

Ad Luzulae maximae DC. folia árida. Serra <strong>de</strong> Rebordãos pr. Bragança.<br />

Altit. 1250 m<br />

. 6.84. N.° 2410. Leg. Moller.<br />

871. Ascochyta bacilligera Winter, nova spec.<br />

Perithecia in macula irregulari, angulata, <strong>de</strong>terminata, subtus palli<strong>de</strong><br />

fuscescente, supra grisea, margine fusco, angusto cincta,<br />

usque 10 mill, lata, hypophylla, sparsa, lenticularia, niti<strong>de</strong> atra,<br />

poro pertuso, 100 (A diam. Sporidia bacijliformia, i. e.: tenuis-


63<br />

sime cylindrica, utrinque rotundata, medio spurie uniseptata,<br />

hyalina, 7­12 μ longa, vix 1 μ crassa.<br />

Ad Phillyreae angustifoliae Lin. folia viva. Matta do Bussaco. 7.84.<br />

N.° 2447. Leg. Moller.<br />

872. Ascochyta Magnoliae Thum., Contrib. d. Funghi d. Litorale. II. p. 15.<br />

Ad Magnoliae obovatae Thunb. folia viva. Coimbra, in horto botânico.<br />

7.83. N.° 1659. Leg. Moller.<br />

873. Pbyllosticta Ehrhartii Sacc. in Michelia I. p. 140.<br />

Ad folia viva Scrophulariae Ehrharti Stev. (Ser. aquaticae Auct.)<br />

Motas do Mon<strong>de</strong>go. 7.83. N.° 1672. Leg. Moller.<br />

164.° Pbyllosticta he<strong>de</strong>ricola Dur. et Mtg. in Mont., Sylloge. p. 279.<br />

In foliis vivis He<strong>de</strong>rae Helicis L. Matta do Bussaco. 7.84, N.° 2513,<br />

Leg. Moller.<br />

354. è<br />

Pbyllostieta Ithamni Westd., Cinq. Note s. 1. Cryptog, N,° 25.<br />

Ád Rhamni Frangulae Lin. folia viva prope Caldas do Gerez.<br />

8.83. N.° 1744. Leg. Moller.<br />

874. Septoria betulina Passerini in Atti <strong>de</strong>lia Societâ critt. Ital. Vol. II.<br />

In Betulae pubescentis Ehrh. foliis vivis. Prope Torgo, Serra do<br />

Gerez. Altit. 360. 6.84. N.° 2445. Leg. Moller.<br />

875. Septoria Cbelidonii (DC.) Desmaz. in Ann. sc. nat. II. Sér. .tome XVII.<br />

p. 110. — Sphaeria Chelidonii DC, Flore franç. VI. p. 140.—<br />

Ascochyta Chelidonii Lib. Crypt, exs. N.° 57.<br />

In foliis vivis Chelidonii majoris L. Serra <strong>de</strong> Montesinho prope<br />

Bragança. Altit. 1120 m<br />

. 6.84. N.° 2453. Leg. Moller.<br />

170. 6<br />

Septoria Convolvuli Desmaz. in Ann. sc. nat. II. Sér. tome XVII.<br />

p. 108.<br />

In foliis vivis Calystegiae sepium R. Br. Motas do Mon<strong>de</strong>go. 7.83.<br />

N.° 1686. Leg. Moller.<br />

405. b<br />

Septoria Gei Rob. et Desm. in Ann. sc. nat. II. Sér. tome XLX.<br />

p. 343.<br />

Ad Gei biflori Brot, folia viva. Prope Fonte <strong>de</strong> Santa Comba circa<br />

Coimbra. 5.84. N.° 2522. Leg. Moller.— Ad Gei urbani L.<br />

folia viva. Matta do Bussaco. 7.84. N.° 2530. Leg. Moller.<br />

807. δ<br />

Septoria He<strong>de</strong>rae Desm. in Ann. sc. nat. II. Sér. tome XIX. p. 340.<br />

Ad He<strong>de</strong>rae Helicis L. folia viva. Matta do Bussaco. 7.84. N.° 2513.<br />

Leg. Moller.<br />

173. b<br />

Septoria Mori Lev. in Ann. sc. nat. III. Sér. tome V. p. 279.<br />

Ad Mori albae Lin. folia viva. Choupal prope Coimbra. 7.83.<br />

N.° 1691. Leg. Möller.<br />

621. b<br />

Septoria pyricola Desm. in Ann. sc. nat. III. Sér. tome XIV. p. 114.<br />

Ad Pyri communis Lin. folia viva. Prope Torgo et Agua do Gallo<br />

(Serra do Gerez). 6.84. Leg. Moller.


64<br />

611.'' Septoria Rubi Westd., Herb, crypt. Belg. N.° 839.<br />

Ad Rubi fruticosi Lin. folia viva. Serra <strong>de</strong> Montesinho pr. Bragança.<br />

Altit. 112CP. et Campo Redondo pr. Bragança. Alt.<br />

760 m<br />

. 6.84.—Prope Leonte (Serra do Gerez) Altit. 825 m<br />

. 8.83.<br />

N.° 1731. Leg. Moller.<br />

876. Septoria Scropbulariae Westd. in 6. Notice s. qu. crypt. N.° 84. in<br />

Bull. d. I. Soc. botanique <strong>de</strong> Belgique. II. Sér. tom. VII.<br />

In foliis vivis Scrophulariae Scorodoniae Lin. Ameal pr. Taveiro.<br />

5.84. N.° 2442.—Prope Ponte do Loreto circa Bragança. Altit.<br />

750 m<br />

. 6.84. Leg. Moller.— Prope Bougado. 1.83. N.° 2455.<br />

Leg. M. Padrão.<br />

877. Diplodia vitícola Desm. in Annal, d. Scienc. nat. II. Sér. X. Bd.<br />

p. 311.<br />

Ad Vitis viniferaé Lin. sarmenta árida. Zombaria prope Coimbra.<br />

2.81. N.° 1179. Leg.« Moller.


Em troca do Boletim da Socieda<strong>de</strong> Broteriana, recebemos os seguintes<br />

jornaes, que muito agra<strong>de</strong>cemos:<br />

Acta Horti Petropolitani—tomo VIII, fase. III e tomo IX, fase, I.<br />

Annuario <strong>de</strong>l R. Instituto botânico di Roma —1884, fase, I.<br />

A Sau<strong>de</strong> publica—Porto.<br />

Botaniska Notiser — rei. C. Nordstedt —1883-1884, Lund.<br />

Bulletin of the Torrey Botanical Club — vol. XI, 1884, New-York.<br />

Deutsche botanisclie Monatsschrift—von Prof. Dr.-G. Leimbach, Bielefeld, 1885.<br />

Feuille <strong>de</strong>s jeunes naturalistes —1884-1883.<br />

Gazeta agrícola—Santarém.<br />

Magyar Novenytani Lapok, szerkeszti és kiadja Kunitz A'gost — Kolozsvárt —1877, 1879.1880,<br />

1882, 1884.<br />

Mémoires <strong>de</strong> la Soc. nat. <strong>de</strong>s sciences nat. et math, <strong>de</strong> Cherbourg.<br />

Nuovo giornale botânico italiano — dir. T. Camel. — Firenze, 1883-1885.<br />

Revista Hortícola Andaluza — Cadiz, 1885.<br />

Revista scientifica — Porto.<br />

Revue <strong>de</strong> Botanique (Bull, <strong>de</strong> la Soc. franc, <strong>de</strong> Botanique).


Para ven<strong>de</strong>r<br />

Do Candolle — Prodromus syst. nat. regni veget., vol. 1-15. 16 (2.ª parte)... )<br />

Buek (H. W.) — In<strong>de</strong>x gen. et specialis ad. De Gandolle Prodromum. Pars I, II, III )<br />

30$000<br />

Le<strong>de</strong>bour (C. -F.) —Flora rossica. 4$500<br />

Loudon (J. C.) —Arboretum et Fruticetum britannicum 20$000<br />

Walpers (G. G.) — Annales Bot. syst., vol. 1, 2, 3 ,.. 30$000<br />

Herbario <strong>de</strong> plantas <strong>de</strong> Portugal (1150 esp.)


ESPÉCIES DISTRIBUÍDAS<br />

1.884<br />

Algas<br />

390 Cladostephus Myriophyllum Ag. — Peniche, Forte <strong>de</strong> Cabanas (J. M.) 1<br />

591 Codium tomentosum Ag. — Buarcos, praia (Gltz.)<br />

592 Dictyota vulgaris Kg. ß. intricata. — Peniehe (J. M.)<br />

593 Halyseris polypodioi<strong>de</strong>s Ag. — Peniche, Forte <strong>de</strong> Cabanas (J. M.)<br />

594 Cystosira Hoppii Ag. — Peniche, porto <strong>de</strong> areia do norte (J. M.)<br />

» » ß. aurantia Kg. — Cezimbra, praia (S.)<br />

595 Sargassum megalophyllum Mont. — Cezimbra, praia (S.)<br />

596 Calliblepharis ciliata Kg. — Peniche, Forte <strong>de</strong> Cabanas, Cambôa (J. M.)<br />

597 Gclidium corneum Lamour. ß. sesquipedale — Peniche, Forte <strong>de</strong> Cabanas (J. M.)<br />

598 Sphaerococcus sarniensis Kg. — Peniehe, Forte <strong>de</strong> Cabanas (J. M.)<br />

599 Cryptopleura lacerata Kg. — Peniche (J. M.)<br />

Fetos<br />

600 Asplenium Adianthum nigrum L. — Canecas, serra <strong>de</strong> Montemor (V. D.)<br />

Monocotyledoneas<br />

Potamogetoneas<br />

601 Potamogeton pectinatus L. —Arred. <strong>de</strong> Cascaes, ribeiro <strong>de</strong> Capari<strong>de</strong> (P. C.)<br />

Gramíneas<br />

602 Echinochloa crus-galli P. B. — Arred. <strong>de</strong> Buna, margens do Sizandro (B.)<br />

603 Eleuzine indica Gärtn. — Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (Ilha <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />

604 Arundo Donax L. — Buarcos (Gltz.)<br />

605 Agrostis Beuteri Bss. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Bemflca (V. D.)<br />

606 Stipa tortilis Desf. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (J. D.)<br />

607 Corynephorus canescens P. B. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.), Alcochete (P. C.)<br />

2<br />

31° Avena sulcata Gay — Serra <strong>de</strong> Cintra, Cruz alta (S.)<br />

1 Abreviatura dos nomes dos sócios que no ultimo fascículo se darío por extenso.<br />

2 A letra α acompanhando o n.° indica que a espécie é repetida com o seu primitivo numero d'or<strong>de</strong>m.<br />

5


608 Glyeeria distans Wahlenbg. — Praia da Torre <strong>de</strong> Belém (P. C.)<br />

609 Poa pratensis L. — Serra <strong>de</strong> Bebordãos (A. M.)<br />

38" Gynosurus aureus L.—Arred. <strong>de</strong> Lisboa, tapada d'Ajuda (S.)<br />

610 Vulpia Alopecurus Lk. «. vulgaris Bss. — Alcochete e Estoril (P. G.)<br />

312" Serrafalcus mollis Pari. — Pinhal <strong>de</strong> Leiria (S. P.)<br />

611 S. Secalinus Godr. — Lisboa (P. C.)<br />

41 a<br />

66<br />

Brachypodium mucronatum Wk. — Buarcos, Ermida (Gltz.)<br />

» » » forma spiculis pubescentibus Hack. — Serra <strong>de</strong><br />

Monsanto (J. P.)<br />

314° Lolium Gaudini Pari. — Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (.Ilha <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />

Cyperaceas<br />

612 Cladium Mariscus B. Br. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />

613 Gyperus esculentus L. — Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (Ilha <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />

Amarylli<strong>de</strong>as<br />

614 Narcissus serotinus Clus. — Arred. <strong>de</strong> Tavira, Atalaia (J. P.)<br />

Orchi<strong>de</strong>as<br />

322° Serapias Lingua L. — Caneças, serra <strong>de</strong> Montemor (Y. D.)<br />

Juncaceas<br />

182° Juncas capitatus Weig. — Caneças, serra <strong>de</strong> Montemor (V. D.)<br />

615 Luzula purpureosplen<strong>de</strong>ns Seub.—Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (I. <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />

Smilaceas<br />

459" Smilax mauritanica Desf. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />

616 Asparagus aphyllus L. — Coimbra, Cidral (D. L.)<br />

Liliaceas<br />

617 Allium magicum Brot. — Forte da serra <strong>de</strong> Monsanto (J. D.)<br />

618 A. triquetrum L. — Serra d'Arrabida (J. D.)<br />

619 Scilla monophyllos Lie —Bio tinto e Montalto, serra <strong>de</strong> Valongo (E. J.)<br />

620 Ornithogalum umbellatum L. p. longebracteatum Wk. — S. Gens (E. J.)<br />

Diootylod.on.oas<br />

Urticeas<br />

621 Parietaria diffusa Merl. Koch — Coimbra, Cidral (A. L.)<br />

Cannabineas<br />

622 Humulus Lupulus L. — Lamego, Tarouca (A. L.)


67<br />

Chenopodiaceas<br />

623 Salsola vermieulata L. a. flavescens Moq. Ï. — Arred, <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />

624 Roubieva multifida Moq. T. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (J. P.")<br />

623 Chenopodium album L ß. viri<strong>de</strong> Moq. T. — Coimbra (C. L.)<br />

626 Ch. ambrosioi<strong>de</strong>s L. a. genuína Wlc. — Coimbra, Arregaça (A. L.), arred. <strong>de</strong><br />

Faro (A. G.)<br />

627 Ch. murale L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Barreiro (J. D.)<br />

Amarantaceas<br />

192" Amarantus retroflexus L. — Coimbra, estrada <strong>de</strong> Cellas (A. L.)<br />

Polygoneas<br />

628 Polygonum Persicaria L. a. genuinum Gr. Godr. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />

Daphnoi<strong>de</strong>as<br />

629 Daphne Gnidium L.—Leça da Palmeira (E. J.), Buarcos (Gltz.), Torres Vedras (P. V.)<br />

Valerianeas<br />

630 Centhrantus ruber DC. — Coimbra, Cidral (D. L.)<br />

Compostas<br />

468 a<br />

Eupatorium cannabinum L. — Lamego, Tarouca (A. L.)<br />

61" Erigeron cana<strong>de</strong>nsis L. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />

631 Ormenis nobilis Gay ß. discoi<strong>de</strong>a — Valladares (E. J.)<br />

632 Peri<strong>de</strong>raea fuscata Wbb. — Buarcos, S. Sebastião (A. M.)<br />

633 Arnica montana L. — S. Gens, pr. do Porto (E. J.)<br />

634 Senicio foliosus Salzm. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (J. P.)<br />

633 S. gallicus Choix. — Pinhal <strong>de</strong> Leiria, dunas (S. Ρ )<br />

636 Carlina racemosa L. — Buna, concelho <strong>de</strong> Torres Vedras (B.)<br />

637 Centaurea amara L. — Leça <strong>de</strong> Palmeira (E. J.)<br />

638 C. Melitensis L. —Arred. do Porto, entre o rio Sousa e Crestuma (C. B.)<br />

639 C. pullata L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, porto Brandão (R. C.)<br />

64« C. sempervirens L. — Arred. <strong>de</strong> Torres Vedras (P. V.)<br />

640 C. Tagana Brot. — Buarcos, Valle Beal (Gltz.)<br />

641 Galactites tomentosa Mnch. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.)<br />

642 Scolymus Hispanicus L. — Runa, concelho <strong>de</strong> Torres Vedras (B.)<br />

643 Cichorium Intybus L. — Coimbra, Arregaça, Ingote (D. L.)<br />

644 Tolpis barbata Gärtn. — Coimbra, Arregaça (D. L.), Caparica (R. C.)<br />

643 Hedypnois polymorpha DC. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Chellas (S.)<br />

646 Hypochaeris glabra L. — Caneças, serra <strong>de</strong> Montemor (V. D.), Caparica (R. C.)<br />

647 Sonehus glaueescens Jord. — Cascaes, hortas (P. C.)<br />

648 S. oleraceus L. *. triangularis Wallr. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.).<br />

649 S. tenerrimus L. a. laevigatus Lge. —Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />

650 Hieracium boréale Fr. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />

651 Andryala integrifolia L. ß. angustifolia DC. — Arred. <strong>de</strong> Coimbra (D. L. e C. L.)<br />

» » » γ. sinuata — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.)<br />

#


68<br />

Ambrosiaceas<br />

652 Xanthium struraarium L. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />

Cucurbitaceas<br />

653 Bryonia dioica Jacq. — Coimbra, estrada <strong>de</strong> Cellas (D. L )<br />

Campanulaceas<br />

654 Wahlenbergia he<strong>de</strong>racea Rchb. —Valladares (E. J.)<br />

Ericaceae<br />

6S5 Erica Tetralix L. — Charneca <strong>de</strong> Villa Nova d'Ourem (J. D.)<br />

Plantagineas<br />

656 Plantago acanthophylla Dcsne. — Bragança, cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomen (A. M.)<br />

657 P. Psyllium L. — Buarcos, Quinta dos Poços (Gltz.)<br />

Verbenaceas<br />

658 Verbena officinalis L. — Coimbra (A. L.), Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />

Labiadas<br />

77" Mentha rotundifolia L. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />

78° Lycopus europaeus L. — Lamego (A. L.)<br />

659 Origanum virens Hffgg. Lk. — Coimbra, Cidral (D. L.), Cezimbra (S.)<br />

218" Thymus Mastichina L. — Cezimbra, pinhaes (S.)<br />

660 Calamintha alpina Bth. - Bragança, cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomeu (A. M.)<br />

661 C. baetica Bss. Reut. — Coimbra, Sete Fontes (A. L.), Caneças (V. D.), Torres<br />

Vedras (P. V.)<br />

219" C. Nepeta Hffgg. Lk. — Sernaehe do Bom Jardim (Vaz), Coimbra (C. L.)<br />

662 Nepeta Cataria L. — Jubim, margem do Douro (C. B.)<br />

663 Brunella vulgaris Mnch. — Coimbra, Arregaça (D. L), Sernaehe do Bom Jardim<br />

(Vaz)<br />

Borragineas<br />

664 Anchusa undulata L. — Costa da Trafaria (J. D.)<br />

Convolvulacoas<br />

665 Convolvulus althaeoi<strong>de</strong>s L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, porto Brandão (R. C.)<br />

666 Convolvulus arvensis L. — Arred. <strong>de</strong> Mafra (B.), Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />

667 Calystegia sepium R. Br. — Entre Runa e Torres Vedras (B.)


69<br />

Solanaceas<br />

668 Solanum nigrum L. — Arred. <strong>de</strong> Coimbra (C L.), Sernaehe do Bom Jardim (Vaz)<br />

669 Physalis Alkekengi L. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />

Scrophularineas<br />

670 Scrophularia Scorodonia L. — Arred. <strong>de</strong> Torres Vedras (P. V.)<br />

671 Anarrhinum bellidifolium Desf. — Lamego (A. L.)<br />

672 Linaria cirrhosa Willd. — Arred. <strong>de</strong> Torres Vedras (P. V.)<br />

673 Antirrhinum hispanicum Chav. —Arred. <strong>de</strong> Runa (B.), arred. <strong>de</strong> Torres Vedras<br />

(P. V.)<br />

674 A. majus L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, porto Brandão (R. C.)<br />

» » » ß. angustifolium Wk. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />

675 Veronica Chamaedrys L. — Serra <strong>de</strong> Rebordãos (A. M.)<br />

. 676 V. officinalis L. — Serra do Gerez, Corral do Junco (A. M.)<br />

677 Odontites rubra Pers. γ. stricta Lge. — Lamego, Lasim (A. L.)<br />

89° O. tenuifolia G. Don — Serra <strong>de</strong> Valongo (C. B.)<br />

Orobanchaceas<br />

678 Orobanche minor Suit. — Arred. <strong>de</strong> Coimbra (C. L.)<br />

Apocynaceas<br />

679 Vinca media Hffgg. Lk. — Buarcos (Gltz.)<br />

Jasmineas<br />

680 Jasminum fruticans L. — Quebrantões, margem do Douro (C. B.)<br />

Umbelliferas<br />

681 Foeniculum officinale AH. — Coimbra (C. L.)<br />

682 F. piperitum DC. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (J. P.)<br />

683 Bupleurum paniculatum Brot. — Buarcos (Gltz.),<br />

(P. C.)<br />

684 Petroselinum segetum Koch — Arred. <strong>de</strong> Cascaes<br />

Saxifragaceas<br />

685 Saxifraga Tridactylites L. ­ Bemflca, S. Domingos (V. D.)<br />

Crassulaceas<br />

686 Scdum album L. — Arred. <strong>de</strong> Runa (B.)<br />

arred. <strong>de</strong> Cascaes, sítios seccos<br />

(P. C.)


70<br />

Paronychiaceas<br />

687 Spergularia marina (Pall.) Wk. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />

Lythr arias<br />

101" Lythrum Salicaria L. — Entre Runa e Torres Yedras (Β.)<br />

102


71<br />

Geraniaceas<br />

713 Geranium dissectum L. — Serra <strong>de</strong> Monsanto (V. D.)<br />

714 Erodium primulaceum Lge. —Serra <strong>de</strong> Monsanto (V. D.)<br />

Hypericineas<br />

715 Hypericum perforatum L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.) ,<br />

> » » β. angustifolium L. — Arred. <strong>de</strong> Torres Vedras (P. V.),<br />

Runa (B.)<br />

Alsinaceas<br />

716 Stellaria gramínea L. — Arred. do Porto, canavial d'Atoes (C. B.)<br />

Sileneas<br />

7)7 Silene inaperta L. — Casa Branca, Alemtejo (J. D.)<br />

718 S. rubella L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, alto d'Ajuda (P. C.)<br />

Violareas<br />

719 Viola canina L. — Coimbra, Lomba d'Arregaça (A. M.)<br />

Cistineas<br />

720 Cistus crispus L. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.)<br />

721 C. salviaefolius L. ß. macrocaliyx Wk. —Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Caparica (R. C.)<br />

Cruciferas<br />

722 Cakile marítima Scop. — Buarcos, Vizo (Gltz.)<br />

577» Senebiera didyma Pers. —Arred. <strong>de</strong> Ponta Delgada (Ilha <strong>de</strong> S. Miguel) (B. C.)<br />

723 Malthiola tristis L. — Arred. do Porto, areaes <strong>de</strong> Jubim (C B.)<br />

724 Nasturtium asperum Coss. — Bragança, pr. <strong>de</strong> Rieafé (A. M.)<br />

725 Cardamine pratensis L. — Leça do Balio (C. B.)<br />

726 Erucaslrum incanum Koch — Coimbra, Arregaça (D. L.)<br />

Resedaceas<br />

727 Reseda lutea L. γ. maritima J. Müll. — Arred. <strong>de</strong> Faro (A. G.)<br />

Ranunculaceas<br />

728 Ranunculus Flammula L. — Marinha Gran<strong>de</strong> (S. P.)<br />

431" R. peltatus Schrank, a. heterophyllus Bor. — Coimbra, Santa Clara (C. L.)<br />

729 Anemone nemorosa L. — Leça do Balio (C. B.)<br />

730 Delphinium Cardiopetalum DC. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, tapada d'Ajuda (S.)<br />

EMENDAS D'ALGUNS NUMEROS ANTERIORES<br />

426 Arabis Lusitanica Bss. — Arred. <strong>de</strong> Cascaes (P. C.)<br />

» A. hirsuta Scop. — Coimbra (B. C.)<br />

573 Rapistrum Linnaeanum Bss. Reut. — Arred. <strong>de</strong> Lisboa, Chellas (S.)


Su.Tbsid.ios para o estudo da Flora Portugueza<br />

por Joaquim cie Mardz<br />

II<br />

CRUCIFERAE L. 1<br />

Ser. A. PSEUDOSILIQUOSAE<br />

Trib. I. Raphaneae Bth. et Hook.<br />

I. Raphanus L. Gren. pl. η. 882<br />

Secç. I. Raphanis DC. Syst. II, p. 663<br />

1. R. sativus L. Cod. η. 4873; Brot. Fl. Lusit. I, p. 574; Gr. Godr.<br />

Fl. Fr. I, p. 71 ; Wk. Lge. Pr. Fl. Hisp. III, p. 749 ; Rchb. Ic. Fl. Germ.<br />

Helv. II, f. 4175.<br />

Planta indigena da Asia, entre nós cultivada e algumas vezes subspontanea.<br />

Bragança (P. Coutinho). — ami., bisann. Maio­Jun. (v. v.) Rabão<br />

e Rabiça.<br />

Hab. cultivado nas hortas em toda a Europa.<br />

1<br />

As cruciferas <strong>de</strong> Portugal vão também, n'este estudo, dispostas segundo a or<strong>de</strong>m<br />

adoptada pelo sr. Willkomm no Prodromus Florae Hispanicae, que é pouco mais ou<br />

menos a or<strong>de</strong>m inversa do methodo seguido pelos srs. Bentham e Hooker (Gen. pl.<br />

vol. I, part. I.).—Para tornar mais completo este trabalho sob o ponto <strong>de</strong> vista botânico<br />

geographico, cito não só as localida<strong>de</strong>s das espécies existentes actualmente no herbario<br />

do Jardim da Universida<strong>de</strong>, mas também as das espécies que pertencem aos herbarios<br />

dos srs. Α. X. Pereira Coutinho, J. Daveau e A. Ricardo da Cunha, que obsequiosamente<br />

me foram cedidas para esse fim por estes cavalheiros.


73<br />

Secç. II. Raphanistrum DC. 1. c.<br />

2. R. Raphanisti'um L. Cod. n. 4875 ; Brot. 1. c; Gr. Godr. 1. c. p. 72;<br />

Wk. Lge. 1. c. (Raphanistrum segetum Rchb. Ic. 1. c. f. 4172; Rapistrum<br />

vulgare album Grisl. Virid. Lusit. n. 1211).<br />

Nos campos, entre as searas da região inferior. Arredores <strong>de</strong> Coimbra :<br />

Antuze<strong>de</strong> (Mariz), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Rabicha (R. da Cunha), Porcalhota<br />

(P. Coutinho), Barquinha (Daveau), Montargil (Cortezão), arred. <strong>de</strong> Faro<br />

(J. Guim.). — ann. Abr.­Outub. (v. v.). Saramago.<br />

Hab. em toda a Europa.<br />

3. R. microcarpus Lge. Pug. p. 276. t. 3, f. 2 (sub var. γ. speciei<br />

preced.); Wk. Lge. 1. c. p. 750.<br />

Nos campos entre as searas da região inf. Bragança : Cabeça boa, etc.<br />

(Moller, P. Coutinho), Pedras Salgadas (D. M. Henriq.), Vizella (Wenceslau),<br />

Espozen<strong>de</strong> (Sequeira), S. Thyrso (Valente), Bussaco (Loureiro),<br />

Coimbra: cerca <strong>de</strong> S. Bento, Choupal, Ameal (A. <strong>de</strong> Carv., Wenceslau,<br />

Moller), Castello Branco : tapada da Mina, etc. (R. da Cunha), Bemfica,<br />

Loires pr. <strong>de</strong> Lisboa (Welw.), Setúbal (Daveau), Villa Fernardo (Larcher),<br />

Beja: ribeira dos Fra<strong>de</strong>s (R. da Cunha). — ann. Abr.­Agost. (v. v.). Saramago.<br />

Hab. na Hespanha.<br />

OBSERV. Entre esta espécie e a preee<strong>de</strong>nte ha transições na forma e dimensão<br />

dos íructos.<br />

Ser. B. ARTICÜLATAE<br />

Trib. II. Oaltiliixeae Bth. et Hook.<br />

Π. Rapistrum Desv. Journ. HI, p. 150<br />

4. R. rugosum All. Fl. Pe<strong>de</strong>m. I, p. 257, t. 78 ; Gr. Godr. 1. c. p. 156 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 752; Rchb. Ic. 1. c. f. 4168 (Myagrum rugosum L.<br />

Cod. n. 4656; Rapistrum monospermum Grisl. Virid. Lusit. n. 1212).<br />

β. s i 1 i c u I i s g 1 a b r i s (R. glabrum Hort.)<br />

Campos arenosos, sítios incultos e pedregosos, caminhos da região inf.<br />

Arredores <strong>de</strong> Cascaes (P. Coutinho), Cezimbra (Moller), <strong>de</strong> S. João da<br />

Venda a Loulé (Daveau); — β. Coimbra: Mont'arroio (A. <strong>de</strong> Carv.),<br />

Buarcos, Cabo Mon<strong>de</strong>go (Henriq.), serra <strong>de</strong> Monsanto (Daveau), Zambujal<br />

pr. <strong>de</strong> Cezimbra (Moller). — ann. Maio­Jun. (v. s).<br />

Hab. na Europa media e austral.


74<br />

5. R. Linnaeanum Bss. Reut. Diagn. p. 6; Gr. Godr. 1. c. p. 156; Wk.<br />

Lge. 1. c. (Myagrum Hispanicum L. Cod. n. 4657 ; Brot. I. c. p. 563.)<br />

ß. siliculis hispidis.<br />

Nos campos á beira das terras e dos caminhos da região inf. Bussaco<br />

(Loureiro), Coimbra: Ameal (Moller), Miranda do Corvo (Balthazar), Alcabi<strong>de</strong>que<br />

pr. <strong>de</strong> Con<strong>de</strong>ixa (Moller), Leiria (C. Lobo), arred. <strong>de</strong> Lisboa:<br />

Chellas (Welw, D. Sophia), serra <strong>de</strong> Monsanto (R. da Cunha), entre Almada<br />

e Trafaria (P. Coutinho), Cezimbra (Moller), Montargil (Cortezâo) ;<br />

— β. Coimbra: porto dos Oleiros (Mariz), cerca do Jard. Bot. (Moller),<br />

Ameal (Moller), arred. <strong>de</strong> Cezimbra (Moller). — ann. Abr.­Jun. (v. v.).<br />

Hab. na Hesp., Balear., Fr. austr., Grécia.<br />

OBSERV. Confirmo a opinião do sr. M Willkomm a respeito da existência em<br />

Portugal d'uma forma do R. Linnaeanum com os fructos levemente pelludos. O<br />

exemplar examinado por este auctor e communicado pelo sr. dr. J. Henriques<br />

foi colhido em Coimbra, na cerca do Jardim Botânico; outros exemplares colhidos<br />

em différentes localida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>monstram que este earaeter é mais ou menos constante<br />

para po<strong>de</strong>r constituir uma varieda<strong>de</strong>.<br />

Hl. Oakile Tourn. Inst. p. 49, t. 483<br />

6. C. marítima Scop. Fl. Carn. II, p. 35 ; DC. Fl. Fr. IV, p. 718 ; Gr.<br />

Godr. 1. c. p. 154; Wk. Lge. I. c. p. 753; Rchb. Ic. 1. c. p. 4158<br />

(Bunias Cakile L. Cod. η. 4881 ; C. Serapions Lob. Ic. 223 ; Brot. 1. c.<br />

p. 561).<br />

Nos areaes do littoral. Espozen<strong>de</strong> (Sequeira), Foz do Douro (C. Barbosa),<br />

Figueira da Foz, Buarcos, Gala (A. <strong>de</strong> Carv. Henriq., Moller),<br />

arred. <strong>de</strong> Lisboa : Algés (D. Sophia), Cascaes (P. Coutinho), praia das<br />

Maçãs (Welw.), Setúbal (Moller), Faro, Villa Real <strong>de</strong> Santo Antonio (J.<br />

Guim.). — ann. Maio­Outub. (v. v.). Eruca marina.<br />

Hab. nas praias <strong>de</strong> toda a Europa e d'Africa boreal.<br />

IV. Orambe Tourn. Inst. p. 211, t. 100<br />

7. C. Hispânica L. Cod. η. 4891 ; Wk. Lge. I. c. p. 754; — ß. glabrata<br />

(C. glabrata DC. Pr. I, p. 226 ; C. Hispânica Brot. 1. c. p. 563 ; Rapistrum<br />

rotundifolium palustre, monospermum Grisl. Virid. Lusit. n. 1218).<br />

Sítios húmidos da região inf. e no littoral. — 'í. Margens do rio Tedo,<br />

pr. <strong>de</strong> Adorigo : S. Adrião, Santa Leocadia, ribeiro das Mestras (Schmitz),<br />

Bemposta, margens do Douro e norte <strong>de</strong> Portugal (Brot.), Castello Branco :<br />

Ninho do Corvo (R. da Cunha). — ann. Març.­Maio (v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Ital., Sicil., Grec, Barbaria,


75<br />

Ser. C. NüCAMENTACEAE<br />

Trib. III. EixolidLieae Wk.<br />

V. Bunias E. Br. in hört. Kew. ed. 2. IV, p. 95<br />

8. B. Erucago L. Cod. n. 4879; Gr. Godr. 1. c. p. 133; Wk. Lge. 1.<br />

c. p. 755 ; Rchb. Ic. f. 4159 ; — var. aspera Retz. Obs. II, p. 21 ; Brot.<br />

1. c. p. 562.<br />

Terrenos cultivados, incultos e estereis, campos areados e searas da<br />

região inf. Bragança: pr. da ponte do Sabor, etc. (Moller, P. Coutinho),<br />

serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller), Vinhaes (C. Lobo), Adorigo (Schmitz), Almeida<br />

: Portas da Cruz (R. da Cunha), margem do Douro, pr. do Porto<br />

(Brot.) arred. <strong>de</strong> Coimbra : Cellas, Torres (Ferreira), Ameixoeira, Tavira:<br />

N. S. da Conceição (Daveau). — ann. Maio­Jul. (v. v.).<br />

Hab. na Hesp., Fr. merid., Suiss., Austr., Ital., Hungr., Transilv.,<br />

Grec, Syria.<br />

Trib. rV. Isaticleae Bth. et Hook, (ex p.)<br />

VI. Oalepina Adans. ap. DC. Syst. II, p. 648<br />

9. C. Corvini Desv. Journ. bot. III, p. 158; Gr. Godr. 1. c. p. 132;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 757; Rchb. Ic. f. 4163 (Crambe Corvini All. FI.<br />

Pe<strong>de</strong>m. I, p. 256 ; Myagrum erucaefolium Vill. Dauph. III, p. 279, M.<br />

iberoi<strong>de</strong>s Brot. 1. c. p. 562 e Phyt. Lusit. I, p. 95, f. 42; Myagrum monospermum<br />

Grisl. Virid. Lusit. n. 1044).<br />

Campos argilloso­calcareos das regiões inf. e montan. Bragança : cabeço<br />

<strong>de</strong> S. Bartholomeu (Ferreira), Adorigo (Schmitz). — ann. Maio­Jun. (v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Fr., Belg., Allem, occid., Suissa, Ital., Hungr., Trasilv.,<br />

Grec, Palest., Persia.<br />

VII. Neslia Desv. Journ. 1. c. p. 162<br />

ν 10. N. paniculata Desv. 1. c; Gr. Godr. 1. c. p. 132; Wk. Lge. 1. c;<br />

Rchb. Ic. 1. ç. f. 4291 (Myagrum paniculatum L. Cod. n. 4460; Bunias<br />

paniculata l'Herit. ap. DC. Fl. Fr).<br />

Nas searas, terrenos arenosos e cultivados da região inf. Bragança (P.<br />

Coutinho, Ferreira), Almeida (R. da Cunha). — ann. Abr.­Jul. (v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Fr., Europ. med e austr., Asia boreal. Palest., Pers.,<br />

Affghanistan.


76<br />

VEL Isatis L. Gen. pl. η. 824<br />

11. I. tincloria L. Cod. n. 4885 ; Brot. Fl. Lusit. I, p. 560 ; Gr. Godr.<br />

1. c. p. 133 ; Wk. Lge. 1. c. p. 758 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4177.<br />

Cultivado mas raro.'—ann. e bisann. Maio­Jun. (n. v.). Pastel dos<br />

tintureiros.<br />

Hab. na Hesp., Fr., Europ. med. e austr., Armenia e Asia menor.<br />

12. I. Lusitanica Brot. Fl. Lusit. I, 1. c. non L.; I. platyloba Lk.<br />

Sitios húmidos das regiões inf. e snbmontan. Miranda do Douro ; nas<br />

rochas da margem do rio (Hffgg., Brot.) — ann. Maio (η. v.).<br />

Ser. D. DÉHISCENTES<br />

a. Angustiseptae<br />

Trib. V. Tlllaspicleae Bth. et Hook.<br />

IX. Biseutella L. Gen. pl. η. 808<br />

Secç. I. Jondraha DC. Syst. Π, p. 407<br />

13. Β. auriculata L. Cod. η. 4749; Brot. 1. c. p. 573; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 154; Rchb. Ic. 1. c. f. 4207; Wk. Lge. 1. c. p. 760 (Jondraba sulphurea<br />

Wbb. It. Hisp.; Thlaspi clypeatum segetum annuum Grisl. Yirid.<br />

Lusit. n. 1387).<br />

ß. er i ge r i f ol i a Wk. (B. erigerifolia DC.)<br />

Campos, sitios cultivados e incultos, entre as cearas da região inferior.<br />

Arredores <strong>de</strong> Lisboa : entre Ajuda e Alcantara (Welw.), serra <strong>de</strong> Monsanto<br />

(Moller, R. da Cunha, Mendonça), Elvas (Henriq.), Beja : Herda<strong>de</strong><br />

da Calçada (R. da Cunha), Loulé (Bourg.), Tavira (Welw.), Campinas pr.<br />

<strong>de</strong> Faro (J. Guim., Figueiredo); — β. Arcos das aguas livres, pr. <strong>de</strong><br />

Lisboa (P. Coutinho), Villa Franca: monte das Torres (R. da Cunha),<br />

serra <strong>de</strong> Monsanto (Welw., Moller), Elvas (Henriq.). — ann. Abr.­Jun.<br />

(v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Balear., Fr. austr., Italia superior.<br />

OBSERV. O illustre Brotero, na Flora Lusitanica, consi<strong>de</strong>ra muito rara esta espécie<br />

em Portugal e mais frequente a sua varieda<strong>de</strong>, sendo certo, porém, que, nas<br />

localida<strong>de</strong>s que foram percorridas por este auctor, é tão frequente uma como outra.


77<br />

Secç. II. Thlaspidium DC. 1. c.<br />

14. B. laevigata L. Cod. η. 4754 ; Brot. I. c. p. 573 ; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 135; Wk. Lge. 1. c. p. 763; Rchb. Ic. Fl. Germ. II, f. 4203 (Β.<br />

didyma Scop. Fl. Cara. II, p. 14; Β. lusitanica Jord. diagn. d'esp. nouv. I,<br />

p. 315; Thlaspi clypeatum montanum perenne Grisl. Virid. Lusit. n. 1388).<br />

β. <strong>de</strong>nt ata Gr. Godr. 1. c. (B. laevigata DC. Fl. Fr. IV, p. 689).<br />

γ. ambigua (Β. laevigata γ. intermedia Gr. Godr. 1. c.)<br />

Sitios relvosos, pedregosos, fendas dos rochedos das regiões inf. e montan.<br />

— β. Adorigo (Schmitz), Regoa (P. Coutinho), Castello Branco, Alpedrinha:<br />

Pucarinha (R. da Cunha), Cintra (Welw.), serra d'Arrabida,<br />

Azeitão (Moller), Montargil (Cortezão), Cabo <strong>de</strong> S. Vicente, Sines (Welw.) ;<br />

— γ. Almeida: Valle do Marco (R. da Cunha), Caldas <strong>de</strong> Moledo (Wenceslau),<br />

praia das Maçãs (Daveau). — peren. Maio­Agost. (v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Fr., Europ. med. da Suissa a Transilv. e Ital., Dahn.,<br />

e Croácia.<br />

OBSERV. OS srs. Masson e De Candolle, Syst. II, p. 416 e Prodr. I, p. 183, citam<br />

<strong>de</strong> Portugal a B. sempervirens L. (JB. laxa γ. glacialis Bss. Beut.). Não vi specimens<br />

d'esta espécie do nosso paiz, a qual po<strong>de</strong>rá ser uma das muitas formas da B. laevigata<br />

L. segundo a opinião do illustre botânico o sr. Willkomm.<br />

X. IberiS L. Gen. pl. η. 804<br />

Secç. I. Ibèriãium DC. Prodr. I,.p. 179<br />

15. I. contracta Pers. Syn. II, p. 186; DC. Syst. II, p. 395; Bss. Voy.<br />

suppl. p. 719; Wk. Lge. 1. c. p. 767 (I. umbellata Wbb. It.; Bss. Voy.<br />

p. 54 non L.)<br />

Sitios arenosos, pedregosos, outeiros calcareos, gypsaceos e aridos das<br />

regiões inf. e montan. Bragança ? (P. Coutinho, Paulino), arred. <strong>de</strong> Faro<br />

(J. Guim., Bourg.). — peren. Maio­Jun. (v. s.).<br />

Hab. na Hespanha.<br />

ν 16. I. procumbens Lge. Ind.. sem. h. Havn. 1854, p. 24; Descr. icon.<br />

Ill, p. 5, t. 6 ; Wk. Lge. 1. c.<br />

Terrenos arenosos da região inf. e do littoral, outeiros calcareos. Cabo<br />

Mon<strong>de</strong>go (Henriq. e Moller), Pinhal <strong>de</strong> Leiria (Pimentel), S. Martinho do<br />

Porto (Daveau), Malveira pr. <strong>de</strong> Cascaes (Welw.).—peren. Agost ­Setemb,<br />

(v. s.).<br />

Hab. na Hespanha.


78<br />

17. I. pectinata Bss. Diagn. pi. orient, n. 1, p. 75 e Voy. suppl. p. 720 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 768 (I. odorata Bss. Voy. p. 55, non L. ; Hesperts<br />

hirtula Welw.).<br />

Outeiros incultos, terrenos <strong>de</strong> solo calcareo, gypsaceo e argilloso da região<br />

inf. Villa Nova <strong>de</strong> Milfontes (Welw.), cabo <strong>de</strong> S. Vicente (Bourg.). — ann.<br />

Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

18. I. amara L. Cod. η. 4721 ; Brot. 1. c. p. 569 ; DC. Syst. II, p.<br />

398 ; Gr. Godr. 1. c. p. 140 ; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4197.<br />

Terrenes cultivados, arenosos, pedregosos, entre as searas das regiões<br />

inf. e montanhosa. Arred. <strong>de</strong> Lisboa : Collares (Rrot.), Alverca (Daveau).<br />

— ann. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Ingl., Escoss., Europ. med., Ital., Dalmácia.<br />

19. I. ciliata All. Auct. Fl. Pe<strong>de</strong>m. p. i5 ; — β. Welwitschii Wk. (I.<br />

Welwitschii Bss. Reut.) Wk. Lge. 1. c. p. 769.<br />

Outeiros, sitios áridos da região inf. e no littoral.—β. Arred. <strong>de</strong> Lisboa :<br />

Alfeite, Cova da Pieda<strong>de</strong> (Daveau), entre Samouco e Alcochete (P. Coutinho),<br />

Moita (J. Mendonça), Arrentella (R. da Cunha), Vendas Novas<br />

(Zugte). — bisann. Maio­Jun. (v. s.).<br />

Hab. na Hespanha.<br />

20. I. línifolia L. Cod. η. 4722; Brot. 1. c. p. 570; DC. 1. c. p. 401;<br />

Gr. Godr. 1. c. p. 138 ; Wk. Lge. 1. c. (Thlaspi lusitanicum umbellatum,<br />

gramineofolio, flore purpurascente Tourn. Inst. 213).<br />

var. floribus albis (Thlaspi lusitanicum umbellatum, gramineofolio,<br />

flore albo Tourn. 1. c.)<br />

Outeiros calcareos e gypsaceos, logares selváticos das regiões inf. e<br />

montan. Valle da Pieda<strong>de</strong>, Caparica e Almada (Brot.) ; — var. Montargil<br />

(Cortezâo). — ann. e bisann. Abr.­Jun. (v. s. var.).<br />

Hab. na Hesp., Fr. austr., Ital. sup., Dalmácia.<br />

21. I. Tenoreana DC. Syst. II, p. 404; Wk. Lge. 1. c; Mach. Cat.<br />

meth. das pl. <strong>de</strong> Portugal, p. 12; (I. rhodocarpa Wk. Bot. Zeit. 1847,<br />

p. 235).<br />

Terrenos arenosos, pedregosos e calcareos das regiões montan, e alpina.<br />

Cintra : pinhal da Pena (D. Sophia), entre Azóia e a Lagoa d'Albufeira,<br />

cabo <strong>de</strong> Espichel (Moller), cabo <strong>de</strong> S. Vicente (Welw.). — peren. Jun­<br />

Jul. (v. s.).<br />

Hab. na Hesp. e Italia.


79<br />

22. 1. Garrexiana All. Fl. Pe<strong>de</strong>m. p. 250, t. 40, f. 3 e I 54, f. 2; DC.<br />

1. c. p. 397; Gr. Godr. 1. c. p. 139; Wk. Lge. 1. c. p. 772 (Í. sempervirens<br />

Wbb. It. Hisp. p. 77).<br />

Terrenos soltos e fendas das rochas das regiões montan, e alpina. Serra<br />

da Arrábida (Wbb.).— peren. Jun.­Jul. (n. v.)<br />

Hab. nos Pyreneus, Alpes piomont., Appeninos e mont, da Dalmácia.<br />

OBSERV. Cito esta espécie sob a responsabilida<strong>de</strong> do sr. Webb. Não a vi <strong>de</strong><br />

Portugal, parecendo­me ter sido confundida com a I. Tenoreana, que habita n'uma<br />

área próxima.<br />

Secç. H. Teesdaliopsis Wk. Prodr. FI. Hisp. 1. c. p. 773<br />

23. I. conferia Lag. Varied. II, η. 22 et Nov. gen. et sp. η. 255 ; DC.<br />

Syst. II, p. 398; Mach. 1. c. p. 13; Wk. Lge. 1. c. (I. glauca Lag. hb.)<br />

Terrenos <strong>de</strong> matto, pastagens das regiões montan, e alpina. Serra da<br />

Estrella: Cântaros (F. da Fonseca), Cântaro gordo (Welw., Mach.), Fraga<br />

da Cruz (R. da Cunha).—peren. Jun­Jul. (v. s.).<br />

XI. Teesdalia R. Br. Hort. Kew. ed. 2, IV, p. 83<br />

24. T. nudicaulis R. Br. 1. c; Gr. Godr. Fl. Fr. I, p. 141 ; Wk. Lge.<br />

1. c. p. 773; Rchb. Ic. Fl. Germ. II, f. 4189 (T. Iberis DC. Syst. II, p.<br />

392 ; I. nudicaulis L. Cod. η. 4725 ; Brot. Fl. Lusit. I. p. 570).<br />

Terrenos arenos, pedregosos, bordas dos caminhos das regiões inf. e<br />

submontan. Serra <strong>de</strong> Rebordãos, Bragança : alto do Facho, Ramalicho pr.<br />

<strong>de</strong> Montesinho (Moller), Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Couceiro), arred. <strong>de</strong> Braga<br />

(Sequeira), Moledo (Henriq.), Porto (Johnston), serra do Caramulo : S.<br />

João do Monte (Henriq.), Aveiro (Henriq.), serra da Estrella : Lagoas,<br />

Sabugueiro, S. Romão, Labrunhal (Fonseca, Ferreira), Coimbra : Mainça,<br />

etc. (A. <strong>de</strong> Carv., Ferreira), Ponte da Murcella (Ferreira), Castello Branco,<br />

monte Brito (R. da Cunha), Cintra (Welw.). — ann. Abr.­Agost. (v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Ingl., Escoss., Scandin. merid., Fr., Europ. med., Dalmácia.<br />

25. T. Iepidiura DC. 1. c. p. 392; Gr. Godr. 1. c. p. 142; Wk. Lge. 1.<br />

c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4188 (Lepidium nudicaule L. Cod. η. 4679 ; Brot.<br />

1. c. p. 566 ; Guepinia Lepidium DC. Fl. Fr.).<br />

Terrenos arenosos, entre as searas das regiões inf. e montan. Bragança<br />

(P. Coutinho), Vacariça (Botelho), Coimbra : Mainça, Villa Franca (Bruno,


80<br />

Moller), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Friellas, etc. (Daveau, Welw.), arred. <strong>de</strong> Serpa<br />

(Daveau), Algarve, Loulé (Wk., Bourg.). — ann. Fev.­Maio (v. s.).<br />

Hab. na Hesp., Fr., Ital., Cors., Sar<strong>de</strong>n., Sicil., Turq., Grec, Archipel.,<br />

Asia menor.<br />

XII. HutoMnsia R. Br. Hort. Kew. ed. 2, IV, p. 82<br />

26. H. petraea R. Br. 1. c; Gr. Godr. 1. c. p. 148 ; Wk. Lge. 1. c.<br />

p. 774 (Lepidium petraeum L. Cod. n. 4682 ; Brot. 1. c; Teesdalia<br />

petraea Rchb. Ic 1. c. f. 4190).<br />

a. genuína.<br />

Terrenos arenosos, fendas das pedras e dos rochedos das regiões inf.,<br />

montan. e alpina. Arred. <strong>de</strong> Lisboa: Alcantara, serra <strong>de</strong> Monsanto (Brot.,<br />

Daveau), serra <strong>de</strong> Cintra (Welw.). — ann. Fever.­Abr. (v. s.)<br />

Hab. na Europa med. e austr. da Ingl. e Suec. merid. por Hesp.,<br />

Balear., Ital. até á Grécia, Asia men. e Afr. boreal.<br />

XIII. TMaspi L. Gen. pl. η. 802<br />

27. Th. perfoliatum L. Cod. n. 4704; Brot. I. c. p. 568; Gr. Godr. 1.<br />

c. p. 143; Wk. Lge. 1. c. p. 776; Rchb., Ic. 1. c. p. 4183.<br />

Terrenos arenosos, <strong>de</strong> cascalho, campos relvosos <strong>de</strong> solo calcareo e argilloso<br />

das regiões inf., montan. e alpina. Bragança (Ferreira), arred. <strong>de</strong><br />

Lisboa : Bemfica, Pimenteira (Welw., R. da Cunha), serra <strong>de</strong> Monsanto<br />

(Moller), Cascaes (P. Coutinho), serras d'Arrabida e <strong>de</strong> S. Luiz, Serpa<br />

(Daveau). — ann. Àbr.­Maio (v. s.)<br />

Hab. em toda a Europa, Asia ocid. e Afr. boreal.<br />

28. Th. montanum L. Cod. η. 4703 ; Brot. 1. c. p. 569 ; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 143; Wk. Lge. 1. c. p. 777; Rchb. Ic 1. c. f. 4187.<br />

Sitios alpestres das regiões submontan e mont. Província <strong>de</strong> Traz­os­<br />

Montes (Brot.). — peren. Abr.­Maio (n. v.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Europ., med., Ital. sup., Dalmácia, Grécia.<br />

Trib. VI. LepicLïneae Bth. et Hook.<br />

XIV. Oapsella Vent. tab. III. p. 110<br />

29. C. Bursa pastoris Mnch. Meth. p. 271 ; Wk. Lge. 1. c. p. 779<br />

(Thlaspi Bursa pastoris L. Cod. η. 4706 ; Brot. 1. c. p. 568 ; Gr. Godr.<br />

1. c. p. 147).


81<br />

3. microcarpa Lose. Ser. inconf. ed. 2, p. 38.<br />

Terrenos cultivados, cômoros e caminhos das regiões inf. e montan. Serra<br />

<strong>de</strong> Rebordãos, Bragança (Moller, Paulino, P. Coutinho), Yizella (Wenceslau),<br />

Agueda (Henriq.), Bussaco (Loureiro), Villar Formoso (R. da Cunha),<br />

Coimbra : penedo da Meditação, ele. (A. <strong>de</strong> Carv., Moller), Castello<br />

Branco (R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Lisboa: Ajuda, Porcalhota, Marvilla<br />

(Welw., D. Sophia, P. Coutinho), Lezíria d'Azambuja (R. da Cunha),<br />

Barreiro (Moller), Serpa (Daveau), Portalegre (Larcher), Montargil (Cortezão)<br />

; — β. Bragança: capella da Senhora da Pieda<strong>de</strong> (Moller), arred.<br />

<strong>de</strong> Lisboa (Welw.), serra d'Arrabida (Daveau). — ann. Fl. todo o anno<br />

(v. v.) Bolsa <strong>de</strong> Pastor.<br />

Hab. em quasi toda a terra.<br />

OBSERV. Pareceu ao sr. Willkomm duvidosa a var. microcarpa d'esta espécie,<br />

por serem muito novos os exemplares que observou. Pelos exemplares bem<br />

<strong>de</strong>senvolvidos que tive occasião <strong>de</strong> ver <strong>de</strong> différentes localida<strong>de</strong>s julgo não haver<br />

duvida a respeito da existência d'esta varieda<strong>de</strong>.<br />

30. C. procumbens Fr. Nov. Fl. Suec. mant. I, p. 14; Mach. 1. c. p. 10;<br />

Wk. Lge. 1. c. (Lepidium procumbens L. Cod. η. 4680 ; Hutchinsia procumbens<br />

Desv. Journ. Ill, p. 168 ; Gr. Godr. 1. c. p. 148).<br />

Terrenos arenosos, principalmente salgados, cultivados, pastagens das<br />

regiões inf. e mais raro montan. Arred. <strong>de</strong> Faro, areaes (Welw.). — ann.<br />

Fev.­Outub. (n. v.)<br />

Hab. na Europa med. e austr., Oriente, Asia occid., Afr. boreal.<br />

XV. Ionopsidium Rchb. Pl. crit. VII, p. 26, t. 649<br />

31. I. acaule Rchb. 1. c. (Thlaspi ionopsidium Janka Crue, silic. Fl.<br />

Europ. Terméz. Fiiz. VII, p. 124; Th. minimum Lusitanicum cochliariae<br />

folio Tourn. Inst. 213; Cochliaria acaulis Desf. Fl. Atl. II, p. 69; C.<br />

Olisiponensis Brot. 1. c. p. 571; C. pusilla Brot. Phyt. Lusit. I, p. 100,<br />

t. 21 ; C. pusilla montana Grisl. Virid. Lusit. n. 377).<br />

Terrenos arenosos, calcareos e basalticos das regiões inf. e montan.<br />

Arred. <strong>de</strong> Lisboa : Bemfica, Porcalhota, Ajuda (Daveau), Cruz da Oliveira<br />

(R. da Cunha), Cintra (Welw., Brot.), Montagraço (Brot.), Setúbal (Daveau).—<br />

ann. Jan.­Abr. (v. s.)<br />

Hab. em Marrocos e provavelmente na Hespanha.<br />

XVI. Lepidium L. Gen. pl. η. 801<br />

Secç. I. Cardamon DC. Syst. Π, p. 533<br />

* 32. L. Sativum L. Cod. η. 4685 ; Brot. FI. Lusit. I, p. 567 ; DC. 1.<br />

c; Gr. Godr. 1. c. p. 149; Wk. Lge. 1. c. p. 782.


82<br />

Terrenos cultivados e húmidos da região inf., subspontanea por partes.<br />

Bragança (Ferreira), arred. <strong>de</strong> Grândola (Daveau). — ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Mastruço ordinário.<br />

Hab. na Persia e Egypto.<br />

Secç. II. Lepia DC. 1. c. p. 534<br />

ν 33. L. campestre R. Br. Hort. Kew. 1. c; DC. 1. c. p. S35 ; Gr. Godr.<br />

1. c. p. 149; Wk. Lge. 1. c. p. 783; Rchb. Ic. 1. c. f. 4214 (Thlaspi<br />

campestre L. Cod. η. 4702).<br />

Terrenos soltos e entulhos, bordas dos campos e dos caminhos das regiões<br />

inf. e montan. Cascaes (P. Coutinho). — ann. Març.­Maio (v. s.)<br />

Hab. em toda a Europa, Asia men. e Cáucaso.<br />

34. L. Iieteropliyllum Bth. Cat. Pyr. p. 95 ; Gr. Godr. 1. c; Wk. Lge. 1. c.<br />

(Thlaspi campestre Brot. 1. c. p. 568 ; Th. Vaccariaefolio Grisl. Virid.<br />

Lusit. n. 1391).<br />

a. Pyrenaicum Gr. Godr. 1. c. (Thlaspi heterophyllum DC. Fl.<br />

Fr. IV, p. 712).<br />

β. canescens Gr. Godr. 1. c. (Th. hirtum Sm. Fl. Brit, non L.)<br />

Pastagens, mattos, terrenos pedregosos e rochas, nas margens das torrentes<br />

das regiões montan, e alpina. — a. Bragança : capella da Senhora<br />

da Pieda<strong>de</strong>, etc. (Moller, P. Coutinho), Serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller),<br />

Bussaco (A. <strong>de</strong> Carv.), serra da Louzâ (Henriq.), Villar Formoso (R. da<br />

Cunha); — 3. Bragança: Montesinho (Ferreira), Adorigo (Schmitz), Leça<br />

e Boa Nova (Casimiro), Coimbra: Choupal (Moller), Alpedrinha (R. da<br />

Cunha), Portalegre: Casa Alta (R. da Cunha). — peren. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. e Inglaterra.<br />

Secç. ΠΙ. Lepidíastrum DC. 1. c. p. 547<br />

35. L. graminifolium L. Cod. η. 4689; Gr. Godr. 1. c. p. 152; Wk.<br />

Lge. 1. c. p. 785; Rchb. Ic. 1. c. f. 4218; Mach. 1. c. p. 11 (L. Iberis<br />

Cav. Prael. n. 924 e DC. Fl. Fr. IV, p. 705 non L.)<br />

Terrenos incultos e cultivados, caminhos das regiões inf. e montan.<br />

Arred. <strong>de</strong> Lisboa : Ajuda, Campoli<strong>de</strong> (Zugte, P. Coutinho), Setúbal ?<br />

(Welw). — peren Jul.­Setemb. (v. s.)<br />

Hab. na Europa med. e Austr., Asia men., Syria.<br />

36. L. latifolium L. Cod. η. 4687 ; Brot. 1. c. p. 567 ; DC. 1. c. p. 548 ;


83<br />

Gr. Godr. 1. c. p, 152; Wk. Lge. 1. c. p. 786; Rchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4219.<br />

Prados, pastagens húmidas, terrenos salsuginosos, margens dos rios e<br />

valias, sitios <strong>de</strong> cascalho, regiões inf. e montan. Braga, Porto (Welw.),<br />

Coimbra : Montes Claros, la<strong>de</strong>ira do Seminário (Brot., Mariz, Ferreira),<br />

Villa Franca <strong>de</strong> Xira (R. da Cunha), Caparica (Brot.), Beja : ribeira <strong>de</strong><br />

Fra<strong>de</strong>s (R. da Cunha), V. N. <strong>de</strong> Portimão (Welw.). — peren. Maio­Setemb.<br />

(v. v.) Erva pimenteira, erva serra.<br />

Hab. na Europa e em toda a zona mediterrânea, Tibet, Afghanistan.<br />

Secç. IV. Cardarm Desv. Journ. ΠΙ, p. 163<br />

37. L. Draba L. Cod. η. 4714; Brot. 1. c. p. 567; DC. 1. c. p. 529;<br />

Gr. Godr. I. c. p. 153; Wk. Lge. I. c. p. 788 (Cochlearia Draba L. Sp.<br />

pl. ed. 2; Cardaria Draba üesv. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4211).<br />

Entulhos, bordas dos caminhos e dos campos, pastagens das regiões<br />

inf. e montan. Arred. <strong>de</strong> Lisboa : Valle <strong>de</strong> Pereiro, Perna <strong>de</strong> Pau, campo<br />

<strong>de</strong> Ourique, Cruz da Oliveira, etc. (Brot., P. Coutinho, Daveau, R. da<br />

Cunha, 1). Sophia), serra <strong>de</strong> Monsanto (Moller), Cascaes (P. Coutinho).—<br />

peren. Abr.­Jun. (v. s.) Erva fome.<br />

Hab. em toda a Europa med. e austr., Asia occi<strong>de</strong>ntal.<br />

XVII. Senebiera P. Syn. II, p. 185<br />

38. S. Coronopus Poir. Diet. VII, p. 185; DC. Syst. II, p. 525; Gr.<br />

Godr. 1. c. p. 153; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4210 (Cochlearia<br />

Coronopus L. Cod. n. 4711; Coronopus Ruellii Gartn. ; Brot. I. c. p.<br />

565 ; C. vulgaris Desf.)<br />

Escombros, planícies e estradas da região inf. Coimbra : Balea, S. Clara,<br />

Almegue (Moller, Mariz), Buarcos (Schmitz, Moller), arred. <strong>de</strong> Lisboa e<br />

sul <strong>de</strong> Portugal (Brot., P. Coutinho), Lezíria <strong>de</strong> Azambuja (R. da Cunha).<br />

— ann. Maio­Jun. (v. v.)<br />

Hab. nos paizes do mundo antigo.<br />

39. S. didyma Pers. Syn. II, p. 185 ; Wk. Lge. 1. c; Mach. 1. c. p. 10<br />

(S. pinnatifida DC. 1. c. p. 523; Gr. Godr. 1. c. p. 154; Rchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4209; Lepidium didymum L. Cod. η. 491).<br />

Nos mesmos logares e região da espec. prece<strong>de</strong>nte, mas principalmente<br />

na zona do littoral. Régua (P. Coutinho), arred. do Porto : Urmar, Foz<br />

(Schmitz, Casimiro), Agueda (Henriq.), Coimbra: la<strong>de</strong>ira do Seminário,


84<br />

ponte da Cidreira (Moller, A. <strong>de</strong> Carv.), Figueira da Foz : Cabedêllo<br />

(Moller), Caneças (Daveau), Cascaes (P. Coutinho), Cova da Pieda<strong>de</strong> pr.<br />

d'Almada (R. da Cunha). — ann. Abr.­Agost. (v. s.)<br />

Hab. como a preced. nos mesmos paizes.<br />

b. Latiseptae<br />

Trib. VII. C a m e l i n e a e Bth. et Hook.<br />

XVIH. Camelina Crtz. Fl. Austr. I, p. 17<br />

,40. C. silvestris Wallr. Sched. 347; Gr. Godr. 1. c. p. 130; Wk. Lge.<br />

1. c. p. 789 (C. sativa Brot. 1. c. p. 564; Bss. Voy. bot. Esp. p. 49, non<br />

Crtz.; Myagrum sativum Cav. Ic. I, t. 66 non L.; M. silvestre C. Bauh.)<br />

Campos, pastagens e terrenos cultivados, logares arenosos e pedregosos,<br />

entre as searas das regiões inf. e montan. Norte <strong>de</strong> Portugal e arred. <strong>de</strong><br />

Coimbra (Brot.). — ann. Maio­Jun. (n. v.) Gergelim bastardo, ou Jorgelim<br />

<strong>de</strong> Laguna.<br />

Hab. na Hesp., Fr., Belg., Scandin., Alem. austr., Austr., Ital., Cors.,<br />

Hungr., Transilv., Russ. merid. e austral.<br />

OBSER. Segundo a opinião do sr. Lange, Pug. p. 267, confirmada pelo sr. M.<br />

Willkomm, Prod Fl. Hisp. III, 1. c, a Camelina sativa dos auetores antigos é com<br />

muita probabilida<strong>de</strong> a C. silvestris Wallr. não só porque esta ultima espécie é<br />

frequente na peninsula, mas também porque os botânicos que mo<strong>de</strong>rnamente têm<br />

percorrido a Hespanha não têm encontrado a verda<strong>de</strong>ira C. sativa. Não vi do nosso<br />

paiz espécie alguma do género Camelina, mas pela Diagnose <strong>de</strong> Brotero, Fl. Lusit.<br />

Î. c, pareeeu­me <strong>de</strong>ver chegar á mesma conclusão para Portugal. Assim a forma<br />

piriforme ou obconica das siliculas, e estas formando cachos terminaes longos e<br />

pouco <strong>de</strong>nsos, são caracteres que competem perfeitamente á C. silvestris e não á<br />

C. sativa Fr.<br />

XIX. Braya Strbg. Hppe. Diss. 1817, p. 155<br />

41. Β. pinnatiCda Koch Syn. ed. I, p. 50; Lge. Pug. p. 267; Wk. Lge.<br />

1. c. p. 790 (Sysimbrium pinnatifidum DC. FÍ. Fr. IV, p. 667 ; Arabis<br />

pinnatifida Lam. Diet.; A. Boryi Bss. Voy. bot. Esp. p. 26, t. 5 ; Mach.<br />

Cat. meth. pl. <strong>de</strong> Portugal p. 3).<br />

Nas fendas das rochas e sitios fragosos e húmidos da região alpina. Serra<br />

do Marão: Fraga da Ermida (Henriq.), serra da Estrella: Labrunhal, Canariz,<br />

Fonte dos Perus, Covão das Vaccas, Cova da Neve (Fonseca, Ferreira,<br />

Mach., R da Cunha). — peren. Jun.­Agost. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Pyreneus, Alpes, Appenin., Carpathos.


85<br />

Trib. VIII. S i s y m b r i e a e Bth. et Hook.<br />

XX. Malcolmia R. Br. H. Kew. IV, p. 121<br />

42. M. paryiflora R. Br. 1. c. ; DC. Syst. 1. c. p. 443 ; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 84; Mach. 1. c, p. 5;.Wk. Lge. 1. c. p. 792 (Hesperis parviflora DC.<br />

Fl. Fr. IV, p. 654 et Ic. Gall. rar. U 35).<br />

Areaes marítimos e região inf. Arred. <strong>de</strong> Mira : areias seccas pr. da<br />

Lagôa (Α. <strong>de</strong> Carv.), arred. <strong>de</strong> Coimbra (Henriq.), Gala e Cova pr. da<br />

Figueira da Foz (Α. <strong>de</strong> Carv., Moller), Buarcos (Henriq.). — ann. Març.­<br />

Agost. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. austr., Cors., Sard., Ital. med. e austr., Sicil., Asia<br />

men., Egypto, Algeria.<br />

43. M. littorea R. Br. 1. c. ; DC. Syst. 1. c. p. 443 ; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 84; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4373 (Cheiranthus littoreus L. Cod.<br />

n. 4820 ; Hesperis littorea Lam. Diet. ; Brot. 1. c. p. 577, excl. var.).<br />

α. vulgaris .<br />

3. alyssoi<strong>de</strong>s Bss. Voy. p. 24 (M. alyssoi<strong>de</strong>s DC. 1. c. p. 444).<br />

γ. Broussojictii Bss. 1. c. (M. Broussonetii DC. 1. c. p. 445).<br />

Nos areaes marítimos. — α. Esposen<strong>de</strong> (Sequeira), arred. <strong>de</strong> Lisboa:<br />

Algés (D. Sophia), Cabo Carvoeiro (Daveau), costa <strong>de</strong> Caparica (R. da<br />

Cunha), Villa R. <strong>de</strong> S. Antonio (Daveau, J. Guim.), cabo <strong>de</strong> S. Vicente<br />

(Wehv.); — β. Tróia pr. <strong>de</strong> Setúbal, Extremadura transtagana (Welw.),<br />

Trafaria e Alcochete (Brot., P. Coutinho); — γ. Pedroiços (Daveau), Barreiro<br />

(Welw.). — peren. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. em toda a zona mediterrânea occid. e na <strong>de</strong> Marrocos.<br />

44. M. maritima R. Br. 1. c; DC. 1. c. p. 441 ; Gr. Godr. 1. c. p. 84;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 793 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4372 (Cheiranthus maritimus L.<br />

Cod. 4815 ; Hesperis marítima Lam. Diet.; Brot. 1. c. p. 576).<br />

Nos areaes marítimos, quasi espontânea por partes, frequentemente cultivada<br />

nos jardins. Coimbra: Montes Claros (A. <strong>de</strong> Carv.), entre Cintra e<br />

Collares (Welw.), pr. <strong>de</strong> Beiern (Brot.). — ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. nas praias <strong>de</strong> Hesp., Fr. austr. e occid., Balear., Ital., Dalmácia,<br />

Grec, Archipel., Algeria.<br />

45. M. patula DC. Le p. 444; Wk. Lge. 1. c. (Hesperis patula Lag.<br />

in sched.; IL arenaria Lag. gen. et sp. n. 263).<br />

Campos e terrenos arenosos das regiões inf. e submontan. Regua (Fer­


86<br />

reira), margem do Douro: Pinhão (Ferreira), Pombal: areaes do Douro<br />

(Schmitz), Porto? (Brot.), Belvez pr. d'Abrantes (P. Coutinho), Villa<br />

Velha do Ródão (R. da Cunha), Reguengos, via férrea (Daveau), margem<br />

do Tejo: Villa Velha (R. da Cunha), Alcácer do Sal (Daveau), Meli<strong>de</strong>s<br />

(Welw.). — peren. Abr.­Outub. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

OBSERV. O dr. Brotero, Fl. Lusit. I, p. 577, consi<strong>de</strong>rou esta espécie como varieda<strong>de</strong><br />

da M. littorea B. Br. (Hesperts littorea Lam.).<br />

46. M. lacera DC. 1. c. p. 445; Wk. Lge. 1. c. (Cheiranthus lacerus L.<br />

Spec. pl. 926 non Syst. veg."; Hesperis lacera Lam. Diet. III, p. 322;<br />

Brot. 1. c; H. pinnatifida Desf. Cor. Tourn. 63, t. 47).<br />

Areaes marítimos e região inf. Margem do Guadiana : moinho do Escalda<br />

(C. <strong>de</strong> Ficalho, Daveau), arred. <strong>de</strong> Faro (Welw., J. Guim.). — ann.<br />

Jan.­Març. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

XXI. Sisymbrium L. Gen. pl. η. 813<br />

Secç. I. Ribera DC. Syst. II, p. 477<br />

ν 47. S. Lagascae Amo Fl. iber. VI, p. 529 ; Wk. Lge. 1. c. p. 796<br />

(S. runcinatum et hirsutum Lag.)<br />

β. hirsutum Coss. Not. pi. crit. p. 95 (S. hirsutum Lag. in Fl.<br />

Lag. in Fl. Hisp. ined. ap. DC. 1. c.)<br />

Campos incultos, caminhos e terrenos <strong>de</strong> cascalho das regiões inf. e<br />

montan. — β. Bragança (Ferreira), serra <strong>de</strong> Ficalho (Daveau). — ann.<br />

Març.­Maio (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e Algeria.<br />

48. S. polyceratium L. Cod. η. 4784; Brot. 1. c. p. 588; DC. 1. c.<br />

p. 479; Gr. Godr. 1. c. p. 93; Wk. Lge. 1. c. p. 797; jRchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4401.<br />

Rochedos e muros da região inf. Arredores da Gollegã (Hffgg.), arred.<br />

<strong>de</strong> Lisboa: Queluz (Daveau), Belém: calçada do Galvão (R. da Cunha).<br />

— ann. Abr.­Outubr. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. austr. e occid., Cors., Ital., Sicil., Daim., Grec,<br />

Turq., Asia menor.<br />

Secç. Π. Velaram DC. 1. c. p. 459<br />

49. S. officinale Scop. Fl. Carn. II, p. 26 ; DC. 1. c. p. 459 ; Gr. Godr.


87<br />

1. c. p. 93; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4401 (Erysimum officinale<br />

L. Cod. n. 4804; Brot. 1. c. p. 575).<br />

Terrenos soltos, muros, sebes das regiões inf. e submontan. Bragança:<br />

capella do Senhor dos Afflictos (Moller), Cabec. <strong>de</strong> Basto (D. M. Henriq.),<br />

arred. <strong>de</strong> Braga : Monte do Crasto (Sequeira), Agueda (Henriq.), Bussaco<br />

(Loureiro), Coimbra : arcos <strong>de</strong> S. Sebastião, Alpenduradas, Mainça (A. <strong>de</strong><br />

Carv., Moller, Ferreira), Goes (Henriq.), Castello Branco : matta do Castello<br />

(R. da Cunha), Lisboa : tapada d'Ajuda (Moller), Lezíria d'Azambuja<br />

(R. da Cunha), serra d'Arrabida (Moller). — ann. Jun.­Setemb. (v. s.)<br />

Rinchào.<br />

Hab. em toda a Europa e toda a zona mediterrânea.<br />

Secç. III. Mo DC. 1. c. p. 463<br />

ν 50. S. Austriacura Jacq. Fl. Austr. III, t. 262; Gr. Godr. 1. c. p. 95;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 798.<br />

a. g e nui num Gr. Godr. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4410.<br />

ß. acutangulum Koch Syn. Fl. Germ. ed. I, p. 47 (S. acutangulum<br />

DC. Fl. Fr. IV, p. 670; Rchb. lc. 1. c. f. 4412).<br />

Outeiros pedregosos, terrenos soltos, arenosos, sebes, bordas dos caminhos<br />

das regiões inf. c montan. — α. Margem do Douro: Pinhão (Ferreira);—<br />

3. Bragança: junto do Castello (Ferreira).—bisann. Maio­Jul.<br />

(v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Europa med., Ital. superior.<br />

51. S. Columnae Jacq. Fl. Austr. t. 323; DC. Syst. Π, p. 469; Gr.<br />

Godr. 1. c. p. 94; Wk. Lge. 1. c. p. 800; Rchb. Ic. 1. c. f. 4407 (Pachypodium<br />

Columnae Wbb. It. Hisp. p. 75).<br />

Terrenos alpestres, outeiros incultos, campos em pousio, caminhos e<br />

muros das regiões inf. e montan. Bragança (P. Coutinho, Ferreira).—<br />

bisann. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Europ. med. e em toda a zona mediterrânea.<br />

52. S. IrioL. Cod. η. 4796; Brot. 1. c. p. 588; Gr. Godr. 1. c. p. 95;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 801 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4408 (S. Erysimastrum Lam.<br />

Fl. Fr.ΤΙ, p. 521).<br />

Granitos <strong>de</strong>saggregados, terrenos soltos, muros, caminhos, terras cultivadas<br />

ou incultas da região inf. Bragança (P. Coutinho, Ferreira), arred.<br />

<strong>de</strong> Lisboa : aterro da Boa Vista, praia da Torre <strong>de</strong> Belém (P. Coutinho,<br />

R. da Cunha), Valle do Pereiro (Brot.), Évora (Daveau), Algarve: Villa<br />

Nova <strong>de</strong> Portimão (Daveau). — ann. e bisann. Març.­Agost. (v. s.)


88<br />

Hab. em quasi toda a Europa, em toda a zona mediterrânea, India bor.occi<br />

<strong>de</strong>ntal.<br />

83. S. SophiaL. Cod. n. 4794; Brot. 1. c. p. 587; Gr. Godr. 1. c. p. 16;<br />

Wk. Lge. 1. c.; Rchb. Ic, 1. c. f. 4405.<br />

Terrenos soltos, campos arenosos e pedregosos, caminhos, muros, região<br />

inf. Traz os Montes, Douro: Barca d'Alva (Brot.). — ann. Març.­Outub.<br />

(n.v.)<br />

Hab. na Europa e zona mediterrânea quasi toda, Asia austral.<br />

ΧΧΠ. Alliaria Adans. Farn. II, p. 418<br />

54. A. officinalis Andrz. Crucif. ap. M. Bieb. Fl. Taur. suppl. p. 445 ;<br />

DC. 1. c; W r<br />

k. Lge. 1. c. p. 803 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4579 (Erysimum Alliaria<br />

L. Cod. η. 4806 ; Hesperis Alliaria Brot. 1. c. p. 578 ; Sisymbrium<br />

Alliaria Scop. Carn. II, p. 26 ; Gr. Godr. 1. c. p. 95).<br />

Terrenos soltos e pedregosos, campos férteis, pastagens assombreadas,<br />

sebes, mattas das regiões inf. e montan. Bragança (P. Coutinho), entre<br />

França e Bragança (Ferreira), serra <strong>de</strong> Rebordãos (M. Paulino), Cabec.<br />

<strong>de</strong> Basto (D. M. Henriq.), Coimbra: Conraria (Brot.), Alcai<strong>de</strong> pr. do<br />

Fundão (B. da Cunha), ribeira <strong>de</strong> Niza pr. <strong>de</strong> Portalegre (Mach.).—<br />

peren. Abr.­Jul. (v. s.) Erva Alheira.<br />

Hab. em toda a Europa, Asia media e Persia.<br />

XXUI. Stenophragma Celak. Prodr. Fl. Bohem. p. 435<br />

55. St. Thalianum Cel. 1. c. p. 445 ; Wk. Lge. 1. c. p. 804 (Arabis<br />

Thaliana L. Cod. η. 4844 ; Brot. 1. c. p. 579 ; Gr. Godr. 1. c. p. 103 ;<br />

Sisymbrium Thalianum Gay et Monn. ap. Gaud. Fl. Helv. IV, p. 348 ;<br />

Conringia Thaliana Rchb. Fl. Germ. Ic. 1. c. f. 4380 ; Bursa Pastoris minor<br />

Grisl. Virid. Lusit. n. 240).<br />

Terrenos arenosos das regiões inf., montan, e alpina. Bragança : ponte<br />

<strong>de</strong> S. Jorge, etc. (Moller, P. Coutinho), serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller), Braga<br />

(Sequeira), Adorigo (Schmitz), Marvão, Castello Mendo (R. da Cunha),<br />

Coimbra: Cellas, Fonte da Cheira, Choupal (A. <strong>de</strong> Carv., Moller), Cintra<br />

(Welw.). — ann. Març.­Agost. (v. v.)<br />

Hab. na Europa, America boreal.<br />

XXIV. Erysimum L. Gen. pl. η. 814<br />

56. E. australe J. Gay Erysim, diagn. p. 6; Gr. Godr. I. c. p. 88; Wk.


89<br />

Lge. 1. c. p. 806 (E. canescens DC. Syst. II, p. 501 ; Bss. Voy. bot. Esp.<br />

p. 31; Webb It. p. 75; E. virgatum Brot. 1. c. p. 575; Cheiranthus<br />

hieracifolius var. γ. e &· Lois. Fl. Gall. II, p. 76).<br />

α. ramo s um (Ε. lanceolatum Colm. Cat. teste Costa),<br />

ß. simplex Wk.<br />

Terrenos pedregosos, calcareos, e raro schistosos, campos e outeiros<br />

áridos das regiões inf., montan, e alpina. — α. Serra da Estrella: Teixoso,<br />

Lapa dos Dinheiros, Senhora do Desterro, Manteigas (Henriq., Daveau,<br />

R. da Cunha), Covilhã : Sete Fontes (R. da Cunha), entre Ceia e Sabugueiro<br />

(Link); — β. serra da Estrella: Cântaro magro (R. da Cunha).—<br />

peren. Abr.­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. austr., Sicilia.<br />

57. E. Iinifolium J. Gay Erys. nov. p. 3 ; Coss. Not. pl. crit. p. 96 e<br />

143; Mach. 1. c. p. 7; Wk. Lge. 1. c. p. 807 (Cheiranthus linifolius P.<br />

Syn. II, p. 201; DC. Syst. II, p. 185; Hesperis linifolia Pourr. ap.<br />

Desf. Cat. h. Paris, ed. 1, p. 129; H. repanda Lag. Nov. gen. et sp.<br />

n. 262).<br />

Rochas, penhascos das regiões montan, e alpina. Bragança : serra <strong>de</strong><br />

Montesinho, Rabal, Valle <strong>de</strong> S. Francisco, França (Moller, P. Coutinho,<br />

Ferreira), serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller), Adorigo (Schmitz), Villar Formoso:<br />

Valle d'AIpicao (R. da Cunha), serra da Estrella: Lagoa Escura,<br />

Manteigas, etc. (R. da Cunha, Fonseca), Castello Mendo: moita do Carvalho,<br />

Almeida: Valle <strong>de</strong> Marcos, Mido: S. Roque (R. da Cunha).—<br />

peren. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

ν 58. E. ochroleucum DC. Fl. Fr. IV, p. 658 ; Gr. Godr. 1. c. p. 89 ;<br />

Wk. Lge. I. c. p. 808 ; Relat. da exp. bot. á s. da Estrella n. 682<br />

(Cheiranthus ochroleucus DC. Syst. II, p. 181 ; Ch. alpinus Lam. Diet.)<br />

α. genuinum Godr.<br />

Nas fendas das rochas e terrenos calcareos das regiões montan., subalpina<br />

e alpina. — a. Serra da Estrella : S. Romão e Sabugueiro (Fonseca,<br />

Ferreira). — peren. Maio­Jun. (v, s.)<br />

Hab. na Hesp., Pyreneus, Alpes, Carpathos.<br />

Trib.' IX. AraTbi<strong>de</strong>ae Bth. et Hook.<br />

XXV. Cheiranthus R. Br. H. Kew. IV, p. 118<br />

59. Ch. Cheiri L. Cod. n. 4812; Brot. Fl. Lusit. I, p. 576; DC. Syst.<br />

II, p. 179; Gr. Godr. Fl. Fr. I, p. 86; Rchb. Ic. II, f. 4347,


90<br />

Subspontanea nos muros, fendas das pedras das regiões inf. e submontan.<br />

Serra da Estrella : Valhelhas ; Castello Branco : matta do Castello (R. da<br />

Cunha), Palmella (Brot.). — peren. Abr.­Maio (v. v.) Goiveiro amarello.<br />

Hab. em toda a Europa austr., med. e occi<strong>de</strong>ntal.<br />

XXVI. Mattbiola R. Br. 1. c. p. 119<br />

Secç. I. Pachynotum DC. 1. c.<br />

60. M. incana R. Br. 1. c. ; DC. 1. c. p. 163; Gr. Godr. 1. c. p. 85;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 810; Rchb. Ic. 1. c. f. 4354 (Cheiranthus incanus<br />

L. Cod. η. 4817 ; Hesperis violarea Lam. Diet. III, p. 323; Brot. 1. c.<br />

p. 577).<br />

Fendas dos rochedos e dos muros da zona littoral. Coimbra : muralhas<br />

d'Alegria (subspontanea), Almada (Daveau), Villa Nova <strong>de</strong> Portimão<br />

(Welw.). — peren. Març.­Abr. (v. v.) Goiveiro encarnado.<br />

Hab. na Hesp., Fr. occid. e austr., Cors., Sar<strong>de</strong>n., Sicil., Grécia, Creta,<br />

Chypre, Balear., Canárias.<br />

ν 61. M. sinuata R. Br. 1. c; DC. 1. c. p. 167; Gr. Godr. 1. c. p. 85;<br />

Vis. Fl. Daim. III, p. 124; Rchb. Ic. 1. c. f. 4350 (Cheiranthus sinuatus<br />

L. Cod. n. 4824).<br />

ß. glandulosa (M. glandulosa Vis. 1. c. t. 22, f. 1).<br />

Areaes da zona littoral. — B. Praia da Vieira pr. da foz do Liz (Β.<br />

Gomes). — bisann. Maio­Jun. (v. s. var. β.)<br />

Hab. na zona mediterrânea <strong>de</strong> toda a Europa.<br />

Secç. II. Acinotum Wk.<br />

62. M. tristis R. Br. I. c; DC. 1. c. p. 172 ; Bss. Voy. bot. Esp. p. 22;<br />

Gr. Godr. 1. c. p. 86; Rchb. Ic. 1. c. f. 4348; Wk. Lge. 1. c. p. 811<br />

(Cheiranthus tristis L. Cod. η. 4821 ; Hesperis angustifolia Lam. Diet. III,<br />

p. 322 ; Brot. 1. c).<br />

Outeiros gypsaceos e argillosos, solo arenoso, pedregoso, calcareo e arido<br />

das regiões inf. e montan. Bragança (P. Coutinho), entre França e Bragança<br />

(Ferreira), margens do Douro pr. do Porto (Brot., C. Barbosa),<br />

serra da Estrella (R. da Cunha), serra d'Arrabida (Welw.), areaes <strong>de</strong> Cezimbra<br />

(Rrot.). — peren. e lenhosa. Abr.­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. austr., Sicil., Grec, Turq., Asia men., Afr. boreal.


91<br />

ν 63. M. parviflora R. Br. I. c; DC. 1. c. p. 176 ; Wk. Lge. 1. c. p. 812<br />

(Cheiranthus parvifiorus Schousb. in Schrad. Journ. Ill, p. 369 ; Hesperis<br />

parviflora Poir. non DC.)<br />

Terrenos arenosos, pedregosos, campos incultos e áridos da região inferior.<br />

Algarve: estrada <strong>de</strong> S. João da Venda a Loulé (Daveau). — ann.<br />

Abr.­Maio (v. s.)<br />

Hab. na zona mediterrânea occid. e austr., Canárias.<br />

XXVII. Barbarea R. Br. Hort. Kew. IV, p. 109<br />

64. B. vulgaris R. Br. 1. c. ; DC. 1. c. p. 206 ; Gr. Godr. 1. c. p. 90 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4356 (Erysimum Barbarea L. Cod.<br />

η. 4805 ; Brot. 1. c. p. 575 ; Sisymbrium Barbarea Crtz.)<br />

Prados e sitios húmidos da região inf. Ourentam pr. da ponte <strong>de</strong> Vagos<br />

(A. <strong>de</strong> Carv.), Bussaco (Mariz), Eiras pr. <strong>de</strong> Coimbra (Ferreira). — bisann.<br />

Abr.­Jun. (v. v.) Erva <strong>de</strong> S. Barbara.<br />

Hab. em quasi toda a Europa e Asia boreal.<br />

ν 65. Β. intermedia Bor. Fl. du centr. Fr. II, p. 48 ; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 91 ; Wk. Lge. 1. c. p. 813 (B. Augustana Bss. Diagn. pl. orient. I, 1,<br />

p. 69 ; B, stricta Wk. Sert. p. 7).<br />

Rochas graníticas, terrenos áridos e cultivados das regiões inf. e montan.<br />

Bragança (P. Coutinho, Ferreira), serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller), Almeida:<br />

Portas da Cruz (R. da Cunha).—bisann. Jun.­Agost. (v. s.)<br />

Hab. nos Pyreneus, montes da Sicilia.<br />

66. B. praecox R. Br. 1. c; DC. 1. c. p. 207; Wk. Lge. 1. c; Mach, 1.<br />

c. p. 2; Rchb. Ic. 1. c. f. 4358 (Erysimum praecox Sm. Fl. Brit. II.<br />

p. 707; DC. Fl. Fr. IV, p. 661; Barbarea patula Fr.; Gr. Godr. 1. c. p. 92).<br />

Sitios húmidos da região montan. Arred. do Porto (Schmitz), Otta<br />

(Welw.). — bisann. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Ingl., Scandin., Alem. occid., Italia, Afr. boreal,<br />

Canárias.<br />

XXVni. Nasturtium R. Br. Hort. Kew. ed 2, IV, p. 110<br />

67. Ν. asperum Coss. Not. pl. crit. 27, non Bss.; Wk. Lge. 1. c. p. 814<br />

(Sisymbrium asperum L. Cod. η. 4793 ; DC. Syst. II, p. 473 ; Gr. Godr,<br />

1. c. p. 94).


92<br />

Terrenos arenosos e húmidos, ribeiras e regatos das regiões inf. e<br />

montan. Bragança (Möller, P. Coutinho, Ferreira), Villar Formoso : tapada<br />

do Monteiro (R. da Cunha), serra da Estrella : Manteigas, Cântaro Gordo ;<br />

Castello Branco, Alcai<strong>de</strong> (R. da Cunha). — ann. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e França.<br />

68. N. Boissieri Coss. 1. c. pag. 26 ; Wk. Lge. 1. c. (N. asperum Bss.<br />

Voy. bot. p. 28, excl. synon. Linnaean.; Sisymbrium asperum Brot. 1. c.<br />

p. 588).<br />

Logares húmidos e ribeiras das regiões montan, e subalpina. Coimbra<br />

(Brot.), arred. <strong>de</strong> Lisboa: Montelavar, etc. (Brot., Welw., R. da Cunha),<br />

serra <strong>de</strong> Cintra (Daveau), serra <strong>de</strong> Monsanto (Moller, R. da Cunha),<br />

Cascaes (P. Coutinho). — ann. Maio­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

69. N. officinale R. Br. 1. c; DC. 1. c. p. 188; Gr. Godr. 1. c. p. 98;<br />

Wk. Lge. 1. c. (Sisymbrium Nasturtium L. Cod. η. 4777; Brot. I. c.<br />

p. 587).<br />

a. gen ui num Gr. Godr.; Rchb. Ic. 1. c. f. 4359.<br />

ß. si ifolium Steud. Nomencl. (N. siifolium Rchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4361).<br />

Nas fontes, ribeiros, poços e terrenos encharcados das regiões inf. e<br />

montan. — a. Esposen<strong>de</strong> (Sequeira), Alcabi<strong>de</strong>que pr. <strong>de</strong> Con<strong>de</strong>ixa (Moller),<br />

serra da Estrella (F. da Fonseca), Castello Branco (R. da Cunha), arred.<br />

<strong>de</strong> Lisboa: ribeira d'Algés (1). Sophia), serra <strong>de</strong> Monsanto (Moller), serra<br />

<strong>de</strong> Cintra (Welw.), entre o Barreiro e Lavradio (Moller), Beja : ribeira <strong>de</strong><br />

Fra<strong>de</strong>s (R. da Cunha); — β. Bragança: Sabor (Moller), arred. <strong>de</strong> Coimbra:<br />

rib. <strong>de</strong> Coselhas, Ameal (Moller, Ferreira), Buarcos (A. <strong>de</strong> Carv.),<br />

arred. <strong>de</strong> Serpa (C. <strong>de</strong> Ficalho). — peren. Maio­Jul. (v. v.) Agrião.<br />

Hab. em toda a Europa e por quasi toda a terra.<br />

XXIX. Turritis L. gen. pl. 819<br />

70. T. glabra L. Cod. η. 4845 ; Brot. 1. c. p. 578 ; DC. Syst. II,<br />

p. 211 ; Wk. Lge. 1. c. p. 815 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4346 (Arabis perfoliate<br />

Lam. Diet. I, p. 219 ; Gr. Godr. 1. c. p. 103).<br />

Terrenos relvosos, pedregosos, collinas abrigadas da região montan.<br />

Serra <strong>de</strong> Rebordãos (Ferreira), serra da Estrella: Manteigas, etc. (Brot.).<br />

— bisann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. em quasi toda a Eoropa e parte da Asia.


93<br />

XXX. Arabis L. gen. pl. 818<br />

ν 71. Α. sagittata DC. Syst. II, p. 221 ; Gr. Godr. 1. c. p. 102; Wk.<br />

Lge. 1. c. p. 816; Rchb. Ic. 1. c. f. 4343 (A. virgata «. Lois. Fl. Gall.<br />

II, p. 72; Turritis multillora Lap. Hist. abr. Pyr. p. 386).<br />

Bosques, planícies arborisadas, collinas pedregosas das regiões inf. e<br />

montan. Bussaco (Loureiro). — bisann. Abr.­Jun. (v. s.)<br />

Hab. em quasi toda a Europa.<br />

72. A. hirsuta Scop. Fl. Carn. II, p. 30 ; Nyman Consp. Fl. Europ.<br />

ed. 2 p. 32 (A. sagittata ß. exauriculata Wk. Lge. 1. c. p. 817 ; Turritis<br />

hirsuta Brot. 1. c. p. 578).<br />

Sebes, rochas, mattas, muros das regiões inf. e montan. Bragança (M.<br />

Paulino, P. Coutinho), serra do Gerez: Torgo (Moller), Adorigo (Schmitz),<br />

Coimbra : Penedo da Meditação, Santo Antonio dos Olivaes (Bruno,<br />

Moller), margens do Mon<strong>de</strong>go: Moinho do Almoxarife (A. <strong>de</strong> Carv.),<br />

Ponte da Murcella (Ferreira), serra da Estrella : Paradas (Fonseca), Castello<br />

Branco: monte Fidalgo (R. da Cunha).—bisann. Abr.­Jun. (v. s.)<br />

Hab. como a prece<strong>de</strong>nte em quasi toda a Europa.<br />

OBSERV. O sr. Nyman julga a Turritis hirsuta Brot, synonymo da Arabis Lusitanica<br />

Bss. Ora estas duas espécies são perfeitamente distinctas <strong>de</strong>vendo consi<strong>de</strong>rar­se<br />

a primeira como synonymo da A. hirsuta Scop., o que por outra parte é<br />

confirmado pela diagnose da. Flora Lusitanica I, p. 578.<br />

73. A. Lusitanica Bss. Diagn. pl. Orient, nov. III, Ser. II, η. 1, p. 20 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 828.<br />

Terrenos arborisados, outeiros, campos incultos das regiões inf. e submontan.<br />

Caxarias (Daveau), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Montelavar (R. da Cunha),<br />

Villa Franca <strong>de</strong> Xira (P. Coutinho), serra <strong>de</strong> Monsanto, tapada d'Ajuda<br />

(R. da Cunha, Moller), arred. <strong>de</strong> Cascaes (P. Coutinho), serra <strong>de</strong> Cintra<br />

(Welw., Daveau). — peren. bisann. Abr.­Jun. (v. s.)<br />

Hab. provavelmente na Hespanha.<br />

74. A. muralis Bert. Dec. Ital. II, p. 37; DC. 1. c. p. 224; Gr. Godr.<br />

1. c. p. 102; Mach. 1. c. p. 3 ; Wk. Lge. 1. c. p. 817; Rchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4339 (Turritis hirsuta var. c. Vill. Dauph. Ill, p. 323).<br />

Muros, fendas das rochas, terrenos pedregosos da região montan. Serra<br />

do Gerez : Torgo (Moller), cumiadas da serra d'Arrabida e <strong>de</strong> S. Luiz :<br />

alto do Formosinho, etc. (Daveau, Welw.). — peren. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Balear., Fr. austr. e orient., Suissa, Ital., Cors., Sicil.,<br />

Dalm., Grécia.


94<br />

ν 75. Α. steiiocarpa Bss. Reut. Diagn. p. 4; Cut. Fl. Madrit. p. 133;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 820.<br />

Região montan. Serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller). — bisann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

XXXI. Cardamine L. Gen. pl. 812<br />

Secç. I. Eucardamine Godr. 1. c. p. 106<br />

76. C. pratensis L. Cod. n. 4774; Brot. Fl. Lusit. I, pr. 583 ; DC. 1. c.<br />

p. 256; Gr. Godr. 1. c. p. 108; W :<br />

k. Lge. 1. c. p. 824; Rchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4308.<br />

Prados húmidos, terrenos relvosos, arborisados das regiões inf. e montan.<br />

Villa Real (Ferreira), arred. <strong>de</strong> Braga: monte do Crasto (Sequeira), Leça<br />

do Balio (C. Barbosa), arred. <strong>de</strong> Coimbra : Rol (Ferreira), entre o Choupal<br />

e Pereira, (Brot., A. <strong>de</strong> Carv.), serra da Louzã (Brot., Henriq.), serrada<br />

Estrella (Brot.), Cintra (Brot., Welw.). — peren. Maio­Jun. (v. s.) Cardamine.<br />

Hab. em quasi toda a Europa.<br />

Secç. II. Cardaminoi<strong>de</strong>s Godr. 1. c. p. 109<br />

77. C. hirsuta L. Cod. η. 4773; Brot. 1. c. ; DC. 1. c. p. 259 ; Gr.<br />

Godr. 1. c; Wk. Lge. 1. c. p. 825 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4304 (C. intermedia<br />

Hörnern. Oec. plant, p. 714).<br />

Prados húmidos, logares assombreados, pedregosos, arenosos, rochas,<br />

muros, bordas dos ribeiros das regiões inf. e montan, <strong>de</strong> todo Portugal.<br />

Bragança: ponte <strong>de</strong> S. Jorge, etc. (Moller, M. Paulino, P. Coutinho),<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Couceiro), arred. <strong>de</strong> Braga (Sequeira), Bussaco (Loureiro),<br />

Vacariça (Botelho), Coimbra : estrada <strong>de</strong> Cellas, Choupal (Moller,<br />

A. <strong>de</strong> Carv.), Ponte da Murcella (Ferreira), serra da Estrella : S. Romão<br />

(Ferreira), Fundão: Carqueijeira; Alcai<strong>de</strong>: Ribeira Velha; Castello Branco:<br />

Tapada da Mina; Alpedrinha: Bilros (R. da Cunha), Cintra (Welw.),<br />

arred. <strong>de</strong> Grândola: serra da Caneira (Daveau), Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong> (R. da<br />

Cunha), Serpa (Daveau). — ann. Fever.­Maio (v. v.) Agrião menor.<br />

Hab. em toda a Europa e Afr. boreal.<br />

v78. C. silvatica Lk. ap. Hoffm. Phyt. BI. I, p. 50; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 109; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4303.<br />

Sitios húmidos, arborisados, das regiões inf., montan, e alpina. Arred.


95<br />

<strong>de</strong> Bragança: Castro (Ferreira), Cabeceiras <strong>de</strong> Basto (D. M. Henriq.),<br />

abas da serra da Estrella: Teixoso (R. da Cunha). — bisann. Abr.­Jun.<br />

(v. s.)<br />

Hab. na Europa bor. e media.<br />

Trib. X. Alyssineae Bth. et Hook.<br />

XXXII. Limaria L. Gen. pl. η. 809<br />

79. L. rediviva L. Cod. n. 4756; Brot, manuscr.; DC. Syst. II, p. 281;<br />

Gr. Godr. 1. c. p. 112; Mach. 1. c. p. 4; Wk. Lge. 1. c. p. 828; Rchb.<br />

Ic. 1. c. f. 4290 (L. odorata Lam. Fl. Fr.; Bulbonach perenne Grisl. Virid.<br />

Lusit. n. 236).<br />

Sitios relvosos, arborisados e sombrios da região montan. Monte <strong>de</strong> N.<br />

Senhora das Necessida<strong>de</strong>s, Silves ; Moimenta da Beira : Villa da Ponte<br />

(Brot.). — peren. Abr.­Maio (n. v.)<br />

Hab. na.Hesp., Fr., Europ. med., Ital., Dalmácia.<br />

80. L. biennis Mnch. Meth. 261; DC. 1. c. p. 282; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 113 ; Wk. Lge. 1. c. p. 829 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4289 (L. annua L. Cod.<br />

n. 4757 ; L. inodora Lam. 1. c. ; Bulbonach seu Lunaria Graeca annua<br />

Grisl. Virid. Lusit. n. 235).<br />

Sitios relvosos e assombreados das regiões inf. e montan. Castello<br />

Branco : matta do Castello (R. da Cunha), cultiva­se nos jardins. — bisann.<br />

Abr.­Maio (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Ital., Daim., Hungr., Turq., Grécia.<br />

XXXIII. Alyssum L. Gen. pl. η. 805<br />

Secç. I. Odontarrhena C. A. Mey. ap. Led. Fl. Alt. III, p. 58<br />

81. A. serpyllifolium Desf. Fl. Atl. II, p. 70; DC. 1. c. p. 306; Wk.<br />

Lge. 1. c. p. 831 (A. alpestre Brot. 1. c. p. 557; Bss. Voy. bot. p. 43).<br />

a. incanum Bss. Voy. suppl. p. 717.<br />

Penedias calcareas abrigadas, terrenos arenosos, pedregosos das regiões<br />

inf., montan, e alpina. — a. Bragança: Campo Redondo, etc. (Hffgg.,<br />

Moller, P. Coutinho, Ferreira). — lenhosa. Abr.­Agost. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., e Marrocos.<br />

82. Λ. campestre L. Cod. η. 4736; DC. 1. c. p. 314; Gr. Godr. 1. c.


96<br />

p. 115; Wk. Lge. 1. c. p. 833; Rchb. Ic. 1. c. f. 4270 (A. collinum<br />

Brot. Phyt. Lusit. II, p. 209, t. 190; A. montanum Brot. Fl. Lusit. I,<br />

p. 559). ,<br />

Campos arenosos, outeiros pedregosos e áridos, terrenos calcareos e<br />

estereis das regiões inf. e montaû. Morte<strong>de</strong> (A. <strong>de</strong> Carv.), arred. <strong>de</strong> Lisboa<br />

: serra <strong>de</strong> Monsanto, entre Belém e Ajuda (P. Coutinho, Mendonça),<br />

Bemfica (Welw.), arred. <strong>de</strong> Serpa, terrenos salgados (Ficalho, Daveau),<br />

arred. <strong>de</strong> Faro : S. Antonio do Alto (J. Guim.). — ann. Març.-Maio (v. s.)<br />

Hab. em toda a Europa med. e austr. Armenia, Asia'men., Palestin.,<br />

Persia.<br />

OBSERV. O Alyssum collinum Brot, não pô<strong>de</strong> consi<strong>de</strong>rar-se espécie différente do<br />

A. campestre L. porque os caracteres differenciaes que Brotero assigna, Phyt.<br />

Lusit. 1. c, não são bastantes para estabelecer a sua distincção especifica. Pelo<br />

exame a que procedi em exemplares <strong>de</strong> todas as localida<strong>de</strong>s acima citadas, cheguei<br />

a concluir que esses caracteres não são permanentes mesmo nos différentes indivíduos<br />

da mesma localida<strong>de</strong>. Assim os apêndices estaminaes dos filetes menores<br />

são umas vezes livres e inteiros, outras levemente serrilhados no apice e outras<br />

soldados na base e <strong>de</strong>nticulados regular ou irregularmente com dois ou très <strong>de</strong>ntes,<br />

exactamente como observei em exemplares colhidos em Hespanha, etc. Por outro<br />

lado a <strong>de</strong>pressão das siliculas na base do estilete não constitue uma chanfradura<br />

como se vê nos fructos do A. calycinum L. É um pequeno corte, que também não<br />

é constante, em tudo egual ao das siliculas do A. campestre L. <strong>de</strong> Murcia, Granada<br />

e outras localida<strong>de</strong>s.<br />

Acho, pois, muito justificado o parecer do sr. Nyman, Gonsp. Fl. Europ. 2 ed.<br />

p. So, em reputar o A. collinum Brot, uma forma do A. campestre L., o que, além<br />

d'isso, é a confirmação das observações do distincto botânico o sr. Boissier, Fl.<br />

Orient. I, p. 284, que consi<strong>de</strong>ra o A. campestre L. como uma espécie muito variável,<br />

não no porte, mas no indumento e caracteres dos estâmes.<br />

Secç. H. Psilonema Bss. Fl. Orient, I, p. 285<br />

83. A. hispidum Lose. Pard. mscr. (1850), litt, ad Wk. ; Wk. 111. Fl.<br />

Hisp. insul. Balear, p. 85 (A. Willkommii <strong>de</strong> Roem. ap. Wk. Enum. pi.<br />

p. 8 ; A. Granatense Lose. Pard. Ser. inconf. p. 7, Ser. imperf. p. 31 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 833, non Bss. Reut.)<br />

Terrenos cultivados, arenosos, estereis das regiões inf. e montan. Bragança<br />

: capella do Senhor dos Perdidos, etc. (P. Coutinho, Ferreira, M.<br />

Paulino), margens do Guadiana (Mach.). — ann. Fever.-Maio (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e Algeria.<br />

OBSERV. De,S. Martinho <strong>de</strong> Castello Branco e <strong>de</strong> Malpica proximo do Tejo vi<br />

specimens bastante incompletos d'um Alyssum, pertencente a secção Psilomena,<br />

muito affim do A. hispidum Lose. Pard. mas que diffère d'esta espécie pelo comprimento<br />

dos racimos, forma das siliculas e tenuida<strong>de</strong> das folhas. Diffère também<br />

do A. calycinum L., entre outros caracteres, pelo tamanho e forma das siliculas e<br />

pela posição levantada dos pedicellos.<br />

Não formei juizo por falta <strong>de</strong> elementos suflicientes


97<br />

XXXIV. Lobularia Desv. Journ. ΠΙ, p. 169<br />

84. L. maritima Desv. I. c.; Wk. Lge. 1. c. p. 836 (Clypeola maritima L.<br />

Cod. η. 4747 ; Alyssuin maritimum Lam. Diet. I, p. 98 ; Brot. FI. Lusit.<br />

I, p. 558; DC. Syst. II, p. 318; Gr. Godr. 1. c. p. 118; Koniga maritima<br />

R. Br.; Rchb. Ic. 1. c. f. 4266).<br />

Terrenos arenosos e pedregosos, outeiros scccos da região inf. e principalmente<br />

na zona littoral. Leça da Palmeira (G. Mesnier), S. Pedro pr.<br />

da Marinha Gran<strong>de</strong> (B. Gomes), Berlengas (Daveau), arred. <strong>de</strong> Lisboa:<br />

serra <strong>de</strong> Monsanto, tapada d'Ajuda (Welw., Daveau, Moller, R. da Cunha),<br />

Cascaes (P. Coutinho), costa <strong>de</strong> Caparica (R. da Cunha), Cacilhas (D. Sophia),<br />

Almada, serra d'Arrabida (Moller), Setúbal (C. Mach.), arred. <strong>de</strong><br />

Cezimbra (Moller). — lenhosa Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. em toda a zona mediterrânea da Europa, Egypt., Balear., Canárias.<br />

XXXV. Draba L. Gen. pl. 800<br />

85. D. muralis L. Cod. η. 4673 ; Brot. 1. c. p. 559 ; Gr. Godr. 1. c.<br />

p. 124; Wk. Lge. 1. c. p. 841 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4235.<br />

Muros, terras <strong>de</strong> pousio, terrenos arenosos das regiões inf. e montan.<br />

Bragança (M. Paulino, P. Coutinho), Adorigo (Schmitz), serra do Pilar pr.<br />

do Porto, Areinho (C. Barbosa), Coimbra: Penedo da Meditação, etc.<br />

(Bruno, Mach.), Cintra (Brot.), Ameixoeira (Daveau), Montelavar (R. da<br />

Cunha). — ann. Abr.­Jul. (v. v.)<br />

Hab. em toda a Europa e Africa boreal.<br />

XXXVI. Erophila DC. Syst. II, p. 356<br />

86. Ε. venia Wk. Prodr. Fl. Ilisp. I. c. p. 841 (E. vulgaris DC. Syst.<br />

1. c. p. 352; Draba venia L. Cod. n. 4671; Brot. I. c. p. 559; Gr.<br />

Godr. 1. c. p. 125 ; Rchb. Ic. I. c. f. 4234).<br />

Terrenos cultivados, férteis, arenosos das regiões inf., montan, e raro<br />

alpin. Bragança (P. Coutinho, Ferreira), serra <strong>de</strong> Rebordãos (Möller),<br />

Adorigo (Schmitz), arred. <strong>de</strong> Coimbra: Cabrizes (Henriq.), Quinta <strong>de</strong> S.<br />

Jorge (Moller), Salvaterra <strong>de</strong> Magos (Brot.). — Jan.­Abr. (v. v.)<br />

Hab. em toda a Europa.<br />

XXXVII. Cochlearia L. Gen. pl. η. 803<br />

ν 87. C. Daiiica L. Cod. η. 4708 ; DC. 1. c. p. 366 ; Gr. Godr. 1. c. ;<br />

7


98<br />

Wk. Lge. 1. c. 843 ; Dav. Excurs. bot. il. Berleng. p. 6 ; Rchb. Ic. 1. c.<br />

f. 4257.<br />

Praias do Atlântico. Porto (Johnston), Berlehgas (Daveau). — bisann.<br />

Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Ingl., Belg., Allein., Dinamarca.<br />

88. C. glastifolia L. Cod. η. 4713 ; Brot. 1. c. p. 571 ; DC. 1. c. p. 362;<br />

Gr. Godr. I. c p. 127; Wk. Lge. 1. c; Rchb. Ic. 1. c. f. 4261.<br />

Terrenos pedregosos e húmidos, margens dos rios e fontes das regiões<br />

inf. e montan. Subspontanea nas margens do Douro, pr. do Porto (Brot.).<br />

Cultiva­se nos jardins. — peren. Jun.­Jul. (n. v.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. austr., Cors., Lombardia.<br />

XXXVTH. Rorlpa Bess. Enum. Volhyn.<br />

89. R. amphibia Bess. Enum. pl. Volh.; Gr. Godr. 1. c. p. 126 ; Wk.<br />

Lge. 1. c. p. 844 (Sisymbrium amphibium L. Cod. η. 4781; Camelina<br />

aquática Brot. 1. c. p. 564 ; Myagrum aquaticam Lam. Diet.; Nasturtium<br />

amphibium R. Br. H. Kew. 2 ed., IV, p. 110; Rchb. Ic. 1. c. f. 4363).<br />

Margens dos rios e aguas estagnadas dos poços e ribeiras da região<br />

inf. Arred. <strong>de</strong> Coimbra : margem do Mon<strong>de</strong>go, Guarda Ingleza (Brot., A.<br />

<strong>de</strong> Carv., Ferreira), Ameal (Moller), Formozelha (A. Barjona). — peren.<br />

Maio­Jul. (v. v.)<br />

Hab. na Hesp., Ingl., Fr., Europ. med. e bor., Ital., Cors., Russ. med.<br />

e austral.<br />

90. R. silvestris Wk. Prodr. Fl. Hisp. 1. c. p. 845 (Sisymbrium silvestre<br />

L. Cod. n.° 4780 ; Nasturtium silvestre R. Br. 1. c. p. 98 ; Mach.<br />

1. c. p. 2 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4368).<br />

Logares húmidos, margens dos rios, poços, das regiões inf. e montan.<br />

Arred. <strong>de</strong> Coimbra : Villa Franca, Choupal (A. <strong>de</strong> Carv., Moller), paul <strong>de</strong><br />

Fôja (Moller), Tancos, rochas das margens do Tejo (Daveau), Lezíria<br />

d'Äzambuja ; arred. <strong>de</strong> Lisboa: ribeira da Cruz Quebrada (R. da Cunha).<br />

— peren. Jun.­Setemb. (v. v.)<br />

Hab. nos paizes antece<strong>de</strong>ntes e na Turquia.<br />

Trib. XL Brassiceae Bth. et Hook.<br />

XXXIX. Eruoa DC. Syst. II, p. 636<br />

91. Ε. sativa Lam. Fl. Fr. II, p. 496; DC. 1. c. p. 637; Gr. Godr. 1.


99<br />

c. p. 75 ; Wk. Lge. 1. c. p. 848 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4421 (Brassica Eruca<br />

L. Cod. n. 4858; Brot. FI. Lusit. I, p. 581; Eruca grandiflora Cav.<br />

PraeL n. 955 ; E. latifolia sativa flore pallido Grisl. Virid. Lusit. n: 466).<br />

Terrenos pedregosos, cultivados, searas, caminhos, bordas dos campos<br />

da região inf. Pezo da Régua (Brot.), margem do Douro : Pinhão (Ferreira).—<br />

ann. Abr.­Setemb. (v. s.) Eruca.<br />

Hab. na^isp., Fr., Suiss., Ital. sup., Dalmácia.<br />

OBSERV. A julgar pelo exemplar único e fraco que possue o herbario do Jardim<br />

da Universida<strong>de</strong>, pronuncio­me pela Eruca sativa Lam., e não pela E. longirostris<br />

Uechtr. que o sr. Willkomm suppõe ser a que habita em Portugal. Consi<strong>de</strong>rando­se<br />

esta ultima espécie distincta da <strong>de</strong> Lamarck, o nosso exemplar apresenta os caracteres<br />

próprios da E. sativa, taes como os segmentos das folhas mais largos (caracter<br />

já notado por Grisley), assim como mais largo o limbo das pétalas, e o esporão<br />

da silica, <strong>de</strong>sguarnecida <strong>de</strong> pellos, mais curto que ella.<br />

Além d'isto a E. longirostris (Brassica Eruca Bss. Voy. bot. Esp. I, p. 41) habita<br />

<strong>de</strong> preferencia as regiões quentes e montanhosas da Andaluzia, emquanto que a<br />

E. sativa, apparece na região media da Hespanha, por tanto em latitu<strong>de</strong> mais próxima<br />

das províncias <strong>de</strong> Traz os Montes e Douro, on<strong>de</strong> até agora setem encontrado<br />

a nossa espécie.<br />

XL. Sinapis L. Gen. pl. 821<br />

Secç. I. Leucosinapis DC. Syst. II, p. 620<br />

92. S. alba L. Cod. η. 4863 ; Brot. I. c. p. 585 ; Gr. Godr. 1. c. p. 74;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 851 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4424 (Sinapi vulgare et album<br />

Grisl. Virid. Lusit. n. 1325).<br />

Cultivada e espontânea em sitios relvosos, campos, solo fértil dos bosques<br />

das regiões inf. e montan. Adorigo (Schmitz), Covilhã: S. Sebastião<br />

(R. da Cunha), Coimbra : cerca <strong>de</strong> S. Bento, Mainça, etc. (M. Paulino, C.<br />

Machado, Möller), Castello Branco : ribeira da Sapateira ; Malpica (R. da<br />

Cunha), Montemór­o­Novo (Daveau), Beja : valle <strong>de</strong> Aguilhão (R. da Cunha).<br />

— ann. Abr.­Jun. (v. v.) Mostarda branca.<br />

Hab. em toda a Europa med. e austr., Asia occi<strong>de</strong>ntal.<br />

Secç. H. Ceratosinapis DC. 1. c. p. 611<br />

93. S. arvensis L. Cod. η. 4860; Brot. 1. c. p. 584; DC. 1. c. p. 615;<br />

Gr. Godr. 1. c. p. 73 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4425 ; Wk. Lge. 1. c. (Brassica<br />

Sinapistrum Bss. Voy. p. 39).<br />

Terrenos cultivados e <strong>de</strong> cascalho, entre as searas :das regiões inf. e<br />

montan. Leziria d'Azambuja : valle gran<strong>de</strong> ; leziria <strong>de</strong> Villa Franca <strong>de</strong><br />

Xira ; S. José <strong>de</strong> Ribamar (R. da Cunha), Cercal pr. <strong>de</strong> Monte Junto (Daveau),<br />

Beja: Senhora do Carmo (R. da Cunha). — ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Europa toda, Asia occid., Afr. bor., Canárias.


100<br />

94­. S. Schkuhriana Rchb. Ic. 1. c. f. 4425, b. ; Wk. Lge. 1. c. p. 852<br />

(S. orientalis Brot. 1. c. ex p.; S. villosa Merat. Fl. Paris.; S. arvensis β.<br />

Schkuhriana Lge. Pug. p. 270 ; Brassica Sinapistrum 'i. Bss. Voy. p. 39).<br />

Nos campos da região inf. e perto do littoral. Serra <strong>de</strong> Monsanto<br />

(Moller), Barreiro, areias (Daveau), Beja: valle <strong>de</strong> Aguilhões (R. da Cunha).—<br />

ann. Maio­Setemb. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e Allemanna.<br />

Espécie <strong>de</strong> secção incerta<br />

95. S. laevigata L. Cod. η. 4872; Rrot. 1. c. p. 585; DC. 1. c. p. 611;<br />

Wk. Lge. 1. c. (S. cernua Poir. Diet. IV, p. 342 ex DC.)<br />

Terrenos da região montan. Serra do Gerez (Brot.). — ann. Estio (η. v.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

OBSERV. Não tem sido verificada a i<strong>de</strong>ntida<strong>de</strong> d'esta espécie, <strong>de</strong>scripta pouco<br />

<strong>de</strong>senvolvidamente por Linneu, Brotero e De Candolle. No resultado das ultimas<br />

herborisações feitas na seira do Gerez não encontrei crucifera da tribu das Brassiceas<br />

que se lhe possa referir.<br />

XLI. Brassica Gen. pl. η. 828 (ex p.)<br />

Secç. I. Sinapistrum Wk. Prodr. Fl. Hisp. 1. c. p. 854<br />

96. B. oxyrrhina Coss. Not. pl. crit. p. 26 ; Wk. Lge. I. c. (Heliophila<br />

bursipastorisfolia herb. Pourr. teste Lge. ; Sinapis oxyrrhina Arno Fl.<br />

Iber. VI).<br />

Nos areaes marítimos outeiros e campos arenosos da região inf. Cantanhe<strong>de</strong>:<br />

Bugalha (A. <strong>de</strong> Carv.), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Virtu<strong>de</strong>s ; Azambuja (B.<br />

Gomes, Daveau), Alfeite, sul da praia (R. da Cunha), Montargil (Cortezão),<br />

entre Alfarim e a Lagoa d'Albufcira (Moller), arred. <strong>de</strong> Coina (Welw.),<br />

Villa Real <strong>de</strong> S. Antonio (Bourg.), Sines (Winkler). — ann. Jan.­Maio<br />

(v. ..)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

97. B. sabularia Brot. 1. c. p. 582 e Phyt. Lusit. I, p. 97, t. 43 ; Wk.<br />

Lge. 1. c. p. 855 (Sisymbrium Parra L. Cod. n.° 4792; Rapistrum dissecto<br />

folio humistrato Grisl. Virid. Lusit. n. 1217).<br />

ß. papillaris Bss. Voy. bot. Esp. p. 36, t. 7 (B. papillaris Bss.<br />

El. n. 11).<br />

Campos, outeiros arenosos, incultos das regiões inf. e montan. Bragança<br />

pr. do Fervença, valle do Chorido (Moller, P. Coutinho), serra <strong>de</strong> Rebor­


101<br />

dâos (Moller), ' Adorigo (Schmitz), Bussaco (Loureiro), Villar Formoso:<br />

Folha d'Atalaia (R. da Cunha), Guarda (Daveau), Covilhã: S. Sebastião<br />

(R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Coimbra: S. Jorge, Villa Franca, Choupal (A.<br />

<strong>de</strong> Carv., Bruno, Moller), Ponte da Mucella : Moira morta (Ferreira),<br />

Goes : Ponte do Sótão (Henriq.), Alpedrinha : cabeço <strong>de</strong> S. Salvador (R.<br />

da Cunha), Castello Mendo, Celorico, Castello Branco : monte Brito (R. da<br />

Cunha), arred. <strong>de</strong> Lisboa: margem do Tejo, Alfeite, Palmella (Welw.,<br />

Daveau), Portalegre: Boi d'Agua, Castello <strong>de</strong> Vi<strong>de</strong>: Bom Jesus (R. da<br />

Cunha), Évora (Daveau); — β. Cabo <strong>de</strong> Sines (Welw.). — ann. Febr.­<br />

Maio (v. v.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

98. B. Tournefortii Gou. Ill, p. 44, t. 20 A ; DC. Syst. II, p. 602; Wk.<br />

Lge. 1. c. ; Mach. 1. c. p. 8 (Eruca erecta Lag. Nov. gen. et sp. n. 269;<br />

Sinapi Hispanicam minus raphanifolio Tourn. Inst.)<br />

Campos arenosos incultos, areaes marítimos, margens dos campos da<br />

região inf. Castello Branco : rio Ponsul (R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Lisboa :<br />

Barreiro (Moller), Faro (Machado). — ann., bisan. Fever.­Març. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Cors., Sard., Sicil., Napol., Grec, Creta, Caucas., Ásia<br />

men., Syria, Pers., Arab., Egypt., Algeria.<br />

99. Β. Valentina DC. 1. c. p. 603 ; Wk. Lge. 1. c. (Sisymbrium Valentinum<br />

L. Cod. n. 4791 ; Eruca hispida Cav. Prael. in 954 teste Lge.)<br />

β. pseudo erucastr um (B. Pseudo­Erucastrum Brot. Fl. Lusit.<br />

I, p. 581).<br />

Campos arenosos, incultos, terrenos pedregosos, assombreados, mattas<br />

das regiões inf. e montan. Adorigo (Schmitz), Pedras Salgadas (D. M.<br />

Henriq.), serra da Estrella: Valezim, covão do Boi, Sabugueiro, Manteigas,<br />

Guarda (Henriq , Ferreira,­Daveau), Covilhã: ribeira Beijames (R.<br />

da Cunha), Coimbra : S. Jorge, Choupal, etc. (A. <strong>de</strong> Carv., Moller, M.<br />

Paulino), serra da Louzã (Möller); — β. Bragança: pr. da ponte <strong>de</strong> S.<br />

Jorge, capella do Senhor dos Perdidos (Moller, P. Coutinho), Montesinho<br />

(Ferreira), serra da Estrella : covão das Vaccas (Ferreira), Coimbra : Penedo<br />

da Meditação (Ferreira), Santo Antonio dos Olivaes (Moller), Louzã<br />

(Moller), Ponte da Murcella (Ferreira), Castello Branco : ribeira da Dança<br />

(R. da Cunha), Celorico: Quelha da Fonte (R. da Cunha), Cezimbra (Daveau).—<br />

ann. Abr.­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha e Sicilia.<br />

OBSERV. A Brassica Valentina DC. tem muita affinida<strong>de</strong> com a B. Pseudo Erucastmm<br />

Brot. Apenas difterem em ter esta ultima a raiz perenne, o caule mais ou<br />

menos cespitoso, os pedúnculos e o limbo das pétalas um pouco maiores. Por<br />

esta circumstaneia reuno estas duas espécies em uma só, formando a varieda<strong>de</strong><br />

pseudo erucastrum como representante da espécie brotoriana.


102<br />

ν 100. Β. Cheiranthus Vill. Delph. III, p. 332, t. 36; DC. 1. c. p. 600;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 856 (Sinapis Cheiranthus Koch Deutsch. Fl. IV, p. 717;<br />

Rchb. Ic. 1. c. f. 4432 e 4433).<br />

α. genuin a Gr. Godr. 1. c.<br />

ß. cheir ant hi flora Gr. Godr. (B. Cheiranthiflora DC. Prodr. I,<br />

p. 216).<br />

γ. mont ana DC. Prodr. I, p. 216 (B. montana DC. Fl. Fl. IV,<br />

p. 651).<br />

Muros, escombros, bordas das estradas, terrenos arenosos e áridos das<br />

regiões inf., montan, e alpina. — α. Arred. <strong>de</strong> Bragança: serra <strong>de</strong> Montesinho<br />

pr. da povoação, rigueiro <strong>de</strong> Villar (Moller), serra do Caramulo,<br />

Dornas (Henriq.), Pinhal <strong>de</strong> Leiria (Pimentel), Cartaxo (Cardoso), Portalegre<br />

: S. Antonio (R. da Cunha);—β. serra do Gerez: Agua <strong>de</strong> Galo,<br />

Caldas, Torgo (Moller, D. M. Henriq, Ferreira), serra <strong>de</strong> Monchique<br />

(Bourg.) ; — γ. Bragança: ponte <strong>de</strong> S. Jorge; serra <strong>de</strong> Rebordãos (Moller),<br />

serra da Estrella: fraga da Cruz, fraga das Penhas (R. da Cunha), Villar<br />

Formoso: Valle Picão (R. da Cunha).— ann., bisann., peren. Jun­Setemb.<br />

(v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Aliem, occid., Ital. superior, etc.<br />

* 101. Β. Napus L. Cod. η. 4852; DC. Syst. II, p. 592; Wk. Lge. 1.<br />

c. p. 857; Rchb. Ic. 1. c. f. 4435.<br />

a. olei fera DC. 1. c.<br />

β. esculenta DC. 1. c. (Sinapis Napus Brot. 1. c. p. 586).<br />

Cultivada com frequência e subspontanea nos campos e terrenos férteis.<br />

— α. Cabo da Roca (Welw.);—β. arred. <strong>de</strong> Coimbra, etc. — ann.<br />

bisann. Març.­Abr. (v. v. var. β.) Nabiça, Nabo.<br />

Patria ignorada. Cultivada e subspontanea em quasi toda a Europa.<br />

102. B. asperifolia Lam. Diet. I. p. 746 ; Gr. Godr. 1. c. p. 76 ; Wk.<br />

Lge. 1. c.<br />

a. olei fera DC. Prodr. I, p. 214 (B. campestris L. Cod. n. 4849;<br />

Rchb. Ic. 1. c. f. 4434; DC. Syst. 1. c. p. 588).<br />

β. esculenta Gr. Godr. (B. Rapa L. Cod. n. 4853; Rchb. le 1.<br />

c. f. 4435; DC. Syst. 1. c. p. 590; Sinapis Rapa Brot. 1. c.)<br />

Campos relvosos das regiões inf. e montan. Cultivada. — α. arred. <strong>de</strong><br />

Coimbra (Moller), Mido : Touco (R. da Cunha); — β. Arred. <strong>de</strong> Coimbra,<br />

etc. — ann., bisann. Abr.­Maio (v. v.) Nabo redondo ou Turnepo dos Inglezes.<br />

Hab. cultivada em quasi toda a Europa, espontânea ou subspontanea<br />

na Hesp., Ingl., Escoe, Scàndin , Transilv., Armen., Syria, Mesopotam.,<br />

Egypte


103<br />

Secç. Π. Eubrassica Wk. 1. e. p. 858<br />

* 103. B. oleracea L. Cod. η. 4854; Brot. 1. c. p. 580; DC. Syst. 1.<br />

c. p. 583; J. Gay in Ann. sc. nat. I sér. VII, p. 416; Wk. Lge. I. c.<br />

p. 858 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4438.<br />

Cultivam­se nas hortas e campos em todo o Portugal muitas varieda<strong>de</strong>s<br />

d'esta espécie <strong>de</strong> que o Dr. Brotero cita algumas subvarieda<strong>de</strong>s. É também<br />

subspontanea. — ann., bisann , por vezes triann. (v. v.) Come.<br />

Hab. espont. nas rochas marítimas <strong>de</strong> Ingl., Fr. e Grécia.<br />

Secç. III. Pseudo Erucastrum Wk. 1. c. p. 859<br />

104. B. nigra Koch Deutschi. Fl. IV, p. 713; Gr. Godr. Le p. 77;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 860 (Sinapis nigra L. Cod. 4864 ; Brot. 1. c. p. 585 ;<br />

DC. Syst. II, p. 608 ; Rchb. le 1. c. f. 4427).<br />

Terrenos arenosos, pedregosos, cultivados, searas, caminhos da região<br />

inf. Leziria d'Azambuja : Valla Velha (R. da Cunha), S. Martinho do<br />

Porto, areias marítimas (Daveau). Cultiva­se nos jardins. —ann. Abr.­Maio<br />

(v. s.) Mostarda preta ou ordinária.<br />

XLn. Erucastrum Spenn. Fl. Frib. p. 945<br />

Secç. I. Hirschfeldia Mnch. Meth. 264<br />

105. E. incanum Koch Syn. Fl. Germ. ed. I, p. 56; Wk. Lge. 1. c. p.<br />

861 (Sinapis incana L. Cod. η. 4871 ; Brot. 1. c. ; Phyt. Lusit. II, p. 205,<br />

t. 172; DC. 1. c. p. 618; Rchb. le 1. c. f. 4423; Hirschfeldia adpressa<br />

Mnch. 1. e; Gr. Godr. 1. c. p. 78 ; Brassica adpressa Bss. 1. c. 38).<br />

β. dasycarpa Lge. Pug. p. 270.<br />

Terrenos arenosos, campos e outeiros pedregosos, bordas das estradas<br />

e dos campos das regiões inf. e montan, <strong>de</strong> todo o Portugal. Arred. <strong>de</strong><br />

Coimbra : Arregaça ; Amial, motas do Mon<strong>de</strong>go (Moller), Buarcos, cabo<br />

Mon<strong>de</strong>go (A. <strong>de</strong> Carv.), Marvão : Quinta Nova ; Almeida : muralhas (R.<br />

da Cunha), Cartaxo (Cardoso), Barquinha (Daveau), Lisboa, Cascaes (P.<br />

Coutinho), Cacilhas (R. Cunha), Cacellas (Welw.), Cezimbra (Daveau),<br />

Beja: Senhora do Carmo; Portalegre: Senhora da Penha (R. da Cunha),<br />

Faro (J. Guim.); — β. Torres Novas (R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Faro: Atalaia<br />

(J. Guim.). — bisann. Abr.­Julh. (v. v.)<br />

Hab. na Hesp., zona mediterrânea toda, Caucas., Mesopotamia.<br />

Secç. II. Euerucastrum Wk. Prodr. Lio.<br />

106. E. obtusangulum Rchb. Fl. Germ. exs. p. 693 et le 1. c. f. 4429;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 862 (Sisymbrium obtusangulum Lois. FI. Gall. II, p. 83;<br />

Brassica erucastrum L. Cod. u. 4857 ; DC. Syst. II, p. 600 ; Diplotaxis


104<br />

Erucastrum Gr. Godr. I. c. p. 81; Sisymbrium erucastrum Brot. Fl.<br />

Lusit. I, p. 588 non Poll.)<br />

Terrenos arenosos, campos incultos, alpestres e pedregosos, sebes, cômoros,<br />

bordas das vinhas das regiões inf. e montan. Cabo da Boca e<br />

outros pontos da Extremadura (Brot.), serra d'Arrabida (Welw.), Cezimbra<br />

e Zambujal (Daveau, Moller). — peren. Abr.­Jun. (v. s)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Belg., Allem, occid., Suissa, Ital. super , Polónia.<br />

OBSERV. O dr. Brotero cita na sua Flora o Erucastrum Pollichii Schimp. et<br />

Sperm. (Sisymbrium erucastrum Poll.), espécie certàmante tomada pelo E. obtusangulum<br />

Bchb. (S. obtusangulum Lois.). — A frequência d'esta ultima espécie em<br />

toda a peninsula, e a rarida<strong>de</strong> da primeira em Hespanha auctorisam­me este juizo,<br />

confirmado pelos caracteres (poucos em numero) apresentados por Brotero, e<br />

ainda pela visinhança das localida<strong>de</strong>s que cito das mencionadas na «Flora Lusitanica».<br />

XLIII. Diplotaxis DC. Syst. II, p. 628<br />

107. D. viminca DC. 1. c. p. 635 ; Gr. Godr. 1. c. p. 80 ; Wk. Lge. 1.<br />

c. p. 864; Mach. 1. c. p. 9. (Sisymbrium vimineum L. Cod. η. 4788, b;<br />

Eruca viminea Iberidis foleo, luteo flore Barr. Ic. 131).<br />

α. genuína Rchb. Ic. 1. c. f. 4416.<br />

β. confertiflora (Diplotaxis muralis Wk. pi. Balear, exs.<br />

η. 295).<br />

γ. i nt e gr i f ο 1 i a Lge. Pug. 273.<br />

Terrenos arenosos, cultivados, pedregosos, outeiros seccos, abrigados,<br />

das regiões inf. e monían. — a. Buarcos, praia (Moller), arred. <strong>de</strong> Lisboa<br />

Welw);—3. Cezimbra (Daveau, Moller), Cabo d'Espichel (Moller); —<br />

γ. serra <strong>de</strong> Monsanto: S. Anna do Arco, Valle d'Alcantara (Daveau).—<br />

ann. Maio­Jul.­Setennb. (v. s.)<br />

Hab. α. na Europa med. e austr., Asia men., Palest., Afr. boreal;<br />

ß. na Hespanha ; γ. nos mesmos paizes da var. a. e também na Syria e<br />

Palestina.<br />

ν 108. D. tenuifolia DC. 1. c. p. 632 ; Gr. Godr. 1. c. p. 80 ; Rchb. Ic.<br />

1. c. f. 4420 ; Wk. Lge. 1. c. p. 865 (Sisymbrium teiíuifolium L. Cod.<br />

η. 4782).<br />

Terrenos <strong>de</strong> cascalho, sebes, caminhos, muros, outeiros e campos argilloso­calcareos<br />

das regiões inf. e montan. Arred. <strong>de</strong> Setúbal: Tróia (Welw.).<br />

— peren. Abr.­Outub. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Ingl., Escoe, Europ. med., Ital., Dalm., Turq.,<br />

Asia men., Cáucaso.<br />

109. D. erucoi<strong>de</strong>s DC. 1. c, p. 631 ; Gr. Godr. 1. c. p. 81 ; Wk. Lge.


105<br />

1. c. p. 866 ; Mach. I. c. p. 9 ; Rchb. Ic. 1. c. f. 4422 (Sinapis erucoi<strong>de</strong>s L.<br />

Cod. n. 4869 ; Brassica erucoi<strong>de</strong>s Bss. Voy. bot. p. 33 ; Eruca latifolia<br />

Scalbricensis Grisl. Virid. Lusit. n. 467).<br />

Campos, terrenos arenosos, vinhas, sebes, muros da região inf. Arred.<br />

<strong>de</strong> Setúbal: Tróia (Welw.). — ann. Fl. quasi todo o anno (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. principalmente austral e na zona mediterrânea toda.<br />

110. D. virgata DC. 1. c. p. 631 ; Wk. Lge. 1. c; Mach. 1. c. (Sinapis<br />

virgata Cav. Prael. n. 961 ; Brassica virgata Bss. Voy. bot. p. 35).<br />

Terrenos cultivados, outeiros e campos arenosos, argillosos e gypsaceos,<br />

incultos, caminhos, muros da região inf. Castello Branco : S. Martinho ;<br />

Malpica pr. do Tejo, Niza (R. da Cunha), Lisboa, telhados e bordas das<br />

ruas (Welw., P. Coutinho, Daveau), Serpa (Daveau), Cabo <strong>de</strong> S. Vicente<br />

(Welw.). — ann. Fl. quasi todo o anno (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e na Algeria.<br />

111. D. catholica DC. 1. c. p. 632; Wk. Lge. 1. c. p. 867 (Sisymbrium<br />

catholicum L. Cod. n. 4800 ; Brot. 1. c. p. 587; Phyt. Lusit. II, p. 202,<br />

t. 171).<br />

β. bipinnatifida Kze. Chlor, η. 434.<br />

Campos, outeiros arenosos, seccos, cultivados, escombros, caminhos e<br />

muros da região inf. Agueda (Henriq.), arred. <strong>de</strong> Coimbra: Lor<strong>de</strong>mão,<br />

Choupal, Amial (Wenceslau, Moller, Ferreira), Buarcos (A. <strong>de</strong> Carv.),<br />

Alcai<strong>de</strong> : barroca do Chorão, Alpedrinha : valle das Cannas, Marvão : S.<br />

Salvador (R. da Cunha), Tancos (Daveau), Leziria d'Azambuja: valla do<br />

Tejo, Lizeirão (R. da Cunha), arred. <strong>de</strong> Lisboa : Alcantara (Daveau, P.<br />

Coutinho), Cacilhas (Welw), arred. <strong>de</strong> Setúbal: Tróia; Serpa (Daveau),<br />

arred. <strong>de</strong> Faro (Bourg., J. Guim.); — 3. De Almargem a Ollelas, Caneças<br />

(Daveau), Beja : herda<strong>de</strong> da Calçada (R. da Cunha). — ann. Dezemb.­<br />

Maio (v. v.)<br />

Hab. na Hespanha.<br />

OBSERV. FINAL. Comprehen<strong>de</strong> este catalogo das Cruciferas portuguezas Hi espécies,<br />

das quaes são 15 inteiramente novas para a nossa flora. Comprehen<strong>de</strong><br />

também bastantes varieda<strong>de</strong>s bem <strong>de</strong>finidas e novas para Portugal.<br />

Os botânicos que especialmente se teem <strong>de</strong>dicado na flora portugueza ao estudo<br />

d'esta família tem sido o dr. Brotero, os srs. M. Willkomm e Carlos Machado; o<br />

primeiro cita 67 espécies, o segundo 70 e o ultimo indica 84 espécies. O presente<br />

trabalho, apesar <strong>de</strong> ser consi<strong>de</strong>rado ainda como um subsidio para o estudo das<br />

nossas Cruciferas, menciona, com a <strong>de</strong>vida authenticida<strong>de</strong>, as espécies attribuidas<br />

a Portugal por aquelles auctores, e accrescenta algumas novida<strong>de</strong>s que interessam<br />

aos especialistas para a <strong>de</strong>finitiva organisação da"nossa flora.


106<br />

SUPPLEMBNTO<br />

ao n. I<br />

PAPILIONACEAE L. 1<br />

I. Scorpiurus L.<br />

3. S. muricata L.<br />

3. laevigata Bss. Voy. bot. Esp. p. 182.<br />

Sitios húmidos da região inf. Evora (Daveau). — ann. (η. v.)<br />

III. Hippocrepis L.<br />

7.« H. ciliata Willd. Mag. nat. Ges. Berlin 1808, p. 173; Gr. Godr.<br />

Fl. Fr. I, p. SOI ; Wk. Lge. Prodr. Fl. Hisp. Ill, p. 257; Daveau<br />

Aperçu sur veg. Alemt. et Alg. p. 12 et 34 (H. multisiliquosa Vill. et<br />

Asso non L.)<br />

Terrenos cultivados, arenosos, outeiros seccos, calcareos e gypsaceos da<br />

região inf. Bordas da estrada <strong>de</strong> Tavira a S. Braz d'Alportel (Daveau).—<br />

ann. Abr.­Maio (v. s.)<br />

Hab. em toda a zona mediterrânea.<br />

V.« Hedysarum L. Gen. pl. η. 887<br />

15.« Η. capitata Desf. Fl. Atl. II, p. 177; Gr. Godr. 1. c. p. 504;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 262 ; Dav. 1. c. p. 22 et 34 (H. corsicum Balb.)<br />

Terrenos calcareos, seccos da região inf., raro. Arred. <strong>de</strong> Silves (Daveau).—<br />

ann. Abr.­Maio (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Cors., Sard., Sicil., Ital., Dalm., Grecia.<br />

1<br />

Passo a indicar n'este supplcmento algumas espécies novas e interessantes para a<br />

flora portugueza pertencentes á numerosa família das Papilionaceas, das quaes tive<br />

conhecimento <strong>de</strong>pois <strong>de</strong> publicado o estudo sobre egta familja no Boletim da Socieda<strong>de</strong><br />

Proteriana II, p. 59 e seguintes..


107<br />

VII. Astragalus L.<br />

Subgen. II. Trimeniaeus Bge.<br />

19.« A. sesameus L. Cod. n. 5593 ; Gr. Godr. 1. c. p. 436 ; Wk. Lge.<br />

1. c. p. 271.<br />

Campos, outeiros seccos, incultos, pedregosos, calcareos das regiões inf.<br />

e montan. Arred. <strong>de</strong> Castromarim (Welw.). — ann. Abr.­Jul. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. méditer., Mauritania.<br />

OBSERV. OS exemplares que observei d'esta espécie pelos capítulos pedunculados,<br />

ainda assim mais curtos que as folhas, e pela disposição em estrella d'alguns<br />

fructos, marcam atransicção do Astragalus sesameus L.para o A. Stella Gou.<br />

XIV. Vicia L.<br />

Secç. I. Euvicia Vis.<br />

38.« V. peregrina L. Cod. η. 5419 ; Gr. Godr. 1. c. p. 461 ; Wk. Lge.<br />

1. c. p. 297; Dav. 1. c. p. 34 (V. megalosperma M. Bieb. sec. Bss. Fl.<br />

Orient. II, p. 576).<br />

Terrenos cultivados, searas das regiões inf. e submont. Capari<strong>de</strong> pr. <strong>de</strong><br />

Cascaes (P. Coutinho), estrada <strong>de</strong> Faro a Loulé (Daveau). — ann. Març.­<br />

Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e em toda a zona mediterrânea.<br />

Secç. III. Ervum L.<br />

55.« V. pubescens DC. Fl. Fr. V, p. 582; Bss. Fl. Orient. II, p. 596;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 308 (Ervum pubescens DC, Gr. Godr. 1. c. p. 474;<br />

E. tetraspermum Bieb. non L.)<br />

Terrenos cultivados. Arred. <strong>de</strong> Lisboa : tapada <strong>de</strong> Queluz (Daveau),<br />

Grândola (Welw.), sul <strong>de</strong> Portugal (Bourg.?). — ann. Abr.­Maio (v. s.)<br />

Hab, na Hesp., Balear., Fr. austr., Cors., Sard., Sicil., Grec, Creta,<br />

Lydia, Caucas., Afr. bor., Canárias.<br />

XVIII. Pisum L.<br />

82.« P. elatius M. Bieb. Fl. Taur. Cauc. II, p. 151 ; Bss. Fl. Orient. II,<br />

p. 623; Gr. Godr. I: c. p. 478; Wk. Lge. 1. c. p. 323 (P. arvense<br />

Moris Fl. Sard. nec. L.)


108<br />

Terrenos cultivados e incultos das regiões inf. e montan. Tancos (Daveau),<br />

arred. <strong>de</strong> Lisboa: Lumiar, Portinho, Cintra (Welw.). — ann. Junho (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. occid., zona mediterrânea.<br />

XXX. Trifolium L.<br />

Secç. II. Trifoliastrum Ser.<br />

ν 113.« T. Micheüanura Savi in Fl. Pis. II, p. 159 ; Gr. Godr. 1. c. p. 420 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 355; Rchb. Ic. Fl. Germ. XXII, t. 117, I (T. Vaillantii<br />

Lois.)<br />

Prados e terrenos pantanosos. Arred. <strong>de</strong> Lisboa : entre Povoa e Friellas<br />

(Welw.). — ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr., Cors., Sard., Italia.<br />

Secç. VH. Lagopus Koch<br />

ν 136.« T. leucanfliura M. Bieb. 1. c. p. 214, et Suppl. p. 510, Duby<br />

But. Gall. I, p. 132; Lois. Fl. Gall.Tl, p. 125; Ser. in DC. Prodr. II,<br />

p. 197; Moris Fl. Sard. 1, p. 486, t. 62, f. 2; Bss. Fl. Orient. II,<br />

p. 128 (T. obscurum Guss. non. Sav.).<br />

forma minor.<br />

Terrenos seccos e colunas áridas da região montan. Ricafé pr. <strong>de</strong> Bragança<br />

(Moller). — ann. Abr.­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Fr. merid., Ital. merid., Cors., Sicil., Balm., Grec, Thrac,<br />

Turq. asiática.<br />

OBSERV. Esta interessante espécie, <strong>de</strong> que possuímos <strong>de</strong> Bragança uma forma<br />

reduzida, não é citada na Hespanha habitando em gran<strong>de</strong> parte da zona mediterrânea<br />

da Europa e da Asia menor.<br />

ν 139.« T. Lagopus Pourr. ap. Willd. Sp. pl. III, p. 1365; DC. Prodr. II,<br />

p. 190; Gr. Godr. 1. c. p. 410 ; Wk. Lge. 1. c. p. 370.<br />

Campos incultos, outeiros seccos, sitios arenosos das regiões inf. e<br />

montan. Bragança : Valle <strong>de</strong> Prados, cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomeu (Moller).<br />

— ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp., Fr. merid., Ital. merid.<br />

v 139. &<br />

T. gemellum Pourr. ap. Willd. 1. c. p. 1376; DC. 1. c. p. 191 ;<br />

Wk. Lge. 1. c. p. 371.<br />

Terrenos arenosos, campos incultos das regiões inf. e mont. Bragança :<br />

cabeço <strong>de</strong> S. Bartholomeu (Moller). — ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hespanha.


109<br />

XXXIV. Ononis L.<br />

Secç. II. Bugrana DC.<br />

Subsecç. I. Eubugrana Wk.<br />

ν 181.« 0. Salzmanniana Bss. Reut. Pug. p. 34; Wk. Lge. 1. c. p. 399<br />

(O. monophylla Bss. Voy. bot. p. 154 non Desf. ; O. alopecuroi<strong>de</strong>s var.<br />

trifoliata Coss. Not. p. 33).<br />

Solo fértil da região inf. Arred. <strong>de</strong> Lisboa: Porcalhota (Welw.).—<br />

ann. Maio­Jun. (v. s.)<br />

Hab. na Hesp. e Marrocos.<br />

Joaquim <strong>de</strong> Mariz.<br />

A vegetação espontânea do Bussaco<br />

por J. A. Henriquies<br />

Quasi no extremo da serra do Bussaco, perto <strong>de</strong> Luso, a 40°33' N, está situada a<br />

matta que pertenceu aos Carmelitas <strong>de</strong>scalços, que n'este local se estabeleceram em<br />

1628, e que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1834 faz parte dos bens nacionaes.<br />

O terreno sobre que vegeta esta floresta é <strong>de</strong>vido a <strong>de</strong>saggregações <strong>de</strong> schistos, conglomerados,<br />

grez e quartzitos e é banhado por agua abundante e boa.<br />

A vegetação da matta é notável pela abundância e <strong>de</strong>senvolvimento d'algumas<br />

essências, das quaes as primeiras são <strong>de</strong> certo os Quercus pedunculate., Q. Tozza e<br />

Cupressus glauca.<br />

Atten<strong>de</strong>ndo á pequena altitu<strong>de</strong> da serra, cujo ponto culminante fica a ò'47 metros, a<br />

vegetação mostra egual vigor <strong>de</strong>s<strong>de</strong> a base até quasi ao ponto mais elevado e é sensivelmente<br />

representada pelas mesmas espécies.<br />

Fora dos limites da matta, on<strong>de</strong> só a acção <strong>de</strong>struidora do homem se tem feito sentir,<br />

a serra ó apenas revestida <strong>de</strong>raehitiea vegetação e <strong>de</strong> raros grupos <strong>de</strong> Pinus pinaster.<br />

O presente catalogo não procura dar a conhecer todas as espécies vegetaes, actualmente<br />

cultivadas na matta. Ficam <strong>de</strong> fora as que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1836 alli têm sido introduzidas,<br />

graças aos cuidados do conselheiro B. <strong>de</strong> Moraes Soares e do seu illustre successor, o<br />

conselheiro S. Bernardo Lima 1<br />

.<br />

1 No Jornal official d'agricultura do janeiro do 1878 encontra-se uma noticia muito curiosa da malta<br />

do Bussaco, escripta pelo sr. A. Lopes Men<strong>de</strong>s, na qual são enumeradas muitas das espécies alli<br />

cultivadas.


lio<br />

São n'elle mencionadas as espécies indígenas que constituem a flora expontânea do<br />

Bussaco. Algumas d'estas espécies foram <strong>de</strong> certo alli introduzidas pelos successivos<br />

possuidores. Estão porém hoje por tal forma estabelecidas, que mal po<strong>de</strong>m ser consi<strong>de</strong>radas<br />

como hospe<strong>de</strong>s.<br />

Serviu <strong>de</strong> base para este catalogo o material existente no herbario do Jardim Botânico,<br />

<strong>de</strong>vido na sua maior parte ao sr. Francisco Ferreira <strong>de</strong> Loureiro, que com <strong>de</strong>cidida<br />

vonta<strong>de</strong> se tem occupado da flora da matta. Outros collectores, taes como o<br />

dr. Antonio <strong>de</strong> Carvalho, A. Moller, J. <strong>de</strong> Mariz e eu mesmo, alli têm feito herborisações.<br />

Os exemplares por estes colhidos e que se encontram no herbario vão mencionados<br />

no catalogo.<br />

Como o nome do sr. F. <strong>de</strong> Loureiro <strong>de</strong>veria ser indicado a par <strong>de</strong> quasi todas as<br />

espécies mencionadas, julguei mais simples indical­o só quando tivesse <strong>de</strong> mencionar<br />

qualquer outro collector, <strong>de</strong>vendo portanto, na ausência <strong>de</strong> qualquer indicação, subenten<strong>de</strong>r­se<br />

que a elle só são <strong>de</strong>vidos os exemplares da espécie mencionada, existente<br />

no herbario do jardim.<br />

No Bussaco ha um herbario contendo as espécies aqui mencionadas.<br />

Liclienes<br />

1 Cladonia rangiferina Hffm. var. sylvatiea Hffm.—Brot. Fl. Lusit. Π, p. 460—70 (J.H.)<br />

2 Usnea barbata Fr. f. florida Fr. — Brot. Π, p. 462—78.<br />

» » f. pendula Kbr.<br />

3 Peltigera canina L. — Brot. II, p. 452—51.<br />

4 Sticta pulmunacea Ach. — Brot. II, p. 450—47 (J. H.)<br />

5 Bicasolia herbácea D. Ν.<br />

6 Parmelia tiliacea Aeh. — Brot. II, p. 446—33.<br />

7 Umbilicaria pustullata Hffm. ­ Brot. II, p. 455—62 (Moll.)<br />

8 Girophora spodochroa Ehrh. (Moll.)<br />

9 Pannaria plúmbea Lightf. — Brot. II, p. 444—27? (J. H.)<br />

10 Amphiloma murorum Hffm. — Brot. II, p. 445—30 (Moll, e J. H.)<br />

11 Lecanora badia Pers. (J. H.)<br />

12 L. cinerea Nyl. — Brot. II, p. 440—13 (J. H.)<br />

13 Pertusaria communis DC. — Brot. H, p. 439—8.<br />

Musoi<br />

14 Dicranum scoparium Hedw. — Brot. II, p. 405—3 (J. H. e L.)<br />

15 Leucobryum glaucum. Sch. — Brot. II, p. 406—4 (J. II.)<br />

16 Fissi<strong>de</strong>ns dieipiens De Not. (J. H.)<br />

17 Leptotrichum subulatum Hampe (J. H.) .<br />

18 Bacomitrium lanuginosum Brid. (L.)<br />

19 Hypnum cupressiforme L. —Brot. H, p. 416—14 (J. H.)<br />

20 H. palustre L. (J. H.)<br />

21 H. purum L. (L.)<br />

22 Philonotis rigida Brid. (J. H.)<br />

23 Atrichium undulatum P. <strong>de</strong> Beauv. et Sch. — Brot. H, p. 407 (J. H. e Mariz)<br />

24 Pogonatum abi<strong>de</strong>s P. <strong>de</strong> Beauv. — Brot. II, p. 404—5 (J. H.)<br />

25 Polytrichum commune L. — Brot. II, p. 403—1 (J. H.)<br />

26 P. formosura Hedw. (J. H..e L.)<br />

27 Thuidium recognitum Hedw. (J. II.)<br />

28 Th. tamariscinum Brid. et Seh. — Brot. II, p. 415—10.<br />

29 Eurhynchium striatum Seh. — Brot. H, p. 415—9 (J. H. e L.)<br />

30 Funaria hygrometrica Hedw. — Brot. II, p. 405—1.


Ill<br />

31 Bryum argeiiteum L. — Brot. II, p. 412—18 (J. H.)<br />

32 B. torquescens Br. et Sch. (J. H.)<br />

Hepaticae<br />

33 Frullania tamarisci Dmrt. — Brot. Π, p. 424 (J. H.)<br />

34 Metzgeria furcata Dmrt. —Brot. Π, p. 425 (J. II.)<br />

35 Pellia calycina Nées. (L.)<br />

36 Lunularia vulgaris Mich. — Brot. II, p. 426 (J. H.)<br />

Filices<br />

Polypodiaceae Endl.<br />

37 Gymnogramma leptophylla Desv. — Brot. Π, p. 398—6.<br />

38 Polvpodium vulgare L. — Brot. II, p. 397—1.<br />

39 Ptefis aquilina L. — Brot. Π, p. 396.<br />

40 Blechnum Spicant Bth. — Brot. Π, p. 400—2 (Zuqte e L.)<br />

41 Scolopendrium officinale Sm. — Brot. Π, p. 398—1 (Mariz e L.)<br />

42 Asplenium Adiantum-nigrum L. — Brot. II, 399—6.<br />

43 A. Filix-foemina Brnhd. — Brot. Π, 397—3.<br />

44 Polystichum Filix-mas Bth.<br />

45 Asplenium laneeolatum Huds. (A. <strong>de</strong> Carv.)<br />

46 A. Trichomanes L. — Brot. II, p. 399—4 (Zuqte).<br />

47 A spinulosum DC. (A. <strong>de</strong> C.)<br />

48 Aspidium aculeatum Koch. — Brot. II, ρ 398—5 (Zuqt e L.)<br />

49 Davallia eanariensis Sm. — Brot. II, p. 395 (Zuqt e L.)<br />

50 Osmunda regalis L. — Brot. Π, p. 401.<br />

Osmundaceae Enal.<br />

Gymnosp ermae<br />

Coniferae Endl.<br />

51 Pinus pinaster Ait. — Brot. II, p. 284—1.<br />

52 P. Pinea L. — Brot. II, p. 286-2.<br />

Cupressineae Endl.<br />

53 Cupressus glauca Lam. — Brot. I, p. 216—2.<br />

Angiospermae<br />

Monocotyledoneae<br />

Aroi<strong>de</strong>ae Juss.<br />

54 Arisarum vulgare Kth. — Brot. II, 381—4.


J12<br />

Gramineae Juss.<br />

55 Phalaris minor Retz — Brot. I, p. 80­4 (L.) I<br />

56 Setaria viridis P. Beauv. — Brot. I, p. 81—2 (Mariz).<br />

57 Echinochloa crus galli P. Boauv. — Brot. I, p. 82—5.<br />

58 Asrrostis Castellana Bss. et Reut. (Moller).<br />

59 ΑΓ pallida DC. (J. H. e L.) \<br />

60 A. setacea Curt. — Brot. I, p. 74­6 (L.) \<br />

61 A. truncatula Pari. — Brot. I, p. 75—9 (A. <strong>de</strong> C e L.)<br />

62 A. verticillataVill.—Brot. I, p. 75—10 (Mariz).<br />

63 Macrochloa arenaria Kth.—Brot. I, p. 86—3. I<br />

64 Aira lendigera Lag. —Brot. I, p. 90­3 (J. H.)<br />

65 Avena albinervis Bss. / .<br />

66 A. barbata — Brot. I, p. 108­5 (J H. e L.)<br />

67 A. sterilis L. — Brot. I, p. 108­6./<br />

68 A. Thorei Duby. — Brot. I, p. 109­8 (J. H. e L.)<br />

69 Arrhenatherum elatius M. K. /<br />

70 Holcus lanatus L. —Brot. I, p. 97—1 (J. H., Moll., L.) ­<br />

71 Poa annua L. — Brot. I, p. 104—8. /­<br />

72 P. bulbosa L. — Brot. I, ρ 104­9 (J. H.) /<br />

73 P. pratensis L. — Brot. I, p. 104—7. /<br />

74 P. tivians L. a. vulgaris Rehb. — Brot. I, p. 103—6. /<br />

ß. multiflora Rehb. ,<br />

75 Briza maxima L. — Brot. I, p. 101—1 (J. H. e L.) ?<br />

76 B. minor L. — Brot. I, p. 102—2.<br />

77 Meliea major Sibth. /<br />

78 Scleropoa rígida Gris — Brot. I, p. 103—3 γ patens Coss. V<br />

79 Molinia coerulea Moeneh — Brot. I, p. 94—3 (M. Fer.) /<br />

80 Cvnosurus polybracteatus Poir. (L., Moller). \<br />

81 Viilpia seiuroi<strong>de</strong>s GmeL — Brot. I, p. 115—3 (J. H.) /<br />

82 Festuca spadicea L. (J. H.) /<br />

83 Bromus maximus Desf. — Brot. I, p. 113—5 (J. II. e L.) ι<br />

84 Serrafalcus mollis Pari. —Brot. I, p. HI—2. i<br />

85 Hor<strong>de</strong>um murinum L. — Brot. I, p. 85­3 (J. H. e Moll.) \<br />

86 Brachypodium sylvaticum R. S. — Brot. I, p. 121—9 (Mariz e Moll.) ^<br />

87 Lolium Gaudini Pari, Λ-<br />

88 Gaudinia fragilis P. Beauv.— Brot. I, p. 110—9 (Moll, e L.) /<br />

89 Nardurus Lachenali Godr. (Moll, e L.) /<br />

Cyperaceae Juss.<br />

90 Carex distans L. — Brot. I, p. 65—15. \<br />

91 C. divulsa Good. (Mariz). /<br />

92 C. maxima Scop. — Brot. I, p. 65—16 (?) '<br />

93 C. paniculata L. —Brot. I, p. 63—9. /<br />

94 Cyperus badius Desf. — Brot. I, p. 57—1. /<br />

Iri<strong>de</strong>ae Juss.<br />

95 Gladiolus illyricus Koch. — Brot. I, p. 50—1 ex p.<br />

96 Iris subbiflora — Brot. I, p. 50—1.<br />

97 Trichonema Bulbocodiuin Ker. — Brot. I, p. 49—1 (sub Ixia). \<br />

98 Crocus serotinus Salisb. — Brot. I, p. 49—1.


113<br />

Anarylli<strong>de</strong>ae R. Br.<br />

99 Leucoium autuninale Gouan. — Brot. I, p. 552—1. |<br />

100 Narcissus BulbocodiumX.—Brot. I, p. 550—3. \<br />

Orchi<strong>de</strong>ae Juss.<br />

101 Serapias cordigera L. —Brot. I, p. 25—4. ;<br />

102­Aceras <strong>de</strong>nsiflora Bss —Brot. I, p. 22—2.<br />

103 Orchis mascula L. —Brot. I, p. 20—5 (A. <strong>de</strong> Ce L.) |<br />

104 Ophris apifera Huds (W. Lima). ;<br />

105 Epipactis palustris Crtz (J. H.) 1<br />

106 Neottia nidus­avis (J. H., 1860 —L.)<br />

Juncaceae Bart.<br />

107 Juncus bufonius L. — Brot. I, p. 514—9. f<br />

108 J. conglomérats L. — Brot. I, p. 510—3 (Mariz e L.)<br />

109 J. effusus L. — Brot. I, p. 511­4 (Mariz). ι<br />

110 Luzula Forsten D. C. »<br />

111 L. multiflora Lej. \<br />

Dioscoreae R. Br.<br />

112 Tamus communis L. — Brot. I, p. 595—1.<br />

Smilaceae Endl.<br />

113 Ruscus aculeatus L. — Brot. I, p. 71—1.<br />

114 Smilax aspera DC. — Brot. I, p. 604—1. t<br />

115 Convallaria polygonatum L. — Brot. I, p. 537—2.<br />

Liliaceae Juss.<br />

116 Simethis bicolor Kth. ­ Brot. I, p. 534—1 (J. H. e L.)<br />

117 Aspho<strong>de</strong>lus albus W.<br />

118 Endymion campanulatus Willk. — Brot. I, p. 535—1 (?)<br />

119 Muscari comosum Mill. — Brot. I, p. 536—5.<br />

120 Allium pallens L. — Brot. I, p. 542—28.<br />

121 A. sphaerocephalum L. — Brot. I, p. 542—7.1<br />

122 Scilla autumnalis L. — Brot. I, p. 527—4 (Zuqte).<br />

123 S. monophyllos Link —Brot. I, p. 527—3.<br />

124 Ornithogalum narbonense L. — Brot. I, p. 531—5.<br />

125 Fritillaria Messanensis Raf. — Brot. I, p. 520­2 (J. H. e L.)<br />

8


126 Callitriche stagnalis Scop. f<br />

114<br />

Dicotyledoneae<br />

Callitrichineae Lk.<br />

Salicineae L. Rich.<br />

127 Salix atro-einerea Brot. — Brot. I, p. 31—9. /<br />

Cupuliferae Bich.<br />

•128 Corvlus Avellana L. —Brot. II, p. 39—1. V<br />

129 Quercus humilis Lam. —Brot. Π, p. 31—δ (J. Η.)<br />

•130 Q. pedunculata Ehrh.— Brot. II, p. 30—1 (A. <strong>de</strong> C. e L.)<br />

131 Q. Tozza Bose. —Brot. II, p. 31—3 (A. <strong>de</strong> C. e L.) /<br />

-132 Q. Suber L. — Brot. II, p. 34-10 (A. <strong>de</strong> C.)<br />

j133 Castanea vulgaris Lamk. — Brot. II, 325—1. /<br />

Ulmaceae Mirb.<br />

134 Ulmus campestris Sm. — Brot. I, p. 411—1. S<br />

Urticeae Juss.<br />

133 Urtica membranacea Poir. —Brot. I, p. 203—1. /<br />

136 Parietaria diffusa Mert. — Brot. I, p. 204—1.<br />

137 Amaranthus retroflexus L. /<br />

Amaranthaceae R. Br.<br />

Phytolacceae Endl.<br />

138 Phytolacca <strong>de</strong>candra L. —Brot. II, p. 224—1.<br />

Polygoneae Juss.<br />

139 Rumex Acetosa L. — Brot. I, p. 303—8. <<br />

140 R. crispus L. V<br />

141 R. pratensis Mert. et Koch.<br />

142 R. palustris Sm.<br />

143 Polygonum Persicaria L. — Brot. II, p. 41—3 (Mariz e L.) /<br />

Laurineae Juss.<br />

144 Laurus nobilis L. — Brot. Π, ρ 50—1. S


115<br />

Aristolochieae Endl.<br />

145 Aristoloehia longa Clus. — Brot. I, p. 393—2.<br />

Valerianaceae DC.<br />

140 Centranthus Caleitrapa DC. — Brot. I, p. 47—2.<br />

147 Valerianella carinata Lois.<br />

Compositae L.<br />

148 Eupatorium cannabinum L. — Brot. I, p. 351—1 (L. e Mariz).<br />

149 Bellis perennis L. — Brot. I, 374—2 (?)<br />

150 B. sylvestris Cyr.<br />

151 Erig"eron cana<strong>de</strong>nsis L. — Brot. I, p. 339—2.<br />

152 Conysa ambigua DC. \<br />

153 Pulicaria odora Rchb. —Brot., p. 383—1. i<br />

154 Inula Conyza D. C. — Brot. I, p. 358—2 (Mariz).f<br />

153 I. viscosa Ait. — Brot. I, p. 381—1.<br />

156 Filago gallica L. —Brot. I, s. 362­4Λ<br />

137 F. germanica L. var. lutescens Coss. — Brot. I, p. 361—1.<br />

158 Heliehrysum Stoechas DC— Brot. I, p. 300—1.<br />

159 Gnaphalium luteo­album L. — Brot. I, p. 360—2.<br />

160 Ormenis nobilis Gav í diseoi<strong>de</strong>a Bss. — Brot. I, p. 394—7.<br />

161 Peri<strong>de</strong>raea fuscata Wbb. — Brot. I, p. 394—5.<br />

162 Coleostephus Myconis Coss.— Brot. I, p. 379—6.<br />

163 Senecio lividus L. — Brot. I, p. 388—2 (J. Henriq.)<br />

164 S. sylvaticus L. — Brot. I, p. 388­3 (J. H. e L)<br />

165 S. vulgaris L. —Brot. I, p. 388—1.<br />

166 Calendula arvensis L. — Brot. I, p. 400­2.<br />

167 Carlina corymbosa L. — Brot. I, p. 345—I.<br />

168 Centaurea nigra L var. pallida Lge. Brot. I, p. 367—7 (J. H. e A. <strong>de</strong> C.)<br />

169 Lappa minor L. (Mariz eL.)l<br />

170 Cirsium filipendulum Lge.<br />

171 C. lanceolatum Scop. ­ Brot. I, p. 343—2.<br />

172 Carduus tenuillorus Curt.)<br />

173 Galactites tomentosa Moench. — Brot. I, p. 372—21.<br />

174 Cichorium Endívia L. — Brot. I, p. 333—2.<br />

175 Tolpis barbata Gaertn. — Brot. I, p. 321—lA<br />

176 Lapsana communis L. — Brot. I, p. 312—2 (A. <strong>de</strong> C, Mariz, L.)<br />

177 Bhagadiolus stellatus DC. var. edulis DC (L.) — Brot. L p. 313—1.<br />

.178 Thrincia hirta Rth.<br />

179 T. hispida Bth. — Brot. I, p. 327 — 2.<br />

180 T. tuberosa DC ­ Brot. I, p. 328—1.<br />

181 Helminthia echioi<strong>de</strong>s Gaertn. —Brot. I, p. 328—1.<br />

182 Hypoehaeris radieata L. — Brot. I, p. 331—1 (J. H. e L.)<br />

183 Taraxum officinale Vill. ­ Brot. I, p. 324—1 (J. H. e L.) ;<br />

184 Lactuca vivosa L. — Brot. I, p. 375—3. \<br />

185 Sonchus oleracous L. var. lacerus Wallr. — Brot. I, p. 316—1.<br />

186 S. asper Vill. ­ Brot. I, p. 316­1 (J. H. e L) »


116<br />

187 Crépis virens L. α <strong>de</strong>ntata Bisch, î<br />

•γ pectinata Bisch. (J. H.)<br />

188 Hieracium boréale Fr. (Mariz e L.) J<br />

189 Andryala integrifolia L. α corymbosa — Brot. I, p. 337—1<br />

β angustifolia DC. (Mariz;.<br />

Lobeliaceae Juss.<br />

190 Lobelia urens L. —Brot. I, p. 304—1 (L).<br />

Campanulaceae Juss.<br />

191 Wahlembergia he<strong>de</strong>racea Rchb. —Brot. I, p. 287—4 (Mariz). ?<br />

192 Jasione montana L. — Brot. I, p. 402­1. (<br />

193 Campanula Erinus L. —Brot. I, ρ 287—5.<br />

194 C. Loeflingii Brot. ­ Brot. I, p. 287—2.<br />

Rubiaceae Juss.<br />

195 Sherardia arvensis L. — Brot. I, p. 152 — 1 (Mariz). ι<br />

196 Rúbia peregrina L. —Brot. 1, p. 153—2.<br />

197 Galium Aparine L. —Brot. I, 151—11.<br />

198 G. Broterianum Boiss. et Reut. — Rrot. I, p. 148—l. 1<br />

199 G. parisiense L. α nudum Gren. et Godr. — Brot. I, p. 149—5. 1<br />

200 G. rivulare Boiss. et Reut. I<br />

Lonicereae Juss.<br />

201 Sambucus Ebulus L. —Brot. I, p. 474—2. î<br />

202 S. nigra L. — Brot. I, p. 474—1. ·<br />

203 Viburnum Tinus L. ­ Brot. I, p. 473—1.Í<br />

204 Lonicera Periclymënum L. — Brot. I, p. 285—2.<br />

Hypopityeae Klotz.<br />

205 Monotropa Hypopitys L. —Brot. II, p. 17—1. \<br />

Ericaceae Lindl.<br />

206 Arbutus Unedo L. —Brot. II, p. 68—1 (Zuqte, Mariz, L.)<br />

207 Erica arbórea L. — Brot. II, p. 22—3 ex p. (J. H.) f<br />

207 E. australis L. — Brot. II, p. 23—6.<br />

208 E. cinerea L. ­ Brot. II, p. 23—5 (Mariz e L.)<br />

209 E. Lusitanica Rud. —Brot. II, p. 21—3 ex p. ;<br />

210 E. scoparia L. —Brot. II, p. 21—2 (J. H.)<br />

211 E. umbellata Lois. — Brot. II, p. 24—7 (Mariz e L.) !<br />

212 Calluna vulgaris Salisb. — Brot. II, p. 21­1 (Mariz).<br />

Plantagineae<br />

213 Plantago Bellardi All. — Brot. I, p. 157—8. Γ


117<br />

214 P. Coronopu:? L. — Brot. I, p. 157—10. '<br />

•j. latifolia D. C.<br />

215 P. lanceolata L. (J. eriopbylla Dcsne. (Mariz e L.)<br />

216 P. Lusitanica L. — Brot. p. 156 -2. *<br />

217 P. major L. — Brot. I, p. 155—1 (A. <strong>de</strong> G. e L.) ι<br />

Labiatae Juss.<br />

218 Lavandula Stoechas L. — Brot. I, p. 170—2.<br />

219 Mentha Pulegium L. — Brot. I, p. 172-6 (Mariz e L.)<br />

220 M. rotundifolia L. —Brot. I, p. 171—1.<br />

221 Licopus europaeus L. —Brot. I, p. 16—1.<br />

222 Origanum virens Hffgg. et Lk. — Brot. I, p. 169—2.<br />

2211 Thymus caespititius Hffgg. et Lk. —Brot. I, p. 176—8 (A. <strong>de</strong> G.)<br />

• 224 Calamintha clinopodium Bth. — Brot. I, p. 178—12.<br />

-223 C. officinalis Mnch.<br />

226 Melissa officinalis L. —Brot. I, p. 178-1 (A. <strong>de</strong> C.)<br />

227 Rosmarinus officinalis L. — Brot. I, p. 16—1.<br />

228 Lamium maculatum L. — Brot. I, p. 165—1 (J. H. e L.)<br />

229 L. purpureum L. — Brot. I, p.-166—2.<br />

230 Stachis arvensis L. — Brot. I, p. 65—3<br />

231 Betonica officinalis L. —Brot. I, p. 167—1 (A. <strong>de</strong> G. e L,)<br />

232 Melittis Melissophyllum L. —Brot. I, p. 179—1.<br />

233 Scutellaria minor L. —Brot. I, p. 182-1. !<br />

234 Brunella vulgaris L. — Brot. I, p. 180—1.<br />

235 Β. vulg. var pinnatiflda.<br />

236 Teucrium Scorodonia L. — Brot. I, p. 163—5.<br />

Asperifoliae Enal.<br />

' 237 Echium creticum L. '<br />

238 E. plantaginum L. — Brot I, p. 289—1.'<br />

239 Borrago officinalis L. —Brot. I, p. 295—1.<br />

'240 Caryolopha sempervirens Fisch. — Brot. I, p. 298—3.'<br />

-241 Lithospermum prostatum — Brot. I, p. 292—3. ><br />

-242 Myosotis stricta Lk.<br />

243 Omphalo<strong>de</strong>s lusitanica Pourr. — Brot. I, p. 296—5.<br />

Convolvulaceae Vent.<br />

244 Convolvulus arvensis L. — Brot. I, p. 267—1.<br />

245<br />

246<br />

247<br />

Solanaceae Bartl.<br />

Solanum nigrum L. —Brot. I, p. 283—4 (M. e L.) I<br />

Atropa Belladona L.<br />

Datura Stramonium L. — Brot. I, p. 269—1.<br />

Verbasceae Bartl.<br />

•248 Verbascum virgatum With. — Brot. I, p. 272-5.


118<br />

Scrophulariaceae Lindl.<br />

-249 Scrophularia auriculata L. var. minor. — Brot. I, p. 201—2.<br />

250 S. sambucifolia L. £<br />

251 S. Scorodonia L. — Brot. I, p. 201—1.<br />

»252 Anarrhinum bellidifolium Desf. — Brot. I, p. 198—17. »<br />

.253 Linaria lanisrera HiTgg. et Lk. var. minor. — Brot., p. 189—2. '<br />

254 L. triornithophora Willd. — Brot. I, p. 198—16.<br />

'255 Antirrhinum latifolium DC —Brot I, p. 199—9.<br />

236 A. Orontium L. var. calicinum. — Brot. I, p. 200—21. t<br />

257 <strong>Digital</strong>is purpurea L. — Brot. I, p. 200—1.<br />

OBSEBV. É em extremo variável esta espécie, encontrando-se d'ella gran<strong>de</strong> numero <strong>de</strong> formas<br />

tanto no Bussaco, como n'outras localida<strong>de</strong>s. A forma que mais se afasia do typo distingue-se<br />

principalmente pelas bracteas, quasi linear-lanceoladas, e que chegam a ter proximamente o<br />

iriplo do comprimento do pedúnculo. N'esta forma o pedúnculo é muito pouco dilatado na extremida<strong>de</strong>;<br />

as lacinias do cálix são sensivelmente lanceoladas e não largamente oyaes, obtusas,<br />

como as do typo ; a corolla é menos aberta, approximando-se mais da forma cylindrica do que <strong>de</strong><br />

forma campanulada ; as pontuações interiores da corolla são menores e mais numerosas do quo<br />

as <strong>de</strong> forma typica.<br />

Esta forma," vista isoladamente, faz lembrar a D. purpurascens e po<strong>de</strong>ria constituir uma varieda<strong>de</strong><br />

longebradtata da D. purpurea. São porém tio numerosas as formas intermédias, que não é<br />

possível marcar os limites <strong>de</strong> tal varieda<strong>de</strong>.<br />

258 Sibthorpia europaea L. —Brot. I, p. 201—1.<br />

259 Veronica officinalis L. —Brot. I, p. 12—1 (A. <strong>de</strong> C e L.)<br />

260 V. serpyllifolia L. —Brot. I, p. 13—2 (M. e L.)<br />

261 V. agrestis L. — Brot. I, p. 14—7.<br />

262 V. he<strong>de</strong>raefolia L. —Brot. I, p. 14—9.<br />

263 Pedicularis sylvatica L. — Brot. I, p. 188—1.<br />

Orobanchaceae Lindl.<br />

264 Orobanche foetida Desf. —Brot. I, p. 183—2. Í<br />

265 0. Bapum Th.<br />

Primulaceae Vent.<br />

- 266 Primula vulgaris Huds. — Brot. I, p. 266—3. t<br />

267 Asterolinum stellatum Hffgg. et Lk. —Brot. I, p. 485—8.'<br />

268 Anagallis arvensis L. var. phoenicea. — Brot. I, p. 262—1 (J. H. e L.)<br />

269 Samolus Valerandi L. — Brot. I, p. 286—1. |<br />

Gentianaceae Lindl.<br />

270 Chlora perfoliata L. — Brot. II, p. 20—1. '<br />

271 Erythraea Centaurium P. — Brot. I, p. 276—3. t<br />

•272 Vinca major L. — Brot. I, p. 280—1. \<br />

273 V. media Hffgg. et Lk.<br />

Apocynaceae Lindl.


119<br />

Oleaceae Lindl.<br />

274 Phyllirea latifolia L. — Brot. I, p. 10—1. S<br />

275 P. media L.—Brot. I, p. 11—3. j<br />

Umbelliferae Juss.<br />

276 Sanieula europaea L. — Brot. I, p. 456—1 (A. <strong>de</strong> Garv. e L.)<br />

277 Torilis Artthriscus Gml. (A. <strong>de</strong> Carv. e Mariz).<br />

278 T. heterophylla Guss. (Moll.)<br />

279 Daucus Carota L. — Brot. I, p. 444—1.<br />

280 Margotia gummifera Wllk.<br />

281 Heracleum Sphondylium L. —Brot. I, p. 431—1 (A. <strong>de</strong> C. e L.)<br />

282 Oenanthe crocata L. — Brot. I, p. 420­1.<br />

283 Physospermum aquilegiaefolium Koch. (A. do G. e L.) {<br />

284 Conium maculatum L. — Brot. I, p. 436—1 (A. <strong>de</strong> G. e L.)<br />

285 Conopodium <strong>de</strong>nudatum Koch.<br />

•286 Selinum carvifolia L. —Brot. I, p. 441—1.<br />

287 He<strong>de</strong>ra Helix L. —Brot. I, p. 299.'<br />

Araliaceae Juss.<br />

Crassulaceae DC.<br />

• 288 Umbilicus pendulums L. — Brot. Π, p. 201—1.<br />

289 Sedum altissimum Poir. — Brot. Π, p. 206—2. '<br />

290 S. anglicum Huds. var. Raji Lge. — Brot. II, p. 212—9.'<br />

291 S. brevifolium DC. (Mariz).<br />

292 S. hirsutum All. — Brot. II, p. 212—8 (Mariz).<br />

Paronychiaceae St. EU­<br />

293 Polycarpon tetraphyllum L. —Brot. I, p. 123.<br />

294 Portulaca oleracea L.<br />

' 295 Lythrum acutangulum Lag.<br />

Portulacaceae Juss.<br />

Lytrariaceae Juss.<br />

Onagrarieae Bth. et Hook.<br />

­­296 Epilobium montanum L. —Brot. II, p. 19—5 (J. H. e L.)<br />

297 E. tetragonum L. — Brot. II, p. 17—1.<br />

«298 E. virgatum Fr. (J. H. e Mariz). f


120<br />

Myrtaceae R­ Br.<br />

299 Myrtus communis L. — Brot. II, p. 246—1.<br />

Pomace ae Bartl.<br />

» 300 Cydonia vulgaris P. — Brot. II, p. 330—3.<br />

301 Crataegus Oxyacantha L. —Brot. II, p. 290—l.f<br />

­302 Poterium Magnolii Spach.<br />

Sanguisorbeae Torr, et Gr.<br />

303 Agrimonia Eupatoria L. — Brot. II, p. 292—1.<br />

Rosaceae Jtiss.<br />

304 Rubus caesius L. — Brot. II, p. 347—2.<br />

305 Fragaria vesca L. —Brot. II, p. 349—1.<br />

«306 Potentilla Tormentilla Sibth. — Brot. II, p. 352—1 (Mariz). f<br />

307 Geum urbanum L. — Brot. II, p. 354—2 (L. e Mariz). t<br />

Amygdalaceae G. Don.<br />

308 Prunus avium L. — Brot. Π, ρ 252—5.<br />

309 P. Lusitanica L. — Brot. II, p. 252—7.<br />

310 P. Padus L. — Brot. II, p. 252—6.<br />

Papilionaceae L.<br />

311 Ornithopus compressus L. — Brot. II, p. 159—2.<br />

312 0. perpusillus L.<br />

313 Vicia sativa L. — Brot. I, p. 150—4.<br />

314 V. hirsuta Koch —Brot. II, p. 152—3.<br />

315 V. gracilis Lois. —Brot. II, p. 152—4.<br />

316 Lathyrus silvestris L.<br />

317 L. sphaericus Retz. ι<br />

• 318 Orobus tuberosus L. —Brot. II, p. 147—2 (J. H e L.) \<br />

> 319 Cornieina lotoi<strong>de</strong>s Boiss. — Brot. II, p. 155—5 (J. Guim.)<br />

­ 320 Dorycnopsis Gerardi Boiss. — Brot. II, p. 155—4.<br />

321 Lotus corniculatus L. — Brot. II, p. 121—8 a. genuinus.<br />

» » ß. ciliatus (J. H.)<br />

322 L. parviflorus Desf. — Brot. II, p. 119­5.<br />

323 Trifolium minus Sm. —Brot. II, p. 111—24.<br />

• 324 T. procumbens L.<br />

325 T. repens L. — Brot. II, p. 103—5.<br />

326 T. resupinatum L, —Brot. II, p. 109—20 β. minus Bss.<br />

327 T. pratense L. —Brot. II, p. 105­9 (Mariz e L.)<br />

328 T. angustifolium L. —Brot. II, p. 106­13.<br />

329 T. stellatum L. — Brot. II, p. 107—13.<br />

330 T. scabrum L. —Brot. Π, p. 107—16.<br />

331 Melilotus infesta Guss. I<br />

332 Medicago Arabica All.— Brot. II, p. 115—9.<br />

333 M. hispida Gaertn. — Brot. II, p. 114—8 γ. dcnliculata Urb. '<br />

334 Genista triacanthos — Brot. II, p. 89—5.<br />

335 G. falcata — Brot. Il, p. 89—ΰ'.


121<br />

336 Pterospartum cantabricum Spach (sub. Genista).j<br />

337 P. stenopterum Spach — Brot. II, p. 86—1 ex p. (J. H.)<br />

338 Ulex micranthus Lge. (Hackel).<br />

339 Ü. nanus Forst.<br />

340 U. scaber Kze ß. glabrescens Wbb.<br />

341 Cytisus eandicans DC. (Daveau, Mariz e L.)<br />

» 342 Sarothamnus grandiflorus Wbb. — Brot. II, p. 80—1.<br />

* 343 S. Welwitschii Bss. — Brot. II, p. 83—3 ex p. (J. H.)<br />

Juglan<strong>de</strong>ae DC.<br />

344 Juglans regia L. — Brot. II, p. 295—1 (A. <strong>de</strong> G.)<br />

Ilicineae Brongn.<br />

345 Ilex Aquifolium L. — Brot. I, p. 213—1 (A. <strong>de</strong> C, e L.)<br />

Rhamnaceae R. Br.<br />

346 Rhamnus Alaternus L. — Brot. I, p. 301—3.<br />

347 R. Frangula L. — Brot. I, p. 301—2. f<br />

Euphorbiaceae R. Br.<br />

348 Euphorbia exigua L. — Brot. II, p. 310—4. 1<br />

349 E. Peplus L. — Brot. Π, p. 310­3.<br />

350 Ε. Charadas L. — Brot. II, p. 319—17. f<br />

351 E. Helioscopia L. — Brot. II, p. 312­9. S<br />

352 E. ptericocca Brot.— Brot. II, p. 312­10.<br />

353 Mercurialis annua L. — Brot. H, p. 51—1.<br />

354 M. perennis L.<br />

Buxaceae Klotz.<br />

355 Buxus sempervirens L. — Brot. I, p. 212—1.<br />

Rutaceae Juss.<br />

356 Ruta Chalepensis L. ß. bracteosa. — Brot. II, p. 16—2. •<br />

Oxali<strong>de</strong>ae DC.<br />

357 Oxalis corniculata L. ß. minor —Brot. H, p. 223—1.<br />

Geraniaoeae DC.<br />

358 Geranium disseclum L. — Brot. II, p. 73—7.<br />

359 G. Robcrtianum L. — Brot. II, p. 71—2. s<br />

360 G. rotundifolium L. ­ Brot. II, p. 72­4.<br />

361 Erodium cicutarium L'IIorit. — Brot. II, p. 75—il. J


122<br />

Lineae DC<br />

362 Radiola línoi<strong>de</strong>s Gmel. — Brot. I, p. 485—8. '<br />

363 Linun angustifolium Huds. — Brot. II, p. 485—8. f<br />

Acerineae DC.<br />

364 Acer Psoudo­platanus L. — Brot. II, p. 35—1.<br />

' 365 Malva moschata L. (A. <strong>de</strong> C. e L.) i<br />

­366 M. Morenii Poll. I<br />

367 Lavatera cretica L. i<br />

368 L. trimestris L. — Brot. Π, p. 278—5.<br />

Malvaceae R. Br.<br />

Hypericineae DC.<br />

369 Hypericum Androsaemum L. —Brot. II, p. 321—1 (A. <strong>de</strong> G., Mariz e L.) ι<br />

370 H. perfuratum L. —Brot. Π, p. 322­4. V<br />

» 371 H. uiidulatum Schousb.<br />

372 H. pulchrum L. — Brot. H, p. 323­6.<br />

373 Η. linearifolium Vahl. —Brot. II, p. 321—2 (A. <strong>de</strong> C. e L.)<br />

374 H. humifusum L. — Brot. H, p. 323—5. f<br />

Alsineae Barth<br />

375 Stellaria media Vill. — Brot. I, p. 476­1.<br />

376 Arenaria montana L. — Brot. ïï, p. 199—3.<br />

­ 377 Gerastium vulgatum L. — Brot. II, p. 218—1.<br />

Sileneae DC.<br />

378 Lychnis Flos­cuculi L. —Brot. Π, ρ: 221—1.<br />

"379 L. dioica L. —Brot. II, p. 222—3.<br />

380 Eudyanthe laeta Rehb. — Brot. II, p. 221—2.<br />

381 Silène Gallica L.<br />

* 382 S. melandroi<strong>de</strong>s Lge. (Winkler e Hackel, Fer., L.)<br />

­ 383 S. inflata Sm.<br />

­ 384 Vaccaria vulgaris Hort. — Brot. II, 175—2. '<br />

385 Dianthus attenuatus Sm. var. pyrenaicus Wk.<br />

Violarieae DG.<br />

386 Viola silvatiea Fries (A. <strong>de</strong> C. e J. II.)<br />

387 V. canina L. ­ Brot. I, 305­3 (J. H. e L.) f


123<br />

Cistineae DC.<br />

388 Cistus crispus L. — Brot. Π, p. 238—1.<br />

389 G. hirsutus Lam. — Brot­ II, p. 260—4 (Mariz e L.)<br />

390 C. ladaniferus L. ­ Brot. II, p. 261—7. t<br />

• 91 G. salviaefolius L. — Brot. II, 239—3 (J. II. e L.)<br />

392 Halimium umbellatum Spach α. vulgare Wk. — Brot. II, p. 263­10 (Winkler, J.<br />

H. e L.)<br />

393 Tuberaria variabilis Wk. a. vulgaris Wk. 0. Linnaei — Brot. II, p. 268—23 (J. H.)<br />

b. plantaginea Wk.<br />

394 T. vulgaris Wk. — Brot. II, p. 268­22 (J. H. e L.)<br />

395 Helianthemum vulgare Gärtn. fi. discolor 1. ovalifoliúm Wk. — Brot. II, p. 269—24. j<br />

Cruciferae L.<br />

•396 Raphaiius microcarpus Lge. j<br />

­397 Rapistrum Linnaeanum Bss. et Beut. — Brot. I, p. 563—2.<br />

398 Capsella Bursa pastoris Moench. — Brot. I, p. 568—3.<br />

399 Lepidium heterophyllum Benth. — Brot. I, p. 568—1 (A. <strong>de</strong> G. e L.)<br />

400 Sisymbrium officinale Scop. — Brot. I, p..575—1. I<br />

401 Barbarea vulgaris B. Br. — Brot. I, p. 575—5 (Mariz e L.)<br />

­402 Arabis sagittata DC. '<br />

403 Cardamine hirsuta L. —Brot. I, p. 583—1.<br />

404 Brassica sabularia — Brot. I, p. 582—4.<br />

Papaveraceae Juss.<br />

405 Papaver dubium L. — Brot. II. p. 253—2.<br />

• 406 P. sctigerum DC. .<br />

407 Chelidonium majus L. — Brot. II, p. 255—1<br />

Fumariaceae DC.<br />

• 408 Fumaria media Lois var. muralis Hamm. f<br />

Resedaceae DC<br />

409 Reseda Phyteuma L. —Brot. II, p. 306­3. I<br />

Ranunculaceae Juss.<br />

410 Ranunculus bupleuroi<strong>de</strong>s — Brot. II, p. 365—5.<br />

411 B. Escurialonsis Bss. Beut. (J. H.)<br />

412 B. muricatus L. — Brot. IL p. 373­15.<br />

403 R, rcpens L. — Brot. II, ρ: 366­6. t<br />

404 Β. Sardous Crtz. tubereulatus Celak. — Brot. II, p. 371—13.<br />

* 405 Ficaria ranunculoi<strong>de</strong>s Moench. — Brot. II, p. 364—1.<br />

406 Aquilegia dichroa Freyn. (J. II. e L.)<br />

v 407 Delphinium Hispanieum Wk. (Dr. A. <strong>de</strong> C.)


124<br />

IVota soTbre a proveniência do Cupressus glauca<br />

e solbre a epoolia cia introducção «Testa espécie<br />

oxrx I »oi-tu gal<br />

por J. A. Henriques<br />

Por vezes se tem escripto sobre a proveniência e epocha da introducção<br />

d'esta espécie em Portugal. Apesar da competência dos que <strong>de</strong> tal assumpto<br />

se têm occupado, não julgo fora <strong>de</strong> propósito expor sobre o mesmo o que<br />

pu<strong>de</strong> averiguar.<br />

Com relação á origem ou proveniência d'esta espécie, affirmant uns que<br />

ella foi introduzida dos Açores ; outros julgam ter vindo <strong>de</strong> Gôa.<br />

A primeira asserção <strong>de</strong>riva sem duvida do que se lê na chronica dos<br />

Carmelitas <strong>de</strong>scalços. Diz-se ahi, no capitulo XX, pag. 110, <strong>de</strong>screvendo-se<br />

a capella <strong>de</strong> S. José:—«Defen<strong>de</strong>-lhe as costas outra praça quasi <strong>de</strong><br />

egual extensão, mas <strong>de</strong> relevante formosura. Contém os primeiros cedros,<br />

que por industria do fundador, vieram das Ilhas dos Açores a Portugal ;<br />

progenitores <strong>de</strong> quantos gosa hoje o mesmo reino.»<br />

Esta asserção, cujo fundamento ignoro, é completamente <strong>de</strong>stituída <strong>de</strong><br />

fundamento.<br />

É verda<strong>de</strong> que Gaspar Fructuoso, <strong>de</strong>screvendo a vegetação <strong>de</strong> S. Miguel<br />

na epocha da <strong>de</strong>scoberta, diz nas Sauda<strong>de</strong>s da Terra* «e <strong>de</strong>sembarcando<br />

entre duas frescas ribeiras, <strong>de</strong> claras, doces e frias aguas, entre rochas e<br />

terras altas, todas cobertas <strong>de</strong> alto e espesso arvoredo, <strong>de</strong> cedros, louros,<br />

ginjas, faias e outras arvores diversas.»<br />

É também verda<strong>de</strong> que ainda hoje nos Açores se emprega a palavra<br />

cedro para <strong>de</strong>signar uma arvore alli vulgar, e que se encontram também<br />

moveis e outras obras feitas <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ira <strong>de</strong>signadas pelo mesmo nome.<br />

Não é porém menos verda<strong>de</strong> que nenhum botânico, dos que têm visitado<br />

o archipelago, tenha encontrado o Cupressus glauca, como planta indígena.<br />

O cedro dos Açores é o Juniperus oxycedrus L. var. brevifolia Hochstetter,<br />

cujo nome portuguez <strong>de</strong>veria ser — zimbro.<br />

Seubert na Flora Azorica <strong>de</strong>screve assim esta varieda<strong>de</strong>: — Frutex ramosissimus,<br />

interdum arborcscens, incolis — cedro — diclus.—<br />

É espécie ainda hoje niuito frequente, quasi rasteira nos pontos elevados,<br />

<strong>de</strong> porte direito em algumas localida<strong>de</strong>s da região inferior, mas em geral<br />

<strong>de</strong> pequena altura.<br />

N'outras epochas <strong>de</strong>certo esta espécie attingia proporções notáveis.<br />

Sauda<strong>de</strong>s da Terra, pag. 10.


128<br />

Assim o attestam alguns troncos, que têm sido encontrados a profundida<strong>de</strong>s<br />

consi<strong>de</strong>ráveis, sepultados talvez por qualquer revolução vulcânica 1<br />

.<br />

A abundância dos indivíduos d'esta espécie <strong>de</strong>via egualmente ter sido<br />

gran<strong>de</strong>, como se vê pelas muitas obras que foram feitas com a ma<strong>de</strong>ira<br />

<strong>de</strong> cedro e pela gran<strong>de</strong> frequência com que em algumas localida<strong>de</strong>s se têm<br />

encontrado os ramos e troncos enterrados. No Corvo e nas Flores os habitantes,<br />

indo procurar lenha, sondavam o terreno com um ferro, para<br />

<strong>de</strong>scobrirem estes restos das antigas florestas e para em seguida os<br />

<strong>de</strong>senterrarem.<br />

Reuni amostras do cedro actual, <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ira muitíssimo antiga e da<br />

ma<strong>de</strong>ira <strong>de</strong>senterrada. O estudo da estructura anatómica d'estas amostras<br />

<strong>de</strong>u­me plena certeza <strong>de</strong> que todos se referiam a uma única espécie — o<br />

Juniperus oxycedrus. A comparação d'estas amostras com a ma<strong>de</strong>ira <strong>de</strong><br />

cedro do Bussaco faz Yer aos menos experimentados a differença das duas<br />

espécies. Basta atten<strong>de</strong>r á côr, cheiro e <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>.<br />

A estas provas da não existência do C. glauca nos Açores posso juntar<br />

a informação seguinte, que <strong>de</strong>vo ao ex. m0<br />

sr. Ε. do Canto: —«Do C. glauca,<br />

diz s. ex.", o exemplar mais antigo que conheço é um que tem 80 a 90<br />

annos, existente na quinta <strong>de</strong> Santa Rosa (Fajã). D'esté tenho um filho <strong>de</strong><br />

4­0 annos na quinta dos Diogos. Por 1844 veiu do Bussaco uma porção<br />

<strong>de</strong> semente por intervenção do dr. Henrique F. <strong>de</strong> P. Me<strong>de</strong>iros, e d'elles<br />

se plantaram algumas mattinhas. Tenho ainda algumas d'estas arvores ;<br />

mas o rocio ou vento do mar prejudica muito o seu rápido crescimento,<br />

matando­lhes os rebentos novos e obstando completamente ao seu crescimento<br />

vertical.»<br />

Se o C. glauca fosse indígena dos Açores, não seria prejudicado d'esta<br />

forma por um clima que era o seu.<br />

Não existe pois actuelmente nos Açores tal espécie no estado <strong>de</strong> liberda<strong>de</strong>.<br />

O estudo das ma<strong>de</strong>iras antigas e dos restos enterrados mostra, como<br />

já disse, que nunca lá existiu.<br />

Proviria <strong>de</strong> Goa? O ex." 10<br />

sr. A. Lopes Men<strong>de</strong>s, que teve occasiâo <strong>de</strong><br />

percorrer largos tractos <strong>de</strong> terreno d'aquella província, diz n'uma carta,<br />

m 0<br />

que dirigiu ao ex. sr. Viscon<strong>de</strong> <strong>de</strong> S. Januário, o seguinte : «Não me<br />

parece que as sementes dos cedros do Bussaco fossem importadas da nossa<br />

índia, porque, tendo percorrido todo o território <strong>de</strong> Gôa em <strong>de</strong>sempenho<br />

d'uma commissâo florestal, para que v. ex. a<br />

se dignou nomear­me quando<br />

geria os negócios d'aquelle Estado, não encontrei em parte alguma cedros<br />

eguaes ao C. lusitanica. »<br />

Confirma esta informação o que me escreveu o sábio botânico inglez o<br />

1<br />

No museu botânico <strong>de</strong> Coimbra existe um fragmento d'nm d'estes troncos, offerecido<br />

pelo ex. m0<br />

sr. Antonio Borges da Camara, que com muito custo o <strong>de</strong>senterrou<br />

nas Sete­Cida<strong>de</strong>s. Devia ter um metro em diâmetro.


126<br />

sr. Hooker. Consultando-o a tal respeito, por me lembrar que no riquíssimo<br />

herbario <strong>de</strong> Kew po<strong>de</strong>riam existir exemplares provenientes da índia,<br />

este distincto botânico proce<strong>de</strong>u, juntamente com o Prof. Oliver ao exame<br />

dos exemplares do herbario <strong>de</strong> Kew e em resultado do estudo feito <strong>de</strong>clara<br />

«que lhe parece impossível consi<strong>de</strong>rar os C. glauca e C. lorulosa como<br />

espécies distinctas.» Examinando <strong>de</strong>pois alguns exemplares, que colhi no<br />

Bussaco, insistiu na mesma i<strong>de</strong>ia. Ora o C. lorulosa é indígena da região<br />

temperada do Hymalaia, on<strong>de</strong> foi colhido por Wallich entre 4500-8500<br />

pés d'altitu<strong>de</strong>. Webb encontrou-o em Bhootamia e os srs. Hooker e<br />

Thompson colheram-n'o em Simla.<br />

Sendo pois o C. glauca apenas uma varieda<strong>de</strong> do C. torulosa, como se<br />

<strong>de</strong>prehen<strong>de</strong> da informação do sr. Hoker, fica sabida authenticamente a<br />

proveniência d'elle.<br />

Veiu das regiões temperadas do Hymalaia e não <strong>de</strong> Gòa nem <strong>de</strong> nenhum<br />

ponto da peninsula Dekan, on<strong>de</strong> é apenas cultivado nos jardins, segundo<br />

affirma Brandis na Forest Flora,of. Br. India e Dalzeli na Bombay Flora.<br />

A epocha da introducção é um pouco incerta, po<strong>de</strong>ndo talvez dar-se<br />

apenas por aproximação.<br />

Na Benidictina Lusitana (II, p. 283) publicada naturalmente em 1651,<br />

visto que as licenças são <strong>de</strong> 1650, fallando-se da Capella <strong>de</strong> S. José, escreve<br />

o chronista : «Entra-se n'ella por hu jardimzinho com sua fonte -& tem<br />

seus passeyos a roda com outras fontes, & muitas arvores, & entre ellas<br />

os primeiros cedros que n'este Reyno se virão plantados.»<br />

É idêntica a origem indicada na Chronica dos Carmelitas <strong>de</strong>scalços, que<br />

já transcrevi, accrescentando-se ahi apenas que esses primeiros cedros<br />

tinham sido introduzidos pelo fundador d'aquella capella, o Reitor da<br />

Universida<strong>de</strong> e Bispo eleito <strong>de</strong> Vizeu, o sr. Manuel <strong>de</strong> Saldanha, que foi<br />

quem também <strong>de</strong>u ao chronista benedictino a noticia do convento do Bussaco.<br />

Sendo assim, a introducção dos cedros fez-se em 1644, porque foi n'este<br />

anno que o Reitor M. <strong>de</strong> Saldanha fundou a capella <strong>de</strong> S. José, e, fundados<br />

nas chronicas citadas, assim o têm affirmado todos os que <strong>de</strong> tal objecto<br />

se tem occupado.<br />

Eu não posso acceitar tão facilmente o que as chronicas affirmam,<br />

fundando-me nas seguintes consi<strong>de</strong>rações.<br />

Em 1634 D. Bernarda Ferreira <strong>de</strong> Lacerda publicou as — Soleda<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Bvçaco — e n'esse poema, em relação ã rua que segue da porta <strong>de</strong> Coimbra,<br />

lê-se h<br />

Alli el funeste cypres<br />

Con el vitorioso laiiro<br />

De las hayas, y saùeos<br />

Estan recibiendo abraços.<br />

1<br />

Soleda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Bvçaco, pag. 140.


127<br />

Ora cypres é justamente o termo proprio, que correspon<strong>de</strong> a cupressus,<br />

nome genérico do cedro do Bussaco.<br />

Havia pois cedros no Bussaco, na rua principal da entrada 10 antes da<br />

fundação da Capella <strong>de</strong> S. José. Ε não se diga que a poetiza se referiu ao<br />

nosso cypreste. Se assim fosse, o celebre naturalista francez Tournefort,<br />

visitando Bussaco em 1689, não <strong>de</strong>ixaria <strong>de</strong> o mencionar. Mas no catalogo<br />

das plantas que ahi encontrou figura em primeiro logar, naturalmente pelo<br />

numero e gran<strong>de</strong>za o — Cupressus lusitanica patula fructu minore e não<br />

é indicado o C. mela in fastigium convoluta, que hoje mesmo é muito raro<br />

no Bussaco.<br />

Na Chronica dos Carmelitas <strong>de</strong>scalços, no segundo volume, que foi<br />

publicado em 1821, isto é 77 annos <strong>de</strong>pois da capella <strong>de</strong> S. José, lêem­se<br />

os seguintes períodos: «São as curtas pare<strong>de</strong>s d'esté átrio (da egreja)<br />

abertas em alegretes <strong>de</strong> varias flores ; que <strong>de</strong>fronte reparam das tempesta<strong>de</strong>s<br />

bastos, & or<strong>de</strong>nados cedros & cyprestes, huns <strong>de</strong> Libano, & os outros<br />

emulos dos do Monte Siam '» e mais adiante, <strong>de</strong>screvendo­se a rua que<br />

passa por S. Sylvestre e Santa Thereza, diz­se : «Sahindo d'elle (convento)<br />

pelo pateo dos creados da casa para o oriente, se entra por uma dilatada<br />

rua, murada <strong>de</strong> cedros, & varias plâtas, que namoradas do sol se levantam<br />

da terra em gran<strong>de</strong> altura, enganadas <strong>de</strong> po<strong>de</strong>rem alcançar­lhe os raios<br />

com as guias <strong>de</strong> seus ramos 2<br />

».<br />

Havia portanto n'esta epocha no Bussaco cedros em tão gran<strong>de</strong> numero,<br />

que formava pare<strong>de</strong>s proprias para reparar das tempesta<strong>de</strong>s e tão altos que<br />

podiam competir com os do Libano e <strong>de</strong> Siam e que mereceram ao chronista<br />

as poéticas phrases que transcrevi.<br />

Accresce a isto que não era só no Bussaco, on<strong>de</strong> em tal epocha vegetavam<br />

tantos e tão altos cedros ; era em Portugal, por quanto os plantados perto<br />

da capella <strong>de</strong> S. José tinham sido os — progenitores <strong>de</strong> quantos goza o<br />

mesmo Reyno. — Verda<strong>de</strong> é que o cedro do Bussaco fructifica cedo e<br />

cresce bastante rapidamente. A media do crescimento em altura, <strong>de</strong>duzida<br />

<strong>de</strong> medidas tomadas em arvores <strong>de</strong> um a vinte e cinco annos, regula por 23<br />

centímetros e o crescimento em diâmetro, <strong>de</strong>terminado pela contagem<br />

directa das camadas annuaes d'um toro <strong>de</strong> gran<strong>de</strong> dimensões, que existe<br />

no muzeu botânico da Universida<strong>de</strong>, regula por 7­8 millimetros.<br />

Tomando por base estes números, os dous maiores cedros, que se encontram<br />

junto da capella <strong>de</strong> S. José <strong>de</strong>vem ter eda<strong>de</strong> que os aproxima<br />

bastante da epocha da fundação da capella 3<br />

; mas <strong>de</strong>veriam ter na epocha<br />

da publicação da Benedictina Lusitana dous a quatro metros e <strong>de</strong>certo o<br />

chronista não lhes chamaria arvores.<br />

1<br />

2<br />

3<br />

Chr. dos Carm. dose. II, liv. IV, cap. XVII, pag. 97.<br />

I<strong>de</strong>m, i<strong>de</strong>m, cap. 19, pag. 103.<br />

Estes cedros tem —um 4 ,n<br />

em circumferencia e o outro 4 m<br />

,60,


Não é fácil egualmente <strong>de</strong> comprehen<strong>de</strong>r como arvores, filhas d'estes<br />

primeiros (?) cedros po<strong>de</strong>ssem em 1721, quando foi publicada a Chronica<br />

dos Carmelitas, apresentar-se taes, que o chronista po<strong>de</strong>sse dizer, — que<br />

se levantavam da terra em gran<strong>de</strong> altura, enganadas <strong>de</strong> po<strong>de</strong>rem alcançar<br />

os raios do sol com as guias dos seus ramos —.<br />

A epocha da introducção dos cedros foi <strong>de</strong>certo anterior ãquella que as<br />

chronicas citadas indicam.<br />

A parte da serra do Bussaco, on<strong>de</strong> foi edificado o convento e limitada<br />

a cerca, não era terra nua. Pertencera ao Mosteiro da Vacariça e n'esse<br />

tempo os monges d'esté Mosteiro iam passar algum tempo nas capellas que<br />

já existiam no Bussaco e quando em 1626 dous religiosos carmelitas pela<br />

primeira vez visitaram a serra <strong>de</strong> Luso — subindo á serra, viram em Bussaco<br />

tanta varieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> arvores — e quando pouco <strong>de</strong>pois o padre geral e<br />

outros companheiros alli foram — entraram pelas <strong>de</strong>nsas mattas povoadas<br />

<strong>de</strong> bastas arvores —.<br />

N'esta — tanta varieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> arvores — <strong>de</strong>certo plantadas pelos monges<br />

da Vacariça, que ahi iam passar horas <strong>de</strong> oração, não entraria já o C.<br />

glauca ?<br />

Pouco importa a proveniência longínqua. D'es<strong>de</strong> 1498 os portuguezes<br />

conheciam o caminho da India, que lhes tinha aberto Vasco da Gama, e<br />

Affonso d'Albuquerque tinha <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1510 estabelecido o dominio portuguez<br />

em Gôa. ^<br />

Já mesmo antes d'isto os productos da índia eram recebidos na Europa.<br />

Não terminarei esta nota sem mostrar a incorrecção do nome empregado<br />

para <strong>de</strong>signar as arvores a que me tenho referido. A palavra — cedro<br />

— <strong>de</strong>certo <strong>de</strong>rivada da palavra latina — cedrus — è a <strong>de</strong>signação genérica<br />

d'algumas coníferas, do grupo das abietineas, taes como o cedro do Líbano.<br />

Para essas <strong>de</strong>ve ser <strong>de</strong>stinada.<br />

Cypreste — <strong>de</strong>rivado <strong>de</strong> — cupressus — seria o termo genérico que<br />

conviria adoptar para as coníferas, do grupo das cupressineas a que pertence<br />

o cedro do Bussaco, e d'esté modo seguir-se-hia o que n'outras linguas é<br />

adoptado, pois que o termo — cupressus — é <strong>de</strong>signado em inglez cypress,<br />

em allemão cypresse, em francez cyprès e em hespanhol cypres.<br />

Por excepção muito singular a palavra cypreste tem em portuguez uma<br />

significação não genérica mas especifica, porque se refere só ao Cupressus<br />

fasligata, espécie do género Cupressus, a primeira talvez conhecida em<br />

Portugal. O cedro do Bussaco seria assim chamado talvez pela falsa analogia<br />

com o cedro do Libano, já mencionada nas chronicas e repelida em não<br />

poucos escriptos mo<strong>de</strong>rnos.


129<br />

OontrilbixioàO para o estudo da flora<br />

dalgumas possessões portugixezas<br />

I<br />

Plantas colh.id.as por F. Newton, na Africa Occi<strong>de</strong>ntal 1<br />

1. Schizophyllum commune Fries.<br />

Angola.<br />

2. Sch. multifidum Fries.<br />

Angola.<br />

4. P. pubescens Fries.<br />

Angola.<br />

Fungi 2<br />

1<br />

O sr. Frank Newton visitou algumas colónias portuguezas da costa occi<strong>de</strong>ntal da<br />

Africa e ahi colheu plantas. Começou os seus trabalhos <strong>de</strong> exploração em 1880, principiando<br />

em Mossame<strong>de</strong>s, seguindo para o Giraul, visitando em julho a região da<br />

Wellwitschia e as margens do rio Coroca. Em agosto, seguindo para' o interior "passou<br />

por Giraul, Pedra Gran<strong>de</strong>, Monhino, Capangombe. N'este mesmo anno herborisou no<br />

Bumbo, subiu á serra <strong>de</strong> Chella, foi á Huilla, ao arraial <strong>de</strong> Gayonda, ás povoações <strong>de</strong><br />

Maconjo, Tampa, e aos terrenos calcareos <strong>de</strong> Qui Libe e Pomangala.<br />

De Mossame<strong>de</strong>s seguiu por mar para Porto Alexandre, e d'ahi foi <strong>de</strong> novo em janeiro<br />

<strong>de</strong> 1882 ao Coroca.<br />

Em abril partiu para Humpata e foi na companhia do padre Duparqeut até ao Humbe,<br />

seguindo por Ghimpumpunhime, Hai, Gambuc, visitando, os morros do Tongo-Tongo, <strong>de</strong><br />

ferro magnético, e Xicussi na margem do Caeulo-Bale.<br />

Do Humbe seguiu com uma expedição dirigida por Erikno para caçar dépliantes e<br />

avestruzes ás marges do Gunone até Gamba, Mullondo e Quipundo, indo então ao paiz<br />

dos Otchiaviguas, d'on<strong>de</strong> se dirigiu para as cataratas do Cunene, voltando em agosto<br />

a Mossame<strong>de</strong>s. Em setembro voltou ao Humbe e atra-vessando o Cunene chegou até<br />

Donga.<br />

Em outubro, atravessando <strong>de</strong> novo o Cunene, encontrou-se com Lord Mayo, em cuja<br />

companhia foi até Mossame<strong>de</strong>s. Em 1883, não chegando a bom caminho uma expedição<br />

belga á qual se tinha aggregado, apenas eoíligiu plantas em Giraul, Monhino e Biballa.<br />

Vé-se que não foi pequena a area explorada, e que a collecção formada <strong>de</strong>ve offereeer<br />

interesse consi<strong>de</strong>rável. O catalogo das plantas colhidas será publicado ao passo<br />

que forem sendo estudadas. Na parte que hoje é publicada são já mencionadas algumas<br />

espécies novas.<br />

.., J. Henriques.<br />

2<br />

Determinados pelo professor Winter.<br />

9


3. Polyporus igniarius Fries.<br />

Angola.<br />

6. Hexagora crinigera Fr.<br />

Angola.<br />

7. Stereum versicolor Swartz.<br />

130<br />

Licnenes 1<br />

Fam. Lichenacei<br />

Trib. Roccellei<br />

8. Roccella Montagnei Bel.<br />

Angola — Mossame<strong>de</strong>s, sobre a Weïwitschia mirabilis.<br />

9. Usnea florida Hoffm.<br />

Huilla — serra da Chella.<br />

10. U. ceratina Ach.<br />

Huilla.<br />

Trib. Usneei<br />

Trib. Parmeliei<br />

11. Parmelia prolixa Ach.<br />

Mossame<strong>de</strong>s — serra do Giraul.<br />

12. P. isidiza Nyl. sp. nov.<br />

Thallus glaucescenti — albidus, opacus, facie fere ut in P. tiliacea,<br />

sed iíTextus intusque Havens (<strong>de</strong>in medulla sensim ferruginascente)<br />

et superficie leviter scabroseilus ex isidio tenello subpuíveriformi;<br />

apothecia fusco-rufescentia, mediocria (latit2-4 millim.), receptáculo<br />

margine suhcrenato; sporae 8 nae<br />

ellipsoi<strong>de</strong>ae longit. 0,009—<br />

0,012 millim., crassit. 0,006—0,008 millim.<br />

Species est e Stirpe P. sinuosae (Sm.), notis datis distinguenda.<br />

Ad cortices arborum lecta praesertim in arbore Mopane dicta.<br />

Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />

13. P. sublaevigata Nyl.<br />

Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />

14. P. perforata Ach.<br />

Mucha — pr. Huilla.<br />

Determinados pelo dr. W. Nylan<strong>de</strong>r.


131<br />

15. P. relicina Fr.<br />

Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />

16. P. perlata L.<br />

Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />

,17- P. tinctorum Despr.<br />

Serra da Chella.<br />

18. Physcia hypoleuca (Ach.)<br />

Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda.<br />

19. Ph. speciosa Fr.<br />

Huilla.<br />

Trib. Pyxinei<br />

20. Pyxine sorediata Fries.<br />

Huilla — serra da Chella, arraial dé Cayonda.<br />

21. Stephanophora phyllocarpum (Pers.)<br />

Huilla.<br />

Trib. Lecanorei<br />

22. Lecanora elegantíssima Nyl.<br />

Mossame<strong>de</strong>s — serra <strong>de</strong> Giraul.<br />

Trib. Leci<strong>de</strong>inei<br />

23. Leci<strong>de</strong>a placodina Nyl.<br />

Mossame<strong>de</strong>s — serra <strong>de</strong> Giraul.<br />

Fam. Collemacei<br />

Trib. Collemei<br />

24. Homodium (Lygo<strong>de</strong>rma) pernigratum Nyl. sp. nov.<br />

Thallus niger tenuis, supra infraque confertissime ruguloso-exasperatus,<br />

lobato-complicatus, latitudinis unipollicaris. Apothecia<br />

non visa. Corticola.<br />

Huilla.<br />

Forsan novum genus (Lygo<strong>de</strong>rma), quod apothecia déterminent. Textura<br />

thalli vero uUn Honiodio.<br />

Algae 1<br />

Fam. Oscillariae<br />

25. Oscularia Cortiana (Poll.) Kg.<br />

Angola •—rio Coroca—jan. 1882.<br />

1<br />

Determinadas pelos srs. Nordstedt, Flahault e Wittrock.


132<br />

Fam. Nöstoceae<br />

26. Nostoc sphaericum Vauch.<br />

Angola — Quitibe, rio Bumbo (40 léguas <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s), 7­81.<br />

27. Plectonema tenue Thum.<br />

Angola ;<br />

—jan. 1882.<br />

Fam. Scytonemeae<br />

Fam. Ulothricheae<br />

28. Stigeoclomium tenue Kg. γ. gracile.<br />

Angola —1883.<br />

Fam. Pithophoreae<br />

29. Pithophora microspora Withr. sp. nov.<br />

P. gracilis elongata, filo principal! circa 65 (60­70) p. crasso,<br />

ramos singulos duorum ordinum emittente ; cellulis vegetativis<br />

longis, circa 16. 1<br />

' 10<br />

(12. pl<br />

°—16. pl<br />

°) longioribus quam crassioribus;<br />

sporis omnibus solitariis parvis ; sporis intercalaribus subcylindricis,<br />

circa 72 (60—90) υ. crassis et 122 (84—192) altis ;<br />

sporis terminalibus subconicis vel suburculaeformibus apice rotundato,<br />

circa 61 (54­75) p. crassiis et 165 (90­240) p. altis.<br />

Habitat in Africa, ad Pomangala et Quitibe, Rio Bumbo, lecta<br />

mense julii 1881.<br />

Haec species locum suum tenet inter P. Clateanam Wittr. et P. polymorpftam<br />

Wittr.<br />

Fam. Enteromorpheae<br />

30. Phycescris regida Kg.<br />

Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1881.<br />

Fam. Vaucherieae<br />

31. Bryopsis Balbisiana Lamour. ß. disticha J. Ag.<br />

Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1885.


133<br />

Fam. Caulerpeae<br />

32. Caulerpa taxifolia Ag. ß. crassifolia.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Thomé — março 1881.<br />

Fam. Lemanieae<br />

33. Galaxaura fragilis Lamour.<br />

Cabo Ver<strong>de</strong> —Ilha <strong>de</strong> S. Vicente — abril 1881.<br />

Fam. Batrachospermeae<br />

34. Batrachospermum moniliforme Roth.<br />

Angola — Huilla.<br />

Fam. Dictyoteae<br />

35. Dictyota dichotoma Kg.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Thomé —abril 1881.<br />

Fam. Cystosireae<br />

36. Treptacantha Turneri Kg.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Vicente — abril 1881.<br />

Fam. Sargasseae<br />

37. Sargassum Boryanum Mont.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Vicente — abril 1881.<br />

Fam. Callithamnieae<br />

38. Spyridia filamentosa Harv.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Thomé —abril 1881.


134<br />

Fam. Porphyreae<br />

39. Porphyra leucosticta J. Ag.<br />

Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1881.<br />

Fam. Halymeniae<br />

40. Catenella Opuntia Grev.<br />

Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1881.<br />

41. Chrondrus crispus Lyngb.<br />

Mossame<strong>de</strong>s.<br />

Fam. Gigartineae<br />

Fam. Cystoclonieae<br />

42. Hypnea musciformis Lamour.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Thomé — abril 1881.<br />

43. Gelidium serrulatum Ag. var.<br />

Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s.<br />

Fam. Gelidieae<br />

Fam. Polysiphonieae<br />

44. Polysiphonia sertularioi<strong>de</strong>s auct?<br />

Bahia <strong>de</strong> Mossame<strong>de</strong>s — outubro 1881.<br />

Fam. Chondrieae<br />

48. Laurencia pinnatifida Lamour.<br />

Ilha <strong>de</strong> S. Thomé —abril 1881.


135<br />

Gramineae 1<br />

Trib. Paniceae 2<br />

46. Panicum arvense Kth.<br />

Ilha <strong>de</strong> Bolama —1884 — M. Rodrigues Pereira <strong>de</strong> Carvalho 3<br />

.<br />

47. P. brizoi<strong>de</strong>s L.<br />

Angola — rio Coroca—janeiro 1882.<br />

48. P. indicum L.<br />

Humpata — margens do rio Nene — maio 1883.<br />

49. P. indicum L. var. ?<br />

Rio Pallanca — terrenos pantanosos—janeiro 1883.<br />

50. P. maximum Jacq.<br />

Bolama— 1884 — M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />

51. Setaria glauca Beauv.<br />

Angola — Humpata, Huilla — abril, maio 1883.<br />

; Trib. Andropogeneae<br />

52. Elionurus platypus Hack. (Andropogon platypus Trin.)<br />

Bolama—1884 —M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />

53. Rottboellia agropyroi<strong>de</strong>s Hack. sp. nov. (Vossia sensu Munroi in<br />

Harvey et Son<strong>de</strong>r Gener. South Afr. Pl. ed. II).<br />

Perennis. Culmi ultra 60 cra<br />

alti, robusti, erecti, teretes, simplices,<br />

superne longe nudi, infra spicam scaberuli, ceterum glaberrimi,<br />

paucino<strong>de</strong>s. Vaginae teretes, glaberrimae. Ligula brevis,<br />

truncata, membranacea, <strong>de</strong>mum fissa, glabra. Laminae e basi<br />

aequilata lineares, planae, 15 cm<br />

m m<br />

longae, circa 6 latae, utrinque<br />

hirtulae, margine scaberrimae, basi longius pilosae, costa<br />

media tenui haud carinata. Spica solitária 20 cm<br />

vel +longa,<br />

subrobusta, erecta, stricta, violascens, glabrescens, rhacheos<br />

strictae articuli spiculam fertilem subsuperantes, lineares, crassi,<br />

intus parum excavati, extus subconvexi, scabri, glabri v. basi<br />

ciliati, apice obliquissime secen<strong>de</strong>ntes, bracteolas <strong>de</strong>ntiformes<br />

ι Determinadas pelo sr. E. Haekel.<br />

2<br />

Seguimos a or<strong>de</strong>m <strong>de</strong> Benth. e Hook. (Gen. pl. vol. III, part. II).<br />

3<br />

São indicadas algumas espécies da Ilha <strong>de</strong> Bolama colligidas pelo medico M. Rodrigues<br />

Pereira <strong>de</strong> Carvalho.


136<br />

2 inaequales oppositas scabro­ciliolatas exhibenles. Spicula ^<br />

cum callo late obconico acutiusculo recto basi et ad latera bre­<br />

m m<br />

m m<br />

viter albo­barbato 3 longo ll longa, violascens : gluma I. ma<br />

linearis, acutiuscula, cartilaginea, dorso convexa, scabro­punctata<br />

bicostata, marginibus augustissime inílexis, llexuris superne<br />

setuloso­ciliatis ; IIchartacea, late linearis, obtusa, sub apice<br />

cucullata, 3­nervis, acute çarinata, carina superne setuloso­ciliata<br />

; III. 3<br />

paulo brevior, lanceolata, obtusiuscula, 2­nervis,<br />

glabra, inclu<strong>de</strong>ns paleam similem íloremque masculum anlheris<br />

m m<br />

5 longis; IV." quam II.' la<br />

paulo brevior, late oblonga,,obtusiuscula,<br />

tenuissime 3­nervis, nervo medio apicem vix altingente,<br />

glabra ; V." paulo brevior, linearis, obtusa, subenervis, glabra.<br />

Lodiculae auguste cuncatae, glabrae. Stam. 3, filamentis filifor­<br />

r a m<br />

m m<br />

mibus, 2 lg., antheris violaceis, 5 lg. Stigmata ferruginea,<br />

m m<br />

3 lg. Pedicellus spiculae neutrae articulo similis nisi paulo<br />

brevior et augustior, complanatus. Spicula neutra constat e gluma<br />

I ma<br />

m m<br />

ovato­oblonga coriacea 2­3 longa sensim in aristam subuli­<br />

m m<br />

formem 15­22 longam patentem hispidam abeunte, porro e<br />

gluma Π 11<br />

" I mam<br />

<strong>de</strong>mtarista aequantem obtusa <strong>de</strong>in III a<br />

parva<br />

vacua.<br />

Angola — Lobango : in campis cultis ad Humpata et Huilla.<br />

Cl. Munro in opere supra citato speciem poponit ineditam Rottb. horâeoi<strong>de</strong>m<br />

sine <strong>de</strong>scriptione, qui ex charactere genérico noslrae agiripnroidi<br />

siniillima v. cum pa ca<strong>de</strong>iii esse vi<strong>de</strong>lur. Nomcn Miinroi vero, <strong>de</strong>fectu<br />

caracteris, obscurum manet.<br />

54. R. Rhytachne Hack. (Rhytachne rottboellion<strong>de</strong>s Desv. in Hamilt.<br />

Prodr. p. 12).<br />

Perennis; culmi graciles 25­35 cm<br />

alti erecti, 1­2 no<strong>de</strong>s, compressi,<br />

glaberrimi, simplices. Vaginae teretiusculae, glaberrimae. Ligula<br />

brevíssima, truncata, minute ciliolata. Laminae selaceae,<br />

complicatae, acutae, inferiores 12­15 cm<br />

lg., subtrigonae, glaucescentes,<br />

extus glaberrimae, intus puberulae, costa media baud<br />

prominente. Spica terminalis solitária 8­12"' lg. gracilis, erecta,<br />

violascens, glabra ; rhacheos rectiusculae articuli spiculam 5<br />

aequantes, lineari­clavatae, crassae (sed spicula augustiores),<br />

recte sece<strong>de</strong>ntes, interne planae, extus obtuse tetragonae, gla­<br />

c u m c a<br />

m m<br />

brae. Spicula 5 "° brevíssimo glabro 5 longa : gluma<br />

I ma<br />

oblonga coriacea acutiuscula acute bi<strong>de</strong>ntata marginibus<br />

augustissime implicate, flexuris superne açuleolato­cilialis, dorso<br />

convexa et a basi ad 2<br />

3 usque rugis crebris transversalibus<br />

plus minus interruplis ornata et costis 5­7 subelevatis notala,<br />

glabra;ir''lineari­oblonga, acuminata, mucronata, membranaceochartacea,<br />

elevato­carinata, carina superne gibba, glabra, 3­nervis;


137<br />

III a<br />

quam II da<br />

parum brevior, ovato­lanceolata, obtusa, hyaline,<br />

enervis, glabra, inclu<strong>de</strong>ns paleam similem tertia parte breviorem<br />

m m<br />

floremque masculum triandrum antheris 2.5 longis ; gluma<br />

IV a<br />

quam II"* duplo brevior oblonga obtusa hyalina 1­nervis,<br />

nervo ultra apicem non ν. minute protracto, glabra ; V a<br />

V 3<br />

brevior, obtusa, hyalina, enervis, glabra. Stamina 3 antheris ferru­<br />

m m<br />

gineis, 2 lg. (β' 10<br />

filamentis longiora); Stigmata late oblonga ferruginea,<br />

stylis Va longioribus. Pedicellus alterius spiculae omnino<br />

tabescenlis glumiformis articulum aequans, ei apressus, oblique<br />

lanceolatus, scaber, superne ciliolatus, breviter aristulatus.<br />

In campis siccis prope Rio Pallanca.<br />

Vidi speciminaRhytachnesrottboellioidisauthentica inhcrb.Candolleano.<br />

55. Andropogon contortus L.<br />

var. Allionii (A. Allionii DC.)<br />

Serra da Chella, Lobango — março 1883.<br />

56. A. eucomus Nées.<br />

In campis ad Humpata prope flumen Nene — março 1883.<br />

57. A. finitimus Höchst.<br />

var. rectirameus Hack.<br />

Serra da Chella, Lobango—junho 1883.<br />

58. A. hirtus L.<br />

var. podotrichus Hack. (A. podotrichus Höchst.)<br />

Serra da Chella, Lobango in campis cultis — março 1883.<br />

59. A. (Sect. Cymbopogon) Newtonii Hack. spec. nov.<br />

Culmi erecti, glaberrimi, ultra 60 cra<br />

alti, superne ramosi. Vaginae<br />

teretes laxiusculae, glabrae v. pilis adspersae. Ligula 1""" lg.,<br />

rotundato­truncata, membranacen, pilis longis stipata, in vaginam<br />

sub<strong>de</strong>currens. Laminae lineares, setaceo­acuminatae, ultra 20 om<br />

m r a<br />

lg., 2­3 lt., rigidae, glaucescentes, utrinque hirsutae, margine<br />

scabrae, costa media crassiuscula obtuse carinata notatae. Panicula<br />

laxa, simpliciuscula 20­30 lg.; rami 2­4'", plerumque<br />

unino<strong>de</strong>s, simplices, arcuato­patuli. Spathae propriae linearilanceolatae<br />

4­5°'" lg., acuminatae, violascentes, pilis pareis<br />

(praesertim inferne) adspersae, pedunculum communem superne<br />

curvatum ibique setis fulvis tuberculatis vestitum <strong>de</strong>mum aequantes<br />

vel parum superantes. Spicae breves, l,8­2 cra<br />

lg., pedicellis<br />

specialibus brevissimis undique setis aureis spiculas contíguas<br />

aequantibus <strong>de</strong>nse stellntim barbatis fultae, singulae spi­<br />

m m<br />

culam fertilem singulam bractea 3 longa nigro­violacea fultam<br />

m m<br />

continentes. Spiculae £ cum callo recto acuto 3 longo ad<br />

m m<br />

latera breviter fulvo­griseo­barbato antice sulcato 10 lg.,<br />

m a<br />

lineares, lividae ; gluma I herbaceo­chartacea, divergenti­bi­


138<br />

mucronata, 7­nervis, nervo medio valido in sulco longitudinali<br />

recepto, glabra, scabra, ápice longiuscule setoso­ciliata ; IF" lineari­oblonga<br />

obtusíssima, 3­nervis, nervo medio in mucronem<br />

excurrente, glabra ; IV a<br />

quam ΙΓ 1α<br />

Vã brevior, aristam validam<br />

c. 5 cm<br />

longam fulvo­hirtam exserens. Spiculae pedicellatae, pedicello<br />

filiformi albo­pennato (ciliis pedicello Vã brevioribus)<br />

m m<br />

insi<strong>de</strong>ntes, lineari­lanceolatae, 7­10 lg., atroviolaceae, sub­<br />

m a<br />

pruinosae : gluma I manifeste 7­nervis, acuminata, mucronata<br />

v. breviter aristata, superne setuloso­ciliata ; II a<br />

3­nervis, acutissima,<br />

retrorsum ciliata ; III a<br />

e IV a<br />

paullo minores, hyalinae.<br />

Interdum gluma IV a<br />

et stamina 0.<br />

Lobango: in arvis siccis, cuUis prope Humpata.<br />

Affinis A. braeteato W., sed pilis longis aureis spicas basi involucrantibus<br />

etc. diversus.<br />

A. (Sect. Cymbopogon) poecilotrichus Hack. sp. nov.<br />

Perennis. Innovationes intravaginales. Culmi erecti, subrobusti,<br />

circ. 0 m<br />

,50 alti, subcompressi, glaberrimi, inferne foliifero­ramosi,<br />

superne paniculato­floriferi. Folia glauca : vaginae strictae,<br />

compressissimae, carinatae, glaberrimae, internodiis breviores.<br />

Ligula brevis, truncata albo­hyalina, ciliolata. Laminae e basi<br />

aequilata rotundata lineares, obtusiusculae, patentes, rigidae,<br />

utrinque marginibusque scabrae, versus basin marginis pilis<br />

rigidis basi tuberculatis ciliatae, cosia media tenui percursa,<br />

vernatione conduplicata, <strong>de</strong>mum planae. Panicula paupera, laxa,<br />

circ. 20 cm<br />

longa, subnutans (?) ; rami 3­4"' breves, suberecti v.<br />

patuli, unino<strong>de</strong>s, simplices, ad nodos geotropicos puberuli.<br />

Spathae spicarum propriae lineari­lanceolatae acuminatae 4­6 cra<br />

lg., glaucae, versus margines rufo­membranaceae ibique pilosae,<br />

ceterum glabrae, pedunculum spicarum communem superne hirtulum<br />

primo 2­3­plo, <strong>de</strong>mum Vã breviores. Pedicelli spicarum<br />

m m<br />

speciales alter brevissimus, alter 5­6 lg. puberulus, erectus.<br />

Spicae 2­2,8 lg., subrobustae, singulae spiculas fertiles 3­8<br />

continentes, utriusque spicae paria spicularum 2 ima homogama,<br />

máscula ; articuli pedicellique masculi liniari­filiformes, spicula<br />

fertili Ví breviores, oblique sece<strong>de</strong>ntes, utrinque pennato­ciliati,<br />

ciliis albis articulo 3­4­plo brevioribus. Spiculae £ cum callo<br />

m m<br />

l,5 longo recto antice nigrescente ad latera posticeque <strong>de</strong>nse<br />

aí&o­barbato 6""" longae, lineari­oblongae, ílavo­viridulae. Gluma<br />

I. ma<br />

herbaceo­membranacea, truncata, 7­nervis, toto dorso<br />

pilis rigidulis ferrugineis ipsa gluma paulo usque <strong>de</strong>midio brevioribus<br />

vestita ; II.' 1<br />

" membranacea, oblonga, obtusa, mutica vel<br />

mucronulata, trinervis, carina superne ferrugineo­pilosa, margi­


139<br />

nibus hyalinis albo-ciliata; III a<br />

paulo brevior, liniari-oblonga,<br />

obtusa, hyalina, enervis, ciliata ; IV. a<br />

7 4 brevior, apice acute<br />

bi<strong>de</strong>ntata, ciliata, inter <strong>de</strong>ntes exserens aristam jam in V 4 infe­<br />

m m<br />

riore concrescentem, validiusculam 40 longam, cujus columna<br />

ferrugineo-hirsuta medio geniculata slibulam scabram concolorem<br />

subaequat. Gl. V. a<br />

m m<br />

obsoleta. Antherae 2 lg. Stigmata lanceolata,<br />

stylis duplo longiora. Spiculae pedicellatae liniari-lan-<br />

m m<br />

m a<br />

ceolatae 6 lg., flavidae : Gluma I. acuta, mutica, margine<br />

anguste inílexa, manifeste 7-9 nervis, toto dorso marginibusque<br />

molliter flavo-pilosa (triplex itaque est color pilorum spicularum<br />

!); II. a<br />

acutissima, trinervis, ciliata; III." et IV. a<br />

<strong>de</strong>crescentes,<br />

lineares, ciliatae, muticae. Spiculae sessiles imae pedicellatis<br />

conformes.<br />

In campis ad flumen Nene prope Humpata (Angola).<br />

And. finitimo Höchst remote afflnis.<br />

61. A. Schoenanthus L.<br />

Bolama, 1884 — M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />

62. A. Schoenanthus L.<br />

var. <strong>de</strong>nsiflorus (A. <strong>de</strong>nsitlorus Steud.)<br />

Angola — Capangombe, Tampa, Benteaba, etc.<br />

OBSERV. Esta espécie é cultivada pelos indígenas como planta medicinal. É infallivel<br />

na cura d'algumas moléstias do fígado. Mesmo quando secea tem um gosto<br />

agradável, picante. Usa-se <strong>de</strong> infusão em agua.<br />

63. A. papillosus Höchst.<br />

Monhino—julho 1883.<br />

64. Anthistiria ciliata L. var. Burchelii Hack, (i<strong>de</strong>m acBurchell m. 1844,<br />

2095).<br />

Humpata — <strong>de</strong>zembro 1882.<br />

Trib. Agrosti<strong>de</strong>ae<br />

65. Aristida congesta R. et Sch.<br />

forma violascens.<br />

Monhino — março 1883.<br />

forma pallens.<br />

Capupangombe, Monhino—julho 1883.<br />

66. A Kunthiana Trin.<br />

In arvis ferrugineis, siccis ad Humpata, fevereiro 1883.<br />

OBSERV. É duvidosa a <strong>de</strong>terminação d'esta espécie por ser fraco e pouco <strong>de</strong>senvolvido<br />

o exemplar estudado.


uo<br />

Trib. Chlori<strong>de</strong>ae<br />

67. Mierochloa setacea Brown.<br />

Ad ripas flumini Cunene, Humbe — novembro 1882.<br />

68. Cynodon Dactylon Pers.<br />

Gambos : in arvis siccis ad ripas flumini Caculovar.<br />

69. Ctenium concinnum Nees.<br />

Humpata: in arvis saxosis, ferrugineis — março 1883.<br />

70. Eleusine indica Gartn.<br />

Bolama, 1881, — M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />

71. Dactyloctenium mucronatum W.<br />

Bolama, 1884 — M. Rodrigues P. <strong>de</strong> Carvalho.<br />

Trib. Festuceae<br />

72. Pappophorum scabrum Lehm.<br />

Biballa — in campis cultis regionis infer. Serra da Chella.<br />

73. P. senegalense Steud.<br />

Angola — Monhinio—julho 1883.<br />

74. Schmidtia quinqueseta Bth. ap. Ficalho et Hiern. in Transact. Linn.<br />

Soc. Ser. II. vol. II, p. 31. (Anthoschmidtia quinqueseta Aschers,<br />

ap. Bss. Fl. Orient. V, p. 559.)<br />

Gambos : in locis cultis — novembro 1882.<br />

OBSEBV. 0 sr. E. Hackel julga que esta espécie não passa d'uma varieda<strong>de</strong> da<br />

Schmidlia (AntoschmidtiaJ pappophoroi<strong>de</strong>s Steud. Syn. 199; e o nosso exemplar<br />

lhe parece ser quasi intermediário, segundo as <strong>de</strong>scripções.<br />

75. Eragrostis atrovirens Desf.<br />

Humpata, locis humidis — março 1883.<br />

76. E. brizoi<strong>de</strong>s Nees.<br />

Lobango — março 1883.<br />

77. E. congesta Oliv. ?<br />

Huilla, Muscha, locis humidis.<br />

78. E. patens Oliv.<br />

Humpata: in arvis siccis, ferrugineis — fevereiro 1883.<br />

79. E. sclerantha Nees.<br />

Serra da Chella, Lobango, in campis — março 1883.


141<br />

II<br />

Plantas <strong>de</strong> Macau colhidas por J. Gomos da Silva<br />

Monocotyledoneae<br />

Lemnaceae<br />

101. Lemna minor L. — aguas estagnadas; frequente.<br />

Aroi<strong>de</strong>ae<br />

102. Pistia Stratiotes L. a. cuneata Engl. — Ribeira GranJe, aguas<br />

correntes.<br />

Oommelynac eae<br />

103. Aneilema nudiflorum Br.'—Lapa, Colovane, logares húmidos.<br />

104. Floscopa scan<strong>de</strong>ns Lour. — Onze-mezas (Lapa), borda dos ribeiros.<br />

Conifer ae<br />

105. Pinus sinensis Lamb. — Lapa, montes da Taipa, etc.; frequente.<br />

106. Glyptostrobus heterophyllus Endl.—bordas das estradas.<br />

1<br />

Continuado do Boi. da Soe. Brot., II, pag. 168.


145<br />

T) i e o t y 1 o cl o il e a o<br />

Moreae<br />

107. Morus alba L. κ. Indica (M. Indica Rumph.)<br />

TJrticeae<br />

108. Ficus retusa L. — nos montes; cultivado nas estradas e jardins.<br />

109. F. hirta Vahl. var. integra—Lapa, S. João; terrenos húmidos e<br />

sombrios.<br />

χ » var. sinuata — Ribeira Gran<strong>de</strong>, Lapa.<br />

110. F. Harlandi Bth.<br />

111. F. chlorocarpa Bth;<br />

112. Boehmeria nivea Hook. — Muros e quintaes ; frequente.<br />

113. Pouzolsia indica Gaud. — Logares seccos, muros.<br />

Euphorbiaceae<br />

114. Euphorbia pilulifera L. — terrenos cultivados e incultos.<br />

115. E. thymijolia L. — quintaes, estradas e montes.<br />

116. Stillingia sebifera A. <strong>de</strong> Juss. — frequente nos montes da Guia,<br />

S. Paulo e Hospital.<br />

117. Ricinus communis L. — terrenos cultivados; frequente.<br />

118. Jatropha Curcas L. — Monte da Penha, Mong­ha, etc.<br />

119. Phyllanthus bacciformis L. — littoral <strong>de</strong> Cacilhas, margens do Tigre.<br />

120. Ph. urinaria L. — Mong­ha, Lapa, etc.; logares sombrios.<br />

121. Ph. Niruri L. — logares sombrios.<br />

122. Ph. cinerascens Hook. — Taipa, ilha Ver<strong>de</strong>.<br />

123. Ph. leptoclados Bth.<br />

124. Melanthesa chinenses Blume—Taipa, Lapa; montes.<br />

125. Glochidion sinicum Hook. — Lapa ; bosques.<br />

Elaeagnaceae<br />

126. Elaeagnus Loureiri Champ.—Ilha Ver<strong>de</strong>.


143<br />

Thymeleae<br />

127. Wikstroemia viridiflora Meisn.—montes; frequente,<br />

Laurineae<br />

128. Cassyta filiformis L.— montes, bosques.<br />

Nyctaginaceae<br />

129. Mirabilis Jalapa L. — Monte da Penha; logares cultivados.<br />

Polygonaceae<br />

130. Rumex crispus L.—Ribeira Gran<strong>de</strong>; terrenos seccos.<br />

131. Polygonum plebeium Br. —terrenos cultivados, muros húmidos ; frequentíssimo.<br />

132. P. barbatum L. — Monte da Penha, proximo á Ermida.<br />

133. P. glabrum Willd. — Ribeira Gran<strong>de</strong> (Lapa).<br />

134. P. orientale L. — estrada da Flora, Mong­ha.<br />

135. P. chinense L. a. Thumbergianum Meisn. — Mong­ha, Ribeira<br />

Gran<strong>de</strong>, etc.; logares húmidos.<br />

136. P. Japonicum Meisn.<br />

137. Muehlenbeckia platyclada Meisn.<br />

Amarantaceae<br />

138. Celosia argêntea L. — Onze­mezas (Lapa); arrozaes.<br />

139. Amarantus spinosus L. — terrenos cultivados e incultos; frequente.<br />

140. A. viridis L. — terrenos cultivados e incultos; frequente.<br />

141. Achyranthes áspera L. — estradas, quintaes.<br />

142. Alternanthera sessilis Br.—terrenos seccos.<br />

Chenopodiaceae<br />

143. Chenopodium acuminatum Willd. — littoral <strong>de</strong> Cacilhas.<br />

144. Basella rubra L. — Ilha Ver<strong>de</strong>, Lapa.<br />

ι


144<br />

Plumbagineae<br />

145. Plumbago Capensis Thunb. — terrenos cultivados.<br />

Plantagineae<br />

146. Plantago major L. — quintaes ; logares húmidos.<br />

Labiatae<br />

147. Dysophylla auricularia Blum.—Onze-mezas (Lapa); arrozaes, ri­<br />

beiros.<br />

148. Perilla arguta Bth. — Ribeira Gran<strong>de</strong> (Lapa).<br />

149. Mentha arvensis L. var. javanica (M. javanica Blum. — terrenos<br />

cultivados.<br />

150. Salvia sp. ?<br />

151. Scutellaria indica L. — monte do Hospital, Lapa.<br />

152. Anisomeles ovata Br. — margens do Tigre.<br />

153. Leonurus sibiricus L. — montes da Penha e <strong>de</strong> S. Paulo.<br />

154. Leucas mollissimum Wall.—montes do Hospital, da Guia, etc.<br />

155. Glechoma he<strong>de</strong>racea L. — quintaes; frequente.<br />

156. Teucrium heterophyllum L'Her. — areaes <strong>de</strong> Cacilhas.<br />

157. T. stoloniferum Ham.—Hospital, Taipa, etc.; montes.<br />

Verbenaceae<br />

158. Verbena officinalis L. — estradas; frequente.<br />

159. V. sp.? — monte da Penha; logares sombrios.<br />

160. Lanlana alba Mill. — Tanque do mainato, Penha; littoral.<br />

161. L. Camara L. — Estrada da Flora; bordas dos regalos.<br />

162. L. sp.? — monte da Penha. *<br />

163. Duranta sp.?<br />

164. Caryopteris mastacanthus Schav.<br />

165. Dissolena verticillata Lour.<br />

166. Clero<strong>de</strong>ndron inerme Br. — margens do rio, Ilha Ver<strong>de</strong>, etc.; várzeas.<br />

167. C. lividum Lindl. — Ribeira Gran<strong>de</strong>, Taipa.<br />

168. C. canescens Wall. — monte do Hospital.


145<br />

Acanthaceae<br />

169. Ruellia repens L. — Lapa, etc.; sebes, bosques.<br />

170. Barberia cristata L. — terrenos cultivados.<br />

171. Justicia Gendarussa L. — terrenos cultivados.<br />

172. Hypoestes purpurea Br. — montes do Hospital, da Penha, etc.<br />

173. Rungia chinensis Benth. — Onze-mezas (Lapa); bordas dos ribeiros.<br />

174. Dicliptera chinensis Nees. — bordas das estradas.<br />

Lentibularieae<br />

175. Utricularia bifida L. — frequente nos pântanos.<br />

176. U. racemosa Wall. — frequente na Lapa ; pântanos, arrozaes.<br />

Scrophularineae<br />

177. Mazus rugosus Lour. — frequente nos terrenos cultivados.<br />

178. Pterostigma grandiflorum Benth. — D. João, Munt-chau, Lapa.<br />

179. Van<strong>de</strong>llia crustácea Benth.—Lapa; logares sombrios.<br />

180. Bonnaya veronicaefolia Spreng.<br />

181. Scoparia dulcis L. — terrenos cultivados e incultos.<br />

Solanaceae<br />

182. Solanum nigrum L. — estradas e sebes; frequente.<br />

183. S. indicum L.—terrenos incultos, estradas, montes, etc.<br />

184. S. Wrightii Benth.—terrenos cultivados e incultos.<br />

185. Capsicum annuum L.—Mong-ha, terrenos cultivados e sombrios.<br />

186. Nicotiana fruticosa L. — Ilha <strong>de</strong> D. João, monte da Penha.<br />

187. Datura alba Nees.—Monte da Penha, D. João, Lapa.<br />

Oonvolvulaceae<br />

188. Argyreia Championi Benth.—terrenos cultivados; bordas dos ribeiros.<br />

189. Ipomaea dissecta Willd. — bordas das estradas.<br />

190. I. quinata Br. — estradas e logares húmidos; frequente.<br />

i0


146<br />

191. I. pes-caprae Sw. — littoral, estrada da Guia, Cacilhas.<br />

192. I. filicaulis Blum.—Ilha Ver<strong>de</strong>.<br />

193. I. cymosa Roem. — Lapa, Colovane, Mong-ha ; bosques.<br />

194. I. chryseidis Ker.<br />

195. I. sinensis Chois — Lapa, 1). João; bosques.<br />

196. I. anceps R. et Sch. — margens do Tigre.<br />

197. L pilosa Sw.<br />

198. Evolvulus alsinoi<strong>de</strong>s L. — montes da Taipa, Colovane, Lapa, etc.<br />

Borragineae<br />

199. Heliotropium indicum L. — D. João; bordas dos ribeiros.<br />

Aselepia<strong>de</strong>ae<br />

200. Toxocarpus Wightianus Hook.<br />

201. Asclepias curassavica L. — Hospital china, etc.; terrenos cultivados.<br />

Apocynaceae<br />

202. Allamanda cathartica-vL. — Mong-ha; bordas dos ribeiros.<br />

203. Vinca rosea L. — terrenos cultivados.<br />

204. Strophantus divergens DC. — monte da Guia, junto ao cemitério parsi.<br />

Jasminaoeae<br />

205. Jasminum officinale L.<br />

206. J. solenanthum DC. — bosques da Lapa, Ilha Ver<strong>de</strong>, Mong-ha, etc.<br />

Myrsinaceae<br />

207. Aegiceras majus Gaertn. — Ilha Ver<strong>de</strong>.


147<br />

Compositae<br />

Trib. Vernoniaceae<br />

208. Vernonia cinerea Less. — quintaes e estradas; frequente.<br />

209. V. chinensis Less. — Mong-ha, monte da Penha.<br />

210. Elephantopus scaber L. — Ribeira Gran<strong>de</strong> (Lapa), montes; frequente.<br />

Trib. Eupatoriaceae<br />

211. A<strong>de</strong>nostemma viscosum Forst. «. microcephalum — Lapa; logares<br />

sombrios e húmidos.<br />

212. Ageratum conyzoi<strong>de</strong>s L. a. alba — terrenos cultivados; frequente.<br />

» » ß. coerulea — estrada da Flora; frequente.<br />

213. Eupatorium Reevesii Wall. — Ilha Ver<strong>de</strong>.<br />

214. E. Punduanum Wall. — Lapa; logares sombrios e húmidos.<br />

Trib. Asteroi<strong>de</strong>ae<br />

215. Dichrocephala latifolia DC.—Mong-ha; hortas.<br />

216. Boltonia indica Benth. — Colovane; montes.<br />

217. Aster trinervius Roxb. —Ribeira Gran<strong>de</strong>, na Lapa.<br />

218. A. baccharoi<strong>de</strong>s Steetz — outeiros.<br />

219. Erigeron linifolius Willd. (Conyza ambígua DC.) — estradas ; frequente.<br />

220. Conyza veronicaefolia Wall. — Colovane; montes.<br />

221. Blumea chinensis DC. —Ilha Ver<strong>de</strong>, Taipa, Lapa.<br />

222. B. hieracifolia DC. — terrenos seccos.<br />

223. Solidago Virga-aurea L.—Lapa, Taipa, etc.; montes.<br />

224. Inula Cappa DC. — Lapa, bordas dos arrozaes.<br />

225. Anisopappus chinensis Hook. — Ribeira Gran<strong>de</strong>, na Lapa.<br />

Trib. Ambrosieae<br />

226. Xanthium strumarium L. — Monte da Penha, Mong-ha, etc.; montes.<br />

Trib. Heliantheae<br />

227. Eclipta alba Haenk — estradas e quintaes.<br />

228. Siegesbeckia orientalis L. — estradas, campos, quintaes.


148<br />

229. We<strong>de</strong>lia calendulacea Less, — Mong­ha, Lapa ; bordas dos ribeiros.<br />

230. Wollastonia biflora DC. — Colovane, Cacilhas; littoral.<br />

231. Bi<strong>de</strong>ns pilosa L. — frequente em todos os terrenos.<br />

232. Glossogyne tenuifolia Cass.—montes, frequente.<br />

Trib. Anthemi<strong>de</strong>ae<br />

233. Chrysanthemum indicum L. — Colovane.<br />

234. Myriogine minuta Less. — Mong­ha, proximo do ribeiro.<br />

235. Artemisia vulgaris L.—Ribera Gran<strong>de</strong>, beira da agua.<br />

236. A. scoparia Wallst. Kit.<br />

Trib. Gnaphalieae<br />

237. Gnaphalium multiceps Wall. — estradas, logares seccos.<br />

Trib. Senecioni<strong>de</strong>ae<br />

238. Gynura pseudo­china DC. — Taipa e Colovane.<br />

239. Senecio sonchifolius Moench. — quintaes, frequente.<br />

Trib. Cichoraceae<br />

240. Mulgedium floridanus DC. — margens do Tigre; campos.<br />

241. Sonchus oleraceus L. a. triangularis W'allr. — terrenos cultivados.<br />

Rubiaeeae<br />

242. Adina globiflora Salisb. — D. João; ribeiros.<br />

243. Hedyotis loganioi<strong>de</strong>s Benth. — logares húmidos; frequente.<br />

244. H. macrostemon Hook. — Ribeira Gran<strong>de</strong>, Onze­mezas, na Lapa,<br />

Colovane, D. João.<br />

245. Ol<strong>de</strong>nlandia angustifolia Benth. — Taipa, Lapa, Colovane; logares<br />

húmidos.<br />

246. O. herbácea DC. — leitos seccos dos regatos.<br />

» » β. parviílora (O. biflora L.)<br />

247. Mussaenda pubescens Ait.<br />

248. M. erosa Champ. — Colovane, Lapa ; montes.<br />

249. Ixora stricta Roxb. — Montes, Lapa, Colovane, D. João.<br />

250. Pae<strong>de</strong>ria foetida L. — estrada da Guia, margens do Tigre.


149<br />

251. Spermacoce stricta L.—Várzeas, Lapa, Taipa.<br />

252. S. hispida L. — areal <strong>de</strong> Cacilhas.<br />

253. Knoxia corymbosa Willd. — Lapa; bordas dos ribeiros.<br />

Caprifoliaoeae<br />

254. Lonicera macrantha DC. — Lapa, nas Onze-mezas.<br />

Araliaceae<br />

255. Aralia chinensis L.<br />

256. Dendropanax protea Benth.—Ilha Ver<strong>de</strong>, Lapa; bosques.<br />

Orassulaceae<br />

257. Bryophyllum calycinum Salisb. — Penha, Lapa, Colovane, etc.<br />

gares seccos.<br />

Portulaceae<br />

258. Talinum crassifolium Willd. — terrenos cultivados.<br />

Papayaceae<br />

259. Papaya vulgaris DC. —terrenos cultivados.<br />

Oucurbitaceae<br />

260. Karivia umbellata Arn. — Mong-ha, Lapa, Colovane.<br />

261. Momordica charantia L. — Mong-ha, terrenos cultivados.<br />

262. Trichosantes cucumerina L. — frequente nos muros.<br />

263. T. coriacea Blum. — muros.<br />

Myrtaceae<br />

264. Baeckea frutescens L. — Colovane, Lapa ; montes.


150<br />

265. Psidium Guyava L. — Lapa, Colovane, D. Joâo, etc.; frequente.<br />

266. Rhodomyrtus tomentosa DC.—frequente nos montes.<br />

Melastomaceae<br />

267. Melastoma macrocarpon Don — Taipa, Colovane, D. João.<br />

268. M. <strong>de</strong>cemfidum Roxb. — outeiros.<br />

Onagraceae<br />

269. Jussiaea villosa L. — Lapa, Onze-mezas; campos.<br />

270. J. repens L. (Cubospermum palustre Lour.) — ribeiros da Lapa.<br />

271. Ludwigia parviflora Roxb. — pastagens húmidas.<br />

Rosaceae<br />

272. Rubus reflexus Bot. Reg.<br />

273. R. parvifolius L. — Colovane ; logares sombrios.<br />

274. Rosa sinica Ait. — Onze-mezas, Lapa.<br />

Leguminosae<br />

Subord. Papilionaceae<br />

Trib. Genisteae<br />

275. Crotalaria retusa L. — Lapa ; bordas dos arrozaes.<br />

276. C. elliptica Roxb. — logares 'seccos ; littoral.<br />

Trib. Indigofereae<br />

277. Indigofera hirsuta L. — margens do Tigre, Lapa ; logares húmidos.<br />

Trib. Hedysareae<br />

278. Aeschynomene indica L.<br />

279. Zornia diphylla Pers.— montes, estrada marginal da Guia, etc.<br />

280. Alysocarpus vaginalis DC. — estrada marginal da Guia.


151<br />

281. Lourea obcordata Desv. — monte da Penha.<br />

282. Desmodium triquetrum DC, — terrenos seccos.<br />

283. D. elegans Benth.—montes, estradas; frequente.<br />

284. D. pulchellum Benth. — estrada da Guia, Lapa.<br />

285. D. triflorum DC. — estrada da Guia.<br />

286. D. reticulatum Champ. — Taipa, Lapa, etc.; montes.<br />

287. Lespe<strong>de</strong>za cuneata G. Don — Taipa ; montes.<br />

Trib. Pbaseoleae<br />

288. Neustanthus chinensis Benth. — margens do Tigre; logares sombrios.<br />

289. Eriosema chinense Vog. — estrada da Guia, proximo do Hospital.<br />

290. Abrus precatorius L.—Lapa, bosques.<br />

Subord. Caesalpinieae<br />

291. Cassia occi<strong>de</strong>ntalis L. — ilha da Taipa, junto ao Pago<strong>de</strong>.<br />

292. C. tora L. — littoral, várzeas.<br />

293. C. glauca Lam.<br />

294. C. mimosoi<strong>de</strong>s L. — terrenos cultivados e jardins.<br />

Subord. Mimoseae<br />

295. Leucaena glauca Benth. — terrenos cultivados; frequente.<br />

296. Acacia farnesiana Willd. — estrada da Flora.<br />

297. A. pennata L. — tanque do mainato, monte da Penha, etc.<br />

Terebinthaeeae<br />

298. Rhus hypoleuca Champ. — Onze-mezas (Lapa), Taipa, Colovane, etc.<br />

299. R. Javanicum Lour. — bosques.<br />

Rhamnaceae<br />

300. Berchemia lineata DC.—monte <strong>de</strong> S. Paulo, junto á fortaleza.<br />

301. Sageretia theesans Brongn.—Ilha Ver<strong>de</strong>, Lapa, Taipa, etc.


152<br />

Oxali<strong>de</strong>ae<br />

302. Oxalis Martiana Zucc. — muros e quintaes; abundante.<br />

303. O. corniculata L. — frequente em todos os terrenos.<br />

304. Averrhoa Carambola L. — Ilha Ver<strong>de</strong>, Lapa ; bosques.<br />

Balsamineae<br />

305. Impatiens coccinea Sims. — frequente nos terrenos cultivados.<br />

Amp eli<strong>de</strong> ae<br />

306. Vitis corniculata Benth.— frequente nos terrenos cultivados.<br />

Aurantiaeeae<br />

307. Atalantia buxifolia Oliv. — montes da Lapa, pr. das Onze-mezas.<br />

308. A. Hindsii Oliv. — montes da Lapa, ás Onze-mezas.<br />

Sapindaceae<br />

309. Cardiospermum Halicacabum L. — logares sombrios.<br />

Tiliaceae<br />

310. Corchorus acutangulus Lam. — estradas, quintaes.<br />

Buettneriaceae<br />

311. Waltheria americana L. — Ribeira Gran<strong>de</strong> (Lapa).<br />

Sterculiaceae<br />

312. Sterculia lanceolata Cav.—Lapa, Mong-ha, Ilha Ver<strong>de</strong>; bosques.


313.<br />

314.<br />

Reevesia thyrsoi<strong>de</strong>a Lindl.—bosques.<br />

Helicteres angustifolia L. — montes; frequente.<br />

Malvaceae<br />

315. Malvastrum tricuspidatum A. Gr.—vulgar em todos os terrenos.<br />

316. Sida humilis Willd. — planícies.<br />

317. S. acuta Burm. — Taipa; montes.<br />

318. S. micans Cav.—ribeiro <strong>de</strong> Mouá, monte da Penha, etc.<br />

319. Abutilon indicum Don. — Ribeira Gran<strong>de</strong>.<br />

320. Urena lobata L. —• monte da Penha.<br />

321. U. sinuata L. — montes da Penha e da Guia.<br />

322. Hibiscus Abelmoschus L. — margens do Tigre ; bordas dos arroios.<br />

Hypericineae<br />

323. Hypericum japonicum Thumb. — Onze-mezas (Lapa); bordas dos<br />

ribeiros.<br />

324. Cratoxilon polyanthum Korth. — ilhas da Lapa e <strong>de</strong> D. João<br />

margens dos ribeiros.<br />

Caryophylleae<br />

325. Stellaria media Vill. — frequente nos terrenos seccos.<br />

326. Polycarpea corymbosa Lam.— littoral <strong>de</strong> Cacilhas, Porta do Cerco, etc.<br />

Droseraceae<br />

327. Drosera Loureiri Hook — Lapa, arrozaes.<br />

Violaceae<br />

328. Viola confusa Champ. — monte <strong>de</strong> S. Paulo.


154<br />

Bixaceae<br />

329. Scolopia chinensis Cios. — Taipa; montes, Ilha Ver<strong>de</strong>.<br />

Oappari<strong>de</strong>ae<br />

330. Capparis pumila Champ. — Lapa, Ilha Ver<strong>de</strong>.<br />

Cruoiferae<br />

331. Nasturtium montanum Wall. — estradas, terrenos seccos.<br />

332. Capsella Bursa-pastoris DC. — frequente pelas estradas.<br />

Papaveraeeae<br />

333. Argemone Mexicana L. — frequente pelos montes e terrenos seccos.<br />

Nymphaeaeeae<br />

334. Nelumbium-speciosum Willd. — tanques.<br />

Menispermaceae<br />

335. Cocculus ovalifolius DC.— Mong-ha, Taipa; logares sombrios.<br />

336. Stephania hernandifolia Walp. — estrada da Flora em Mong-ha.<br />

Ranunculaceae<br />

337. Ranunculus sceleratus L.—Várzeas, Mong-ha.


1S5<br />

A. vegetação da serra do Gerez<br />

POR<br />

J. A. Henriqiaes<br />

Em agosto <strong>de</strong> 1871 visitei pela vez primeira a serra do Gerez. 0 mau<br />

tempo e outras circumstancias obstaram a que me <strong>de</strong>morasse, tendo apenas<br />

tempo para visitar alguns pontos mais notáveis. Em 1877, no mez <strong>de</strong> julho,<br />

tive melhor occasião <strong>de</strong> percorrer os pontos principaes da serra, subindo<br />

ás maiores elevações e colhendo durante todo o tempo das excursões numero<br />

consi<strong>de</strong>rável <strong>de</strong> plantas.<br />

Desejando conhecer regularmente a flora d'esta serra e não sendo para<br />

isso bastante o que fiz, por vezes man<strong>de</strong>i proce<strong>de</strong>r a herborisações e em<br />

epochas diversas. Foi esse trabalho executado em 1883 e 1884 pelo sr. A.<br />

Moller e em 1877 e 1882 pelo empregado do jardim botânico M. Ferreira.<br />

O sr. A. Tait, minha irmã M. L. Henriques e o sr. S. dos Anjos, por<br />

vezes me têm enviado plantas colhidas no Gerez, e d'uma região próxima,<br />

da Povoa <strong>de</strong> Lanhoso, muitas recebi do sr. dr. A. <strong>de</strong> Seabra Couceiro,<br />

que ás obrigações <strong>de</strong> juiz integerrimo allia com prazer o estudo e cultura<br />

das plantas.<br />

Com os elementos assim reunidos no herbario da Universida<strong>de</strong> pareceu-me<br />

conveniente coor<strong>de</strong>nar o catalogo das plantas do Gerez, porque<br />

embora este trabalho não seja completo, não <strong>de</strong>ixará ainda assim <strong>de</strong> offerecer<br />

interesse áquelles que se <strong>de</strong>dicarem ao estudo da flora portugueza.<br />

Na formação do catalogo servi-me quasi exclusivamente dos elementos,<br />

que existem no herbario da Universida<strong>de</strong>, e como este está longe <strong>de</strong> ser<br />

completo, <strong>de</strong>vem ser tomadas como approximações não só a indicação da<br />

distribuição geographica das espécies, que vivem na serra, mas quaesquer<br />

<strong>de</strong>ducções geographico-botanicas, que n'esta introducção apresento.<br />

Preferi proce<strong>de</strong>r assim, pois que a distribuição geographica apresentada<br />

era exacta segundo os dados <strong>de</strong> que dispunha, embora mais tar<strong>de</strong> tenha


m<br />

<strong>de</strong> ser alterada n'um ou η'outro, ponto, quando o conhecimento da flora<br />

portugueza fôr mais completo.<br />

Das plantas mencionadas, as algas foram <strong>de</strong>terminadas pelo prof. Nordstedt,<br />

<strong>de</strong> Lund, e pelo sr. C. Roumeguère, <strong>de</strong> Tolosa ; os cogumelos<br />

pelo prof. Winter ; os lichenes pelo dr. Nylan<strong>de</strong>r, e as gramíneas pelo<br />

prof. Ε. Hackel. A todos com prazer aqui tributo sincero agra<strong>de</strong>cimento.<br />

Todas as outras plantas foram estudadas por mim e pelo sr. J. <strong>de</strong> Mariz<br />

e por vezes nos valeu <strong>de</strong> muito a boa vonta<strong>de</strong>, com que sempre nos tem<br />

attendido, dos distinctos botânicos M. Willkomm e J. Lange, conhecedores<br />

perfeitos da flora peninsular.<br />

Não esquecerei um nome altamente consi<strong>de</strong>rado entre os botânicos — o<br />

do sr. Ε. Boissier, por quem a sciencia está <strong>de</strong> lucto. Cito­o com verda<strong>de</strong>ira<br />

sauda<strong>de</strong>, porque raras vezes terei <strong>de</strong> encontrar tanta benevolência alhada<br />

a tanto saber.<br />

#<br />

# #<br />

A serra do Gerez faz parte da serie <strong>de</strong> montanhas que ao norte limitam<br />

Portugal, sendo <strong>de</strong>pendência das montanhas da Galliza ou antes dos Pyreneus<br />

asturianos. É limitada a serra do Gerez pelos rios Cavado e Homem<br />

e é dirigida <strong>de</strong> NE por SO.<br />

Como quasi todas as montanhas que <strong>de</strong>moram para o norte do Douro,<br />

é ella toda formada <strong>de</strong> rochas graníticas. Basta observar a serra a distancia<br />

para se lhe reconhecer o constituição geognostica. É serra extremamente<br />

acci<strong>de</strong>ntada ; a par <strong>de</strong> planuras férteis como S. João do Campo,<br />

a uma altitu<strong>de</strong> superior a 600, apresenta cortes profundos.<br />

Na parte que percorri e que vai do ponto culminante — o Borrageiro<br />

a Villarinho das furnas, a serra parece dividida proximamente na direcção<br />

N. a S. por um valle estreito, que começando em Leonte (900 m<br />

) <strong>de</strong>sce até<br />

ás margens do Cavado (100 m<br />

), alargando­se um pouco a partir das Caldas.<br />

Corre n'este valle o rio Caldo. Na direcção norte a <strong>de</strong>scida <strong>de</strong> Leonte é<br />

menos forte talvez e o valle termina juncto ao rio Homem (600 m<br />

).<br />

A O. d'esté valle e a pouca distancia <strong>de</strong> Leonte, levanta­se a 1235 o<br />

pé <strong>de</strong> Cabril e d'ahi a serra prolonga­se com ramificações diversas até<br />

perto <strong>de</strong> Bouro, seguindo para sul, e vae, na direcção do norte, terminar<br />

com forte inclinação perto da ponte d'Albergaria. É na base d'esta parte<br />

da serra e juncto á margem do Homem que corre a estrada romana, juncto<br />

da qual ainda se encontram alguns marcos milliarios.<br />

A nascente <strong>de</strong> Leonte fica o Borrageiro cuja altitu<strong>de</strong> é <strong>de</strong> 1433 m<br />

. D'aqui a<br />

serra dá um prolongamento, quasi parallelo ao que para sul nasce <strong>de</strong> pe<br />

<strong>de</strong> Cabril, mas com maior altitu<strong>de</strong>. Para norte esta parte da serra é mais<br />

acci<strong>de</strong>ntada.


157<br />

Uma secção da serra passando pelos dois pontos indicados — o pé <strong>de</strong><br />

Cabril e o Borrageiro, daria uma linha sinuosa, que partindo <strong>de</strong> Villarinho<br />

das furnas, na margem do Homem, a 560 m<br />

d'altitu<strong>de</strong>, iria a 1235 m<br />

,<br />

<strong>de</strong>scendo a 900 m<br />

proximamente e tornando a subir com menor inclinação<br />

a 1433 m<br />

, <strong>de</strong>scendo <strong>de</strong>pois para o Cavado.<br />

Os valles que divi<strong>de</strong>m estes dous gran<strong>de</strong>s ramos da serra têm inclinação<br />

consi<strong>de</strong>rável, pelo menos a partir das Caldas até Leonte.<br />

Em muitos sitios e do lado do Borrageiro, pelo menos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1100 m<br />

,<br />

gran<strong>de</strong>s massas graníticas se mostram completamente <strong>de</strong>spidas <strong>de</strong> vegetação,<br />

dando ã serra formas singulares.<br />

De todos os pontos da serra brota agua, que pouco a pouco forma pequenos<br />

ribeiros, que frequentemente se <strong>de</strong>spenham <strong>de</strong> gran<strong>de</strong> altura em<br />

vistosas cascatas, levando agua para os rios que correm nos valles, que<br />

cortam a serra.<br />

Durante parte do inverno os pontos elevados da serra são cobertos <strong>de</strong><br />

neve.<br />

#<br />

Os primeiros botânicos que procuraram conhecer a vegetação da serra<br />

foram Brotero, e o con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Hoffmansegg com o prof. Link.<br />

Da exploração feita pelo dr. Brotero não ha noticia especial. Apenas<br />

pelo que se lê na Flora lusitanica se sabe o resultado dos trabalhos feitos.<br />

Não é gran<strong>de</strong> o numero <strong>de</strong> plantas, que o dr. Brotero cita do Gerez,<br />

ainda que é <strong>de</strong> crer que outras, cuja area geographica é mais extensa,<br />

ahi fossem cornprehendidas em phrases um pouco geraes, tão frequentes<br />

na Flora e que apenas <strong>de</strong>signam as províncias.<br />

As plantas referidas ao Gerez, na Flora lusitanica e m Phytographia<br />

são em numero <strong>de</strong> oitenta, assim distrihuidas :<br />

Acotyledoneas 24<br />

Gymnospermicas 2 .<br />

Wonocotyledoneas 15<br />

Dicotyledoneas 39<br />

Os dous sábios allemães Hoffmansegg e Link permaneceram nas Caldas<br />

durante quatro semanas, e nesse tempo percorreram a serra em varias<br />

direcções e po<strong>de</strong>ram colligir bom numero <strong>de</strong> plantas, algumas das quaes<br />

são mencionadas na Fiore portugaise e d'outras <strong>de</strong>u noticia o prof. Link<br />

no Journal für die Botanik <strong>de</strong> Schrä<strong>de</strong>r.<br />

Consultando um manuscripto do dr. Neves e Mello, no qual se acham<br />

transcriptas relações <strong>de</strong> plantas colligidas pelos dois botânicos, pô<strong>de</strong>


158<br />

dizer-se que o numero total das espécies colhidas subiu a cento e trinta e<br />

seis, distribuídas do modo seguinte :<br />

Acotyledoneas 51<br />

Gymnospermicas 2<br />

Monocotyledoneas 21<br />

Dicotyledoneas 62<br />

Só mais tar<strong>de</strong> em 1828 o dr. João Pinto Rebello <strong>de</strong> Carvalho, obrigado<br />

a permanecer durante algum tempo no Gerez por motivos políticos e voltando<br />

para fazer uso das aguas em 1835 e 1836, se <strong>de</strong>dicou ao estudo da<br />

historia natural da serra do Gerez. Como medico, mereceu-lhe mais especial<br />

attenção o estudo das aguas thermaes, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> muito conhecidas pelas<br />

diversas applicações fherapeulieas, que d'elles se fazia. Na Noticia<br />

topographica e physica do Gerez e das suas aguas thermaes, publicada em<br />

1848, o dr. Rebello <strong>de</strong> Carvalho menciona duzentas e vinte oito espécies<br />

<strong>de</strong> plantas, que po<strong>de</strong>m assim ser distribuídas :<br />

Acotyledoneas 34<br />

Gymnospermicas 2<br />

Monocotyledoneas 46<br />

Dicotyledoneas 146<br />

Algumas das plantas enumeradas na publicação citada não vão indicadas<br />

no presente catalogo, por que nunca as encontrei.<br />

Outras explorações botânicas têm sido realisadas no Gerez. Citam-se<br />

trabalhos do barão <strong>de</strong> Castello <strong>de</strong> Paiva, dos quaes não pu<strong>de</strong> ter noticia<br />

certa, apesar das muitas diligencias que para a obter empreguei.<br />

O dr. Welwitsch visitou com certeza o Gerez e <strong>de</strong>ve ser valiosa a collecção<br />

<strong>de</strong> plantas por elle reunidas. Apenas tenho noticia d'algumas, que<br />

são mencionadas nas publicações do sr. con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Ficalho.<br />

Ultimamente, em 1882, colligiram plantas n'esta serra os srs. Hermenegildo<br />

Capello e Leonardo Torres e da viagem feita ha uma curiosa<br />

noticia, publicada no Boletim da Socieda<strong>de</strong> <strong>de</strong> Geographia <strong>de</strong> Lisboa.<br />

N'este verão o sr. Cor<strong>de</strong>r, levado pelo <strong>de</strong>sejo <strong>de</strong> conhecer as espécies<br />

<strong>de</strong> Narcissus, que viviam na serra, fez n'ella uma excursão em companhia<br />

do sr. A. Tait, muito distincto botânico amador, colhendo exemplares<br />

d'aquellas plantas, sendo uma muito interessante, segundo me affirmaram<br />

estes senhores.<br />

#<br />

# #<br />

O prof. Link <strong>de</strong>screvendo a serra diz o seguinte :<br />

«A certa distancia <strong>de</strong> Bouro começamos a subir os primeiros graus da


159<br />

serra do Gerez; apenas chegados ao cimo d'estes rochedos achamos um<br />

caminho muito agradável, que apesar dos precipícios que o cercam offerece<br />

<strong>de</strong>liciosa sombra <strong>de</strong> castanheiros e carvalhos.<br />

De todas as partes se notam vários regatos caindo em cataractas e<br />

espalhando-se por meio <strong>de</strong> assu<strong>de</strong>s sobre os diversos prados.<br />

Descobre-se do outro lado um valle profundo, cuja encosta rápida se<br />

transforma em geios bellamente cultivados. Atravez d'estes bastos arvoredos<br />

encontram-se casas <strong>de</strong>stacadas.<br />

Caminha-se (no valle das Caldas) á sombra <strong>de</strong> altos e folhados carvalhos;<br />

varias ribeiras sussurram em torno e <strong>de</strong>scobrem-se logo os rochedos nus e<br />

<strong>de</strong>stacados. A montanha toma um aspecto selvagem e majestoso.<br />

Das Caldas sobe-se á Portella do Homem por um carreiro commodo;<br />

uma bella matta <strong>de</strong> carvalhos se esten<strong>de</strong> até aos très quartos da altura, e<br />

acham-se aqui, assim como nos arredores da Portella, gran<strong>de</strong> copia <strong>de</strong><br />

Arandos (Vaccinium Myrtillus) <strong>de</strong>sconhecidos em Portugal, bem como<br />

outras muitas plantas raras também no paiz.<br />

Esta scena muda <strong>de</strong> repente no alto: os carvalhos <strong>de</strong>sapparecem e não<br />

se topam senão arvores do norte, que não ha nem nas planícies, nem nas<br />

outras montanhas do reino. . .<br />

As sumida<strong>de</strong>s das montanhas compõem-se <strong>de</strong> rochas amontoadas umas<br />

sobre as outras.»<br />

Esta curta <strong>de</strong>scripção <strong>de</strong> Link dá uma i<strong>de</strong>ia verda<strong>de</strong>ira do aspecto<br />

botânico do Gerez. Convém porém <strong>de</strong>scer a <strong>de</strong>scripções mais minuciosas.<br />

A região inferior da serra, nas proximida<strong>de</strong>s dos rios Cavado, Homem<br />

e Caldo até Villarinho das furnas e Caldas apresenta o mesmo aspecto e<br />

vegetação egual â que se encontra em todo o Minho. É frequentíssimo o<br />

carvalho (Quercus pedunculala), o castanheiro, a oliveira e nas margens<br />

dos campos e dos caminhos entre estas arvores não é rara a ceregeira,<br />

pela qual trepa a vi<strong>de</strong>ira. Dão estas arvores dispostas na orla das estradas<br />

effeitos admiráveis. Plantas mais exigentes são cultivadas com proveito,<br />

entre outras a laranjeira, que produz nas proximida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Bouro fructos<br />

<strong>de</strong> optima qualida<strong>de</strong>. D'esta encontram-se alguns exemplares nas Caldas.<br />

N'esta zona cultivam-se todos os cereaes, predominando o milho.<br />

O milho, o centeio e a vinha são cultivados ainda regularmente em<br />

S. João do Campo, a 600 m<br />

, e é muito natural que a maior altura po<strong>de</strong>ssem<br />

dar resultados.<br />

Saindo fora da zona cultivada, encontram-se os montes cobertos <strong>de</strong><br />

pequena vegetação, composta d'algumas urzes (Erica cinerea, E. umbellala)<br />

e <strong>de</strong> tojos (Ulex europaeus e U. nanus). A distancia das Caldas, antes <strong>de</strong><br />

chegar á ponte sobre o Caldo, encontram-se ainda grupos consi<strong>de</strong>ráveis<br />

<strong>de</strong> pinheiro bravo (Pinus Pinaster).


160<br />

A vegetação rasteira conserva-se em todos os logares on<strong>de</strong> o homem<br />

tem exercido a sua acção especial. Assim nas proximida<strong>de</strong>s das Caldas,<br />

d'aqui até S. João do Campo, nas proximida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Villarinho são raras as<br />

arvores.<br />

Nos pontos <strong>de</strong> roais difficil accesso, ou para fora dos quaes não é fácil<br />

transportar ma<strong>de</strong>iras, e especialmente quando ha humida<strong>de</strong> conveniente,<br />

a scena muda completamente, vendo-se os terrenos cobertos <strong>de</strong> vegetação<br />

arbórea vigorosa.<br />

Quem sobe das Caldas para Leonte e chega á Preguiça fica surprehendido<br />

com a formosa paizagem que <strong>de</strong>scobre. Des<strong>de</strong> o apertado leito do rio,<br />

que se não vê, mas só se ouve, até aos pontos mais elevados da montanha,<br />

que d'aquelle ponto po<strong>de</strong>m ser observados, a floresta cobre tudo com uma<br />

espessa folhagem. Superior effeito produz a vegetação da serra, quando é<br />

observada da ponte d'Albergaria. Vê-se ahi a serra cortada n'umas poucas<br />

<strong>de</strong> direcções por profundos valles e a encosta dos morros coberta <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>nsíssima floresta, <strong>de</strong>ixando apenas <strong>de</strong>scobrir no alto rochedos imponentes<br />

pela gran<strong>de</strong>za e pela forma. A paizagem é d'um effeito admirável juncto<br />

á Ponte feia. Uma extensa floresta <strong>de</strong> carvalhos, subindo a gran<strong>de</strong> altura,<br />

acompanha a margem do Homem, e é coroada por picos graníticos <strong>de</strong><br />

forma notabilissima.<br />

Referindo-se a esta paragem diz o prof. Link :<br />

«Nenhum viajante visitará sem gosto estes sitios aprasiveis que junctam<br />

á belleza dum clima quente a fresquidão que nos offerecem os do norte.<br />

Sobre as margens do Lima, a pouca distancia d'aqui, os soldados romanos<br />

recusaram-se a seguir o seu capitão, e com muito custo <strong>de</strong>ixaram este<br />

paiz encantador; elles <strong>de</strong>ram ao rio o nome <strong>de</strong> Lelhes (esquecimento).<br />

Rios Caldo, Homem, e Cavado merecem esta <strong>de</strong>signação. O encanto que<br />

elles <strong>de</strong>rramam sobre estes sitios faz esquecer as florestas da nossa pátria<br />

e ainda as <strong>de</strong> Inglaterra.»<br />

É juncto ao Homem, na base da parte mais arborisada do Gerez, que<br />

passa a estrada romana, da qual falia o prof. Link da seguinte jorma.i<br />

«Encontram-se aqui as ruinas d'uma ponte romana e bom numero <strong>de</strong><br />

pilares <strong>de</strong> pedra que noutras eras ornavam a gran<strong>de</strong> estrada construída<br />

pelos romanos. Estes vestígios da arte, encontrados n'estas regiões solitárias<br />

e selvagens, causam funda impressão : as aguas do rio, correndo torrencialmente,<br />

não têm podido, apesar dos séculos, <strong>de</strong>struir as obras edificadas<br />

por aquelle povo formidável.»<br />

A vegetação arbórea d'esta parte da serra até 900 m<br />

é formada principelo<br />

Quercus pedunculata, Acer Pseudo-Plalanus, Prunus Lusitanica, llex<br />

aquifolium e Arbutus unedo. Des<strong>de</strong> a Preguiça até Leonte, caminha-se<br />

sempre á sombra da floresta <strong>de</strong>nsa, formada por estas espécies. De Leonte<br />

á Ponte feia, nos logares em que a acção <strong>de</strong>struidora do homem se não


161<br />

fez sentir, queimando ou <strong>de</strong>scascando as arvores, as mesmas espécies, mas<br />

o Q. pedunculala em maior força, cobrem o terreno com egual vegetação.<br />

N'um dos curraes <strong>de</strong> Leonte ha alguns carvalhos com perto <strong>de</strong> 20 m<br />

<strong>de</strong><br />

altura e com a circumferencia <strong>de</strong> 4 m<br />

,38. Perto do curral d'Albergaria um<br />

carvalho tinha também 4 m<br />

,72 em circumferencia.<br />

A vegetação arbustiva d'esta parte da serra compõe-se essencialmente<br />

<strong>de</strong> diversas espécies <strong>de</strong> Erica, dominando a E. arbórea, do Cylisus albus,<br />

Sarolhamnus scoparius, S. eriocarpus, A<strong>de</strong>nocarpus intermedius, Rhamnus<br />

Franquia, e do Fraxinus anguslifolia. Foi n'esta região e perto das Caldas<br />

que o sr. Tait encontrou o Phila<strong>de</strong>lphus coronarius, que não julgo indígena.<br />

A Wodwardia radicam vive também n'esta região, não passando talvez<br />

para altitu<strong>de</strong> superior a 400 m<br />

.<br />

Subindo <strong>de</strong> Leonte em direcção ao Borrageiro nota-se a diminuição em<br />

numero e gran<strong>de</strong>za do Q. pedunculala, sendo substituído pouco a pouco<br />

pelo Q. Tozza, pouquíssimo frequente para baixo <strong>de</strong> Leonte. Encontram-se<br />

bons exemplares d'esté carvalho. Na Cabeça do Forno velho medi alguns,<br />

que tinham em circumferencia 3 m<br />

,2S.<br />

O Q. pedunculala vae até pouco acima <strong>de</strong> 1000 m<br />

e o Q. Tozza encontra-se<br />

a pouco mais <strong>de</strong> Í200 m<br />

.<br />

A partir d'esta altitu<strong>de</strong> a vegetação arbórea fica limitada aos córregos<br />

pelos quaes corre a agua e quasi reduzida á Betula pubescens, Taxus baccata,<br />

acompanhadas pela Erica arbórea e E. aragonensis. A vegetação<br />

rasteira é composta quasi exclusivamente da. E. cinerea, umbellata. Calluna<br />

vulgaris, Lilhospermum prostralum com flores d'uma lindíssima côr<br />

azul, e <strong>de</strong> algumas cistineas.<br />

Entre 1200 e 1300 m<br />

termina completamente a vegetação arbórea e<br />

d'ahi até ao alto do Borrageiro, encontra-se apenas as Ericas, o Amelanchier<br />

vulgaris, n'um ou n'outro sitio a Genista micrantha, o Juniperus nana e<br />

quasi no ponto mais elevado a Armeria Willkommii.<br />

Em resumo, a serra do Gerez apresenta très zonas, regularmente caraclerisados<br />

: a 1." em que dominam os Quercus pedunculala e Q. pubescens.<br />

N'esta zona estão os terrenos cultivados e muitos outros em que pelo<br />

menos a cultura do centeio seria fácil. Esta zona vai até pouco mais <strong>de</strong><br />

1200. É na parte superior d'esta zona que se encontra em abundância<br />

o Eryngium Duriaeanum.<br />

Na 2." zona domina já a vegetação rasteira, e as únicas arvores que<br />

se encontram são a Betula e o Taxus l<br />

, que não passam <strong>de</strong> 1300 m<br />

.<br />

1<br />

Acima do curral do Vidoal encontrei bétulas com 0 M<br />

,S2 em diâmetro e Taxus com<br />

0,40.. Tem uma e outra espécie pequena altura.<br />

, 11


162<br />

A 3. a<br />

é formada por pequenos arbustos rasteiros, dos quaes o mais<br />

consi<strong>de</strong>rável é o Juniperus.<br />

Passando a analyse mais especial da vegetação da serra em vista das<br />

espécies mencionadas no catalogo, vê-se que não é gran<strong>de</strong> o numero <strong>de</strong><br />

espécies. Mostra isso o quadro seguinte :<br />

Fungos 32<br />

Algas 9<br />

Lichenes 32<br />

Hepáticas 12<br />

Musgos . .. 57<br />

Fetos 17<br />

Gymnospermicas 2<br />

Monocotyledoneas 88<br />

Dicotyledoneas 238<br />

Examinando agora d'um modo mais particular vê-se que são mal representadas<br />

as diversas famílias. É o que mostra o quadro seguinte :<br />

Todas as outras famílias (42) têm, na maior parle, apenas um representante.<br />

Procurando conhecer a area geographica das planlas que vivem no


163<br />

Gerez, encontramos só duas espécies proprias da serra — o íris Boissieri<br />

e a Armeria Willkommi.<br />

Só oito, além d'estas duas espécies, sSo proprias <strong>de</strong> Portugal, e são o<br />

Narcissus refiexus, Allium lusitanicum, Salix atrocinerea, Verbascum Henriquesii,<br />

Scrophularia sublyrata, Veronica micranlha, Silène melandroi<strong>de</strong>s,<br />

Ranunculus bupleuroi<strong>de</strong>s.<br />

São proprias da peninsula ibérica quarenta e cinco espécies. São communs<br />

a toda a região mediterrânea outras quarenta e cinco espécies. O<br />

resto, isto é, duzentas e cincoenta e cinco espécies, ou quasi 74% são da<br />

larga distribuição geographica.<br />

Com relação a Portugal, fundando-me no que encontro especialmente<br />

no herbario da Universida<strong>de</strong>, posso indicar apenas trinta e oito espécies<br />

como proprias do norte do paiz ; cento e quatro estão distribuídas, pelo<br />

menos, até á parte media <strong>de</strong> Portugal. Todas as outras, ou duzentas e très<br />

espécies, que representam quasi 59% do total das espécies acham-se<br />

distribuídas senão em todo o paiz, pelo menos na maior parte.<br />

Não é fácil estabelecer comparações com a vegetação da serra da Estrella,<br />

porque falta para isso o conhecimento aproximado da vegetação d.a<br />

zona inferior. Alguns pontos <strong>de</strong> comparação porém é possível estabelecer,<br />

com relação ãs famílias e espécies mais importantes.<br />

Com relação ãs famílias apenas indicarei como muito salientes as differenças<br />

que mostra o quadro seguinte :<br />

A comparação da vegetação das duas serras portuguezas dá contrastes<br />

pronunciados. A serra da Estrella não é abundante em agua e é extremamente<br />

pobre <strong>de</strong> vegetaes arbóreos. Em parte nenhuma, mesmo perto<br />

das povoações, apparece o numero e vigor dos carvalhos do Gerez.<br />

Uma gran<strong>de</strong> parte da Estrella é coberta quasi só por uma cistacea —<br />

o Halimium occi<strong>de</strong>ntale—ao passo que no Gerez esta espécie tem uma<br />

importância relativa muito pequena, dominando mais as urses rasteiras.<br />

A cultura do centeio tem no Gerez limite bem inferior ao que se observa<br />

na Estrella. Creio porém que esta cultura po<strong>de</strong>ria fazer-se em altitu<strong>de</strong>s<br />

maiores.


164<br />

A differença com relação â vegetação arbórea po<strong>de</strong>rá talvez ter uma<br />

explicação na qualida<strong>de</strong> dos gados que pastam nas duas serras. Na Estrella<br />

pastam milhares <strong>de</strong> cabras, que nada poupam : no Gerez só se encontram<br />

manadas <strong>de</strong> vaccas, cuja acção <strong>de</strong>struidora está longe <strong>de</strong> se parecer com<br />

a d'aquelles animaes. Maior damno causa o homem, que, imprevi<strong>de</strong>nte,<br />

<strong>de</strong>stroe as florestas por mil modos, sendo o mais simples o fogo.<br />

Ao <strong>de</strong>scer paca Albergaria, ao lado esquerdo do caminho, este agente<br />

<strong>de</strong>struiu completamente as arvores e a vegetação arbustiva n'uma extensão<br />

consi<strong>de</strong>rável <strong>de</strong> terreno, que agora está completamente nua.<br />

Com relação aos limites <strong>de</strong> vegetação das espécies mais importantes<br />

observam-se differences consi<strong>de</strong>ráveis como se vé do seguinte quadro ;


165<br />

Oatalogo das plantas qxie vivem na serra do Gerez<br />

TJredinei<br />

1. Uromyces Behenis (D. C.)<br />

2. Puccinia flosculosorum (Alb. et Schw.)<br />

3. Phragmidium violaceum (Schultz.)<br />

4. Gymnosporangium juniperinum (L.)<br />

5. Cronartium asclepia<strong>de</strong>um (Willd.)<br />

6. Sphaerella Clymenia Sacc.<br />

7. Phyllachora Graminis (Pers.)<br />

8. P. betulina (Fr.)<br />

9. Stegia Ilicis (Chev.)<br />

10. Cercospora Moleriana Winter.<br />

Sphaeriei<br />

Dothi<strong>de</strong>aoei<br />

Phaci<strong>de</strong>acei<br />

Dematiei<br />

ι Vid. Boi. da Soe. Brot. III, pag. 51 e seg.


11. C. Periclymeni Winter.<br />

12. Ramularia Primulae Thum.<br />

13. R. pratensis Sacc.<br />

14. R. variabilis Fuckel.<br />

15. Ovularia obliqua (Cooke.)<br />

16. Gleosporium nobile Sacc.<br />

166<br />

Hymenulacei<br />

Phyllostictei<br />

17. Ascochyta Molleriana Winter. 1<br />

18. Phyllosticta Aquilegiae Roumeg. et Pat.<br />

19. P. he<strong>de</strong>ricola Dur. et Mtg.<br />

20. P. infuscata Winter.<br />

21. P. ruscicola Dur. et Mont.<br />

22. P. Rhamni Westd.<br />

23. Septoria Aceris Berk, et Br.<br />

24. S. Epilobii Westd.<br />

25. S. Eupatorii Desmaz.<br />

26. S. He<strong>de</strong>rae Desm.<br />

27. S. quercina Desmaz.<br />

28. S. Rubi Westd.<br />

29. S. salicicola (Fries.)<br />

30. S. Vincetoxici (Schub.)<br />

31. S. botulina Passerini.<br />

32. S. pyricola Desm.<br />

ê 33. Gomphonema gracile Ehr.<br />

Perto das Caldas (J. H.)<br />

1<br />

Algac<br />

Diatomaceae 4<br />

Determinadas pelo dr. II. van Heurck.<br />

Raphi<strong>de</strong>ae


1^34. Achnantes lanceolata Breb.<br />

Perto das Caldas (J. H.)<br />

1 35. Eunotia pectinalis Rabenh.<br />

forma curta.<br />

Perto das Caldas (J. H.)<br />

l 36. Odontidium hiemale Heib.<br />

var. mesodon.<br />

Perto das Caldas (J. H.)<br />

( 37. Nitzschia communis Rabenh.<br />

167<br />

Pseudo-Raphi<strong>de</strong>ae<br />

Oscillarieae Kg.<br />

^38. Symphyothrix thermalis Kg.<br />

Na agua, á temperatura <strong>de</strong> 44° (Welw, J. H., Moll.)<br />

TJlotricheae Kg.<br />

39. Ulothrix subtilis Kg.<br />

Leonte (Moll.)<br />

J 40. U. inaequalis Kg. v. incrustata.<br />

Rio Caldo, p. Caldas do Gerez (J. H.)<br />

Characeae Rich.<br />

41. Nitella ornithopoda A. Br. forma brachyphylla.<br />

Ao N. do Borrageiro (Moll.)<br />

Lichenes<br />

Fam. Collemacei<br />

Lichinei<br />

42. Ephebe pubescens. Fr.<br />

Sobre as pedras húmidas a 1200 m<br />

(J. H.)<br />

Determinação duvidosa, <strong>de</strong>vida á imperfeição dos exemplares.


43. Collema aggregatum Nyl.<br />

Nos carvalhos (J. H.)<br />

168<br />

Gollemei<br />

Sphaerophorei<br />

44. Sphaerophoron compressum Ach.—Brot. II, p. 461—72.<br />

Gerez (Brot.)<br />

Fam. Lichenacei<br />

Cladoniei<br />

•45. Cladonia pyxidata Fr. f. costata Flk —Brot. II, p. 458—65.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

46. C. cariosa Flk.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

47. C. fimbriata Hoffm.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

f. subcornuta Nyl. —Brot. II, p. 460—68.<br />

Gerez (Brot, e C. Monteiro).<br />

48. C. furcata Hoffm.—Brot. II, p. 460—69.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

49. C. pungens Flk.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

50. C. squamosa Hoffm.<br />

51. C. bacillaris Nyl.<br />

52. Cladina rangiferina Nyl. —Brot. II, p. 460—70.<br />

53. C. sylvatica Nyl.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

Stereocaulei<br />

54. Stereocaulon con<strong>de</strong>nsatum Ach.—Brot. II, p. 461—71.<br />

OBS. Refiro a esta espécie o St. paschale, citado por Brotero, peia razão <strong>de</strong><br />

encontrar na serra esta espécie, mas unicamente aquella, que não é rara.


169<br />

TJsneei<br />

55. Usnea florida Hoffm. — Brot. II, p. 462—78.<br />

56. U. ceratina Ach.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

Ramalinei<br />

57. Evernia Prunastri Ach.<br />

Gerez (G. Monteiro e J. H.)<br />

58. Cetraria aculeata Fr.<br />

Oetrariei<br />

Peltigerei<br />

59. Peltigera canina Hoffm. —Brot. II, p. 452—51.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

60. Parmelia caperata Ach. —Brot. II, p. 448—42.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

61. P. cetrarioi<strong>de</strong>s Delise.<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

62. P. saxatilis Ach. β. omphalo<strong>de</strong>s.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (P. Couceiro).<br />

63. Ricasolia herbácea (Huds).<br />

Gerez (C. Monteiro.)<br />

Parmeliei<br />

64. 'Stictina sylvatica Nyl. —Brot. II, p. 451—48.<br />

Gerez (Brot., J. H., C. Monteiro).<br />

65. Lobaria pulmonacea Nyl. — Brot. II, p. 450—47.<br />

Gerez (C. Monteiro.)


170<br />

Gyrophorei<br />

66. Umbilicaria pustulata lloffm. — Brot. II, p. 455—-62.<br />

67. U. spodochroa Hoffm.<br />

Lecanorei<br />

68. Pannaria muscorum Nyl.<br />

69. Coccocarpia plúmbea Nyl.<br />

70. Lecanora tartarea Ach. f. crassissima Nyl.<br />

71. Pertusaria communis DC.<br />

GrapM<strong>de</strong>i<br />

72. Graphis scripta Ach. — Brot. II, p. 439—5.<br />

Gerez (Welwistsch.)<br />

Hepaticae<br />

Jungermaniaceae Dmrt.<br />

73. Frullania Tamarisci Dmrt.—Brot. II, p. 424—10.<br />

Gerez (J. H.; Newt.)<br />

74. Radula complanata Dmrt. — Brot. II, p. 424—9.<br />

Gerez (J. Newt.)<br />

75. Scapania subalpina Dmrt.<br />

76. Sc. nemorosa Dmrt. — Brot. II, p. 424—7.<br />

Gerez (J. Newt.)<br />

77. Diplophyllum albicans Dmrt.<br />

78. Aplozia crenulata Dmrt.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (dr. Couceiro).<br />

79. Tricholea tomentella Dmrt.<br />

Gerez (Link ; Welw ; J. II.)<br />

80. Metzgeria furcata Dmrt. — Brot. II, p. 425 — 13.<br />

81. Aneura pinguis Dmrt. — Brot. II, p. 425—14.


171<br />

Marchantiaceae Dmrt.<br />

82. Marchanda polymorpha L.— Brot. II, p. 426—1.<br />

83. Anthoceros laevis L. —Brot. II, p. 430—1.<br />

jVtxxsci<br />

Weisiaceae<br />

84. Cynodontium gracilescens Sch.<br />

85. Dicranoweisia ßruntoni Sch.<br />

86. Dicranum scoparium Hedw. — Brot. II, p. 405—3.<br />

Gerez (Welw.; J. H.)<br />

Fissi<strong>de</strong>ntaceae<br />

87. Fissi<strong>de</strong>ns serrulatus Brid.<br />

88. F. dicipiens De Not.<br />

89. F. Welwitschii Sch.<br />

Gerez (Welwitsch, 1848); <strong>de</strong>scendo <strong>de</strong> Leonte para Albergaria<br />

(J. H.)<br />

Ceratodontaoeae<br />

90. Ceratodon purpureus Brid.—Brot. II, p. 405—2.<br />

Grimmiaceae<br />

91. Grimmia Schultzii Brid.<br />

Gerez (Welwit.)<br />

92. G. funalis Br. et Sch.<br />

93. Racomitrium aciculare Brid.<br />

94. B. heterostichum Brid. — Brot. Il, p. 409—6.<br />

Gerez (Brot.)


172<br />

95. R. canescens Brid. — Brot. II, p. 409—4.<br />

Gerez (Brot.; Link.)<br />

96. R. lanuginosum Brid. —Brot. II, p. 409—5.<br />

Gerez (Brot.; Link.) ^<br />

97. Hedwigia ciliata Ehrh. — Brot. II, p. 410—11.<br />

Gerez (Link; Brot.; J. H.)<br />

98. Ulota crispa Brid. —Brot. II, p. 411­14.<br />

99. U. Hutchinsiae Sch.<br />

100. Orthotricum liocarpum Br. et Sch.<br />

Physcomitrieae<br />

101. Entosthodon Templetoni Schwaegr.<br />

102. Funaria hygrometica Hedw.— Brot. II, p. 405—<br />

Bryeae<br />

103. Webera elongata Schwaegr.<br />

104. Bryum alpinum L. var. méridionale.<br />

105. B. atropurpureum W. et M.<br />

106. Mnium punctatum Hedw. — Brot, II, p. 407—1<br />

107. M. undulatum Hedw. — Brot. II, p. 407—10.<br />

Aulocomnieae<br />

108. Aulocomnium androgynum Schwaegr.<br />

Bartramieae<br />

109. Bartramia pomiformis Hedw. — Brot. II, p. 408<br />

110. Philonotis fontana Brid. —Brot. II, p. 406—6.<br />

Gerez (Link, J. H.)<br />

Polytricheae<br />

111. Pogonatum aloi<strong>de</strong>s P. Beauv. —Brot. II, p. 404­<br />

112. P. alpinum Röhl. —Brot. II, p. 404­4.<br />

ν (Link).


173<br />

113. Polytrichum piliferum Schreb. — Brot. IF, p. 404—3.<br />

114. P. juniperinum Hadw.— Brot. II, p. 403—2.<br />

115. P. commune L. — Brot. II, p. 403 — 1.<br />

B u x b a t i m i e a e<br />

116. Diphyscium foliosum Mohr. — Brot. II, p. 419—1.<br />

Gerez (Link ; J. Η )<br />

Fontinaleae<br />

117 Fontinalis Duriaei Sch. —Brot. II, p. 417—2 (?)<br />

Gerez (Link, Brot.; J. H.)<br />

Neckereae<br />

118. Neckera crispa Hedw. — Brot. II, p. 403—3.<br />

Gerez (Link).<br />

Leucodonteae<br />

119. Leucodon sciuroi<strong>de</strong>s Schwaegr.<br />

120. Pterogonium gracile Swartz — Brot. II, p. 414—4.<br />

121. Antitrichia curtipendula Brid. — Brot. II, p. 415—5.<br />

Gerez (Link; J. H.)<br />

Hookerieae<br />

122. Pterygophyllum lucens Brid. — Brot. II, p. 415—8.<br />

Gerez (Link ; J. H.)<br />

Thui<strong>de</strong>ae<br />

123. Thuidium tamariscinum Br. et Sch. —Brot. II, p. 415—10.<br />

Gerez (Welw).


174<br />

Pterigynandrae<br />

124. Camptothecium nitens Sch.— Brot. II, p. 416—19.<br />

(Brot.)<br />

Bracüytheceae<br />

125. Brachythecium rivulare Br. et Sch.<br />

126. B. rutabulum Br. et Sch.<br />

127. Eurhynchium myosuroi<strong>de</strong>s Sch.<br />

128. Rhynchostegium rusciforroe Br. et Sch. var. proliferum.<br />

129. Thamnium alopecorum Sch.<br />

Hypneae<br />

130. Amblystegium rivulare Br. et Sch.<br />

131. A. riparium Br. et Sch. — Brot. II, p. 416—18.<br />

Gerez (Brot.; J. H.)<br />

132. Hypnum cupressiforme L. — Brot. II, p. 416—14.<br />

133. H. cuspidatum L. var. gracilescens.<br />

134. H. purum L. — Brot. II, p. 416—17.<br />

Gerez (Brot.; Link; J. H.)<br />

135. H. lusitanicum Sch.<br />

136. H. splen<strong>de</strong>ns Sch.<br />

137. H. loreum Sch.<br />

Gerez (Welw).<br />

138. Andreae petrophylla Ehr.<br />

Gerez (Link; J. H.)<br />

139. A. rupestris Sch.<br />

Gerez (Welw.)<br />

140. Sphagnum acutifolius Ehrh.<br />

Andreae<br />

Sphagnaceae


178<br />

Polypodiaceae Endi.<br />

141. Gymnogramma Ieptophylla Desv. — Brot. II, p. 398—6. '<br />

Caldas do Gerez (J. H.)<br />

Port. — Portugal quasi todo.<br />

Area geogr. — Das Canárias até á França austral ; <strong>de</strong> Portugal<br />

até Creta.<br />

142. Polypodium vulgare L. a. genuinum Wk. — Brot. II, p. 397—1.<br />

β. serratum W.<br />

α) até Leonte (J. H.); « e β) Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias até á Laponia; em todas as regiões<br />

<strong>de</strong> oriente a occi<strong>de</strong>nte.<br />

143. Pteris aquilina L. —Brot. II, p. 396—1.<br />

Leonte, Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Moller e Dr. Couceiro).<br />

Port. — Frequente em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias a Laponia; d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />

143. Blechnum Spicant Rth. —Brot. II, p. 400—2.<br />

Caldas do Gerez (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port.—Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal ás ilhas<br />

Aleutiannas.<br />

144. Scolopendrium officinale Sm. —Brot. II, p. 398—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />

Port.—Em quasi todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Shetland ; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />

do Ourai.<br />

148. Asplénium Trichomanes L.—Brot. II, p. 399—4.<br />

Caldas do Gerez (J. H.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Islândia ; da America á Siberia<br />

do Baikal.<br />

146. A. Petrarchae DC.<br />

Gerez (J. TL)<br />

Port.—Algarve, Serra <strong>de</strong> Monchique (W. Tait.)<br />

Area geogr. — Península ibérica ; França e Secilia.<br />

147. A. lanceolatum Fíuds.


176<br />

Caldas do Gerez, Penedo (J. EL); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Frequente nas províncias do norte.<br />

Area geogr. — Dos Açores a Inglaterra; da Inglaterra á Grécia.<br />

148. A. Adianthum nigrum L. — Brot. II, p. 399—6.<br />

Caldas do Gerez (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />

Port.—Frequente em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira até á Noruega ; da Ma<strong>de</strong>ira até a<br />

Siberia do Ourai.<br />

149. A. Filix foemina Brnhd. — Brot. II, p. 397—3.<br />

Gerez (Link 1<br />

); Caldas do Gerez (M. Fer.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />

(Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />

Port. — Frequente em todo o Portugal.<br />

Area geogr.—Das Canárias ás ilhas Lofio <strong>de</strong>n ; da America<br />

até ás ilhas Aleutiannas.<br />

150. Cystopteris fragilis Brnhd. —Brot. II, p. 397—4.<br />

Gerez (Link); Caldas do Gerez (J. EL); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />

(Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />

Port. — Frequente no norte e centro <strong>de</strong> Portugal.<br />

Area geogr. — Da Algeria ao Cabo do Norte ; d'occi<strong>de</strong>nte a<br />

oriente.<br />

151. Polyslichum Filix-mas Rth. — Brot. II, p. 397—2.<br />

Caldas do Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Frequente no norte <strong>de</strong> Portugal, raro no centro.<br />

Area geogr. — Da Algeria â Laponia ; da Terra nova á Siberia.<br />

152. P. spinulosum DC.<br />

Caldas do Gerez (J. H.)<br />

Port. — De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Itália á Laponia; da Terra nova até ás ilhas<br />

Aleutiannas.<br />

153. Aspidium aculeatum Koch. — Brot. II, p. 398—5.<br />

Caldas do Gerez (J. IL); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. B. <strong>de</strong> Mello).<br />

Portugal quasi todo.<br />

Area geogr.— Da Algeria até á Inglaterra; da Irlanda até á<br />

Georgia.<br />

154. Woodwardia radicans Cav.<br />

Caldas do Gerez (J. H.)<br />

Port. — Gerez e Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias a Santan<strong>de</strong>r; da California ao<br />

Nepol<br />

OBSERV. Julgo po<strong>de</strong>r "referir a esta espécie a Pteris dubia, que no mannscripto<br />

do dr. Neves é assim caracterisada por Link : — Frons 4-5 pedalis bipinnatiflda,


pinnis pinnatifidis, pinnulis lanceolatis, acutis sorratis. In Juresso loeis umbrosis<br />

humidis. Fructieatio non vidimus.<br />

155. Davallia cana<strong>de</strong>nsis Sw.— Brot. II, p. 395—i.<br />

Covas, nos carvalhos (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. B. <strong>de</strong><br />

Mello).<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Corunha.<br />

Osmundaoeae Endi.<br />

156. Osmunda regalis L. — Brot. II, p. 401—1.<br />

Caldas, Torgo (J. H. e Moll.)<br />

Port. — Frequente em todo o reino.<br />

Area geogr. — Da Algeria até á Suécia; <strong>de</strong> Portugal até á<br />

Georgia.<br />

Gymnospermae<br />

Coniferae Endi.<br />

157. Juniperus nana W.—Brot. I, p. 126—1.<br />

Borrageiro, Vidoal (Brot.; J. IL; Moll.)<br />

Port. — Serra da Estrella, Gerez.<br />

Area geogr. — Da Algeria a Laponia ; da Terra nova ás ilhas<br />

Aleutiannas.<br />

Taxineae Endi.<br />

158. Taxus baccata L. —Brot. II, p. 287—1.<br />

Vidoal, Preza (Brot.; J. H.; Moll.)<br />

Port. — Serra da Estrella, Gerez.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Russia media.<br />

12


178<br />

Angiospermae<br />

Monocotyledoneae<br />

Gramineae Juss.<br />

159. Anthoxanthum odoratum L.— Brot. I, p. 32—1.<br />

α genuinum.<br />

β majus (A. amarum Brot.)<br />

α) Manga da Macieira, Torgo, Agua do Galo, Caldas, Marojal,<br />

Penedo,<br />

β) Penedo.<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias ao Cabo Norte; da Grenlandia<br />

á Dahuria.<br />

160. A. aristatum Boiss.<br />

Penedo (J. Η.)<br />

Port. — Do Gerez a Monchique.<br />

Area geogr. — Da Algeria á França merid. ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Sar<strong>de</strong>nha.<br />

161. Setaria glauca L. <strong>de</strong> Beauv. —Brot. I, p. 81—3.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port.—Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Da Africa á Livonia; da Ma<strong>de</strong>ira á Russia media.<br />

162. Echinochloa crus­galli L.—Brot. I, p. 82—5.<br />

Port.—De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Finlândia; da America á Siberia<br />

oriental.<br />

163. Agrostis Juressi Link.<br />

Gerez, nos campos <strong>de</strong> Villar da Veiga (Link).<br />

Port. — Foja e Gerez.<br />

Area geogr.—Peninsula ibérica.<br />

164. Agrostis alba Schrd. — Brot. I, p. 75—8.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Leonte (Moll.)<br />

Port. — Serra da Estrella, Coimbra, Porto.<br />

Area geogr. — Da Europa â Asia boreal.<br />

165. A. canina L. var. humilis Wk.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr.— Da região mediterrânea até á Islândia; da Islândia<br />

até ao Baikal.


179<br />

166. A. Castellana Bss. e Reut. — Brot. I, p. 74—7.<br />

var. mutica Hackel.<br />

Marojal (Moll.); Caldas, var. (Moll.)<br />

Port. — Bragança a Portimão.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Açores.<br />

167. A. setacea Curt. — Brot. I, p. 74—6.<br />

Des<strong>de</strong> as Caldas ao Borrageiro (Moll.); Penedo (J. Η.)<br />

Port.­—­De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — De Portugal á Inglaterra ; da Irlanda á Baviera.<br />

168. A. truncatula Pari. —Brot. I, p. 75—9.<br />

Agua <strong>de</strong> Galo, Lage, Leonte, Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

169. Macrochloa arenaria Kunth. — Brot. I, p. 86—3.<br />

Curral do Junco (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Faro.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

170. Periballia involucrata Janka — Brot. I, p. 90—2.<br />

Gerez (Brotero sec. Link).<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

171· Aira caryophyllea L. —Brot., p. 93—10.<br />

Caldas (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez ao Algarve.<br />

Area geogr. — Da Africa boreal á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal ao<br />

Tauro.<br />

172. Aira lendigera Lag. — Brot. I, p. 73—2.<br />

Caldas (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — De Coimbra á França merid.; <strong>de</strong> Portugal ao<br />

Peleponeso.<br />

173. Descbampsia ílexuosa Griseb. — Brot. I, p. 9—6.<br />

Borrageiro (Brot.; Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr.— Da Peninsula ibérica ao Cabo Norte; da America<br />

ao Ourai.<br />

174. D. stricta Hkl.—Brot. I, p. 93—7.<br />

Gerez (Brot.)<br />

Port.— Gerez a Cintra.<br />

Area geogr.—Portugal.<br />

175. Avena sulcata Gay — Brot. I, p. 110—10.<br />

Torgo, Curral da Fonte, Borrageiro (Moll.)


180<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França occid.<br />

176. Arrhenatherum Thorei Desm. — Brot. I, p. 109—8.<br />

Penedo (J. Henriq.); Gerez, Agua do Galo, Leonte, Borrageiro<br />

(Moll.)<br />

Port.—Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França occid.<br />

177. Holcus lanatus L. — Brot. I, p. 97—1.<br />

Caldas (Moll, e Fer.)<br />

Port. — Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Suécia ; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

178. Poa annua L. —Brot. I, p. 104—8.<br />

Gerez (Moll, e Fer.)<br />

Port. — Portugal todo.<br />

Area geogr. — Des<strong>de</strong> a Abyssinia até á Laponia ; d'occi<strong>de</strong>nte<br />

a oriente.<br />

179. P. compressa L.<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Islândia ; do Canadá ao Kamtschatka.<br />

180. P. trivialis L. — Brot. I, p. 103­­6.<br />

Penedo (J. H.); Caldas, Albergaria (Moll.)<br />

Port.—De Bragança ao Alemtejo (Villa Fernando).<br />

Area geogr. — Das Canárias á Laponia; <strong>de</strong> Portugal á Dahuria.<br />

181. Briza maxima L. — Brot. I, p. 101 — 1.<br />

Caldas (Moll.)<br />

Port, -r- Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á França; da Ma<strong>de</strong>ira ao Oriente.<br />

182. Β. minor L. —Brot. I, p. 102—2.<br />

Caldas (Moll.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias até á Inglaterra ; da Ma<strong>de</strong>ira até<br />

á Georgia.<br />

183. Dactylis glomerata L. — Brot. I, p. 99—1.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Laponia ; das Canárias ao<br />

Altai.<br />

184. D. hispânica Rth.<br />

f. longéciliata Hackel.<br />

Caldas ; (f.) Agua do Galo (Moll.)


181<br />

Port.—De Bragança á Arrábida.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica, França merid. e Italia.<br />

185. Molinea coerulea Mnch. forma arundinacea Hackel — Brot. I,<br />

p. 94—3.<br />

Gerez (Brot.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Do Gerez e Serra da Estrella ao Bussaco.<br />

Area geogr. — Do meio dia da peninsula ibérica até ás ilhas<br />

Loffo<strong>de</strong>n ; <strong>de</strong> Portugal até ao Baikal.<br />

186. Danthonia <strong>de</strong>cumbens DC. — Brot. 1, p. 102—1.<br />

β. breviglumis Hackel.<br />

Penedo (J. Henriq.); β. Cabril, Marojal (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Arabida.<br />

Area geogr. — De Portugal á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Turquia.<br />

187. Vulpia Myuros Gmel.—Brot. I, p. 114—2.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Bélgica; <strong>de</strong> Portugal até Talusch.<br />

188. V. sciuroi<strong>de</strong>s Gmel. —Brot. I, p. 115—3.<br />

Caldas, Leonte, Albergaria (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia até á Inglaterra ; da Irlanda á<br />

Grécia.<br />

189. Festuca elegans Boiss.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Da serra <strong>de</strong> Montesinho á da Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

190. F. ovina L.<br />

var. duriuscula Koch. f. muticá.<br />

Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Gerez e Marão.<br />

Area geogr, — Da Algeria até á Siberia árctica; d'orienté a<br />

occi<strong>de</strong>nte.<br />

191. F. rubra L. «. genuína.<br />

Leonte (Moll. e Fer.)<br />

Port.—Régua; serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Do meio dia da Italia e da península ibérica até<br />

á Siberia ; d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />

192. F. spadicea L.<br />

var. Durandii Hack.<br />

Gerez (J. H.; M. Fer.); Curral <strong>de</strong> Junco ; (var.) Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Da serra <strong>de</strong> Rebordãos á serra d'Arrábida.


182<br />

Area geogr. — Do meio dia da peninsula ibérica á Suissa ; <strong>de</strong><br />

Portugal á Transylvania.<br />

193. Serrafalcus mollis Pari. —Brot. I, p. 111—2.<br />

Gerez (M. Fer); Caldas, Albergaria (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira á Finlândia; da Ma<strong>de</strong>ira ao Ural.<br />

194. Hor<strong>de</strong>um murinum L. — Brot. I, p. 85—3.<br />

Albergaria (Moll.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á ilha d'Osilia ; da Ma<strong>de</strong>ira á<br />

Georgia.<br />

195. Β. silvaticum R. et Sch. —Brot. I, p. 121—9.<br />

Torgo, Leonte (Moll.)<br />

Port.—De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Noruega ; das Canárias á Georgia.<br />

196. Lolium perenne L. — Brot. I, p. 122—1.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Portugal todo.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Laponia; da Ma<strong>de</strong>ira a Georgia.<br />

197. Nardus stricta L. — Brot. I, p. 59—1.<br />

Gerez, sitios elevados (Brot., Link, M. Fer.)<br />

Port. — Bragança, Serra da Estrella e Marão.<br />

Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Hespanha até ao Cabo Norte ;<br />

<strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

Cyperaceae Juss.<br />

198. Carex muricata L.—Brot. I, p. 63—7.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — De Montesinho a Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias ã Islândia ; da America á Siberia<br />

altaica.<br />

199. C. echinata Murr. — Brot. I, p. 62—6.<br />

Caldas do Gerez, no rio (J. II.)<br />

Port..— Gerez á Estrella.<br />

Area geogr. — De Portugal á Scandinavia.<br />

200. C. acuta Fr.<br />

Gerez (J. II.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da Grécia e Hespanha á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal<br />

ás ilhas Aleutiannas.


183<br />

201. C panicea L. — Brot. I, p. 64—12.<br />

Gerez (Brot., J. H.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Italia á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal<br />

ao Kamtschatka.<br />

202. C. pilulifera L.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port. — Gerez a S. Pedro da Cova.<br />

Area geog. — Das Astúrias â Islândia ; <strong>de</strong> Portugal ao Kamtschatka.<br />

203. C. distans L. —Brot. I, p. 65—15.<br />

Gerez (M. Fer.); Curral da Fonte, Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Grândola.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Cáucaso.<br />

204. C. binervis Sm.<br />

Gerez (M. Fer.); Ponte feia (Moll.)<br />

Port. — Gerez a Foja.<br />

Area geogr. —• Da peninsula ibérica á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Bélgica.<br />

205. C. laevigata Sm.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port. — Do Gerez a Villa nova <strong>de</strong> mil fontes.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Russia media.<br />

206. Eriophorum angustifolium Roth.<br />

Gerez, nos logares elevados (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr.—Do meio .dia da Italia á Laponia; d'occi<strong>de</strong>nte a<br />

oriente.<br />

Iri<strong>de</strong>ae Juss.<br />

207. Gladiodus Reuteri Rss.<br />

Ponte feia, Carvalha bonita, Agua d'a<strong>de</strong>ga, Torgo (Moll.)<br />

Port.—Do Gerez a Setúbal.<br />

Area geogr. — Península ibérica.<br />

208. I. (Xiphion) Boissieri n. sp.<br />

I. radice bulbosa, foliis inferioribus canaliculatis setaceo-filiformibus<br />

scapum uniflorum fere aequantibus, spathis amplis concavis<br />

striatis margine membranaceis, perigonii violaceo-purpurei<br />

tubo limbum fere aequante, laciniis exterioribus intus vita lutea<br />

barbata notatis.


184<br />

Bulbus magnitudine nucis parvae vaginis numerosis membranaceis<br />

rufescentibus tectus. Caulis 0 m<br />

,20 ad 0 m<br />

,35 altus foliosus<br />

teres. Folia glabra palli<strong>de</strong> virentia striata, caulem basi arcte<br />

vaginantia. Inferiora (2) ad basin parum dilatata, <strong>de</strong>in filiformia<br />

canaliculata, conduplicala, caulem saepe aequantia vel superantia<br />

: caulina (3) sensim <strong>de</strong>crescentia dilatata acutissima. Folia<br />

superiora (2) ad spathas concavas oblongo­lanceolatas acutissimas<br />

longitudinaliter plicato­striatas membrana angusta alba<br />

integerrima marginatas virescenti­albidas.<br />

m m<br />

Fios tubo (25<br />

m m<br />

ad 30<br />

lg.) anguloso perigonio fere aequi­<br />

longo stipitatus. Perigonii segmenta subaequalia, exteriora arcuato­patula<br />

basi attenuata, supra medium paululum angustata,<br />

ápice reflexa spathulato­rotundata, intense purpureo­violascentia<br />

et tenuissime striata, intus vita lutea barbata ad apicem usque<br />

non producta notata. Segmenta interiora erecta obovata breviter<br />

bi<strong>de</strong>ntata margine crenulata omnino purpureo­violacea. Stigmata<br />

profun<strong>de</strong> biloba, lobis subincurvis lanceolatis acutiusculis crenulatis,<br />

purpurea, dorso purpureo­violaceo carinata. Antherae filamentis<br />

'3 longiores. Capsula intra spatham stipitata, liniaris,<br />

m m<br />

acute trigona, 27<br />

minutim papulosa.<br />

m m<br />

ad 3S<br />

m m<br />

longa. Semina (2<br />

lg.) nigricantia<br />

Estrada romana (J. II.); Barrozão (Moll.); Ponte feia (M. Fer.).<br />

Junho e julho.<br />

Port.—Gerez (600 m<br />

a 900 m<br />

).<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

Esta espécie é tão semelhante ao I. filifolia Bss, que a <strong>de</strong>scripção d'esta espécie<br />

dada pelo sábio botânico na Voyage en Espagne, pô<strong>de</strong> com pequenas modificações<br />

ser­lhe applicada. Por isso a transcrevi, modiiicando­a convenientemente para fazer<br />

salientes os caracteres differenciaes. ·<br />

Dedico esta espécie ao sr. Ε. Boissier, notável botânico, cujos trabalhos sobre a<br />

flora hespanhola e outros <strong>de</strong> primeira or<strong>de</strong>m são <strong>de</strong> todos conhecidos.<br />

209. Trichonema Bulbocodium Ker. — Brot. I, p. 49—1.<br />

Caldas do Gerez (S. dos Anjos).<br />

Port.—De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cascaes.<br />

Area geogr. —De Africa boreal á França ; <strong>de</strong> Portugal á Grécia.<br />

210. Crocus nudiflorus Sm. — Brot. I, p. 49—1 (pro parte).<br />

Cabril (S. dos Anjos); Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Coimbra.<br />

Area geogr. — Hespanha, Pyreneos francezes e Inglaterra.<br />

211. C. serotinus Salisb. — Brot. I, p. 49—1 (pro parte).<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Da Povoa <strong>de</strong> Lanhoso a Cintra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.


185<br />

Amarilli<strong>de</strong>ae R. Br.<br />

212. Narcissus nivalis Graells.<br />

Des<strong>de</strong> as Caldas até ao Borrageiro (A. Tait.)<br />

Port. — Rebordãos, serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Hespanha e Portugal.<br />

213. N. reflexus Brot. —Brot. I, p. 550—5.<br />

Caldas (Brot., A. Tait.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Cone.)<br />

Port. — No Norte <strong>de</strong> Portugal até Amarante.<br />

Area geogr. — Portugal (?)<br />

214·. N. odorus L.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Area geogr. — De Portugal á França meridional.<br />

215. Ν. pseudo­Narcissus L. — Brot. I, p. 549—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Cabeceiras <strong>de</strong> Basto á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Noroega; <strong>de</strong> Portugal ao Cáucaso.<br />

216. N. minor L. —Brot. I, p. 549—3.<br />

Gerez, logares altos (Brot.)<br />

Port. — Serra da Estrella, Porto.<br />

Area geogr.—­Peninsula ibérica e Pyreneos occid. (?)<br />

217. N. Tazetta L. — Brot. I, p. 551—7.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Povoa <strong>de</strong> Lanhoso.<br />

Area geogr. — De Portugal a Creta.<br />

Orcbi<strong>de</strong>ae Juss.<br />

218. Orchis maculata L. — Brot. I, p. 21—10.<br />

Borrageiro, Ponte feia, Curral da Fonte, Caldas, Manga <strong>de</strong><br />

Maceira, Agua d'a<strong>de</strong>ga, margem do Homem (Brot., Link,<br />

J. Henriq., Moll., A. Tait., D. M. Henriq., Fer.)<br />

Port. — Bragança á Louzã.<br />

Area geogr. — Da Secilia á Islândia ; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />

oriental.<br />

219. O. máscula L. — Brot, I, p. 20—5.<br />

Barrozão (A. Tait, e J. Henriq.)<br />

Port. — De Bragança á serra d'Arrabida.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Islândia ; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.


186<br />

220. O. longicornu Poir.<br />

Portugal (Link); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Povoa <strong>de</strong> Lanhoso.<br />

Area geogr.—De Portugal á Italia merid.<br />

221. Serapias cordigera L. — Brot. J, p. 25—4.<br />

Penedo (J. H.)<br />

Port. —De Bragança ao Lavradio.<br />

Area geogr. — Da Algeria á França ; <strong>de</strong> Portugal ao Tyrol.<br />

Juncaceae Bartling.<br />

222. Juncus bufonius L. — Brot. I, p. 514—9.<br />

Penedo (J. H.); Ponte feia (Moll.)<br />

Port.—Do Gerez a Olhão.<br />

Area geogr. —Da Abyssinia ã Laponia ; d'Occi<strong>de</strong>nte a Oriente.<br />

223. J. squarosus L. — Brot. I, p. 512—6.<br />

Borrageiro (Brot., M. Fer., Moll.)<br />

Port.—De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Italia à Laponia; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

224. J. supinus Moench. γ. aquatilis.<br />

Borrageiro (Moll.); Gerez (J. H. e M. F.)<br />

Port. — Do Gerez á serra d'Arrabida.<br />

Area geogr. — Da Italia á Laponia ; das Hebridas á Georgia.<br />

225. Luzula silvatica Gaud.—Brot. I, p. 515 — 12.<br />

Gerez (J. Η.)<br />

Port. — Do Gerez á Louzã.<br />

Area geogr. — De Portugal á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á Thessalia.<br />

226. L. láctea Ε. Mey —Brot. I, p. 516—13.<br />

Gerez, logares elevados (Brot., J. IL); Chão do Carvalho (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez e Marão à serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

227. L. campestris DC—Brot. I, p. 514 — 10.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port.—De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr. — Portugal á Siberia árctica; d'Occi<strong>de</strong>nte a Oriente.<br />

Colchicaeeae D. C.<br />

228. Nartheciuin ossífragum Huds. — Brot. I, p. 534—2.<br />

Gerez (Brot.); Vidoal, Ranhado, Chão do Carvalho (Moll,, e M. F.)


187<br />

Port. — Do Gerez á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — De Portugal á Laponia; <strong>de</strong> Portugal á Livonia.<br />

229. Meren<strong>de</strong>ra montana Lge. — Brot. I, p. 597—2.<br />

Gerez (Fer.); Leonte (A. Tait.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Pyreneus.<br />

Dioscoreae R. Br.<br />

230. Thamus communis L.—Brot. I, p. 595—1.<br />

Caldas do Gerez (Fer.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias a Inglaterra ; da Ma<strong>de</strong>ira á Georgia.<br />

Smilaceae Endl.<br />

231. Convallaria Polygonatum L. —Brot. I, p. 537—2.<br />

Caldas do Gerez (A. Tait.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Hespanha á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal<br />

â Siberia oriental.<br />

232. Ruscus aculeatus L.—Brot. I, p. 71—1.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Algeria a Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal a Talusch.<br />

Liliaceae Juss.<br />

233. Paradisia Liliastrum Bertol. — Brot. I, p. 534—1.<br />

Pr. das Caldas (Brot., J. H.); Pr. da Ponte feia (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica ao Tyrol ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Lombardia,<br />

234. Simethis bicolor Kth. — Brot. I. p. 534—1.<br />

Caldas, Manga da Maceira (Moll.)<br />

Port. — Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cintra.<br />

Area geogr.—Da Algeria a Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal a Italia.<br />

235. Aspho<strong>de</strong>lus cerasiferus Gay — Brot. I, p. 524—1 (em parte),<br />

Carvalha bonita (Moll.)


188<br />

Port. — Do Gerez a Serpa.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á França austral ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Córsega.<br />

236. Allium ochroleucum W Κ. β. ericetorum Lge.<br />

Gerez (Welw., A. Tait.); Borrageiro (Fer.); Cabril (S. dos Anjos).<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Do Gerez a Santan<strong>de</strong>r.<br />

237. A. lusitanicum Lamk. — Brot. I, p. 848—16.<br />

Gerez (Brot.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. Portugal.<br />

238. A. sphaerocephalum L. — Brot. I, p. 842—7.<br />

Gerez (J. H.); Caldas (Moll. e D. M. Henriq.)<br />

Port. — De Bragança a Peniche.<br />

Area geogr. — Das Canárias a Inglaterra ; das Canárias a Talusch.<br />

239. Scilla itálica L.<br />

Borrageiro (Moll., A. Tait.)<br />

Port. — Do Gerez a Azeitão.<br />

Area geogr. — De Portugal a França ; <strong>de</strong> Portugal a Ba<strong>de</strong>.<br />

240. S. monophyllos Link —Brot. I, p. 527—3.<br />

Caldas do Gerez (A. Tait.)<br />

Port. — De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Sines.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

241. Ornithogalum unifolium Gawl. — Brot. I, p. 529—2.<br />

Chão do Carvalho (Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso.<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

242. Erythronium <strong>de</strong>ns canis L. — Brot. I, p. 521—1.<br />

Gerez (A. Tait.)<br />

Port. — De Bragança á Louzã.<br />

Area geogr. — Da península ibérica a França central ; <strong>de</strong> Portugal<br />

ao Ural.<br />

243. Tulipa australis Link γ. parviflora Wk.<br />

Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — De Bragança á Arrábida.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica, França austr. á Grécia.<br />

244. Fritillaria Messanensis Raf.<br />

Vidoal (J. H.); Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Gerez e Estrella.<br />

Area geogr. — Península ibérica, Itália, Grécia, Albergaria. ·<br />

245. Lilium Martagon L. —Brot. I, p. 522—2.


189<br />

Gerez (Brot.); Chão do Carvalho, Marojal, Leonte (Moll.)<br />

Port. — No Gerez e na serra <strong>de</strong> Estrella.<br />

Area geogr. — Da Grécia ã Siberia ; <strong>de</strong> Portugal ao Kantschatka.<br />

Dicotyledoneae<br />

Cytineae Brongn.<br />

246. Cytinus Hypocistis L. — Brot. II, p. 36—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Era todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Africa boreal a França ; <strong>de</strong> Portugal á Grécia.<br />

Salioineae L. Rich.<br />

247. Salix salvifolia Brot. —Brot. I, p. 29—7.<br />

Margens do rio Homem (J. H. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Grândola.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

248. S. atrocinerea Brot. —Brot. I, p. 31—9.<br />

Marojal (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Lisboa.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

Betulaceae Enal.<br />

249. Betula pubescens Ehrh. — Brot. II, p. 293—1.<br />

Gerez (Brot.); S. João do Campo, Vidoal (J. H.)<br />

Port. — De Bragança a Foja.<br />

Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Itália á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal<br />

ao Kamtschatka.<br />

250. AInus glutinosa Gaertn.<br />

Villarinho das furnas.<br />

Port. — No centro e norte <strong>de</strong> Portugal.<br />

Area geogr.—Da Algeria á Finlândia; da Irlanda ao Baikal.


190<br />

Oupuliferae Rich.<br />

251. Quercus pedunculata Ehrh. — Brot. II, p. 31—2.<br />

Muito frequente até 900 m<br />

.<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Grécia â Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />

media.<br />

252. Q. Tozza Bosc —Brot. II, p. 31—3.<br />

Muito frequente <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Leonte até perto do Curral do Vidoal<br />

(Brot., Link, J. H., Moll.)<br />

Port. — No centro e norte <strong>de</strong> Portugal.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Podolia; <strong>de</strong> Portugal a Georgia.<br />

Polygoneae Jass.<br />

253. Rumex Acetosella L. ß. australis Wk. —Brot. I, p. 603—9.<br />

Caldas do Gerez, Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Des<strong>de</strong> o Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Laponia; da America á Siberia<br />

oriental.<br />

254. R. Acetosa L. —Brot. I, p. 603—9.<br />

Torgo, Agua do Galo (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Grândola.<br />

Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Hespanha ao Cabo Norte ;<br />

d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />

255. Polygonum Persicaria L. ß. elatum Gr. et Godr.<br />

Caminho <strong>de</strong> S. João do Campo (S. dos Anjos).<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Scandinavia ; das Canárias á Siberia<br />

oriental.<br />

Santalaceae R. Br.<br />

256. Thesium pratense Ehrh. a. vulgaris A. <strong>de</strong> C. — Brot. I, p. 303—1.<br />

Gerez (Brot.); Leonte (J. H. e M. Fer.)<br />

Port. — Gerez e Bragança.<br />

Area geogr. -—Da península ibérica à Bohemia; <strong>de</strong> Portugal<br />

ao Cáucaso.


191<br />

Dapnnoi<strong>de</strong>ae Vent.<br />

257. Thymelaea coridifolia Endi. —Brot. Iï, p. 28—1.<br />

Borrageiro (J. H. e Moll.); Vidoal (J. Η;)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

Valérianeae DC.<br />

258. Centranthus Calcitrapa DC. — Brot. I, p. 47—2.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq., M. F. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança á Arrábida.<br />

Area geogr. — De Portugal á França meridional ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Tauria.<br />

Dipsaceae Vaill.<br />

259. Scabiosa Columbaria L. — Brot. I, p. 145—6.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Finlândia ; da Ma<strong>de</strong>ira á Georgia.<br />

Compositae L.<br />

260. Eupalorium cannabinum L.—Brot. I, p. 351—1.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />

(M. Oliv.)<br />

Port. — De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cintra.<br />

Area geogr. — De Granada ά Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />

261. Bellis perennis L.<br />

Caldas do Gerez (S. dos Anjos); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. S.<br />

Couceiro).<br />

Port. — De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr. — De Granada á Islândia; <strong>de</strong> Portugal á Taurida.<br />

262. B. silvestris Cyr. —Brot. I, p. 374—2.<br />

Agua do Gallo, Corga da Lage (Moll.)<br />

Port. — De Bragança á Arrábida.


192<br />

Area geogr. — De Portugal á França meridional ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Taurida.<br />

263. Solidago virga áurea L. — Brot. I, p. 382—2.<br />

Gerez (Brot.); Borrageiro, Chão do Carvalho, Ranhado (Moll.<br />

e M. F.)<br />

Port. — Dá Cabeceiras <strong>de</strong> Basto ao Alemtejo.<br />

Area geogr. — Da Província <strong>de</strong> Granada ao Altenfiord ; d'occi<strong>de</strong>nte<br />

a oriente.<br />

264. Pulicaria odora Rchb.<br />

Torgo (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port.—Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Des<strong>de</strong> a Mauritania ά França austral ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Grécia.<br />

263. Filago arvensis L.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Gerez a Cabeceiras <strong>de</strong> Rasto.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Finlândia; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />

altaica.<br />

266. Gnaphalium luteo-album L.—Brot. I, p. 360—2.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — Do Pinhão a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Dinamarca ; da America á China.<br />

267. Achillea Millefolium L. —Brot. I, p. 397—1.<br />

Gerez (Brot., M. Fer.); Covi<strong>de</strong> (J. H.)<br />

Port. —• De Bragança à serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da península ibérica ao Cabo Norte; d'occi<strong>de</strong>nte<br />

a oriente.<br />

268. Ormenis nobilis Gay. —Brot. I, p. 394—7.<br />

Gerez (Brot.); Curral d'Albergaria, Leonte (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Alemtejo.<br />

Area geogr. — Dos Açores a Inglaterra; dos Açores á Podolia.<br />

269. Phalacrocarpum oppositifolium Wk. — B.ot. I, p. 301—3.<br />

Do Borrageiro ao Vidoal (J. H., Moll., A. Tait.)<br />

Port. — De Bragança à serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Região mont, e alpina da peninsula ibérica.<br />

270. Leucanthemum pallens DC.<br />

Gerez (S. dos Α.)<br />

Port. — Cabeceiras <strong>de</strong> Basto.<br />

Area geogr. — De Portugal ά França merid.; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Serbia.<br />

271. L montanum DC.<br />

Gerez (M. Fer.)


193<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica a França central ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Grécia.<br />

272. Lepidophorum repandum DC. — Brot. I, p. 394—6.<br />

Gerez (S. dos Anjos).<br />

Port. — Do Gerez a Caparica.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

273. Pyretbrum Parthenium Sm.—Brot. I, p. 375—2.<br />

Bouro (Fer.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr.—De Portugal á Noruega; <strong>de</strong> Portugal a Grécia.<br />

274. Coleostephus Myconis Cass. — Brot. I, p. 379—6.<br />

Entre as Caldas e S. João do Monte (S. dos A.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — De Portugal á França ; <strong>de</strong> Portugal á Italia.<br />

275. Senecio silvaticus L. — Brot. I, p. 388—3.<br />

Gerez (J. IL)<br />

Port. — De Villa Real ao Bussaco.<br />

Area geogr. —De Portugal â Finlândia ; da Irlanda ao Ural.<br />

276. Centáurea limbata Ilfigg. et Link —Fl. Port. II, p. 221.<br />

Gerez (Link); Ponte feia, Cabril, Chão <strong>de</strong> Carvalho (J. H.,<br />

Moll. e D. M. Henriq.)<br />

Port. — De Bragança a Portalegre.<br />

Area geogr. — Portugal, Galiza e Cantábria.<br />

277. C. nigra L. y. pallida Lge. — Brot. I, p. 367—7.<br />

Gerez (J. H.); Leonte, Albergaria (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — De Italia a Shetland; da Irlanda á Russia austral.<br />

278. Serratula tinctoria L. — Brot. I, p. 350—1.<br />

Cabril (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Miranda do Corvo.<br />

Area geog. — De Italia á Finlândia; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />

279. Cirsium filipendulum Lge.<br />

Tojeira, Torgo (Moll. e Ferr.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

280. C. arvense Scop. —Brot. I, p. 344—6.<br />

Das Caldas a S. João do Campo (S. dos A.)<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Laponia ; do Canadá até á Dahuria.<br />

281. -Tolpis barbata Gaerln. — Brot. I, p. 321 — 1.<br />

Cabril (S. dos Anjos); Bouro (J. IL); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso,<br />

13


194<br />

Port. — De Bragança ao Seixal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á França ; <strong>de</strong> Portugal ao Egypto.<br />

282. Thrincia hirta Rth. — Brot. I, p. 325—1 (?)<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr.—Da Algeria a Moscou ; da Irlanda a Moscou.<br />

283. Picris longifolia Bss. et Reut.<br />

Caldas do Gerez (Moll.)<br />

Port. — Gerez e serra <strong>de</strong> Estrella.<br />

Area geogr. — Portugal e serra Nevada.<br />

284. Scorzonera humilis L. ß. angustifolia. — Brot. I, p. 329—3.<br />

Ponte feia (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Buarcos.<br />

Area geogr. — De Portugal á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao<br />

Ural.<br />

285. Hypochaeris radicata L. a. rostrata Moris — Brot. I, p. 331 — 1.<br />

β. heterocarpa Moris—Brot. I, p.332—3(?)<br />

α. Vidoal, Agua da A<strong>de</strong>ga, Leonte (Moll.)<br />

β. Gerez (J. H.); Agua do Galo, Albergaria (Moll.)<br />

Port. — Da serra <strong>de</strong> Montesinho á Extremadura.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />

media.<br />

286. Sonchus asper Vill. —Brot. I, p. 314—1.<br />

Caldas do Gerez (A. Tait.)<br />

Port.—Do Gerez a Cezimbra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Finlândia; da Terra nova á<br />

Dahuria.<br />

287. Crepis virens L. a. <strong>de</strong>ntata Bisch.<br />

ß. runcinata Bisch.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. S. Couc.)<br />

Port. — De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias a Inglaterra; das Canárias ao<br />

mar Caspico.<br />

288. C. corymbosa Ten.<br />

Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Italia meridional.<br />

289. C. lampsanoi<strong>de</strong>s Frei — Brot. I, p. 319—5.<br />

Albergaria, Leonte, Preza, Agua d'A<strong>de</strong>ga, Torgo, Agua do<br />

Gallo (Moll.); Gerez (J. H.)<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — De Portugal aos Pyreneus.


195<br />

290. Hieracium Pilosella L. a. pulchellum Scheeb. — Brot. I, p. 318—2.<br />

Tojeira (Moll.); Caldas (D. M. Henriq ); entre as Caldas e S.<br />

João do Campo (S. dos Anjos).<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Laponia; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

291. II. amplexicaule L. a. genuinum Scheele — Brot. I, p. 319—6.<br />

Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Do meio dia <strong>de</strong> Hespanha a Allemanha ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Transylvania.<br />

292. H. murorum L.<br />

Corga da Lage, Barrozão (Moll.); Gerez (Fer.)<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — De Granada á Laponia ; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

293. H. sabaudum L. —Brot. I, p. 318—3.<br />

Gerez (Fer.).<br />

Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />

Area geogr.—De Portugal á França; <strong>de</strong> Portugal á Serbia.<br />

294. H. vulgatum Fr. —Brot. I, p. 318—4.<br />

Gerez (Brot.).<br />

Port.'—Gerez e Estrella.<br />

Area geogr. — De Italia á Laponia; <strong>de</strong> Portugal ao estreito<br />

<strong>de</strong> Behring.<br />

295. Andryala integrifolia L. x. corymbosa Wk. — Brot. I, p. 337—1.<br />

» » ß. angustifolia DC.<br />

» » γ. sinuata Wk.<br />

a.) Caldas do Gerez (Moll.)<br />

3.) Agua do Gallo (Moll.)<br />

γ . ) Caldas do Gerez (D. M. L. Henriq.)<br />

Port. —• De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Algeria ά França ; <strong>de</strong> Portugal â Grécia.<br />

Lobeliaceae Juss.<br />

296. Lobelia urens L. — Brot. I, p. 305 — 1.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq., M. Fer.); Cabril (S. dos Anjos).<br />

Port. — Em Portugal todo.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica até Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal<br />

a França.


196<br />

Campamilaceae Juss.<br />

297. Wahlembergia he<strong>de</strong>racea Rchb. — Brot. I, p. 287—4.<br />

S. João do Campo (S. dos A.); Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Em Portugal todo.<br />

Area geogr. — De Hespanha a Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal á Dalmácia.<br />

298. Jasione nontana L. a. genuína Wk. — Brot. I, p. 402—1.<br />

β. echinata.<br />

α.) Lage, Agua do Gallo (Moll.)<br />

β.) Lage, Torgo (Moll.)<br />

Port. — Em Portugal todo.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Finlândia; <strong>de</strong> Portugal ά Russia<br />

media.<br />

299. J. humilis Lois. a. montana.<br />

Rorrageiro (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr.—Peninsula ibérica.<br />

300. Campanula Rapunculus L. — Brot. I, p. 286—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (M. Oliv.)<br />

Port. — De Bragança a Setúbal.<br />

Area geogr. — De Granada a Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />

301. C. Loeflingii Brot. α. occi<strong>de</strong>ntalis Lge. — Brot. I, p. 287—2.<br />

β. Matrilensis Lge.<br />

α.) Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e M. Fer.)<br />

β ) Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. —De Bragança ao Alemtejo.<br />

Area geog. — Peninsula ibérica.<br />

Rubiaceae Juss.<br />

302. Rúbia peregrina L. β. lati folia —Brot. I, p. 153—2.<br />

Caldas do Gerez (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Inglaterra ; das Canárias ά Russia<br />

media e austral.<br />

303. Galium rotundifolium L. — Rrot. I, p. 151 —13.<br />

Gerez (Rrot.); Leonte (Moll.); Caldas do Gerez (D. M. Henriq.);<br />

Gerez (J. II. e Fer.)


197<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Das ilhas <strong>de</strong> Cabo Ver<strong>de</strong> á Gothia ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Turquia.<br />

304. G. Broterianum Boiss. et Reuter — Brot. I, 148—1.<br />

Gerez (Brot., J. H. e Fer.); Tojeira (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port.—Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

305. G. rigidum Vill.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica, Italia, França austral.<br />

306. G. cinereum All.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Villarinho das Furnas (J. H.)<br />

Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />

Area geogr.—De Portugal á França merid.; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Italia.<br />

307. G. saxatile L.<br />

S. João do Campo (Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. S. Couc.)<br />

Port. — Do Gerez e Marão á serra <strong>de</strong> Estrella.<br />

Area geogr. — Do sul da Italia á Irlanda; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />

308. G. campestre Schousb.<br />

Torgo, Caldas do Gerez (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Castro Marim.<br />

Area geogr. — Península ibérica.<br />

309. G. divaricatum Lam.<br />

Leonte (Moll.); Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — No Gerez e na serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da província <strong>de</strong> Granada a França ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Grécia.<br />

Lonicereae Juss.<br />

310. Lonicera Periclymenum L.—Brot. I, p. 285—2.<br />

Vidoeiro, Marojal (Moll.); Caldas (M. Fer.)<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. —De Marrocos á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal a Chypre.<br />

Vaccinieae DC.<br />

311. Vaccinium Myrtillus L. — Brot. II, p. 20—1.<br />

Manga da Maceira (Moll); Leonte (J. H.); Caldas (D. M. Henriq.)


198<br />

Port. — Gerez e Marão.<br />

Area geogr. — Do Atlas á Laponia; <strong>de</strong> Portugal ás ilhas Aleutiannas.<br />

O sr. A. Tait, enviou­me alguns exemplares, cujos fructos maduros eram brancos,<br />

po<strong>de</strong>ndo talvez ser referidos a varieda<strong>de</strong> β, indicada por De Candolle no Prodromus.<br />

Ericaceae Lindl.<br />

312. Arbutus Unedo L.<br />

Das Caldas até perto do Borrageiro.<br />

Port.—De Miranda do Douro ao Alemtejo.<br />

Area geogr. — Do Atlas á Irlanda; <strong>de</strong> Portugal á Palestina.<br />

213. Daboecia polifolia Don. — Brot. II, p. 26 — 10.<br />

Portella do Homem (Welw.); Leonte á Ponte feia (J. H.); Agua<br />

da A<strong>de</strong>ga (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Gerez.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França occid.<br />

314. Erica ciliaris L. —Brot. II, p. 25—8.<br />

Tojeira (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Do Gerez á Arrábida.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Inglaterra.<br />

315. Erica Tetralix L. —Brot. II, p. 22—4.<br />

Borrageiro, Marojal, Chão <strong>de</strong> Lamas, Leonte, Tojeira (Moll.)<br />

Port. — Das Pedras Salgadas a Cintra.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Islândia; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Livonia.<br />

316. Ε. cinerea L.—Brot. II, p. 23—5.<br />

Barrozão, Vidoeiro, Caldas, Tojeira, Penedo, Preguiça (flores<br />

brancas), Agua dA<strong>de</strong>ga (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Monte Junto.<br />

Area geogr. — Da Sicilia a Feroö; <strong>de</strong> Portugal á Transylvania.<br />

317. Ε. aragonensis Wk.<br />

Carvalha bonita, Borrageiro, Barrozão (Moll.)<br />

Port. — De Bragança û serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Península ibérica.<br />

318. E. arbórea L. —Brot. II, p. 22—3.<br />

Borrageiro, Torgo, Carvalha bonita, Corga da Lage, Vidoal,<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr.. — Da Abyssinia aos Cevennes ; dos Açores á<br />

Grécia.


199<br />

319. Ε. umbellata L. —Brot. II, p. 24—7.<br />

Vidoeiro, Preza, Borrageiro, Corga da Lage, Leonte, Carvalha<br />

bonita (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

320. Calluna vulgaris Salisb. —Brot. II, p. 21—1.<br />

Caldas do Gerez, Ponte feia (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica â Laponia; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Turquia.<br />

Plantagineae Juss.<br />

321. Plantago lanceolata L. — Brot. I, p. 156—4.<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Cascaes.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Laponia; do Canadá ao Baikal.<br />

Plumb agineae Endi.<br />

322. Armeria Willkommii. n. sp.?<br />

A. Multiceps, rosulato­caespitosa. Folia biformia; exteriora reflexa<br />

plana late­Iinearia (scapo duplo triplove latiora), margine saepe<br />

repanda 20­30. mi<br />

" longa, 2. mi<br />

" lata; ad medium conspicue univervia<br />

(sub lente subtrinervia et a medio reticulato­venosa); interiora<br />

erecta subfalcata, linearia, complicata, 18­50. mi<br />

" longa, primordialibus<br />

dimidio angustiora, subenervia, ápice purpurascente<br />

mucronata, omnia margine ciliolata, ceterum glabra.<br />

Scapi teretes glabri, foliis duplo triplove Iongiores.<br />

Capitula satis magna 20.' ni<br />

" diam. multiflora.<br />

Involucrum biseriale, squamis exterioribus ovatis mucronatis,<br />

anguste albo­marginatis, interioribus ellipticis obtusissimis margine<br />

late albo­scariosis, omnibus dorso dilute ferrugineis, interdum<br />

purpurascentibus.<br />

Bracteolae convoluto­flabelliformes, fere omnino membranaceae,<br />

calycis tubum subaequantes.<br />

u m<br />

Flores pedicellati, pedicello Vã t calycis aequante, subobliquo.<br />

Tubus calycis ad costas intervallis glabris angustiores <strong>de</strong>nse<br />

villosus, limbum tríincatum <strong>de</strong>nticulatum subaequans, costis in


200<br />

aristas crassas purpurascentes limbum satis longe superantes<br />

abeuntibus.<br />

Corolla dilute rosea, calyce longior, lob is retusis.<br />

Gerez, nos logares mais elevados, pr. do Borrageiro (Wellw. 1847;<br />

J. II.; Moll.)<br />

DifTere da A. caespitosa pela forma das folhas, que n'esta espécie são todas<br />

eguaes. Approxima-se da A. Duriaei Bss. e da A. filicaulis Bss. differindo da primeira<br />

pela forma das folhas interiores, pela gran<strong>de</strong>za do escapo, dos capítulos e<br />

pela forma das escamas do invólucro, etc. Di'ilere da A filicaulis ainda pela forma<br />

das folhas interiores (aeiculari-triquetris); pela gran<strong>de</strong>za dos capítulos, que n'esta<br />

espécie são muito pequenos, pela forma das escamas do invólucro e dos lobos calycinaes<br />

(triangulares agudos, terminando por arestas curtas e grossas).<br />

A <strong>de</strong>scripcão, que apresento, foi escripta, quasi na totalida<strong>de</strong>, pelo prof. Willkomm,<br />

que se inclinava a ju'gar a espécie nova.<br />

Não lhe tendo dado nome o sábio botânico, cumpro um grato <strong>de</strong>ver, <strong>de</strong>dicando-lhe<br />

esta espécie, como limitada prova <strong>de</strong> reconhecimento do muito auxilio, que<br />

lhe é <strong>de</strong>vido, no estudo da flora portugueza.<br />

Labiatae Juss.<br />

323. Origanum virens Hffgg. et Lk. — Brot. I, p. 169—2.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port. —• De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Europa mediterrânea; da Ma<strong>de</strong>ira<br />

aos Açores.<br />

324. Thymus caespititius Hffgg. et Link —Brot. I, p. 176—8.<br />

Gerez (J. IL); Borrageiro, Curral da Fonte, Torgo (Moll.);<br />

Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port.—Da serra do Ratiço ao Gerez.<br />

Area geogr. — Norte <strong>de</strong> Portugal e Galliza.<br />

325. Mentha rotundifolia L. — Brot. I, p. 171—1.<br />

Caldas do Gerez (S. dos Anjos).<br />

Port. — De Bragança até ao Algarve.<br />

Area geogr. — Das Canárias ã Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />

altaica.<br />

326. M. Pulegium L. — Brot. I, p. 172—6.<br />

Das Caldas do Gerez a S. João do Campo (S. dos A.)<br />

Port. — De Bragança até ao Algarve.<br />

Arca geogr. — Des<strong>de</strong> a Abyssinia até á Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Siberia.<br />

327. Calmintha baetica Bss. et Reut.<br />

S. João do Campo (S. dos A.); Povoa <strong>de</strong>' Lanhoso (M. Oliv.)<br />

Port. — Bo Gerez a Cintra.<br />

Arca geogr.— Da Africa boreal ao Ferrol.


201<br />

328. C. Clinopodium Bth.—Brot. I, p. 179—1.<br />

Caldas do Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Era todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Barberia á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal ao Japão.<br />

329. Lamium maculatum L. — Brot. I, p. 165—1.<br />

Entre as Caldas e S. João do Campo (S. dos Anjos).<br />

Port. — De Bragança a Lisboa.<br />

Area geogr. —Das Canárias a Altenfiord; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

330. Melittas Melissophyllum L. — Brot. I, p. 179—1.<br />

Caldas (D. M. Henriq.); Agua do Gallo, Manga <strong>de</strong> Maceira,<br />

Marojal (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. —Do meio dia <strong>de</strong> Italia a Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Volhynia.<br />

331. Scutellaria minor L. — Brot. I, p. 182—1.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port.—Das Pedras Salgadas a Lisboa.<br />

Area geogr. — De Portugal a Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

332. Brunella grandiflora Mnch. β. pyrenaica Gr. et Godr. — Brot. I,<br />

p. 181—3 (?)<br />

Gerez (J. H.); Loonte, Agua do Gallo, Preguiça (Moll.)<br />

Port. — De Bragança á serra da Louzã.<br />

Area geogr. —Do meio dia <strong>de</strong> Italia á Dinamarca ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Russia media.<br />

333. Β. vulgaris Mnch.—Brot. I, p. 180—1.<br />

Cabril (S. dos Anjos); Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port.—Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. —• De Nova Granada a Loffo<strong>de</strong>n ; d'America ás<br />

ilhas Aleutiannas.<br />

334. Ajuga reptans L.<br />

Mijaceira (Moll.)<br />

Port.—De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. ­—Da península ibérica a S. Petersburgo; da Irlanda<br />

á Russia media.<br />

335. A. pyramidalis L.<br />

Leonte (J. H.)<br />

Port. — Do Gerez á serra da Estrella.<br />

Area geogr.—Do meio dia <strong>de</strong> Italia ás ilhas <strong>de</strong> Loffo<strong>de</strong>n; <strong>de</strong><br />

Portugal á Georgia.<br />

336. A. orientalis L.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port. — Gerez.


202<br />

Area geogr. — De Portugal ao Cáucaso.<br />

337. Teucrium Scorodonia L. — Brot. I, p. 163—5.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq., Moll.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira á Noruega ; da Ma<strong>de</strong>ira á Grécia.<br />

Asperifoliae Endi.<br />

338. Echium lusitanrcum Brot. — Brot. I, p. 290—3.<br />

Gerez (J. H.); Torgo, Albergaria (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

339. Ε. plantagineum L. — Brot. I, p. 289—1.<br />

Caldas do Gerez (Moll, e D. M. Henriq.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Inglaterra merid. e occid.; <strong>de</strong><br />

Portugal ao Tauro.<br />

340. E. rosulatum Lge.<br />

Penedo (J. H.)<br />

Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

341. Lithospermum prostratum Lois. — Brot. I, p. 292—3.<br />

Borrageiro, Agua do Gallo (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

Port.—Do Marão ao Valle do Zebro.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França meridional.<br />

342. Myosotis lingulata Lehm.<br />

β. stolonifera DC.<br />

Leonte, Albergaria (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.)<br />

β.) Leonte, Ponte feia (Moll., J. H.)<br />

Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica a Russia austr.; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Russia media.<br />

343. Omphalo<strong>de</strong>s lusitanica Pourr.—Brot. I, p. 296—5.<br />

Tojeira, Carvalhiça, Caldas (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez á serra d'Arrabida.<br />

Area geogr.—Peninsula ibérica.<br />

Cuscuteae Chois.<br />

344. Cuscuta Epithymum L. —Brot. I, p. 208 — 1.


203<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Era todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Africa boreal à Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal ao<br />

Tauro.<br />

Verbasceae Bartl.<br />

345. Verbascum Henriquesii Lge.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Bouro (J. H.)<br />

Port. — Gerez, Cabeceiras <strong>de</strong> Basto e Estrella.<br />

Area geogr.—Portugal.<br />

346. V. sinuatum L. — Brot. I, p. 270—1.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Do Pinhão ao Algarve.<br />

Area geogr.—Das Canárias a Nantes; das Canárias ao Cáucaso.<br />

Scrophulariaceae Lindl.<br />

347. Scrophularia sublyrata Brot. — Brot. Phyt. lus.<br />

Entre o Pinheiro e Gerez (J. H.); Freixo (M. Fer.)<br />

Port. — Do Gerez a Villa nova <strong>de</strong> Mil fontes.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

348. Anarrhinum bellidifolium Desf. — Brot. I, p. 198—17.<br />

Torgo, Caldas do Gerez (Moll. e J. H.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Do meiodia da peninsula ibérica á França; <strong>de</strong><br />

Portugal ά Italia.<br />

349. Linaria triorntthophora Willd. — Brot. I, p. 189—16.<br />

Vidoal, Manga da Maceira (Moll.); Caldas (D. M. Henriq. e<br />

Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Monte Junto.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

350. L. spartea Link et Hffgg. γ. ramosissima Bth. —Brot. I, p. 193 — 10.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso.<br />

Port. —Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França merid. e occid.<br />

351. <strong>Digital</strong>is purpurea L. — Brot. I, p. 200—1.<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.


204<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Noruega ; da Irlanda<br />

ao Tauro.<br />

OBS. A forma longebracteata, por mim já indicada no catalogo das plantas do<br />

Bussaco, eneontra-sc no Gerez mais distincta ainda. Exemplares colhidos pelo<br />

sr. Moller no Curral do Junco são muito notáveis pela forma da corolla e pela<br />

gran<strong>de</strong>za das bracteas. Na serra encontram-se, como no Bussaco, todas as formas<br />

intermédias.<br />

352. Veronica serpyllifolia L. — Brot. 1, p. 13—2.<br />

Port. — De Bragança á Louzã.<br />

Area geogr. — De Quito ao Cabo Norte ; d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />

353. V. micrantha Brot. — Brot. Phyt. lus.<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

354. V. officinalis L. —Brot. I, p. 12—1.<br />

Cabril, Leonte, Mijaceira, Barrozão, Tojeira, Curral do Junco<br />

(Moll.)<br />

Port. — Do Gerez á serra da Louzä.<br />

Area geogr. — Da Italia a Hammerfert ; <strong>de</strong> Portugal ao Baikal.<br />

355. Melampyrum pratense L. — Brot. I, p. 187—1.<br />

Leonte (J. IL); Lage, Carvalhiça (Moll.)<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Italia merid. ás ilhas Loffo<strong>de</strong>n ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Siberia altaica.<br />

356. Pedicularis lusitanica Hffgg. et Lk. —Brot. I, p. 188—1.<br />

Leonte, Corgo da Lage (Moll.)<br />

Port.—Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — De Portugal â Andaluzia.<br />

357. Eufragia viscosa Benth.<br />

Caldas do Gerez (Moll. e M. Fer.)<br />

Port.—Das Pedras Salgadas a Calhariz.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Turquia.<br />

Orobanehaceae Lindl.<br />

358. Orobanche Rapum Thuill.<br />

Lage (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Bussaco.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Lithuania ; <strong>de</strong> Portugal á Sar<strong>de</strong>nha.


205<br />

Lentibularieae Rich.<br />

359. Pinguicula lusitanica L. — Brot. I, p. 15—1.<br />

Gerez, no Sphagum (J. H.); Ponte feia (Moll. e J. H.)<br />

Port. — Do Gerez ao Alemtejo.<br />

Area geogr. — Na peninsula ibérica, França occid., Inglaterra,<br />

360. P. vulgaris L.<br />

Ponte feia (Moll. e J. FI.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Do meio dia da Itália á Laponia ; d'occi<strong>de</strong>nte<br />

a oriente.<br />

Primulaceae Vent.<br />

361. Primula vulgaris Huds. — Brot. I, p. 266—3.<br />

Caldas do Gerez (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Noruega; <strong>de</strong> Portugal á Georgia.<br />

362. Lysimachia nemorum L. — Brot. I, p. 264—3.<br />

Caldas do Gerez (Link e Brot.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Kamtschatka.<br />

363. Anagallis arvensis L. (A. phoenicea Lam. e DC.) — Brot. I,<br />

p. 262—1.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Noruega ; dos Açores ao Ural.<br />

Gentianaoeae Lindl.<br />

364. Erythraea Centaurium P.—Brot. I, p. 276—3.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port. — De Bragança ao Alemtejo.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Finlândia; dos Açores á Russia<br />

media.<br />

365. Ε scilloi<strong>de</strong>s Chaub. — Brot. I, p. 278—6.<br />

Chão do Carvalho (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez ao Porto.


206<br />

Area geogr. — Portugal, Galliza e França occid. e meridional.<br />

366. Gentiana Pneumonanthe L. — Brot. I, p. 276—2.<br />

Entre as Caldas e S. João do Campo (S. dos Anjos).<br />

Port. — Gerez, S. Pedro da Cova, Serra da Estrella.<br />

Area geogr. — De Granada á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal ao Kamtschatka.<br />

Asclepia<strong>de</strong>ae R. Br.<br />

367. Vincetoxicum officinale Mnch. — Brot. I, p. 412—1.<br />

Torgo (Moll.); Caldas (J. H.)<br />

Port. — Gerez (Brot.)<br />

Area geogr. — Da Barberia á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />

altaica.<br />

Umbelliferae<br />

368. Sanicula europaea L. — Brot. I, p. 456—1.<br />

Gerez (J. H.); Agua do Gallo (Moll.)<br />

Brot. — De Bragança ao Bussaco e Estrella.<br />

Port. — De Bragança a Coimbra.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Noruega; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />

media e austral.<br />

369. Eryngium Duriaeanum Gay — Brot. I, p. 419—6.<br />

Frequente em quasi toda a serra <strong>de</strong>s<strong>de</strong> as Caldas até 1200 m<br />

.<br />

(J. H., Moll. e Fer.)<br />

Port. — No Gerez, Cabris e Serra da da Estrella.<br />

Area geogr. — Portugal e Astúrias nas regiões alpina e subalpina.<br />

370. Daucus Carota L. — Brot. I, p. 444—1.<br />

Caldas do Gerez (Moll. e D. M. Henriq.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Kamtschatka.<br />

371. Laserpitium Nestleri Soy-Vill.<br />

Porto <strong>de</strong> Maceira, Vidoal, Villarinho (Moll. e Fer.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França meridional.<br />

372. Ferula Ferulago L — Brot. I, p. 432—2.<br />

Agua do Gallo (Moll.); Caldas (Moll. e D. M. Henriq.)<br />

Port. — Gerez e Estrella.


207<br />

Area geogr.—Da peninsula ibérica á Russia meridional; <strong>de</strong><br />

Portugal á Serbia.<br />

373. Peucedanum parisiense DC.<br />

Gerez (J. H. e Fer.)<br />

Port. — Bragança e Gerez.<br />

Area geogr. — Des<strong>de</strong> Portugal á Champanhe ; <strong>de</strong> Portugal a<br />

Trieste.<br />

374. Physospermum aquilegiaefolium Koch — Brot. I, p. 427—2.<br />

Gerez (Brot.); Manga da Maceira, Caldas, Vidoal, Agua do<br />

Gallo (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica ao Tauro.<br />

375. Conium maculatum L. — Brot. I, p. 436—1.<br />

Gerez (Fer.)<br />

Port. — De Vinhaes ao Alemtejo (Villa Fernando).<br />

Area geogr. — Das Canárias ã Noruega; das Canárias ao Baikal.<br />

376. Conopodium Bourgaei Coss.<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Gerez, Murcia, Aragão e montes <strong>de</strong> Castella.<br />

377. C. <strong>de</strong>nudatum Koch—Brot. I, p. 437—2.<br />

Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — De Murça ao Porto e serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica ά Noruega merid.; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Córsega.<br />

378. Carum verticillatum L. —Brot. I, p. 423—1.<br />

Leonte (Fer., Moll. e J. H.)<br />

Port. — De Bragança a Lisboa.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Itália.<br />

Araliaceae<br />

379. He<strong>de</strong>ra Helix L. — Brot. I, p. 299—1.<br />

Em toda a serra.<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Islândia ; das Canárias ά Georgia.<br />

Saxifragaceae DC.<br />

380. Chrysosplenium oppositifolium L. — Brot. II, p. 40—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)


208<br />

Port. — Do Marão á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Italia merid. á Noruega; da America á Siberia<br />

altaica.<br />

381. Saxifraga granulata L. — Brot. II, p. 172—1.<br />

Caldas do Gerez (J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Area geogr. — Da Algeria á Finlândia ; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />

media.<br />

382. S. umbrosa L. —Brot. II, p. 172—2.<br />

Caminho <strong>de</strong> Leonte, estrada romana (J. II.); Barrozão (Moll.<br />

e A. Tait.)<br />

Port.—Gerez, Marão, serra do Pilar e da Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Córsega.<br />

383. S. Clusii Gou. ß. propaginea Lge.<br />

Ponte do Cavado (J. H.j; Leonte (Fer.); Torgo (Moll.)<br />

Port. — Gerez e Marão.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica ao Tyrol ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Transylvania.<br />

Crassulaceae DC.<br />

384. Umbilicus pendulinus DC—Brot. II, p. 203—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc); Caldas do Gerez (Moll. e A.<br />

Tait.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Inglaterra; das Canárias a Palestina.<br />

385. Sedum altissimum Poir. — Brot. II, p. 206—2.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — Des<strong>de</strong> Adorigo até ao Algarve.<br />

Area geogr.— Da Algeria a França; <strong>de</strong> Portugal a Grécia.<br />

386. S. pruinatum Brot. — Brot. II, p. 209—5.<br />

Gerez (Brot ); Leonte (J. H.)<br />

Port. — De Bragança a serra da Estrella.<br />

Area geogr.—Da peninsula ibérica á Inglaterra; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Bélgica.<br />

387. S. anglicum ITuds. ß. pyrenaicum Lge.<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — Gerez e serra da Estrella.<br />

Area geogr.—Da península ibérica a Noruega; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Transylvania.


209<br />

388. S. brevifolium DC.<br />

Caldas do Gerez (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez ao Algarve (serra da Picota).<br />

Area geogr. — Da'peninsula ibérica até ao Lozère (França<br />

central); <strong>de</strong> Portugal á Córsega.<br />

389. S. villosum L. —Brot. II, p. 211—7.<br />

Caldas do Gerez (Moll. e A. Tait.)<br />

Port. — Bragança, Gerez e serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da península ibérica ás ilhas Loffo<strong>de</strong>n ; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Lithuania.<br />

Paronychiaceae St. Hill.<br />

390. Scleranthus annuus L. — Brot. II, p. 171—1.<br />

Gerez (Brot., J. H.)<br />

Port.—Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Ural.<br />

391. Corrigiola telephiifolia Pourr.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Agua do Gallo (Moll.); Povoa<br />

<strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Do Algarve á França merid.; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Córsega.<br />

392. Illecebrum verticillatum L. — Brot. I, p. 302—1.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq., Moll. e J. H.)<br />

Port. — Da Begua a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira ao porto <strong>de</strong> Riga ; da Ma<strong>de</strong>ira á<br />

Grécia.<br />

393. Spergularia rubra Pers. a. campestris Fzl. — Brot. II, p. 201—7.<br />

Leonte, Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Em quasi toda a Europa.<br />

Lythrarieae Juss.<br />

394. Lythrum acutangulum Lagasca — f. mediostyla.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.)<br />

Port. — Em quasi todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Região mediterrânea.<br />

14


210<br />

Halorageae R. Br.<br />

395. Myriophyllum spicatum L. —Brot. II, p. 45—1.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geOgr. — Da peninsula ibérica á Islândia ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Turquia.<br />

Onagrarieae Bth. et Hook.<br />

396. Epilobium obscurum Schreb.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — Gerez, serra da Estrella, Coimbra.<br />

Area geogr. — Da península ibérica a Polónia ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Russia media.<br />

Pomaceae Bani.<br />

397. Pyrus communis L. a. Achras Wallr.—Brot. II, p. 328—1.<br />

Leonte, Cecello (Moll. e J. H.)<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal ao Cáucaso.<br />

398. Sorbus Aucuparia L. —Brot. II, p. 298 — 1.<br />

Gerez (Brot, e J. H.)<br />

Port. — De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Italia á Islândia ; <strong>de</strong> Portugal á Turquia.<br />

399. S. torminalis Crtz. — Brot. II, p. 291—4.<br />

Portella do Homem (Welw.)<br />

Port. — Da serra <strong>de</strong> Rebordãos ao Gerez.<br />

Area geogr.— De Portugal á Inglaterra; da França a Turquia.<br />

400. S. Aria Crtz. —Brot. II, p. 261—3.<br />

Gerez (in rupestribus sylvaticis et subalpinis) (Brot.)<br />

Port. — Gerez, Guarda e Trancoso.<br />

Area geogr. — Da Hespanha merid. á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Siberia altaica.<br />

401. Amelanchier vulgaris Mnch. — Brot. II, p. 327—2.<br />

Gerez (Brot.); acima do Vidoal (J. H.); pr. do Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Gerez e Bragança.


211<br />

Area geogr. —Da Algeria aos Carpathos; <strong>de</strong> Portugal á Georgia.<br />

402. Crataegus monogyna Jacq. — Brot. II, p. 290—1.<br />

Leonte (J. H. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Collares.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á Russia<br />

media.<br />

Sanguisorbeae Torr, et Gr.<br />

403. Poterium Magnolii Spach<br />

Caldas do Gerez (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Villa Nova <strong>de</strong> Portimao.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e França meridional.<br />

Rosaceae Juss.<br />

404. Rosa canina L. var. fusiformis? —Brot. II, p. 340—6.<br />

Estrada romana (J. II.)<br />

Port. — De Bragança a Monchique.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Suécia ; das Canárias ao Baikal.<br />

405. R. discolor Weihe.<br />

Ponte feia (Moll.)<br />

Port. —Portugal todo.<br />

Area geogr. — De Portugal á Tauria.<br />

406. Rubus glandulosus Bell. ß. umbrosus Godr.<br />

Junto da Ponte feia (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Gothia ; <strong>de</strong> Portugal á Transylvania.<br />

407. Rubus caesius L. — Brot. II, p. 347—2.<br />

Gerez (Brot.); Agua do Gallo, Leonte (Moll.); perto das Caldas<br />

(J. Henriq.)<br />

Port.—De Bragança á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Italia merid. á Noruega ; <strong>de</strong> Portugal á Siberia<br />

altaica.<br />

408. Fragaria vesca L. — Brot. II, p. 349—1.<br />

Caminho <strong>de</strong> Leonte (J. H.)<br />

Port. — De Cabeceiras <strong>de</strong> Basto a Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias k Laponia ; das Canárias á Dahuria.


212<br />

409. Potentiila Tormentilla Sibth. — Brot. II, p. 352—1.<br />

Leonte. Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez â Extremadura.<br />

Area geogr. — Europa toda.<br />

410. Prunus Padus L.—Brot. II, p. 252—6.<br />

Gerez (Welw.)<br />

Port. — De Bragança á Estrella.<br />

Area geogr. — Europa toda.<br />

411. P. lusitanica L. — Brot. II, p. 252—7.<br />

Caminho <strong>de</strong> Leonte (J. H.); Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — No Gerez e na serra da Estrella.<br />

Area geogr.—Península ibérica.<br />

Papilionaceae L.<br />

412. Vicia Gerardi Vill. —Mariz, Boi. da Soe. Brot. II, p. 70.<br />

Gerez (Ferreira).<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á França merid. occid.; <strong>de</strong><br />

Portugal ao Peloponeso.<br />

413. Ornithopus bracteatus Brot.—Fl. lus. II, p. 159—1.<br />

Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — De Bragança á Arrábida.<br />

Area geogr. — Das Canárias á França occid.; das Canárias à<br />

Grécia.<br />

414. O. perpusillus. L.<br />

Caldas do Gerez (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Montargil.<br />

Area geogr. — Dos Açores á Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal ά Russia<br />

media.<br />

415. Lotus corniculatus a. vulgaris β. pedunculatus. — Brot. II, p. 121—9.<br />

c. pilosus. α. ciliatus.<br />

α. Torgo (Moll.)<br />

c. Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couc.)<br />

Port. — De Bragança a Azeitão.<br />

Area geogr. — Des<strong>de</strong> a Abyssinia Ά Noruega; <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Portugal<br />

ao Japão.<br />

416. L. uliginosus Schk.<br />

Caldas, Ponte feia, Leonte (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — Des<strong>de</strong> Bragança ao Algarve,


213<br />

Area geogr. — Des<strong>de</strong> a Ma<strong>de</strong>ira á Noruega ; <strong>de</strong>s<strong>de</strong> a Ma<strong>de</strong>ira<br />

á Grécia.<br />

417. Trifolium repens L. — Brot. II, p. 103—5.<br />

Gerez (A. Tait.)<br />

Port. — Des<strong>de</strong> Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr.—Em toda a Europa, Siberia e America boreal.<br />

418. Genista lusitanica L. — Brot. II, p. 88—4.<br />

Gerez (Brot.)<br />

Port. — De Bragança ά serra da Estrella, nas regiões altas.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

419. G. polygalaefolia DG. — Brot. II, p. 86—2.<br />

Proximo do Borrageiro (Brot., Fer.); p. <strong>de</strong> Villarinho (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez e Marão á serra d'Arrábida.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

420. G. micrantha G. Ort. —Brot. II, p. 87—3.<br />

Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Bragança e Gerez.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

421. Pterospartum lasiantheum Spach.<br />

Leonte (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Castello Branco.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

422. P. tri<strong>de</strong>ntatum Spach —Brot. I, p. 86—1.<br />

Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Portalegre.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

423. Ulex europaeus L. — Brot. II, p. 78—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Couceiro).<br />

Port. — Do Gerez a Lisboa.<br />

Area geogr.—Da peninsula ibérica á Dinamarca; <strong>de</strong> Portugal<br />

á Italia.<br />

424. U. nanus Forst.<br />

Chão do Carvalho, Tojeiro, Manga do Vidoal (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez ao Algarve.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica, França e Inglaterra.<br />

425. Cytisus albus Lk. —Brot. II, p. 83-2.<br />

Lage, caminho <strong>de</strong> Leonte (Moll. e J. H.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />

(Dr. Couceiro).<br />

Port. — De Bragança ao pinhal <strong>de</strong> Leiria.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Marrocos.<br />

426. Sarothamnus scoparius Koch.<br />

Lage, caminho <strong>de</strong> Leonte (J. H. e Moll.)


214<br />

Port. — De Bragança a Serpa.<br />

Area geogr. — Dos Açores á Suécia merid.; dos Açores â Italia.<br />

427. S. eriocarpus Bss. et Reut.<br />

Lage (J. H. e Moll.)<br />

Port. — Em Bragança, Gerez e Estrella.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

428. A<strong>de</strong>nocarpus intermedius DC. — Brot. II, p. 92—2.<br />

Gerez, Penedo (Moll.)<br />

Port. — Das Pedras Salgadas e Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Italia merid.<br />

Ilicineae Brong.<br />

429. Hex aquifolium L. — Brot. II, p. 213—1.<br />

Gerez (Brot., J. H., Moll.)<br />

Port. — De Vinhaes ao Bussaco.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Noruega; <strong>de</strong> Portugal á Georgia.<br />

Rhamnaceae R. Br.<br />

430. Rhamnus Frangida L. —Brot. I, p. 301—2.<br />

Gerez, freq. (J. IL)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Da Africa boreal.<br />

Euphorbiaoeae R. Br.<br />

431. Euphorbia dulcis L.<br />

Torgo, Agua do Gallo (Moll.); Agua do Gallo (Capello e Torres).<br />

Port. — Bragança, Gerez e Estrella.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica á Allemanha merid.; <strong>de</strong><br />

Portugal à Russia media.<br />

432. Ε. amygdaloi<strong>de</strong>s L.<br />

Torgo, Agua do Gallo (Moll. e J. H.)<br />

Port. — De Rragança a Portalegre.<br />

Area geogr. — De Portugal ά Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal a Russia<br />

media.


215<br />

Oxali<strong>de</strong>ae DC.<br />

433. Oxalis corniculata L. — Brot. II, p. 223—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port.—Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. —Das ilhas <strong>de</strong> Cabo Ver<strong>de</strong> à Laponia; do Canadá<br />

á Siberia do Ural.<br />

Geraniaceae DC.<br />

434. Geranium molle L. —Brot. II, p. 72—5.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Em quasi todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Noruega ; das Canárias a Lenhoran.<br />

435. G. Robertianum L. — Brot. II, p. 71—2.<br />

Gerez (M. Fer.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Portugal todo.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Laponia ; das Canárias á Siberia<br />

altaica.<br />

436. Erodium cicutarium Herit. — Brot. II, p. 75—il.<br />

S. João do Campo (S. dos A.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Do Gerez á Trafaria.<br />

Area geogr. — Da Abyssinia á Suécia; das montanhas rochosas<br />

á Siberia do Ural.<br />

Polygalaceae Juss.<br />

437. Brachytropis microphylla Wk.—Brot. II, p. 30—3.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — De Montesinho á serra da Louzã.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

438. Polygala vulgaris L. — Brot. I, p. 29 — 1.<br />

Carvalheira, Leonte, Borrageiro (Moll.); Caldas do Gerez (D.<br />

M. Henriq.); Penedo (J. H.)<br />

Port. — De Bragança a Cintra.<br />

Area geogr.—Da Algeria à Suécia; <strong>de</strong> Portugal á Siberia do<br />

Ural.


216<br />

Acerineae DC.<br />

439. Acer Pseudo-platanus L. — Brot. II, p. 35—1.<br />

Gerez (Brot.); frequente até Leonte (J. H.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Dinamarca ; <strong>de</strong> Portugal a Talusch.<br />

Fraxineae Bartl.<br />

440. Fraxinus angustifolia Vahl.<br />

a. obtusa Gren. et Godr.<br />

Caldas e caminho <strong>de</strong> Leonte (S. dos Anjos).<br />

Port.—Portugal todo.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

Malvaceae R. Br.<br />

441. Malva Morenii Poli.<br />

Torgo (Moll.); Caldas (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — Da Régua ao Gerez.<br />

Area geogr.-—Peninsula ibérica, França, Italia.<br />

442. M. Colmeiroi Wk.<br />

Lage, Penedo (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

Hypericineae DC.<br />

443. Hypericum Androsaemum L. — Brot. II, p. 321—1.<br />

Ponte feia, Agua do Gallo (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Cintra.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal ao mar<br />

Caspio.<br />

444. H. undulatum Schòusb. — Brot. II, p. 322—3 (?)<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port.—De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica e Inglaterra merid. occid.


217<br />

445. H. pulchrum L. — Brot. II, p. 323—6.<br />

Leonte, Ponte feia (J. H. e Moll.)<br />

Port. — Do Gerez ao Bussaco.<br />

Area geogr.—Da Italia merid. a Noruega; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Lithuania.<br />

446. H. linearifolium Vahl. — Brot. II, p. 321—2.<br />

Torgo, Agua do Gallo, Chão do Carvalho (J. H. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — De Portugal á Inglaterra ; <strong>de</strong> Portugal à França<br />

central.<br />

Alsineae Bani.<br />

447. Alsine recurva Wahl. —Brot. II, p. 202—11 (?)<br />

Borrageiro (Moll, e Fer.)<br />

Port. — Gerez e Estrella, nas regiões mais altas.<br />

Area geogr. — Montanhas da. Europa, Asia menor e Persia<br />

oriental.<br />

448. Stellaria uliginosa Murr. — Brot. II, p. 196—3.<br />

Caldas do Gerez (J. H e Moll.)<br />

Port. — De Murça a Coimbra.<br />

Area geogr.—Da Ma<strong>de</strong>ira á Laponia; da Ma<strong>de</strong>ira á America<br />

do norte.<br />

449. Arenaria montana L. — Brot. II, p. 199—3.<br />

Vidoal, Lage (Moll, e J. H.)<br />

Port. — De Montesinho a Cintra.<br />

Area geogr. — Do meiodia da peninsula ibérica a França ; <strong>de</strong><br />

Portugal á Italia.<br />

450. Cerastium glulinosum Fr.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq.); Leonte (Moll.)<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — De Portugal á Noruega; <strong>de</strong> Portugal á Georgia.<br />

Sileneae DC.<br />

451. Melandrium pratense Röhl.—Brot. II, p. 222—3.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — De Portugal á Russia boreal; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Grécia.


218<br />

452. Silène gallica L. a. genuína.—Brot. II, p. 184—3 (em parte).<br />

Bouro (J. H.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr.—Das Canárias á Volhynia; das Canárias ao<br />

Cáucaso.<br />

453. S. hirsuta Lag. —Brot. II, p. 188—11.<br />

Agua do Gallo, Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port.—Do Gerez ao Pinhal <strong>de</strong> Leiria.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

454. S. colorata Poir. β. lasiocalyx S. Vill.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — De Bragança ao Gerez.<br />

Area geogr. — Da peninsula ibérica a Creta.<br />

455. S. melandroi<strong>de</strong>s Lge. var. acutifolia Link.<br />

Gerez (Link); perto do Borrageiro (J. H. e Fer.)<br />

Port. — Marão, Gerez, Estrella, Louzã, Caramulo e Bussaco.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

Ous. Brotero na Fl. lus. II, pag. 187 indica esta espécie como naturalmente distincta<br />

da S. fuseata, dizendo—Occurrit in rupibus Herminii et Gerez, foliis caulinis<br />

majoribus et acutioribus; petalorum lamina profundius emarginata, quae forte distincta<br />

species.<br />

456. S. nutans L.—Brot. II, p. 180—2.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq,); Penedo (J. H.)<br />

Port. — Do Marão a Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Laponia; das Canárias á Dahuria.<br />

457. S. inflata Sm. —Brot. II, p. 180—1.<br />

Caminho <strong>de</strong> Leonte (Moll.); Caldas (D. M. Henriq. e A. Tait.)<br />

Port. — De Bragança ao Alemtejo (Villa Fernando).<br />

Area geogr. — Das Canárias a Altenfiord; do Canadá á Dahuria.<br />

Violarieae DC.<br />

458. Viola palustris L. — Brot. I, p. 305—1.<br />

Gerez (Brot.); Leonte, muito ab., Ponte feia (J. IL e Moll.)<br />

Port. —Do Gerez á serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da província <strong>de</strong> Granada ao Cabo norte; <strong>de</strong><br />

Portugal ao Kamtschatka.<br />

OBS. O prof. Link diz no Journal für die Botanik <strong>de</strong> Schrä<strong>de</strong>r que é vulgar no<br />

Gerez, perto das agüäs, nas regiões altas a V. Juressi. Nunca pu<strong>de</strong> encontrar tal<br />

espécie, nos logares indicados, nos quaes é frequentíssima a V. palustris.


219<br />

459. V. silvatica Fries.<br />

Cabril (Moll. e Fer.)<br />

Port.—De Montesinho a Cintra.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Noruega ; das Canárias ao<br />

Kamtschatka.<br />

460. V. lancifolia Thore —Brot. I, p. 306—5.<br />

Perto do Borrageiro (Moll.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr.—De Portugal à Inglaterra.<br />

Droseraceae DC.<br />

461. Drosera rotundifolia L. — Brot. I, p. 491—2.<br />

Gerez (Brot.); Ponte feia e em sítios elevados no Sphagnum<br />

(J. H. e Moll.)<br />

Port. —Montesinho, Gerez e Estrella.<br />

Area geogr. — Da Siria a Laponia ; do Canadá ás ilhas Aleutiannas.<br />

Oistineae DC.<br />

462. Cistus hirsutus Lamk. —Brot. II, p. 260—4.<br />

Gerez até quasi ao Borrageiro (D. M. Henriq. e J. H); Povoa<br />

<strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Das Pedras Salgadas a Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

463. Halimium umbellatum Spach. —Brot. II, p. 203—10.<br />

Gerez (Brot.)<br />

Port. — De Bragança ao Bussaco.<br />

Area geogr. — Da província <strong>de</strong> Granada a Pariz ; <strong>de</strong> Portugal<br />

aos Pyreneus orientaes.<br />

464. Halimium occi<strong>de</strong>ntale Wk. a. virescens Wk. a. vulgare. — Brot. II,<br />

p. 265 — 16.<br />

b. incanumWk. —Brot. II, p. 264—13.<br />

Gerez (Brot.); Caldas do Gerez (Moll.) a. e b ; Povoa <strong>de</strong> Lanhoso<br />

(Dr. Couceiro) a., a.<br />

Port. — De Montesinho a Buarcos.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

465. Tuberaria globulariacfolia Wk. —Brot. II, p. 267—21,<br />

Gerez (Brot.); Preguiça (J. H. c Moll.)


220<br />

Port. — Das Pedras Salgadas ao Porto.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

466. T. variabilis Wk. a. vulgaris. — Brot. II, p. 268—23.<br />

α. Milleri.<br />

β. Linnaei.<br />

Caldas do Gerez (D. M. Henriq. e Moll.)<br />

Port. — De Bragança á Estrella.<br />

Area geogr. — Das Canárias á Europa media.<br />

Oruciferae<br />

467. Arabis hirsuta Scop. — Brot. I, p. 578—2.<br />

Torgo (Moll.)<br />

Port. — De Bragança a Castello Branco e Coimbra.<br />

Area geogr. — Das Baleares a Altenfiord ; do Canadá ás ilhas<br />

Aleutiannas.<br />

468. A. muralis Bert.<br />

Torgo (Moll.)<br />

Port. — De Bragança á serra d'Arrabida.<br />

Area geogr. — Das Baleares á França central ; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Italia.<br />

469. Cardamine hirsuta L. — Brot. I, p. 583—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — De Bragança ao Algarve).<br />

Area geogr.—Da Abyssinia á Islândia; d'occi<strong>de</strong>nte a oriente.<br />

470. Sinapis laevigata L. — Brot. I, p. 585—5.<br />

Gerez (Brotero).<br />

Port. — Gerez.<br />

Area geogr. — Península ibérica.<br />

471. Brassica cheiranthus Vill. β. cheiranlhiílora Gr. et God.<br />

Agua do Gallo, Torgo, Caldas (Moll., D. M. Henriq. e Fer.)<br />

Port. — De Bragança a Portalegre.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Allemanha ; <strong>de</strong> Portugal á Italia<br />

merid.<br />

Fumariaceae DC.<br />

472. Fumaria capreolata L. — Brot. I, p. 591—3.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).


221<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Barberia á Europa media; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Syria.<br />

473. Corydalis claviculata DC —Brot. I, p. 591—4.<br />

Gerez (J. H.)<br />

Port. — Do Gerez ά serra da Estrella.<br />

Area geogr. — Da Sicilia á Dinamarca ; <strong>de</strong> Portugal á Sicilia.<br />

Resedaceae DC.<br />

474. Reseda media Lag.<br />

Torgo (Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — De Bragança a Villa nova <strong>de</strong> Mil fontes.<br />

Area geogr.—Peninsula ibérica.<br />

475. Astrocarpus Clusii J. Gay. — Brot. II, p. 307—5.<br />

Borrageiro, Torgo, Barrozão (Moll.); Caldas (D. M. Henriq.<br />

e Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — De Portugal á França merid.; <strong>de</strong> Portugal á<br />

Córsega.<br />

Ranunculaceae Juss.<br />

476. Ranunculus bupleuroi<strong>de</strong>s Brot. — Brot. II, p. 365—5.<br />

Leonte (J. H. e Moll.)<br />

Port.—Do Gerez á Louzã.<br />

Area geogr.—Portugal.<br />

477. R. adscen<strong>de</strong>ns Brot. —Brot. II, p. 370—11.<br />

Das Caldas ao Vidoal (J. H. e Moll.)<br />

Port. — Do Gerez e Bragança a Azeitão.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

478. R. repens L. —Rrot. II, p. 366—6.<br />

Caldas do Gerez (J. H.)<br />

Port. — Em todo o Portugal.<br />

Area geogr. — Da Ma<strong>de</strong>ira ao Cabo Norte; do Canadá ao<br />

Kamstachatka.<br />

479. Ficaria ranunculoi<strong>de</strong>s Moench.—Brot. II, p. 364—1.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port. — De Bragança ao Algarve.<br />

Area geogr. — Da Algeria á Laponia; <strong>de</strong> Portugal ao Cáucaso.


222<br />

480. Anémona trifolia L.<br />

Leonte (J. H. e A. Tait.)<br />

Port. — Do Gerez a Vallongo.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica, Italia e Austria.<br />

481. Clematis Viticeila L. β. campaniílora. — Brot. Fl. L. II, p. 359—4.<br />

Gerez (M. Fer.)<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — De Portugal á Macedonia.<br />

482. Thalictrum glaucum Desf.<br />

Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr. Couceiro).<br />

Port.—De Bragança até Coimbra.<br />

Area geogr. — Peninsula ibérica.<br />

493. Aquilegia dichroá Freyn. — Brot. II, p. 333—2.<br />

Agua do Gallo, Caldas (J. H. e Moll.); Povoa <strong>de</strong> Lanhoso (Dr.<br />

Couceiro).<br />

Port. — Do Gerez a Coimbra.<br />

Area geogr. — Portugal.<br />

NOTAS<br />

218. Orchis maculala L. — pag. 185.<br />

A O. maculala colhida no Gerez diffère um pouco da forma typica.<br />

O meu antigo discípulo J. d'Ascençao Guimarães, occupando­se<br />

do estudo das orchi<strong>de</strong>as Portugal, notou as differenças indicadas<br />

no seguinte quadro :<br />

Tubérculos<br />

Forma do Gerez Forma typica<br />

ordinariamente di ou tridactylos e palmalo­tuberosos ;<br />

raras vezes pleio­dactylos;<br />

tenue, flácido, mais ou menos fisluloso,<br />

<strong>de</strong> 2,5 <strong>de</strong>cimetros <strong>de</strong> comprimento,<br />

raras vezes menos (até<br />

l" ec<br />

­,5) ou mais (4 dcc<br />

);<br />

Caule<br />

mais robusto, <strong>de</strong> 3­4 <strong>de</strong>cimetros ou<br />

mais <strong>de</strong> altura ;


c m<br />

estreitas (l<br />

ou menos e raro l cra<br />

,2<br />

<strong>de</strong> largura) lanceoladas, as inferiores<br />

obtusas e as superiores<br />

agudas ;<br />

223<br />

Folhas<br />

com l c<br />

'\5 a 2 cm<br />

,2 ou mais <strong>de</strong> largura,<br />

quasi sempre manchadas,<br />

as inferiores lanceolas, agudas;<br />

Notam-se egualmente differences nas dimensões da espiga, que é cónica<br />

antes da anthese e cylindrica <strong>de</strong>pois.<br />

Varia bastante também a forma do labello.<br />

237. Allium lusitanicum La Marek. — pag. 188.<br />

Cito esta espécie, fundado na Fl. lusit. do sr. Brotero, embora<br />

nunca a tenha encontrado em Portugal. Chego até a crer que<br />

não provém do nosso paiz.<br />

Redouté (Liliacées — pl. 271) diz d'esta espécie o seguinte:<br />

«L'on cultive <strong>de</strong>puis très-long-temps cette plante au jardim<br />

du Museum d'Histoire naturelle, sous le nom d'Ail du Portugal,<br />

mais sans avoir d'autres renseignements sur son pays natal.<br />

Nous sommes d'autant plus portés à croire qu'elle est en effet<br />

originaire du Portugal, que nous sommes assurées par sa comparaison<br />

avec <strong>de</strong>s échantillons conservés dans l'herbier <strong>de</strong> Vaillant,<br />

qu'elle est semblable à celle que Tournefort a nommée<br />

Cepa Lusitanica, foliis capillaceis, minima, purpurascente flore<br />

(Inst. R. herb. 383.)»<br />

A planta <strong>de</strong>scripta por Lamarck e <strong>de</strong>senhada e <strong>de</strong>scripta por<br />

Redouté não existe na serra do Gerez. Desejei saber se Tournefort<br />

tinha realmente encontrado tal espécie em Portugal. No<br />

único documento, que pu<strong>de</strong> examinar, — a Topographia botânica—<br />

não encontro mencionada aquella espécie. É possível que<br />

Tournefort a não mencionasse n'este manuscripto : mas é possível<br />

também que por equivoco, ao redigir as Institutiones, a<br />

<strong>de</strong>nominasse — lusitanica — apesar <strong>de</strong> não a ter colhido em<br />

Portugal.<br />

No Jardim botânico <strong>de</strong> Coimbra e em Lisboa por muito<br />

tempo se cultivou uma planta sob o nome <strong>de</strong> Allium lusitanicum.<br />

O dr. Welwitsch distribuiu mesmo exemplares seccos d'essa<br />

planta, que é o Allium schoenoprasum L., bastante semelhante<br />

á espécie figurada por Redouté, mas que apresenta, entre outros<br />

caracteres, os estâmes mais curtos que as divisões do perigoneo.


224<br />

Redouté referindo-se ainda ao A. lusitanicum diz :<br />

«Nous avoiis cepandant lieu <strong>de</strong> penser qu'elle ut différente<br />

<strong>de</strong> Y Allium lusitanicum <strong>de</strong> Brotero, et que par consequent elle<br />

n'est pas mentionée dans la Flora publiée par ce savant naturaliste.»<br />

Pensando do mesmo modo, Kunth <strong>de</strong>nomina esta espécie A.<br />

Broteri.<br />

Julgo bem fundada a duvida <strong>de</strong> Redouté e não adoptando a<br />

a i<strong>de</strong>ia <strong>de</strong> Kunth, inclino-me a pensar que o A. lusitanicum<br />

indicado na Fl. lusitanica é o All. ochroleucum frequentíssimo<br />

nos pontos elevados do Gerez.<br />

Examinando as plantas do dr. Welwitsch, existentes no herbario<br />

da Eschola Polytechnica <strong>de</strong> Lisboa, encontrei exemplares<br />

do A. ochroleucum colhidos por aquelle distincto explorador,<br />

com a nota <strong>de</strong> que tal planta é <strong>de</strong>nominada chalotinhas do<br />

Gerez, nome indicado por Brotero para a espécie, que cita.<br />

A <strong>de</strong>scripçào dada por Brotero serve muito regularmente á<br />

espécie, a que me parece <strong>de</strong>ver referir-se e melhor até do que<br />

ao A. lusitanicum Lamk.<br />

Não admira que Brotero não conhecesse a <strong>de</strong>scripção do A.<br />

ochroleucum, pois foi ella dada quasi na mesma occasião em que<br />

a Fl. lusit. foi publicada e na obra <strong>de</strong> Waldstein et Kitaibel —<br />

Descript. et ícones plant, rariorum Hungriae naturalmente não<br />

conhecida em Portugal.<br />

322. Armeria Wilkommii. — pag. 199.<br />

Atten<strong>de</strong>ndo ao habitat d'esta espécie, talvez ella corresponda á<br />

Statice humilis que o prof. Link <strong>de</strong>screve no Journal für die<br />

Botanik <strong>de</strong> Schrä<strong>de</strong>r (1800, pag. 61) do seguinte modo: Folia<br />

linearia, brevia, rigidiuscula. Bracteae pleraeque, obtusae ; infimae<br />

acutae. Pareceu ao distincto botânico, que não <strong>de</strong>ixaria<br />

<strong>de</strong> ser conveniente fazer d'esta planta, pelo menos, uma varieda<strong>de</strong><br />

da St. Armeria, julgando-a différente da St. juniperifolia<br />

Vahl, cujas folhas são mais curtas e rijas. Diz mais, que, comparando<br />

a planta, por elle encontrada no Gerez, com as plantas<br />

<strong>de</strong> Tournefort existentes no museu britânico, podia affirmar<br />

que era egual á St. hispânica minima juniperifolia, majore flore<br />

Tourn. Inst. 341.<br />

Mais tar<strong>de</strong>, quando foi publicada a Flore du Portugal o<br />

prof. Link <strong>de</strong>u â espécie, <strong>de</strong> que trato, outro nome — Anneria<br />

juniperifolia, <strong>de</strong>screvendo-a do seguinte modo : Cau<strong>de</strong>x subterraneus.<br />

Folia ápice mucrone parvo, cartilagineo. Scapi foliis


22S<br />

triplo longiores, adscen<strong>de</strong>ntes, vagina brevi. Perianthodii phylla<br />

oblonga, scariosa, glabra, exleriora acuta, interiora obtusa.<br />

Calyx pilis aJpressis <strong>de</strong>ntibus limbi longitudine. Corolla palli<strong>de</strong><br />

rubra. Perennis. (Fl. du Port. I, p. 442.)<br />

Julgou-a egual á St. Lusitanica, capillaceo folio minima das<br />

Inst. Rei herb.<br />

Vê-se por isto que, apesar da duvida manifestada na primeira<br />

noticia, Link referiu a planta por elle colhida no Gerez â espécie<br />

<strong>de</strong>scripta por Vahl.<br />

No Prodromus <strong>de</strong> De Candolle o sr. Roissier, não tendo<br />

observado a planta <strong>de</strong>scripta por aquelle botânico, incluiu o<br />

nome dado por Link na synonimia da Armeria caespilosa, da<br />

qual é verda<strong>de</strong>iramente diversa.<br />

Nos escriptos do prof. Link a propósito d'esta espécie, além<br />

da falta <strong>de</strong> exactidão da <strong>de</strong>terminação especifica, dà-se primeiro<br />

a espécie como colhida no Gerez e mais tar<strong>de</strong> na Flore du<br />

Portugal, como habitante das regiões elevadas da serra da<br />

Estrella.<br />

A primeira indicação é a verda<strong>de</strong>ira, pois que a nossa planta<br />

só se encontra — nas regiões mais altas do Gerez.<br />

Na serra da Estrella enconlram-se só as A. lalifolia, plantaginea,<br />

alpina e Duriaei.<br />

Em parte nenhuma <strong>de</strong> Portugal, que eu saiba, se tem encontrado<br />

a A. juniperifolia. -<br />

A espécie <strong>de</strong> Tournefort, a que o prof. Link quiz referir a<br />

planta do Gerez, foi colhida por aquelle naturalista, na região<br />

maritima do sul <strong>de</strong> Portugal — <strong>de</strong> Setúbal a Al<strong>de</strong>ia Gallega e<br />

<strong>de</strong> Tavira a Faro, parecendo-me pouco acceitavel ainda n'este<br />

ponto a opinião do prof. Link.<br />

Segundo as regras <strong>de</strong> nomenclatura botânica, hoje geralmente<br />

seguidas, <strong>de</strong>veria adoptar o nome especifico, dado por Link e<br />

não crear nome novo. É certo porém que Link não consi<strong>de</strong>rou<br />

esta planta como espécie nova. Quando muito julgou-a apenas<br />

uma varieda<strong>de</strong> da St. Ármeria e <strong>de</strong>pois confundiu-a com outra<br />

espécie bem distincta e até chegou a trocar o habitat da planta.<br />

Dediquei-a por isso, sem duvida, ao illustre prof, <strong>de</strong> Praga, o<br />

dr. M. Willkomm, a quem a botânica peninsular <strong>de</strong>ve muitíssimo.<br />

Para commigo tem sido sempre da maior con<strong>de</strong>scendência<br />

e auxilio. Elie mesmo examinou a planta <strong>de</strong> que aqui tenho<br />

tratado e se inclinou a consi<strong>de</strong>ral-a espécie nova. Dedicando-a<br />

a este illustre botânico cumpro apenas um grato <strong>de</strong>ver.<br />

15


226<br />

Oon.tritou.ioaO para o estixdo da flora<br />

d'algximas possessões portuguezas<br />

Plantas colhidas por F. Newton na Africa occi<strong>de</strong>ntal 1<br />

Filioes 2<br />

Fam. Polypodiaceae<br />

Trib. Cyatheae<br />

80. Cyathea angolensis Wehv. arbóreo.<br />

Cataracta da Huila, Humpata ; locis humidis.<br />

Trib.. Pteri<strong>de</strong>ae<br />

81. Adianthum Capillus-Veneris L.<br />

Serra da Chella, ad basin ; arraial <strong>de</strong> Cayonda ; Capupangombe ;<br />

locis humidis.<br />

83. Cheilantes farinosa Kaulf.<br />

Monpulla, alto da serra da Chella.<br />

83. Ch. hirta S\v.<br />

Monpulla; arraial <strong>de</strong> Cayonda ; in arvis siccis, saxosis.<br />

84. Ch. Kirkii Hook.<br />

Catarata da Huilla ; Humpata ad ripas fluminis Nene ; serras da<br />

Chella e da Munda ; ad arborum truncos.<br />

85. Pellaea Burkeana Baker.<br />

Catarata da Huilla, Lobango, Humpata ; locis humidis.<br />

86. P. calomelanus Link<br />

Gambos, locis saxosis ad ripas íluminum Coculovar et Cunene ;<br />

Tongo, Cusibebasie.<br />

1<br />

2<br />

Continuado <strong>de</strong> pag. 140.<br />

Determinados pelo sr. Baker.


227<br />

87. P. consobrina Hook.<br />

Humpata, ad ripas íluminis Nene ; locis humidis.<br />

88. P. Doniana Hook.<br />

Serra da Chella, Lobango, Biballa ; in locis subhumidis.<br />

89. P. hastala Link<br />

Humpata, ad ripas Íluminis Nene.<br />

90. Pteris cretica L.<br />

Serra da Chella, arraial <strong>de</strong> Cayonda; locis humidis.<br />

91. P. quadriaurita Retz.<br />

Cataracta da Huilla, Humpata, serra da Chella ; locis humidis.<br />

' Trib. Asplenieae<br />

92. Asplenium furcatum Thunb.<br />

Humpata, Huilla, Muscha, serra da Chella ; in locis saxosis humidis.<br />

93. Actiniopteris radiata Link<br />

Ondonga, in fissuris rupium ad ripas Íluminis Cunene.<br />

Trib. Aspidieae<br />

94. Nephrodium albopunctatum Desv.<br />

Humpata, Cataracta da Huilla, in locis umbrosis humidis.<br />

95. N. Thelypteris Desv.<br />

Serra da Munda, ad ripas fluminis Caculovar.<br />

Fam. Osmundaceae<br />

96. Osmunda regalis L.<br />

Humpata, ad ripas fiuminis Nene ; Huilla, Lobango, Muscha.<br />

Fam. Schizaeaceae<br />

97. Anemia tomentosa Sw.<br />

Serra da Chella, Lobango, in locis siccis.,<br />

98. Mohria caffrorum Desv.<br />

Serra da Chella, Lobango, Humpata, locis humidis.


228<br />

Equisetaceae<br />

Fam. Equiseteae<br />

99. Equisetum elongatum Bory. Vauclier.<br />

Lycopodiaceae<br />

Fam. Lycopodieae<br />

100. Lycopodium cernuum L.<br />

Humpata, ad ripas fiuminis Nene.<br />

Fam. Cyperaceae 1<br />

Trib. Cypereae<br />

101. Kyllingia aurata Nees.<br />

Ad ripas íluminis Caculovar.<br />

102. Κ. caespitosa Ν. ab Ε. var.<br />

Humpata, locis humidis.<br />

103. Cyperus actinostachys Welw.<br />

Ad ripas íluminis Nene, in locis humid<br />

104. C. auricomus Sieber.<br />

Humbe, ad ripas íluminis Cunene.<br />

105. C. callistus Ridley.<br />

Oxicussi, ad ripas Íluminis Caculovar.<br />

106. C. compressus L.<br />

Serra da Cassanha.<br />

107. C. cuspidatus Vahl.<br />

Humpata e serra da Chella.<br />

108. C. esculentns L.<br />

. Serra da Chella, in locis hmidis.<br />

109. C. flavus Boeckeler.<br />

Ad ripas fiuminis Caculovar.<br />

Determinados pelo sr. Ridley.


229<br />

110. C. laevigatus L.<br />

Rio Corocca, in locis salsuginosis.<br />

111. G. lanceus Thunb.<br />

Ad ripas íluminis Caculovar; Gambos in locis humidis.<br />

112. C. margaritaceus Vahl.<br />

Humpata, in locis saxosis ferrugineis humidisque.<br />

113. C. Monti L.<br />

Humpata, locis humidis.<br />

114·. C. polystachyus Rottb. form, con<strong>de</strong>nsata.<br />

Huilla, locis humidis.<br />

115. C. umbellatus Benth.<br />

Humpata, locis humidis.<br />

Trib. Scirpeae<br />

116. Fimbristylis hispidula Kunth<br />

Humpata, arvis ferrugineis, siccis ; Monhino, Pallanca.<br />

117. F. parva Ridley<br />

Humpata.<br />

118. F. polymorphe Boeckl. (F. communis Kunth)<br />

Serra da Cassanha.<br />

Trib. Hypolytreae<br />

119. Lipocarpha argêntea R. Br.<br />

Humpata, ad ripas flumidis Caculovar.<br />

120. Ascolepis elata Welw.<br />

Humpata, ad ripas fluminis Nene.<br />

121. A. protea Welw. var. killingioi<strong>de</strong>s Welw.<br />

Humpata. in locis humidis.<br />

' Trib. Sclerieae<br />

122. Scleria bulbosa Höchst.<br />

Humpata, ad ripas fluminis Nene.<br />

123. S. pulchella Ridley.<br />

Rio Pallanca, locis humidis.<br />

124. S. remota Ridley, var. hispida.<br />

Humpata, in aquis stagnantibus et paludibus. var. Rio<br />

locis humidis.


230<br />

FACTOS DIVERSOS<br />

Edmond Boissier<br />

A 25 <strong>de</strong> setembro d'este anno falleceu em Valleyres, cantão <strong>de</strong> Vaud,<br />

na Suissa, este botânico, a quem se <strong>de</strong>vem trabalhos importantíssimos<br />

sobre a flora da peninsula ibérica.<br />

Nascera o sr.E. Boissier em Genebra a 25 <strong>de</strong> maio <strong>de</strong> 1810.<br />

Des<strong>de</strong> os seus primeiros annos manifestou gosto pelo estudo das plantas.<br />

Quando visitava a sua família, resi<strong>de</strong>nte em Valleyres, o joven botânico divagava<br />

pelas montanhas, observava as producçôes naturaes e chegou a<br />

formar um jardimsinho n'um sitio abrigado, no qual cultivava com enlevo<br />

muitos vegetaes alpinos.<br />

Chegado a eda<strong>de</strong> propria, o sr. Boissier frequentou a Aca<strong>de</strong>mia <strong>de</strong><br />

Genebra, recebendo as lições e os salutares conselhos do gran<strong>de</strong> A. P.<br />

<strong>de</strong> Candolle.<br />

Tudo, parece, se tinha bem disposto para que o estudante seguisse o<br />

caminho que o <strong>de</strong>via levar á posição elevada que conquistou no mundo<br />

scientifico : a direcção intelligente <strong>de</strong> sua mãe, que n'elle <strong>de</strong>sejava chegar<br />

a ver um homem distincto ; os meios <strong>de</strong> fortuna, que lhe tornavam fáceis<br />

as viagens e a acquisição <strong>de</strong> elementos <strong>de</strong> estudo ; e especialmente a<br />

energia <strong>de</strong> vonta<strong>de</strong> e a natureza vigorosa, que não lhe fazia temer o<br />

trabalho.<br />

O gosto das viagens levou o sr. Boissier a regiões variadíssimas, on<strong>de</strong><br />

sempre tratou <strong>de</strong> colligir plantas, que mais tar<strong>de</strong> serviram <strong>de</strong> base aos<br />

trabalhos botânicos que publicou.<br />

A primeira viagem foi feita quando muito novo, e à sua pouca eda<strong>de</strong><br />

foi <strong>de</strong>vida. Obtivera licença <strong>de</strong> seu pai para visitar o gran<strong>de</strong> S. Bernardo,<br />

notável para os botânicos, que ahi faziam frequentes explorações. Acompanhado<br />

por um jardineiro, homem <strong>de</strong> confiança, partiu para aquella *<br />

montanha, mas chegando lá assaltaram-no <strong>de</strong>sejos <strong>de</strong> ir a Turim. Se<br />

bem o <strong>de</strong>sejou, melhor o fez. Caminharam os dous a pé até á cida<strong>de</strong><br />

italiana, voltaram pelo monte Cenis, poupando o pequeno pecúlio com que<br />

tinham sahido <strong>de</strong> casa. Quando chegaram a Genebra, tinham <strong>de</strong> seu um<br />

franco.


23 í<br />

Mais tar<strong>de</strong> fez repetidas excursões nos Alpes e no Jura, como ensaios<br />

para trabalhos <strong>de</strong> maior fôlego.<br />

Esses trabalhos iniciaram-se magistralmente pelas viagens em Hespanha,<br />

realisadas em 1836 e 1837, visitando a região que nà costa meridional<br />

vai do mar até á serra Nevada.<br />

A Hespanha foi sempre um attractive para o sr. Boissier, e por isso ahi<br />

voltou em 184-9, em 1877 e 1878, e mais tar<strong>de</strong> em 1881.<br />

Na viagem reálisada em 1878, e que teve por fim o estudo botânico das<br />

montanhas elevadas que ficam perto da costa cantabrica, o sr. Boissier<br />

visitou Portugal, entrando por Valença. Habituado ás montanhas, não<br />

pô<strong>de</strong> <strong>de</strong>ixar <strong>de</strong> subir á serra da Estrella. Visitou Coimbra, Lisboa e Cintra,<br />

cujas bellezas o encantaram.<br />

O <strong>de</strong>sejo <strong>de</strong> estudar levou-o a procurar outros paizes. Assim em 1842<br />

e 1846 percorreu a-Grécia, a Anatolia, a Syria e o Egypto. Em 1849<br />

percorreu, em companhia <strong>de</strong> M. me<br />

Boissier e do botânico Reuter, a Algeria<br />

e Tanger.<br />

As viagens em Hespanha forneceram os elementos para a Voyage botanique<br />

dans le midi <strong>de</strong> l'Espagne pendant l'année 1851, obra clássica, cuja publicação<br />

foi feita <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1839 a 1845. D'esta obra diz o sr. A. <strong>de</strong> Candolle<br />

h— «É uma obra capital, muitas partes da qual <strong>de</strong>vem ser lidas, e<br />

que todos os botânicos <strong>de</strong>vem consultar.» N'esta obra o trabalho botânico<br />

é <strong>de</strong> primeira or<strong>de</strong>m e a parte que se refere á <strong>de</strong>scripção do paiz, dos<br />

costumes, dos monumentos, etc. é digna <strong>de</strong> lêr-se.<br />

As viagens na Africa e no oriente crearam-lhe o <strong>de</strong>sejo <strong>de</strong> estudar a<br />

rica flora d'estas regiões, e como o trabalho proprio não fosse suficiente<br />

subsidiou vários exploradores, comprou collecções e pô<strong>de</strong> dar a enumeração<br />

methodica das espécies observadas n'uma obra, que ha <strong>de</strong> ser sempre<br />

consi<strong>de</strong>rada, a — Flora orientalis — que lhe abriu as portas do Instituto<br />

<strong>de</strong> França.<br />

D'esta obra diz o sr. <strong>de</strong> Candolle: — «É o resultado <strong>de</strong> quarenta annos<br />

<strong>de</strong> viagens difficeis, <strong>de</strong> correspondência muito activa, <strong>de</strong> <strong>de</strong>spezas, e principalmente<br />

<strong>de</strong> estudo minucioso <strong>de</strong> exemplares <strong>de</strong> herbarios, que elle teve<br />

<strong>de</strong> classificar, confrontar com os livros e <strong>de</strong>screver methodicamente.»<br />

No intervallo que <strong>de</strong>correu d'aquella primeira publicação a esta ultima<br />

o sr. Boissier produziu outros trabalhos importantes, entre os quaes sobresahe<br />

a monographia das Euphorbiaceas, que foi publicada no 15.° volume<br />

do Prodromus <strong>de</strong> De Candolle.<br />

Não foi só o muito saber que tornou o sr. Boissier digno do respeito<br />

1<br />

Ed. Boissier—Notice biographique par M. Alph. <strong>de</strong> Candolle.


232<br />

<strong>de</strong> todos. O sr. W. Barbey, querendo significar-me a gran<strong>de</strong>za do golpe<br />

que elle e todas as pessoas <strong>de</strong> sua família tinham recebido com a morte<br />

do sr. Boissier, dizia-me— «a gran<strong>de</strong> sciencia do sr. Boissier era a menor<br />

das suas qualida<strong>de</strong>s.»—O sr. <strong>de</strong> Candolle 1<br />

diz— «F.ra elle dotado d'um<br />

caracter tào bom e tinha um modo <strong>de</strong> viver tão honrado, que nenhuma das<br />

pessoas que com elle tinham relações <strong>de</strong>ixa hoje <strong>de</strong> sentir profundamente a<br />

sua perda.»<br />

O pastor <strong>de</strong> Valleyres, o sr. Vautier, por occasião dos funeraes, exaltando<br />

as qualida<strong>de</strong>s moraes do notável botânico, dizia : «Se entrásseis<br />

n'este momento em muitas casas habitadas por creanças, por pobres, por<br />

pessoas que nenhuma i<strong>de</strong>ia têm da posição do nosso amigo no mundo<br />

scientifico, veríeis muitas lagrimas ; encontraríeis muitos corações opprimidos,<br />

manifestando, conforme po<strong>de</strong>m, que elle possuía qualida<strong>de</strong>s d'or<strong>de</strong>m<br />

différente das da intelligencia. Todos esses vos diriam que não lhes chegavam<br />

a suas casas só os seus benefícios, mas que elle mesmo ahi ia também com<br />

o seu coração <strong>de</strong> christão, com uma expressão d'olhos que dava a conhecer<br />

sua affeição profunda, com a oração, acompanhada, como a sua fé, <strong>de</strong> humilda<strong>de</strong><br />

e <strong>de</strong> confiança filial. Nada mais commovedor do que ver assim alhada<br />

a simplicida<strong>de</strong> infantil a uma intelligencia tão elevada.»<br />

Estas qualida<strong>de</strong>s manifestavam-se apenas se entrava em relações com<br />

elle. Estava-se bem ao pé d'elle ; os seus conselhos eram sempre dados<br />

com affabilida<strong>de</strong> ; os pedidos, que se lhe faziam, eram sempre satisfeitos.<br />

Quem com elle tinha relações via n'elle não só um mestre adorável, mas<br />

também um amigo.<br />

Uma moléstia <strong>de</strong> estômago, adquirida nas suas penosas viagens, causou-lhe<br />

a morte, e pouco antes <strong>de</strong> morrer suavisou-lhe as dores a contemplação<br />

d'uma plantasinha alpina, que tinha florido no seu jardim.<br />

Tinham sido as plantas alpinas as que na infância tinham merecido seus<br />

cuidados. Quiz <strong>de</strong>spedir-se d'ellas ao <strong>de</strong>spedir-se da terra.<br />

Explorações botânicas nas possessões portuguezas<br />

No presente Boletim encontram-se mencionadas algumas plantas africanas,<br />

colhidas por portugúezes em diversos pontos da Africa occi<strong>de</strong>ntal.<br />

São ellas <strong>de</strong>vidas aos srs. F. Newton e ao medico M. Rodrigues <strong>de</strong><br />

Carvalho.<br />

1<br />

No herbario da Universida<strong>de</strong> existem mais, umas <strong>de</strong> Cabo Ver<strong>de</strong>, co-<br />

Noticie biographique.


233<br />

Ihidas pelo pharmaceutico J. Cardoso, outras colhidas pelos distinctos<br />

exploradores Copello e Ivens perto do Coroccá.<br />

O governo portuguez, reconhecendo a necessida<strong>de</strong> das explorações scientificas<br />

e em especial das explorações botânicas, encarregou o sr. A. F.<br />

Moller <strong>de</strong> colligir exemplares botânicos na ilha <strong>de</strong> S. Thomé a fim <strong>de</strong> ser<br />

conhecida cabalmente a flora d'esta ilha africana. Durante o tempo que<br />

alli se conservou, o sr. Moller instruiu convenientemente o sr. Francisco<br />

Quintas, que continua trabalhando, sendo por isso <strong>de</strong> esperar que em breve<br />

praso a flora da ilha seja regularmente conhecida.<br />

Por or<strong>de</strong>m do governo foi ultimamente encarregado da exploração botânica<br />

e zoológica d'alguns pontos da costa occi<strong>de</strong>ntal da Africa o sr. F.<br />

Newton, que actualmente está em Ajuda.<br />

O real collegio das missões ultramarinas procura, graças aos cuidados<br />

do actual director, educar convenientemente os que alli vão instruir­se para<br />

mais tar<strong>de</strong> missionar nas possessões portuguezas, a fim <strong>de</strong> que possam, a<br />

par dos trabalhos religiosos, procurar elementos para o conhecimento dos<br />

productos diversos, que produzem os diversos paizes, on<strong>de</strong> elles forem<br />

trabalhar. Muito ha a esperar dos futuros missionários, aos quaes bem<br />

po<strong>de</strong>rá servir <strong>de</strong> exemplo o venerando padre João <strong>de</strong> Loureiro.<br />

N'este Boletim conclue­se a publicação do catalogo <strong>de</strong> plantas <strong>de</strong> Macau,<br />

colligidas pelo medico J. Gomes da Silva. Este naturalista durante o tempo<br />

da sua permanência em Timor, colligiu numero consi<strong>de</strong>rável <strong>de</strong> plantas,<br />

d'algumas das quaes mandou sementes para o jardim da Universida<strong>de</strong>.<br />

Circumstancias particulares obstaram a que o sr. Gomes da Silva enviasse<br />

para Coimbra o herbario timorense. Hoje porém que este sr. <strong>de</strong> novo se<br />

encontra em Macau e como chefe do serviço <strong>de</strong> saú<strong>de</strong>, não <strong>de</strong>ixará <strong>de</strong> fazer<br />

conhecer o resultado dos seus trabalhos botânicos, e dar­lhe­ha maior<br />

<strong>de</strong>senvolvimento, fazendo conhecer a vegetação <strong>de</strong> Timor.<br />

Das explorações feitas, a do sr. Moller é a mais digna <strong>de</strong> menção. Teve<br />

ella por campo a ilha <strong>de</strong> S. Thomé, como já foi dito.<br />

Esta ilha, situada no golpho da Guiné, a 0°23' Ν. <strong>de</strong> latitu<strong>de</strong> e a<br />

15°58' E. <strong>de</strong> latitu<strong>de</strong> <strong>de</strong> Lisboa, tem uma superficie <strong>de</strong> 900 kilomètres<br />

quadrados, e é extremamente acci<strong>de</strong>ntada. De natureza vulcânica e situada<br />

quasi sob a linha equatorial, é vestida <strong>de</strong> vegetação exuberante. As condições<br />

naturaes favorecem as culturas úteis, e tôm chamado a attençâo e<br />

activida<strong>de</strong> dos cultivadores.<br />

O actual governador <strong>de</strong> S. Thomé e Principe, o sr. Custodio <strong>de</strong> Borja,<br />

a cujo espirito esclarecido se mostravam claras as vantagens do estudo das<br />

producções da ilha, para que as forças naturaes po<strong>de</strong>ssem melhor ser utilisadas,<br />

propôz ao Ministério da Marinha que fosse nomeado para tal fim<br />

o sr. Moller.<br />

Por portaria do Ministério da Marinha e Ultramar, <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> janeiro <strong>de</strong>


234<br />

1888 foi o sr. íMolIer encarregado <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r á exploração botânica da<br />

ilha <strong>de</strong> S. Thomé, e em consequência d'ella partiu para esta ilha em 6<br />

<strong>de</strong> maio. Chegado alli, resolveu habitar a zona alta por ser mais saudável<br />

e por ficar em óptimas condições para as herborisaçôes a que tinha <strong>de</strong><br />

proce<strong>de</strong>r.<br />

O sr. Moller recebeu do digno Governador e <strong>de</strong> muitos proprietários<br />

toda a espécie <strong>de</strong> auxílios. O sr. J. A. Dias Quintas com especialida<strong>de</strong> fez<br />

tudo quanto era possível para que o sr. Moller tivesse as commodida<strong>de</strong>s<br />

que podiam <strong>de</strong>sejar­se.<br />

A epocha escolhida para esta exploração foi a da gravana, ou do tempo<br />

secco. Infelizmente porém n'este anno a humida<strong>de</strong> foi extraordinária, tornando<br />

difficil a exploração e muito especialmente a preparação e conservação<br />

das plantas. Por mais d'uma vez teve o sr. Moller <strong>de</strong> colher plantas<br />

que já tinha colhido; mas que em virtu<strong>de</strong> da excessiva humida<strong>de</strong> tinha<br />

perdido.<br />

Não podia ser gran<strong>de</strong> a area explorada durante os quatro mezes <strong>de</strong><br />

estada na ilha, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> maio a 25 <strong>de</strong> setembro. A acci<strong>de</strong>ntação dos<br />

terrenos, a gran<strong>de</strong> quantida<strong>de</strong> <strong>de</strong> florestas ainda quasi virgens, a falta <strong>de</strong><br />

meios <strong>de</strong> communicaçâo e o mâu tempo obstaram a que se levassem a<br />

effeito trabalhos mais completos. Apesar <strong>de</strong> tudo o sr. Moller percorreu a<br />

area que vai da cida<strong>de</strong> até ao pico <strong>de</strong> S. Thomé e do rio Contador ao<br />

rio Manuel Jorge, isto é, quasi toda a parte da ilha mais habitada e<br />

cultivada.<br />

Na expedição ao pico <strong>de</strong> S. Thomé, cuja altitu<strong>de</strong> foi por esta occasião<br />

<strong>de</strong>terminada com bastante rigor, fazendo­se para isso uso d'um barómetro<br />

<strong>de</strong> mercúrio, d'um bom anerói<strong>de</strong> inglez e do hypsometro, as difficulda<strong>de</strong>s<br />

vencidas foram gran<strong>de</strong>s, porque o caminho seguido era em extremo acci<strong>de</strong>ntado.<br />

Ainda assim colheu­se um bom numero <strong>de</strong> plantas.<br />

Não me é possível η esta curta noticia dar a conhecer todos os resultados<br />

da exploração, pois que está por fazer ainda o estudo das plantas<br />

colhidas. Não fazendo menção das plantas cryptogamicas cellulares, posso<br />

apenas indicar com gran<strong>de</strong> aproximação a totalida<strong>de</strong> das espécies colhidas.<br />

É o que mostra o seguinte quadro :<br />

Cryptogamicas vasculares<br />

Gymnospermicas<br />

Monocotyledoneas<br />

Dicotyledoneas<br />

66'<br />

li<br />

Total — 430<br />

73(<br />

290<br />

As papilionaceas e gramíneas são as famílias mais numerosas em espécies.<br />

A maior parte das outras famílias são representadas por um numero<br />

muito limitado <strong>de</strong> espécies.


235<br />

A ilha é toda coberta <strong>de</strong> vegetação, e pô<strong>de</strong> dizer-se que é a vegetação<br />

arbórea a dominante, formando mattas <strong>de</strong>nsas até quasi ao pico <strong>de</strong> S. Thomé<br />

(2142 m<br />

). É gran<strong>de</strong> porém a uniformida<strong>de</strong> da vegetação.<br />

Comparando o resultado final dos trabalhos do sr. MoIJer com outros<br />

já conhecidos, facilmente se reconhece a superiorida<strong>de</strong> d'elles. Assim o<br />

numero <strong>de</strong> plantas colhidas em S. Thomé por G. Don e mencionadas na<br />

Flora nigriliana pelo sr. Hooker é apenas <strong>de</strong> 92, entre as quaes nenhuma<br />

cryptogamica é contada.<br />

Com a exploração <strong>de</strong> G. Mann em 1881 não posso fazer comparação,<br />

pois que apenas o sr. Hooker publicou as espécies colligidas nos pontos<br />

mais altos da ilha, e outras têm sido publicadas também na Flora of tropical<br />

Africa do sr. Oliver, não sendo porém por emquanto conhecidas todas<br />

as espécies colhidas por aquelle naturalista.<br />

O estudo das espécies colhidas pelo sr. Moller levará tempo a fazer. As<br />

cryptogamicas cellulares estão já sendo estudadas por especialistas, que<br />

obsequiosamente tomaram sobre si esse não pequeno trabalho. São elles<br />

os srs. Dr. W. Nylao<strong>de</strong>r, que <strong>de</strong>terminará os lichenes ; o Dr. Winter,<br />

que estudará os cogumelos; o Dr. K. Mueller, que classificará os musgos;<br />

o sr. F. Stephanini, as hepáticas e o prof. Nordste<strong>de</strong>t, as algas.<br />

Apesar dos trabalhos feitos em 1879 e 1880 pelo Dr. 11. Greeff, que<br />

esteve em S. Thomé e nas Hollas estudando a fauna d'estas ilhas, o sr.<br />

Moller aproveitou todo o tempo disponível para a exploração zoológica e<br />

geológica. O quadro seguinte dá a conhecer o numero <strong>de</strong> espécies colhidas:


236<br />

A parte geológica é menos rica e comprehen<strong>de</strong> algumas formas <strong>de</strong><br />

rochas vulcânicas.<br />

Devem mencionar­se ainda outros produclos que o sr. Moller enviou<br />

para Coimbra. Constam elles da relação seguinte:<br />

92 Plantas vivas.<br />

28 Amostras <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>iras em toros.<br />

Canoa <strong>de</strong> amoreira.<br />

2 Machins (instrumentos agrícolas).<br />

Oleo <strong>de</strong> S. Thomé (dois frascos).<br />

Fructas em alcool.<br />

Algodão da arvore Ocá.<br />

Bengala <strong>de</strong> Ajuda.<br />

Caixa para guardar cachimbos.<br />

Uma peneira (S. Thomé).<br />

Alguns objectos provenientes d'Angola.<br />

Casca <strong>de</strong> páo purga.<br />

Um annel <strong>de</strong> caroço <strong>de</strong> Dem­<strong>de</strong>m.<br />

Contas feitas <strong>de</strong> sementes da Coix lacryma..<br />

Uma zagaia feita da nervura <strong>de</strong> folha <strong>de</strong> palmeira.<br />

Armas diversas <strong>de</strong> S. Thomé e Dahomey.<br />

Manipansos.<br />

Craneo <strong>de</strong> Hippopotomo.<br />

Algumas ma<strong>de</strong>iras <strong>de</strong> construcção.<br />

* *<br />

Esta curta noticia faz bem patente a importância do trabalho do sr.<br />

Moller. Melhor será ella apreciada quando fôr publicado o catalogo das<br />

espécies colhidas.<br />

Sirva a exploração a S. Thomé <strong>de</strong> exemplo a outros exploradores, e não<br />

<strong>de</strong>ixe <strong>de</strong> fazer sentir­se a benévola influencia official, para que os productos<br />

naturaes das colónias portuguezas sejam conhecidos e para que Portugal<br />

por este modo concorra com as outras nações para o progresso das seien<strong>de</strong>s,<br />

fonte directa do progresso material <strong>de</strong> todas as socieda<strong>de</strong>s.<br />

Ha muito que fazer ainda mesmo em S. Thomé, pois que gran<strong>de</strong> parte<br />

da ilha ainda esta por explorar. Cenvém conhecer egualmente as producções<br />

naturaes das ilhas das Rollas e do Principe. Ε <strong>de</strong> esperar que este<br />

trabalho seja feito pelo sr. Quintas, que jà ultimamente fez uma remessa<br />

<strong>de</strong> plantas vivas e seccas, muito regularmente preparadas. Consta­me que<br />

ultimamente partira para a ilha das Rollas.


237<br />

Oartas do alb bad o Corrêa da Serra<br />

β do F. IM. do Nascimento dirigidas ao dr. Brotero<br />

Graças a extrema amabilida<strong>de</strong> do meu amigo, o dr. H. D. Alves <strong>de</strong> Sá,<br />

tive occasião <strong>de</strong> 1er as cartas que aqui vão transcriptas. 0 ex." 10<br />

sr. Viscon<strong>de</strong><br />

Alves <strong>de</strong> Sá, possuidor dos autographos, da melhor vonta<strong>de</strong> annuiu<br />

aos <strong>de</strong>sejos, que manifestei, <strong>de</strong> fazer conhecidos estes documentos, favor<br />

que agra<strong>de</strong>ço reconhecido.<br />

Mostram estas cartas o conceito que do botânico portuguez formava o<br />

não menos distincto botânico, também portuguez, Corrêa da Serra e o<br />

modo lisongeiro como no extrangeiro foram recebidos os trabalhos do<br />

dr. Brotero.<br />

A carta <strong>de</strong> F. Manoel do Nascimento (Filinto Elysio) é a prova completa<br />

da amisa<strong>de</strong> que ligava o distincto poeta e o botânico, que também<br />

não <strong>de</strong>sprezava a litteratura, como da carta muito bem se <strong>de</strong>prehen<strong>de</strong> e<br />

como bem mostrou a o<strong>de</strong> latina que escreveu por occasião da revolução<br />

franceza.<br />

Londres 12 <strong>de</strong> Jan. r0<br />

1799.<br />

Sn. r<br />

Felix do Avellar Brotero.<br />

Se hum <strong>de</strong> nòs estivesse em Macào, naõ podia a correspondência ter<br />

sido mais ronceira, mas não hè culpa minha nem sua, hè inteiramente do<br />

canal por on<strong>de</strong> ella tem hido. O meu amigo Simaõ Pires Sardinha metido<br />

em gran<strong>de</strong>s especulações <strong>de</strong> commercio tem tido nisso huã negligencia, q<br />

mal pô<strong>de</strong> ser <strong>de</strong>sculpado, ainda mesmo pela preguiça natural dos Brazileiros,<br />

porcj hà cartas da minha familia q hà perto <strong>de</strong> hum anno estaõ na<br />

sua maõ, e ainda me naõ chegarão. Esta carta remeto por outra via, e o<br />

mesmo lhe peço queira fazer com a resposta.<br />

Recebi no principio das ferias da Soe. Linneana, o seu papel q logo<br />

aprezentei, e foi lido a seu tempo nos ajuntamentos da mesma Soe. com<br />

aplauso, <strong>de</strong> q posso darlhe huã prova naõ equivoca na unanimida<strong>de</strong> com q<br />

<strong>de</strong>terminarão escolhello para Socio estrangeiro da mesma, como sem duvida


238<br />

o sera a 24 <strong>de</strong> Mayo do corrente anno, em q cclebraô o anniversario do<br />

nacimento <strong>de</strong> Linneo, e o da fundação da Socieda<strong>de</strong>. Desejaõ taõbem imprimir<br />

nas actas o seu fascículo, mas hè preciso para isto queira mandar,<br />

exemplares seus das plantas, para se compararem com outras do herbario<br />

original <strong>de</strong> Linneo, cj cà esta, e com outras publicações antes do anno<br />

passado, para pôr a novida<strong>de</strong> fora <strong>de</strong> conlraversia. O estado actual da <strong>Botânica</strong><br />

requer isto a que se sujeitaõ naõ sò os Botânicos cujas memorias<br />

saõ publicadas nas actas da Acad. Linneana, mas muitos <strong>de</strong>lies o fazem<br />

para segurança, ainda pelo q respeita a obras gran<strong>de</strong>s e separadas, <strong>de</strong> q<br />

tenho neste instante hum gran<strong>de</strong> exemplo cj allegarlhe q hè o Prof. Jacquin<br />

com as plantas q inten<strong>de</strong> publicar na continuação do Hortus Schoenbrunesnis.<br />

Na falta <strong>de</strong> hum Linneo, a intenção dos Botânicos Inglezes na formação<br />

<strong>de</strong>sta Socied. tem sido a <strong>de</strong> se fazerem por assim dizer um Conselho <strong>de</strong><br />

regência, e servir <strong>de</strong> ponto central às comunicações, para o progresso da<br />

<strong>Botânica</strong> ser uniforme, e naõ se originar confusão por falta <strong>de</strong> Chefe.<br />

No dia em q se,acabou <strong>de</strong> 1er o seu fascículo e <strong>de</strong>spois, me fallaraõ<br />

muitos dos Sócios, do <strong>de</strong>zejo q tinhaõ que o Sn. r<br />

Brotero publicasse huã<br />

completa Flora Lusitanica, pelo muito que a sua selecção e metbodo em<br />

<strong>de</strong>screver as plantas geralmente agradou. Taõbem eu <strong>de</strong>zejo quizesse empren<strong>de</strong>r<br />

esta publicação, poiq o trabalho jà o tem certamente leito. Portugal<br />

e a <strong>Botânica</strong> carecem <strong>de</strong> huâ tal obra, q nas maõs do Sn. r<br />

Brotero<br />

havia <strong>de</strong> fazer honra à naçaõ.<br />

Espero ter occaziões <strong>de</strong> mostrarlhe a estimação que faço do seu saber,<br />

e da sua pessoa ; por ora contentome com dizer-lhe q tenho sido recentemente<br />

informado por testemunhas oculares, dos louváveis esforços q fàz<br />

para pôr esse jardim Botânico em estado <strong>de</strong>" ser util, e ao mesmo tempo<br />

da difficulda<strong>de</strong> q tem achado em o fornecer <strong>de</strong> plantas. Se por ventura lhe<br />

não for tediozo, mandarme hum Catalogo das que tem, po<strong>de</strong>rei talvez fornecerlhe<br />

um gran<strong>de</strong> numero <strong>de</strong> sementes, sem que isso cause a menor<br />

<strong>de</strong>speza, e fallo-hey com gran<strong>de</strong> gosto, não só pelo motivo <strong>de</strong> promover a<br />

<strong>Botânica</strong> na nossa terra, mas muito particularmente para mostrarlhe <strong>de</strong>ste<br />

modo, quanto, e quaô <strong>de</strong> veras sou<br />

Seu criado e sincero venerador<br />

Jozè Corrêa da Serra.


Paris 20 <strong>de</strong> Abril <strong>de</strong> 1806.<br />

239<br />

Sn. r<br />

Felix <strong>de</strong> Avelar Brotero<br />

Amigo e Sn. r<br />

do C. Hà infinitos tempos q lhe não tenho dado noticias<br />

minhas por escrito, mas o tempo lhe mostrará q não hè por falta <strong>de</strong> correspon<strong>de</strong>r<br />

à sua amiza<strong>de</strong>, ou <strong>de</strong> attençaõ ao seu gran<strong>de</strong> merecimento, mas<br />

huã das queixas q as borrascas portuguezas da minha vida tem dado, hè<br />

huã repugnância infinita a ter nada q lazer com essa terra, ou escrever<br />

para lã. Em does annos naõ tenho escrito seis cartas para là e essas com<br />

huã repugnância invencível. Pareceme q vou convalecendo e huã das primeiras<br />

pessoas a quem escrevo hè ao Sn. r<br />

Brotero.<br />

Em huã encomenda que <strong>de</strong> cà foi para essa Universida<strong>de</strong> remeti hum<br />

paquete <strong>de</strong> sementes q lhe envia o bom M. r<br />

Thouin, e duas cartas dos Botânicos<br />

Persoon e A. <strong>de</strong> Candolle assaz conhecidos pelas suas obras, e q<br />

<strong>de</strong>sejaõ a sua correspondência. Taõbem lhe remeti huã patente <strong>de</strong> Socio da<br />

Soc. Philomatica, q como ha<strong>de</strong> ter visto pelos bulletins interessantes q<br />

publica, naõ hè Socieda<strong>de</strong> ociosa, e como a sua Flora jà cà estava e havia<br />

lugar vago (porq o numero dos socio hè fixo) naõ me custou outro trabalho<br />

que propollo e foi escolhido à unanimida<strong>de</strong>. Quando forem as eleições da<br />

Soe. Imperial <strong>de</strong> Agricultura, estou certo q a proposição q farei do Sn. 1-<br />

Brotero<br />

para socio será igualmente bem aceita. M. r<br />

Richard do instituto me<br />

encarrega com influencia <strong>de</strong> pedirlhe algum exemplar seco <strong>de</strong> Callicocca<br />

ipecacuanha para seu herbario, e eu lhe recomendo muito isto q receberei<br />

como favor feito a mim mesmo.<br />

Vamos agora à sua Flora, e começarei por darlhe muitos agra<strong>de</strong>cimentos<br />

da copia q me mandou, e q chegou muito antes, do q as q teve<br />

Barrois. Foi precizo emprestalla a todos estes Botânicos <strong>de</strong> primeira or<strong>de</strong>m<br />

q todos lhe fazem elogios. Anunciea duas vezes nos Archives Littéraires e<br />

<strong>de</strong>i hum pequeno extracto a La Metherie para o Journal <strong>de</strong> Physique pois<br />

que esse jornal não comporta extractos gran<strong>de</strong>s. Outro maior porei no<br />

Magasin Encyclopédique, logo que Miliin me avize que ha lugar nelle. A sua<br />

reputação <strong>de</strong> excellente Botânico está cà feita, e como nesta terra hè<br />

alguma cousa e là menos que nada pois que não tem olhos para o conhecer,<br />

e ha<strong>de</strong> ser posposto a todos os charlatães gran<strong>de</strong>s e pequenos, aconselho-o<br />

bem <strong>de</strong> veras que em tendo a sua jubilaçaõ q não pô<strong>de</strong> tardar, venha para<br />

cà gozar da estimação q por tantos títulos merece e viver com os verda<strong>de</strong>iros<br />

sábios, na comunhão da pàz e da sciencia. Terei então o gosto q<br />

nunca tive <strong>de</strong> o conhecer e honrar pessoalmente.<br />

Pelo mesmo caminho receberá com esta carta huã copia <strong>de</strong> huã memoria<br />

minha sobre a família das Laranjeiras q se imprimio nos annaes do


240<br />

Muzeo <strong>de</strong> hist, natural e q sera seguida <strong>de</strong> alguãs outras, q terei cuidado<br />

lhe cheguem tamhem. Muita couza teria saido se me naò tivessem<br />

dado taõ mû vida, e me naò tivessem estragado a saú<strong>de</strong>, naõ os estrangeiros<br />

porc] se naõ fossem elles, jà teria acabado meus dias, mas a gente<br />

entre os quaes tive a infelicida<strong>de</strong> <strong>de</strong> nacer.<br />

Mas <strong>de</strong>ixemonos <strong>de</strong> queixas e passo a assinarme do coração<br />

P.S. a minha adresse hè<br />

N.° 2 Rue S. te<br />

Hyacinthe<br />

Place S.' Michel.<br />

Paris 18 <strong>de</strong> Março <strong>de</strong> 1808.<br />

Criado e m. t0<br />

gran<strong>de</strong> ven. 01<br />

'<br />

Jozè Corrêa da Serra.<br />

Sn. 1<br />

' Felix <strong>de</strong> Avellar Brotero<br />

Aproveito a occasião <strong>de</strong> hir para Portugal M. r<br />

Goffroy <strong>de</strong> S. 1<br />

Hilaire,<br />

em qualida<strong>de</strong> <strong>de</strong> commissario para sciencias e artes, não só para escreverlhe<br />

estas duas regras e acuzarlhe a recepção da sua ultima carta dos<br />

fins dè Dezembro passado, mas também para cj faça o conhecimento<br />

<strong>de</strong>ste Sn. 1<br />

' que hè membro do Instituto, Prof. 1<br />

' do Jardim das plantas, e q<br />

me honra com a sua amiza<strong>de</strong>. Elie vai disposto a empregarse a favor do<br />

Sn. 1<br />

' Brotero, e estou certo q po<strong>de</strong>rá contribuir a remediar alguãs das injustiças<br />

que se lhe tem feito. Hè tudo quanto eu <strong>de</strong>sejo-e procuro como seu<br />

Pariz, 20 <strong>de</strong> .Setembro <strong>de</strong> 1814.<br />

Criado e sincero ven. 01<br />

'<br />

Jozè Corrêa da Serra.<br />

Tinha eu, querido c suspirado Amigo, escripto longa e circumstanciada<br />

carta, em que lhe dava conta da minha vida, em que aos pós lhe pedia<br />

perdão <strong>de</strong> offensas que a minha má criação e a falta <strong>de</strong> conhecimento do<br />

Mundo me fizeraõ commetlcr. Enlreguei-a (e fiz ma!) a um Portuguez


241<br />

para que a <strong>de</strong>sse au Encarregado dos negócios <strong>de</strong> Portugal. Veio­se­me<br />

<strong>de</strong>pois com <strong>de</strong>sculpas que a per<strong>de</strong>ra: mas das <strong>de</strong>sculpas mesmas concebi<br />

que fora lida a minha carta, e que não será entregue ao meu Avellar, que<br />

eu <strong>de</strong>sejava tanto, que elle a lesse, e <strong>de</strong>lia comprehen<strong>de</strong>sse quam saudosa<br />

Amisa<strong>de</strong> sempre lhe conservei. Bem me po<strong>de</strong>m inculcar, que eu nesta dizer<br />

posso o que ia na outra carta : mas os que m'o disserem, não attentarâo<br />

que 80 annos, que a mão me treme, cansada <strong>de</strong> escrever, da muita ida<strong>de</strong>,<br />

e <strong>de</strong> aturadas consumições­.<br />

O principal motivo que me moveu a escrever a carta que se per<strong>de</strong>u, foi<br />

a sauda<strong>de</strong>, que é também o motivo <strong>de</strong>sta, e o alvoroço com que receberei<br />

resposta. Ah! que se assim como lhe escrevo, me fosse dado, c'os braços<br />

meus cingi­lo ao peito! Diga­me que saú<strong>de</strong> logra; como lhe honrão o seu<br />

merecimento os instruídos Portuguezes ; esteja certo que os Francezes que<br />

correm a carreira <strong>Botânica</strong> e outros ainda o tratão nos livros, e na conconversação<br />

o tratão com veneração e respeito, <strong>de</strong> que eu sou abonada<br />

testemunha. Ε bem po<strong>de</strong> ajuizar do intimo affecto, e obrigação que lhe<br />

tenho com que prazer, com que jubilo escuto os seus louvores.<br />

Querem imprimir a versão que em metro Portuguez fiz do poema dos<br />

Martyres, que em prosa compôz F. A. <strong>de</strong> Chateaubriant, muito louvado, e<br />

muito criticado. Dizem os Portuguezes que enten<strong>de</strong>m Poesia que é a melhor<br />

cousa que eu tenho feito. Eu, todavia, creio que melhor sahiria da minha<br />

mão, se ao pé <strong>de</strong> mim estivesse o meu Quintilio Avellar, que como em<br />

certa carta impressa eu disse, ha muitos annos<br />

que, sem pieda<strong>de</strong>,<br />

aqui cortas o ramo mui viçoso,<br />

alli o píkco ; o escuro me esclareces,<br />

e o baixo e vil me dizes que levante.<br />

Mas, ay! (pie se me cslontéa a cabeça, e a mão rcpelle a penna. A<strong>de</strong>os,<br />

Amigo.<br />

16<br />

Seu e sempre Seu<br />

Francisco Manuel.


242<br />

A Socieda<strong>de</strong> Brotorlana em 1885<br />

0 Boletim, que completa o terceiro volume correspon<strong>de</strong>nte ao terceiro<br />

anno <strong>de</strong> publicação, dá a conhecer o serviço feito. A relação das plantas<br />

distribuídas attingiu, felizmente, o numero 863. Alguns trabalhos publicados<br />

offerecem interesse real, quer para o conhecimento da flora lusitana,<br />

quer para o conhecimento da flora das possessões portuguezas.<br />

O governo, a requerimento meu, conce<strong>de</strong>u a composição e impressão do<br />

Boletim na Imprensa da Universida<strong>de</strong>, auctorisando a <strong>de</strong>speza até 90$000<br />

réis annuaes. É um gran<strong>de</strong> auxilio, sem o qual o Boletim mal po<strong>de</strong>ria<br />

sustentar-se. Comtudo não é auxilio sufficiente, por que a <strong>de</strong>speza <strong>de</strong> impressão<br />

exce<strong>de</strong> aquella verba, e a essa <strong>de</strong>speza vai juntar-se ás <strong>de</strong>spezas<br />

com o papel, estampas, etc.<br />

Procurei remediar as difficulda<strong>de</strong>s convidando varias pessoas, ás quaes<br />

não seria indifferente o progresso dos estudos botânicos em Portugal, para<br />

fazerem parte da Socieda<strong>de</strong>, pagando annualmente a quantia <strong>de</strong> I$000 réis,<br />

que se po<strong>de</strong>ria consi<strong>de</strong>rar como importância da assignalura do jornal.<br />

O numero das adhesões a este convite foi consi<strong>de</strong>rável e espero que<br />

pouco a pouco se tornará maior.<br />

Se isso se realisar, é muito possível que as annuida<strong>de</strong>s possam chegar<br />

também para crear prémios que <strong>de</strong>verão ser concedidos aos auctores <strong>de</strong><br />

trabalhos importantes relativos á flora portugueza.<br />

Em todas as nações estas socieda<strong>de</strong>s scientificas têm não só as protecções<br />

dos homens mais consi<strong>de</strong>rados, mas são também subsidiadas pelo<br />

estado e por corporações diversas, pois que o trabalho que ellas fazem é<br />

<strong>de</strong> utilida<strong>de</strong> geral.<br />

É vulgar também n'outros paizes a creaçâo <strong>de</strong> prémios, sendo os fundos<br />

necessários para elles concedidos por homens illustrados e ricos <strong>de</strong> bens<br />

<strong>de</strong> fortuna. Entre nós <strong>de</strong>u exemplo d'esta natureza o distincto professor<br />

da Aca<strong>de</strong>mia polytechnica do Porto, o Barão <strong>de</strong> Castello <strong>de</strong> Paiva.<br />

Será perdido entre nós tão gran<strong>de</strong> e util exemplo? É <strong>de</strong> esperar que<br />

não, e oxalá que elle venha a aproveitar ainda á Socieda<strong>de</strong> Broteriana.<br />

A socieda<strong>de</strong>, <strong>de</strong>sejando ser tão util quanto possivef no intuito <strong>de</strong> facilitar<br />

o estudo da flora portugueza, tem sempre repartido pelas Escholas<br />

superiores (Eschola polytechnica e Instituto agrícola <strong>de</strong> Lisboa, Aca<strong>de</strong>mia<br />

polytechnica do Porto) colleeções quasi completas das plantas offerecidas<br />

em troca pelos sócios.<br />

A Socieda<strong>de</strong> pô<strong>de</strong> e <strong>de</strong>ve entrar em relações com socieda<strong>de</strong>s análogas


243<br />

estrangeiras, algumas das quaes têm ja pedido essas relações. Seria fácil<br />

estabelecer a troca <strong>de</strong> plantas, <strong>de</strong>clarando os sócios as espécies, que po<strong>de</strong>m<br />

ce<strong>de</strong>r, que a direcção da Socieda<strong>de</strong> Broleriana communicaria ás direcções<br />

das outras socieda<strong>de</strong>s e d'elles receberia indicações semelhantes. Muitos<br />

botânicos <strong>de</strong>sejam com egual interesse receber plantas <strong>de</strong> Portugal. A<br />

elles, como ás socieda<strong>de</strong>s po<strong>de</strong>riam os sócios dirigir­se por intermédio da<br />

direcção da Socieda<strong>de</strong> Broteriana e por este meio po<strong>de</strong>riam augmenter<br />

consi<strong>de</strong>rável e utilmente as suas collecções.<br />

Cumpre­me por fim agra<strong>de</strong>cer a todos aquelles que até hoje por diversos<br />

modos me têm auxiliado nos trabalhos da Socieda<strong>de</strong> e espero que estes<br />

serão cada vez mais importantes e cada vez mais dignos da protecção <strong>de</strong><br />

todos.<br />

J. Henriques.<br />

ι


REGULAMENTO DA SOCIEDADE BROTERIANA<br />

Artigo 1.° A Socieda<strong>de</strong> Broteriana, cujo fim é o estudo da Hora portugueza,<br />

promovendo a formação <strong>de</strong> herbarios locaes e dando elementos para<br />

o herbario, cuja conservação está a cargo do pessoal do Jardim Botânico<br />

da Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> Coimbra, é constituída por sócios resi<strong>de</strong>ntes nas diversas<br />

províncias <strong>de</strong> Portugal e colónias.<br />

São duas as classes <strong>de</strong> sócios :<br />

a) Sócios que concorrem unicamente para o herbario central com<br />

qualquer numero <strong>de</strong> plantas e em qualquer epocha do anno ; ou<br />

que <strong>de</strong> qualquer outra forma promovem e auxiliam o estudo da<br />

flora portugueza.<br />

b) Sócios que concorrem para o herbario central e que permutam<br />

entre si as plantas colhidas na região por elles habitada.<br />

Art. 2.° Cada socio <strong>de</strong> segunda classe tem por obrigação remetter até<br />

ao mez <strong>de</strong> novembro <strong>de</strong> cada anno um numero <strong>de</strong> espécies <strong>de</strong> plantas não<br />

inferior a seis e em tantos exemplares, quantos forem os sócios mais quatro.<br />

Art. 3.° Os sócios não <strong>de</strong>vem offerecer para troca plantas que já tenham<br />

sido distribuídas, e é conveniente que cada um annualmente, antes <strong>de</strong> fazer<br />

a remessa, diga quaes são as espécies que pô<strong>de</strong> mandar.<br />

Art. 4-.° Os sócios auxiliarão o estudo geographico das plantas portuguezas,<br />

indicando quaes das espécies já distribuídas vivem nas localida<strong>de</strong>s<br />

por elles exploradas.<br />

Art. 5.° Os exemplares offerecidos serão completos, bem preparados,<br />

e os <strong>de</strong> cada espécie acompanhados d'um rotulo, que indique ; a) o nome<br />

da espécie ; b) o nome do socio que a colheu ; c) a epocha do anno em<br />

que foi colhida ; d) a localida<strong>de</strong> ; e) qualquer indicação util, tal como a<br />

altitu<strong>de</strong>, natureza do terreno, usos locaes da planta, etc.<br />

Art. 6.° Examinadas as plantas e convenientemente <strong>de</strong>terminadas no<br />

Jardim <strong>de</strong> Coimbra, serão distribuídas por todos os sócios, <strong>de</strong> modo que<br />

cada um receberá uma collecção completa das plantas que forem colligidas<br />

por todos, ficando no mesmo Jardim os exemplares que cada um mandar<br />

a mais.<br />

. Art. 7.° As adhesões <strong>de</strong>verão ser communicadas ao director do Jardim


245<br />

Botânico da Universida<strong>de</strong> <strong>de</strong> Coimbra até ao fim <strong>de</strong> março, para que se<br />

possa indicar a tempo aos sócios qual <strong>de</strong>ve ser o numero <strong>de</strong> espécies e <strong>de</strong><br />

exemplares <strong>de</strong> cada espécie, que cada um <strong>de</strong>ve apresentar.<br />

Art. 8.° A direcção do Jardim Botânico fornecerá todos os esclarecimentos<br />

necessários, quer para a preparação, quer para a <strong>de</strong>terminação das<br />

espécies, e proce<strong>de</strong>rá <strong>de</strong> modo, que no mez <strong>de</strong> janeiro se faça a distribuição<br />

das plantas com rótulos impressos.<br />

Art. 9.° A direcção do Jardim Botânico publicará, sob sua redacção<br />

num jornal — Boletim da Socieda<strong>de</strong> Broleriana — os trabalhos da Socieda<strong>de</strong>.<br />

O Boletim será <strong>de</strong> publicação trimestral.<br />

Art. 10.° O producto das assignaturas do Boletim, pagas as <strong>de</strong>spezas<br />

necessárias, será <strong>de</strong>stinado a constituir prémios para os auctores <strong>de</strong> trabalhos<br />

importantes sobre a Hora <strong>de</strong> Portugal ou das colónias.<br />

SÓCIOS NO ANNO DE 1885<br />

Classe Λ<br />

Albuquerque (M. d'), proprietário — Porto.<br />

Almeida (Manuel), agrónomo — Vianna do Castello.<br />

Alves <strong>de</strong> Sá (Dr. Henrique D.), advogado — Lisboa.<br />

Araujo e Castro (J. A), est. da Fac. <strong>de</strong> Philosoph. — Coimbra.<br />

Ayres <strong>de</strong> Gouveia (Dr. J. F.), prof, da Esc. medico­cir. — Porto.<br />

Barbosa (Conselheiro Dr. A. Maria), prof, da Esc. medico­cirurgica, da<br />

Ac. real das Sc. — Lisboa.<br />

Barbosa du Bocage (Conselheiro J. V.), ministro dos negócios estrangeiros,<br />

par do reino, prof. jub. da Escola polyt., da Acad, real das Sc. — Lisboa.<br />

Bensau<strong>de</strong> (Alfredo), prof, <strong>de</strong> mineralogia e geol.—Lisboa.<br />

Burnay (Dr. Ed.), prof, <strong>de</strong> Zool. na Esc. Polytechnica—Lisboa.<br />

Carqueija (Bento), prof, e jornalista—­Porto.<br />

Carvalho Monteiro (Dr. Ant.), naturalista — Lisboa.<br />

Castro Freire (Dr. A. <strong>de</strong>), medico •— Caparica.<br />

Choffat (Paul), geólogo — Lisboa.<br />

Corrêa Barata (Dr. F. Α.), prof, <strong>de</strong> Chimica da Universida<strong>de</strong>, <strong>de</strong>putado<br />

— Lisboa.<br />

Couceiro (Dr. A. <strong>de</strong> Seabra), juiz <strong>de</strong> Direito — Celorico <strong>de</strong> Basto.<br />

Couto e Almeida (Alex. M. do), agrónomo — Beja.


246<br />

Delgado (J. T. Nery), chefe dos trabalhos geológicos em Portugal, da<br />

da Acad, real das Sc.—­Lisboa.<br />

Epiphanio Marques (Dr. J.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Esperança (Viscon<strong>de</strong> da) — Évora.<br />

Estácio da Veiga (S. Ph. Martins), da Ac. real das Sc. — Faro.<br />

Felgueiras (M. .).), estudante <strong>de</strong> Medicina — Porto.<br />

Ferreira Lapa (Conselheiro J. J), prof, e director do Inst. agrícola ; par<br />

do reino; da Acad, real das Sc. — Lisboa.<br />

Ferreira <strong>de</strong> Mattos (Dr. Daniel), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> —<br />

Coimbra.<br />

Ferreira da Silva (Dr. A. J.), prof, <strong>de</strong> Chim. na Acad. polyt. —Porto.<br />

Ficalho (Con<strong>de</strong> <strong>de</strong>), prof, <strong>de</strong> <strong>Botânica</strong> na Esc. polyt. ; director do jardim<br />

bot.; par do reino; da Acad, real das Sc. — Lisboa.<br />

Fronteira e Alorna (Marquez <strong>de</strong>), par do reino— Lisboa.<br />

Galrão (Carlos\ estudante <strong>de</strong> Medicina — Lisboa.<br />

Garrido (Dr. A. <strong>de</strong> M.), prof, <strong>de</strong> Physica na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Geral<strong>de</strong>s (Dr. Α.), prof, <strong>de</strong> Zoolog, na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Gomes Cardoso (Dr. F. <strong>de</strong> Salles), prof, <strong>de</strong> Bot. na Acad. polyt. ?—Porto.<br />

Gomes da Silva (J.), chefe do serviço <strong>de</strong> saú<strong>de</strong> — Macau.<br />

Gonçalves (Dr. M. Amândio), prof, na Acad. polyt. — Porto.<br />

Gonçalves Guimarães (Dr. A. J.), prof, <strong>de</strong> Mineralog. e Geol. na Universida<strong>de</strong>—<br />

Coimbra.<br />

Leitão (Arthur), agrónomo — Aveiro.<br />

Lima (Conselheiro S. B.), prof, no Inst. agric ; director geral da Agric.<br />

commerc. e industr.; da Acad. real das Sc.—Lisboa.<br />

Lima (Dr. W. Pereira), prof, na Acad. polyt.; do Conselho <strong>de</strong> Instr. publ.;<br />

<strong>de</strong>putado — Porto.<br />

Loureiro (Franc), conductor florestal — Bussaco.<br />

Machado Guimarães (Dr. Bernardino), prof, <strong>de</strong> Anthropologia na Universida<strong>de</strong>;<br />

do Conselho superior <strong>de</strong> Instr. publ.; <strong>de</strong>putado—Lisboa.<br />

Magalhães Lima (J. <strong>de</strong>) — Aveiro.<br />

Manuel Vaz (P." Franc), vigário geral em — S. Thomé.<br />

Mello Breyner (D. Luiz <strong>de</strong>), director do jardim real d'Ajuda — Lisboa.<br />

Mendia (H. <strong>de</strong> C. Mattos e), prof, no Instituto agrícola — Lisboa.<br />

Mirabeau (Dr. B. A. <strong>de</strong> Serra), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> —<br />

Coimbra.<br />

Moller (A. F.), inspector do jard. bot. <strong>de</strong> Coimbra — Coimbra.<br />

Nautet Monteiro (D. J.) — Almada.<br />

Newton (Francisco), naturalista viajante — S. Thomé.<br />

Newton (Isaac), negociante — Porto.<br />

Oliveira Simões (J. Zugte d'), engenheiro — Lisboa.<br />

Urnellas (Henrique V. cie), medico—Funchal.


Padrão (Dr. Aff. Moreira), medico — Batalha.<br />

Paulino d'Oliveira (Dr. M.), prof, <strong>de</strong> Chimica na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Pereira da Costa (Dr. L.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Perestrello (Sebastião), proprietário — Lisboa.<br />

Philomeno da Camara (Dr.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Pimentel e Mello (Dr. Fernando Α.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> ;<br />

par do Reino — Coimbra.<br />

Ramalho (A. Gomes), agrónomo — Évora.<br />

Roberto da Silva (P.), engenheiro florestal — Lisboa.<br />

Rodrigues (Dr. J. Julio), prof, <strong>de</strong> Chim. na Esc. Polyt. ; da Acad, real<br />

das Sc. — Lisboa.<br />

Rodrigues <strong>de</strong> Gusmão Junior (F. Α.), estudante <strong>de</strong> Medicina — Porto.<br />

Rodrigues <strong>de</strong> Moraes (M.), inspect, dos trabalhos anti­phylloxericos—<br />

Porto.<br />

Saldanha (D. José <strong>de</strong>), proprietário — Lisboa.<br />

Santos Viegas (Dr. A. dos), prof, <strong>de</strong> Phys. da Universida<strong>de</strong>; par do Reino;<br />

da Acad, real das Sc. — Coimbra.<br />

Sequeira (Ed.), estudante <strong>de</strong> Medicina — Porto.<br />

Silva e Castro (J ), conchiliologista — Villa Nova <strong>de</strong> Famalicão.<br />

Simões <strong>de</strong> Carvalho (Dr. J. Α.), prof. jub. da Fac. <strong>de</strong> Phil, da Universisida<strong>de</strong>>—Coimbra.<br />

Sousa Gomes (Dr. F. J. <strong>de</strong>), prof, na Fac. <strong>de</strong> Phil, na Universida<strong>de</strong> —<br />

Coimbra.<br />

Sousa Martins (J. F. <strong>de</strong>), prof, na Eschola medico­cirurgica ; da Acad.<br />

real das Sc. — Lisboa.<br />

Sousa'Nazareth (Dr. J. A. <strong>de</strong>), medico e prep, <strong>de</strong> Histologia na Universida<strong>de</strong><br />

— Coimbra.<br />

Sousa Refoios (Dr. J. Α.), prof, <strong>de</strong> Medicina na Universida<strong>de</strong> — Coimbra.<br />

Tait (Alfredo), negociante — Porto.<br />

Tait (Guilherme), negociante — Porto.<br />

Tavares (Carlos), prof, da Esc. medico­cirurgica — Lisboa.<br />

Teixeira Bastos (Dr. H ), prof, da Fac. <strong>de</strong> Philosopliia na Universida<strong>de</strong><br />

— Coimbra.<br />

Tourrette (Ad.) — Agen (França).<br />

Urbino <strong>de</strong> Freitas (Dr. Vicente), prof, da Esc. medico­cirurgica — Porto.<br />

Valente (Alv. R.), proprietário — Porto.<br />

Classe 13<br />

Dr. Antonio Venâncio d'Oliveira David (V. D.) — Lisboa.<br />

Aarão F. <strong>de</strong> Lacerda (A.) — Lamego.


248<br />

Antonio Xavier Pereira Coutinho (P. C.) — Lisboa.<br />

Antonio Ricardo da Cunha (H. C.)—Lisboa.<br />

Augusto Goltz <strong>de</strong> Carvalho (Gltz.)— Buarcos.<br />

Bruno T. Carreiro (B. C.) — Ponta Delgada.<br />

Carlos <strong>de</strong> S. Pimentel (S. P.) — Marinha Gran<strong>de</strong>.<br />

Duarte L. Pereira da Silva (D. L.)— Porto.<br />

Edwin J. Johnston (E. J.) — Porto.<br />

Ρ. β<br />

Francisco Manuel Vaz (Vaz) — Sernache do Bom Jardim.<br />

Dr. F. Miranda da Costa Lobo (C. L.) —Coimbra.<br />

João <strong>de</strong> Mendonça (J. M.) — Lisboa.<br />

Joaquim C. Barbosa (C. B.) — Porto.<br />

José d'Ascensão Guimarães (A. G.) — Lisboa.<br />

J. Barros e Cunha (B.) — Coimbra.<br />

J. Joaquim Perez (J. P.) — Lisboa.<br />

J. Perestrello <strong>de</strong> V. e Sousa (P. V.) — Lisboa.<br />

Julio Daveau (J. D.) — Lisboa.<br />

D. Sophia Rosa da Silva (S.) — Lisboa.<br />

Encarregado da revisão e <strong>de</strong>terminação das plantas<br />

Dr. Joaquim <strong>de</strong> Mariz, naturalista adjuncto.<br />

Redactor do Boletim<br />

Dr. Julio A. Henriques, director do jard. boi. da Universida<strong>de</strong> e prof,<br />

<strong>de</strong> Bot.


24-9<br />

LIVROS Ε JOItNAES QUE TROCAM COM O <strong>BOLETIM</strong><br />

Michelia—Commcntarium Mycologiae Ltalicae, curante P. A. Saccardo.<br />

Patavii 1877­85.<br />

Bulletin <strong>de</strong>s traveaux <strong>de</strong> la Société Botanique <strong>de</strong> Geneve. Geneve 1884.<br />

Bulletin <strong>de</strong> la Société royal <strong>de</strong> Botanique <strong>de</strong> Belgique. Bruxellas 1884.<br />

Defeza da Dosimetria ou a reforma do dr. Burggraeve, por J. A. d'Oliveira<br />

Castro. Porto 1884.<br />

Plantas Romaniae hucusque cognitas enumerat Augustus Kanitz. Clandiopoli<br />

1879.<br />

Mémoires <strong>de</strong> la Société nationale <strong>de</strong>s Sciences Naturelles et Mathématiques <strong>de</strong><br />

Cherbourg. Paris 1877.<br />

Société nationale <strong>de</strong>s Sciences Naturelles <strong>de</strong> Cherbourg. Compte rendu. Cherbourb<br />

1877.<br />

Enumeratio plantarum phanerogamicarum districtus quondam Naszodiensis ;<br />

auctore Floriano Porcius. Claudiopoli 1878.<br />

Catalogus Cormophytorum et Authophytorum Serbiae, Bosniae, Hercegovinae,<br />

Montis Scodri, Albaniae, hucusque cognitorum compilaverunt<br />

Paulus Ascherson et Augustus Kanitz. Claudiopoli 1877.<br />

^lcia Horti Petropolitani. 1884.<br />

Annuario <strong>de</strong>i Instituto Botânico di Borna, redatto <strong>de</strong>l prof. Ramualdo Pirptta.<br />

Milano 1884­85.<br />

Beliquiae Grisebachianae. Flora Europaea, fragmentum auctore Augusto<br />

Grisebach. Londini 1882.<br />

Estraltos dal Nuovo Giornale Botânico Italiano, per F. Caruel. 1879­82.<br />

Theodori Varuelii illustratio in horto siccum Andreae Caesalpini, FIorentiae<br />

1868.<br />

Separat­Abdruck aus Engler's botanischen Jahrbuchern (Pensées sur la taxinomie<br />

botanique, par T. Caruel). Leipzig 1883.<br />

Pensieri sulla Tassinomia <strong>Botânica</strong>. Memoria <strong>de</strong>l socio Theodoro Caruel.<br />

. Roma 1882.<br />

Statistica botânica d'ella Toscana, per Theodoro Caruel. Firenze 1871.<br />

Les collections botaniques du Musée royal <strong>de</strong> Florence, par Philippe Parlatore.<br />

Florence 1884.<br />

La morfologia végétale, exposta da T. Caruel. Pisa 1878.<br />

17


250<br />

Verhandungen <strong>de</strong>s naturhistorischen Vereins <strong>de</strong>r preussischen Rheinlan<strong>de</strong> und<br />

Westfalens. Dr. C. J. Andrä.<br />

Le Naturaliste. Paris 1884-85<br />

Feuille <strong>de</strong>s jeunes Naturalistes. Mulhouse 1884-85.<br />

Botaniska Notiser för ar 1883-85; C. Nordstedt. Lund.<br />

Nuoco giornale botânico italiano, direct. T. Caruel. Firenza 1883-85.<br />

Revista scientifica, publicada pela Socieda<strong>de</strong> Atheneu do Porto, 1885.<br />

Bulletin of the Torrey Botanical Club. New York 1884-85.<br />

A Sau<strong>de</strong> Publica, hebdomadario <strong>de</strong> hygiene. Porto 1883.<br />

Revista Hortícola Andaluza, Martin, Giraud y Ghersi. Cadiz 1885.<br />

Gazeta Agrícola. Santarém 1885.<br />

Deutsche botanische Monatsschrift, von prof. dr. J. Leimbach zu Son<strong>de</strong>rshausen.<br />

Bielefeld 1885.·<br />

Magyar Novénytani Lapok, szerkeszti és kiadja Kanilz Agost Kolozsvart<br />

1877-84.<br />

Revue <strong>de</strong> Rotanique. Gers. 1884-85.<br />

Revista <strong>de</strong> medicina dosimetrica, redact. A. J. d'Oliveira Castro. Porto 1885.<br />

Botanisk tidsskrift. Société Botanique <strong>de</strong> Copenhague. 1884.<br />

Société Botanique <strong>de</strong> Lyon, Bulletin trimestriel. Lyon 1885.<br />

Hedwigia; Organ für speciale Kryplogamenkund nebst Bepertorium für<br />

knjptogamische Literatur. Dr. Georg Winter.<br />

Annales <strong>de</strong>s sciences naturelles <strong>de</strong> Bor<strong>de</strong>aux et du Sud-Ouest.


251<br />

EXPLICAÇÃO DAS ESTAMPAS<br />

Est. II. — 1. Rottboellia agropiroi<strong>de</strong>s Hack. gr. nat.)<br />

a) parte da espiga ; b) espicula pedicellada ; c) junta do<br />

rachis (augm.<br />

2. R. Rylache Hack. (1/2 gr. nat.)<br />

a) parte da espiga ; 6) espicula pedicellada ; c) gluma da<br />

espicula § (augm. 4/1).<br />

3. Andropogon poecilotrichus Hack. (1/2 gr. nat.)<br />

4. A. Newtonii Hack.<br />

α) pedúnculo da espicula Ç (6/1); I. II, IVglumellas (4/1);<br />

6) gluma l.' a<br />

da espicula J (4/1)­<br />

Est. III.— 1. Armeria Willkomii (gr. nat.)<br />

a) cálix e pétala; b) invólucro; c) folha exterior; d) secção<br />

da folha interior (c e d augm.)<br />

2. íris Boissieri, (1/2 gr. nat.)<br />

a) flôr ; b) terminação do estilete ; c) folha exterior do<br />

periantho com um estame (gr. nat.)


Estil.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!