vol 95.indd - Instytut Botaniki PAN
vol 95.indd - Instytut Botaniki PAN
vol 95.indd - Instytut Botaniki PAN
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 1 2006-01-30 14:36:33
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 2 2006-01-21 17:10:51
SPIS TREŚCI<br />
1. Wstęp ................................................................................................................................................... 5<br />
2. Zarys historii badań nad rodzajem Ramularia ................................................................................ 6<br />
3. Materiał i metody badań .................................................................................................................... 7<br />
4. Budowa i biologia ............................................................................................................................. 10<br />
5. Występowanie w Polsce ................................................................................................................... 12<br />
6. Znaczenie gospodarcze i zwalczanie .............................................................................................. 14<br />
7. Grzyby z rodzaju Ramularia wśród innych podobnych rodzajów. Klucz do oznaczania ........... 15<br />
8. Charakterystyka rodzaju Ramularia ............................................................................................... 17<br />
9. Przegląd gatunków występujących w Polsce i klucze do ich oznaczania ..................................... 17<br />
10. Gatunki wyłączone z rodzaju Ramularia ...................................................................................... 128<br />
11. Wykaz taksonów roślin żywicielskich oraz stwierdzonych na nich grzybów z rodzaju<br />
Ramularia ........................................................................................................................................ 131<br />
12. Wykaz taksonów grzybów mikroskopijnych będących żywicielami nadpasożytniczych<br />
gatunków z rodzaju Ramularia ..................................................................................................... 137<br />
13. Literatura ........................................................................................................................................ 137<br />
14. The Ramularia species in Poland (summary) .............................................................................. 143<br />
Index nazw grzybów ............................................................................................................................. 145<br />
Index rodzajów i rodzin roślin ............................................................................................................. 153<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 3 2006-01-21 17:10:52
ABSTRACT<br />
Agata WOŁCZAŃSKA. The Ramularia species in Poland. Monogr. Bot., Vol. 95, 154 pp., 2005.<br />
The Ramularia species represent a big and interesting group among parasitic Hyphomycetes. In<br />
Poland have been collected so far 115 species: one on fern, three on 5 species of rust fungi and the<br />
remaining ones on angiosperms (on 301 species belonging to 38 families). The most common are:<br />
R. geranii var. geranii, R. grevilleana var. grevilleana, R. inaequale and R. urticae. But more than 40%<br />
of all the species occur very seldom (they are known from 1-5 stands). The following examples belong<br />
to this group: R. asplenii, R. asteris, R. keithii, R. minutissima and R. rhaetica.<br />
The biggest number of parasitic species are noted on the representatives of Asteraceae (17 species),<br />
Scrophulariaceae (9), Rosaceae (7) and Polygonaceae (7).<br />
The best explored regions in Poland are situated in the south and south-east part of the country:<br />
Kraina Karpat Zachodnich, Kraina Południowomazowiecko-Podlaska and Kraina Dolnośląska.<br />
The Ramularia species are facultative saprotrophs. Anamorphs parasite on host plants and fungi,<br />
but known teleomorphs, belonging to Mycosphaerella genus, develop on plants remains. The vegetative<br />
season indicates their occurrence limits. They start to grow in April, the biggest number of species<br />
are collected in summer and the end of vegetation in November, is the signal to stop producing<br />
spores. At that time they form sclerotia, perithecia or pass the winter as mycelium and conidia.<br />
Key words: anamorphic fungi; Hyphomycetes; Ramularia; distribution; Poland<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 4 2006-01-21 17:10:53
1. WSTĘP<br />
Badania wielu polskich mykologów w ostatnim czterdziestoleciu koncentrowały<br />
się nad monograficznymi opracowaniami gatunków grzybów występujących w naszym<br />
kraju. Ich wynikiem są 24 tomy Flory Roślin Zarodnikowych Polski i Ziem<br />
Ościennych opublikowane w serii poświęconej grzybom. Opracowanych zostało<br />
wiele grup grzybów wielkoowocnikowych (macromycetes), np. przedstawiciele<br />
Boletales (SKIRGIEŁŁO 1960), rzędy Tremellales, Auriculariales i Septobasidiales<br />
(WOJEWODA 1977), workowce z rzędów Elaphomycetales i Tuberales (ŁAWRYNO-<br />
WICZ 1988), liczne rodziny z dawnego rzędu Aphyllophorales (DOMAŃSKI 1965; DO-<br />
MAŃSKI et al. 1967), rodzaje: Cortinarius (NESPIAK 1975, 1981), Mycena (LISIEWSKA<br />
1987), Inocybe (NESPIAK 1990), Russula (SKIRGIEŁŁO 1991) i grupa Gasteromycetes<br />
(RUDNICKA-JEZIERSKA 1991).<br />
Sporo uwagi poświęcono również grzybom mikroskopowym, u których znane<br />
są stadia doskonałe (teleomorfy). Opracowano m.in. rzędy Peronosporales (KOCH-<br />
MAN, MAJEWSKI 1970), Ustilaginales (KOCHMAN, MAJEWSKI 1973), Taphrinales (SA-<br />
ŁATA 1974), Uredinales (MAJEWSKI 1977, 1979), Protomycetales i Chaetomiales<br />
(SAŁATA, RUDNICKA-JEZIERSKA 1979), Mucorales i Endogonales (SKIRGIEŁŁO et al.<br />
1979), Erysiphales (SAŁATA 1985) oraz Entomophthorales (BAŁAZY 1993). Podobny<br />
charakter ma także monografia Laboulbeniales (MAJEWSKI 1994).<br />
Znacznie mniejszym zainteresowaniem cieszyły się grzyby niedoskonałe (mitosporowe,<br />
anamorficzne), do których należy m.in. rodzaj Ramularia. Dotychczas<br />
ukazało się tylko opracowanie gatunków z rodzaju Ascochyta (SAŁATA 2002) oraz<br />
dwa tomy wspomnianej wyżej flory – tom XVI, dotyczący fialokonidiowych Dematiaceae<br />
(BOROWSKA 1986) i tom XXII – zawierający charakterystykę rodzaju Fusarium<br />
(KWAŚNA et al. 1991).<br />
Celem pracy jest krytyczne opracowanie gatunków z rodzaju Ramularia występujących<br />
w Polsce oraz usystematyzowanie i poszerzenie dotychczasowej wiedzy<br />
o tej grupie grzybów. Podstawą do osiągnięcia postawionych celów były studia<br />
zbiorów zielnikowych, zarówno własnych jak i znajdujących się w zielnikach krajowych.<br />
Wykorzystano także dane znajdujące się w literaturze fizjograficznej.<br />
Opracowanie składa się z dwóch części. Część ogólna zawiera wiadomości na<br />
temat morfologii, biologii i taksonomii tej grupy organizmów, a część szczegółowa<br />
– opisy poszczególnych gatunków występujących w Polsce, klucze do ich oznaczania,<br />
rysunki zarodników konidialnych oraz wykaz stanowisk.<br />
5<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 5 2006-01-21 17:10:54
2. ZARYS HISTORII BADAŃ NAD RODZAJEM RAMULARIA<br />
Rodzaj Ramularia został opisany przez UNGERA w roku 1833. Autor podał dwa gatunki:<br />
Ramularia pusilla Unger na Poa nemoralis L. i R. didyma Unger na Ranunculus<br />
polyanthemos L., lecz dopiero w 1836 r. uznał R. pusilla za gatunek typowy<br />
opisanego przez siebie rodzaju (HUGHES 1949). Natomiast CORDA w 1842 r. wyłączył<br />
Ramularia didyma z rodzaju Ramularia, uznając go za typ nowego rodzaju<br />
Didymaria (BRAUN 1998).<br />
SACCARDO w roku 1880 poprawił opis rodzaju Ramularia i jako przykłady podał<br />
R. urticae Cesati i R. cynarae Saccardo. Opisał również nowy rodzaj Ovularia<br />
z dwoma gatunkami: O. obovata (Fuckel) Saccardo i O. sphaeroidea (Saccardo)<br />
Saccardo. Natomiast w 1886 r. utworzył nową kombinację Ovularia pusilla (Unger)<br />
Saccardo, podając zresztą jako żywiciela tego taksonu Alchemilla vulgaris (SUTTON,<br />
WALLER 1988).<br />
Długa i skomplikowana historia rodzaju Ramularia została szczegółowo przedstawiona<br />
w pracach HUGHESA (1949), SUTTONA i WALLERA (1988) oraz BRAUNA<br />
(1988a, 1995, 1998).<br />
Mykolodzy różnie ustosunkowywali się do problemu Ramularia-Ovularia. CLE-<br />
MENTS i SHEAR (1931), ARX (1970, 1983), VIMBA (1970), INGHAM (1986) i BRANDEN-<br />
BURGER (1985) rozdzielali je. Natomiast HUGHES (1949, 1958), NANNFELDT (1950),<br />
SAVILE (1957), SUTTON i PIROZYNSKI (1963), GUNNERBECK (1967), DEIGHTON (1972,<br />
1973), OSIPJAN (1975), HAWKSWORTH (1980), POELT (1983), SUTTON i WALLER<br />
(1988) oraz BRAUN (1988a, 1995, 1998) uważali, że należy je połączyć (wg SUTTON,<br />
WALLER 1988; BRAUN 1995, 1998).<br />
Przyjęto trzy kryteria pozwalające odróżnić grzyby z rodzajów Ovularia i Ramularia<br />
(BRAUN 1998): sposób tworzenia konidiów (pojedynczo lub w łańcuszkach),<br />
kształt zarodników i liczbę budujących je komórek. Nazwa Ovularia obejmuje gatunki<br />
o zarodnikach konidialnych 1-komórkowych, jajowatych lub elipsoidalnych<br />
i powstających pojedynczo. Natomiast Ramularia sensu auct. to grzyby wytwarzające<br />
konidia mniej lub bardziej cylindryczne, podzielone i produkowane w łańcuszkach.<br />
Jest jednak wiele gatunków, których opis łączy w sobie cechy obu rodzajów.<br />
Na przykład Ramularia oreophila Saccardo tworzy zarodniki pojedynczo, a są one<br />
cylindryczne i 2-komórkowe. Konidia Ramularia urticae Cesati mogą być 1- lub 2-<br />
-komórkowe, cylindryczne i powstają zwykle w łańcuszkach. W związku z tym rozdzielanie<br />
tych dwóch rodzajów wydaje się niepotrzebne.<br />
Pierwsze wzmianki o grzybach z rodzaju Ramularia zbieranych na terenie Polski<br />
znajdują się w pracach HENNINGSA (1892), HELLWIGA (1897) i SCHROETERA (1897).<br />
Autorzy ci publikowali wykazy gatunków znalezionych w okolicach Świecka, Poznania,<br />
na Dolnym Śląsku i w Sudetach. Wiele danych dostarcza zwłaszcza publikacja<br />
SCHROETERA (1897), która jest do tej pory najlepszym źródłem informacji<br />
o grzybach tego regionu. Polscy mykolodzy zaczęli interesować się grzybami<br />
niedoskonałymi na przełomie wieków XIX i XX. W Pamiętniku Fizjograficznym<br />
6<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 6 2006-01-21 17:10:55
i Sprawozdaniach Komisji Fizjograficznej ukazywały się spisy grzybów zbieranych<br />
w różnych regionach kraju, m.in. przez WRÓBLEWSKIEGO (1915, 1918), NAMYSŁOW-<br />
SKIEGO (1906, 1909, 1914), ROUPPERTA (1909, 1912), WODZICZKO (1911) i TRZEBIŃ-<br />
SKIEGO (1916). W Sprawozdaniach Komisji Fizjograficznej ukazała się również charakterystyka<br />
Ramularia sonchi, nowego gatunku przedstawionego przez DOMINIKA<br />
(1936); obecnie jest to synonim R. inaequale.<br />
Z terenu Polski pochodzą także materiały, które posłużyły do opisu Ramularia<br />
absinthii (LAUBERT 1921). W świetle nowszych badań gatunek ten jednak został<br />
zaliczony do rodzaju Passalora (P. ferruginea (Fuckel) U. Braun et Crous).<br />
Wiele informacji, zwłaszcza o pasożytach roślin uprawnych i ozdobnych dostarczyły<br />
prace GARBOWSKIEGO i JURASZKÓWNY (1933), LESZCZENKO (1937) i innych,<br />
które powstały jako zestawienia notowań Zakładów Ochrony Roślin.<br />
W późniejszych latach charakter publikacji niewiele się zmienił. Autorzy zamieszczali<br />
w nich zwykle tylko dane florystyczne. Najwięcej gatunków z rodzaju<br />
Ramularia podawali: ADAMSKA (2001) ze Słowińskiego Parku Narodowego, KUĆ-<br />
MIERZ (1973, 1977) – z Ojcowskiego Parku Narodowego i Pienińskiego Parku<br />
Narodowego, MADEJ (1974) – z okolic Szczecina, MUŁENKO (1988/1989, 1996) –<br />
z Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego i Białowieskiego Parku Narodowego oraz<br />
STARMACHOWA (1963) – z Tatr.<br />
3. MATERIAŁ I METODY BADAŃ<br />
W trakcie wykonywania niniejszej pracy zrewidowano ponad 1500 torebek zielnikowych<br />
pochodzących ze zbiorów własnych i zgromadzonych w dostępnych zielnikach<br />
krajowych.<br />
Wykorzystano następujące zbiory zielnikowe:<br />
KRA-AR – zielnik Katedry Ochrony Roślin AR w Krakowie (przeważnie zbiory<br />
J. Kućmierza),<br />
KRA-F – zielnik <strong>Instytut</strong>u <strong>Botaniki</strong> UJ w Krakowie (przeważnie zbiory H. Sydowa, W.<br />
Stec- Rouppertowej i T. Săvulescu),<br />
KRAM-F – zielnik <strong>Instytut</strong>u <strong>Botaniki</strong> im. W. Szafera <strong>PAN</strong> w Krakowie (przeważnie<br />
zbiory K. Roupperta, B. Starmachowej i A. Wróblewskiego),<br />
LBLM – zielnik Zakładu <strong>Botaniki</strong> Ogónej <strong>Instytut</strong>u Biologii UMCS w Lublinie<br />
(przeważnie zbiory W. Mułenko, J. Romaszewskiej-Sałata, B. Sałaty i A. Wołczańskiej),<br />
WA – zielnik Zakładu Systematyki i Geografii Roślin <strong>Instytut</strong>u <strong>Botaniki</strong> UW<br />
w Warszawie (przeważnie zbiory B. Durskiej),<br />
WAUF – zielnik Katedry Fitopatologii Wydziału Ogrodniczego SGGW w Warszawie<br />
(przeważnie zbiory W. Siemaszko i Z. Zweigbaumówny),<br />
7<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 7 2006-01-21 17:10:56
WRSL – zielnik Muzeum Przyrodniczego Uniwersytetu Wrocławskiego we Wrocławiu<br />
(przeważnie zbiory W. Kriegera),<br />
hb. Grz. – prywatny zielnik Piotra Grzegorzka (Chrzanów).<br />
Przy opisie większości gatunków podano wykaz wykorzystanych wydawnictw<br />
zielnikowych. Są to jednak dane fragmentaryczne, przedstawione na podstawie<br />
materiałów zachowanych w zielnikach krajowych. Okazy te pochodzą głównie ze<br />
zbiorów obcych mykologów i tylko nieliczne zbierane były na obszarze naszego<br />
kraju. Przestudiowano następujące wydawnictwa zielnikowe:<br />
Allescher A. et Schnabl J.N., Fungi bavarici;<br />
Flora exsiccata Austro-Hungarica;<br />
Flora Moldawiae et Dobrogeae exsiccata;<br />
Flora Romaniae Exsiccata;<br />
Jaap O., Fungi selecti exsiccati;<br />
Krieger W., Fungi saxonici;<br />
Kryptogamae exsiccatae editae a Museo Palatino Vindobonesi;<br />
Rabenhorst L., Pazschke O., Fungi europaei et extraeuropaei;<br />
Săvulescu T., Herbarium mycologicum romanicum;<br />
Saccardo P. A., Mycotheca Veneta;<br />
Siemaszko W., Fungi bialowiezenses exsiccati;<br />
Sydow H., Mycotheca germanica;<br />
Thümen F., Mycotheca universalis.<br />
Zewnętrzne objawy porażenia roślin oraz dane dotyczące wymiarów trzonków<br />
i zarodników konidialnych opisano w większości na podstawie badanych okazów.<br />
W przypadku braku materiałów zielnikowych wykorzystano dane z literatury.<br />
Preparaty mikroskopowe do identyfikacji gatunków sporządzano wykonując<br />
skrawki powierzchniowe lub przekroje poprzeczne liścia w miejscu porażenia<br />
i umieszczając je w 50% wodnym roztworze błękitu mlekowego lub w 50% wodnym<br />
roztworze kwasu mlekowego. Po podgrzaniu nad palnikiem dokonywano obserwacji<br />
mikroskopowych. Użycie czystego kwasu mlekowego pozwalało stwierdzić<br />
czy zarodniki i trzonki są hialinowe, czy zabarwione. Preparaty wykonywano<br />
z okazów zebranych na obszarze Polski, a w przypadku ich braku korzystano z materiałów<br />
znajdujących się w obcych wydawnictwach zielnikowych. Dodatkowych<br />
informacji dostarczyły obserwacje zarodników i trzonków konidialnych w mikroskopie<br />
skaningowym.<br />
Rysunki konidiów wykonano przy użyciu aparatu rysunkowego i mikroskopu<br />
świetlnego.<br />
Informacje o rozmieszczeniu geograficznym poszczególnych gatunków w Polsce<br />
uzyskano po krytycznym zestawieniu danych z literatury fizjograficznej i na podstawie<br />
materiałów zielnikowych. Podano wszystkie znane stanowiska grupując je<br />
według krain geobotanicznych, oznaczonych w tekście odpowiednimi symbolami<br />
(MATUSZKIEWICZ 1993). Ich wykaz znajduje się pod ryciną 1.<br />
Nomenklaturę roślin żywicielskich ujednolicono wg MIRKA et al. (2002), a układ<br />
rodzin wg MELCHIORA (1964).<br />
8<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 8 2006-01-21 17:10:57
Ryc. 1. Liczby gatunków z rodzaju Ramularia na tle krain geobotanicznych Polski<br />
Fig. 1. The number of Ramularia species collected in geobotanical regions in Poland<br />
Krainy geobotaniczne (Geobotanical regions) wg (acc. to) MATUSZKIEWICZA (1993): A1 – Kraina<br />
Brzegu Bałtyku, A2 – Kraina Pobrzeża Południowobałtyckiego, A3 – Kraina Szczecińska, A4<br />
– Kraina Pojezierzy Środkowopomorskich, A5 – Kraina Sandrowych Przedpoli Pojezierzy Środkowopomorskich,<br />
A6 – Kraina Wschodniopomorska, B1 – Kraina Notecko-Lubuska, B2 – Kraina<br />
Środkowowielkopolska, B3 – Kraina Kujawska, B4 – Kraina Południowowielkopolsko-Łużycka, B5<br />
– Kraina Dolnośląska, C1 – Kraina Wysoczyzn Łódzko-Wieluńskich, C2 – Kraina Wyżyn Środkowomałopolskich,<br />
C3 – Kraina Górnośląska, C4 – Kraina Jury Krakowsko-Częstochowskiej, C5 – Kraina<br />
Wyżyn Miechowsko-Sandomierskich, C6 – Kraina Gór Świętokrzyskich, C7 – Kraina Kotliny Oświęcimskiej,<br />
C8 – Kraina Kotliny Sandomierskiej, C9 – Kraina Roztoczańska, C10 – Kraina Opola Zachodniego,<br />
D1 – Kraina Zachodniowołyńska, E1 – Kraina Chełmińsko-Dobrzyńska, E2 – Kraina<br />
Północnomazowiecko-Kurpiowska, E3 – Kraina Południowomazowiecko-Podlaska, E4 – Kraina<br />
Wyżyny Lubelskiej, E5 – Kraina Polesia Południowego, F1 – Kraina Mazurska, F2 – Kraina Augustowsko-Suwalska,<br />
F3 – Kraina Północnopodlaska, G1 – Kraina Sudetów, G2 – Kraina Przedgórza<br />
Sudeckiego, H1 – Kraina Karpat Zachodnich, I1 – Kraina Karpat Wschodnich; 1 – brak danych (no<br />
data), 2 – 1-15 gatunków (species), 3 – 16-30, 4 – 31-45, 5 – 46-60, 6 – powyżej (above) 60<br />
9<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 9 2006-01-21 17:10:57
Przyjęte skróty: auct. = auctorum – różnych autorów; BPN – Białowieski Park Narodowy; cf. =<br />
confer – porównaj; cult. = cultus – uprawiany; D., d. – dolina; em. = emendavit – poprawił; exs. =<br />
exsiccatae – wydawnictwa zielnikowe; f. – forma; fasc. – fasciculus; g. – góra; GPN – Gorczański Park<br />
Narodowy; incl. = includitur – włączono; J. j. – jezioro; k. – koło; leg. = legit – zebrał; nom. invalid.<br />
– nomen invalidum; nom. nud. – nomen nudum; nom. illeg. – nomen illegitimum; ok. – okolice; OPN<br />
– Ojcowski Park Narodowy; p. = pagina – strona; p.p. = pro parte – częściowo; PK – Park Krajobrazowy;<br />
pow. – powiększenie; PPN – Pieniński Park Narodowy; rez. – rezerwat; RPN – Roztoczański<br />
Park Narodowy; sp. – species – gatunek; spp. – species – gatunki; ss. = sensu – w ujęciu; subsp. – subspecies<br />
– podgatunek; TPN – Tatrzański Park Narodowy; ur. – uroczysko; var. = varietas – odmiana;<br />
! – okaz (cytowany w literaturze) sprawdzony.<br />
4. BUDOWA I BIOLOGIA<br />
Porażenie przez grzyby z rodzaju Ramularia objawia się w postaci plam widocznych<br />
zwykle na liściach. Ich charakter (wielkość, barwa) zależy w dużej mierze od<br />
środowiska i od indywidualnych właściwości porażonej rośliny. Białawy (rzadziej<br />
czerwonawy) nalot znajduje się przeważnie na spodniej stronie zainfekowanych liści,<br />
ale może też występować na stronie górnej lub być widoczny na obu. Nalot ten<br />
składa się z trzonków i zarodników konidialnych, rzadziej na powierzchni plam<br />
mogą znajdować się strzępki grzybni wegetatywnej (Tablica Ib).<br />
Grzybnia jest wewnętrzna (niekiedy tylko widoczne są strzępki grzybni powierzchniowej).<br />
Strzępki tworzą często stromata, zwykle w komorach przeddechowych<br />
pod szparkami.<br />
Konidiofory są hialinowe 1- lub wielokomórkowe, pojedyncze, rzadziej rozgałęzione.<br />
Zazwyczaj zebrane w pęczki wystają na powierzchnię przez rozerwaną<br />
epidermę bądź przez szparki (Tablica Ia, d). Na szczycie trzonków znajdują się<br />
komórki konidiotwórcze.<br />
Konidium różnicuje się z części komórki macierzystej, której ściana uwypukla<br />
się na zewnątrz, po czym zostaje odgraniczona przegrodą (holoblastyczny typ konidiogenezy).<br />
Oddzielanie zarodników od komórki macierzystej następuje schizolitycznie,<br />
tj. przez rozszczepienie ściany odgraniczającej tak, że połowa przechodzi<br />
do zarodnika a druga – pozostaje na szczycie komórki konidiotwórczej. Po oderwaniu<br />
się konidiów na trzonkach widać wyraźne lekko zgrubiałe i ciemne blizny<br />
[conidial scar]. W mikroskopie świetlnym dają się one zauważyć jako małe czarne<br />
kropki. Po wytworzeniu zarodnika nowa oś konidioforu wyrasta bocznie (proliferacja<br />
sympodialna) (Ryc. 2).<br />
Zarodniki konidialne są hialinowe, 1- lub wielokomórkowe, najczęściej 1-4-<br />
-komórkowe, różnego kształtu: cylindryczne, elipsoidalne, wrzecionowate lub<br />
jajowate. Ich powierzchnia może być brodawkowana (Tablice Ic, IIa, b, c, d, f),<br />
kolczasta lub gładka (Tablica IIe), powstają w łańcuszkach albo pojedynczo – znaczek<br />
[hilum] znajduje się na obu lub tylko na jednym końcu zarodników. Jest on,<br />
10<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 10 2006-01-21 17:10:59
Ryc. 2. Powstawanie zarodników<br />
konidialnych<br />
a – holoblastyczny typ konidiogenezy;<br />
b – schizolityczne<br />
oddzielanie się konidiów od<br />
komórki macierzystej; c – proliferacja<br />
sympodialna<br />
Fig. 2. Conidium development<br />
a – holoblastic conidiogenesis;<br />
b – schizolytic conidial secession;<br />
c – sympodial proliferation<br />
podobnie jak blizna, na trzonkach wyraźnie widoczny, ciemny i lekko zgrubiały<br />
(Tablica Ic).<br />
Grzyby z rodzaju Ramularia porażają najczęściej rośliny okrytozalążkowe, ale<br />
pasożytują również na paprociach i grzybach należących do rzędu Uredinales (nadpasożyty).<br />
Optymalne warunki do swojego rozwoju znajdują w miejscach wilgotnych<br />
i cienistych. Mogą to być brzegi rzek i potoków, wąwozy i obszary o bujnej<br />
roślinności. Wysoka względna wilgotność powietrza i umiarkowana temperatura<br />
sprzyjają tworzeniu zarodników konidialnych (OSIPJAN 1970). Ramularia beticola<br />
porażająca liście buraka cukrowego najlepiej rozwija się w temperaturze 18-20 o C;<br />
powstaje wówczas na liściach najwięcej plam i wzrost strzępek grzybni jest najszybszy.<br />
Wzrostu strzępek powyżej 26 o C nie zanotowano (HESTBJERG et al. 1993).<br />
Pierwsze silne przymrozki lub zakończenie wegetacji przez roślinę żywicielską<br />
są sygnałem do zaprzestania produkcji zarodników konidialnych. Grzyby te tworzą<br />
wówczas sklerocja, perytecja lub zimują w postaci grzybni. Daje to podstawę do<br />
ich podziału na trzy grupy (VIMBA 1970):<br />
1. Asco-Ramularia – gatunki tworzące jesienią perytecja.<br />
2. Sclerotio-Ramularia – gatunki zimujące w postaci sklerocjów, na których wiosną<br />
rozwijają się zarodniki i trzonki konidialne. Do tej grupy zalicza się m.in. R.<br />
beticola, R. glechomatis i R. major.<br />
3. Deutero-Ramularia – gatunki zimujące w postaci grzybni i zarodników konidialnych.<br />
Należy tu m.in. R. lamii var. lamii.<br />
Wiosną na obumarłych częściach roślin mogą tworzyć się stadia workowe. Znane<br />
dotychczas teleomorfy należą do rodzaju Mycosphaerella.<br />
Biorąc pod uwagę cały rozwojowy tych grzybów należy je zaliczyć do grupy fakultatywnych<br />
saprotrofów, czyli pasożytów które mogą również rosnąć na resztkach<br />
organicznych (KOCHMAN 1986; MUŁENKO, MAJEWSKI 1996). Stadia niedosko-<br />
11<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 11 2006-01-21 17:11:00
nałe są obligatoryjnymi pasożytami. Próby hodowli na pożywkach nie powiodły się.<br />
Zanotowano, co prawda, wzrost strzępek grzybni R. beticola na pożywce agarowej<br />
PDA zawierającej penicylinę, streptomycynę i wyciąg z liści buraka cukrowego,<br />
ale mimo stosowania różnych metod nie udało się doprowadzić do wytworzenia<br />
zarodników konidialnych (HESTBJERG et al. 1993).<br />
5. WYSTĘPOWANIE W POLSCE<br />
Jak dotychczas znaleziono w Polsce 115 gatunków należących do rodzaju Ramularia.<br />
Porażają one 301 gatunków roślin okrytozalążkowych z 38 rodzin, jeden gatunek<br />
paproci i pięć gatunków grzybów z rzędu Uredinales. Najwięcej pasożytów<br />
atakuje przedstawicieli należących do rodziny Asteraceae (17 gatunków grzybów),<br />
Scrophulariaceae (9), Polygonaceae (7) i Rosaceae (7) (Ryc. 3).<br />
Występowanie grzybów z rodzaju Ramularia na terenie Polski, na podstawie<br />
dotychczasowych danych przedstawia rycina 1. „Białe plamy” na mapie, czyli miejsca<br />
skąd jest brak danych, to Krainy Wyżyn Środkowomałopolskich (C2), Kotliny<br />
Oświęcimskiej (C7) i Opola Zachodniego (C10). Najlepiej zbadane są tereny<br />
południowej i południowo-wschodniej Polski. Z Krain Karpat Zachodnich (H1),<br />
Południowomazowiecko-Podlaskiej (E3), Dolnośląskiej (B5) i Polesia Południowego<br />
(E5) podawanych jest najwięcej gatunków.<br />
Ze względu na niedostateczny jeszcze stopień zbadania występowania omawianych<br />
grzybów na obszarze Polski wynikają trudności w określeniu gatunków rzadkich<br />
i pospolitych. Według skali PAWŁOWSKIEGO (1956) mianem bardzo rzadkich<br />
określa się taksony znane z 1-5 stanowisk. Do tej grupy należałoby zaliczyć ponad<br />
40% gatunków z rodzaju Ramularia. Porażają one zwykle rośliny pospolite lub<br />
występujące często, żywiciel nie jest więc czynnikiem ograniczającym ich zasięg.<br />
Należą tu m.in. R. gnaphalii rosnący na Gnaphalium spp., R. marticariae – na Matricaria<br />
maritima subsp. inodora, R. linariae – na Linaria vulgaris, R. minutissima<br />
– na Hypericum maculatum, R. rhaetica – na Peucedanum palustre i R. silvestris – na<br />
Dipsacus spp. Gatunkami najbardziej rozpowszechnionymi w świetle dotychczasowych<br />
badań są: R. grevilleana var. grevilleana pasożyt roślin z rodzajów Fragaria<br />
i Potentilla, R. geranii var. geranii zbierana na przedstawicielach rodzaju Geranium,<br />
R. inaequale występująca na różnych gatunkach z rodziny Asteraceae i R. urticae<br />
atakujący przedstawicieli rodzaju Urtica.<br />
12<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 12 2006-01-21 17:11:01
Ryc. 3. Liczby gatunków z rodzaju Ramularia w Polsce i na świecie w porównaniu do liczby żywicieli<br />
z różnych rodzin zebranych w Polsce<br />
Fig. 3. The number of Ramularia species in Poland and in the world in comparison with the number<br />
of host plants collected in Poland<br />
13<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 13 2006-01-21 17:11:02
6. ZNACZENIE GOSPODARCZE I ZWALCZANIE<br />
Wśród wszystkich żywicieli grzybów z rodzaju Ramularia występujących w Polsce,<br />
prawie 21% stanowią rośliny użytkowe, tj. dziko rosnące, ale wykorzystywane przez<br />
człowieka oraz uprawiane (por. PODBIELKOWSKI 1964). Są one atakowane przez 42<br />
gatunki grzybów. Natomiast na roślinach uprawianych (także jako ozdobne) liczba<br />
pasożytów jest mniejsza i wynosi 23 gatunki:<br />
R. agrestis na Viola tricolor, R. armoraciae na Armoracia rusticana, R. asteris na<br />
Aster amellus, R. atropae na Atropa belladonna, R. bellunensis na Chrysanthemum<br />
sp., R. beticola na Beta vulgaris, R. curvula na Fagopyrum esculentum, R. deusta var.<br />
alba na Lathyrus odoratus, R. deusta var. deusta na Lathyrus odoratus, R. didymarioides<br />
na Lychnis chalcedonica, R. fagopyri na Fagopyrum esculentum, R. grevilleana<br />
var. grevilleana na Fragaria moschata, F. vesca, F. vesca var. chiloensis, F. virginica,<br />
F. viridis i F. x ananassa, R. heraclei na Coriandrum sativum, Levisticum officinale,<br />
Pastinaca sativa, R. jaapiana na Limonium gmelinii, R. lactea na Viola odorata, R.<br />
macrospora na Campanula medium, R. mulgedii na Lactuca sativa, R. pratensis<br />
na Beta vulgaris, Rheum officinale, R. rhabarbarum i R. rhaponticum, R. pusilla na<br />
Dactylis glomerata, Festuca rubra i Lolium perenne, R. silvestris na Dipsacus sativus,<br />
R. sphaeroidea na Vicia faba, V. sativa i V. villosa, R. spiraeae na Spiraea salicifolia<br />
oraz R. variablis na Digitalis purpurea i Verbascum thapsus.<br />
Wydaje się, że najbardziej ważna gospodarczo jest R. beticola, gdyż może być<br />
ona przyczyną obniżenia plonów, zwłaszcza na plantacjach buraków cukrowych.<br />
Widocznym skutkiem choroby są plamy, początkowo na blaszkach liściowych, potem<br />
obejmujące również ogonki i w końcu prowadzące do obumierania liści. Przy<br />
silnym porażeniu objawy te mogą powodować zmniejszenie intensywności fotosyntezy<br />
i zmiany w przemianie materii rośliny. Bardzo rzadko patogen doprowadza do<br />
śmierci żywiciela, zawsze jednak obniża plony i wartość użytkową surowca roślinnego.<br />
Optymalne warunki do swojego rozwoju R. beticola znajduje w temperaturze<br />
18-20 0 C, powyżej 26 0 C nie zanotowano wzrostu strzępek grzybni (HESTBJERG et al.<br />
1993). Dane te pozwalają przewidywać rozprzestrzenianie się pasożyta w zależności<br />
od warunków pogody. R. beticola została umieszczona na liście organizmów patogennych<br />
dla roślin z adnotacją, że może wywoływać epidemie wśród roślin uprawnych<br />
(Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 r., Dziennik<br />
Ustaw z dnia 16 grudnia 2002 roku, nr 212, poz. 1798, załącznik nr 1).<br />
Szkody gospodarcze w uprawach truskawek i poziomek wywołuje Ramularia<br />
grevilleana var. grevilleana. Pasożytnicze działanie tego grzyba na rośliny jest podobne<br />
jak u Ramularia beticola. Tu również ma miejsce zaburzenie prawidłowego<br />
funkcjonowania procesów fotosyntezy, oddychania, transpiracji i pobierania wody<br />
przez żywiciela, a obecność patogena uwidacznia się w postaci plamistości liści.<br />
Bezpośrednie zwalczanie choroby jest możliwe przez opryskiwanie fungicydami<br />
miedziowymi, tiokarbaminowymi (KOCHMAN 1973) lub przez stosowanie flusiliazolu<br />
i carbendazimu (HESTBJERG et al. 1993). Ponieważ źródłem zakażenia mogą<br />
14<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 14 2006-01-21 17:11:04
yć też zarodniki workowe tworzące się po przezimowaniu, ważne jest niszczenie<br />
resztek zarażonych roślin po zakończeniu wegetacji.<br />
7. GRZYBY Z RODZAJU RAMULARIA WŚRÓD INNYCH PODOBNYCH<br />
RODZAJÓW.<br />
KLUCZ DO OZNACZANIA<br />
(wg opisów rodzajów podanych w pracach: BRAUN 1998 oraz CROUS,<br />
BRAUN 1996, 2003)<br />
1. Trzonki konidialne bezbarwne (hialinowe) ......................................................... 2<br />
1* Trzonki konidialne zabarwione ......................................................................... 19<br />
2. Trzonki konidialne (przynajmniej ich szczytowe części) mocno kolankowato<br />
faliste ....................................................................................................................... 3<br />
2* Trzonki konidialne nigdy nie faliste .................................................................... 4<br />
3. Zarodniki 1-komórkowe, powstają pojedynczo (na Vicia cassubica) ...................<br />
................................................................................................................. Tretovularia<br />
3* Zarodniki zwykle 2-, rzadziej 1-komórkowe, na innych żywicielach ...................<br />
.......................................................................................................... Bostrichonema<br />
4. Blizny na trzonkach wyraźnie widoczne, zgrubiałe i ciemne .............................. 5<br />
4* Blizny na trzonkach widoczne, wypukłe, lekko zgrubiałe lub nie zgrubiałe,<br />
nie ciemne .............................................................................................................. 8<br />
4** Blizny niewidoczne, nie zgrubiałe i nie ciemne .............................................. 10<br />
5. Trzonki konidialne tworzą wyraźne synnemata, zarodniki hialinowe ..................<br />
................................................................................................................. Phacellium<br />
5* Trzonki konidialne inaczej uorganizowane ........................................................ 6<br />
6. Zarodniki odwrotnie maczugowate, nitkowate, wielokomórkowe, powstają<br />
pojedynczo .................................................. Cercospora subgen. Hyalocercospora<br />
6* Zarodniki cylindryczne, jajowate, elipsoidalne, 1-2-, rzadziej 3-4-komórkowe,<br />
powstają pojedynczo lub w łańcuszkach .............................................................. 7<br />
7. Komórki konidiotwórcze tylko na szczycie trzonków ......................... Ramularia<br />
7* Komórki konidiotwórcze ułożone interkalarnie i na szczycie trzonków .............<br />
........................................................................................................... Ramulariopsis<br />
8 (4*) Zarodniki najczęściej odwrotnie maczugowate, wielokomórkowe<br />
(więcej niż 2-komórkowe) ......................................................... Cercosporella<br />
8* Zarodniki o innych cechach ................................................................................. 9<br />
9. Zarodniki wyłącznie 1-komórkowe, odwrotnie jajowate, szeroko elipsoidalne<br />
lub prawie okrągławe .......................................................................... Neoovularia<br />
9* Zarodniki najczęściej 2-, rzadziej 1-, 3-komórkowe, elipsoidalno-jajowate lub<br />
szeroko cylindryczne .................................................................. Pseudodidymaria<br />
15<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 15 2006-01-21 17:11:05
10 (4**) Trzonki konidialne bardzo krótkie, zredukowane do komórki<br />
konidiotwórczej ......................................................................................... 15<br />
10* Trzonki konidialne dłuższe ............................................................................... 11<br />
11. Zarodniki powstają w rozpadających się łańcuszkach ...................... Thedgonia<br />
11* Zarodniki powstają pojedynczo lub w łańcuszkach [catenate] ..................... 12<br />
12. Zarodniki cylindryczne, elipsoidalne, jajowate, najczęściej 1-, 2-, rzadziej<br />
3-4-komórkowe ................................................................................................... 13<br />
12* Zarodniki wielokomórkowe ............................................................................. 14<br />
13. Trzonki konidialne pojedyncze lub w bardzo luźnych grupach, zarodniki<br />
powstają tylko pojedynczo .......................................................... Monodidymaria<br />
13* Trzonki konidialne w pęczkach, zarodniki powstają pojedynczo lub w łań cuszkach<br />
.................................................................................................. Neoramularia<br />
14. Szczyt zarodnika bardzo wyraźnie zwężający się [rostrate], zarodniki<br />
odwrotnie maczugowate, niekiedy z wyrostkami u podstawy Mycocentrospora<br />
14* Zarodniki nitkowate, igiełkowate .......................................... Pseudocercospora<br />
15 (10) Zarodniki 1-2-komórkowe ......................................................................... 16<br />
15* Zarodniki wielokomórkowe ............................................................................. 18<br />
16. Komórki konidiotwórcze stanowią integralną część poziomo rosnących<br />
strzępek ............................................................................................................... 17<br />
16* Komórki konidiotwórcze odwrotnie gruszkowate lub ampułowate ..................<br />
........................................................................................................ Spermosporina<br />
17. Zarodniki 1-komórkowe ............................................................. Rhynchosporina<br />
17* Zarodniki 1-2 (3)-komórkowe ................................................. Rhynchosporium<br />
18. Komórki konidiotwórcze ampułowate lub odwrotnie gruszkowate (na trawach)<br />
................................................................................................. Spermospora<br />
18* Komórki konidiotwórcze nigdy nie ampułowate, na roślinach z różnych<br />
rodzin ......................................................................................... Mycocentrospora<br />
19 (1*) Blizna konidialna niewidoczna ........................................ Pseudocercospora<br />
19* Blizna konidialna widoczna, ciemna ................................................................ 20<br />
20. Trzonki konidialne tworzą zbite, gęste synnemata, zarodniki hialinowe<br />
............................................................................................................... Phacellium<br />
20* Trzonki konidialne inaczej uorganizowane .................................................... 21<br />
21. Powierzchniowe strzępki grzybni wtórnej brodawkowane .................... Stenella<br />
21* Powierzchniowe strzępki grzybni wtórnej (jeśli występuje) gładkie ............. 22<br />
22. Zarodniki hialinowe, powstają pojedynczo, bardzo rzadko w łańcuszkach, są<br />
odwrotnie maczugowate, nitkowate i zwykle wielokomórkowe ...... Cercospora<br />
22* Zarodniki zabarwione (jeśli prawie hialinowe, to nie nitkowate)<br />
elipsoidalno-jajowate, wrzecionowate, cylindryczne i tylko kilku komórkowe<br />
................................................................................................................. Passalora<br />
16<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 16 2006-01-21 17:11:06
8. CHARAKTERYSTYKA RODZAJU RAMULARIA<br />
Ramularia Unger em. U. Braun<br />
Exanth. Pfanzen, p.169.1833, em. U. Braun, Internat. J. Mycol. Lichenol. 3, 2/3: 277.1988<br />
Syn.: Didymaria Corda, Anleit. Stud. Myc., p.32.1842 (gatunek typowy: Didymaria ungeri Corda =<br />
Ramularia didyma Unger); Septocylindrium Bonorden, Handb. Allg. Myk. p.35.1851 (gatunek typowy:<br />
Cylindrium septatum Bonorden = Ramularia septata (Bonorden) Bubák; Acrotheca Fuckel,<br />
Jahrb. Nassau. Ver. Naturk. 15: 43.1860 (gatunek typowy: Acrotheca gei Fuckel = Ramularia gei (Fuckel)<br />
Lindau); Ovularia Saccardo, Michelia 2: 17.1882 (gatunek typowy Ovularia obovata (Fuckel)<br />
Saccardo = Ramularia obovata Fuckel); Ophiocladium Cavara, Z. Pflanzenkr. 3: 26.1893 (gatunek<br />
typowy: Ophiocladium hordei Cavara = Ramularia hordeicola Braun); Pseudoovularia Spegazzini,<br />
An. Mus. Nac. Buenos Aires 20: 418,1910 (gatunek typowy: Pseudoovularia trifolii Spegazzini =<br />
Ramularia argentinensis Deighton).<br />
Gatunek typowy – Ramularia pusilla Unger (wg UNGER 1936; HUGHES 1949; BRAUN 1988a, 1998).<br />
Grzybnia wegetatywna intramatrykalna (na powierzchni zainfekowanych organów<br />
bardzo rzadko daje się zauważyć strzępki). W komorach przeddechowych pod szparkami<br />
często widoczne stromata utworzone przez strzępki grzybni. Trzonki konidialne<br />
hialinowe, zebrane w pęczki, wystają na zewnątrz przez rozerwaną epidermę lub<br />
przez szparki. Komórki konidiotwórcze na szczycie konidioforów – po oderwaniu<br />
się zarodników pozostają na nich lekko zgrubiałe i ciemne blizny [conidial scar].<br />
Zarodniki konidialne – sympodulospory są hialinowe, 1- lub wielokomórkowe, cylindryczne,<br />
elipsoidalne, jajowate lub wrzecionowate, powstają w łańcuszkach lub<br />
pojedynczo. Znaczek [hilum] wyraźnie widoczny, ciemny i lekko zgrubiały.<br />
Grzyby te porażają najczęściej rośliny okrytozalążkowe, ale pasożytują również<br />
na paprociach i jako nadpasożyty na grzybach z rzędu Uredinales.<br />
9. PRZEGLĄD GATUNKÓW WYSTĘPUJĄCYCH W POLSCE I KLUCZE<br />
DO ICH OZNACZANIA<br />
NA ASPLENIACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia asplenii Jaap<br />
Ver. Bot. Prov. Brandenb. 67: 24.1915<br />
Syn.: Ramularia asplenii Bresadola, Ann. mycol. 18: 57.1920.<br />
17<br />
Zainfekowane fragmenty liści brązowieją i usychają. Nalot słabo widoczny na dolnej<br />
stronie. Wymiary trzonków konidialnych wynoszą 22,1-27 x 3,2-3,7 μm. Za-<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 17 2006-01-21 17:11:07
odniki konidialne 1-2-komórkowe, cylindryczne lub wrzecionowate, o wymiarach<br />
8,6-13,5 x 2,4-2,7 μm, powstają w łańcuszkach (RUSZKIEWICZ 2000).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Asplenium trichomanes L.: C4 – rez. Parkowe w projektowanym<br />
Jurajskim Parku Narodowym (RUSZKIEWICZ 2000).<br />
NA SALICACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia rosea (Fuckel) Saccardo<br />
Fungi ital., Tab. 1001.1881 i Michelia 2: 550.1882<br />
Syn.: Fusidium roseum Fuckel, Fungi rhen., fasc.III. No 219.1863 i Jahrb. Nassau.Ver. Naturk. 23-24:<br />
370.1870; Ovularia rosea (Fuckel) Massee, Brit. Fung.-fl. 3: 323.1893; Cylindrospora rosea (Fuckel)<br />
Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 493.1897; Ramularia lucidae Davis, Trans. Wis. Acad. Sci. Art.<br />
Lett. 19, 2: 687.1919.<br />
Exs. na Salix fragilis: Krieger, F. saxon. 2089; Krypt. exs. 1187; na S. triandra: Sydow, Myc. germ.<br />
3393.<br />
Plamy na liściach bardzo małe, w zarysie okrągławe, o średnicy: 1-2(-4) mm, brązowawe<br />
lub brązowoczarne, pokrywają powierzchnie ograniczone nerwami. Nalot<br />
widoczny na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach<br />
29-49 x 3,4 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne lub elipsoidalne, 1-4-komórkowe,<br />
o wymiarach 11-23 x 2,3-2,5(-3,5) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 4a).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Salix L.<br />
na S. fragilis L.: B4 – Żagań (SCHROETER 1897); E1 – Karnkowo k. Lipna (WRÓ-<br />
BLEWSKI 1915); E3 – Derło (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM);<br />
na S. triandra L. [= S. amygdalina L.]: B4 – ok. Trzebnicy (SCHROETER 1897); E3<br />
– Puławy (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933), Lubartów i ok. (MOESZ 1920, 1926);<br />
E4 – Pożóg k. Puław (JANKOWSKA-BARBACKA 1931); G1 – Nowe Bogaczowice k.<br />
Bolkowa (SCHROETER 1897).<br />
Uwagi: Ramularia rosea (Fuckel) Saccardo była podana błędnie na Salix viminalis<br />
L. z okolic Jeziora Wytyckiego (MUŁENKO 1988/1989), jest to Phacellium salicinum<br />
(Vestergren) U. Braun.<br />
NA BETULACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
18<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 18 2006-01-21 17:11:08
Ryc. 4. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 4. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. rosea na (on) Salix fragilis; b – R. alnicola na (on) Alnus glutinosa; c – R. parietariae na (on)<br />
Parietaria officinalis; d – R. urticae na (on) Urtica dioica; e – R. pratensis na (on) Rumex acetosa; f – R.<br />
pratensis na (on) Rheum rhabarbarum; g – R. rubella na (on) Rumex obtusifolius; h – R. bistortae na<br />
(on) Polygonum bistorta<br />
19<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 19 2006-01-21 17:11:10
Ramularia alnicola Cooke<br />
Grevillea 14: 40.1885<br />
Syn.: Ovularia alnicola (Cooke) Massee, Brit. Fung.-fl. 3: 322.1893; Ramularia lindawiana Bubák, in<br />
herb.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 2-8 mm, brązowoszare, później brązowoczarne.<br />
Nalot widoczny na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe,<br />
rzadziej 3-komórkowe, o wymiarach 13-27 x 2,3-2,5 μm. Zarodniki konidialne<br />
elipsoidalne lub cylindryczne, 1-2-komórkowe, o wymiarach 6-18(-20) x 2-2,3(-2,5)<br />
μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 4b).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Alnus glutinosa (L.) Gaertn.: E3 – Zwierzyniec<br />
k. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA 1925!, WAUF); H1 – Krościenko (KUĆMIERZ<br />
1976b!, 1977, KRA-AR).<br />
NA URTICACEAE<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Zarodniki o szerokości (2,3-)3,4-5(-7) μm; na Urtica ........................... R. urticae<br />
1* Zarodniki o szerokości 2,3-3,5 μm; na Parietaria ........................... R. parietariae<br />
Ramularia parietariae Passerini<br />
Rabenh., F. eur. 2066.1876<br />
Syn.: Cylindrospora parietariae (Passerini) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 493.1897; Ramularia<br />
parietariae Passerini var. minor Bubák, Bull. Herb. Boiss. 2, Ser. 6: 486.1906; Peronospora parietariae<br />
Roumeguère, Rev. Mycol. 5:180.1883, nom. inval.<br />
Exs. na Parietaria judaica: Jaap, F. selec. exs. 597; na Parietaria officinalis: Krypt. exs. 1189; Săvulescu,<br />
Herb. mycol. roman., fasc. 6, No 281; Saccardo, Myc. Veneta 1044.<br />
Plamy na liściach niewielkie, w zarysie okrągławe, o średnicy 1-3 mm, początkowo<br />
brązowe, później białawe, zajmują powierzchnie ograniczone nerwami. Nalot<br />
widoczny na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne proste 1-3-komórkowe, o wymiarach<br />
(40-)50-70 x 2,5 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, elipsoidalne lub<br />
podłużnie jajowate, zwykle 1-komórkowe, rzadziej 2-komórkowe, o wymiarach<br />
9-28 x 2,3-3,5 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 4c).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Parietaria L.<br />
na P. officinalis L.: B5 – Szczepanów k. Środy Śląskiej (SCHROETER 1897).<br />
20<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 20 2006-01-21 17:11:10
Ramularia urticae Cesati<br />
in Rabenh., Herb. viv. mycol., Cent. 17, no. 1680. 1852<br />
Syn.: Oidium fusisporioides Fresenius, Syst. mycol. 3: 431.1832 p.p.; Cylindrospora concentrica Greville,<br />
in Unger, Einfl. Bodens etc. p. 223.1836 p.p.; Cylindrospora urticae (Cesati) Schroeter, Krypt. Fl.<br />
Schles., Pilze 2: 492.1897; Septocylindrium urticae (Cesati) Subramanian, Hyphomycetes: 310, 1971.<br />
Exs. na Urtica dioica: Fl. Roman. exs. 3328; Krypt. exs.1494; Saccardo, Myc. Veneta 294; Săvulescu,<br />
Herb. mycol. roman., fasc. 6, No 280; Siemaszko, F. bialow. exs. 93; Sydow, Myc. germ. 2990, 3197.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 3-5(-10) mm, szarobrązowawe, brązowozielonkawe<br />
lub szaroczarne, niekiedy zlewają się ze sobą i zajmują znaczną część<br />
powierzchni liścia. Nalot widoczny na dolnej stronie plam, przeważnie obfity i wyraźny.<br />
Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 16-106 x 2,3-2,5 μm. Zarodniki<br />
konidialne cylindryczne, elipsoidalne lub podłużnie jajowate, 1-2-komórkowe,<br />
o wymiarach 13-33 x (2,3-)3,4-5(-7) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 4d,<br />
Tablica IVa).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Urtica L.<br />
na U. dioica L.: A3 – Przelewice k. Szczecina, Szczecin (MADEJ 1969, 1972, 1974); B1<br />
– Białośliwie (MICHALSKI 1982/1986); B3 – Ciechocinek, leg. B. Sałata (LBLM); B4<br />
– ok. Zielonej Góry, Pleśno k. Gubina, Żagań, Oborniki Śląskie, Skarszyn, Raszów,<br />
Lubiąż k. Wołowa (SCHROETER 1897); B5 – Milicz, Mydlice i Raków k. Oleśnicy,<br />
Wojnowice k. Środy Śląskiej, Wrocław, Szydłowice k. Brzegu, ok. Opola, Dobra<br />
k. Prudnika, Gogolin (SCHROETER 1897); C3 – Jankowice k. Rybnika (SCHROETER<br />
1897); C4 – Ojców (KUĆMIERZ 1971!,1973, KRA-AR); C5 – rez. Skorocice k. Buska<br />
Zdroju (ROMASZEWSKA-SAŁATA 1981!, LBLM); C8 – Szewce, Porytowe Wzgórze<br />
i Szklarnia w PK Lasy Janowskie, leg. J. Romaszewska-Sałata, LBLM; C9 – rez.<br />
Bukowa Góra i Czerkies w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata, LBLM; D1 – Kryłów,<br />
leg. A. Zając, LBLM, Lipowiec k. Tyszowiec, leg. Z. Mróz, LBLM; E1 – Zakurzewo<br />
k. Grudziądza (KOSSOBUDZKA 1936); E2 – Przasnysz (LAUBERT 1921), Kleszewo<br />
k. Pułtuska, leg. T. Eksztein (LBLM); E3 – Warszawa (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA<br />
1933), Skierniewice (ZWEIGBAUMÓWNA 1925), Radom, leg. E. Kasińska (LBLM),<br />
Puławy (KONOPACKA 1924), Lubartów i ok. (MOESZ 1920, 1926), rez. Chmielinne<br />
k. Białej Podlaskiej (DANILKIEWICZ 1982/1986b), rez. Omelno k. Radzynia Podlaskiego<br />
(DANILKIEWICZ 1982/1984a), Woskrzenice (DANILKIEWICZ 1987a), Neple,<br />
Gnojno, Janów Podlaski (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM); E4 – rez. Marynopole<br />
k. Gościeradowa, leg. A. Wołczańska (LBLM), Wólka Lubelska, leg. A. Bronisz<br />
(LBLM); E5 – J. Brudzieniec (MUŁENKO 1988/1989), Sobibór, leg. W. Mułenko<br />
(LBLM); F3 – BPN (SIEMASZKO 1923!, UW); MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!, LBLM;<br />
MUŁENKO 1994, 1996); G1 – Szklarska Poręba, Wambierzyce, Wojciechowice<br />
i Bardo k. Kłodzka, Międzygórze i Łomnica k. Bystrzycy Kłodzkiej (SCHROETER<br />
1897); H1 – Mszana Dolna (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR), Czorsztyn (KUĆMIERZ<br />
1976b!, 1977, KRA-AR), D. ku Dziurze w TPN (ROUPPERT 1912!, KRAM-F; NA-<br />
MYSŁOWSKI 1914; STARMACHOWA 1963);<br />
21<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 21 2006-01-21 17:11:11
na U. urens L.: A3 – Szczecin i ok. (MADEJ 1963, 1974); B4 – ok. Konotop (HELLWIG<br />
1900).<br />
NA SANTALACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia thesii (Sydow ex Schroeter) Saccardo<br />
Syll. Fung. XIV: 1064.1899<br />
Syn.: Ramularia thesii Sydow, Myc. March. 2991.1890, nom nud.; Cylindrospora thesii Schroeter,<br />
Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 492.1897.<br />
Plamy zajmują prawie całe blaszki liściowe. Nalot widoczny na dolnej stronie liści.<br />
Trzonki konidialne o wymiarach 15-85 x 2-5 μm. Zarodniki konidialne jajowate,<br />
elipsoidalne lub krótko cylindryczne, 1-2-komórkowe, o wymiarach 12-30 x 4-6<br />
μm, powstają w łańcuszkach (BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Thesium L.<br />
na T. alpinum L.: G2 – Sulistrowiczki k. Świdnicy (SCHROETER 1897);<br />
na T. ebracteatum Hayne: B4 – Wilkanowo k. Zielonej Góry (SCHROETER 1897);<br />
na T. linophyllon L. [=T. intermedium Schrad.]: B5 – Pątnów Legnicki (SCHROETER<br />
1897).<br />
NA POLYGONACEAE<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Zarodniki konidialne o szerokości 1,5-2,5 μm ..................................................... 2<br />
1* Zarodniki konidialne o szerokości 3-10 μm ........................................................ 3<br />
2. Na Fagopyrum ......................................................................................... R. fagopyri<br />
2* Na Rumex i Rheum .............................................................................. R. pratensis<br />
3. Zarodniki konidialne powstają tylko pojedynczo ................................................ 4<br />
3* Zarodniki konidialne powstają w łańcuszkach lub pojedynczo ........................ 5<br />
4. Szerokość zarodników wynosi 6-10 μm; na Rumex .............................. R. rubella<br />
4* Szerokość zarodników wynosi 4-6 μm; na Polygonum ....................... R. rigidula<br />
5. Zarodniki 1-komórkowe na Polygonum bistorta .................................. R.bistortae<br />
5* Zarodniki 1-4-komórkowe, na innych żywicielach ............................................. 6<br />
6. Na Rumex ................................................................................................. R. rumicis<br />
6* Na Fagopyrum ......................................................................................... R. curvula<br />
22<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 22 2006-01-21 17:11:13
Ramularia fagopyri Abramov ex U. Braun<br />
Nova Hedwigia 53, 3-4: 300.1991<br />
Syn.: Ramularia fagopyri Abramov, in Lavrov, Opred. paraz. rast. Sibiri 5, p. 22.1932 nom. nud.; R.<br />
fagopyri Abramov, Bol. selskochoz. rast. Dal. Vostok., p. 212-213.1938 nom. invalid.<br />
Na liściach brak wyraźnych plam, tworzą się jedynie rozproszone, nieregularne,<br />
żółtawe przebarwienia. Trzonki konidialne o wymiarach 5-30 x 1,5-3,5 μm. Zarodniki<br />
konidialne 1-komórkowe, podłużnie cylindryczne lub elipsoidalne, niekiedy<br />
lekko wygięte o wymiarach 6-25(-30) x 1,5-2 μm, powstają w łańcuszkach lub rzadziej<br />
pojedynczo (BRAUN 1991).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach Fagopyrum esculentum Moench:<br />
A2 – Koszalin, Słupsk (ZGÓRKIEWICZ 1991); A3 – Szczecin (ZGÓRKIEWICZ 1991);<br />
A4 – Gdańsk (ZGÓRKIEWICZ 1991); A6 – Elbląg (ZGÓRKIEWICZ 1991); C6 – Kielce<br />
(ZGÓRKIEWICZ 1991); C8 – Tarnów, Rzeszów, Przemyśl, Tarnobrzeg (ZGÓRKIEWICZ<br />
1991); C9 – Zamość (ZGÓRKIEWICZ 1991); E2 – Łomża (ZGÓRKIEWICZ 1991); E3<br />
– Radom (ZGÓRKIEWICZ 1991); E4 – Lublin (ZGÓRKIEWICZ 1991); F3 – Białystok<br />
(ZGÓRKIEWICZ 1991); G1 – Jelenia Góra, Wałbrzych (ZGÓRKIEWICZ 1991).<br />
Ramularia pratensis Saccardo<br />
Fungi ital., Tab. 998.1881<br />
Syn.: Ramularia rhei Allescher, Hedwigia 35: 34.1886; Ovularia rumicis A.G. Eliasson, Bih. k. sv.<br />
Vet.-Akad., Handl. 22, Afd. 3, 12: 18.1897; Ramularia rumicis-crispi Sawada, Bull. Govt. Agric. Exp.<br />
Stat. Formosa 85: 89.1943; Ramularia oxyriae-digynae Gjaerum, Norw. J. Bot. 19, 2: 110.1971.<br />
Exs. na Rheum sp. cult.: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 13, No. 625.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 2-5(-8) mm, żółtawe, żółtobrązowawe lub<br />
zielonożółtawe, otoczone ciemniejszą brązowofioletową obwódką. Nalot widoczny<br />
na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-, ale również 3-4(-5)-komórkowe,<br />
o wymiarach 6-70 x 2,3-3 μm. Zarodniki konidialne 1-2-komórkowe, cylindryczne,<br />
o wymiarach (6-)9-26(-28) x 2-2,5 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 4e, f).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzajów Rumex L. i Rheum L.<br />
na Rheum officinale Baill.: A6 – Szembruczek k. Grudziądza (KOSSOBUDZKA<br />
1936);<br />
na R. rhabarbarum L.: B1 – Poznań (GARBOWSKI 1935); B2 – powiat Gniezno,<br />
Gniezno, Krotoszyn (GARBOWSKI 1935); B3 – Mieczysławów (GARBOWSKI 1935); B4<br />
– Leszno (GARBOWSKI 1935); Miłosna, Brunów, Stara Rudna (KAGAN et al. 1963);<br />
B5 – Radziechów k. Legnicy (LESZCZENKO 1937); Raków (KAGAN et al. 1963); C4<br />
– ok. Krakowa (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933); E1 – Długie k. Rypina (GAR-<br />
BOWSKI 1935), Bydgoszcz, leg. H. Juraszkówna (WA); MICHALSKI 1965), Karnkowo<br />
k. Lipna (GARBOWSKI 1935); E2 – Bratne, Gołotczyzna k. Ciechanowa, Kazuń k.<br />
Warszawy (GARBOWSKI 1935), Ciechanów, (LESZCZENKO 1937; GARBOWSKI 1935),<br />
23<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 23 2006-01-21 17:11:14
24<br />
Łomża (LESZCZENKO 1937); E3 – Mory, Wilanów, Zawady, Milin, Skierniewice<br />
k. Kutna, Sinołęka k. Węgrowa, Sufczyn k. Mińska Mazowieckiego (GARBOWSKI<br />
1935), Warszawa (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933; GARBOWSKI 1935), Sochaczew,<br />
ok. Warszawy (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933) Puławy, leg. O. Kędzierska (WA);<br />
GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933; GARBOWSKI 1935), E4 – Lublin (GARBOWSKI, JU-<br />
RASZKÓWNA 1933; GARBOWSKI 1935), lubelskie (LESZCZENKO 1937); F3 – Pobikry<br />
k. Bielska Podlaskiego (GARBOWSKI 1935), Białystok (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA<br />
1933); H1 – Nowy Sącz, leg. L. Garbowski (WA), Przetakówka k. Nowego Sącza<br />
(GARBOWSKI 1935);<br />
na R. rhaponticum L.: A3 – Przelewice k. Szczecina (MADEJ 1974);<br />
na Rheum sp.: E2 – Myszyniec (LAUBERT 1921); E3 – Mory k. Warszawy (GARBOW-<br />
SKI, JURASZKÓWNA 1933!, UW); B5 – Prószków k. Opola (LINDAU 1907);<br />
na Rumex acetosa L.: A1 – Dołgie Małe, Kluki w SPN (ADAMSKA 2001); A3 – ok.<br />
Szczecina (MADEJ 1969, 1974); B3 – Wojnowo k. Włocławka, leg. H. Mikołajczyk<br />
(WA); C5 – Obrazów k. Sandomierza, leg. H. Śledzińska (LBLM); D1 – Prehoryłe<br />
k. Hrubieszowa, leg. A. Zając (LBLM); E1 – Owczarki k. Grudziądza (KOS-<br />
SOBUDZKA 1934), Bydgoszcz (MICHALSKI 1965); E3 – ok. Skierniewic (ZWEIGBAU-<br />
MÓWNA 1925), Tworki k. Warszawy, leg. H. Mikołajczyk (WA), Drohiczyn, leg. J.<br />
Romaszewska-Sałata (LBLM); E4 – Rudnik k. Lublina, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); Lublin (KAGAN et al. 1963); E5 – rez. Durne Bagno, J. Długie (MUŁENKO<br />
1988/1989!, LBLM), J. Bikcze, J. Moszne, leg. W. Mułenko (LBLM); I1 – Barwinek,<br />
Nowa Wieś k. Dukli, Rymanów, Zmysłówka, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na R. acetosella L.: A1 – Dołgie Małe w SPN (ADAMSKA 2001); A3 – Szczecin (MA-<br />
DEJ 1972, 1974); E3 – Trzcianka k. Garwolina, leg. H. Maszkiewicz (LBLM); E4<br />
– Grabówka k. Annopola, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E5 – J. Moszne,<br />
leg. W. Mułenko (LBLM);<br />
na R. alpestris Jacq. [= R. arifolius All.]: H1 – Polana Starorobociańska, Polana<br />
Chochołowska i D. Roztoki w TPN (KUĆMIERZ 1968; leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na Rumex crispus L.: C3 – Libiąż, leg. P. Grzegorzek (hb.Grz.);<br />
na R. hydrolapathum Huds.: E3 – Gnojno n. Bugiem, leg. M. Danilkiewicz<br />
(LBLM);<br />
na R. hydrolapathum Huds. x aquaticus L.: E3 – Zwierzyniec k. Skierniewic, leg. W.<br />
Siemaszko (WAUF);<br />
na R. obtusifolius L.: C8 – Góry Pieprzowe k. Sandomierza, leg. W. Mułenko<br />
(LBLM); C9 – rez. Bukowa Góra w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E4<br />
– rez. Marynopole k. Gościeradowa, leg. A. Wołczańska (LBLM); E5 – J. Czarne<br />
Sosnowickie, leg. W. Mułenko (LBLM); H1 – Zakopane, leg. W. Mułenko (LBLM);<br />
I1 – Rymanów, Zmysłówka, Nowa Wieś k. Dukli, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na Rumex sp.: E5 – rez. Durne Bagno (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM, żywiciel<br />
oznaczony błędnie jako R. crispus L.); F3 – BPN, leg. W. Siemaszko (WAUF); H1<br />
– D. Strążyska w TPN, leg. K. Rouppert (KRAM-F).<br />
Uwagi: ADAMSKA (2001) podaje R. pratensis Saccardo na Polygonum hydropiper L.<br />
z Gaci w SPN. Okaz nie był sprawdzany, ale ze względu na żywiciela jest to naj-<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 24 2006-01-21 17:11:15
prawdopodobniej R. rubella (Bonorden) Nannfeldt. KAGAN et al. (1963) podają<br />
jeszcze R. pratensis z Barczowa (były powiat Lubin), ale nie ma takiej nazwy w spisie<br />
miejscowości w Polsce.<br />
Ramularia rubella (Bonorden) Nannfeldt<br />
in Lundell et Nannfeldt, F exs. suec., fasc. 39-40, Sched.: 33.1950<br />
Syn.: Crocysporium rubellum Bonorden, Bot. Z. 19: 201.1861; Oidium monosporium Westendorp,<br />
Bull. Soc. Roy. Bot. Belg. 2: 252.1863; Peronospora obliqua Cooke, Rust, smut, mildew et mould, Ed<br />
1: 160.1865; Torula monosporia (Westendorp) J.J. Kickx, Fl. Crypt. Fland. 2: 301.1867; Ramularia<br />
obovata Fuckel, F. rhen., suppl., fasc. 2, No 1635.1866 and Jahrb. Nass. Ver. Naturk. 23-24: 103<br />
„1869” 1870; Ramularia obliqua (Cooke) Oudemans, Nederl. kruitk. Arch.2, Ser 1: 262.1872; Ovularia<br />
obovata (Fuckel) Saccardo, F. ital. del., Tab. 972.1881; Ovularia obliqua (Cooke) Oudemans,<br />
Hedwigia 22: 85.1883; Ovularia rubella (Bonorden) Saccardo, Syll. Fung. 4: 145.1886; Ramularia<br />
circumfusa Ellis et Everhart, Proc. Acad. nat. Sci. Phil.1895: 437.1895; Ovularia monosporia (Westendorp)<br />
Pound et Clements, Minn. bot. Stud.1 (Bull.9): 653.1896; Ovularia obliqua var. canaegricola<br />
Hennings, Notizbl. königl. bot. Garten 1: 238.1897; Ovularia canaegricola Hennings, in. Saccardo,<br />
Syll. Fung. 14: 1055.1899; Ovularia monosporia (Westendorp) Saccardo, Syll. Fung. 22: 1296.1913;<br />
Ovularia monosporia Keissler, in Zahlbr., Ann. k. k. naturhist. Hofmus. Wien 29: 462.1916.<br />
Exs. na Rumex crispus: Thümen, F. austriaci 284; na R. maritimus: Krieger, F. saxon. 1792; na R.<br />
obtusifolius: Thümen, F. austriaci 545.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub eliptyczne, o średnicy 2-15 mm, brązowawe z ciemniejszą<br />
obwódką, później środek jasny (żółtawy). Często zlewają się ze sobą i pokrywają<br />
znaczną część powierzchni liścia. Nalot wyraźnie widoczny po obu stronach<br />
blaszki liściowej. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe lub wielokomórkowe<br />
o wymiarach (28-)30-124 x 3-5 μm. Zarodniki konidialne 1-komórkowe, odwrotnie<br />
jajowate lub maczugowate, o wymiarach 12-25 x 6-10 μm, powstają pojedynczo<br />
(Ryc. 4g).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzajów Polygonum L. i Rumex<br />
L.<br />
na P. hydropiper L.: A1 – Gać w SPN (ADAMSKA 2001 jako R. pratensis Saccardo<br />
– okaz nie sprawdzony); F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992; MUŁENKO 1996);<br />
na Rumex acetosa L.: B4 – ok. Konotop (HELLWIG 1899);<br />
na R. alpinus L.: H1 – Polana Chochołowska w TPN (ROUPPERT 1912 jako Ovularia<br />
obliqua Lindau; NAMYSŁOWSKI 1914; STARMACHOWA 1963);<br />
na R. conglomeratus Murray: A1 – Dołgie Duże, Gać (ADAMSKA et al. 1999; ADAM-<br />
SKA 2001); B1 – Anieliny, Samostrzel (MICHALSKI 1982/1986); H1 – Mszana Dolna,<br />
leg. J. Kućmierz (KRA-AR);<br />
na R. crispus L.: A1 – Czołpino w SPN (ADAMSKA 2001); A3 – Szczecin i okolice,<br />
woj. szczecińskie (MADEJ 1963, 1974); B1 – Ujście, Białośliwie (MICHALSKI 1982/<br />
1986); B4 – Grębocice k. Głogowa (SCHROETER 1897); B5 – Domaszczyn k. Oleśnicy,<br />
Wrocław, Brzeg (SCHROETER 1897); C3 – Gliwice (SCHROETER 1897); C4 – brzeg<br />
Sąspówki w OPN (KUĆMIERZ 1971!, KRA-AR, 1973); E1 – Powiśle dobrzyńskie<br />
25<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 25 2006-01-21 17:11:17
(WRÓBLEWSKI 1915), Łęgnowo (MICHALSKI 1965); E3 – Drohiczyn (ROMASZEW-<br />
SKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983); G1 – Złotoryja, Krzaczyna k. Jeleniej Góry (SCHRO-<br />
ETER 1897); H1 – Mszana Dolna (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR), Pieniny (KUĆMIERZ<br />
1976b!, KRA-AR, 1977);<br />
na R. hydrolapathum Huds.: B1 – Malta-Poznań (DOMINIK 1936); B5 – Szydłowice<br />
k. Brzegu (SCHROETER 1897); E3 – rez. Chmielinne, leg. M. Danilkiewicz (LBLM);<br />
na R. obtusifolius L.: A1 – Gać w SPN (ADAMSKA 2001), Kluki w SPN (ADAMSKA et<br />
al. 1999; ADAMSKA 2001 - żywiciel błędnie oznaczony jako R. conglomeratus Murray),<br />
Półwysep Helski między Jastarnią a Juratą, leg. A. Wołczańska (LBLM); A3<br />
– Przelewice k. Szczecina, Szczecin i okolice, woj. szczecińskie (MADEJ 1963, 1969,<br />
1972, 1974); B1 – Nakło (MICHALSKI 1982/1986); B2 – Węgierki k. Wrześni (HEL-<br />
LWIG 1897; DOMINIK 1936); B4 – Zielona Góra, Lubin, Wodniki k. Góry, Brzeg<br />
Dolny k. Wołowa, ok. Sycowa, Oborniki Śląskie (SCHROETER 1897); B5 – Legnica,<br />
Ścinawa, Domaszczyn k. Oleśnicy, Wrocław, ok. Oławy, Pęcz i Borów k. Strzelina,<br />
ok. Opola, Dzierżysław k. Głubczyc (SCHROETER 1897); C3 – Katowice (SCHROETER<br />
1897); C4 – Kraków (Zwierzyniec) (NAMYSŁOWSKI 1906, 1914), OPN (KUĆMIERZ<br />
1971! KRA-AR, 1973), nad Prądnikiem w OPN (SCHEUER, CHLEBICKI 1997); E1<br />
– Laskowice, Buśnia (HENNINGS 1892; DOMINIK 1936 – autor ten wymienia Buszyn,<br />
jako miejsce występowania tego grzyba, ale nie nie ma takiej nazwy w urzędowym<br />
spisie miejscowości w Polsce, jest to błąd w tłumaczeniu niemieckiego słowa<br />
Buschin), Koniczynka k. Torunia, leg. J. Mikołajska (WA); E3 – Porosiuki (DA-<br />
NILKIEWICZ 1987/1990a), Sławatycze, Janów Podlaski (DANILKIEWICZ 1987/1990b!,<br />
LBLM); E4 – Marynopole k. Gościeradowa, leg. A. Wołczańska (LBLM); E5 – J.<br />
Czarne-Sosnowickie (MUŁENKO 1988/1989); G1 – Czermna k. Kłodzka (STARMA-<br />
CHOWA, KUĆMIERZ 1967), Lubomin k. Kamiennej Góry, Bolesławiec, Lwówek Śląski,<br />
Lubań, Sobieszów i Jagniątków k. Jeleniej Góry, ok. Wałbrzycha, Dzierżoniów,<br />
Wambierzyce k. Nowej Rudy, Krosnowice k. Kłodzka (SCHROETER 1897),<br />
Idzików k. Bystrzycy Kłodzkiej, leg. B. Starmachowa (KRAM-F); G2 – Ząbkowice<br />
Śląskie, Myślibórz k. Jawora, Świdnica (SCHROETER 1897); H1 – Żegiestów Zdrój<br />
(MICHALSKI 1959); Mszana Dolna i okolice (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR); Krynica<br />
(Cichy Kącik) (STARMACHOWA 1966!, KRAM-F); Pieniny (KUĆMIERZ 1976b!,<br />
KRA-AR, 1977); Kotlina Zakopiańska (SAŁATA et al. 1993); D. Białego, Polana<br />
Pisana w TPN (SAŁATA et al. 1984); I1 – Rymanów, Ladzin k. Rymanowa, Lipowica<br />
k. Dukli, Cergowa Góra k. Dukli, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na R. palustris Sm.: E5 – J. Piaseczno (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM, żywiciel błędnie<br />
oznaczony jako R. obtusifolius L.);<br />
na R. sanguineus L.: B5 – Sikorzyce k. Środy Śląskiej (SCHROETER 1897); G2 – ok.<br />
Świdnicy, Kalwaria k. Ząbkowic Śląskich (SCHROETER 1897); E3 – Lubartów i okolice<br />
(MOESZ 1920, 1926);<br />
na Rumex sp.: C4 – Kraków (Łobzów, Czarna Wieś, Bronowice Małe) (NAMY-<br />
SŁOWSKI 1906, 1914); E3 – Zwierzyniec k. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA 1925!,<br />
WAUF); H1 – D. Strążyska w TPN (ROUPPERT 1912; NAMYSLOWSKI 1914; STARMA-<br />
CHOWA 1963).<br />
26<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 26 2006-01-21 17:11:19
Uwagi: Grzyb ten był jeszcze podawany na: R. obtusifolius L. z J. Piaseczno (MU-<br />
ŁENKO 1988/1989) – żywicielem jest R. palustris Sm.; R. conglomeratus Murray<br />
z Kluk w SPN (ADAMSKA et al. 1999; ADAMSKA 2001) – żywicielem jest R. obtusifolius<br />
L.; R. acetosella L. z J. Czarnego-Sosnowickiego (MUŁENKO 1988/1989) – jest<br />
to ??R. pseudorubella U. Braun; R. alpestris Jacq. [= R. arifolius All.] z D. Roztoki<br />
w TPN (MUŁENKO et al. 1995) – jest to Ramularia pratensis Saccardo.<br />
Patrz także uwagi przy Ramularia pratensis Saccardo.<br />
Ramularia rigidula (Delacroix) Nannfeldt<br />
in Lundell et Nannfeldt, F.exs. suec., fasc.39-40, Sched.: 33.1950<br />
Syn.: Ovularia rigidula Delacroix, Bull. Soc. Mycol. Fr. 6: 189.1890; Ovularia avicularis Peck, N.Y.<br />
State Mus. Bull. 157: 51.1911; Ovularia corsica Mayor et Viennot - Bourgin, Rev. Mycol., N.S., 15:<br />
86.1950.<br />
Plamy na liściach nieregulane lub eliptyczne, o średnicy 2-10 mm, żółtobrązowawe.<br />
Nalot widoczny po obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe,<br />
o wymiarach 32-38 x 2-3 μm. Zarodniki konidialne 1-komórkowe, elipsoidalne,<br />
szerokoelipsoidalne lub odwrotnie jajowate, o wymiarach 10-16 x 4-6 μm, powstają<br />
pojedynczo (Ryc. 5a).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Polygonum aviculare L.: E3 – Biała Podlaska<br />
(DANILKIEWICZ 1987a!, LBLM); H1 – Słotwiny k. Krynicy (STARMACHOWA 1966!,<br />
KRAM-F).<br />
Ramularia bistortae Fuckel<br />
Jahrb. Nass. Ver. naturk. 23-24: 361 „1869”. 1870<br />
Syn.: Ovularia bistortae (Fuckel) Saccardo, Syll. Fung. 4: 145.1886; Ovularia bistortae Lindroth, Acta<br />
Soc. Fauna Fl. Fenn. 20: 6.1902; Ovularia bistortae var. angustana Ferraris, in Ferraris and C. Massalongo,<br />
Ann. mycol. 10: 295.1912.<br />
Exs. na Polygonum bistorta: Krieger, F. saxon. 936; Rabenhorst-Winter- Pazschke, F. europaei 3898.<br />
Plamy na liściach okragławe lub eliptyczne, o średnicy 2-6 mm, brazowawe, otoczone<br />
ciemniejszą brązowofioletową obwódką. Nalot wyraźnie widoczny po obu stronach.<br />
Trzonki konidialne 1-4-komórkowe, o wymiarach 22-42 x 2-3 μm. Zarodniki<br />
konidialne 1-komórkowe, odwrotnie jajowate lub gruszkowate, o wymiarach 8-13<br />
x 3-4 μm, powstają pojedynczo lub rzadziej w łańcuszkach (Ryc. 4h).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Polygonum bistorta L.: B5 – Pęcz k. Strzelina<br />
(SCHROETER 1897); E5 – J. Długie (MUŁENKO 1988/1989); G1 – Kocioł pod Śnieżką,<br />
Duży Kocioł Śnieżny, Grupa Śnieżnika k. Bystrzycy Kłodzkiej (SCHROETER 1897);<br />
I1 – Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM).<br />
27<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 27 2006-01-21 17:11:21
Ryc. 5. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 5. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. rigidula na (on) Polygonum aviculare; b – R. didymarioides na (on) Lychnis chalcedonica; c – R.<br />
moehringiae na (on) Moehringia trinervia; d – R. beticola na (on) Beta vulgaris; e – R. macularis na<br />
(on) Chenopodium bonus-henricus; f – R. calthae na (on) Caltha palustris; g – R. acris na (on) Ranunculus<br />
lanuginosus; h – R. didyma var. didyma na (on) Ranunculus repens<br />
28<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 28 2006-01-21 17:11:22
Uwagi: Grzyb ten był jeszcze podawany przez NAMYSŁOWSKIEGO (1906, 1914)<br />
z Czarnej Wsi k. Krakowa. Po sprawdzeniu okazało się, że jest to Bostrichonema<br />
polygoni (Ung.) Schroeter.<br />
Ramularia rumicis Kalchrbrenner et Cooke<br />
Grevillea 8: 23.1880<br />
Syn.: Ramularia decipiens Ellis et Everhart, J. Mycol. 1: 70.1885; Didymaria rumicis Baudyš, Lotos<br />
63: 61.1916.<br />
Plamy na lisciach okrągławo-eliptyczne, trochę nieregularne, często duże, o wymiarach<br />
2-20 mm, jasnozielonkawe, żółtoochrowe, jasnobrązowe lub szare. Otoczka<br />
niewyraźna lub widoczna jako wąska, wypukła, ciemna, zewnętrzna linia. Nalot<br />
po obu stronach liści. Trzonki konidialne 1- lub wielokomórkowe, o wymiarach<br />
(10-) 15-80 (-130) x 2-6 μm. Zarodniki konidialne 1-4-komórkowe, cylindryczne<br />
lub prawie cylindryczne, o wymiarach (10-)12-40 (-50) x (3-) 5-8 (-10) μm, powstają<br />
pojedynczo lub w krótkich łańcuszkach (BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na różnych gatunkach z rodzaju Rumex L.<br />
na Rumex hydrolapathum Huds.: A1 – Gardno w SPN (ADAMSKA 2001 – okaz nie<br />
sprawdzony).<br />
Uwagi: Ramularia rumicis Kalchrb. et Cooke [= Ramularia decipiens Ellis et Everhart]<br />
była jeszcze podawana z wielu stanowisk, jednak wszystkie sprawdzone materiały<br />
zielnikowe okazały się błędnie oznaczone:<br />
na Rumex acetosella L.: rez. Durne Bagno (MUŁENKO 1988/1989) – w zachowanym<br />
materiale zielnikowym nie stwierdzono zarodników z rodzaju Ramularia; J. Moszne<br />
(MUŁENKO 1988/1989) – jest to Ramularia pratensis Saccardo;<br />
na Rumex conglomeratus Murray: Mszana Dolna (KUĆMIERZ 1969) – jest to Ramularia<br />
rubella (Bonorden) Nannfeldt;<br />
na Rumex hydrolapathum Huds.: Gnojno (DANILKIEWICZ 1987/1990b) – jest to Ramularia<br />
pratensis Saccardo; rez. Chmielinne (DANILKIEWICZ 1982/1986B) – jest<br />
to Ramularia rubella (Bonorden) Nannfeldt;<br />
na Rumex hydrolapathum Huds. x aquaticus L.: Zwierzyniec k. Skierniewic (ZWEIG-<br />
BAUMÓWNA 1925) – jest to Ramularia pratensis Saccardo;<br />
na Rumex obtusifolius L.: BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992) – w zachowanym materiale<br />
nie stwierdzono zarodników z rodzaju Ramularia; Idzików (STARMACHOWA<br />
1964) – jest to Ramularia rubella (Bonorden) Nannfeldt.<br />
29<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 29 2006-01-21 17:11:23
Ramularia curvula Fautrey<br />
Rev. myc. 17: 71.1895<br />
Plamy na liściach lub łodygach brunatnawe, słabo widoczne, pokryte białawym nalotem.<br />
Zarodniki konidialne cylindryczne, lekko zgięte, 2-3-komórkowe, o wymiarach<br />
13-25 x 4-5 μm, powstają w łańcuszkach (CHOCHRJAKOV et al. 1973).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Fagopyrum esculentum Moench: A2 – Koszalin,<br />
Słupsk (ZGÓRKIEWICZ 1991); A3 – Szczecin (ZGÓRKIEWICZ 1991); A4 – Gdańsk<br />
(ZGÓRKIEWICZ 1991); C8 – Tarnów, Rzeszów (ZGÓRKIEWICZ 1991); E4 – Lublin<br />
(ZGÓRKIEWICZ 1991); F1 – Olsztyn (ZGÓRKIEWICZ 1991); F3 – Białystok (ZGÓRKIE-<br />
WICZ 1991); G1 – Jelenia Góra, Wałbrzych (ZGÓRKIEWICZ 1991).<br />
Uwagi: Według BRAUNA (1998) jest to gatunek wątpliwy. Sprawdzone przez niego<br />
syntypy były sterylne. Polskie okazy tego gatunku nie zachowały się, nie ma więc<br />
możliwości ich sprawdzenia.<br />
Na Rumex obtusifolius należącym do tej rodziny była jeszcze podawana Ramularia<br />
sterata (HELLWIG 1899). W dostępnej literaturze brak takiej nazwy, a ponieważ na<br />
tym żywicielu może występować kilka gatunków z rodzaju Ramularia, dane Hellwiga<br />
nie zostały uwzględnione.<br />
NA CARYOPHYLLACEAE<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Zarodniki powstają pojedynczo ............................................................................ 2<br />
1* Zarodniki powstają w łańcuszkach; na Moehringia ..................... R. moehringiae<br />
2. Zarodniki zwykle 1-komórkowe, o wymiarach 8-20(-27) x 2-5 μm .... R. lychnicola<br />
2* Zarodniki zwykle 2-, rzadziej 1-, 3-4-komórkowe, większe, o wymiarach 16-37<br />
x 3-7 μm ........................................................................................ R. didymarioides<br />
Ramularia moehringiae Lindroth<br />
Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23, 3: 13.1902<br />
Syn.: Ramularia arenariae A.L. Smith et Ramsbottom, Trans. Br. Mycol. Soc. 4, 2: 327.1914.<br />
Exs. na Moehringia trinervia: Krieger, F. saxon. 2035.<br />
Plamy na liściach okrągławe, niewielkie, o średnicy 3-5 mm, żółtawe, brązowawe<br />
lub zielonobrązowawe z brązową obwódką. Niekiedy zlewają się ze sobą. Nalot<br />
widoczny na obu stronach liści, obfitszy na stronie dolnej. Trzonki 1-2-komórkowe,<br />
o wymiarach 20-46 x 2,3-2,5 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, zwykle 2-<br />
-komórkowe, rzadziej 1-, 3-4-komórkowe, o wymiarach 11-28 x 2-2,5 μm, powstają<br />
w łańcuszkach (Ryc. 5c).<br />
30<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 30 2006-01-21 17:11:24
Żywiciele i rozmieszczenie: na Moehringia trinervia (L.) Clairv.: C9 – rez. Czerkies,<br />
uroczysko Florianka, nad Świerszczem w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); D1 – Bożydar k. Zamościa, leg. G. Górska (LBLM); E3 – Bohukały (DA-<br />
NILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM); E5 – J. Brzeziczno, rez. Durne Bagno (MUŁEN-<br />
KO 1988/1989!, LBLM); F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!, LBLM; MUŁENKO<br />
1994, 1996); H1 – Sokolica w PPN, Czorsztyn (KUĆMIERZ 1976a!, b, 1977, KRA-<br />
-AR).<br />
Ramularia lychnicola Cooke<br />
Grevillea 14: 40.1885<br />
Syn.: Ovularia lychnicola (Cooke) Massee, Brit. fung.-fl. 3: 320.1883.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 1-10 mm, ochrowe, zielonkawe lub brązowawe,<br />
niekiedy z fioletową obwódką. Nalot na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne<br />
o wymiarach 30-120 x 1,5-4,5 μm. Zarodniki podłużnie wrzecionowate,<br />
elipsoidalno-jajowate lub elipsoidalne, 1- lub rzadziej 2-komórkowe, o wymiarach<br />
8-20 x 2-5 μm, powstają pojedynczo (BRANDENBURGER 1985; BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Melandrium album (Mill.) Garcke [= Silene alba<br />
(Mill.) E.H.L. Krause]: E3 – Międzyrzec (DANILKIEWICZ 1987a).<br />
Uwagi: Ramularia lychnicola była jeszcze podawana na Melandrium album z Czorsztyna<br />
(KUĆMIERZ 1976a, 1977) – jest to Diplosporonema delastrei (Lacroix) Petrak.<br />
Ramularia didymarioides Briosi et Saccardo<br />
Syll. Fung. 10: 556.1892<br />
Syn.: Ramularia silenes Allescher, Ber. Bayr. Bot. Ges. 2: 18.1892; Ramularia lychnicola Cooke var.<br />
chalcedonica Voss, Myc. Carn. 278.1892; Didymaria kriegeriana Bresadola, Hedwigia 32: 33.1893;<br />
Cylindrospora kriegeriana (Bresadola) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 486.1897; Ramularia<br />
chalcedonica Allescher, Hedwigia 33: 74.1894; Ramularia viscariae Kabát et Bubák., Hedwigia 50:<br />
46.1909.<br />
Exs. na Lychnis diurna: Krieger, F. saxon. 889, 937; Rabenhorst-Pazschke, F. eur. extraeur. 4195; na<br />
Melandrium rubrum: Sydow, Myc. germ. 2991.<br />
Plamy na liściach nieregularne lub okrągławe, o średnicy 3-15(-20) mm, żółtawe,<br />
brązowożółtawe, niekiedy z cieniutką brązową obwódką lub rzadziej ciemnobrązowe<br />
do czarno-fioletowo-brązowych. Nalot widoczny na obu stronach liści. Trzonki<br />
konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 41-85(-92) x 2,5-3,4 μm. Zarodniki konidialne<br />
2-, rzadziej 1- lub 3-komórkowe, cylindryczne, elipsoidalne lub podłużnie<br />
jajowate, o wymiarach 16-37 x 3-7 μm, powstają pojedynczo (Ryc. 5b).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach następujących rodzajów: Lychnis<br />
L., Melandrium Röhl., Silene L. i Viscaria Röhl.:<br />
31<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 31 2006-01-21 17:11:24
na Lychnis chalcedonica L.: E4 – Ogród Botaniczny w Lublinie, leg. I. Bobrowska<br />
(LBLM);<br />
na Melandrium album (Mill.) Garcke [= Silene alba (Mill.) E.H.L. Krause]: A3<br />
– Szczecin (MADEJ 1972, 1974); B5 – Wrocław (SCHROETER 1897); C3 – ok. Plazy<br />
Dolnej, leg. P. Grzegorzek (hb. Grz.); E3 – Biała Podlaska (DANILKIEWICZ 1987a),<br />
Trzcianka k. Garwolina, leg. H. Maszkiewicz (LBLM); E4 – Jankowa k. Opola Lubelskiego,<br />
leg. G. Szychowska (LBLM);<br />
na Melandrium rubrum (Weigel) Garcke [= Silene dioica (L.) Clairv.]: H1 – D.<br />
Olczyska w TPN (MUŁENKO et al. 1995!, LBLM);<br />
na Silene lituanica Zapał.: E5 – Sobibór, leg. B. Sałata (LBLM);<br />
na Viscaria vulgaris Röhl. [= Lychnis viscaria L.]: E5 – J. Długie (MUŁENKO 1988/<br />
1989!, LBLM).<br />
Uwagi: Ramularia didymarioides była jeszcze podawana z następujących stanowisk:<br />
na Melandrium album: Neple (DANILKIEWICZ 1987a) – jest to Diplosporonema delastrei<br />
(Lacroix) Petrak;<br />
na Melandrium rubrum: TPN (MUŁENKO et al. 1995) – jest to Diplosporonema delastrei<br />
(Lacroix) Petrak.<br />
NA CHENOPODIACEAE<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Zarodniki konidialne 1-2-komórkowe, o długości: 9-30 μm; na Beta ... R. beticola<br />
1* Zarodniki konidialne 2-4-komórkowe, o długości: 32-76 μm; na Chenopodium<br />
................................................................................................................... R. macularis<br />
Ramularia beticola Fautrey et Lambotte<br />
Rev. mycol. 19: 54.1897<br />
Syn.: Ramularia betae Rostrup, Bot. Tidskr. 22: 272.1899.<br />
Exs. na Beta trigyna: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 6, No 283; na Beta vulgaris: Sydow, Myc.<br />
germ. 1193.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 2-10(-15) mm, zielonkawe,<br />
zielonobrązowawe, później środek żółtawy, otoczony brązową obwódką. Nalot widoczny<br />
na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
13-28(-75) x 2,3-3,4 μm. Zarodniki konidialne 1-2-komórkowe, cylindryczne lub<br />
elipsoidalne, o wymiarac: 9-30 x 2,3-4,5 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 5d).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Beta vulgaris L.: A3 – ok. Szczecina (MADEJ 1974);<br />
B1 – Białośliwie k. Nakła (MICHALSKI 1982/1986); C1 – Folwarki k. Radomska,<br />
leg. B. Bednarczyk (LBLM); C4 – Ojców (KUĆMIERZ 1971,1973); D1 – Kosmów<br />
32<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 32 2006-01-21 17:11:26
k. Hrubieszowa (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM), Komarów k. Zamościa, leg.<br />
B. Dziura (LBLM); E1 – Bydgoszcz (MICHALSKI 1965), Koniczynka k. Torunia,<br />
leg. J. Mikołajska (WA); E2 – Gołotczyzna k. Ciechanowa (GARBOWSKI 1935); E3<br />
– zachodnia część byłego powiatu łowickiego (KAGAN et al. 1963); E4 – Nałęczów,<br />
leg. A. Kolibska (LBLM), Lublin, leg. A. Ponieważ (LBLM); H1 – Czorsztyn, Krościenko,<br />
Sromowce Wyżnie (KUĆMIERZ, 1976b!, 1977, KRA-AR); I1 – Rymanów,<br />
leg. A. Wołczańska (LBLM).<br />
Uwagi: Prawdopodobnie gatunek ten występuje w całym kraju w miejscach uprawy<br />
buraków.<br />
Ramularia macularis (Schroeter) Saccardo et P. Sydow<br />
Syll. Fung. 14: 1064.1899<br />
Syn.: Cylindrospora macularis Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 492.1897; Cercosporella macularis<br />
(Schroeter) Magnus, Abh. naturh. Ges. Nürnberg 16: 267.1906.<br />
Exs. na Chenopodium bonus-henricus: Krieger, F. saxon. 1495; Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc.<br />
6, No 282; Sydow, Myc. germ. 2792.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 2-7(-10) mm, bladozielonkawe, potem zielonobrązowawe<br />
do żółtobrązowych, otoczone wąską, brązową obwódką. Niekiedy<br />
zlewają się ze sobą i pokrywają znaczną część powierzchni liścia. Nalot widoczny<br />
na obu stronach plam. Trzonki konidialne 1-4-komórkowe, o wymiarach 11-28(-<br />
-46) x 2,3-4,6 μm. Zarodniki konidialne 2-4-komórkowe, cylindryczne, o wymiarach<br />
32-76 x 2,5-3,5(-4,5) μm, powstają w łańcuszkach lub pojedynczo (Ryc. 5e).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Chenopodium bonus-henricus L.: B1 – ok. Rzepina,<br />
leg. H. Sydow (KRA-F); B4 – Bojadła k. Zielonej Góry, Kromolin k. Głogowa<br />
(SCHROETER 1897); H1 – D. Kondratowa, Polana Strążyska, Stare Kościeliska<br />
w TPN (SAŁATA et al. 1984), D. Tomanowa w TPN (MUŁENKO et al. 1995!, LBLM);<br />
G1 – Stara Łomnica k. Bystrzycy Kłodzkiej (SCHROETER 1897), Czermna k. Kłodzka<br />
(STARMACHOWA, KUĆMIERZ 1967!, KRA-AR); G2 – Oleszna k. Niemczy (SCHRO-<br />
ETER 1897).<br />
Uwagi: Na Atriplex patula L. [= A. patulum L.] i Chenopodium album L. była podawana<br />
Ramularia dubia Riess. z Kudowy (STARMACHOWA, KUĆMIERZ 1967) i SPN<br />
(Kluki, Gać) (ADAMSKA et al. 1999; ADAMSKA 2001) – jest to Passalora dubia (Riess)<br />
U. Braun [= Cercospora chenopodii Fresenius]. Na Chenopodium bonus-henricus<br />
była jeszcze podawana Ramularia boni-henrici (HELLWIG 1900). W dostępnej literaturze<br />
brak takiej nazwy – może to być Passalora dubia lub Ramularia macularis.<br />
33<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 33 2006-01-21 17:11:27
NA RANUNCULACEAE<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Szerokość zarodników konidialnych waha się w granicach 3,4-10,5 μm ........... 2<br />
1* Szerokość zarodników konidialnych waha się w granicach (1,5-) 2-5 μm ........ 4<br />
2. Zarodniki zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe; ....................................................... 3<br />
2* Zarodniki najczęściej 2-4-komórkowe ................................................................ 5<br />
3. Zarodniki powstają pojedynczo; na różnych gatunkach z rodzaju Ranunculus<br />
................................................................................................................... R. simplex<br />
3* Zarodniki powstają w łańcuszkach; na Delphinium .................... R. crassiuscula<br />
4. Na Ranunculus lingua .......................................................... R. didyma var. exigua<br />
4* Na różnych gatunkach z rodzaju Ranunculus .......................................... R. acris<br />
5. Na Caltha ................................................................................................. R. calthae<br />
5* Na Ranunculus ....................................................................................................... 6<br />
6. Zarodniki konidialne o wymiarach11-35 x 2,3-3,4μm; na różnych gatunkach<br />
z rodzaju Ranunculus ......................................................... R. didyma var. didyma<br />
6* Zarodniki konidialne o wymiarach 16-35 x 2,5-4(-4,6) μm; na Ranunculus<br />
lingua .................................................................................... R. didyma var. exigua<br />
Ramularia simplex Passerini<br />
Erb. Critt. Ital. II, No 1181.1882<br />
Syn.: Ovularia decipiens Saccardo, F. ital. del., Tab. 873. 1881, non Ramularia decipiens Ellis et Everhart;<br />
Ramularia didyma f. ranunculi repentis Thümen, Mycoth. univ. 2976.1881; Ramularia ranunculi<br />
Peck, Ann. Rep. N.Y. State Mus. Nat. Hist. 35: 141.1883; Ovularia simplex (Passerini) Saccardo, Syll.<br />
Fung. 10: 541.1892; Ramularia didyma f. anemones Holway in herb.; Didymaria didyma auct.<br />
Plamy na liściach nieregularne, wydłużone, zwykle ograniczone nerwami, rzadziej<br />
okrągławe, o wymiarach 4-20 x 3-6 mm, zielonobrązowe lub brązowoczarne, później<br />
środek staje się żółtawy. Niekiedy zlewają się ze sobą i pokrywają znaczną<br />
część powierzchni liścia. Nalot widoczny na dolnej stronie. Trzonki konidialne<br />
1- lub wielokomórkowe, o wymiarach 42-70 x 3-4 μm. Zarodniki 1-, rzadziej 2-<br />
-komórkowe, szeroko odwrotnie jajowate lub maczugowate o wymiarach 14-38 x<br />
6-10,5 μm, powstają pojedynczo (Ryc. 6b).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na różnych gatunkach z rodzaju Ranunculus L.<br />
na R. acris L. [= R. acer L.]: H1 – Kotlina Zakopiańska (SAŁATA et al. 1993!,<br />
LBLM); I1 – Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na R. lanuginosus L.: bez stanowiska i daty (WRÓBLEWSKI 1915); C4 – podnóże<br />
Góry Zamkowej w Ojcowie i Pieskowej Skale w OPN (KUĆMIERZ 1971, 1973); E3<br />
– rez. Chmielinne k. Białej Podlaskiej (DANILKIEWICZ 1982/1986b!, LBLM), rez.<br />
Omelno k. Radzynia Podlaskiego (DANILKIEWICZ 1982/1984a); E4 – Wzgórza Kazimierskie<br />
(JANKOWSKA-BARBACKA 1931), Kazimierz (KONOPACKA 1924); F3 – BPN<br />
34<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 34 2006-01-21 17:11:29
Ryc. 6. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 6. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. didyma var. exigua na (on) Ranunculus lingua; b – R. simplex na (on) Ranunculus repens; c – R.<br />
crassiuscula na (on) Delphinium oxysepalum; d – R. armoraciae na (on) Armoracia rusticana; e – R.<br />
armoraciae na (on) Bunias orientalis; f – R. cardamines na (on) Cardamine amara subsp. amara; g – R.<br />
saxifragae na (on) Saxifraga granulata; h – R. aplospora na (on) Alchemilla sp.<br />
35<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 35 2006-01-21 17:11:30
(MUŁENKO, CHLEBICKI 1992; MUŁENKO 1996); H1 – Mszana Dolna (KUĆMIERZ<br />
1969), Pieniny (KUĆMIERZ 1976b, 1977);<br />
na R. polyanthemos L.: E3 – Mielnik (ROMASZEWSKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983);<br />
na R. repens L.: A1 – Kluki w SPN (ADAMSKA 2001), Jastarnia, leg. A. Wołczańska<br />
(LBLM); B1 – Samostrzel (MICHALSKI 1982/1986); B4 – ok. Zielonej Góry, Oborniki<br />
i Skarszyn k. Trzebnicy, Żagań, Głogów, Rościsławice k. Wołowa (SCHROETER<br />
1897); B5 – Wrocław, Domaszczyn k. Oleśnicy, Obora k. Raciborza (SCHROETER<br />
1897); C4 – Pieskowa Skała, Ojców w OPN (KUĆMIERZ 1971, 1973); C8 – Porytowe<br />
Wzgórze w PK Lasy Janowskie, leg. W. Mułenko (LBLM), rez. Jastkowice w PK<br />
Lasy Janowskie, leg. A. Wołczańska (LBLM); C9 – rez. Bukowa Góra w RPN, leg.<br />
J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E3 – Międzyrzec, Wysokie, Rogoźnica, Porosiuki,<br />
Biała Podlaska, Woskrzenice, Horbów, Kijowiec, Nowosiółki, Berezówka, Neple<br />
(DANILKIEWICZ 1987a), rez. Omelno k. Radzynia Podlaskiego (DANILKIEWICZ<br />
1982/1984a), dolina środkowego Bugu (DANILKIEWICZ 1989); E4 – Chodel, leg. G.<br />
Szychowska (LBLM); E5 – rez. Durne Bagno, J. Długie, J. Brzeziczno, J. Brudzieniec,<br />
J. Bikcze, J. Piaseczno (MUŁENKO 1988/1989); F3 – BPN (SIEMASZKO 1925!<br />
WAUF– żywiciel błędnie oznaczony jako R. nemorosus DC.; MUŁENKO, CHLEBICKI<br />
1992! LBLM; MUŁENKO 1996); G1 – Duszniki Zdrój, ok. Krosnowic, Międzygórze,<br />
Grupa Śnieżnika k. Bystrzycy Kłodzkiej (SCHROETER 1897); H1 – Góra Krzyżowa<br />
k. Krynicy (STARMACHOWA 1966), przy drodze na Lubogoszcz, Mszana Dolna<br />
(KUĆMIERZ 1969), Pieniny (KUĆMIERZ 1976b, 1977), Kotlina Zakopiańska (SAŁATA<br />
et al. 1993!, LBLM); I1 – Rymanów, Zmysłówka k. Rymanowa, leg. A. Wołczańska<br />
(LBLM)<br />
na R. sardous Crantz: E5 – rez. Durne Bagno (MUŁENKO 1988/1989);<br />
na Ranunculus sp.: E1 – Skarzewy k. Grudziądza (KOSSOBUDZKA 1936).<br />
Uwagi: Ramularia simplex [= R. ranunculi Peck, Ovularia decipiens Saccardo] była<br />
jeszcze podawana na:<br />
Ranunculus repens L.: (KUĆMIERZ 1969) – jest to Ramularia didyma Unger var.<br />
didyma;<br />
Ranunculus acris L.: (KUĆMIERZ 1971, 1973) – jest to Ramularia acris Lindr.<br />
Ranunculus lanuginosus L.: (NAMYSŁOWSKI 1906, 1914; SIEMASZKO 1923; KUĆMIERZ<br />
1971, 1973, 1976b, 1977) – jest to Ramularia acris Lindr.<br />
Patrz także uwagi przy R. acris i R. didyma var. didyma.<br />
Didymaria didyma (Unger) Schroeter jest synonimem R. didyma Unger var. didyma<br />
(BRAUN 1998). Wcześniej jednak była uznawana za synonim O. decipiens Saccardo<br />
(BRANDENBURGER 1985), stad w synonimach Didymaria didyma auct.<br />
Ramularia crassiuscula (Unger) U. Braun<br />
36<br />
Nowa Hedwigia 47: 340.1988<br />
Syn.: Cercospora delphinii Thümen, Bull. Soc. imp. nat. Mosc. 55: 75.1880; Ramularia monticola<br />
Spegazzini, Atti Soc. critt. Ital., 2 Ser 3: 63.1881; Cylindrospora crassiuscula Unger, Exanth. Pfl.:<br />
168.1833; Ramularia delphinii Jaap, Verh. Bot. Ver. Prov. Brandenburg 54: 29.1913; Ramularia bre-<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 36 2006-01-21 17:11:30
vipes Saccardo, N. Giorn. Bot. Ital., N.S., 22: 70.1915; Ramularia albowiana Siemaszko, Izvestija<br />
Kavkaz. Mus. Tiflis. 12: 7.1919; Ramularia monticola f. maculicola Gonzalez Fragoso, Broteria, Ser.<br />
Bot., 21: 126.1924; Cercospora aconiti Petrak, Ann. mycol. 23: 75.1925; Ramularia aconiti (Petrak)<br />
Pénzes, Z. Erforsch. Krypt.-Fl. 1, 5: 288.1927; Ramularia delphinii Unamuno, Boll. Soc. Espa . Hist.<br />
nat. 31, 5: 340.1931; Ramularia napelli Spegazzini, in herb.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub elipsoidalne, o średnicy 3-6 mm, jasnobrązowe,<br />
z ciemną, prawie czarna obwódką, z czasem środek staje się jaśniejszy. Nalot widoczny<br />
na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
16-45 x 3-5 μm. Zarodniki konidialne zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe, elipsoidalne,<br />
wąsko-jajowate lub cylindryczne, o wymiarach 14-35(-40) x 4-8 μm, powstają<br />
pojedynczo lub w łańcuszkach (Ryc. 6c).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Delphinium oxysepalum Borbás et Pax: H1 – Ciemniak<br />
w TPN (MUŁENKO, WOŁCZAŃSKA 2004).<br />
Ramularia didyma Unger var. didyma<br />
Exanth. Pflanzen p.169.1833<br />
Syn.: Didymaria ungeri Corda, Anleitung Stud. Mykol.: 58, Prag 1842; Fusisporium aequicocum Cesati,<br />
Bot. Zeitschr. 15: 43.1857; Ramularia gibba Fuckel Jahrb. Nassau. Ver. Naturk. 23: 362.1870;<br />
Ramularia aequivoca (Cesati) Saccardo, Fungi ital., Tab. 994.1881; Ramularia gibba Fuckel var. ranunculi-auricomi<br />
Saccardo, Syll. Fung. 4: 206.1886; Didymaria didyma (Unger) Pound, Am. Nat. 23:<br />
163.1889; Cylindrospora aequivoca (Cesati) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 485.1897; Didymaria<br />
didyma (Unger) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 484.1897; Ramularia aequivoca var. bulbosa<br />
Maublanc, Bull. Soc. mycol. Fr. 22: 70.1906; Ramularia ranunculi-oxyspermi Lobik, Bolez. Rast. 17:<br />
191.1928; Ramularia ovularioides H. C. Greene, Trans. Wis. Acha. Sci Art. Lett. 38: 246.1947; Ramularia<br />
flammulae Roivainen, in Liro, Mycoth. fenn., Sched.: 98 [fasc. 18, No.888]. 1953, nom. inval.<br />
Plamy na liściach nieregularne, w zarysie eliptyczne, o wymiarach 2-7 x 5-10 mm,<br />
brązowawe, otoczone ciemniejszą obwódką. Nalot widoczny na obu stronach liści.<br />
Trzonki konidialne 1-3(-4)-komórkowe, o wymiarach 6-92 x 2,3-2,5 μm, wydostają<br />
się na zewnątrz przez szparki (bardzo rzadko przez rozerwana epidermę). Zarodniki<br />
konidialne cylindryczne, zwykle 2-, rzadziej 1- lub 4-komórkowe, o wymiarach<br />
11-35 x 2,3-3,4 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 5h).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Ranunculus L.<br />
na R. auricomus L. S. L.: B4 – Olszyniec k. Zielonej Góry, Oborniki Śląskie k.<br />
Trzebnicy (SCHROETER 1897); B5 – Kochlice k. Legnicy (SCHROETER 1897);<br />
na R. bulbosus L.: A1 – Dołgie Małe w SPN (ADAMSKA 2001); C5 – Pętkowice k.<br />
Ćmielowa, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM);<br />
na R. repens L.: E1 – Świecie (HENNINGS 1892, DOMINIK 1936); E3 – Neple (DA-<br />
NILKIEWICZ 1987a); E5 – Durne Bagno (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); F1 – J. Lisunie,<br />
J. Ukiel-Gutowskie (DURSKA 1974); F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!,<br />
LBLM; MUŁENKO 1996); H1 – ok. Krynicy (STARMACHOWA 1966), Poręba Wielka<br />
k. Mszany Dolnej (KUĆMIERZ 1969! jako Ramularia ranunculi Peck, KRA-AR); I1<br />
– Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM).<br />
37<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 37 2006-01-21 17:11:32
Uwagi: Ramularia didyma var. didyma była jeszcze podawana z następujących stanowisk:<br />
na Ranunculus sceleratus L. – Łęgi k. Terespola (DANILKIEWICZ 1987/1990b), J.<br />
Skonał (DURSKA 1974) – w zachowanym materiale nie stwierdzono zarodników<br />
z rodzaju Ramularia;<br />
na Ranunculus lanuginosus L. – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992; MUŁENKO 1996)<br />
– jest to Ramularia acris Lindr.<br />
Wśród synonimów wymienianych dla tego gatunku jest też Didymaria didyma<br />
(Unger) Schroeter, jednak opis SCHROETERA (1897) wskazuje, że chodzi o Ramularia<br />
simplex Passerini [= Ovularia decipiens Saccardo], dlatego stanowiska ze Śląska<br />
nie zostały uwzględnione w powyższym zestawieniu – dołączono je do wykazu<br />
stanowisk R. simplex. Brak okazów uniemożliwia ostateczne rozstrzygnięcie tej<br />
kwestii.<br />
Na przedstawicielach rodzaju Ranunculus była jeszcze podawana Ramularia<br />
repentis Oudemans. Według BRAUNA (1998) jest to obecnie synonim Entylomella<br />
gibba (Fuckel) U. Braun. Sprawdzone okazy grzybów publikowane w Polsce jako<br />
R. repentis to R. didyma Unger var. didyma.<br />
Ramularia didyma Unger var. exigua (U. Braun) U. Braun<br />
A monograph of Cercosporella, Ramularia and allied genera, <strong>vol</strong>. 2: 240.1998<br />
Syn.: Ramularia exigua U. Braun, Mycotaxon, 51: 57.1994.<br />
Plamy na liściach duże, okrągławe lub eliptyczne, o średnicy 8-15 mm, brązowawe,<br />
później środek jaśniejszy. Nalot widoczny na obu stronach liści. Trzonki konidialne<br />
1-3-komórkowe, o wymiarach 13-52(-81) x 2,3-2,5 μm, wydostają się na zewnątrz<br />
przez rozerwaną epidermę (bardzo rzadko przez szparki). Zarodniki konidialne<br />
cylindryczne lub elipsoidalne 2-4-komórkowe, o wymiarach 16-35 x 2,5-4(-4,6)<br />
μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 6a).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Ranunculus lingua L.: E5 – J. Długie, J. Bikcze<br />
(MUŁENKO 1988/1989! jako Ramularia aequivoca (Cesati) Saccardo, LBLM); F1<br />
– J. Skonał, J. Uplik (DURSKA 1974! jako Ramularia aequivoca (Cesati) Saccardo,<br />
UW); F3 – BPN, leg. W. Mułenko (LBLM).<br />
Ramularia calthae Lindroth<br />
Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23, 3: 15.1902<br />
Syn.: Cylindrosporium niveum Berkeley et Broome, Ann. Mag. nat. Hist. 4. 15: 34.1875; Cercospora<br />
calthae Cooke, Grevillea 11: 72.1882; Cercospora calthae Eriksson, F. paras. exs., No 299.1888, nom.<br />
nud.; Ramularia calthae Gonzalez Fragoso, Trab. Mus. Cienc. Nat., ser. Bot. 9: 94.1916; Ramularia<br />
calthae (Cooke) Höhnel, Ann. mycol. 22: 194.1924; Ramularia calthicola Gonzalez Fragoso, Mem.<br />
Acad. Cienc. Exact. Fis. Nat. Madrid, 2. Ser., 6: 112.1927.<br />
38<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 38 2006-01-21 17:11:34
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 2-5 mm, brązowawe lub zielonkawoczarne,<br />
później środek białawy. Nalot słabo widoczny na obu stronach plam. Trzonki<br />
konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach 11-28(-48) x 2-2,5 μm. Zarodniki konidialne<br />
cylindryczne, zwykle 2-komórkowe, rzadziej 1-komórkowe, o wymiarach<br />
9-21 x 2-2,3 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 5f).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Caltha L.<br />
na C. laeta Schott, Nyman et Kotschy [= C. palustris L. subsp. laeta (Schott, Nyman<br />
et Kotschy) Hegi]: H1 – D. Białego w TPN (SAŁATA et al. 1984!);<br />
na C. palustris L.: A5 – Marwice k. Gorzowa Wielkopolskiego (DIEDICKE 1915); B1<br />
– Nakło, Białośliwie (MICHALSKI 1982/1986); B5 – Legnica (SCHROETER 1897 jako<br />
Cylindrospora aequivoca (Cesati) Schroeter); C6 – Kielce (MOESZ 1926); D1 – Kosmów<br />
(DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM); E4 – wąwozy k. Puław (KONOPACKA<br />
1924); E5 – J. Bikcze (MUŁENKO 1988/1989); H1 – D. Strążyska w TPN (ROUPPERT<br />
1912!, KRAM-F; NAMYSŁOWSKI 1914; STARMACHOWA 1966).<br />
Ramularia acris Lindroth<br />
Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23, 3: 14.1902<br />
Syn.: Septocylindrium ranunculi Peck, Ann. Rep. N. Y. State Mus. nat. Hist. 34: 46.1881; Ramularia<br />
aequivoca (Cesati) Saccardo f. ranunculi-acris Massalongo, Atti Acc. Agric., Art. Comm. Verona<br />
3: 156.1902; Ramularia aequivoca var. andrei M. Morelet, Bull. Soc. Sci. nat. Archéol. Toulon 169:<br />
9.1967.<br />
Exs. na Ranunculus carpathicus:, Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 6, No 284; na Ranunculus<br />
lanuginosus: Krypt. exs. 1489 (jako Ramularia actaeae Ell. et Holw.); Siemaszko, F. bial. exs. 92 jako<br />
Ramularia ranunculi Peck.<br />
Plamy na liściach duże, nieregularne, w zarysie okrągławe, o średnicy 10-15 mm,<br />
ciemnobrązowe lub brązowoczarne, zajmują powierzchnie ograniczone nerwami<br />
i niekiedy zlewają się ze sobą. Nalot widoczny na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne<br />
1-3(-4)-komórkowe, o wymiarach 11-62(-80) x 2,5-4,6 μm. Zarodnki konidialne<br />
cylindryczne, wąskojajowate lub elipsoidalne 2-4-komórkowe, o wymiarach<br />
13-35 x 3,4-7 μm, powstają w łańcuszkach lub pojedynczo (Ryc. 5g).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Ranunculus L.<br />
na R. acris L. [= R. acer L.]: C4 – Ojców (KUĆMIERZ 1971!, 1973 jako Ramularia<br />
ranunculi Peck, KRA-AR); D1 – Sitno k. Zamościa, leg. G. Górska (LBLM);<br />
E2 – Gucin k. Ostrołęki (LAUBERT 1921); E3 – Mielnik (ROMASZEWSKA-SAŁATA,<br />
MUŁENKO 1983!, LBLM), E4 – Wrotków k. Lublina, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); E5 – J. Długie (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); I1 – Rymanów, leg. A.<br />
Wołczańska (LBLM);<br />
na R. lanuginosus L.: C4 – Bielany, Skały Panieńskie k. Krakowa (NAMYSŁOWSKI<br />
1906!, 1914 jako O. decipiens Saccardo, KRAM-F), Ojców i Pieskowa Skała w OPN<br />
(KUĆMIERZ 1971!, 1973 jako Ramularia ranunculi Peck, KRA-AR); E3 – Derło,<br />
leg. M. Danilkiewicz (LBLM); F3 – BPN (SIEMASZKO 1923!, UW jako R. ranunculi<br />
39<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 39 2006-01-21 17:11:35
Peck); MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!; MUŁENKO 1996 jako Ramularia didyma Unger,<br />
LBLM); H1 – Piekiełko w PPN (KUĆMIERZ 1976b!, 1977 jako Ramularia ranunculi<br />
Peck, KRA-AR).<br />
Uwagi: Ramularia acris Lindr. była jeszcze notowana na Ranunculus repens L.<br />
z BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992; MUŁENKO 1996) – jest to Ramularia didyma<br />
Unger var. didyma.<br />
SCHROETER (1897) opisuje jeszcze jeden gatunek należący do rodzaju Ramularia<br />
pod nazwą Cylindrospora ranunculi Schroeter. Biorąc pod uwagę charakterystykę<br />
tego gatunku i wymienionych żywicieli są tu połączone dwa grzyby: Ramularia acris<br />
Lindr. i R. simplex Passerini [= Ovularia decipiens Saccardo]. Materiał zielnikowy<br />
nie zachował się, nie ma więc możliwości weryfikacji.”Cylindrospora ranunculi „<br />
została podana przez Schroetera z następujących miejscowości:<br />
na R. acris L.: Szczodre k. Oleśnicy, ok. Oławy;<br />
na R. lanuginosus L.: Kąty Wrocławskie k. Środy Ślaskiej, ok. Ząbkowic Śląskich,<br />
ok. Bystrzycy Kłodzkiej;<br />
na R. polyanthemos L.: ok. Zielonej Góry;<br />
na R. bulbosus L.: ok. Opola.<br />
Na Actaea spicata L., należącym do rodziny Ranunculaceae podawana jest Ramularia<br />
actaeae Ell. et Holw. W świetle nowszych badań (CROUS, BRAUN 2003) właściwą<br />
nazwą dla tego gatunku jest Passalora actaeae (Ellis et Holway) U. Braun et<br />
Crous [= Phaeoramularia actaeae (Ellis et Holway) U. Braun].<br />
NA BRASSICACEAE (CRUCIFERAE)<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Zarodniki zwykle 2-, rzadziej 1, 3-komórkowe ; na Cardamine ... R. cardamines<br />
1* Zarodniki 1-2-komórkowe; na różnych gatunkach z rodziny Brassicaceae .........<br />
............................................................................................................ R. armoraciae<br />
Ramularia cardamines Sydow<br />
Annales mycol. 1: 538.1903<br />
Exs. na Cardamine amara: Jaap, F. selec. exs. 548; Krieger, F. saxon. 2087.<br />
Plamy na liściach okrągławe o średnicy 3-5 mm, zielonobrązowawe, z ciemną, brązowoczarną<br />
obwódką, później środek brązowożółty. Nalot widoczny na obu stronach<br />
liści, obfitszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
6-56 x 2,3-3,5(-4,6) μm. Zarodniki konidialne cylindryczne lub elipsoidalne,<br />
2-, rzadziej 1- lub 3-komórkowe, o wymiarach 9-33 x 2,3-3,5 μm, powstają w łańcuszkach<br />
(Ryc. 6f).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Cardamine L.<br />
40<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 40 2006-01-21 17:11:36
na C. amara L. subsp. amara: B4 – Oborniki Śląskie (SCHROETER 1897 jako Cylindrospora<br />
armoraciae (Fuckel) Schroeter); E3 – Gnojno (DANILKIEWICZ 1987/<br />
1990b!, LBLM); F3 – BPN (CHLEBICKI, MUŁENKO 1992!, LBLM; MUŁENKO 1994,<br />
1996); H1 – Zakopane (SAŁATA et al.1993!, LBLM);<br />
na C. amara L. subsp. opizii (J. Presl et C. Presl) Čelak.: H1 – Włosienica i Hala<br />
Ornak w TPN (MUŁENKO et al. 1995!, LBLM);<br />
na C. pratensis L.: H1 – Zakopane (SAŁATA et al. 1993!, LBLM).<br />
Ramularia armoraciae Fuckel em. U. Braun<br />
Jahrb. Nassau. Ver. Naturk. 23-24: 361.1870; em. A monograph of Cercosporella, Ramularia and<br />
allied genera <strong>vol</strong>. 2: 120.1998<br />
Syn.: Oidium fusisporioides f. armoraciae Fuckel, F. rhen., Fasc. 2, No. 133.1863, nom. nud.; Ramularia<br />
matronalis Saccardo, Michelia 2: 153.1880; Ramularia cochleariae Cook, Grevillea 11: 155.1883;<br />
Ramularia barbareae Peck, Ann. Rep. N.Y. State Mus. 40: 63.1883; Ovularia armoraciae (Fuckel)<br />
Massee, Brit. fung.-fl. 3: 321.1893; Ovularia cochleariae (Cooke) Massee, Brit. fung.-fl. 3: 322.1893;<br />
Cylindrospora armoraciae (Fuckel) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 485.1897; Ramularia buniadis<br />
Vestergren, Jahreskat. Krypt. Tauschanst., p.4.1897; Ascochyta buniadis P. Sydow, Hedwigia 38:<br />
137.1899; Ramularia barbareae House, Bull. N. Y. State Mus. 219/220: 61.1920; Ramularia buniadis<br />
Moesz, Bot. Közl. 23: 120.1926; Entylomella armoraciae (Fuckel) Ciferri, Ann. mycol. 26: 17.1928;<br />
Ramularia hesperidis Săvulescu et Sandu - Ville, Mem. Sect.Sci. Acad. Roum., Ser.3, 15: 477.1940;<br />
Ramularia brassicae Vasjagina, in Švarcman et al., Fl. Spor. Rast. Kazachstana 8, Fungi imperfecti,<br />
1. Moniliales: 380.1973; Didymaria nasturtii Pospelov, in N.P. Golovina, Nov. Sist. Niz. Rast. 1964:<br />
211.1964; Ramularia cochleariae f. barbareae P. Sydow, Myc. march. 3286, nom. nud.<br />
Exs. na Bunias orientalis: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 9, No 417; na Armoracia rusticana:<br />
Thümen, Myc. univers. 587; Sydow, Myc. germ. 733.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub elipsoidalne o średnicy 1-8(-10) mm, zielonobrązowawe,<br />
szarawe lub jasnobrązowe, zwykle z ciemniejszą obwódką. Niekiedy zlewają<br />
się ze sobą i zajmują znaczną powierzchnię liścia. Nalot widoczny na obu stronach<br />
liści, obfitszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
11-45(-60) x 2,5-3,4(-4,5) μm. Zarodniki konidialne 1-2-komórkowe, cylindryczne<br />
lub elipsoidalne, o wymiarach (5-)9-30 x 2,3-4(-4,6) μm, powstają w łańcuszkach<br />
(Ryc. 6d, e, Tablica Ve).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzajów: Armoracia Gaertn.,<br />
Barbarea R. Br. i Bunias L.:<br />
na Armoracia rusticana P. Gaertn., B. Mey. et Scherb. [= A. lapathifolia Gilib., =<br />
Cochlearia armoracia L.]: A3 – Szczecin i okolice (MADEJ 1969, 1974); A5 – Dąbroszyn<br />
k. Gorzowa Wielkopolskiego, leg. P. Vogel (KRAM-F); B1 – Poznań (DOMINIK<br />
1936); B5 – Wrocław (SCHROETER 1897); E2 – Różan, Gucin, Myszyniec (LAU-<br />
BERT 1921); E3 – Wilanów (ZWEIGBAUMÓWNA 1916; TRZEBIŃSKI 1918), Żbików k.<br />
Warszawy (TRZEBIŃSKI 1916); F3 – Mień k. Rudki, leg. W. Zastocka (LBLM); H1<br />
– Czasław k. Krakowa (ROUPPERT 1912! KRAM-F; NAMYSŁOWSKI 1914), Krościenko<br />
(KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR);<br />
41<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 41 2006-01-21 17:11:37
na Barbarea vulgaris R. Br.: B1 – Nakło, Osiek (MICHALSKI 1982/1986); B5 – Wrocław<br />
(SCHROETER 1897); G1 – Świny k. Bolkowa (SCHROETER 1897);<br />
na Bunias orientalis L.: C5 – rez. Skorocice k. Buska Zdroju (SCHEUER, CHLEBICKI<br />
1997); H1 – Krościenko - Szczawnica (KUĆMIERZ 1976a!, 1976b, 1977, KRA-AR);<br />
Zakopane (SAŁATA et al. 1993!, LBLM).<br />
Uwagi: Ramularia armoraciae była jeszcze podawana z OPN (KUĆMIERZ 1971,<br />
1973) i ze Skryhiczyna (DANILKIEWICZ 1987/1990b) – w zachowanym materiale nie<br />
stwierdzono zarodników tego grzyba.<br />
SCHROETER (1897) podaje Cylindrospora armoraciae (Fuckel) Schroeter na Raphanus<br />
raphanistrum L. Materiał zielnikowy nie zachował się, lecz ze względu na żywiciela<br />
jest to najprawdopodobniej Pseudocercosporella capsellae (Ellis et Everhart)<br />
Deighton.<br />
NA SAXIFRAGACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia saxifragae (Schroeter) Saccardo<br />
Syll. Fung. 14: 1061.1899<br />
Syn.: Ramularia saxifragae Sydow, Myc. March.2596.1889, nom. nud.; Cylindrospora saxifragae<br />
Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 487.1897.<br />
Exs. na Saxifraga granulata: Krieger, F. saxon. 1936; Sydow, Myc. germ. 3588.<br />
Plamy na liściach eliptyczne lub okrągławe, o wymiarach 5 x 5-7(-10) mm, brązowe.<br />
Nalot widoczny na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe,<br />
o wymiarach 13-35(-100) x 1-2,3(-3) μm. Zarodniki konidialne zwykle 1-komórkowe,<br />
rzadziej 2-komórkowe, cylindryczne lub elipsoidalne, o wymiarach 6-21(-27) x<br />
(1-)2,3-2,5(-4) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 6g).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Saxifraga granulata L.: B4 – Zielona Góra (SCHRO-<br />
ETER 1897); B5 – Wrocław (SCHROETER 1897).<br />
NA ROSACEAE<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Zarodniki zwykle 1-komórkowe, rzadziej 2-komórkowe, ich długość waha się<br />
w granicach 6-25 μm .............................................................................................. 2<br />
1* Zarodniki zwykle 2-komórkowe, rzadziej 3-4 lub 1-komórkowe, ich długość<br />
waha się w granicach 9-43(-46) μm ...................................................................... 6<br />
42<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 42 2006-01-21 17:11:39
2. Zarodniki elipsoidalne, jajowate lub kuliste, o szerokości 4,5-7 μm; na Alchemilla<br />
...................................................................................................... R. aplospora<br />
2* Zarodniki o innych cechach. ................................................................................ 3<br />
3. Zarodniki zwykle cylindryczne, o szerokości 2-2,5 μm ....................................... 4<br />
3* Zarodniki jajowate lub cylindryczne, o szerokości 2,5-5(-6) μm ....................... 5<br />
4. Na Aruncus .................................................................................. R. spiraeae-arunci<br />
4* Na Agrimonia ................................................................................... R. agrimoniae<br />
5* Na Geum ........................................................................................................ R. gei<br />
5** Na Spiraea ........................................................................................... R. spiraeae<br />
6 (1*) Na Fragaria i Potentilla ..................................... R. grevilleana var. grevilleana<br />
6* Na Filipendula ...................................................................................... R. ulmariae<br />
Ramularia aplospora Spegazzini<br />
Michelia 2:170.1880<br />
Syn.: Ramularia schroeteri Kühn, Hedwigia 20: 147.1881; Ovularia schroeteri (Kühn) Saccardo, Syll. Fung.<br />
4: 140.1886; Ovularia haplospora (Spegazzini) Magnus, Hedwigia 44: 17.1904; Ovularia pusilla auct.<br />
Exs. na Alchemilla sp. [= „Alchemilla vulgaris”]: Allescher et Schnabl, F. bavar. 588; Flora Roman.<br />
Exs. 3036; Krieger, F. saxon. 1400; Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 6, No 274; Siemaszko, F.<br />
bial. exs. 87; Sydow, Myc. germ. 2782.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 3-7 mm, zielonobrązowe, szarożółtawe,<br />
zielonożółtawe, bez obwódki lub z ciemną, brązowofioletową obwódką. Często<br />
zlewają się ze sobą. Nalot wyraźnie widoczny na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne<br />
2-3-komórkowe, o wymiarach 23-78(-115) x 2,3-3,4 μm. Zarodniki konidialne<br />
1-komórkowe, bardzo rzadko 2-komórkowe, elipsoidalne, jajowate lub kuliste,<br />
o wymiarach 5-14(-16) x 4,6-7 μm, powstają pojedynczo, bardzo rzadko w łańcuszkach<br />
(Ryc. 6h, Tablica IIIc).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Alchemilla L.<br />
na A. acutiloba Opiz: C4 – Ojców (KUĆMIERZ 1971!, 1973, KRA-AR); G1 – Kudowa,<br />
Czermna, Jakubowice (STARMACHOWA, KUĆMIERZ 1967!, KRA-AR), Polanica,<br />
Wambierzyce (STARMACHOWA 1964!, KRAM-F); H1 – Jaworzyna i G. Krzyżowa k.<br />
Krynicy (STARMACHOWA 1966!, KRAM-F);<br />
na A. crinita Buser: C4 – Ojców (KUĆMIERZ 1971!, 1973, KRA-AR); H1 – Jaworzyna,<br />
G. Krzyżowa, G. Parkowa, Polana Bukowa, Słotwiny k. Krynicy (STARMA-<br />
CHOWA 1966!, KRAM-F), Kotlina Zakopiańska (SAŁATA et al. 1993!, LBLM), D.<br />
Białego, D. Jaworzynka, ok. Morskiego Oka w TPN (SAŁATA et al.1984!, LBLM);<br />
leg. B. Sałata, LBLM; leg. W. Mułenko (LBLM);<br />
na A. glaucescens Wallr.: I1 – Rzepedź, leg. K. Oklejewicz (LBLM);<br />
na A. gracilis Opiz [= A. micans Buser]: C4 – Ojców (KUĆMIERZ 1971!,1973, KRA-<br />
-AR); C9 – rez. Bukowa Góra w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); G1<br />
– Polanica-Kłodzko (STARMACHOWA 1964!, KRAM-F); H1 – Słotwiny k. Krynicy<br />
(STARMACHOWA 1963!, KRAM-F);<br />
43<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 43 2006-01-21 17:11:41
na A. monticola Opiz [= A. pastoralis Buser]: E3 – Rogoźnica (DANILKIEWICZ<br />
1987a); G1 – Polanica, Bystrzyca Dolna (STARMACHOWA 1964!, KRAM-F); H1<br />
– Kuźnice, Nosalowa Przełęcz w TPN (SAŁATA et al.1984!, LBLM);<br />
na A. subcrenata Buser: H1 – D. Białego w TPN (SAŁATA et al. 1984!, LBLM);<br />
na A. vulgaris L. subsp. palmata (Gilib.) Gams [= A. sylvestris L.] : E1 – Kobylanka<br />
k. Grudziądza (KOSSOBUDZKA 1936); H1 – D. Małej Łąki w TPN (STEC-ROUPPER-<br />
TOWA 1936!, KRAM-F; STARMACHOWA 1963);<br />
na A. walasii Pawł.: H1 – Nosal w TPN (SAŁATA et al. 1984!, LBLM);<br />
na A. xanthochlora Rothm.: H1 – Kotlina Zakopiańska (SAŁATA et al. 1993);<br />
na Alchemilla sp. [= A. vulgaris auct.]: B1 – Poznań (DOMINIK 1936); B4 – Zielona<br />
Góra (SCHROETER 1897); B5 – Kąty Wrocławskie k. Środy Śląskiej, Wrocław,<br />
Lipniki, Goszczowice (SCHROETER 1897); C4 Kraków - Bielany, Czarna Wieś (NA-<br />
MYSŁOWSKI 1906!, 1914, KRAM-F); nad Prądnikiem w OPN (SCHEUER, CHLEBICKI<br />
1997); C8 – Puszcza Niepołomicka (ROUPPERT 1909a!, KRAM-F; NAMYSŁOWSKI<br />
1914), Wojsław k. Mielca, leg. I. Świerczyńska (LBLM); E2 – Gucin k. Ostrołęki<br />
(LAUBERT 1921); E3 – Skierniewice (ZWEIGBAUMÓWNA 1925!, WAUF), rez. Chmielinne<br />
k. Białej Podlaskiej (DANILKIEWICZ 1982/1986b), Woskrzenice (DANILKIEWICZ<br />
1987a), Berezówka, leg. M. Danilkiewicz (LBLM); E4 – Kazimierz Dolny, leg. W.<br />
Konopacka (WAUF), Mięćmierz (KONOPACKA 1924), Pożóg k. Puław (JANKOWSKA-<br />
-BARBACKA 1931), Charlęż, leg. A. Bronisz (LBLM); E5 – Stulno (DANILKIEWICZ<br />
1987/1990b), F2 – ok. Krasnego, leg. A. Kirejczyk (LBLM); F3 – BPN (SIEMASZKO<br />
1923!, UW); G1 – Bolesławiec, Wilków, Mirsk, Olszyna, ok. Janowic Wielkich,<br />
Bogatynia, Kowary, Kocioł pod Śnieżką, Lubomin, Krzeszów, Rusinowa k. Wałbrzycha,<br />
ok. Kłodzka, Lądek Zdrój, Bystrzyca Kłodzka (SCHROETER 1897); G2 –<br />
Żółkiewka k. Strzegomia, G. Sobótka, ok. Nysy (SCHROETER 1897); H1 – Czasław<br />
k. Krakowa (ROUPPERT 1912!, KRAM-F), G. Krzyżowa k. Krynicy (STARMACHO-<br />
WA 1966!, KRAM-F), Mszana Dolna (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR), rez. Łabowiec<br />
i Falkowa k. Nowego Sącza, leg. D. Pancerz (LBLM), Zakopane, leg. W. Mułenko<br />
(LBLM), Kościelisko (NAMYSŁOWSKI 1914), D. Chochołowska, D. Kościeliska, D.<br />
Strążyska, D. Małej Łąki, D. Jaworzynka, Droga pod Reglami, Hala Kondratowa,<br />
Przełęcz Liliowe, Polana Olczyska, Warzecha i Kasprowy Wierch w TPN (ROUP-<br />
PERT 1912!, KRAM-F; NAMYSŁOWSKI 1914; STARMACHOWA 1963!, KRAM-F; KUĆ-<br />
MIERZ 1968!, KRA-AR; MUŁENKO et al. 1995!, LBLM; SCHEUER, CHLEBICKI 1997);<br />
I1 – Iwonicz Zdrój, Nowa Wieś k. Dukli, Milcza, Rymanów, leg. A. Wołczańska<br />
(LBLM).<br />
Ramularia spiraeae-arunci (Saccardo) Allescher<br />
Verzeichn. Südbayr. Beob. Pilze 3: 99.1892<br />
Syn.: Ramularia ulmariae Cooke var. spiraeae-arunci Saccardo, Michelia 2: 548.1882.<br />
Exs. na Aruncus sylvestris: Sydow, Myc. germ. 942.<br />
44<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 44 2006-01-21 17:11:42
Plamy na liściach niewielkie, okrągławe, o średnicy 2-3(-5) mm, rzadziej nieregularne,<br />
brązowawe, brązowozielonkawe lub brązowożółte, z ciemniejszą, cieniutką,<br />
brązową obwódką. Niekiedy zlewają się ze sobą. Nalot delikatny, widoczny na dolnej<br />
stronie liści. Trzonki 1-2-komórkowe, o wymiarach 13-21 x 2,3 μm. Zarodniki<br />
konidialne zwyke 1-, rzadziej 2-komórkowe, cylindryczne, o wymiarach 6-16(-21)<br />
x 2-2,3(-2,5) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 7a).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Aruncus sylvestris Kostel.: G1 – Sokołówka, Polanica<br />
Zdrój (STARMACHOWA 1964!, KRAM-F); H1 – Biała Skała w PPN (KUĆMIERZ<br />
1976a!, b, 1977, KRA-AR).<br />
Ramularia agrimoniae Saccardo<br />
Malpighia 10: 277.1896<br />
Plamy na liściach okrągławe lub nieregularne, o średnicy 2-4 mm, rdzawe, niekiedy<br />
z ciemniejszą obwódką. Nalot delikatny, widoczny na górnej stronie liści. Trzonki<br />
konidialne 1-2 komórkowe, o wymiarach 11-34 x 2,3 μm. Zarodniki konidialne<br />
zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe, cylindryczne lub wrzecionowate, o wymiarach<br />
6-16(-21) x 2-2,3 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 7b).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Agrimonia eupatoria L. E4 – Bochotnica k. Kazimierza<br />
Dolnego (WOŁCZAŃSKA, SAŁATA 1992!, LBLM); I1 – Nowa Wieś k. Dukli,<br />
Rymanów, Gniewoszówka, leg. A. Wołczańska (LBLM).<br />
Ramularia gei (Elliasson) Lindroth<br />
Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23, 3: 26.1902<br />
Syn.: Acrotheca gei Fuckel, Jahrb. Nassau. Ver. Naturk. 15: 43.1860, nom. invalid.; Ovularia gei<br />
Elliasson, Bih. K. Sv. Vet.-Akad. Handl. 22, Afd. 3, 12: 18.1897; Ramularia submodesta Höhnel,<br />
Sitzungsber. Akad. Wiss. Wien. Nat. Math. Cl. 61: 1040.1902. Ramularia trotteriana Saccardo, Atti<br />
Congr. Bot. Palermo, p. 57.1902; Ramularia vaccarii Ferraris, Malpighia 16: 473.1902; Cercospora<br />
gei Bubák., Sitzungsber. K. Böhm. Ges. Wiss. Math. Nat. Cl., 12: 21.1903; Ramularia gei (Elliasson)<br />
Höhnel, Ann. Mycol. 2, 1: 57.1904; Ramularia trotteriana Saccardo var. gei-urbani Massalongo, Ann.<br />
Mycol. 4: 274.1906; Cercospora gei (Fuckel) Jaap, Ann. Mycol. 6: 218.1908; Ramularia gei (Fuckel)<br />
Lindau, Rabenh. Krypt. Fl. 1, 9: 766.1910; Ramularia gei-allepici Săvulescu et Sandu - Ville, Hedwigia<br />
73: 112.1933; Pseudocercospora gei (Fuckel) Guo et Liu, Acta Mycol. Sinica Suppl. 1: 344.1986.<br />
Exs. na Geum allepicum: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 9, No 418; na Geum urbanum:<br />
Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 6, No 285; Sydow, Myc. germ. 3196.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub podługowate, o wymiarach 2-5 x 2-7 mm, zielonobrązowawe<br />
z ciemniejszą, brązowoczarną, cieniutką obwódką. Nalot widoczny na<br />
obu stronach liści, wyraźniejszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-komórkowe,<br />
o wymiarach 13-37(-46) x 2,5-3,4 μm. Zarodniki konidialne zwykle 1-, rzadziej<br />
2-komórkowe, podłużnie jajowate lub cylindryczne, o wymiarach 9-19 x (2,3-)2,5-<br />
-3,4(-4) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 7c).<br />
45<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 45 2006-01-21 17:11:44
Ryc. 7. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 7. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. spiraeae-arunci na (on) Aruncus sylvestris; b – R. agrimoniae na (on) Agrimonia eupatoria; c – R.<br />
gei na (on) Geum rivale; d – R. grevilleana var. grevilleana na (on) Fragaria x ananassa; e – R. grevilleana<br />
var. grevilleana na (on) Potentilla anserina; f – R. ulmariae na (on) Filipendula vulgaris; g – R.<br />
sphaeroidea na (on) Lotus uliginosus; h – R . deusta var. deusta na (on) Lathyrus sylvestris<br />
46<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 46 2006-01-21 17:11:45
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Geum L.<br />
na G. rivale L.: B1 – Białośliwie k. Nakła (MICHALSKI 1982/1986); E5 – J. Brzeziczno<br />
(MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); H1 – ok. Krakowa (WRÓBLEWSKI 1925);<br />
na G. urbanum L.: A1 – Dołgie Duże, Czołpino w SPN (ADAMSKA et al. 1999;<br />
ADAMSKA 2001); E1 – Koniczynka k. Torunia, leg. J. Mikołajska (WA); E3 – Zwierzyniec<br />
k. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA 1925), Janów Podlaski (DANILKIEWICZ<br />
1987/1990b); E5 – J. Brzeziczno (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); H1 – Czorsztyn<br />
(KUĆMIERZ 1976b!,1977, KRA-AR).<br />
Uwagi: Ramularia gei (Elliass.) Lindr. była jeszcze podawana z następujących stanowisk:<br />
na Geum montanum L. – Rakoń w TPN (ROUPPERT 1912; STARMACHOWA<br />
1963) – jest to Pseudocercospora geicola U. Braun; na Geum urbanum L. – Kosmów<br />
k. Hrubieszowa (DANILKIEWICZ 1987/1990b) – w zachowanym materiale nie<br />
stwierdzono zarodników tego grzyba.<br />
Ramularia spiraeae Peck<br />
Ann. Rep. N.Y. State Mus. Nat. Hist. 34: 46.1882<br />
Syn.: Septocylindrium spireae (Peck) Pond et Clements, Minn. Bot. Stud. 1 (Bull. 9): 651.1896; Cercospora<br />
spireae Thümen, Oesterr. Bot. Z. 28: 146.1878.<br />
Plamy brązowawe, różnego kształtu, zazwyczaj znajdują się na szczytach blaszek<br />
liściowych. Nalot widoczny na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne wielokomórkowe,<br />
o wymiarach 5-60 x 2-5 μm. Zarodniki konidialne elipsoidalno-jajowate, cylindryczne<br />
lub lancetowate, 1-2-komórkowe o wymiarach 6-25(-30) x 2-5(-6) μm,<br />
powstają najczęściej w łańcuszkach (BRANDENBURGER 1985; BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Spiraea salicifolia L.: B1 – Ogród Botaniczny w Poznaniu<br />
(DOMINIK 1936 jako Ramularia ulmariae Cooke).<br />
Ramularia grevilleana (Oudemans) Jørstad em. U. Braun var. grevilleana<br />
Medd. Statens Plantenpat. Inst. 1: 17.1945; em. A monograph of Cercosporella, Ramularia and<br />
allied genera, 2: 248.1998<br />
Syn.: Cylindrosporium grevilleanum Oudemans, Arch. Néerl. Sci. Exact. Nat. 8: 392.1873; Cylindrosporium<br />
sp. in Tul. et C. Tul., Sel. Fung. Carp. 2: 288.1863; Ramularia martianoffiana Thümen, Bull.<br />
Soc. Imp. Nat. Moscou 53: 208.1878; Ramularia fragariae Peck, Ann. Rep. N.Y. State Mus. Nat.<br />
Hist. 32: 43.1879; Ramularia tulasnei Saccardo, Michelia 1: 536.1879; Ramularia arvensis Saccardo,<br />
Fungi ital. Tab.1000.1881; Ramularia modesta Saccardo, Fungi ital. Tab. 999.1881; Isariopsis grevilleana<br />
(Tulasne et C.Tulasne) Schroeter, Krypt. Fl. Schles. Pilze 2: 495.1897; Cylindrospora arvensis<br />
(Saccardo) Schroeter, Krypt. Fl. Schles. Pilze 2: 487.1897; Ramularia anserina Allescher, Ber. Bayr.<br />
Bot. Ges. 4: 38.1896; Ramularia waldsteiniae Ellis et Davis, in Davis, Trans. Wis. Acad. Sci. Art. Lett.<br />
14: 99.1903; Ramularia punctiformis Saccardo, in Harrim. Alaska Exp. Crypt. p. 16.1904; Ramularia<br />
tulasnei var. fragariae-vescae Massalongo, Osserv. Fitol. in Madonna Verona 2: 9.1908; Ramularia<br />
fragariae auct.<br />
Teleomorfa: Mycosphaerella fragariae Saccardo<br />
47<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 47 2006-01-21 17:11:46
Exs. na Fragaria x ananassa: Rabenhorst-Pazschke, F. eur. extraeur. 4400; Săvulescu, Herb. mycol.<br />
roman., fasc. 4, No 179; na Fragaria moschata: Fl. Roman. Exs. 3235; na Fragaria sp.: Krieger, F.<br />
saxon. 642; na Potentilla neumanniana: Allescher et Schnabl, F. bavar. 589; Krieger, F. saxon. 2088;<br />
na Potentilla recta: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 13, No 626.<br />
48<br />
Plamy na liściach okrągławe lub nieregularne, o średnicy 2-5 mm, brązowożółtawe,<br />
żółtozielonkawe, brązowozielonkawe, później środek białawy, zazwyczaj otoczone<br />
fioletowoczarną obwódką. Nalot widoczny na obu stronach liści. Trzonki konidialne<br />
1-2-komórkowe, o wymiarach 6-46(-51) x 2,5-4(-4,6) μm. Zarodniki konidialne<br />
cylindryczne, 2-4-komórkowe, rzadziej 1-komórkowe, o wymiarach 9-44 x (2-)2,3-<br />
-2,5(-3,4) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 7d, e, Tablica IIIb).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Fragaria L. i Potentilla<br />
L.<br />
na F. x ananassa Duchesne [= F. grandiflora Ehrh.]: dane bez dokładnej lokalizacji:<br />
Śląsk (GARBOWSKI 1935), powszechnie w Polsce w 1937 roku (RUSZKOWSKI et<br />
al. 1938); A3 – Szczecin i okolice (MADEJ 1966); A4 – Kartuzy (KAGAN et al. 1963);<br />
B1 – Poznań (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933!, UW; GARBOWSKI 1935), Siekierki<br />
Wielkie k. Środy (GARBOWSKI 1935); dawne województwo poznańskie (KAGAN<br />
et al. 1963); B2 – Kościan, Gniezno, Żabno k. Śremu, Środa (GARBOWSKI 1935);<br />
dawne województwo poznańskie (KAGAN et al. 1963); B3 – ok. Inowrocławia (GAR-<br />
BOWSKI 1932), Inowrocław, Łęczyca, Garbów k. Łęczycy, Sieradz, Mieczysławów,<br />
Mirosławice k. Kutna (GARBOWSKI 1935); B4 – Leszno, Krotoszyn, Kępno, Ołobok<br />
k. Ostrowa, Brzeziny k. Kalisza, Kliczków Mały k. Sieradza (GARBOWSKI 1935);<br />
B5 – Katarzyna, Zębice, Pławna, dawny powiat Środa Śląska (KAGAN et al. 1963);<br />
C1 – Łódź, Łask (LESZCZENKO 1937; KAGAN et al. 1963), Brzeziny (GARBOWSKI,<br />
JURASZKÓWNA 1933; GARBOWSKI 1935), Regny (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933),<br />
Łagiewniki, Gałkówek k. Łodzi, powiat Zborów, Sędziejowice, Lubice, Popień<br />
(GARBOWSKI 1935); C4 – Częstochowa (LESZCZENKO 1937), Kraków (NAMYSŁOWSKI<br />
1906!, 1914, KRAM-F; WRÓBLEWSKI 1925; GARBOWSKI 1935; LESZCZENKO 1937);<br />
C5 – Miechów (LESZCZENKO 1937), Obrazów, leg. H. Śledzińska (LBLM), Wierzbno<br />
k. Miechowa (GARBOWSKI 1935); C6 – Kielce (GARBOWSKI 1935); C8 – Biłgoraj<br />
(LESZCZENKO 1937), Rokietnica (KAGAN et al. 1963); Przemyśl, leg. E. Bereźniak<br />
(LBLM); D1 – Jarosławiec k. Zamościa, leg. G. Górska (LBLM); E1 – Bydgoszcz<br />
(GARBOWSKI 1929!, UW); E2 – Ciechanów, Płock (LESZCZENKO 1937), Płońsk,<br />
Otmęciny (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933), Niegłosy k. Płocka, Kęczewo k. Mławy,<br />
Szpietowo Podleśne i Pogorzel k. Wysokiego Mazowieckiego, Gołotczyzna,<br />
Nużewko, Sokołówek, Śmiecin k. Ciechanowa, Kazuń k. Warszawy (GARBOWSKI<br />
1935); E3 – Lisiewice, Zduny (KAGAN et al. 1963); Psary k. Łowicza, Wojtówka k.<br />
Sochaczewa, Ossowiec, Pass, Radzików, Żelechów, Stara Wieś, Piastów, Gołków,<br />
Nowy Przybyszew, Mińsk Mazowiecki, Mirowice k. Grójca, Zduńska Dąbrowa,<br />
Sochaczew, Rawa Mazowiecka, Klucz Ręczajski k. Radzymina (GARBOWSKI 1935),<br />
Warszawa, Mory, Grójec (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933!, UW; GARBOWSKI<br />
1935), okolice Warszawy, Błonie, Radziejowice, Otrębusy, Gołąbki, Mory, (GAR-<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 48 2006-01-21 17:11:47
BOWSKI, JURASZKÓWNA 1933!, UW), Radom, leg. E. Kasińska (LBLM), Puławy<br />
(WRÓBLEWSKI 1915!, KRAM-F; TRZEBIŃSKI 1918; GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933;<br />
LESZCZENKO 1937), Lubartów (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933), Cyganówka, leg.<br />
H. Maszkiewicz (LBLM), Rudnik k. Międzyrzeca, leg. A. Kośmider (LBLM), Drohiczyn<br />
(GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933), Brześć (LESZCZENKO 1937); E4 – Urzędów,<br />
Pułankowice, Wilkołaz (KAGAN et al. 1963); Lublin (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA<br />
1933; GARBOWSKI 1935; LESZCZENKO 1937), Uniszowice, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); leg. B. Sałata (LBLM), Maszki; leg. R. Szarwiło (LBLM), Krasienin<br />
(GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933); F2 – Suwałki (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933);<br />
F3 – Białystok, Knyszyn (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933), Bielsk Podlaski (GAR-<br />
BOWSKI 1935), Tarnopol (LESZCZENKO 1937); G2 – Sobótka (KAGAN et al. 1963); H1<br />
– Grajów (GARBOWSKI 1935), I1 – Jasło, leg. R. Dulęba (LBLM), Rymanów, leg. A.<br />
Wołczańska (LBLM); Sanok (GARBOWSKI 1935)<br />
na F. moschata Duchesne [= F. elatior Ehrh.]: E1 – Bydgoszcz (DOMINIK 1936;<br />
MICHALSKI 1965);<br />
na F. vesca L.: A3 – Szczecin i okolice (MADEJ 1966); Przelewice k. Szczecina (Madej<br />
1969); Ostoja k. Szczecina (DOMINIK 1963); B2 – Puszczykowo, Promno, Chudzice<br />
(DOMINIK 1936); B4 – Gostyń (DOMINIK 1936); C4 – Grodzisko w OPN, leg. J.<br />
Kućmierz (KRA-AR); C5 – Obrazów k. Sandomierza, leg. H. Śledzińska (LBLM);<br />
E1 – Bydgoszcz (DOMINIK 1936; MICHALSKI 1965); E3 – Skierniewice (ZWEIGBAU-<br />
MÓWNA 1925); E5 – J. Brzeziczno (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); H1 – Mszana<br />
Dolna (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR);<br />
na F. vesca Coville var. chiloensis L.: B4 – Zielona Góra (SCHROETER 1897); B5<br />
– Wrocław (SCHROETER 1897);<br />
na F. virginica, F. virginiaca (może F. virginiana Duchesne, por. HEGI (1923), t.4,<br />
część 2, str. 896): B4 – Zielona Góra (SCHROETER 1897), okolice Konotop (HELL-<br />
WIG 1900); B5 – Wrocław (SCHROETER 1897);<br />
na F. viridis Duchesne: E4 – Ogród Botaniczny w Lublinie, leg. I. Bobrowska<br />
(LBLM);<br />
na Fragaria sp.: A6 – Szembruczek k. Grudziądza (KOSSOBUDZKA 1936), C6 – Kielce<br />
(MOESZ 1926); D1 – Poturzyn (TRZEBIŃSKI 1916); E1 – ok. Włocławka (DOMINIK<br />
1935); E2 – Ostrołęka (TRZEBIŃSKI 1916); E3 – Skolimów k. Warszawy (TRZEBIŃSKI<br />
1918), ok. Warszawy, Puławy (TRZEBIŃSKI 1916);<br />
na Potentilla anserina L.: C6 – Chęciny (MOESZ 1926); E3 – Skierniewice (ZWEIG-<br />
BAUMÓWNA 1925); E5 – rez. Durne Bagno (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM);<br />
na P. arenaria Borkh. x heptaphylla L.: H1 – Czorsztyn (KUĆMIERZ 1976b!, 1977,<br />
KRA-AR) (żywiciel oznaczony błędnie jako P. heptaphylla L.);<br />
na P. argentea L.: B4 – Wilkanowo k. Zielonej Góry (SCHROETER 1897); B5 – Wrocław<br />
(SCHROETER 1897);<br />
na P. aurea L.: G1 – Śnieżnik (SCHROETER 1897); H1 – Hala Kondratowa w TPN<br />
(MUŁENKO et al. 1995!, LBLM);<br />
49<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 49 2006-01-21 17:11:49
na P. heptaphylla L.: H1 – Sromowce Wyżnie (KUĆMIERZ 1976a), (na tym żywicielu<br />
Ramularia arvensis była jeszcze podawana błędnie z Czorsztyna – żywicielem jest<br />
P. arenaria Borkh. x heptaphylla L.);<br />
na P. intermedia L. non Wahlenb. [= P. ruthenica Steudel non Willd.]: E3 – Warszawa<br />
(WRÓBLEWSKI 1915!, KRAM-F);<br />
na P. neumanniana Rchb. [= P. cinerea Gaudin non Chaix]: E3 – Hanna (DANIL-<br />
KIEWICZ 1987b/1990!, LBLM);<br />
na P. recta L.: E3 – Skierniewice (ZWEIGBAUMÓWNA 1925);<br />
na P. reptans L.: G2 – Dzierżoniów (SCHROETER 1897);<br />
na P. silesiaca R. Uechtr.: B4 – Zielona Góra (SCHROETER 1897);<br />
na Potentilla sp.: H1 – Mszana Dolna (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR).<br />
Uwagi: R. grevilleana var. grevilleana była jeszcze podawana na F. vesca L. ze<br />
Zwierzyńca k. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA 1925). W zachowanym materiale<br />
nie stwierdzono zarodników tego grzyba. Ponadto gatunek ten był podawany<br />
z miejscowości Radwaniec (dawne województwo wrocławskie) przez KAGANA et<br />
al. (1963), nie ma jednak takiej nazwy w spisie miejscowości w Polsce. Prawdopodobnie<br />
gatunek ten występuje w całym kraju w miejscach uprawy truskawek i poziomek.<br />
Szczegółowe badania BRAUNA i PENNYCOOKA (2003) wykazały, że bazonimem dla<br />
R. grevilleana var. grevilleana jest Cylindrosporium grevilleanum Oudemans, a nie<br />
jak dotąd uważano Cylindrosporium grevilleanum Tulasne et C. Tulasne.<br />
Ramularia ulmariae Cooke<br />
Grevillea 4: 109.1875<br />
Syn.: Cylindrospora ulmariae (Cooke) Schroeter, Krypt. Fl. Schles. Pilze 2: 487.1897.<br />
Exs. na Filipendula ulmaria [= Spiraea ulmaria]: Krieger, F. saxon. 1543.<br />
Plamy na liściach nieregularne, wielokątne, w zarysie okrągławe, o średnicy 2-<br />
-5 mm, zajmują powierzchnie ograniczone nerwami, początkowo żółto-zielonkawo-brązowe,<br />
później brązowoczarne. Niekiedy zlewają się ze sobą. Nalot widoczny<br />
na obu stronach liści, obfitszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-4-komórkowe,<br />
o wymiarach 11-63 x 2,3-2,5(-3,4) μm. Zarodniki konidialne 2-, rzadziej 1-<br />
-komórkowe, cylindryczne lub podłużnie jajowate, o wymiarach 9-34 x 2,3-3,4 μm,<br />
powstają w łańcuszkach lub pojedynczo (Ryc. 7f).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Filipendula Mill.<br />
na F. ulmaria (L.) Maxim [= Spiraea ulmaria L.]: B1 – Nakło, Osiek (MICHALSKI<br />
1982/1986); B4 – Lubiąż k. Wołowa (SCHROETER 1897); E3 – Kępa k. Puław, Puławy<br />
(JANKOWSKA-BARBACKA 1931), Neple (DANILKIEWICZ 1987/1990b); F3 – BPN<br />
(MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!, LBLM; MUŁENKO 1994, 1996);<br />
na F. vulgaris Moench [= F. hexapetala Gilib.]: A1 – Gardno w SPN (ADAMSKA<br />
2001); C5 – rez. Skorocice k. Buska Zdroju (ROMASZEWSKA-SAŁATA 1981!, LBLM);<br />
50<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 50 2006-01-21 17:11:51
E3 – Janów Podlaski (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM); H1 – Gródek w PPN<br />
(KUĆMIERZ 1976a! b, 1977, KRA-AR).<br />
Uwagi: R. ulmariae Cooke była jeszcze podawana na Filipendula vulgaris Moench<br />
[= F. hexapetala Gilib.] z Gardnej Małej w SPN (ADAMSKA et al. 1999). Żywicielem<br />
jest F. ulmaria (L.) Maxim, a w zachowanym materiale zielnikowym brak zarodników.<br />
Ponadto DOMINIK (1936) podaje tego grzyba na Spiraea salicifolia L.<br />
z Poznania. Materiał zielnikowy nie zachował się. Jednak ze względu na żywiciela<br />
prawidłowa nazwa tego gatunku powinna brzmieć R. spiraeae Peck.<br />
Na przedstawicielach rodziny Rosaceae były jeszcze podawane następujące gatunki<br />
z rodzaju Ramularia:<br />
R. sorbi (Bresadola) Karak. [= Cercospora kriegeriana Bresadola] (ZWEIGBAUMÓW-<br />
NA 1925; DANILKIEWICZ 1987/1990b; MUŁENKO 1988/1989) – jest to Passalora ariae<br />
(Fuckel) U. Braun et Crous [= Mycovellosiella ariae (Fuckel) U. Braun].<br />
R. rubi (Bubák) Karak. [= Ovularia rubi Bubák, Ramularia rubi (Bubák) Mangenot]<br />
(DOMINIK 1936) – jest to Neoramularia rubi (Bubák) U. Braun.<br />
Ramularia sp. na Rosa chinensis (DOMINIK 1936) – materiał zielnikowy nie zachował<br />
się.<br />
NA FABACEAE (LEGUMINOSAE, PAPILIONACEAE)<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Zarodniki zwykle 1-komórkowe, rzadziej 2-komórkowe .................................... 2<br />
1* Zarodniki zwykle 2-komórkowe, rzadziej 1-, 3-4-komórkowe .......................... 4<br />
2. Zarodniki okrągławe lub szerokoelipsoidalne, powstają pojedynczo ..................<br />
............................................................................................................ R. sphaeroidea<br />
2* Zarodniki elipsoidalne lub podłużnie jajowate, powstają w łańcuszkach ........ 3<br />
3. Nalot żółtawy lub czerwonawy, zarodniki o wymiarach 9-16 x 2,5-4,6 μm ...........<br />
.................................................................................................. R. deusta var. deusta<br />
3* Nalot biały, zarodniki o wymiarach 6-30 x 4-6 μm ................ R. deusta var. alba<br />
4. Zarodniki o szerokości (2,5-)3-4,6(-5,7) μm; na Ononis ....................... R. winteri<br />
4* Zarodniki o szerokości 2,3-3,4 μm; na przedstawicielach innych rodzajów ..... 5<br />
5. Na Galega ................................................................................................. R. galegae<br />
5* Na Lotus, Melilotus ............................................................................... R. schulzeri<br />
Ramularia sphaeroidea Saccardo em. U. Braun<br />
Michelia 1: 130.1878, em. A monograph of Cercosporella, Ramularia and allied genera, 2: 56.1998<br />
Syn.: Ramularia viciae Frank, Krankh. Pfl., 1 Aufl.: 600.1880; Ovularia sphaeroidea (Saccardo) Saccardo,<br />
F. ital. del., Tab. 979.1881; Peronospora exigua W.G.Smith, Diseases od field and garden crops<br />
: 13.1884; Peronospora sphaeroides W.G. Smith, Gdnr’s Chron., N.S., 22: 84.1884; Ovularia viciae<br />
(Frank) Saccardo, Syll. Fung. 10: 542.1892; Ovularia exigua (W.G. Smith) Saccardo, Syll. Fung. 11:<br />
598.1895; Ovularia lotophaga Ellis et Everhart, Proc. Acad. nat. Sci. Phil. 1895: 432.1895; Ovularia<br />
51<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 51 2006-01-21 17:11:52
schwarziana Magnus, Abh. naturf. Ges. Nürnberg 13: 36.1900; Pseudovularia trifolii Spegazzini, An.<br />
Mus. nac. Hist. nat. B. Aires 20: 418.1910; Ovularia chesneyae Golovina, Dokl. Akad. Nauk Uzbek.<br />
SSR 2: 53.1960; Ramularia schwarziana (Magnus) Gunnerbeck, Sv. bot. Tidskr. 61: 131.1967; Ovularia<br />
babajaniae Osipjan, Mikol. i Fitopatol. 5, 1: 87.1971; Ramularia argentinensis Deighton, Trans.<br />
Br. mycol. Soc. 59: 190.1972.<br />
Exs. na Lotus uliginosus: Krieger, F. saxon. 444.<br />
Plamy na liściach niewielkie, okrągławe, o średnicy 1-5 mm, początkowo żółtozielonkawe,<br />
później brązowawe. Nalot wyraźnie widoczny na dolnej stronie liści.<br />
trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 28-60 x 2,5-4 μm. Zarodniki konidialne<br />
1-komórkowe, okrągławe lub szerokoelipsoidalne, o wymiarach 6-10,5 x<br />
5-10,5 μm, powstają pojedynczo (Ryc. 7g).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na różnych gatunkach z rodzajów Lotus L. i Vicia L.<br />
na L. corniculatus L.: A1 – Czołpino w SPN (ADAMSKA 2001); A3 – woj. szczecińskie<br />
(MADEJ 1974); B1 – Anieliny (MICHALSKI 1982/1986); B5 – Wrocław – Karłowice,<br />
Goszczowice k. Niemodlina (SCHROETER 1897); D1 – Stulno (DANILKIEWICZ<br />
1987/1990b); E3 – Rogoźnica, Porosiuki, Biała Podlaska, Neple, Bohukały (DA-<br />
NILKIEWICZ 1987a, 1987/1990b!, LBLM), dolina środkowego Bugu (DANILKIEWICZ<br />
1989); G1 – Wielka Sowa k. Nowej Rudy (SCHROETER 1897); G2 – Tąpadła k. Świdnicy,<br />
Domaszkowice k. Nysy (SCHROETER 1897);<br />
na L. uliginosus Schkuhr: A1 – Kluki w SPN (ADAMSKA 2001); B1 – Nakło (MI-<br />
CHALSKI 1982/1986); B4 – Zielona Góra i ok. (SCHROETER 1897); B5 – ok. Oleśnicy,<br />
Opola i Raciborza (SCHROETER 1897); C8 – rez. Imielty Ług i Szklarnia w PK Lasy<br />
Janowskie, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E3 – Kazimierówka k. Warszawy,<br />
leg. B. Durska (WA); E5 – J. Długie, J. Czarne-Sosnowickie (MUŁENKO 1988/1989!,<br />
LBLM); G1 – przesieka i Jagniątków k. Jeleniej Góry (SCHROETER 1897); G2 – ok.<br />
Jaworzyny Śląskiej k. Świdnicy (SCHROETER 1897);<br />
na V. cracca L.: A3 – Szczecin i ok., woj. szczecińskie (MADEJ 1963, 1972, 1974);<br />
na V. faba L.: E1 – Bydgoszcz-Bielawy (MICHALSKI 1965);<br />
na V. sativa L.: A1 – Czołpino w SPN (ADAMSKA 2001); A3 – Szczecin i okolice, woj.<br />
szczecińskie (MADEJ 1963, 1974);<br />
na V. tetrasperma (L.) Schreb.: A1 – Kluki w SPN (ADAMSKA 2001);<br />
na V. villosa Roth: A3 – woj. szczecińskie (MADEJ 1974).<br />
Uwagi: LINDAU (1907) podaje R. sphaeroidea Saccardo em. U. Braun [= O. schwarziana<br />
Magnus] na Vicia villosa Roth ze Śląska cytując dane SCHROETERA (1897).<br />
Stanowiska te nie zostały uwzględnione, bowiem Schroeter używa nazwy Ovularia<br />
fallax Bonorden = Oidium sp. (BRAUN 1998).<br />
Grzyb ten był jeszcze podawany na V. cassubica L. z Mielnika (ROMASZEWSKA SAŁA-<br />
TA, MUŁENKO 1983) – jest to Tretovularia villiana (Magnus) Deighton.<br />
52<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 52 2006-01-21 17:11:54
Ramularia deusta (Fuckel) Karakulin var. deusta<br />
Vassil. et Karak., Paraz. nesov. griby 1: 116.1937<br />
Syn.: Scolicotrichum deustum Fuckel, Jahrb. Nassau. Ver. Naturk. 23-24: 357.1870; Ovularia deusta<br />
Saccardo, Syll. Fung. 4: 140.1886; Ramularia deusta (Fuckel) Baker, Snyder et Davis, Mycologia 42,<br />
3: 403-422.1950; Ramularia lathyri W.B. Cooke et Shaw, Mycol. 44: 803.1952.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub nieregularne, o średnicy 5-12 mm, ciemnobrazowawe,<br />
później środek jaśniejszy. Nalot czerwonawy lub żółtawy widoczny na dolnej<br />
stronie liści. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach 13-33 x 2,3-3,4 μm.<br />
Zarodniki konidialne zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe, podłużnie jajowate lub<br />
elipsoidalne, o wymiarach 9-16 x 2,5-4,6 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 7h).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Lathyrus L.<br />
na L. odoratus L.: A3 – ok. Szczecina (MADEJ 1974); E3 – Warszawa (GARBOWSKI,<br />
JURASZKÓWNA 1933);<br />
na L. sylvestris L. [= L. silvester L.]: H1 – Polana Burzana i Doliny w PPN (KUĆ-<br />
MIERZ 1976a!, b, 1977, KRA-AR);<br />
na L. vernus (L.) Bernh. [= Orobus vernus L.]: I1 – Pozdamcze k. Jasła (WODZICZ-<br />
KO 1911; NAMYSŁOWSKI 1914);<br />
na Lathyrus sp.: E1 – Polaszki (LINDAU 1907).<br />
Uwagi: Ramularia deusta var. deusta była jeszcze podawana błędnie na Lathyrus<br />
pratensis L. z Kotliny Zakopiańskiej (SAŁATA et al. 1993) i Pojezierza Łęczyńsko-<br />
-Włodawskiego (MUŁENKO 1988/1989) – jest to Phacellium carneum (Oudemans)<br />
U. Braun. Natomiast w materiale zielnikowym zebranym w Krynicy (STARMACHO-<br />
WA 1966) i Kudowie (STARMACHOWA, KUĆMIERZ 1967) nie stwierdzono zarodników<br />
tego grzyba.<br />
Ramularia deusta (Fuckel) Karakulin jest to gatunek dość zmienny. BRAUN (1993c,<br />
1998) oprócz odmiany typowej wyróżnia jeszcze dwie: R. deusta var. lathyri-maritimi<br />
U. Braun i R. deusta var. alba U. Braun. W Polsce, jak dotąd, znaleziono tylko<br />
jedną z nich.<br />
Ramularia deusta (Fuckel) Karakulin var. alba U. Braun<br />
Nova Hedwigia 56, 3-4: 429.1993<br />
Syn.: Ramularia galegae Saccardo f. lathyri Ferraris, Malpighia 29: 153.1906; Ramularia lathyri Ferraris,<br />
Fl. Ital. Crypt. I: Fungi, fasc. 6, No 812, 1910; Ramularia lathyri Hollós, Bot. Közl. 2: 112.1910;<br />
Ramularia lathyri (Ferraris) Bubák, Ann. Mycol. 14: 350.1916; Cladosporium album Dowson, J.<br />
Roy. Hort. Soc. 49, 2: 221.1924; Hyalodendron album (Dowson) Diddens, Zbl. Bakt., II. Abt., 90:<br />
316.1934; Ramularia alba (Dowson) Nannfeldt, in Lundell et Nannfeldt, F. exs. suec., fasc. 39-40,<br />
Schedae p.17.1950; Ramularia deusta f. odorati Snyder et Davis, Mycologia 42: 417.1950.<br />
Odmiana ta różni się od Ramularia deusta (Fuckel) Karakulin var. deusta wielkością<br />
zarodników, które są większe od typowych 6-30 x 4-6 μm. Poza tym nalot na<br />
liściach jest biały, a nie żółty lub czerwonawy (BRAUN 1993c, 1998).<br />
53<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 53 2006-01-21 17:11:55
Żywiciele i rozmieszczenie: na Lathyrus odoratus L.: E3 – Puławy (JANKOWSKA-<br />
-BARBACKA 1931 jako Ramularia galegae f. lathyri Ferraris), okaz nie sprawdzony.<br />
Ramularia winteri Thümen<br />
Hedwigia 20: 57.1881<br />
Syn.: Cylindrospora winteri (Thümen) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 486.1897; Ramularia winteri<br />
var. pluriseptata Unamuno, Rev. Acad. Sci. exact. fis.-quim. Nat. Madrid 30: 509.1933.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub nieregularne, o średnicy 3-5 mm, zielonobrązowawe<br />
lub brązowo-szaro-czarne. Nalot wyraźnie widoczny na obu stronach liścia,<br />
białawy. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 11-42(-75) x 2,3-3(-3,5)<br />
μm. Zarodniki konidialne 1-4-komórkowe, najczęściej 2-komórkowe, cylindryczne,<br />
elipsoidalne lub podłużnie jajowate, o wymiarach 11-34 x (2,5-)3,4-5,7 μm, powstają<br />
w łańcuszkach (Ryc. 8a, Tablica IVd).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Ononis L.<br />
na O. arvensis L. [= O. hircina Jacq.]: B2 – Węgierki k. Wrześni (HELLWIG 1897;<br />
DOMINIK 1936); B5 – Obora k. Raciborza (SCHROETER 1897); E3 – Mielnik (RO-<br />
MASZEWSKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983!, LBLM); H1 – Facimiech, Gródek, Macelowa<br />
G. w PPN (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR), Krynica (STARMACHOWA 1966!,<br />
KRAM-F), Mszana Dolna (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR); I1 – Krosno, leg. R. Zdybel<br />
(LBLM), Rymanów, Cergowa G., leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na O. spinosa L.: C8 – Góry Pieprzowe k. Sandomierza, leg. B. Schönborn<br />
(LBLM).<br />
Ramularia galegae Saccardo<br />
Fungi ital., Tab. 981.1881 i Michelia 2: 548.1882<br />
Syn.: Cylindrospora galegae (Saccardo) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 487.1897.<br />
Plamy na liściach okrągławe, niewielkie, o średnicy 2-3 mm, środek jasnobrązowobiały,<br />
na brzegu ciemna, brązowoczarna obwódka. Nalot wyraźnie widoczny na<br />
obu stronach liści, obfitszy na stronie górnej. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe,<br />
o wymiarach (16-)23-42 x 2,3-3(-4) μm. Zarodniki konidialne zwykle 2-, rzadziej<br />
1-komórkowe, cylindryczne lub elipsoidalne, o wymiarach 11-28 x 2,3-3,4(-4) μm,<br />
powstają w łańcuszkach (Ryc. 8b).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Galega officinalis L.: B5 – Wrocław (SCHROETER<br />
1897); E3 – Radom, leg. E. Kasińska (LBLM); G2 – Dzierżoniów (SCHROETER<br />
1897); I1 – Wawrzyce, Roztoki (WOŁCZAŃSKA, SAŁATA 1992!, LBLM).<br />
Uwagi: SCHROETER (1897) podaje jeszcze Ramularia galegae Saccardo jako Cylindrospora<br />
galegae na Coronilla varia L. Materiał zielnikowy nie zachował się, jednak<br />
ze względu na żywiciela prawidłowa nazwa tego grzyba powinna brzmieć Cercosporella<br />
coronillae Karak.<br />
54<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 54 2006-01-21 17:11:57
Ryc. 8. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 8. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. winteri na (on) Ononis spinosa; b – R. galegae na (on) Galega officinalis; c – R. schulzeri na (on)<br />
Lotus corniculatus; d – R. geranii var. geranii na (on) Geranium phaeum; e – R. minutissima na (on)<br />
Hypericum maculatum; f – R. lactea na (on) Viola canina; g – R. agrestis na (on) Viola arvensis; h – R.<br />
caduca na (on) Circaea lutetiana<br />
55<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 55 2006-01-21 17:11:58
Ramularia schulzeri Bäumler<br />
Verhandl. Zool.-Bot. Ges., Wien 50: 716.1888<br />
Syn.: Ramularia loticola Massalongo, Malpighia 20: 11.1906.<br />
Plamy na liściach nieregularne, o wymiarach 3-5 x 2-6 mm, jasnobrązowożółte lub<br />
jasnobrązowobiaławe. Nalot widoczny na obu stronach liści, obfitszy na stronie<br />
dolnej. Trzonki konidialne 2-4-komórkowe, o wymiarach 23-56 x (2,3-)3,4 um.<br />
Zarodniki konidialne zwykle 2-komórkowe, rzadziej 1- lub 4-komórkowe, cylindryczne<br />
lub elipsoidalne, o wymiarach 9-23 x 2,5-3,5 um, powstają w łańcuszkach<br />
lub pojedynczo (Ryc. 8c).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzajów Lotus L. i Melilotus<br />
Hill.<br />
na Lotus corniculatus L.: E5 – J. Świerszczów (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM).<br />
Uwagi: Ramularia schulzeri była jeszcze podawana z Powroźnika k. Krynicy na Melilotus<br />
alba Medik. [= M. albus Medik.] przez STARMACHOWĄ (1966). W zachowanym<br />
materiale zielnikowym nie stwierdzono zarodników tego grzyba.<br />
NA GERANIACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia geranii (Westendorp) Fuckel var. geranii<br />
Jahrb. Nassau. Ver. Naturk. 23: 361.1870<br />
Syn.: Fusidium geranii Cesati, in Rabenh., Herb. viv. mycol., Cent. 15, No. 1483.1850, nom. nud.;<br />
Fusidium geranii Westendorp, Bull. Acad. Belg. 18: 413.1851; ?Fusidium foliorum Westendorp, Bull.<br />
Acad. Belg. 19: 126.1851; Ramularia geranii f. geranii Thümen, Mycoth. univ. 2190. 1883, nom. nud.;<br />
Cylindrospora geranii (Westendorp) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 486.1897; Ramularia geranii<br />
(Westendorp) Fuckel var. geranii-phaei Massalongo, Malpighia 8: 213.1894; Ramularia geranii-silvatici<br />
Vestergren, Bot. Notis., p.163.1899; Ramularia dolomitica Kabát et Bubák, Österr. Bot. Zeitschr.<br />
54: 185.1904; Ramularia geranii-phaei (Massalongo) Magnus, Pilzflora Tirol: 544.1905; Ramularia<br />
geranii (Westendorp) Lindau, in Rabehn., Krypt.-Fl. Deutschl. Oesterr. Schweiz, Fungi imperfecti:<br />
Hyphomycetes, Abt. 8: 464.1907; Didymaria erodii Christoff et Christova, Bull. Soc. Bot. Bulg. 8:<br />
43.1939.<br />
Exs. na Geranium columbinum: Rabenhorst-Pazschke, F. eur. extraeur. 4291; na G. molle: Thümen,<br />
Myc. univers. 2190; na G. phaeum: Fl. Roman. Exs. 3329; Krieger, F. saxon. 2033; Krypt. exs. 1188a;<br />
Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 4, No 178; Sydow, Myc. germ. 3586; na G. pusillum: Thümen,<br />
Myc. univers. 788; na G. pyrenaicum: Krypt. exs. 1188b; Sydow, Myc. germ. 2986, 3389.<br />
Plamy na liściach eliptyczne, podługowate, okrągławe lub nieregularne, o wymiarach<br />
3-15 x 2-10 mm, zielonkawe, zielonobrązowawe, brązowawe lub brązowoczarne.<br />
Niekiedy zajmują powierzchnie ograniczone nerwami. Nalot widoczny zwykle<br />
na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 11-74 x 2-<br />
56<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 56 2006-01-21 17:11:59
-2,5 μm. Zarodniki konidialne wrzecionowate, cylindryczne lub elipsoidalne, 1-2-,<br />
rzadziej 3-4-komórkowe, o wymiarach 11-37 x 2,3-4,6(-6) μm, powstają w łańcuszkach<br />
(Ryc. 8d, Tablica Va).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Geranium L.<br />
na G. dissectum L.: A1 – Dołgie Małe w SPN (ADAMSKA 2001);<br />
na G. molle L.: A1 – Gardno w SPN (ADAMSKA 2001); E1 – Dąbrowa Chełmińska<br />
k. Chełmna, leg. B. Sałata (LBLM); E2 – Różan (LAUBERT 1921);<br />
na G. palustre L.: G2 – ok. Świdnicy (SCHROETER 1897); H1 – Muszyna (STEC-RO-<br />
UPPERTOWA 1936!, KRAM-F), Krościenko, Czorsztyn (KUĆMIERZ 1976b!, 1977,<br />
KRA-AR);<br />
na G. phaeum L.: C3 – ok. Wygiezłowa, leg. P. Grzegorzek (hb. Grz.); C4 – Ojców<br />
i Pieskowa Skała w OPN (KUĆMIERZ 1971!, 1973, KRA-AR), ok. Baczyna, leg. P.<br />
Grzegorzek (hb. Grz.); H1 – Mszana Dolna (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR), d. rzeki<br />
Kamienicy - 1 km od granicy GPN, leg. P. Grzegorzek (hb.Grz.), Doliny i Gródek<br />
w PPN (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR), D. Chochołowska, D. Kościeliska, D.<br />
Małej Łąki, D. Miętusia, D. Olczyska, D. Strążyska, Kalatówki, Kuźnice i Wielka<br />
Świstówka w TPN (WRÓBLEWSKI 1922); STARMACHOWA 1963!, KRAM-F; KUĆMIERZ<br />
1968!, KRA-AR; MUŁENKO et al. 1995!, LBLM), Zakopane, Toporowa Cyrhla (SA-<br />
ŁATA et al. 1993!, LBLM); I1 – Cergowa G., Lipowica, Nowa Wieś k. Dukli, Rudawka<br />
Rymanowska, Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM), Polany Surowiczne,<br />
leg. K. Oklejewicz (LBLM), Krasiczyn, leg. E. Bereźniak (LBLM), Żółków k. Jasła<br />
(WODZICZKO 1911);<br />
na G. pratense L.: B3 – Raciążek (ROUPPERT 1909b); C5 – rez. Skorocice k. Buska<br />
Zdroju (SCHEUER, CHLEBICKI 1997); E3 – ok. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA 1925);<br />
I1 – Rymanów Zdrój, leg. B. Sałata (LBLM);<br />
na G. pusillum Burm. f. ex L.: A1 – Gać w SPN (ADAMSKA 2001); B2 – Węgierki<br />
k. Wrześni (HELLWIG 1897; DOMINIK 1936); B4 – Zielona Góra, Lubin, Szprotawa,<br />
Wodniki k. Góry, Brzeg Dolny, Oborniki Śląskie, Malin (SCHROETER 1897);<br />
B5 – Legnica, Brachów, Domaszczyn, Mydlice, Wrocław, Pęcz k. Strzelina, Otmuchów,<br />
Dzierżysław (SCHROETER 1897); C4 – Kraków (WRÓBLEWSKI 1915!, KRA-F -<br />
żywiciel błędnie oznaczony jako G. rotundifolium L.), Mstów, leg. P. Grzegorzek (hb.<br />
Grz.); C5 – Pętkowice k. Ćmielowa, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); D1 – Klątwy<br />
k. Tyszowiec, leg. Z. Mróz (LBLM); E1 – Koniczynka k. Torunia, leg. J. Mikołajska<br />
(WA); E3 – Kąkolewnica, leg. A. Kośmider (LBLM), Neple, Jabłeczna (DANIL-<br />
KIEWICZ 1987/1990b!, LBLM), rez. Chmielinne k. Białej Podlaskiej (DANILKIEWICZ<br />
1982/1986b!, LBLM), dolina Krzny (DANILKIEWICZ 1987a); E4 – wąwozy k. Parchatki<br />
(KONOPACKA 1924); F3 – Niemyje Nowe k. Rudki, leg. W. Zastocka (LBLM); G1<br />
– Jelenia Góra, Lubomin, Radków, Międzygórze, Krosnowice (SCHROETER 1897);<br />
G2 – Ząbkowice Śląskie, ok. Świdnicy i Niemczy (SCHROETER 1897);<br />
na G. pyrenaicum Burm. f.: B4 – Góra Zamkowa k. Pleśna (SCHROETER 1897); G2<br />
– Stolec k. Zabkowic Śląskich (SCHROETER 1897);<br />
na G. robertianum L.: A1 – Gać w SPN (ADAMSKA 2001);<br />
na G. sanguineum L.: E3 – Nieborów k. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA 1925);<br />
57<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 57 2006-01-21 17:12:00
na G. sylvaticum L.: G1 – Śnieżnik (SCHROETER 1897); H1 – D. Chochołowska, D.<br />
Lejowa w TPN (ROUPPERT 1912!, KRAM-F; NAMYSŁOWSKI 1914; STARMACHOWA<br />
1963);<br />
na Geranium sp.: C4 – Kraków, leg. W. Stec-Rouppertowa, KRAM-F; (WRÓBLEWSKI<br />
1925); E1 – Koniczynka k. Torunia, leg. J. Mikołajska (WA); H1 – Gaboń, Frycowa,<br />
Nowy Sącz, leg. D. Pancerz (LBLM), Janów k. Krakowa (ROUPPERT 1911b!,<br />
KRA-F; NAMYSŁOWSKI 1914), Sikornik k. Krakowa (STEC-ROUPPERTOWA 1936).<br />
Uwagi: Ramularia geranii była jeszcze podawana z następujących stanowisk:<br />
na G. palustre L.: rez. Durne Bagno (MUŁENKO 1988/1989) – jest to Pseudocercosporella<br />
magnusiana (Allescher) U. Braun; Janów Podlaski (DANILKIEWICZ 1987/<br />
1990b) – w zachowanym materiale nie stwierdzono zarodników z rodzaju Ramularia;<br />
na G. pratense L.: Stulno (DANILKIEWICZ 1987/1990b) – w zachowanym materiale<br />
znaleziono tylko zarodniki Plasmopara pusilla (de Bary) Schroeter;<br />
na G. sanguineum L.: Puszcza Białowieska – Stoczek (SIEMASZKO 1925) – jest<br />
to Passalora minutissima (Desmazières) U. Braun [= Phaeoramularia minutissima<br />
(Desmazières) U. Braun].<br />
BRAUN (1998) oprócz odmiany typowej wyróżnia jeszcze dla tego gatunku R. geranii<br />
var. erodii Saccardo Występuje ona na przedstawicielach rodzaju Erodium<br />
i różni się od wyżej wymienionej wielkością zarodników: 15-55 x 2-3,5 μm. W Polsce<br />
jak dotąd nie została znaleziona.<br />
NA POLYGALACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia polygalae (Schroeter) Saccardo et P. Sydow<br />
Syll. Fung. 14: 1060.1899<br />
Syn.: Cylindrospora polygalae Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 486.1897; Ramularia heimerliana<br />
Magnus, Ber. Deutsch. Bot. Ges. 27: 214.1909.<br />
Plamy na liściach jasnobrązowawe. Nalot widoczny na obu stronach liści. Trzonki<br />
konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 10-70 x 2-5 μm. Zarodniki konidialne<br />
cylindryczne lub wąsko elipsoidalno-jajowate, 1-4-komórkowe, o wymiarach 12-32<br />
x (2-)2,5-4(-5) μm, powstają w łańcuszkach (BRANDENBURGER 1985; BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Polygala L.<br />
na P. vulgaris L.: B4 – Wilkanowo k. Zielonej Góry (SCHROETER 1897).<br />
58<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 58 2006-01-21 17:12:02
NA MALVACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia keithii Massee<br />
Brit. Fung.-f l., 3: 345.1893<br />
Syn.: Ramularia malvae Fuckel var. malvae-moschatae Saccardo, Syll. Fung. 4: 294.1886; Ramularia<br />
daniloi Bubák, Bull. Herb. Boiss., 2 Sér., 6: 486.1906; Ramularia malvae-moschatae (Saccardo)<br />
Vestergren, Sv. Bot. Tidskr. 6: 909.1912.<br />
Plamy na liściach ograniczone nerwami, wielokątne, o średnicy 5 mm, jasnobrązowawe.<br />
Nalot widoczny zwykle na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne o wymiarach<br />
20-100 x 2-3,5 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, elipsoidalne lub<br />
wrzecionowate, 1-2-komórkowe, o wymiarach 20-40 x 4-6 μm, powstają w krótkich<br />
łańcuszkach (BRANDENBURGER 1985; HOOG 1992).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Malva neglecta Wallr.: E2 – Myszyniec (LAUBERT<br />
1921).<br />
Uwagi: W literaturze grzyb ten spotyka się pod nazwą Ramularia malvae Fuckel<br />
(Jahrb. Nassau. Ver. Naturk. 23: 360.1870). Jest to nazwa błędna. Po sprawdzeniu<br />
holotypu na Malva rotundifolia (Niemcy, Okriftel, leg. L. Fuckel (G)) okazało się,<br />
że jest to Colletotrichum malvarum (Braun et Casp.) Southw. (BRAUN 1994).<br />
NA HYPERICACEAE (CLUSIACEAE, GUTTIFERAE)<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia minutissima (Sydow) U. Braun<br />
Internat. J. Mycol. Lichenol. 3, 2/3: 282.1988<br />
Syn.: Ovularia minutissima Sydow, Ann. mycol. 6: 480.1908.<br />
Plamy na liściach niewielkie, okrągławe lub eliptyczne o średnicy 2-3 mm, brązowe<br />
z ciemniejszą, cieniutką obwódką. Nalot słabo widoczny na dolnej stronie liści.<br />
Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 36-52 x 2,5-3 μm. Zarodniki konidialne<br />
1-komórkowe, odwrotnie jajowate lub elipsoidalne, o wymiarach 7-10 x<br />
(2,5-) 3-4 μm, powstają pojedynczo (Ryc. 8e).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Hypericum maculatum Crantz: G1 – Karkonosze<br />
(LINDAU 1910!, KRAM-F).<br />
59<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 59 2006-01-21 17:12:03
Uwagi: LINDAU (1910) podaje jako żywiciela Hypericum quadrangulum bez autora<br />
nazwy gatunkowej. Po sprawdzeniu okazało się, że żywicielem jest H. maculatum<br />
Crantz.<br />
NA VIOLACEAE<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Zarodniki o szerokości 4,5-7 μm, na Viola altaica, V. arvensis i V. tricolor ............<br />
.................................................................................................................... R. agrestis<br />
1* Zarodniki o szerokości 2-3 μm, na innych gatunkach z rodzaju Viola ................<br />
..................................................................................................................... R. lactea<br />
Ramularia agrestis Saccardo<br />
Michelia 2: 550.1882<br />
Syn.: Ramularia lactea var. violae-tricoloris Thümen, Verhandl. Zool.-Bot. Ges. Wien 25: 529.1875;<br />
Cylindrospora agrestis (Saccardo) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 486.1897; Ramularia deflectens<br />
Bresadola, Hedwigia 35: 200.1896.<br />
Plamy na liściach niewielkie, o średnicy 2-5 mm, zielonkawe, zielonobrązowawe,<br />
później środek żółtawy często koncentrycznie strefowany. Nalot widoczny na obu<br />
stronach liści. Trzonki konidialne 2-3-komórkowe, o wymiarach 29-83 μm. Zarodniki<br />
konidialne cylindryczne, podłużnie jajowate, zwykle 2-, rzadziej 3-4-komórkowe,<br />
o wymiarach 16-37 x 4,5-7μm, powstają pojedynczo, bardzo rzadko w łańcuszkach<br />
(Ryc. 8g).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Viola L.<br />
na V. altaica Pall.: B4 – Góra (SCHROETER 1897);<br />
na V. arvensis Murray: [= V. tricolor var. arvensis Wahlenb.]: A1 – Dołgie Małe<br />
w SPN (ADAMSKA 2001 jako R. lactea (Desmazières) Saccardo); B4 – ok. Zielonej<br />
Góry (SCHROETER 1897), ok. Konotop (HELLWIG 1900); B5 – Wrocław, Baborów<br />
k. Głubczyc (SCHROETER 1897); C8 – Łańcut, leg. R. Małkiewicz (LBLM);<br />
E4 – Grabówka k. Annopola, leg. B. Sałata (LBLM), Spiczyn k. Lublina, leg. A.<br />
Bronisz (LBLM); E5 – Sobibór (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM), J. Wytyckie,<br />
rez. Durne Bagno (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); G1 – ok. Kłodzka, Jugowice k.<br />
Bolkowa (SCHROETER 1897), Stara Łomnica k. Bystrzycy Kłodzkiej (SCHROETER<br />
1897 jako R. lactea (Desmazières) Saccardo); G2 – Ziębice (SCHROETER 1897); H1<br />
– Czorsztyn, Krościenko (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR); I1 – Rymanów, leg.<br />
A. Wołczańska (LBLM);<br />
na V. tricolor L. [= V. maxima hort.]: A1 – Dołgie Małe w SPN (ADAMSKA 2001<br />
jako R. lactea (Desmazières) Saccardo); A3 – Szczecin (DOMINIK 1963 jako R.<br />
lactea (Desmazières) Saccardo); E1 – Bydgoszcz (MICHALSKI 1965 jako R. lactea<br />
(Desmazières) Saccardo); E3 – ok. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA 1925!,<br />
60<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 60 2006-01-21 17:12:04
WAUF), Puławy (KONOPACKA 1924!, WAUF), Warszawa (GARBOWSKI, JURASZ-<br />
KÓWNA 1933 jako R. lactea (Desmazières) Saccardo; GARBOWSKI 1935 jako R. lactea<br />
(Desmazières) Saccardo); H1 – G. Krzyżowa k. Krynicy (STARMACHOWA 1966!,<br />
KRAM-F).<br />
Uwagi: Ramularia agrestis Saccardo była jeszcze podawana błędnie z następujących<br />
stanowisk:<br />
na Viola odorata L. z Turczynka k. Warszawy (TRZEBIŃSKI 1916), materiał zielnikowy<br />
nie zachował się, jednak ze względu na żywiciela stanowisko to zostało włączone<br />
do Ramularia lactea (Desmazières) Saccardo;<br />
na Viola canina L. z Nieborowa k. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA 1925) – jest<br />
to Ramularia lactea (Desmazières) Saccardo.<br />
Ramularia lactea (Desmazières) Saccardo<br />
Fungi ital., tab. 996.1881<br />
Syn.: Fusisporium lacteum Desmazières, Ann. Sc. Nat. Bot. 3 Ser. 14: 109.1850; Oidium fusisporioides<br />
Fuckel var. violae Desmazières Crypt. Fr., 1 Ed., fasc. 37, No. 1842. 1850; Oidium fusisporioides<br />
Fuckel f. violarum Fuckel, F. rhen., fasc. 2, No. 134.1863, nom. nud.; Ramularia violae Fuckel, Jahrb.<br />
Nassau. Ver. Naturk. 23-24: 361.1870; Ovularia lactea Bommer et Rousseau, Fl. myc. env. Brux. p.<br />
274.1884; Ramularia violae Trail, Trans. Crypt. Soc. Scotl.: 47.1891; Ovularia lactea (Desmazières)<br />
Massee, Brit. Fung.-fl. 3: 321.1893; Cylindrospora lactea (Desmazières) Schroeter, Krypt. Fl. Schles.,<br />
Pilze 2: 485.1897.<br />
Exs. na V. canina: Sydow, Myc. germ. 639; na V. mirabilis: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 4,<br />
No. 180; na V. odorata L.: Fl. exs. Austro - Hung. 3582; Krieger, F. saxon. 1494; Krypt. exs. 1488; Saccardo,<br />
Myc. Veneta 1583.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 3-10(-15) mm, zielonkawe, zielonobrązowawe,<br />
brązowawe lub szarożółtawe, często koncentrycznie strefowane. Niekiedy<br />
zlewają się ze sobą i zajmują znaczną część powierzchni liścia. Nalot widoczny<br />
na obu stronach plam, obfitszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne zwykle<br />
1-2-komórkowe, o wymiarach 6-40(-55) x 2,3-2,5(-3,4) μm. Zarodniki konidialne<br />
cylindryczne lub elipsoidalne, zwykle 2-komórkowe, rzadziej 1-komórkowe,<br />
o wymiarach (7-)11-23 x (2-)2,3-2,5(-3) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 8f,<br />
Tablica Vb).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Viola L.<br />
na Viola canina L.: A5 – ok. Dąbroszyna, leg. P. Vogel (KRAM-F); B1 – Nakło<br />
(MICHALSKI 1982/1986); B4 – Droszków k. Zielonej Góry (SCHROETER 1897), B5<br />
– Racławice Śląskie (SCHROETER 1897); E3 – Nieborów k. Skierniewic, leg. Z. Zweigbaumówna<br />
(KRAM-F), Derło (DANILKIEWICZ 1987/1990b); E5 – J. Czarne Sosnowickie<br />
(MUŁENKO 1988/1989!, LBLM), J. Długie, leg. W. Mułenko (LBLM); H1<br />
– ok. Krynicy (STARMACHOWA 1966!, KRAM-F);<br />
61<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 61 2006-01-21 17:12:05
na V. mirabilis L.: C5 – rez. Grabowiec k. Bogucic, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); E4 – Kazimierz Dolny, leg. J. Romaszewska-Sałata, LBLM; KONOPACKA<br />
1924);<br />
na V. odorata L.: A3 – Przelewice, Szczecin (MADEJ 1969, 1972, 1974); B4 – ok.<br />
Zielonej Góry, Żagań, Głogów (SCHROETER 1897); B5 – Pątnów Legnicki, Wrocław,<br />
Dzielów k. Głubczyc, ok. Namysłowa (SCHROETER 1897); E1 – Bydgoszcz, leg.<br />
H. Juraszkówna, WA; GARBOWSKI 1929!, WA; MICHALSKI 1965); E3 – Warszawa<br />
(TRZEBIŃSKI 1916); Turczynek k. Warszawy (TRZEBIŃSKI 1916 jako R. agrestis Saccardo);<br />
G1 – Lubomin k. Kamiennej Góry (SCHROETER 1897);<br />
na V. palustris L.: A1 – Kluki w SPN (ADAMSKA 2001);<br />
na V. reichenbachiana Jord. ex Boreau [= V. silvatica Fres., = V. silvestris Rchb.]: B5<br />
– Bukowina k. Trzebnicy (SCHROETER 1897); C9 – ur. Maziarki w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); D1 – Cześniki k. Zamościa, leg. G. Górska (LBLM);<br />
E1 – Jamy k. Grudziądza (KOSSOBUDZKA 1936); E3 – ok. Skierniewic (ZWEIGBAU-<br />
MÓWNA 1925); Derło (DANILKIEWICZ 1987/1990b); E4 – Chruszczów k. Nałęczowa,<br />
leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM), Grabówka k. Annopola, leg. J. Romaszewska-<br />
-Sałata (LBLM), Lublin, leg. A. Ponieważ (LBLM), rez. Marynopole k. Gościeradowa,<br />
ok. Dzierzkowic, leg. A. Wołczańska (LBLM); E5 – J. Piaseczno, J. Długie,<br />
rez. Durne Bagno (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); G1 – Jagniątków k. Jeleniej<br />
Góry (SCHROETER 1897); H1 – Krynica (STARMACHOWA 1966!, KRAM-F);<br />
na V. riviniana Rchb.: C9 – ur. Florianka w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); E5 – J. Czarne Sosnowickie (MUŁENKO 1988/1989);<br />
na V. stagnina Kit.: B5 – Wrocław, Nowa Wieś k. Kątów Wrocławskich (SCHROETER<br />
1897);<br />
na Viola sp.: C4 – Gwoździec k. Krakowa, leg. A. Wróblewski (KRAM-F); E1 –<br />
Zarośle i Biały Dwór k. Grudziądza (KOSSOBUDZKA 1936); E4 – Kazimierz Dolny<br />
(KONOPACKA 1924).<br />
Uwagi: Ramularia lactea (Desmazières) Saccardo była jeszcze podawana błędnie<br />
z następujących stanowisk: na Viola reichenbachiana Jord. ex Boreau – J. Moszne<br />
(MUŁENKO 1988/1989) – jest to Passalora murina (Ell. et Kell.) U. Braun et Crous<br />
oraz na Viola sp. z Krynicy (STARMACHOWA 1966) – w zachowanym materiale nie<br />
stwierdzono zarodników z rodzaju Ramularia.<br />
NA ONAGRACEAE (OENOTHERACEAE)<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
62<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 62 2006-01-21 17:12:07
Ramularia caduca (Voss) U. Braun<br />
Nova Hedwigia 54, 3-4: 464.1992<br />
Syn.: Ovularia caduca Voss, Myc. Carn., 4: 283.1892; Ramularia circaeae Allescher, Ber. Bot. Ver.<br />
Landshut 12: 104.1892; Cylindrospora circaeae Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 487.1897; Ramularia<br />
circaeina Saccardo et Sydow, Syll. Fung. 14: 1060.1899.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub eliptyczne, niewielkie, o średnicy do 5 mm, zielonkawe,<br />
żółtozielonkawe lub zielonoczarne, często zlewają się ze sobą. Nalot widoczny<br />
na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne 3-6-komórkowe, o wymiarach 30-56 x<br />
2-2,5(-3) μm. Zarodniki konidialne zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe, elipsoidalne<br />
lub cylindryczne, o wymiarach 9-23 x 2-2,5 μm, powstają w łańcuszkach lub pojedynczo<br />
(Ryc. 8h).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Circaea L.<br />
na C. alpina L.: H1 – Łysa Polana w TPN (DOMINIK 1963);<br />
na C. intermedia Ehrh.: E1 – J. Wikaryjskie k. Włocławka (DOMINIK 1963);<br />
na Circaea lutetiana L.: B4 – Oborniki Śląskie (SCHROETER 1897); C4 – obwód leśny<br />
Dąbrowa w projektowanym Jurajskim Parku Narodowym (RUSZKIEWICZ 2000); E3<br />
– Puławy (JANKOWSKA-BARBACKA 1931); F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!,<br />
LBLM; MUŁENKO 1994, 1996).<br />
Uwagi: DURSKA (1974) podaje jeszcze Ovularia sp. na Epilobium palustre L. z j.<br />
Warniak. Brak okazu uniemożliwia dokładne oznaczenie tego grzyba.<br />
NA APIACEAE (UMBELLIFERAE)<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Zarodniki konidialne powstają pojedynczo, bardzo rzadko w łańcuszkach;<br />
na Astrantia .......................................................................................... R. oreophila<br />
1* Zarodniki konidialne powstają w łańcuszkach, bardzo rzadko pojedynczo .... 2<br />
2. Zarodniki o szerokości 2,3-5 μm ........................................................................... 3<br />
2* Zarodniki o szerokości 2,3-2,5 μm ....................................................................... 4<br />
3. Na Falcaria i Pimpinella ..................................................................... R. libanotidis<br />
3* Na różnych gatunkach z rodziny Apiaceae .......................................... R. heraclei<br />
4. Zarodniki najczęściej 2-komórkowe, o długości 11-35 μm ................................. 5<br />
4* Zarodniki najczęściej 2-4-komórkowe, o długości 13-58 μm; na Anthriscus,<br />
Chaerophyllum ................................................................................. R. chaerophylli<br />
5. Na Angelica ................................................................................... R. archangelicae<br />
5* Na Peucedanum ..................................................................................... R. rhaetica<br />
63<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 63 2006-01-21 17:12:09
Ramularia oreophila Saccardo<br />
Michelia 2: 382.1887<br />
Syn.: Ramularia oreophila Saccardo f. triseptata Linhart, F. Hung. No 194. Corigenda 1883; Ramularia<br />
saniculae Linhart, F. Hung. 194.1883; Cylindrospra oreophila (Saccardo) Schroeter, Krypt. Fl.<br />
Schles., Pilze 2: 487.1897; Scolecotrichum ochraceum f. astrantiae-majoris Voss, in herb.<br />
Exs. na Astrantia major: Săvulescu, Herb. mycol. roman. fasc. 4, No 182; Krypt. exs. 1491; Kreiger,<br />
F. saxon. 639.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy (5-)7-15 mm, zielonobrązowawe, brązowawe<br />
lub brązowoczarne, później środek jaśniejszy – żółtobrązowawy. Niekiedy<br />
zlewają się ze sobą i pokrywają znaczną część powierzchni liścia. Nalot widoczny<br />
na dolnej stronie plam. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach 11-70 x<br />
3,4-4,6(-7) μm. Zarodniki konidialne zwykle 2-, rzadziej 1-, 3-4-komórkowe, cylindryczne<br />
lub maczugowate, o wymiarach 18-44 x 4,5-7 μm, powstają pojedynczo,<br />
bardzo rzadko w łańcuszkach (Ryc. 9a, Tablica IVc).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Astrantia major L.: B4 – Skarszyn k. Trzebnicy<br />
(SCHROETER 1897); C3 – ok. Strzelc Opolskich (SCHROETER 1897); C4 – Pieskowa<br />
Skała w OPN (KUĆMIERZ 1971!, 1973, KRA-AR); G1 – Złotno k. Kłodzka (STAR-<br />
MACHOWA 1964!, KRAM-F); H1 – Gródek, szlak na Sokolicę i pod Trzema Koronami<br />
w PPN (KUĆMIERZ 1976a!, b, 1977, KRA-AR); Zakopane (SAŁATA et al.<br />
1993!, LBLM), D. Białego, D. Strążyska, Nosal, Ścieżka nad Reglami, Stare Kościelska<br />
w TPN (SAŁATA et al. 1984); I1 – Iwonicz, Lipowica i Nowa Wieś k. Dukli,<br />
Wołtuszowa i Zmysłówka k. Rymanowa, Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
Roztoki, leg. R. Dulęba (LBLM);<br />
na Astrantia sp.: H1 – Wąwóz Sobczański w PPN (SCHEUER, CHLEBICKI 1997).<br />
Ramularia libanotidis Bubák em. U. Braun<br />
Nov. Közlem. 4:41.1907, em. A monograph of Cercosporella, Ramularia and allied genera,<br />
<strong>vol</strong>. 2: 56.1998<br />
Syn.: Ramularia pimpinellae Jaap, Ann. mycol. 6: 215.1908; Ramularia aegopodii Savinceva, Nov. Sist.<br />
Niz. Rast., 9: 206.1972; Ramularia falcariae Savinceva, Nov. Sist. Niz. Rast. 9: 208.1972; Ramularia<br />
falcariae Osipjan, Mikofl. Arm. SSR, t. 3: 559,1975; Ramularia podagrariae Roždestvenskij, in herb.<br />
Exs. na Pimpinella major: Sydow, Myc. germ. 3390.<br />
Plamy na liściach wielokątne, w zarysie zwykle okrągławe, o średnicy 3-5 mm, brązowawe<br />
lub brązowawofioletowe, zajmują powierzchnie ograniczone nerwami.<br />
Nalot widoczny na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
9-19 x 2,3-2,5 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne lub elipsoidalne,<br />
zwykle 2-, rzadziej 1- lub 3-4-komórkowe, o wymiarach (11-)16-45 x 2-3,4(-4,6)<br />
μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 9h, Tablica VIIe).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzajów: Falcaria Bernh. i Pimpinella<br />
L.<br />
64<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 64 2006-01-21 17:12:10
Ryc. 9. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 9. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. oreophila na (on) Astrantia major; b – R. heraclei na (on) Heracleum sphondylium; c – R. heraclei<br />
na (on) Pastinaca sativa; d – R. chaerophylli na (on) Anthriscus sylvestris; e – R. chaerophylli na<br />
(on) Chaerophyllum hirsutum; f – R. archangelicae na (on) Angelica sylvestris; g – R. rhaetica na (on)<br />
Peucedanum palustre; h – R. libanotidis na (on) Pimpinella saxifraga<br />
65<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 65 2006-01-21 17:12:12
na Pimpinella saxifraga L.: I1 – Lipowica k. Dukli, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na Falcaria vulgaris Bernh. [= F. Rivini Host.]: B5 – Dzierżysław k. Głubczyc<br />
(SCHROETER 1897 jako Cylindrospora heraclei (Oudemans) Schroeter).<br />
Uwagi: Szerokość zarodników zebranych na Pimpinella saxifraga wynosi 2-2,5 μm.<br />
Mieszczą się one w dolnym zakresie wymiarów podanych dla tego gatunku.<br />
Ramularia heraclei (Oudemans) Saccardo em. U. Braun<br />
Fungi ital., Tab. 1008.1881; em. A monograph of Ramularia, Cercosporella and allied genera, <strong>vol</strong>. 2:<br />
58.1998<br />
Syn.: Cylindrosporium heraclei Oudemans, Arch. Néerl. 8: 383.1873; Ramularia cicutae Karsten, Hedwigia<br />
23: 7.1884; Ramularia levistici Oudemans, Ned. Kruidk. Arch. 2, 4: 540.1886; Ovularia levistici<br />
Berlese et Voglino, Addit. Syll. Fung. p.375: 1886; Ramularia heraclei var. apii-graveolentis Saccardo<br />
et Berlese, Malpighia 2: 247.1888; Cylindrospora cicutae (Karsten) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze<br />
2: 488.1897; Cylindrospora heraclei (Oudemans) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 488.1897;<br />
Cylindrospora levistici Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 488.1897; Ramularia schroeteri Saccardo<br />
et Sydow, Syll. Fung. 14: 1061.1899; Ramularia vestergreniana Allescher, Bot. Notis. 1902: 171.1902;<br />
Ramularia pastinacae Bubák, Sitzungsber. Ber. Böhm. Ges. Wiss. Prag. 1903: 19.1903; non Ramularia<br />
pastinacae (Karsten) Lindroth = Pseudocercosporella pastinacae (Karsten) U. Braun; Ramularia<br />
coriandri Moesz et Smarods, Magyar Bot. Lapok 28: 37.1930; Ramularia nevodovskii Vasjagina, in<br />
Švarcman et al., Fl. Spor. Rast. Kazachstana, 8, 1: 410.1973; Cercospora apii Fresen f. pastinacae<br />
Thümen, Herb. mycol. oec. 321.1875, nom. nud.<br />
Exs. na Cicuta virosa: Sydow, Myc. germ. 2787; na Heracleum sphondylium: Săvulescu, Herb. mycol.<br />
roman., fasc. 9, No 420; Sydow, Myc. germ. 1041; na Pastinaca opaca: Săvulescu, Herb. mycol. roman.,<br />
fasc.13, No 627; na Pastinaca sativa: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 6, no 286; na Levisticum<br />
officinale: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 4, No 181; Sydow, Myc. germ. 3589.<br />
Plamy na liściach nieregularne (niekiedy ograniczone nerwami) lub okrągławe<br />
o wymiarach 2-10 x 3-6 mm, zielono-brązowo-szare, zielonobrązowe lub brązowoczarne<br />
z ciemniejszą obwódką, później środek żółtawy. Nalot widoczny na obu<br />
stronach liści, wyraźniejszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-4-komórkowe,<br />
o wymiarach 9-80(-92) x 2,3-3,4(-4,6) μm. Zarodniki konidialne zwykle 2-, rzadziej<br />
1- lub 3-4-komórkowe, cylindryczne, elipsoidalne lub podłużnie jajowate, o wymiarach<br />
11-37 x 2,3-4,6 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 9b, c).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzajów: Cicuta L., Coriandrum<br />
L., Heracleum L., Levisticum Hill. i Pastinaca L.<br />
na Cicuta virosa L. B1 – Anieliny (MICHALSKI 1982/1986); B4 – Węgliniec k. Zgorzelca<br />
(SCHROETER 1897); E3 – Gnojno (DANILKIEWICZ 1987/1990!b, LBLM); E5<br />
– rez. Durne Bagno, J. Brudno, J. Brudzieniec, J. Białe, J. Długie, J. Spilno-Koseniec<br />
(MUŁENKO 1988/1989!, LBLM), Sobibór, leg. W. Mułenko (LBLM); F1 – J.<br />
Warniak (DURSKA 1974!, UW); F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!, LBLM;<br />
MUŁENKO 1994, 1996);<br />
na Coriandrum sativum L.: B5 – Chojnów k. Legnicy (MICZYŃSKA et al. 1961);<br />
66<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 66 2006-01-21 17:12:12
na Heracleum sibiricum L.: E1 – Dębieniec k. Grudziądza (KOSSOBUDZKA 1936),<br />
Koniczynka k. Torunia, leg. L. Sawicka (WA); E3 – rez. Chmielinne k. Białej Podlaskiej<br />
(DANILKIEWICZ 1982b/1986!, LBLM), Woskrzenice i Kijowiec (DANILKIEWICZ<br />
1987a), Janów Podlaski (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM), dolina środkowego<br />
Bugu (DANILKIEWICZ 1989); F3 – Koryciny k. Rudki, leg. W. Zastocka (LBLM);<br />
na H. sphondylium L.: A1 – Retowo, Kluki, Gać, Czołpino w SPN (ADAMSKA et al.<br />
1999, ADAMSKA 2001); A5 – Dąbroszyn k. Gorzowa Wielkopolskiego, leg. P. Vogel<br />
(KRAM-F); B4 – ok. Zielonej Góry (SCHROETER 1897); B5 – Korfantów i Tułowice<br />
k. Niemodlina, ok. Środy Śląskiej (SCHROETER 1897); C4 – Ojców (KUĆMIERZ<br />
1971!, 1973, KRA-AR); C8 – Porytowe Wzgórze w PK Lasy Janowskie, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); C9 – ur. Maziarki w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); H1 – Wawóz Sobczański, Biała Skała w PPN (KUĆMIERZ 1976b!, 1977,<br />
KRA-AR; SCHEUER, CHLEBICKI 1997), ok. schroniska Orlica k. Szczawnicy (KUĆ-<br />
MIERZ 1976a), Zakopane (SAŁATA et al. 1993!, LBLM), D. Bystrej, D. za Bramką,<br />
D. Białego, D. ku Dziurze, D. Olczyska, Kuźnice i Polana Strążyska w TPN<br />
(SAŁATA et al. 1984!, LBLM); I1 – Rymanów, Iwonicz Zdrój, leg. A. Wołczańska<br />
(LBLM);<br />
na Levisticum officinale W.D.J. Koch: A1 – ok. Szczecina (MADEJ 1974); E1 – Bydgoszcz<br />
(MICZYŃSKA et al. 1961; MICHALSKI 1965), Koniczynka k. Torunia, leg. J.<br />
Mikołajska (WA); E3 – Piastów k. Warszawy, leg. H. Mikołajczyk (WA), Kępa k.<br />
Puław (MICZYŃSKA et al. 1961); E4 – Lublin, leg. A. Ponieważ (LBLM); G1 – ok.<br />
Lwówka Śląskiego, ok. Bystrzycy Kłodzkiej (SCHROETER 1897);<br />
na Pastinaca sativa L.: B1 – Nakło (MICHALSKI 1982/1986); D1 – Kąty k. Zawady,<br />
leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM).<br />
Uwagi: Ramularia heraclei z Dębieńca k. Grudziądza (KOSSOBUDZKA 1936) była<br />
podawana na Heracleum sphondylium L., okaz nie zachował się. Jednak ze względu<br />
na położenie geograficzne tego stanowiska, żywicielem jest prawdopodobnie<br />
Heracleum sibiricum L. (KOCZWARA 1960).<br />
Ramularia heraclei (jako R. pastinacae (Karsten) Lindroth et Vestergren) była<br />
jeszcze podawana z rez. Skorocice k. Buska Zdroju (ROMASZEWSKA-SAŁATA 1981)<br />
– jest to Pseudocercosporella pastinacae (Karst.) U. Braun.<br />
Ramularia chaerophylli Ferraris<br />
Malpighia 16: 473.1902<br />
Syn.: Ramularia anthrisci Höhnel, Hedwigia 12: 178.1903; Ramularia chaerophylli Ferraris f. aurei<br />
Gonzalez Fragoso, Trab. Mus. Nac. Cienc. Nat. Madrid, Ser. Bot. 9: 94.1916.<br />
Exs. na Anthriscus sylvestris: Sydow, Myc. germ. 940, 3584.<br />
Plamy na liściach nieregularne, podługowate, o wymiarach 2-7 x 2-4 mm, zielonobrązowawe<br />
lub brązowoczarne, niekiedy zajmują powierzchnie ograniczone nerwami.<br />
Nalot widoczny na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe,<br />
o wymiarach 9-28 x 2,3-2,5(-3,4) μm. Zarodniki konidialne zwykle 2-4-, rzadziej<br />
67<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 67 2006-01-21 17:12:14
1-komórkowe, cylindryczne, o wymiarach 13-58 x 2,3-2,5(-3,4) μm, powstają w łańcuszkach<br />
(Ryc. 9d, e, Tablica Vc).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzajów: Anthriscus Pers. i Chaerophyllum<br />
L.<br />
na Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm.: A1 – Dołgie Małe w SPN (ADAMSKA 2001);<br />
B1 – Anieliny, Samostrzel (MICHALSKI 1982/1986); C4 – Ojców (KUĆMIERZ 1971!,<br />
1973, KRA-AR); D1 – Cześniki k. Zamościa, leg. G. Górska (LBLM); E1 – Koniczynka<br />
k. Torunia, leg. L. Sawicka (WA); E3 – Drohiczyn (ROMASZEWSKA-SAŁATA,<br />
MUŁENKO 1983!, LBLM); E4 – Stary Gaj k. Nałęczowa, leg. R. Szarwiłło (LBLM),<br />
Pustelnia k. Opola Lubelskiego, leg. G. Szychowska (LBLM); F3 – Rudka, leg. W.<br />
Zastocka (LBLM); H1 – Czorsztyn (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR); I1 – Rymanów,<br />
leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na Chaerophyllum hirsutum L.: H1 – D. Małej Łąki w TPN, leg. W. Mułenko<br />
(LBLM).<br />
Ramularia archangelicae Lindroth<br />
Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23, 3: 22.1902<br />
Syn.: Ramularia angelicae Höhnel, Hedwigia 42: 178.1903; Cylindrosporium vaccarianum Saccardo,<br />
N. Giorn. Bot. Ital., N.S., 24: 41.1917; Ramularia grantii Dearness, Mycologia 21: 326.1929; Septocylindrium<br />
angelicae Katsuki, Kyushu agric. Res. 11: 42.1953; Ramularia angelicae Clements, Krypt.<br />
Form. Colorad. 261, nom. nud.<br />
Plamy na liściach wielokątne, zajmują powierzchnie ograniczone nerwami, w zarysie<br />
okrągławe, o średnicy: 2-3 mm, żółtawobiałe, otoczone brązowoczarną obwódką.<br />
Nalot widoczny na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe,<br />
o wymiarach 13-51 x 2,3-3,4 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, zwykle 2, rzadziej<br />
1- lub 3-komórkowe, o wymiarach 11-33 x 2,3-2,5 μm, powstają w łańcuszkach<br />
(Ryc. 9f).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Angelica sylvestris L.: E3 – Janów Podlaski, Gnojno<br />
(DANILKIEWICZ 1987b/1990!, LBLM); H1 – Szczawnica (KUĆMIERZ 1976b, 1977);<br />
ok. schroniska Orlica k. Szczawnicy (KUĆMIERZ 1976a).<br />
Uwagi: Ramularia archangelicae (jako Ramularia angelicae Höhnel) była jeszcze<br />
podawana z Dusznik k. Kłodzka (STARMACHOWA 1964) – jest to Passalora depressa<br />
(Berkeley et Broome) Saccardo [= Cercosporidium depressum (Berkeley et<br />
Broome) Deighton].<br />
Ramularia rhaetica (Saccardo et Winter) Jaap<br />
F. selec. exs. 598, Verh. Bot. Ver. Prov. Brandenb. 56: 92.1914<br />
Syn.: Cercosporella rhaetica Saccardo et Winter, Hedwigia 22: 159.1883; Ramularia imperatoriae Lindau,<br />
Rabenh. Krypt. Fl. 1, 8: 478.1907.<br />
68<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 68 2006-01-21 17:12:16
Exs. na Peucedanum ostruthium: Jaap, F. selec. exs. 598.<br />
Plamy okrągławe, o średnicy do 5 mm, zielonkawe lub zielonoczarne, znajdują się<br />
zazwyczaj na brzegu liści. Nalot widoczny na obu stronach plam. Trzonki konidialne<br />
1-2-komórkowe, o wymiarach 11-33 x 2,3-3,4(-4,5) μm. Zarodniki konidialne<br />
cylindryczne, zwykle 2-, rzadziej 1- lub 3-4-komórkowe, o wymiarach (11-)16-35 x<br />
2,3-2,5(-3,4) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 9g).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Peucedanum palustre (L.) Moench: E5 – rez. Durne<br />
Bagno (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM).<br />
NA PRIMULACEAE<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Zarodniki 1-komórkowe, o szerokości 4-6 (-7) μm, powstają pojedynczo,<br />
rzadziej w łańcuszkach ..................................................................... R. interstitialis<br />
1* Zarodniki 1-4-komórkowe, o szerokości (2-) 2,5-4,6 μm, powstają w łań cuszkach<br />
......................................................................................................................... 2<br />
2. Zarodniki 1-4-komórkowe, o wymiarach 11-51(-53) x 2,5-4,6 μm; na Primula<br />
................................................................................................................ R. primulae<br />
2* Zarodniki 1-2-komórkowe, o wymiarach 8-30(-36) x (2-)2,5-4,6 μm ............... 3<br />
3. Na Lysimachia .................................................................................. R. lysimachiae<br />
3* Na Cortusa ............................................................................................ R. cortusae<br />
Ramularia interstitialis (Berkeley et Broome)<br />
Gennerbeck et Constantinescu<br />
Thunbergia 15: 50.1991<br />
Syn.: Peronospora interstitialis Berkeley et Broome, Ann. Mag. Nat. Hist., Ser. 4, 15: 34.1875; Ramularia<br />
(Ovularia) primulana Karsten, Hedwigia 23: 7.1884; Ovularia corcellensis Saccardo et Berlese,<br />
Atti Ist. Ven. 6, Ser. 3: 731.1885; Ramularia interstitialis (Berkeley et Broome) U. Braun, Nova Hedwigia<br />
54: 465.1992.<br />
Exs. na Primula elatior: Krieger, F. saxon. 442.<br />
Plamy na liściach wielokątne, nieregularne, zwykle zajmują powierzchnie ograniczone<br />
nerwami, o wymiarach 3-8 x 2-10 mm, żółtawe. Niekiedy zlewają się ze<br />
sobą. Nalot wyraźnie widoczny na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne 2-3-komórkowe,<br />
o wymiarach 34-58 x 3 μm. Zarodniki konidialne 1-komórkowe, szerokoelipsoidalne<br />
lub odwrotnie jajowate, o wymiarach 9-14 x 4-6 (-7) μm, powstają<br />
pojedynczo, rzadziej w łańcuszkach (Ryc. 10c).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na różnych gatunkach z rodzaju Primula L.<br />
69<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 69 2006-01-21 17:12:17
Ryc. 10. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 10. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. lysimachiae na (on) Lysimachia nummularia; b – R. primulae na (on) Primula veris; c – R. interstitialis<br />
na (on) Primula elatior; d – R. cortusae na (on) Cortusa matthioli; e – R. jaapiana na (on)<br />
Limonium gmelinii; f – R. evanida na (on) Gentiana asclepiadea; g – R. cylindroides var. cylindroides<br />
na (on) Pulmonaria mollis; h – R. echii na (on) Echium vulgare<br />
70<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 70 2006-01-21 17:12:18
na P. elatior (L.) Hill.: C4 – koło zamku na Grodzisku w OPN (KUĆMIERZ 1971!,<br />
KRA-AR, 1973); H1 – zbocze Sokolicy w PPN (KUĆMIERZ 1976b!, KRA-AR,<br />
1977);<br />
na P. veris L. [= P. officinalis (L.) Hill.]: E1 – ok. j. Płochocin k. Warlubie (HEN-<br />
NINGS 1892; DOMINIK 1936 jako R. primulacea Karst. - błąd w druku?); ?H1 – ok.<br />
Krakowa (WRÓBLEWSKI 1925);<br />
na Primula sp.: H1 – Mszana Dolna (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR).<br />
Ramularia primulae Thümen<br />
Österr. Bot. Zeitschr. 28: 147.1878<br />
Syn.: Cylindrospora primulae (Thümen) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 492.1897.<br />
Exs. na Primula veris: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 9, No 423.<br />
Plamy na liściach okrągławe, rzadziej nieregularne, o średnicy 5-15 mm, zielonkawe,<br />
brązowawe lub brązowoczarne, później środek jaśniejszy. Często wokół plam<br />
tworzy się żółtawa, dość szeroka obwódka. Nalot słabo widoczny, zwykle znajduje<br />
się na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne 1- lub rzadziej 2-4-komórkowe,<br />
o wymiarach (9-)11-70 x (2,5-)3-4,6 μm. Zarodniki konidialne 1-4-komórkowe, cylindryczne<br />
lub elipsoidalne, o wymiarach 11-51(-53) x 2,5-4,6 μm, powstają w łańcuszkach<br />
(Ryc. 10b, Tablica IVf).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Primula L.<br />
na P. elatior (L.) Hill.: E3 – Puławy (TRZEBIŃSKI 1916); G1 – ok. Nowej Rudy<br />
i Kłodzka (SCHROETER 1897); G2 – ok. Dzierżoniowa, Ziębice (SCHROETER 1897);<br />
H1 – Biała Skała w PPN (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR);<br />
na P. veris L.[= P. officinalis (L.) Hill.]: A3 – ok. Szczecina (MADEJ 1974); B2<br />
– Węgierki k. Wrześni (HELLWIG 1897; DOMINIK 1936); B5 – Górażdże k. Opola<br />
(SCHROETER 1897); C5 – Dwikozy k. Sandomierza (ROMASZEWSKA-SAŁATA 1981!,<br />
LBLM), Opalone k. Klonowa, rez. Skorocice k. Buska Zdroju, Skowronno k. Pińczowa,<br />
Winiary Zagojskie, Wały k. Racławic, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM);<br />
D1 – Czółki k. Zamościa, leg. G. Górska (LBLM), Łabunie k. Zamościa, Kąty k.<br />
Zawady, rez. Stawska Góra k. Chełma, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E3<br />
– Sadłowice k. Puław, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E4 – Pożóg k. Puław<br />
(JANKOWSKA-BARBACKA 1931), Lublin, leg. A. Ponieważ (LBLM), Mięćmierz i Okale<br />
k. Kazimierza Dolnego, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); G1 – Bogaczowice,<br />
Dobromierz k. Bolkowa, ok. Wałbrzycha, Międzygórze k. Bystrzycy Kłodzkiej<br />
(SCHROETER 1897); G2 – Brachów k. Jawora, ok. Strzegomia (SCHROETER 1897); I1<br />
– Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na Primula sp.: A3 – ok. Szczecina (MADEJ 1974); E1 – Bydgoszcz, leg. H. Juraszkówna<br />
(WA); I1 – Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM).<br />
Uwagi: Ramularia primulae była podawana jeszcze z Grzybowca w TPN (SAŁATA et<br />
al. 1984) – jest to Cercosporella primulae Allescher.<br />
71<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 71 2006-01-21 17:12:19
Ramularia lysimachiae Thümen<br />
F. austr. n. 1177.1874<br />
Syn.: Cylindrospora lysimachiae (Thümen) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 492.1897; Ramularia<br />
lysimachiarum Lindroth, Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23, 3: 28.1902; Ramularia paulula Davis, Trans.<br />
Wis. Acad. Sci. Art. Lett. 17: 762.1909.<br />
Exs. na Lysimachia nummularia: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 9, No 421; Sydow, Myc. germ.<br />
2591; na Lysimachia thyrsiflora: Krieger, F. saxon. 1988; na Lysimachia vulgaris: Sydow, Myc. germ.<br />
738.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub wielokątne, o średnicy 3-10 mm, zielonobrązowawe,<br />
brązowawe lub pomarańczowobrązowe, zazwyczaj otoczone wąską brązową<br />
obwódką. Niekiedy zajmują powierzchnie ograniczone nerwami. Nalot widoczny<br />
na obu stronach liści, obfitszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe,<br />
o wymiarach (23-)30-100 x 2,3-3,4(-4,6) μm. Zarodniki konidialne 1-2-komórkowe,<br />
cylindryczne lub elipsoidalne, o wymiarach 8-30(-36) x 2,5-4,6 μm, powstają<br />
w łańcuszkach (Ryc. 10a).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Lysimachia L.<br />
na L. nummularia L.: A5 – Dąbroszyn k. Gorzowa Wielkopolskiego, leg. P. Vogel<br />
(KRA-F); B4 – ok. Zielonej Góry (SCHROETER 1897); C9 – ur. Maziarki w RPN,<br />
leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); D1 – Kosmów (DANILKIEWICZ 1987/1990b!,<br />
LBLM); E3 – ok. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA 1925), Kępa, Puławy (JANKOW-<br />
SKA-BARBACKA 1931), Derło (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM); I1 – Nowa Wieś<br />
k. Dukli, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na L. thyrsiflora L.: E5 – J. Brzeziczno, rez. Świerszczów (MUŁENKO 1988/1989!,<br />
LBLM), J. Czarne Sosnowickie, J. Moszne, leg. W. Mułenko (LBLM); F1 – J. Mamry,<br />
J. Nidzkie, J. Tałty, J. Warniak, Kanał Mioduński, Wygryny (DURSKA 1974!,<br />
UW); F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!, LBLM; MUŁENKO 1994,1996);<br />
na L. vulgaris L.: B5 – ok. Głubczyc (SCHROETER 1897); C4 – Kraków - Wola Justowska<br />
(NAMYSŁOWSKI 1906!, KRAM-F); D1 – Podbór k. Tyszowiec, Sitno k. Zamościa,<br />
leg. Z. Mróz (LBLM); E3 – Zwierzyniec k. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA<br />
1925), Garwolin, leg. H. Maszkiewicz (LBLM); E4 – Charlęż k. Lubina, leg. A. Bronisz<br />
(LBLM); E5 – Stulno, Wołczyny (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM), rez.<br />
Durne Bagno, J. Bikcze, J. Brzeziczno, J. Czarne Sosnowickie, J. Długie, J. Moszne,<br />
J. Piaseczno, rez. Świerszczów (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); F1 – Kanał<br />
Mioduński (DURSKA 1974!, UW); F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI,1992!, LBLM;<br />
MUŁENKO 1994, 1996); G1 – Karpacz, leg. H. Sydow (KRAM-F); I1 – Nowa Wieś k.<br />
Dukli, Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM).<br />
Uwagi: Ramularia lysimachiae była jeszcze podawana na Lysimachia nummularia<br />
L. z Białej Skały w PPN (KUĆMIERZ 1976b, 1977). W zachowanym materiale nie<br />
stwierdzono zarodników tego grzyba.<br />
72<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 72 2006-01-21 17:12:20
Ramularia cortusae Petrak<br />
Ann. Mycol. 23: 90.1925<br />
Syn.: Ovularia cortusae Picbauer, Sborn. Vys. Škol. Zem., 18: 27.1931; Ramularia cortusae Săvulescu<br />
et Sandu - Ville, Hedwigia 73: 114.1933.<br />
Plamy na liściach brązowawe, kanciaste – zwykle ograniczone nerwami, o wymiarach<br />
5-12 x 4-6 mm, niekiedy łączą się ze sobą i pokrywają znaczną część powierzchni<br />
liścia. Nalot białawy, dobrze widoczny na dolnej stronie. Trzonki konidialne 1-<br />
-2(-3)-komórkowe, o wymiarach 10-112(-125) x 1,5-4 μm, najczęściej 20-40 x 2,5-3<br />
μm. Zarodniki konidialne zwykle 1-2, rzadziej 3-komórkowe, cylindryczne, wąskojajowate<br />
lub elipsoidalne, o wymiarach 8-25 x 2-3(-4) μm, powstają w łańcuszkach<br />
(Ryc. 10d).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Cortusa L.<br />
na C. matthioli L.: H1 – D. Małej Łąki w TPN (MUŁENKO, WOŁCZAŃSKA 2004!,<br />
LBLM).<br />
Uwagi: Na przedstawicielach rodziny Primulaceae była podawana także Ramularia<br />
magnusiana (Saccardo) Lindau. W świetle nowszych badań jest to Spermosporina<br />
magnusiana (Sacardo) U. Braun (BRAUN 1995).<br />
NA PLUMBAGINACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia jaapiana (Magnus) U. Braun<br />
Nova Hedwigia 56: 430.1993<br />
Syn.: Phloeospora jaapiana Magnus, Hedwigia 37: 172.1898; Ramularia statices Rostrup, Vidensk.-<br />
-selsk. Skr. (Christianae) I, math.-nat. Kl. 4: 42.1902; Ramularia statices-latifoliae Săvulescu et Sandu<br />
- Ville, Hedwigia 73: 115.1933; Ramularia statices-latifoliae var. statices gmelinii Săvulescu et Sandu<br />
- Ville, Hedwigia 75: 216.1935.<br />
Plamy na liściach okrągławe, pojedyncze lub zlewające się ze sobą. o średnicy 8-<br />
-15 mm, brązowawe, z czasem środek staje się jaśniejszy. Nalot białawy widoczny<br />
po obu stronach liści. Trzonki konidialne o wymiarach 8-44 x 2-3 μm. Zarodniki<br />
konidialne 2-4 - komórkowe, cylindryczne, o wymiarach 22-48 x 2-2.5 μm, powstają<br />
pojedynczo (wg BRAUNA 1998 – w łańcuszkach) (Ryc. 10e).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Limonium gmelinii (Willd.) O. Kunze: C4 – Kraków<br />
(PIĄTEK, WOŁCZAŃSKA 2004!, LBLM, KRAM-F).<br />
73<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 73 2006-01-21 17:12:22
NA GENTIANACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia evanida (Kühn) Saccardo<br />
Syll. Fung. 4: 214.1886<br />
Syn.: Cylindrospora evanida Kühn, Hedwigia 16: 120.1877.<br />
Exs. na Gentinana asclepiadea: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 9, No 425; Sydow, Myc. germ.<br />
736.<br />
Plamy na liściach wielokątne, w zarysie okrągławe, o średnicy 3-10(-15) mm, zielonobrązowawe<br />
lub brązowawe, później środek jaśniejszy. Zajmują powierzchnie<br />
ograniczone nerwami i niekiedy zlewają się ze sobą. Nalot widoczny na obu stronach<br />
liści. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach 18-70 x 2,3-3 μm. Zarodniki<br />
konidialne cylindryczne lub elipsoidalne, zwykle 1-. rzadziej 2-komórkowe,<br />
o wymiarach 9-23 x 2,3-3 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 10f).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Gentiana asclepiadea L.: G1 – ok. Jeleniej Góry,<br />
Karpacz, Wilcza Poręba, Szklarska Poręba, Kocioł pod Śnieżką (SCHROETER 1897);<br />
H1 – Zakopane (SAŁATA et al. 1993!, LBLM), D. Olczyska w TPN (MUŁENKO et al.<br />
1995!, LBLM).<br />
NA RUBIACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia galii Chevassut<br />
Bull. Soc. mycol. Fr. 108: 103.1992<br />
Syn.: Ramularia galii Chevassut, Bull. Soc. mycol. Fr. 107: 31.1991, nom. inval.<br />
Plamy na liściach okrągławe do nieregularnych, brązowe, nekrotyczne, początkowo<br />
małe, później duże fragmenty lub prawie całe liście przebarwione. Nalot szarobiały,<br />
widoczny na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-komórkowe, o wymiarach<br />
10-35 x 2-3 μm. Zarodniki konidialne 1-2-komórkowe, cylindryczne lub<br />
elipsoidalne, o wymiarach 12-15(-20) x 2-3 μm, powstają w łańcuszkach (BRAUN<br />
1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Galium aparine L.: A1 – SPN (ADAMSKA, BŁASZKOW-<br />
SKI 2001) – występowanie tego gatunku w Polsce jest wątpliwe, bo w zachowanym<br />
materiale zielnikowym brak zarodników i trzonków z rodzaju Ramularia.<br />
74<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 74 2006-01-21 17:12:23
Uwagi: W komunikacie zjazdowym ADAMSKA i BŁASZKOWSKI (2001) nie podają<br />
nazw roślin żywicielskich dla wymienianych gatunków, dlatego poza Ramularia<br />
galii inne dane nie zostały uwzględnione.<br />
NA BORAGINACEAE<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Zarodniki konidialne zwykle 1-komórkowe, rzadziej 2-3-komórkowe ............. 2<br />
1* Zarodniki konidialne zwykle 2-komórkowe ....................................................... 4<br />
2. Zarodniki powstają pojedynczo, są wąskie i dość długie, o wymiarach (12-)<br />
16-53 x 1,5-2,3 μm; na Echium ................................................................... R. echii<br />
2* Zarodniki powstają w łańcuszkach lub pojedynczo, wyglądają inaczej, na różnych<br />
gatunkach ...................................................................................................... 3<br />
3. Na Pulmonaria ..................................................... R. cylindroides var. cylindroides<br />
3* Na Cynoglossum ................................................................................. R. cynoglossi<br />
3** Na Symphytum ....................................................................................... R. calcea<br />
4. Zarodniki o wymiarach 9-26 x 2-2,5 μm; na Myosotis ....................... R. cerinthes<br />
4* Zarodniki większe, o wymiarach 23-37 x 2,5-4,6 μm; na Anchusa. .... R. anchusae<br />
Ramularia echii Bondartsev<br />
Mat. mikol. obsl. Rossii 5, 2: 8.1921<br />
Syn.: Cercosporella echii Sydow, Ann. Mycol. 19: 143.1921; Ramularia echii Hollós, Math. Term.<br />
Közl. Mag. Tud. Akad. 35, 1: 51.1926; Cercosporella echii Săvulescu et Sandu-Ville, Hedwigia<br />
75:213.1935.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy: 2-10 mm, brązowawe lub czarnobrązowawe.<br />
Często zlewają się ze sobą i pokrywają znaczną część powierzchni liścia.<br />
Trzonki konidialne 1- lub 2-komórkowe, o wymiarach 11-25 x 2,3 μm. Zarodniki<br />
konidialne podłużnie cylindryczne, na jednym końcu niekiedy zaostrzone, zwykle<br />
1-komórkowe, rzadziej 2-3-komórkowe, o wymiarach (12-)16-53 x 1,5-2,3 μm, powstają<br />
pojedynczo (Ryc. 10h).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Echium vulgare L.: B4 – ok. Zielonej Góry (SCHRO-<br />
ETER 1897 jako Cylindrospora cylindroides (Saccardo) Schroeter); B5 – Szczepanowice<br />
k. Opola (SCHROETER 1897 jako Cylindrospora cylindroides (Saccardo) Schroeter);<br />
C4 – Ojców, leg. J. Kućmierz (KRA-AR); C5 – Krzyżanowice k. Pińczowa,<br />
leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E3 – Górna Niwa k. Puław (JANKOWSKA-BAR-<br />
BACKA 1931), ok. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA 1925); E4 – Kamienna Góra k.<br />
Gościeradowa, leg. B. Sałata (LBLM); H1 – Mszana Dolna, leg. J. Kućmierz (KRA-<br />
-AR), Facimiech w PPN (KUĆMIERZ 1976a!, b, 1977, KRA-AR).<br />
75<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 75 2006-01-21 17:12:24
Ramularia cylindroides Saccardo var. cylindroides<br />
Fungi ital., Tab. 1010.1881<br />
Syn.: Cylindrospora cylindroides (Saccardo) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 490.1897; Ramularia<br />
cylindroides var. gerschikii Bresadola, Ann. Mycol. 18: 57.1920; Cylindrosporium concentricum<br />
Greville, cfr. Unger Exanth. Pflanzen p.166, Taf. 2. Fig. 9, 1833 p.p; Ramularia inae Vanev et Negrean,<br />
Mycotaxon 43: 73.1992.<br />
Exs. na Pulmonaria officinalis: Krypt. exs. 1490; Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 9, No 424;<br />
Sydow, Myc. germ. 636; na Pulmonaria obscura: Siemaszko, F. bialow. exs. 193.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 3-15 mm, żółtawe, zielonobrązowawe do<br />
ciemnobrązowych, niekiedy wokół nich tworzy się jaśniejsza, dość szeroka obwódka.<br />
Często zlewają się ze sobą i pokrywają znaczną część powierzchni liścia. Nalot<br />
widoczny na obu stronach plam. Trzonki konidialne 1-komórkowe, o wymiarach<br />
13-74 x 2,3 -3,4 μm. Zarodniki konidialne zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe, elipsoidalne,<br />
wrzecionowate, cylindryczne lub wąskojajowate, o wymiarach 9-26 x 2,3-<br />
-4,6 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 10g, Tablica IVe).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Pulmonaria L.<br />
na P. mollis Wulfen ex A. Kern. [= P. mollissima A. Kern.]: C4 – Bielany k. Krakowa,<br />
leg. B. Namysłowski, KRA-F); C8 – Biłgoraj, Frampol, leg. B. Wójtowicz<br />
(LBLM); C9 – ur. Maziarki w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM);<br />
na P. obscura Dumort.: A6 – Szembruk k. Grudziądza (KOSSOBUDZKA 1936); B1<br />
– Sieraków (DOMINIK 1936), Goraj k. Międzyrzecza, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
C4 – Ojców (STEC-ROUPPERTOWA 1936; KUĆMIERZ 1971!, 1973, KRA-AR); przy<br />
drodze na Złotą Górę w OPN (KUĆMIERZ 1971, 1973 jako Ovularia asperifolii); C5<br />
– Radoszki (RomASZEWSKA-SAŁATA 1981); C8 – Porytowe Wzgórze w PK Lasy Janowskie,<br />
leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM), Przemyśl, leg. E. Bereźniak (LBLM);<br />
C9 – rez. Czerkies i Jarugi, ur. Maziarki i Stoki w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata,<br />
LBLM, leg. A. Jasińska (LBLM), Wólka Olbięcka k. Kraśnika, leg. A. Potocka<br />
(LBLM); D1 – rez. Bachus k. Chełma, leg. K. Jędrak (LBLM), Kosmów (DANIL-<br />
KIEWICZ 1987b/1990), Ślipcze, Hrubieszów, leg. A. Zając (LBLM), Horyszów, leg.<br />
G. Górska (LBLM), Komarów, leg. B. Dziura (LBLM); E1 – Bydgoszcz (MICHLSKI<br />
1965); E3 – Warszawa (GARBOWSKI, JURASZKÓWNA 1933), Puławy, leg. J. Trzebiński,<br />
WAUF, żywiciel błędnie oznaczony jako Pulmonaria officinalis L.), Puławy,<br />
Kępa, leg. O. Kędzierska (WA), rez. Jata k. Łukowa, leg. H. Matyjasek (LBLM), rez.<br />
Chmielinne k. Białej Podlaskiej (DANILKIEWICZ 1982/1986b!, LBLM), rez. Omelno<br />
k. Radzynia Podlaskiego (DANILKIEWICZ 1982/1984a), Derło, Janów Podlaski<br />
(DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM); E4 – wąwozy k. Parchatki, leg. W. Siemaszko,<br />
WAUF, żywiciel błędnie oznaczony jako P. officinalis), Kazimierz Dolny (KO-<br />
NOPACKA 1924!, WAUF – żywiciel oznaczony błędnie jako P. officinalis), Lublin,<br />
leg. A. Ponieważ (LBLM), Nałęczów, leg. A. Kolibska (LBLM), rez. Marynopole<br />
k. Gościeradowa, leg. A. Wołczańska (LBLM); F2 – Jastrzębna, leg. A. Kirejczyk<br />
(LBLM); F3 – Buksztel, Rybniki, leg. B. Plutecka (LBLM), BPN (SIEMASZKO 1925!,<br />
76<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 76 2006-01-21 17:12:25
WAUF); I1 – Żółków k. Jasła (WODZICZKO 1911!, KRAM-F – żywiciel oznaczony<br />
błędnie jako P. officinalis);<br />
na P. officinalis L.: B5 – Wrocław (SCHROETER 1897); C3 – Góra św. Anny k. Strzelc<br />
Opolskich (SCHROETER 1897); C4 – Kraków (Bielany, Skały Panieńskie) (NAMY-<br />
SŁOWSKI 1906, 1914 jako Ovularia asperifolii); D1 – Chełm (MOESZ 1926); E1 –<br />
Szpetal Dolny k. Włocławka (DOMINIK 1935); E3 – ok. Miedzyrzeca (BRESADOLA<br />
1903); G1 – ok. Kłodzka i Dusznik Zdroju (SCHROETER 1897); G2 – Henryków k.<br />
Ziębic, ok. Świdnicy, ok. Ząbkowic Śląskich (SCHROETER 1897).<br />
Uwagi: KOSSOBUDZKA (1936) podaje Ramularia cylindroides Saccardo na Symphytum<br />
officinale L. z Rogóźna Pomorskiego. Okaz nie zachował się, jednak ze względu<br />
na żywiciela, jest to najprawdopodobniej Ramularia calcea Cesati.<br />
HELLWIG (1897) i DOMINIK (1936) podają jeszcze R. cylindroides na Anchusa arvensis<br />
z Węgierek k. Wrześni. Tu również brak okazu do weryfikacji, jednak ze względu<br />
na żywiciela prawidłowa nazwa tego grzyba powinna brzmieć Ramularia anchusae<br />
Massalongo. W materiale zielnikowym zebranym w Krynicy na Pulmonaria<br />
obscura (STARMACHOWA 1966) nie stwierdzono zarodników z rodzaju Ramularia.<br />
Ramularia cylindroides jest gatunkiem bardzo zmiennym. BRAUN (1998) oprócz<br />
odmiany typowej (R. c. var. cylindroides), wyróżnia jeszcze dwie inne: R. c. var.<br />
angustispora i R. c. var. accedens, które w Polsce nie były zbierane.<br />
Ramularia cynoglossi Lindroth<br />
Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23, 3: 30.1902<br />
Syn.: Ovularia asperifolii Saccardo var. cynoglossi Saccardo, Fungi ital., Tab. 977.1881; Ovularia cynoglossi<br />
(Lindroth) Lind, Danish Fungi: 499.1913; Ramularia solenanthi Golovina, Dokl. Akad. Nauk<br />
Uzb. SSR 2: 54.1960.<br />
Exs. na Cynoglossum officinale: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 6, No 276; Sydow, Myc. germ.<br />
2789.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy: 5-10(-15) mm, brązowawe lub brązowoczarne.<br />
Niekiedy zlewają się ze sobą. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
13-46 x 2,3-2,4 μm. Zarodniki konidialne wrzecionowate lub elipsoidalne,<br />
1-komórkowe, o wymiarach 9-19 x 3-6 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 11a).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Cynoglossum officinale L.: B2 – Węgierki k. Wrześni<br />
(HELLWIG 1897 jako Ovularia asperifolii; DOMINIK 1936 jako Ovularia farinosa);<br />
B4 – Lubięcin (SCHROETER 1897 jako Ovularia farinosa); E1 – Łuba k. Włocławka<br />
(DOMINIK 1935 jako Ovularia farinosa), Polaszki (LINDAU 1907); E4 – Kazimierz<br />
Dolny (KONOPACKA 1924!, WAUF).<br />
Uwagi: Patrz uwagi przy R. calcea Cesati<br />
77<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 77 2006-01-21 17:12:27
Ryc. 11. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 11. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. cynoglossi na (on) Cynoglossum officinale; b – R. cerinthes na (on) Myosotis palustris; c – R.<br />
anchusae na (on) Anchusa officinalis; d – *R. anchusae na (on) Anchusa officinalis; e – R. calcea na<br />
(on) Symphytum cordatum; f – R. lamii var. lamii na (on) Stachys alpina; g – R. lamii var. lamii na (on)<br />
Stachys recta; h – R. lamii var. lamii na (on) Mentha longifolia<br />
78<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 78 2006-01-21 17:12:29
Ramularia calcea Cesati em. U. Braun<br />
in Rabenh., Klotzschii Herb. viv. mycol., Cent. 17, No 1681. 1852, em. A monograph of Cercosporella,<br />
Ramularia and allied genera. <strong>vol</strong>. 2: 112.1998<br />
Syn.: Hormodendrum farinosum Bonorden, in Rabenh., F. eur. exs., Ed. nov., Ser. sec., Cent. II, No<br />
173. 1860 i Bot. Z. 19: 196.1861; Ovularia farinosa (Bonorden) Saccardo, Syll. Fung. 4: 142.1886;<br />
Ramularia asperifolii Saccardo, N. Giorn. Bot. Ital. 8:186.1876 i Mycoth. ven., Cent. 6-7, No 591.1876;<br />
Ovularia asperifolii (Saccardo) Saccardo, Michelia 2: 522.1882; Ramularia farinosa (Bonorden) Saccardo,<br />
Syll. Fung. 4: 206.1886 Ovularia asperifolii var. symphyti-tuberosi Allescher, Hedwigia 33:<br />
73.1894; Ramularia trachystemonis Siemaszko, Mat. po Mikol. i Fitopatol. Ross. I, Vyp. 3: 39.1915;<br />
Ramularia symphyti-tuberosi (Allescher) Jaap, Ann. mycol. 14: 41.1916; Ramularia noneae Lobik, Bolez.<br />
Rast. 17: 190.1928; Ovularia symphyti-cordati Săvulescu et Sandu-Ville, Hedwigia 73: 107.1933.<br />
Plamy na liściach wielokątne, zajmują powierzchnie ograniczone nerwami, o średnicy:<br />
5-11 mm, żółtawe, żółtozielone lub brązowe. Niekiedy zlewają się ze sobą.<br />
Nalot widoczny na dolnej stronie. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach<br />
16-50 x 2,5-4 μm. Zarodniki konidialne 1-, bardzo rzadko 2-komórkowe,<br />
elipsoidalne lub odwrotnie jajowate, o wymiarach 10-24 x (2,5-)3-5 μm, powstają<br />
w łańcuszkach (Ryc.11e).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na różnych gatunkach z rodzaju Symphytum L.<br />
na S. cordatum Waldst. et Kit. ex Willd.: H1 – dol. Ociemnego Potoku w PPN<br />
(KUĆMIERZ 1976b, 1977);<br />
na S. officinale L.: B1 – Samostrzel (MICHALSKI 1982/1986); B4 – ok. Zielonej Gory<br />
(SCHROETER 1897); B5 – Wrocław, Mirosławiczki k. Wrocławia, Obora k. Raciborza<br />
(SCHROETER 1897); C4 – Ojców w OPN (KUĆMIERZ 1971!, 1973, KRA-AR); E1<br />
– Zębowo k. Torunia (WRÓBLEWSKI 1915), Skarzewy k. Grudziądza (KOSSOBUDZKA<br />
1936), Rogóźno Pomorskie (KOSSOBUDZKA 1936 jako R. cylindroides); E3 – Kijowiec<br />
(DANILKIEWICZ 1987a), Górna Niwa k. Puław (JANKOWSKA-BARBACKA 1931);<br />
G2 – Brachów k. Jawora (SCHROETER 1897); H1 – stok Lubogoszczy k. Mszany<br />
Dolnej (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR).<br />
Uwagi: Ramularia calcea była jeszcze podawana na nastepujących żywicielach:<br />
na Cynoglossum officinale L. (HELLWIG 1897; SCHROETER 1897; DOMINIK 1935, 1936)<br />
– jest to najprawdopodobniej ze względu na żywiciela Ramularia cynoglossi;<br />
na Pulmonaria obscura Dum. i P. officinalis L. (NAMYSŁOWSKI 1906, 1914; KUĆMIERZ<br />
1971, 1973) – ze względu na żywiciela jest to najprawdopodobniej R. cylindroides<br />
var. cylindroides.<br />
Ponadto okaz podawany na Symphytum officinale L. z Bielan k. Krakowa (NAMY-<br />
SŁOWSKI 1906, 1914) jest błędnie oznaczony. Jest to R. cylindroides var. cylindroides<br />
na Pulmonaria mollis. Natomiast na S. cordatum zebranym w lesie pod Gródkiem<br />
w Pieninach (KUĆMIERZ 1976b, 1977) brak zarodników z rodzaju Ramularia.<br />
Patrz też uwagi przy R. glechomatis U. Braun.<br />
79<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 79 2006-01-21 17:12:29
Ramularia cerinthes Hollós em. U. Braun<br />
Ann.Mus. Nat. Hung. 7: 67.1909, em. A monograph of Cercosporella, Ramularia and allied genera,<br />
<strong>vol</strong>. 2: 118.1998<br />
Syn.: Ramularia lithospermi Lebedeva, Mat. Mikol. Obsled. Ross. 5, 3: 4.1921; Ramularia myosotidis<br />
Vassiljevski, in Karak. et Vassil. Paraz. nesov. griby 1: 378.1937; Ramularia lithospermi Petrak, Sydowia<br />
10: 110.1957.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub eliptyczne, o wymiarach 5-20 x 5-10 mm, brązowawe<br />
lub zielonobrązowe. Niekiedy wokół nich tworzy się dość szeroka, jasnobrązowa<br />
obwódka. Nalot widoczny na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne 1-<br />
-komórkowe, o wymiarach 15-27 x 2,3-3,5 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne,<br />
zwykle 2-, rzadziej 1- lub 3-4-komórkowe, o wymiarach 9-26 x 2-2,5 μm, powstają<br />
w łańcuszkach lub pojedynczo (Ryc. 11b).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Myosotis palustris (L.) L. em. Rchb. [= M. scorpioides<br />
L.]: F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!, LBLM; MUŁENKO 1996).<br />
Ramularia anchusae Massalongo<br />
Malpighia 8: 213.1894<br />
Syn.: Ramularia anchusae-officinalis Elliasson, Bih. K. Sv. Vet.-Akad. Handl. 22, Afd. 3, 12: 19.1897;<br />
Ramularia alcannae Osipjan, Mikofl. Arm. SSR, 3: 560.1975.<br />
Exs. na Anchusa ochroleuca: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 6, No 287; na Anchusa officinalis:<br />
Krypt. exs. 1336; Sydow, Myc. germ. 2985.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy: 3-15 mm, zielonobrązowawe lub brązowe,<br />
niekiedy zlewają się ze sobą i zajmują znaczną część powierzchni liścia. Nalot<br />
widoczny na obu stronach plam. Trzonki konidialne 1-2(-4)-komórkowe, o wymiarach<br />
11-30 x 2,3-3(-4,6) μm. Zarodniki konidialne zwykle 2-, rzadziej 1-, 3-4-komórkowe,<br />
o wymiarach 23-37 x 2,5-4,6 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 11c).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Anchusa L.<br />
na A. arvensis (L.) M. Bieb.: B2 – Węgierki k. Wrześni (HELLWIG 1897; DOMINIK<br />
1936); B4 – Zielona Góra (SCHROETER 1897 jako Cylindrospora cylindroides);<br />
na A. officinalis L.: A3 – Szczecin i ok. (MADEJ 1963, 1974); A5 – Dąbroszyn, leg. P.<br />
Vogel (KRA-F); B1 – Poznań (DOMINIK 1936); B4 – Zielona Góra, Turów k. Głogowa<br />
(SCHROETER 1897 jako Cylindrospora cylindroides); B5 – Wrocław, Goszczowice<br />
k. Niemodlina (SCHROETER 1897 jako Cylindrospora cylindroides); F3 – Białowieża,<br />
leg. W. Siemaszko (WAUF); G2 – Świdnica, Łagiewniki, Jędrzychów, Włosień<br />
(SCHROETER 1897 jako Cylindrospora cylindroides); H1 - Szczawnica (KUĆMIERZ<br />
1976b!, 1977, KRA-AR).<br />
Uwagi: Ramularia anchusae była jeszcze podawana błędnie na Echium vulgare L.<br />
z Mszany Dolnej (KUĆMIERZ 1969) i Ojcowa (KUĆMIERZ 1971, 1973) – jest to Ramularia<br />
echii.<br />
80<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 80 2006-01-21 17:12:31
Zarodniki z okazu zebranego przez KUĆMIERZA (1976b, 1977) w Szczawnicy są<br />
nieco inne niż podane przeze mnie w opisie gatunku: zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe,<br />
o wymiarach 16-23 x 2-2,5 μm (Ryc. 11d). Na podstawie dotychczasowych<br />
obserwacji trudno jednoznacznie stwierdzić, czy są to dwa różne grzyby zwłaszcza,<br />
że oba zakresy zmienności mieszczą się w charakterystyce podanej przez BRAN-<br />
DENBURGERA (1985), który przedstawia następujące wymiary konidiów: 5-51 x 2-<br />
-7(-12) μm. Są natomiast nieco mniejsze od wymiarów podanych przez BRAUNA<br />
(1998): 15-60 x 3,5-7 μm. Zdjęcia wykonane za pomocą mikroskopu skaningowego<br />
nie wykazują istotnych różnic w urzeźbieniu ich powierzchni (Tablica IIc, d).<br />
NA LAMIACEAE (LABIATAE)<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Szerokość zarodników konidialnych wynosi (2-)2,3-5(-6) μm ............................ 2<br />
1* Szerokość zarodników konidialnych wynosi 2,3-3,4(-4,6) μm ........................... 3<br />
2. Na Marrubium ........................................................................................ R. marrubii<br />
2* Na różnych gatunkach z rodziny Lamiaceae ........................... R. lamii var. lamii<br />
3. Zarodniki konidialne wąskie 2,3-2,5 μm ................................ R. lamii var. minor<br />
3* Zarodniki konidialne szersze ............................................................................... 4<br />
4. Na Ajuga .................................................................................................... R. ajugae<br />
4* Na Glechoma .................................................................................. R. glechomatis<br />
Ramularia marrubii Massalongo<br />
Atti Acc. Agric. Art. Comm. Verona 3 Ser. 45: 114.1889<br />
Syn.: Cylindrospora marrubii (Massalongo) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 491.1897; Ramularia<br />
sideritidis Hollós, Ann. Mus. Nat. Hung. 5: 467.1907.<br />
Plamy na liściach kańciaste, nieregularne, o średnicy 1-8 mmm, niekiedy wydłużone<br />
do 15 mm, czerwonawe, później białawe. Nalot widoczny na obu stronach liści.<br />
Trzonki konidialne proste, 1-komórkowe, o wymiarach 10-80 x 2-4 μm. Zarodniki<br />
konidialne wydłużone, elipsoidalne lub cylindryczno-wrzecionowatych, 1-2-komórkowe,<br />
o wymiarach (8-)10-30(-36) x (2-)3-5(-6) μm, powstają w łańcuszkach<br />
(BRANDENBURGER 1985; BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Marrubium vulgare L. [= M. album Gilib.]: B4 – Bojadła<br />
k. Zielonej Góry (SCHROETER 1897), ok. Konotop (HELLWIG 1900 jako Ovularia<br />
lamii); B5 – Kunice k. Legnicy (SCHROETER 1897).<br />
81<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 81 2006-01-21 17:12:32
Ramularia lamii Fuckel em. U. Braun var. lamii<br />
Jahrb. Nassau. Ver. Naturk. 23:361.1870; em. U. Braun, A monograph of Cercosporella, Ramularia<br />
and allied genera, <strong>vol</strong>. 2: 183.1998<br />
Syn.: Ramularia leonuri Sorokin, Trudy obšč. estestv. Kazans. Univ. 2: 30.1872; Fusidium stachydis<br />
Passerini, in Thümen Myc. univ. 1565. 1880 i Flora 64: 298.1881; Ramularia menthae Saccardo,<br />
Fungi ital. Tab. 991. 1881 i Michelia 2: 549.1882; Ramularia leonuri Saccardo et Penzig, Michelia 2:<br />
638.1882; Ovularia lamii (Fuckel) Saccardo, Syll. Fung. 4: 144.1886; Ramularia menthicola Saccardo,<br />
Syll. Fung. 4: 213.1886; Ramularia stachydis (Passerini) Massalongo, Atti Acc. Agric, Art. Comm. Verona<br />
3 Ser. 65: 113.1889, Tab. 4, Fig. 27; Ramularia lamiicola Massee, Bot. Centralbl. 42: 386.1890;<br />
?Ramularia brunellae Briard et Hariot, Rev. Mycol. 13:17.1891; Ramularia stachydis-alpinae Allescher,<br />
Verzeichn. Südbayr. Beob. Pilze 3: 104.1892; Cylindrospora leonuri (Sorokin) Schroeter, Krypt.<br />
Fl. Schles., Pilze 2: 491.1897; Cylindrospora stachydis (Passerini) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2:<br />
491.1897; Ramularia sorokinii Saccardo et Sydow, Syll. Fung. 14: 1065.1899; Ramularia exilis Sydow<br />
et P. Sydow, Ann. mycol. 3: 186.1905; Ramularia lycopi Hollós, Ann. Mus. Nat. Hung. 5: 467.1907;<br />
Ramularia variata Davis, Trans. Wis. Acad. Sci. Art. Lett. 19, 2: 688.1919; Ramularia salviae Bondartsev,<br />
Mat. mikol. obsl. Rossii 5: 8.1922; Ramularia salviae Hollós, Math. Term. Közlem. Mag. Tud.<br />
Akad. 35: 51.1926; Ramularia salviicola (jako salviaecola) Lobik, Bolez. Rast. 17: 192.1928; Ramularia<br />
stachydis-germanicae Moesz, Ann. Mus. Nat. Hung., Pars bot. 33: 122.1940; Ramularia anatolica<br />
Bremer et Petrak, Sydowia 1: 258.1947; Ramularia agastaches Sawada, Bull. Govt. For. Exp. Stat.,<br />
105: 85.1958; Ramularia stachydis-palustris Pospelov, in Golovina, Dokl. Akad. Nauk Uzbek. SSR 2:<br />
54.1960; Ramularia stachyopsidis Vasjagina, Fl. Spor. Rast. Kazachst. 8: 425.1973.<br />
Exs. na Galeobdolon luteum: Sydow, Myc. germ. 2790; na Lamium album: Sydow, Myc. germ. 737;<br />
na Leonurus cardiaca: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 4, No 183; Sydow, Myc. germ. 443, 1042;<br />
na Chaiturus marrubiastrum [= L. marrubiastrum]: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 13, No 631;<br />
na Mentha longifolia: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 9, No 428; na Stachys annua: Săvulescu,<br />
Herb. mycol. roman., fasc.13, No 629.<br />
Plamy na liściach wielokątne, w zarysie okrągławe, o średnicy 2-10 mm, zielonkawe,<br />
brązowozielonkawe lub brązowo-fioletowo-czarne, później środek jaśniejszy,<br />
często zajmują powierzchnie ograniczone nerwami. Nalot widoczny na obu stronach<br />
liści. Trzonki konidialne 1-4-komórkowe, o wymiarach 11-53(-75) x 2,3-3,4<br />
μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, elipsoidalne lub podłużnie jajowate, najczęściej<br />
1-2, rzadziej 3-4-komórkowe, o wymiarach 6-40 x (2-)2,3-5(-6) μm, powstają<br />
w łańcuszkach (Ryc. 11f, g, h, 12a, b, c, Tablica VIId).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach nastepujących rodzajów: Galeobdolon<br />
Adans., Galeopsis L., Lamium L., Leonurus L., Mentha L., Salvia L. i Stachys<br />
L.<br />
na Galeobdolon luteum Huds.: F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!, LBLM; MU-<br />
ŁENKO 1994, 1996); H1 – Sokolica w PPN, Czorsztyn (KUĆMIERZ 1976a!, 1976b,<br />
1977, KRA-AR);<br />
na Galeopsis bifida Boenn.: F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!, LBLM; MU-<br />
ŁENKO 1994, 1996);<br />
na G. speciosa Mill.: H1 – Zakopane (SAŁATA et al. 1993!, LBLM);<br />
na G. tetrahit L.: A1 – Dołgie Duże w SPN (ADAMSKA 2001);<br />
82<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 82 2006-01-21 17:12:33
na Lamium album L.: A5 – ok. Dąbroszyna k. Gorzowa Wielkopolskiego, leg. P.<br />
Vogel (KRAM-F); B2 – Klęka k. Jarocina (MICZYŃSKA 1966); D1 – Kryłów k. Hrubieszowa<br />
(DANILKIEWICZ 1987b/1990!, LBLM), Stabrów k. Zamościa, leg. G. Górska<br />
(LBLM); I1 – Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na L. maculatum L.: H1 – Wąwóz Kraków w TPN (MUŁENKO et al. 1995!,<br />
LBLM);<br />
na Lamium sp.: A3 – Szczecin (LINDAU 1907);<br />
na Leonurus cardiaca L.: B2 – Węgierki k. Wrześni (HELLWIG 1987; DOMINIK 1936<br />
jako R. lamii Fuckel); Przyborów k. Zielonej Góry (SCHROETER 1897); B5 – Piekary<br />
Wielkie k. Legnicy, Wrocław, ok. Środy Śląskiej, ok. Oławy, Sowin k. Niemodlina<br />
(SCHROETER 1897); C4 – Kazimierz Dolny, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); C9<br />
– rez. Bukowa Góra w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); D1 – Ślipcze k.<br />
Hrubieszowa, leg. A. Zając (LBLM), Tyszowce k. Zamościa, leg. Z. Mróz (LBLM);<br />
E2 – Różan k. Ostrołęki (LAUBERT 1921); E3 – Puławy, Kępa (JANKOWSKA-BAR-<br />
BACKA 1931), Mielnik (ROMASZEWSKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983!, LBLM), Jabłeczna<br />
(DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM);<br />
na Mentha spicata L. var. crispa (Benth.) Mansf.: B2 – Klęka k. Jarocina (MICZYŃ-<br />
SKA 1966);<br />
na Salvia verticillata L.: I1 – Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na Stachys alpina L.: H1 – Krościenko (KUĆMIERZ 1976a!, LBLM), pod Sokolicą<br />
w PPN (KUĆMIERZ 1976b, 1977);<br />
na S. annua (L.) L.: E3 – Bronowice k. Puław (JANKOWSKA-BARBACKA 1931);<br />
na S. palustris L.: B4 – ok. Zielonej Góry (SCHROETER 1897); B5 – Brzeg (SCHRO-<br />
ETER 1897);<br />
na S. recta L.: C5 – Bykowiec k. Sandomierza (ROMASZEWSKA-SAŁATA 1981!, LBLM),<br />
Opalone k. Klonowa, rez. Przęślin k. Chotla Czerwonego, leg. J. Romaszewska-<br />
-Sałata (LBLM); C9 – Kąty k. Zawady, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); D1<br />
– Łabunie k. Zamościa, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E3 – Mielnik (ROMA-<br />
SZEWSKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983!, LBLM); E4 – Broczówka k. Skierbieszowa, leg.<br />
J. Romaszewska-Sałata (LBLM).<br />
Uwagi: Ramularia lamii była jeszcze podawana z nastepujacych stanowisk:<br />
na Galeobdolon luteum Huds. z rez. J. Długie na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim.<br />
Żywicielem jest Veronica chamaedrys L., a pasożyt to Ramularia chamedryos<br />
(Lindr.) Gunnerb. [= Ovularia chamedryos Lindr.];<br />
na Galeopsis speciosa Mill. z Czermnej k. Kłodzka (STARMACHOWA, KUĆMIERZ 1967)<br />
– w zachowanym materiale nie znaleziono zarodników z rodzaju Ramularia;<br />
na Galeobdolon luteum Huds. z Czasławia k. Krakowa (ROUPPERT 1912; NAMY-<br />
SŁOWSKI 1914) – w zachowanym materiale nie znaleziono zarodników z rodzaju<br />
Ramularia;<br />
na Mentha verticillata L. z BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992; MUŁENKO 1994, 1996)<br />
– w zachowanym materiale zielnikowym nie znaleziono zarodników z rodzaju Ramularia.<br />
83<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 83 2006-01-21 17:12:35
W wykazie synonimów dla Ramularia lamii var. lamii nie zamieszczono Ramularia<br />
galeopsidis Bubák BRAUN (1998) podaje, że po sprawdzeniu holotypu z zielnika<br />
Bubáka nie znalazł tam zarodników Ramularia, ale Septoria galeopsidis West.<br />
Ramularia lamii Fuckel em. U. Braun var. minor U. Braun<br />
A monograph of Cercosporella, Ramularia and allied genera, <strong>vol</strong>. 2:185.1998<br />
Syn.: Ramularia brunellae Ellis et Everhart, J. Mycol. 5: 69.1889; Ramularia ballotae Massalongo,<br />
Bot. Centralbl. 42: 386.1890; Ramularia brunellae Ellis et Everhart f. pyrenaica Gonzalez Fragoso,<br />
Mem. R. Ac. Cienc. Art. Barcelona, 15, 17: 466.1920; Ramularia bäumleriana Moesz, Bot. Közl. 23:<br />
121.1926; Ramularia micromeriae Gonzalez Fragoso, Mem. Acad. Cienc. Exact. Fis. Nat., 2 Ser, 6:<br />
123.1927; Ramularia betonicae Chochrjakov, in Vassil. et Karak., Paraz. nesov. griby 1: 109.1937<br />
nom. inval.; Ramularia betonicae Chochrjakov, Bot. Mat. Otd. Spor. Rast. Bot. Inst. Akad. Nauk<br />
SSSR 7: 148.1951; Ramularia origani Golovina, Bot. Mat. Otd. Spor. Rast. Bot. Inst. Akad. Nauk<br />
SSSR 13: 233.1960.<br />
Plamy na liściach duże, okrągławe, o średnicy do 15 mm, brązowawe lub brązowoczarne,<br />
niekiedy koncentrycznie strefowane, poźniej środek jaśniejszy. Nalot<br />
widoczny na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
11-53 x 2,3-2,5 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, elipsoidalne lub podłużnie<br />
jajowate, zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe, o wymiarach 11-23 x 2,3-2,5 μm, powstają<br />
w łańcuszkach (Ryc. 12d, Tablica VIIb).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Prunella vulgaris L: I1 – Iwonicz Zdrój, Rymanów,<br />
leg. A. Wołczańska (LBLM).<br />
Ramularia ajugae (Niessl) Saccardo<br />
Fungi ital., Tab. 1009. 1881<br />
Syn.: Fusidium ajugae Niessl, in Fuckel, Jahrb. Nassau. Ver. Naturk. 15: 35.1861; Cylindrospora ajugae<br />
(Niessl) Schroeter, Schles. Krypt. Fl., Pilze 2: 491.1897; Ramularia tozziae Lindau, Krypt. Fl. 1,<br />
8: 801.1907; Ramularia ajugae (Niessl) Saccardo var. ajugae-pyramidalis Saccardo, Syll. Fung. 22:<br />
1325.1913.<br />
Exs. na Ajuga laxmanni: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 13, No 632.; na A. reptans: Kreiger, F.<br />
saxon. 1492; Saccardo, Myc. Veneta 1048; Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 9, No 426; Sydow,<br />
Myc. germ. 540, 2588<br />
Plamy na liściach nieregularne lub okrągławe, o średnicy 5-10 mm, zielonkawe,<br />
zielonożółtawe, zielonobrązowawe lub brązowawe, otoczone brązowopurpurową<br />
obwódką. Nalot widoczny na obu stronach liści, obfitszy na stronie dolnej. Trzonki<br />
konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 11-70 x 2,3 μm. Zarodniki konidialne<br />
elipsoidalne lub cylindryczne, zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe, o wymiarach 9-26<br />
x 2,3-3,4(-4,6) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 12e, Tablica VIc).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Ajuga L.<br />
84<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 84 2006-01-21 17:12:36
Ryc. 12. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 12. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. lamii var. lamii na (on) Leonurus cardiaca; b – R. lamii var. lamii na (on) Lamium album; c<br />
– R. lamii var. lamii na (on) Salvia verticillata; d – R. lamii var. minor na (on) Prunella vulgaris; e – R.<br />
ajugae na (on) Ajuga reptans; f – R. glechomatis na (on) Glechoma hederacea; g – R. linariae na (on)<br />
Linaria vulgaris; h – R. chamedryos na (on) Veronica chamaedrys<br />
85<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 85 2006-01-21 17:12:38
na A. genevensis L.: B4 – Łazy k. Zielonej Góry (SCHROETER 1897); B5 – Wierzbie<br />
k. Niemodlina (SCHROETER 1897); C4 – Góra Brodło w projektowanym Jurajskim<br />
Parku Narodowym (RUSZKIEWICZ 2000); E3 – Mielnik (ROMASZEWSKA-SAŁATA,<br />
MUŁENKO 1983!, LBLM); F3 – Augustowo k. Bielska Podlaskiego, leg. W. Zastocka<br />
(LBLM);<br />
na A. reptans L.: A3 – Szczecin (MADEJ 1972, 1974); A5 – ok. Dąbroszyna k. Gorzowa<br />
Wielkopolskiego, leg. P. Vogel (KRAM-F); B5 – Wrocław, ok. Opola (SCHRO-<br />
ETER 1897); C8 – rez. Jastkowice w PK Lasy Janowskie, leg. A. Wołczańska (LBLM),<br />
Przyłęk k. Mielca, leg. I. Świerczyńska (LBLM); C9 – ur. Florianka w RPN, leg. J.<br />
Romaszewska-Sałata (LBLM); E3 – Derło (DANILKIEWICZ 1987/1990b), Neple, leg.<br />
M. Danilkiewicz (LBLM); E4 – Lublin, leg. I. Bobrowska (LBLM), ok. Dzierzkowic,<br />
leg. A. Wołczańska (LBLM); E5 – rez. Durne Bagno (MUŁENKO 1988/1989!,<br />
LBLM); G1 – Lądek Zdrój, leg. H. Sydow (KRA-F); G2 – ok. Strzegomia (SCHRO-<br />
ETER 1897).<br />
Uwagi: Ramularia ajugae była podawana jeszcze na Ajuga reptans L. z Hawrylakówki<br />
k. Krynicy (STARMACHOWA 1966). W zachowanym materiale nie stwierdzono<br />
zarodników tego grzyba.<br />
Ramularia glechomatis U. Braun<br />
Nova Hedwigia 56, 3-4: 426.1993<br />
Syn.: Fusisporium calceum Desmazières, Ann. Sc. Nat. 2, Ser 17: 95.1842; Oidium fusisporioides<br />
Fuckel var. glechomatis Desmazières cf. Kickx, Fl. Crypt. Flandr. 2: 297.1867; Cylindrospora calcea<br />
(Desmazières) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 491.1897;<br />
[„Ramularia calcea (Desmazières) Cesati”].<br />
Exs. na Glechoma hederacea: Fl. Mold. Dobrog. exs. 207; Krieger, F. saxon. 249; Saccardo, Myc.<br />
Veneta 1045; na Glechoma hirsuta: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 13, No 633.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy do 5 mm, zielonkawe z cieniutką czarną<br />
obwódką, później środek żółtawobiały. Nalot widoczny na obu stronach liści, obfitszy<br />
na stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach 11-46<br />
x 2,3-2,5 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, podłużnie jajowate lub elipsoidalne,<br />
zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe, o wymiarach 9-28 x 2,3-3,4 μm, powstają<br />
w łańcuszkach (Ryc. 12f, Tablica IIIf).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Glechoma hederacea L.: B1 – Białośliwie (MICHALSKI<br />
1974), Poznań (DOMINIK 1936); B2 – Węgierki k. Wrześni (HELLWIG 1897; DOMINIK<br />
1936); B3 – Ciechocinek, leg. B. Sałata (LBLM); B4 – Zielona Góra, Głogów, Brzeg<br />
Dolny k. Wołowa (SCHROETER 1897); B5 – Legnica, Wrocław, ok. Oławy (SCHRO-<br />
ETER 1897); C8 – Porytowe Wzgórze w PK Lasy Janowskie, leg. J. Romaszewska-<br />
-Sałata (LBLM); C9 – ur. Florianka w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM);<br />
D1 – Kosmów, leg. M. Danilkiewicz (LBLM); E1 – Koniczynka k. Torunia, leg. J.<br />
Mikołajska (WA), Osiek (MICHALSKI 1974); E2 – Ośnica i Borowiczki k. Płocka<br />
(WRÓBLEWSKI 1915!, KRA-F), Pawłówek k. Pułtuska, leg. T. Eksztein (LBLM); E3<br />
86<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 86 2006-01-21 17:12:39
– Skierniewice (ZWEIGBAUMÓWNA 1925), Janów Podlaski, Gnojno (DANILKIEWICZ<br />
1987/1990b); E4 – Lublin, leg. A. Ponieważ (LBLM), Kazimierz Dolny (KONOPAC-<br />
KA 1924); E5 – rez. Durne Bagno, J. Czarne Sosonowickie (MUŁENKO 1988/1989!,<br />
LBLM); G2 – Żółkiewka k. Strzegomia, Henryków k. Ziębic (SCHROETER 1897);<br />
H1 – Krynica (STARMACHOWA 1966!, KRAM-F), Czorsztyn (KUĆMIERZ 1976b,<br />
1977); I1 – Rymanów, Zmysłówka, Wisłoczek, leg. A. Wołczańska (LBLM).<br />
Uwagi: Grzyb ten jest powszechnie podawanay jako Ramularia calcea (Desmazières)<br />
Cesati, ale Cesati nigdy nie zrobił nowej kombinacji opierającej się na na bazonimie<br />
Fusisporium calceum Desmazières. Opisał natomiast nowy gatunek na Symphytum<br />
officinale L., który nazwał Ramularia calcea Cesati (BRAUN 1993c). R. calcea<br />
(Desmazières) Cesati nie jest więc synonimem właściwym dla R. glechomatis,<br />
ale ponieważ pod tą nazwą jest podawana w wielu pracach, umieszczono ją w wykazie<br />
synonimów w nawiasie.<br />
NA SOLANACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia atropae Allescher<br />
Verzeichn. Südbayr. Beob. Pilze 2: 103.1892<br />
Syn.: Ramularia atropae Bresadola, Hedwigia 32: 33.1893.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub nieregularne, brązowe z ciemniejszą obwódką.<br />
Trzonki konidialne proste, o wymiarach 30-35 x 4 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne<br />
lub podługowate, 1-2-komórkowe, o wymiarach 10-25 x 2,5-4,5 μm, powstają<br />
w łańcuszkach (BRANDENBURGER 1985; BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Atropa belladonna L.: E3 – Puławy (MICZYŃSKA,<br />
STACHYRA 1961).<br />
NA SCROPHULARIACEAE<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Zarodniki konidialne powstają pojedynczo ......................................................... 2<br />
1* Zarodniki konidialne powstają w łańcuszkach lub pojedynczo ........................ 3<br />
2. Zarodniki 1-komórkowe, na Bartsia ..................................................... R. bartsiae<br />
2* Zarodniki 2-komórkowe na Linaria .................................................... R. linariae<br />
3. Nalot na liściach czerwonawy, zarodniki cylindryczne lub jajowate ..... R. coccinea<br />
3* Nalot na liściach białawy ...................................................................................... 4<br />
4. Zarodniki 1-komórkowe, na Veronica chamaedrys ..................... R. chamaedryos<br />
87<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 87 2006-01-21 17:12:40
4* Zarodniki 1,2-komórkowe, na innych żywicielach ............................................. 5<br />
5. Zarodniki zwykle 2, rzadziej 1,3-komórkowe, cylindryczne lub jajowate ......... 6<br />
5* Zarodniki zwykle 1, 2-komorkowe, elipsoidalne lub jajowate .......................... 7<br />
6. Na Veronica beccabunga i V. anagalis-aquatica ............................. R. beccabungae<br />
6* Na innych gatunkach z rodzaju Veronica ........................................... R. coccinea<br />
7. Na Scrophularia ..................................................................................... R. carneola<br />
7* Na Verbascum, Digitalis ....................................................................... R. variabilis<br />
7** Na Pedicularis ................................................................................... R. obducens<br />
7** * Na różnych gatunkach z rodzaju Veronica (nie na V. chamaedrys) ...................<br />
............................................................................................................. R. veronicae<br />
Ramularia bartsiae Johanson<br />
Öfvers. k. Vet.-Ak. Förh. 41, 9: 173.1884<br />
Syn.: Ovularia bartsiae Rostrup, Krist. vid.-selsk. Förh. 9: 13.1891.<br />
Plamy na liściach okrągławe do nieregularnych, jasne. Nalot na dolnej stronie.<br />
Trzonki konidialne 1-2(-3)-komórkowe, o wymiarach 25-80 x 3-5,5 μm. Zarodniki<br />
konidialne 1-komórkowe, odwrotnie jajowate lub szerokoelipsoidalne, o wymiarach<br />
(6-)10-20(-24) x (4-)5-8(-9) μm, powstają pojedynczo (BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Bartsia alpina L.: G1 – Karkonosze (SCHROETER<br />
1897 jako Cylindrospora obducens (Thümen) Saccardo) ; H1 – D. Białego, Kopa<br />
Królowa Mała, Beskid (MUŁENKO et al. 1995).<br />
Ramularia linariae Baudyš et Picbauer<br />
Acta Soc. Sci. Nat. Morav. 1, 5: 304.1924<br />
Syn.: Didymaria linariae Passerini, Erbar. Critt. Ital. 2 Ser. n. 1494.1885.<br />
Exs. na Linaria vulgaris: Krieger, F. saxon. 1295.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub eliptyczne, o średnicy 2-5 mm, jasnobrązowe lub<br />
żółtawobrązowe. Nalot widoczny na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-2-<br />
-komórkowe, o wymiarach 30-46 x 2,3-2,5 μm. Zarodniki konidialne podłużnie<br />
jajowate lub cylindryczne, 2-komórkowe, o wymiarach 16-28 x 3,4-7 μm, powstają<br />
pojedynczo (Ryc. 12g).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Linaria vulgaris Mill.: A1 – Dołgie Małe w SPN<br />
(ADAMSKA et al. 1999; ADAMSKA 2001); C5 – J. Bikcze, J. Długie (MUŁENKO 1988/<br />
1989!, LBLM); C8 – Lasy Tuszowskie k. Babul, leg. W. Siemaszko (WAUF); F3<br />
– Białowieża, leg. W. Siemaszko (WAUF);<br />
88<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 88 2006-01-21 17:12:42
Ramularia coccinea (Fuckel) Vestergren<br />
Bot. Notis.: 171.1899<br />
Syn.: Fusidium coccineum Fuckel, Fungi rhen., Fasc. 3, No 222.1863 i Jahrb. Nassau. Ver. Naturk.<br />
23: 370.1870; Ramularia pseudococcinea Lindroth, Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23, 3: 32.1902.<br />
Exs. na Veronica chamaedrys: Siemaszko, F. bialow. exs. 195; na V. officinalis: Myc. germ. 845 (jako<br />
Ovularia veronicae Saccardo); na Veronica sp. (jako Veronica amethystina): Sydow, Myc. germ. 1040.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 3-10 mm, brązowawe lub brązowobiałe,<br />
niekiedy z ciemniejszą, brązowoczarną obwódką. Nalot czerwonawy, rzadziej białawy<br />
widoczny na obu stronach liści. Trzonki konidialne 3-6-komórkowe, o wymiarach<br />
(32-)34-97 x 2,3-2,5 μm, najczęściej 50-90 x 2,3-2,5 μm. Zarodniki konidialne<br />
cylindryczne lub jajowate, zwykle 2-, rzadziej 1-, 3-komórkowe, o wymiarach 13-32<br />
x (2,3-)2,5-4,6 μm, powstają w łańcuszkach lub pojedynczo (Ryc. 13d).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Veronica L.<br />
na V. chamaedrys L.: B1 – Białośliwie, Osiek (MICHALSKI 1982/1986); D1 – Kosmów,<br />
leg. M. Danilkiewicz (LBLM); E3 – Podkowa Leśna k. Warszawy, leg. B.<br />
Durska (WA); E4 – Wrotków k. Lublina, leg. B. Sałata (LBLM); F3 – Puszcza<br />
Białowieska (SIEMASZKO 1925!, KRA-F); H1 – Stare Kościeliska w TPN (SAŁATA et<br />
al. 1984!, LBLM), Zakopane (SAŁATA et al. 1993!, LBLM);<br />
na V. officinalis L.: C8 – rez. Jastkowice w PK Lasy Janowskie, leg. A. Wołczańska<br />
(LBLM); C9 – ur. Florianka w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); D1 –<br />
Czółki k. Zamościa, leg. G. Górska (LBLM), Kosmów k. Hrubieszowa, leg. A. Zając<br />
(LBLM); E3 – rez. Chmielinne k. Białej Podlaskiej (DANILKIEWICZ 1982/1986b!,<br />
LBLM); E4 – Kazimierz Dolny (KONOPACKA 1924), rez. Marynopole k. Gościeradowa,<br />
leg. A. Wołczańska (LBLM); E5 – rez. Durne Bagno, J. Długie (MUŁENKO<br />
1988/1989!, LBLM); H1 – Krynica (STARMACHOWA 1966!, KRAM-F);<br />
na V. teucrium L. [= V. austriaca L. subsp. teucrium (L.) D.A. Webb]: A3 – rez. Bielinek<br />
n. Odrą, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E4 – Kazimierz Dolny, leg. J.<br />
Romaszewska-Sałata (LBLM); I1 – Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na V. serpyllifolia L.: E3 – Skierniewice (ZWEIGBAUMÓWNA 1925);<br />
na Veronica sp.: A5 – Dąbroszyn k. Gorzowa Wielkopolskiego, leg. P. Vogel (KRAM-<br />
F).<br />
Uwagi: Ramularia coccinea była jeszcze podawana błędnie na Veronica chamaedrys<br />
L. z rez. Durne Bagno (MUŁENKO1988/1989) i Gródka w PPN (KUĆMIERZ 1976b,<br />
1977) – jest to Ramularia chamedryos.<br />
Ramularia chamedryos (Lindroth) Gunnerbeck<br />
Sv. bot. Tidskr. 61:135.1967<br />
Syn.: Ovularia chamedryos Lindroth, Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23, 3: 7.1902; Ramularia veronicae<br />
auct.<br />
89<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 89 2006-01-21 17:12:43
Ryc. 13. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 13. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. carneola na (on) Scrophularia nodosa; b – R. variabilis na (on) Verbascum nigrum; c – R. variabilis<br />
na (on) Digitalis grandiflora; d – R. coccinea na (on) Veronica officinalis; e – R. veronicae na (on)<br />
Veronica persica; f – R. beccabungae na (on) Veronica anagallis-aquatica; g – R. beccabungae na (on)<br />
Veronica beccabunga; h – R. plantaginis na (on) Plantago major<br />
90<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 90 2006-01-21 17:12:45
Plamy na liściach okrągławe, eliptyczne do nieregularnych, o wymiarach 2-6 mm,<br />
brązowe, zielonobrązowe, z ciemniejszą ciemnobrązową lub czarną obwódką, później<br />
środek jaśniejszy. Nalot białawy na dolnej stronie liści, zwykle niezbyt wyraźny.<br />
Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 30-52 x 2-3 μm. Zarodniki<br />
konidialne 1-komórkowe, elipsoidalne, wąsko odwrotnie jajowate, o wymiarach<br />
10-18 x 2-4 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 12h).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Veronica chamaedrys L.: A1 – Gardno, Czołpino<br />
w SPN (ADAMSKA 2001); B4 – ok. Zielonej Góry (SCHROETER 1897); B5 – Racławice<br />
Śląskie k. Głubczyc (SCHROETER 1897); C8 – Księżpol k. Biłgoraja, leg. K.<br />
Wójtowicz (LBLM); C9 – uroczysko Florianka w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); D1 – Sitno k. Zamościa, leg. G. Górska (LBLM); E3 – Guzków,<br />
leg. H. Maszkiewicz (LBLM), dolina środkowego Bugu (DANILKIEWICZ 1989); E4<br />
– Kąty k. Zamościa, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM), Jarosławiec k. Zamościa,<br />
leg. G. Górska (LBLM); Tworyczów k. Szczebrzeszyna, leg. T. Bartnik (LBLM);<br />
E5 – J. Długie (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM), rez. Durne Bagno, leg. W. Mułenko<br />
(LBLM); G2 – Bystrzyca Górna k. Świdnicy (SCHROETER 1897); H1 – Gródek<br />
w PPN, leg. K. Kućmierz (KRA-AR).<br />
Ramularia beccabungae Fautrey<br />
Rev. mycol. 14:10.1892<br />
Syn.: Cylindrospora nivea Unger, Exanth. Pflanzen p.168.1833; Ovularia nivea (Unger) Schroeter,<br />
Krypt.-Fl. Schles., Pilze 2: 483.1897; Ramularia anagalidis Lindroth, Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23, 3:<br />
33.1902; Ramularia nivea Kabát et Bubák, Österr. Bot. Zeitschr. 54: 31.1904; Ramularia caruaniana<br />
Saccardo, Ann. mycol. 11: 564.1913; ?Ovularia veronicae Dufrenoy, Bull. Soc. Bot. Fr. 35: 77.1919;<br />
Ramularia veronicae auct. p.p.<br />
Exs. na Veronica beccabunga: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 9, No 430.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 5 mm, zielonkawe. Nalot widoczny na obu<br />
stronach liści. Trzonki konidialne wielokomórkowe, o wymiarach 13-105 x 2,3-<br />
-2,5(-3,4) μm. Zarodniki konidialne zwykle 2-, rzadziej 1 lub 3-komórkowe, cylindryczne,<br />
elipsoidalne lub podłużnie jajowate, o wymiarach 18-37 x 2,5-4,6 μm,<br />
powstają w łańcuszkach (Ryc. 13f, g).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na różnych gatunkach z rodzaju Veronica L.<br />
na Veronica anagallis-aquatica L.: B4 – ok. Konotop (HELLWIG 1899 jako R. veronicae);<br />
E2 – Różan (LAUBERT 1921); F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!, LBLM;<br />
MUŁENKO 1996);<br />
na Veronica beccabunga L.: H1 – Mszana Dolna (Kućmierz 1969!, KRA-AR); Wąwóz<br />
Homole w Pieninach (KUĆMIERZ 1976a!, 1976b, 1977, KRA-AR).<br />
91<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 91 2006-01-21 17:12:46
Ramularia carneola (Saccardo) Nannfeldt<br />
in Lundell et Nannfeldt, Fungi exs. Suec., Fasc. 39-49, Schedae: 25.1950<br />
Syn.: Ovularia carneola Saccardo, Fungi ital., Tab. 975.1881 i Michelia 2: 122.1882; Ovularia duplex<br />
Saccardo, Fungi ital., Tab. 876.1881 i Michelia 2:123.1882; Ramularia scrophulariae Fautrey et<br />
Roumeguère, Rev. mycol. 13: 81.1891; Ramularia nicolai Bubák et Kabát, Sitzungsber. K. Böhm.<br />
Ges. Wiss. Prag. 1903: 19.1903; Ramularia borghettiana Massalongo, Malpighia 25: 14.1912; Ramularia<br />
nodosa Tho, Nov. Sist. Niz. Rast. 9:204.1972.<br />
Exs. na Scrophularia nodosa: Săvulescu, Herb. mycol. roman. fasc 9, No 429; Sydow, Myc. germ. 843,<br />
2587; na Scrophularia umbrosa: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 13, No 635.<br />
Plamy na liściach nieregularne, wielokątne, w zarysie okrągławe, o średnicy 2-<br />
-8 mm, brązowawe, brązowożółtawe, później środek białawy. Zajmują ograniczone<br />
nerwami powierzchnie i niekiedy zlewają się ze sobą. Nalot widoczny na<br />
obu stronach liści, obfitszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe,<br />
o wymiarach 16-70 x 2-2,5(-4,6) μm. Zarodniki konidialne zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe,<br />
elipsoidalne, podłużnie jajowate, lub cylindryczne, o wymiarach 4,5-17 x<br />
2-2,5 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 13a).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Scrophularia L.<br />
na S. nodosa L.: A5 – Dąbroszyn k. Gorzowa Wielkopolskiego, leg. P. Vogel<br />
(KRAM-F); B1 – Goraj k. Międzyrzecza, leg. A. Wołczańska (LBLM); B5 – Bieniowice<br />
k. Legnicy, Wrocław, Otmęt (SCHROETER 1897); C4 – Pieskowa Skała w OPN<br />
(KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR); C8 – Porytowe Wzgórze i rez. Jastkowice w PK Lasy<br />
Janowskie, leg. J. Romaszewska-Sałata, A. Wołczańska (LBLM); C9 – rez. Nart<br />
i nad Świerszczem w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata); E3 – Puławy (MICZYŃSKA<br />
1966), Mielnik (ROMASZEWSKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983!, LBLM), Derło (DANIL-<br />
KIEWICZ 1987/1990b!, LBLM); E4 – Wandzin k. Lublina, leg. B. Sałata (LBLM),<br />
Tworyczów k. Szczebrzeszyna, leg. T. Bartnik (LBLM); F3 – BPN (MUŁENKO, CHLE-<br />
BICKI 1992!, LBLM; MUŁENKO 1994, 1996); G1 – Kudowa (STARMACHOWA, KUĆ-<br />
MIERZ 1967!, KRA-AR), Stronie k. Bystrzycy Kłodzkiej, leg. H. Sydow (KRA-F);<br />
H1 – Mszana Dolna, Lubogoszcz (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR); I1 – Iwonicz Zdrój,<br />
Nowa Wieś k. Dukli, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na S. scopolii Hoppe: H1 – Wąwóz Sobczański w PPN (KUĆMIERZ 1976a!, 1976b,<br />
1977, KRA-AR); I1 – Nowa Wieś k. Dukli, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na S. umbrosa Dumort. [= S. alata Gilib.]: B4 – Wróblin k. Głogowa (SCHROETER<br />
1897); B5 – Pawłowice Małe k. Legnicy (SCHROETER 1897).<br />
Ramularia variabilis Fuckel<br />
Jahrb. Nassau. Ver. Naturk. 23: 361.1870<br />
Syn.: Oidium fusisporioides Fuckel f. scrophulariacearum Fuckel, Fungi rhen., fasc. 2, No 135.1863<br />
(nom. nud.); Ramularia variabilis Fuckel f. verbasci-thapsiformis Winter, in Kunze, Fungi sel. Exs.<br />
396 (nom nud.); Ovularia variabilis (Fuckel) Roumeguère et Rousseau, Fl. myc. Brux. p.274.1884;<br />
Cylindrospora variabilis (Fuckel) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 490.1897; Entylomella variabilis<br />
(Fuckel) Cif., Ann. mycol. 26: 17.1928; Ramularia digitalis-ambiguae Arx, Sydowia 3: 93.1949.<br />
92<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 92 2006-01-21 17:12:47
Exs. Na Digitalis purpurea: Krieger, F. saxon. 643; Sydow, Myc. germ. 348; na Verbascum blattaria:<br />
Saccardo, Myc. Veneta 1046; na V. lychnitis: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 6, No 288; na V.<br />
nigrum: Sydow, Myc. germ. 943; na V. thapsus: Thümen, Myc. univers. 98.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub wielokątne, o średnicy 2-15 mm, zielonkawobrązowe,<br />
brązowe lub brązowoczarne, zwykle z fioletowobrązową obwódką. Zajmują<br />
powierzchnie ograniczone nerwami i niekiedy zlewają się ze sobą. Nalot widoczny<br />
na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 16-74(-<br />
-92) x 2-3(-4,6) μm. Zarodniki konidialne 1-, rzadziej 2-komórkowe, elipsoidalne,<br />
podłużnie jajowate lub cylindryczne, o wymiarach 7-21(-26) x 2-4,6 μm, powstają<br />
w łańcuszkach (Ryc. 13b, c).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Verbascum L. i Digitalis<br />
L.<br />
na Digitalis grandiflora Mill.: H1 – Dolina Małej Łąki w TPN (MUŁENKO et al. 1995!,<br />
LBLM);<br />
na D. purpurea L.: E3 – Puławy (MICZYŃSKA 1966); E4 – Uniszowice k. Lublina, leg.<br />
B. Sałata (LBLM);<br />
na Digitalis sp.: A3 – ok. Szczecina (MADEJ 1974);<br />
na V. densiflorum Bertol. [= V. thapsiforme Schrad.]: A3 – Przelewice k. Szczecina<br />
(MADEJ 1969); B4 – Konotop k. Zielonej Góry (SCHROETER 1897; HELLWIG 1900),<br />
ok. Lubina (SCHROETER 1897); D1 – Gródek k. Hrubieszowa (DANILKIEWICZ 1987/<br />
1990b!, LBLM); E5 – J. Perespilno (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); G1 – Bukowiec<br />
k. Jeleniej Góry (SCHROETER 1897); G2 – ok. Ząbkowic Śląskich (SCHROETER<br />
1897);<br />
na V. lychnitis L.: E4 – Bochotnica k. Kazimierza Dolnego, leg. B. Sałata (LBLM);<br />
na V. nigrum L.: C4 – Kraków, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); C5 – rez. Skowronno<br />
i Skorocice (ROMASZEWSKA-SAŁATA 1981), Pętkowice k. Bałtowa, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); C8 – Porytowe Wzgórze w PK Lasy Janowskie, leg. J.<br />
Romaszewska-Sałata (LBLM); E3 – Bronowice k. Puław (JANKOWSKA-BARBACKA<br />
1931), Sadkowice k. Solca n. Wisłą, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM), Jabłeczna,<br />
Neple (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM); E4 – Mięćmierz, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM), Bochotnica, leg. B. Sałata (LBLM), Lublin, leg. A. Ponieważ<br />
(LBLM); E5 – J. Płotycze (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); G2 – ok. Dzierżoniowa<br />
(SCHROETER 1897); I1 – Cergowa G. k. Dukli, Rymanów, leg. A. Wołczańska<br />
(LBLM), Roztoki, leg. R. Dulęba (LBLM);<br />
na V. phlomoides L.: B5 – ok. Namysłowa (SCHROETER 1897); C4 – Kraków, leg. J.<br />
Romaszewska-Sałata (LBLM); E3 – Lubartów i ok. (MOESZ 1920, 1922); E4 – Jankowa<br />
k. Opola Lubelskiego, leg. B. Sałata (LBLM);<br />
na V. phoeniceum L.: E5 – rez. Durne Bagno (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM);<br />
na V. thapsus L.: G1 – ok. Nowej Rudy (SCHROETER 1897);<br />
na Verbascum sp.: B3 – Raciążek k. Ciechocinka (ROUPPERT 1911a!, KRAM-F);<br />
E3 – ok. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA 1925!, WAUF), Puławy (MICZYŃSKA 1966);<br />
H1 – Macelowa G. i Wysoka w PPN (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR).<br />
93<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 93 2006-01-21 17:12:48
Ramularia obducens Thümen<br />
Hedwigia 20:56.1881<br />
Syn.: Cylindrospora obducens (Thümen) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 491.1897.<br />
Plamy na liściach bardzo drobne, trudno zauważalne, o średnicy 0,5 mm. Nalot<br />
widoczny na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne 1- lub wielokomórkowe, o wymiarach<br />
21-54(-60) x 3-4,5 μm. Zarodniki konidialne elipsoidalne, jajowate, pałeczkowate<br />
lub cylindryczne, zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe, o wymiarach (9-<br />
-)10-26 x 3-6 μm, powstają w łańcuszkach (VIMBA 1970; BRANDENBURGER 1985).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Pedicularis palustris L.: B4 – ok. Zielonej Góry<br />
(SCHROETER 1897).<br />
Uwagi: SCHROETER (1897) podaje jeszcze R. obducens na Bartsia alpina L. – okaz<br />
nie zachował się, jednak ze względu na żywiciela dane te należy odnieść prawdopodobnie<br />
do Ramularia bartsiae Johanson.<br />
BRAUN (1998) wyróżnia dwie odmiany tego gatunku różniące długością trzonków.<br />
R. obducens var. obducens ma konidiofory o długości: 15-60 μm, a R. obducens var.<br />
filiformis (Lindroth) U. Braun [= R. filiformis Lindroth]: 50-100 μm.<br />
Ramularia veronicae Fuckel<br />
Jahrb. Nassau. Ver. Naturk. 23-24: 361.1870<br />
Syn.: Ovularia veronicae (Fuckel) Saccardo, F. ital., Tab. 974.1881; Ovularia veronicae var. microsticta<br />
Saccardo, Fungi ital., Tab. 974.1881; Oidium fusisporioides Fuckel, Fungi rhen., Fasc. 2, No<br />
135.1883; Ramularia veronicae Fautrey, Rev. mycol. 12: 125.1890; Ramularia veronicae-cymbalariae<br />
Killian, Bull. Soc. Mycol. Fr. 44: 319.1928; Ramularia veronicae-peduncularis Lobik, Bolez. Rast. 17:<br />
193.1928; Ramularia veronicae f. arvensis Gonzalez Fragoso, Mem. Acad. Cienc. Exact. Fis. Nat. Ser.<br />
2a, 6: 121.1927.<br />
Exs. na Veronica agrestis: Sydow, Myc. germ. 634; na V. persica: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc.<br />
9, No 431.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 3-6 mm, zielonobrązowawe lub brązowawe,<br />
otoczone czarną obwódką. Często zlewają się ze sobą i pokrywają znaczną<br />
część powierzchni liścia. Nalot białawy widoczny na obu stronach plam. Trzonki<br />
konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 27-58 x 2,5 μm. Zarodniki konidialne<br />
elipsoidalne, podłużnie jajowate, rzadziej cylindryczne, 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
9-23 x 2,5-4,6 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 13e).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Veronica L.<br />
na V. agrestis L.: B4 – Przyborów (SCHROETER 1897 jako Ovularia nivea (Unger)<br />
Schroeter);<br />
na V. arvensis L.: A1 – Kluki w SPN (ADAMSKA 2001);<br />
na V. officinalis L.: B4 – Borowiec k. Zielonej Góry (SCHROETER 1897 jako Ovularia<br />
nivea); B5 – Legnica (SCHROETER 1897 jako Ovularia nivea);<br />
94<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 94 2006-01-21 17:12:50
na V. persica Poir [= V. tournefortii Gmel.]: B5 – Oława (SCHROETER 1897 jako Ovularia<br />
nivea); E4 – Bochotnica k. Kazimierza Dolnego, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM), Lublin, leg. A. Ponieważ (LBLM); G2 – ok. Niemczy, Brachów k. Jawora<br />
(SCHROETER 1897 jako Ovularia nivea);<br />
na V. polita Fr.: B5 – ok. Wrocławia (SCHROETER 1897 jako Ovularia nivea);<br />
na V. teucrium L. [= V. austriaca L. subsp. teucrium (L.) D.A. Webb]: B5 – Zawiszyce<br />
k. Głubczyc (SCHROETER 1897 jako Ovularia nivea); H1 – Zakopane (SAŁATA<br />
et al. 1993!, LBLM);<br />
na V. urticifolia Jacq. [= V. urticaefolia Jacq.]: H1 – Kraków (NAMYSŁOWSKI 1906,<br />
1914).<br />
Uwagi: Ramularia veronicae była jeszcze błędnie podawana z następujących stanowisk:<br />
na Veronica chamaedrys L. z Kosmowa (DANILKIEWICZ 1987/1990b) – jest to Ramularia<br />
coccinea; z rezerwatu Jezioro Długie (MUŁENKO 1988/1989) – jest to Ramularia<br />
chamedryos;<br />
na Veronica polita Fr. ze Sromowiec Wyżnych (KUĆMIERZ 1976b, 1977) – jest to Discogleum<br />
veronicae (Libert) Petrak.<br />
Ovularia nivea (Unger) Schroeter [= Cylindrospora nivea Unger] jest synonimem<br />
Ramularia becabungae Fautrey (BRAUN 1998). Jednakże SCHROETER (1897) podając<br />
opis gatunku, a także pozostałe synonimy [= Ramularia veronicae Fuckel,<br />
Ovularia veronicae Saccardo] charakteryzował najprawdopodobniej Ramularia veronicae<br />
Fuckel. Brak okazów do weryfikacji, lecz ze względu na żywicieli można<br />
przypuszczać, że są tu połączone dwa gatunki: R. veronicae Fuckel i R. chamedryos<br />
(Lindroth) Gennerbeck. Według BRAUNA (1998) R. chamedryos występuje tylko<br />
na Veronica chamaedrys, na którym to żywicielu nie notowano dotąd R. veronicae.<br />
To pozwoliło rozdzielić oba gatunki i dane SCHROETERA (1897) zostały uwzględnione<br />
w wykazie rozmieszczenia R. veronicae w Polsce.<br />
NA PLANTAGINACEAE<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Plamy na liściach słabo widoczne, szarawe lub brązowawe, bez obwódki,<br />
powierzchnia zarodników kolczasta (SEM); na Plantago lanceolata i P. media<br />
.......................................................................................................... R. rhabdospora<br />
1* Plamy na liściach okrągławe lub eliptyczne, zwykle otoczone wyraźną<br />
fioletowoczarną obwódką, powierzchnia zarodników brodawkowata (SEM);<br />
na Plantago major i P. media. ........................................................... R. plantaginis<br />
95<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 95 2006-01-21 17:12:51
Ramularia rhabdospora (Berkeley et Broome) Nannfeldt<br />
in Lundell et Nannfeldt, Fungi exs. suec., Fasc. 39-40, Sched.: 32.1950<br />
Syn.: Cylindrosporium rhabdosporum Berkeley et Broome, Ann. Mag. Nat. Hist., 4 Ser., 15: 34.1875;<br />
Ramularia plantaginis Peck, Ann. Rep. N.Y. State Mus. 32: 43.1882; Ramularia peckii Saccardo et<br />
Sydow, Syll. Fung. 14: 1065.1899; Ramularia plantaginea Saccardo et Berlese, Atti Inst. Venet. 6 Ser.<br />
3: 735.1885; Cylindrospora plantaginea (Saccardo et Berlese) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2:<br />
492.1897; Ramularia lanceolata Dearness et House, Bull. New York State Mus. 197: 34.1918.<br />
Exs. na Plantago lanceolata: Sydow, Myc. germ. 3391.<br />
Plamy na liściach słabo widoczne, początkowo szarozielone, później brązowawe,<br />
nieregularne lub eliptyczne, o wymiarach 2-5 mm, niekiedy zlewają się ze sobą<br />
i zajmują duże powierzchnie. Nalot widoczny po obu stronach lisci, wyraźniejszy<br />
po stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach (11-) 27-46 x<br />
(2,5-) 3,4-4,6 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne lub podłużnie jajowate, zwykle<br />
2- lub 1-, 3-4-komórkowe, o wymiarach 16-40 x 2,5-4,6 μm, powstają w łańcuszkach.<br />
Powierzchnia konidiów (oglądana w mikroskopie skaningowym) jest wyraźnie<br />
kolczasta (BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Plantago L.<br />
na P. lanceolata L.: A1 – Kluki w SPN (ADAMSKA 2001 jako R. plantaginis Ell. et<br />
G. Martin); A3 – Szczecin i ok. (MADEJ 1963, 1974); B1 – Anieliny (MICHALSKI<br />
1982/1986); B5 – Bogdanowice k. Głubczyc (SCHROETER 1897); E1 – Koniczynka k.<br />
Torunia, leg. J. Mikołajska (WA); E3 – Drohiczyn, Mielnik (ROMASZEWSKA-SAŁA-<br />
TA, MUŁENKO 1983!, LBLM), Porosiuki (DANILKIEWICZ 1987a), Woroblin k. Terespola<br />
(DANILKIEWICZ 1987b/1990!, LBLM); E5 – J. Długie, J. Głębokie (MUŁENKO<br />
1988/1989!, LBLM);<br />
Ramularia plantaginis Ellis et G. Martin<br />
Amer. Natur. 16:1003.1882<br />
Syn.: Ramularia kriegeriana Bresadola, Hedwigia 39:328.1900.<br />
Exs. na Plantago major: Krieger, F. saxon. 1630; Sydow, Myc. germ. 3392.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub eliptyczne, o wymiarach 2-7 mm, brązowawe,<br />
brązowoczarne lub zielonkawobrązowawe, zwykle wokół nich tworzy się ciemna<br />
fioletowo-czarna obwódka. Trzonki konidialne 1-7(-10)-komórkowe, o wymiarach<br />
30-140 x 2,3-2,5 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne lub podłużnie jajowate,<br />
(1-)2-4-komorkowe, o wymiarach (13-)16-40 x 2,5-4,6 μm, powstają zwykle pojedynczo,<br />
rzadziej w łańcuszkach (Ryc. 13h). Powierzchnia konidiów brodawkowata<br />
(w mikroskopie skaningowym) (BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Plantago L.<br />
na P. major L.: A1 – Kluki, Gać w SPN (ADAMSKA 2001); A3 – Przelewice k. Szczecina<br />
(MADEJ 1969, 1974); C3 – Libiąż, leg. P. Grzegorzek (hb. Grz.); C4 – Ojców<br />
96<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 96 2006-01-21 17:12:52
(KUĆMIERZ 1971!, 1973, KRA-AR); D1 – Kosmów (DANILKIEWICZ 1987/1990b!,<br />
LBLM), Prehoryłe, leg. A. Zając (LBLM); E3 – Skierniewice (ZWEIGBAUMÓWNA<br />
1925), rez. Chmielinne k. Białej Podlaskiej (DANILKIEWICZ 1982/1986b!, LBLM),<br />
Mielnik (ROMASZEWSKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983!, LBLM), Neple, Hanna (DANIL-<br />
KIEWICZ 1987/1990b), dolina środkowego Bugu (DANILKIEWICZ 1989); E4 – Kazimierz<br />
Dolny (KONOPACKA 1924); Grabówka k. Annopola, leg. B. Sałata (LBLM),<br />
Lublin, leg. I. Bobrowska (LBLM); E5 – J. Długie (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM);<br />
G1 – Duszniki Zdrój (STARMACHOWA 1964!, KRAM-F); H1 – Mszana Dolna (KUĆ-<br />
MIERZ 1969!, KRA-F), Zakopane (SAŁATA et al. 1993!, LBLM), droga na Kalatówki<br />
w TPN (MUŁENKO et al.1995!, LBLM), Gródek w PPN (KUĆMIERZ 1976b!, 1977,<br />
KRA-AR); I1 – Rymanów, Iwonicz Zdrój, leg. A. Wołczańska (LBLM).<br />
Uwagi: ZWEIGBAUMÓWNA (1925) podaje jeszcze Ramularia plantaginis Ell. et Mart.<br />
na Plantago media L. ze Skierniewic. Na tym żywicielu mogą występować oba gatunki<br />
z rodzaju Ramularia. Okaz nie zachował się, nie ma możliwości weryfikacji,<br />
dlatego powyższe stanowisko nie zostało uwzględnione w wykazie rozmieszczenia.<br />
NA CAPRIFOLIACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia sambucina Saccardo<br />
Fungi ital., Tab. 989.1881<br />
Syn.: Ramularia sambucina Saccardo f. ebuli Saccardo, in Linh., Fungi hung., Cent. 3, No. 295.1884;<br />
Ramularia sambucina Saccardo f. santonensis Brunaud, Acta Soc. Linn. Bordeaux 44: 254.1890; Cylindrospora<br />
sambucina (Saccardo) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 488.1897; Ramularia glauca<br />
Ellis et Everthart, J. Mycol. 19: 222.1903; Septocylindrium sambucinum Saccardo, in herb.<br />
Exs. na Sambucus ebulus: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 6, No 289; Sydow, Myc. germ. 2793,<br />
3587; na S. nigra: Jaap, F. selec. exs. 549; Krieger, F. saxon. 250; Krypt. exs. 1487; Săvulescu, Herb.<br />
mycol. roman., fasc. 6, No 290.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub eliptyczne, o wymiarach 5-15 x 5-10 mm, zielonkawe,<br />
zielonobrązowawe lub brązowawe z ciemniejszą obwódką. Później środek<br />
staje się białawy. Nalot widoczny na obu stronach liści, obfitszy na stronie dolnej.<br />
Trzonki konidialne 1-, rzadziej 2-komórkowe, o wymiarach (9-)16-42 x 2,5-4,6 μm.<br />
Zarodniki konidialne zwykle 2-, niekiedy 1- lub 3-komórkowe, cylindryczne, wrzecionowate<br />
lub elipsoidalne, o wymiarach 16-37 x (2,5-)3-7 μm, powstają w łańcuszkach<br />
(Ryc. 14a, b, Tablica Vd).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Sambucus L.<br />
97<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 97 2006-01-21 17:12:54
Ryc. 14. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 14. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. sambucina na (on) Sambucus nigra; b – R. sambucina na (on) Sambucus ebulus; c – R. adoxae<br />
na (on) Adoxa moschatellina; d – *R. valerianae na (on) Valeriana tripteris; e – R. valerianae na (on)<br />
Valeriana officinalis; f – R. tricheriae na (on) Knautia arvensis; g – *R. tricheriae na (on) Knautia arvensis;<br />
h – R. bosniaca na (on) Scabiosa ochroleuca<br />
98<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 98 2006-01-21 17:12:56
na S. ebulus L.: C9 – Biała Góra k. Tomaszowa Lubelskiego, leg. J. Romaszewska-Sałata,<br />
A. Wołczańska (LBLM); D1 – Gródek k. Hrubieszowa (DANILKIEWICZ<br />
1987/1990b!, LBLM);<br />
na S. nigra L.: A1 – Kluki w SPN (ADAMSKA 2001); A3 – Przelewice, Szczecin (MA-<br />
DEJ 1968, 1971, 1972, 1974); B4 – Głogów (SCHROETER 1897); D1 – Horyszów,<br />
leg. G. Górska (LBLM), Kosmów (DANILKIEWICZ 1987/1990b); E1 – Minikowo k.<br />
Bydgoszczy, leg. H. Mikołajczyk (WA), Łęgnowo, Bydgoszcz (MICHALSKI 1965);<br />
E2 – Różan (LAUBERT 1921); E3 – Gołąbki i Piastów k. Warszawy, leg. H. Mikołajczyk<br />
(WA), Skierniewice (ZWEIGBAUMÓWNA 1925), Puławy (KONOPACKA 1924);<br />
Lubartów (MOESZ 1920, 1926), Mielnik (ROMASZEWSKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983!,<br />
LBLM), Janów Podlaski (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM); E4 – Kazimierz<br />
Dolny (KONOPACKA 1924); F3 – Rudka, leg. W. Zastocka (LBLM); G2 – ok. Strzegomia<br />
(SCHROETER 1897); H1 – Zagórzany k. Krakowa (NAMYSŁOWSKI 1909, 1914),<br />
Sokolica w PPN, Czorsztyn (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR); I1 – Rymanów,<br />
Zmysłówka, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na S. racemosa L.: D1 – Lipowiec k. Tyszowiec, leg. Z. Mróz (LBLM); G2 – ok.<br />
Ząbkowic Śląskich (SCHROETER 1897).<br />
Uwagi: Ramularia sambucina została podana błędnie z Jabłecznej nad Bugiem<br />
(DANILKIEWICZ 1987/1990b) – jest to Cercospora depazeoides (Desmazières) Saccardo.<br />
NA ADOXACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia adoxae Karsten<br />
Hedwigia 23:7.1884<br />
Syn.: Fusidium adoxae Rabenhorst, Bot. Zeitschr. 15: 430.1857; Cercosporella adoxae (Rabenhorst)<br />
Bommer et Rousseau, Fl. mycol. Brux. p.277.1884; Cylindrospora adoxae (Rabenhorst) Schroeter,<br />
Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 488.1897.<br />
Exs. na Adoxa moschatellina: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 6, No 291; Sydow, Myc. germ.<br />
1141, 2785.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 3-12 mm, początkowo słabo widoczne,<br />
zielonkawe, później zielonoszarawe lub zielonobrązowawe. Niekiedy wokół plam<br />
tworzy się ciemniejsza, cieniutka obwódka. Nalot widoczny na obu stronach liści,<br />
obfitszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
(6-)18-65 x 2,3-3(-4,6) μm. Zarodniki konidialne 2-4-komórkowe, wrzecionowate<br />
lub cylindryczne, o wymiarach 16-35 x (2,5-)3,4-4,6 μm, powstają w łańcuszkach<br />
(Ryc. 14c).<br />
99<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 99 2006-01-21 17:12:56
Żywiciele i rozmieszczenie: na Adoxa moschatellina L.: A3 – Lubiechów Dolny k.<br />
Cedyni, leg. H. Sydow (KRA-F); B4 – Brzeg Dolny k. Wołowa (SCHROETER 1897);<br />
B5 – Miłogoszcz k. Legnicy, Ratyń, Kąty Wrocławskie (SCHROETER 1897); C4 – D.<br />
Sąspowska w OPN (KUĆMIERZ 1971!, 1973, KRA-AR); E3 – Łęgi k. Terespola<br />
(DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM); E4 – Parchatka k. Puław, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); F3 – Rudka, leg. W. Zastocka (LBLM); G2 – Piskorzów k.<br />
Dzierżoniowa (SCHROETER 1897).<br />
NA VALERIANACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia valerianae (Spegazzini) Saccardo<br />
Fungi ital., Tab. 1007.1881<br />
Syn.: Cylindrosporium valerianae Spegazzini, Michelia 1: 475.1879; Ramularia earnesii Dearness et<br />
House, N. Y. State Mus. Bull. 233-234: 39.1920; Ramularia besarabica Săvulescu et Sandu - Ville,<br />
Hedwigia 73:120.1933; Ramularia valerianae var. valerianae-montanae Săvulescu et Sandu - Ville,<br />
Hedwigia 73: 120.1933.<br />
Exs. na Valeriana montana: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 9, No 434; na V. officinalis:<br />
Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 9, No 433; Sydow, Myc. germ. 638, 3394.<br />
Plamy na liściach eliptyczne lub nieregularne, o wymiarach 5-7(-10) x 2-5 mm, brązowawe,<br />
zielonobrązowawe lub brązowoczarne. Nalot widoczny na obu stronach<br />
liści, obfitszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
11-46 x 2,3-3,4(-4,6) μm. Zarodniki konidialne zwykle 2-, ale też 1- lub 3-4-komórkowe,<br />
cylindryczne, elipsoidalne lub podłużnie jajowate, o wymiarach 13-40 x<br />
(2,3-)2,5-5 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 14e, Tablica VIa).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Valeriana L.<br />
* okazy sprawdzone o mniejszych zarodnikach (patrz uwagi)<br />
na V. officinalis L.: B2 – Węgierki k. Wrześni (HELLWIG 1897; DOMINIK 1936); C5<br />
– Radoszki k. Sandomierza, leg. B. Schönborn (LBLM); D1 – Zbereże (DANILKIE-<br />
WICZ 1987/1990b!, LBLM), Kosmów, Stulno (DANILKIEWICZ 1987/1990b); E3 – Janów<br />
Podlaski (DANILKIEWICZ 1987/1990b); E5 – J. Długie, *J. Bikcze, *J. Długie<br />
(MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); F3 – BPN (MUŁENKO 1994); H1 – Czorsztyn (KUĆ-<br />
MIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR);<br />
na V. sambucifolia J. C. Mikan [= V. officinalis L. subsp. sambucifolia (Mikan)<br />
Čelak]: C8 – Porytowe Wzgórze w PK Lasy Janowskie, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); H1 – *Gęsia Szyja w TPN (MUŁENKO et al. 1995!, LBLM); I1 – *Nowa<br />
Wieś k. Dukli, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na V. simplicifolia Kabath [= V. dioica L. subsp. simplicifolia (Reichenb.) Nyman]:<br />
H1 – *Zakopane (SAŁATA et al. 1993!, LBLM);<br />
100<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 100 2006-01-21 17:12:58
na V. tripteris L.: H1 – *D. Małej Łąki w TPN (MUŁENKO et al. 1995!, LBLM), *Hałuszowa<br />
nad Krośnicą (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR).<br />
Uwagi: Ramularia valerianae była jeszcze podawana na Valeriana sambucifolia<br />
z Czorsztyna (KUĆMIERZ 1976b, 1977), żywicielem jest V. officinalis L.<br />
Wśród sprawdzonych materiałów zielnikowych były też okazy o cechach innych niż<br />
te podane przy opisie gatunku.<br />
Plamy na liściach wielokątne lub eliptyczne, przeważnie o średnicy 2-4(-5) mm,<br />
brązowoczarne lub zielonobrązowawe, później środek białawy. Nalot widoczny na<br />
obu stronach liści, obfitszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe,<br />
o wymiarach 6-42 x 2,3-3,4 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne lub elipsoidalne,<br />
zwykle 2-, rzadziej 1-, 3-komórkowe, o wymiarach 11-30 x 1,5-2,5 μm, powstają<br />
w łańcuszkach (Ryc. 14d, Tablica VIb). Zdjęcia zarodników z obu grup wykonane<br />
za pomocą mikroskopu skaningowego wykazują istotne różnice w urzeźbieniu ich<br />
powierzchni. Zarodniki typowe (o wymiarach podanych przy opisie gatunku) są<br />
wyraźnie brodawkowate (Tablica IIf), natomiast powierzchnia zarodników drugiej<br />
grupy (mniejszych) jest gładka (Tablica IIe). Dane te, choć inne niż typowe, mieszczą<br />
się w charakterystyce gatunku przedstawionej przez BRAUNA (1998), który podaje,<br />
że wymiary konidiów są następujące: (8-)10-50 x (1,5-)2-5,5(-7) μm, a ich<br />
powierzchnia jest gładka lub szorstka. Na podstawie dotychczasowych danych<br />
trudno na razie wnioskować, czy są to dwa różne taksony. Będzie to przedmiotem<br />
dalszych badań.<br />
NA DIPSACACEAE<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Długość zarodników konidialnych waha się w granicach 11-30 μm .................. 2<br />
1* Długośc zarodników konidialnych waha się w granicach 6-17(-20) μm ........... 3<br />
2. Na Succisa .............................................................................................. R. succisae<br />
2* Na Dipsacus .......................................................................................... R. silvestris<br />
3. Na Knautia ............................................................................................ R. tricheriae<br />
3* Na Scabiosa .......................................................................................... R. bosniaca<br />
Ramularia succisae Saccardo<br />
Fungi ital., Tab. 1016.1881<br />
Exs. na Succisa pratensis: Krieger, F. saxon. 640.<br />
Plamy na liściach wielokątne, w zarysie okrągławe, o średnicy 5-10 mm, brązowoczarne.<br />
Niekiedy zlewają się ze sobą i pokrywają znaczną część powierzchni liści.<br />
Nalot widoczny na obu stronach plam, obfitszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne<br />
1-4(-5)-komórkowe, o wymiarach 13-42(-70) x 2,3-3,4 μm. Zarodniki konidialne<br />
zwykle 2-, rzadziej 1- lub 3-komórkowe, cylindryczne lub elipsoidalne,<br />
101<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 101 2006-01-21 17:12:59
o wymiarach 11-30 x 2,3-2,5(-3,4) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 15a, Tablica<br />
IIIe).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Succisa pratensis Moench: D1 – rez. Brzeźno k.<br />
Chełma, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E5 – J. Długie (MUŁENKO 1988/<br />
1989!, LBLM).<br />
Ramularia silvestris Saccardo<br />
Michelia 2:123.1880<br />
Syn.: Ramularia dipsaci Allescher, Ber. Bot. Verein. Landshut, 10: 181.1887; Cylindrospora silvestris<br />
(Saccardo) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 488.1897.<br />
Exs. na Dipsacus sylvestris: Sydow, Myc. germ. 742.<br />
Plamy na liściach wielokątne, w zarysie eliptyczne, o wymiarach 2-5 x 3-7 mm,<br />
szarawe lub szarobrązowe z fioletową obwódką. Pokrywają powierzchnie ograniczone<br />
nerwami i niekiedy zlewają się ze sobą. Nalot widoczny na górnej stronie<br />
liści. Trzonki konidialne 1-komórkowe, o wymiarach 6-23 x 2,5-3,4 μm. Zarodniki<br />
konidialne 1-2-komórkowe, cylindryczne lub elipsoidalne, o wymiarach 11-35 x 2-<br />
-2,5(-3,4) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 15b).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Dipsacus L.<br />
na D. sativus (L.) Honck. [= D. fullonum L.]: B5 – Kąty Wrocławskie k. Środy<br />
Śląskiej (SCHROETER 1897);<br />
na D. sylvestris Huds.: E4 – Wzgórza Kazimierskie k. Puław (JANKOWSKA-BARBACKA<br />
1931); H1 – Sromowce Wyżnie, pod Macelową Górą w PPN (KUĆMIERZ 1976a!, b,<br />
1977, KRA-AR).<br />
Ramularia tricheriae Lindroth<br />
Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23, 3: 38.1902<br />
Syn.: Ramularia succisae Saccardo var. knautiae Massalongo, Nuov. Giorn. Bot. Ital. 21: 169.1889;<br />
Ramularia knautiae (Massalongo) Bubák, Österr. Bot. Zeitschr. 53: 50.1903; Ovularia tricheriae<br />
Vestergren, Bot. Not. p.169.1899; Ramularia knautiae β arvensis Massalongo, Malpighia 20:<br />
169.1906.<br />
Exs. na Knautia arvensis: Krieger, F. saxon. 641.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 2-5 mm, fioletowoczarne, brązowofioletowe,<br />
później środek biały lub większe, o średnicy do 7 mm, brązowe, brązowozielone<br />
do brązowoczarnych, niekiedy z ciemniejszą, fioletowobrązową obwódką. Zwykle<br />
zlewają się ze sobą i pokrywają znaczną część powierzchni liścia. Nalot widoczny<br />
na obu stronach plam. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 13-40(-<br />
-46) x 2,3-3,4 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, elipsoidalne lub podłużnie<br />
jajowate, zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe, o wymiarach 6-16(-20) x 2,3-2,5(-3)<br />
μm, powstają pojedynczo lub w łańcuszkach (Ryc. 14f).<br />
102<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 102 2006-01-21 17:13:01
Ryc. 15. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 15. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. succisae na (on) Succisa pratensis; b – R. silvestris na (on) Dipsacus sylvestris; c – R. macrospora<br />
na (on) Phyteuma spicatum; d – R. macrospora na (on) Campanula rapunculoides; e – R. macrospora<br />
na (on) Campanula persicifolia; f – R. crepidis na (on) Crepis mollis; g – R. mulgedii na (on) Mycelis<br />
muralis; h – R. lampsanae na (on) Lapsana communis<br />
103<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 103 2006-01-21 17:13:02
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Knautia L.<br />
na Knautia arvensis (L.) J. M. Coult.: (* okazy sprawdzone o większych zarodnikach,<br />
patrz uwagi) A1 – Dołgie Duże, Czołpino w SPN (ADAMSKA et al. 1999;<br />
ADAMSKA 2001); C1 – Radomsko, leg. B. Bednarczyk (LBLM); C3 – Pogorzyce<br />
(STEC-ROUPPERTOWA 1939!, KRAM-F), Chrzanów, Libiąż, na W od Plazy Dolnej,<br />
leg. P. Grzegorzek (hb. Grz.); C4 – Pieskowa Skała w OPN (KUĆMIERZ 1971!, 1973,<br />
KRA-AR); C5 – rez. Skowronno k. Pińczowa (ROMASZEWSKA-SAŁATA 1981), rez.<br />
Biała Góra k. Pogwizdowa, rez. Skorocice k. Buska Zdroju, Opalone k. Klonowa,<br />
leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); C8 – Dwikozy k. Sandomierza, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); C9 – Biała Góra k. Tomaszowa Lubelskiego, leg. A.<br />
Wołczańska (LBLM); D1 – Jarosławiec, leg. G. Górska (LBLM), Tyszowce, leg. Z.<br />
Mróz (LBLM), Kąty k. Zamościa, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM), Kosmów,<br />
Kryłów k. Hrubieszowa, leg. A. Zając (LBLM), Stulno (DANILKIEWICZ 1987/1990b!,<br />
LBLM); E3 – Radom, leg. E. Kasińska (LBLM), Mielnik, Drohiczyn (ROMASZEW-<br />
SKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983!, LBLM), Kąkolewnica, leg. A. Kośmider (LBLM), dolina<br />
środkowego Bugu (DANILKIEWICZ 1989); E4 – Lublin, leg. A. Ponieważ (LBLM),<br />
Kawęczyn k. Chodla, leg. G. Szychowska (LBLM), Grabówka k. Annopola, leg. B.<br />
Sałata (LBLM); E5 – *J. Długie, rez. Durne Bagno, J. Brzeziczno, J. Długie, J.<br />
Moszne, J. Świerszczów (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM), J. Wytyczno, leg. B. Sałata<br />
(LBLM); G1 – Jakubowice (STARMACHOWA, KUĆMIERZ 1967!, KRA-AR); H1<br />
– *Mszana Dolna (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR), Łopata Polska (MICHALSKI 1959),<br />
Zakopane (SAŁATA et al. 1993!, LBLM); I1 – *Nowa Wieś k. Dukli, Rymanów,<br />
Cergowa G., Nowa Wieś k. Dukli, leg. A. Wołczańska (LBLM), Wawrzyce, Zimna<br />
Woda k. Jasła, leg. R. Dulęba (LBLM), Niegłowice k. Jasła (WODZICZKO 1911!,<br />
KRAM-F; NAMYSŁOWSKI 1914).<br />
Uwagi: Wśród zbadanych materiałów zielnikowych na Knautia arvensis były też<br />
okazy o większych zarodnikach konidialnych niż podano wyżej: (11-)13-21 x 2,5-<br />
-4,6 μm (Ryc. 14g). Dane te mieszczą się jednak w zakresie wymiarów przedstawionych<br />
przez przez BRAUNA (1998): 6-20 x 2-4 μm i BRANDENBURGERA (1985): 4,5-<br />
-27 x 1,5-6 μm. Na podstawie dotychczasowych obserwacji trudno jednoznacznie<br />
określić, czy są to dwa różne taksony. Zdjęcia zarodników z obu grup wykonane za<br />
pomocą mikroskopu skaningowego nie wykazują istotnych różnic w urzeźbieniu<br />
ich powierzchni (Tablica IIa, b).<br />
Ramularia bosniaca Bubák<br />
Österr. Bot. Zeitschr. 53: 49.1903<br />
Syn.: Ramularia scabiosae Rostrup ex Lind, Danish Fungi p.511.1913; Ramularia scabiosae Jaap,<br />
Ann. Mycol. 15: 122.1917; Ramularia jaapii Trotter, in Saccardo, Syll. Fung. 25: 730.1931; Ramularia<br />
scabiosae Pospelov, in herb.<br />
Exs. na Scabiosa ochroleuca: Săvulescu, Herb. mycol. roman. fasc. 13, No 636.<br />
104<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 104 2006-01-21 17:13:03
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy 3-5(-10) mm, brazowoczarne lub brązowofioletowoczarne,<br />
niekiedy niekiedy ciemniejszą obwódką. Nalot widoczny na<br />
górnej stronie liści. Trzonki konidialne 2-3-komórkowe, o wymiarach; 13-70 x<br />
2,3-2,5 μm. Zarodniki konidialne 1-2-komórkowe, cylindryczne lub elipsoidalne,<br />
o wymiarach 9-17 x 2,3-2,5 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 14h).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Scabiosa L.<br />
na Scabiosa ochroleuca L.: C5 – rez. Skorocice k. Buska Zdroju, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); D1 – Czumów k. Hrubieszowa, leg. A. Zając (LBLM);<br />
E3 – Mielnik (ROMASZEWSKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983!, LBLM); E4 – Kazimierz<br />
Dolny, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM).<br />
Uwagi: Ramularia bosniaca Bub, była jeszcze podawana błędnie z Nepli (DANIL-<br />
KIEWICZ 1987/1990b) – jest to Septoria scabiosicola Desmazières.<br />
W cytowanym eksykacie Săvulescu szerokość zarodników jest nieco większa i wynosi:<br />
2,3-4 μm.<br />
NA CAM<strong>PAN</strong>ULACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia macrospora Fresenius<br />
Beitr. Mycol. 3: 88.1863<br />
Syn.: Scolecotrichum ochraceum Fuckel, F. Rhen. Suppl. fasc 7. No 2108. 1868; Ramularia prismatocarpi<br />
Oudemans, Ned. Kruitk. Arch. 2, Ser. 3: 155.1877; Cercospora phyteumatis Frank, Krankh.<br />
Pflanzen, 1. Aufl.: 601-602.1880; Ramularia macrospora Fresenius var. campanulae Saccardo, Fungi<br />
ital., Tab. 1003.1881; Ramularia phyteumatis Saccardo et Winter, Michelia 2: 548.1882; Bostrichonema<br />
ochracea (Fuckel) Saccardo, Syll. Fung. 4: 186.1886; Ramularia macrospora Fresenius var.<br />
campanulae-trachelii Saccardo, Syll. Fung. 4: 211.1886; Cercosporella phyteumatis (Frank) Saccardo<br />
Syll. Fung. 10: 565.1892; Cylindrospora macrospora (Fresenius) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze<br />
2: 490.1897; Cylindrospora phyteumatis (Saccardo et Winter) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2:<br />
489.1897; Ramularia phyteumatis Saccardo et Winter f. phyteumatis - orbicularis Allescher, Hedwigia<br />
34: 282.1895; Ramularia macrospora Fresenius var. major Lindroth, Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23,<br />
3: 37.1902; Ramularia campanulae-rotundifoliae Lindroth, Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 26, 5: 39.1904;<br />
Ramularia campanulae-persicifoliae Eliasson, Sv. Bot. Tidskr. 9: 412.1915; Ramularia macrospora<br />
Fresen var. adenophorae Ziling, Acta Inst. Bot. Akad. Sci. USSR, ser. 2, 3: 696.1936; Ramularia<br />
adenophorae Moesz, Bot. Közlem. 35:67.1938; Ramularia rapunculoides Nannfeldt, in Lundell et<br />
Nanfeldt, F. exs. suec., fasc. 39-40, Schedae p. 31.1950; Ramularia ochracea (Fuckel) U. Braun, Nova<br />
Hedwigia 53: 301.1991.<br />
Exs. na Campanula persicifolia: Krieger, F. saxon. 1540; na C. rapunculoides: Krieger F. saxon. 638;<br />
Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 4, No 184; Sydow, Myc. germ. 637; na C. trachelium: Krieger,<br />
F. saxon. 1541; na Phyteuma orbiculare: Sydow, Myc. germ. 739; na Ph. spicata: Krieger, F. saxon. 446;<br />
Krypt. exs. 1493; Sydow, Myc. germ. 541, 740.<br />
105<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 105 2006-01-21 17:13:04
Plamy na liściach zwykle okrągławe, rzadziej eliptyczne lub wielokątne, o średnicy:<br />
3-15(-20) mm, początkowo zielonkawe, brązowawe lub brązowoczarne, później<br />
środek jasnożółtawy z ciemną zielono-brązowo-czarną obwódką. Niekiedy wokół<br />
plam liść przebarwia się na żółto. Nalot widoczny na dolnej stronie plam, zwykle<br />
zajmuje powierzchnie ograniczone nerwami. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe,<br />
o wymiarach 16-80 x (2,5-)3,4-4,6 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne lub elipsoidalne,<br />
2-4-, rzadziej 1-komórkowe, o wymiarach (11-)16-40 x 3,4-6 μm, powstają<br />
pojedynczno (Ryc. 15c, d, e).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Campanula L. i Phyteuma<br />
L.<br />
na C. glomerata L.: E5 – J. Długie, leg. W. Mułenko (LBLM);<br />
na C. medium L.: A3 – ok. Szczecina (MADEJ 1974);<br />
na C. persicifolia L.: C4 – Murownia - Prądnik Korzkiewski w OPN (KUĆMIERZ<br />
1971!, 1973, KRA-AR); E5 – J. Długie (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); H1 – Zakopane<br />
(SAŁATA et al. 1993!, LBLM);<br />
na C. polymorpha Witasek: H1 – Suchy Żleb w TPN (SAŁATA et al. 1984!, LBLM);<br />
na C. rapunculoides L.: A1 – Czołpino w SPN (ADAMSKA 2001); B1 – Nakło, Anieliny<br />
(MICHALSKI 1982/1986); B4 – Zielona Góra, ok. Trzebnicy (SCHROETER 1897);<br />
B5 – Dzierżysław k. Głubczyc (SCHROETER 1897); E4 – Kazimierz Dolny (KONO-<br />
PACKA 1924); G1 – Lubomin k. Kamiennej Góry, Zagórze Śląskie k. Wałbrzycha<br />
(SCHROETER 1897), Kudowa (STARMACHOWA, KUĆMIERZ 1967!, KRA-AR); G2 – ok.<br />
Strzegomia, ok. Ząbkowic Śląskich (SCHROETER 1897); H1 – Lubogoszcz k. Mszany<br />
Dolnej (KUĆMIERZ 1969!, KRA-AR – żywiciel oznaczony błędnie jako Campanula<br />
trachelium L.); Facimiech w PPN (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR), Wąwóz<br />
Homole w Pieninach (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR jako Ramularia phyteumatis<br />
na Phyteuma spicatum L.), rez. Białowodzka Góra k. Nowego Sącza, leg. D.<br />
Pancerz (LBLM); I1 – Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na C. rotundifolia L.: H1 – Polana Chochołowska w TPN (KUĆMIERZ 1968!, KRA-<br />
-AR);<br />
na C. trachelium L.: B5 – Wrocław, ok. Środy Śląskiej (SCHROETER 1897), E4 – Kazimierz<br />
Dolny (KONOPACKA 1924); G1 – Kudowa (STARMACHOWA, KUĆMIERZ 1967!,<br />
KRA-AR);<br />
na Ph. orbiculare L.: G1 – ok. Dusznik Zdroju (SCHROETER 1897); H1 – Gródek<br />
w PPN (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR);<br />
na Ph. spicatum L.: A4 Kartuzy (DOMINIK 1936); B4 – ok. Zielonej Góry (SCHRO-<br />
ETER 1897) Bodzewko (DOMINIK 1936); C4 – Ojców (KUĆMIERZ 1971!, 1973, KRA-<br />
-AR); C6 – Kielce (MOESZ 1926); C8 – Zabierzów k. Krakowa (WODZICZKO 1911!,<br />
KRAM-F); D1 – Cześniki k. Zamościa, leg. G. Górska (LBLM); E5 – J. Brzeziczno<br />
(MUŁENKO 1988/1989!); G1 – Janowice Wielkie k. Jeleniej Góry, Łomnica k. Wałbrzycha,<br />
ok. Nowej Rudy, Międzygórze i Śnieżnik k. Bystrzycy Kłodzkiej (SCHRO-<br />
ETER 1897), Kudowa (STARMACHOWA, KUĆMIERZ 1967!, KRA-AR); G2 – ok. Strzegomia,<br />
Bystrzyca Górna k. Świdnicy (SCHROETER 1897); H1 – Kraków (NAMYSŁOW-<br />
SKI 1914), Sikornik (WRÓBLEWSKI 1918!, KRAM-F), Krynica i ok. (STARMACHOWA<br />
106<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 106 2006-01-21 17:13:05
1966!, KRAM-F), Doliny w PPN (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR), Zakopane,<br />
leg. A. Wołczańska (LBLM), D. Białego, D. Kościeliska, D. Małej Łąki, D. Olczyska,<br />
Hala Miętusia, Upłaz Kalacki, Igła w TPN (STARMACHOWA 1963!, KRAM-F;<br />
SAŁATA et al. 1984!, LBLM; leg. A. Wołczańska (LBLM); I1 – Gniewoszówka k.<br />
Rymanowa, Iwonicz Zdrój, Lipowica k. Dukli, leg. A. Wołczańska (LBLM).<br />
NA ASTERACEAE (COMPOSITAE)<br />
Klucz do oznaczania gatunków<br />
1. Na przedstawicielach podrodziny Liguliflorae ..................................................... 2<br />
1* Na przedstawicielach podrodziny Tubiflorae ...................................................... 4<br />
2. Zarodniki konidialne zwykle 1-2-komórkowe, o długości 7-33 μm ................... 3<br />
2* Zarodniki konidialne zwykle 2-4-komórkowe, dłuższe 11-46(-60) μm ...............<br />
.................................................................................................................... R. inaequale<br />
3. Na Crepis ................................................................................................. R. crepidis<br />
3* Na Lapsana ....................................................................................... R. lampsanae<br />
3** Na Mycelis i Lactuca ........................................................................... R. mulgedii<br />
4 (1*) Zarodniki konidialne powstają pojedynczo (bardzo rzadko w krótkich łańcuszkach<br />
........................................................................................................... 5<br />
4* Zarodniki konidialne powstają w łańcuszkach ....................................................7<br />
5. Zarodniki o szerokości (2,5-)3,4-4,6 μm; na Matricaria ................. R. matricariae<br />
5* Zarodniki o szerokości 4-10 μm ............................................................................6<br />
6. Zarodniki 1-komórkowe na Carduus ............................................... R. jubatskana<br />
6* Zarodniki 1, 2-komórkowe; na Gnaphalium .................................... R. gnaphalii<br />
6** Zarodniki 1-4-komórkowe; na Chrysanthemum i Leucanthemum .....................<br />
........................................................................................................... R. bellunensis<br />
7. Szerokość zarodników konidialnych wynosi 2-2,5 μm ........................................ 8<br />
7* Zarodniki konidialne szersze 2,3-5,5 (-7) μm ..................................................... 9<br />
8. Na Aster ...................................................................................................... R. asteris<br />
8* Na Carduus i Cirsium ............................................................................ R. cynarae<br />
9. Zarodniki najczęściej 2-komórkowe, rzadziej 1, 3-4-komórkowe, o długości<br />
11-40 μm ................................................................................................................ 10<br />
9* Zarodniki 1, 2-komorkowe, o długości 6-25 μm ............................................... 11<br />
10. Na Tanacetum i Leucanthemum .......................................................... R. tanaceti<br />
10* Na Senecio ................................................................................................ R. filaris<br />
10** Na Adenostyles, Homogyne i Petasites ................................................. R. major<br />
10*** Na Centaurea .............................................................................. R. triboutiana<br />
11. Na Doronicum ..................................................................................... R. doronici<br />
11* Na Bidens ...................................................................................... R. concomitans<br />
11** Na Inula .......................................................................................... R. cupulariae<br />
107<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 107 2006-01-21 17:13:07
Ramularia inaequale (Preuss) U. Braun<br />
A monograph of Cercosporella, Ramularia and allied genera. <strong>vol</strong>. 2: 68.1998<br />
Syn.: Fusoma inaequale Preuss, Linnaea26: 706.”1853” 1855; Ramularia lineola Peck, Ann. Rep.<br />
N.Y. State Mus. 32: 43.1879; Ramularia taraxaci Karsten, Hedwigia 23: 7.1884; Ramularia lampsanae<br />
Desmazières f. taraxaci Saccardo, Atti Ist. Venet. 6 Ser. 2: 449.1884; Ramularia lampsanae f.<br />
sonchi-arvensis Roumeguère, F. gall. exs. 3388.1885; Ramularia thrinciae Saccardo et Berlese, Atti<br />
Ist. Venet. 6 Ser. 3: 735.1885; Ramularia taraxaci Karsten var. italica Massalongo, Nuov. Giorn. Bot.<br />
Ital. 21: 169.1889; Ramularia filaris Fresenius var. hieracii Bäumler, Verh. Zool.-Bot. Ges. Wien 41:<br />
673.1891; Ramularia picridis Fautrey et Roumeguère, Rev. mycol. 13: 133.1891; Cylindrospora taraxaci<br />
(Karsten) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 489. 1897; Ramularia hypochoeridis Magnus, Verh.<br />
Bot. Ver. Prov. Brandenburg 37: 83.1895; Ramularia picridicola Lindroth, Acta Soc. Fauna Fl. Fenn.<br />
23, 3: 39.1902; Ramularia picridis Fautrey et Roumeguère f. italica Massalongo, Atti Acc. Agric., Art.<br />
Comm. Verona, 4 Ser. 3: 70.1902; Ramularia conspicua Sydow, Ann. mycol. 1: 538.1903; Ramularia<br />
corcontica Bubák et Kabát, Sitzungsber. K. Böhm. Ges. Wiss. Prag 1903: 7.1903; Ramularia subalpina<br />
Bubák, Sitzungsber. K. Böhm. Ges. Wiss. Prag 1903: 19.1903; Ramularia taraxaci Karst. var. epiphylla<br />
Brosi et Cavara, F. paras., fasc. XV, no 362.1904; Ramularia montenegrina Bubák, Bull. Herb. Boiss.,<br />
2. Ser., 6: 486.1906; Ramularia hamburgensis Lindau, in Lindau, in Rabenh., Krypt. Fl. 8: 528.1907;<br />
Ramularia helvetica Jaap et Lindau, in Lindau, in Rabenh., Krypt. Fl. 8: 527.1907; Ramularia hieracii<br />
(Bäumler) Jaap, Ann. mycol. 6:216.1908; Verh. Bot. Ver. Prov. Brand. 50: 36.1908; Ramularia<br />
scorzonerae Jaap, Ann. mycol. 6: 216.1908; Ramularia hieracii-umbellati Eliasson, Sv. Bot. Tidskr.<br />
9: 412.1915; Ramularia cichorii Dearness et House, N. Y. St. Mus. Bull. 188: 39.1916; Ramularia<br />
filarszkyana Moesz, Bot. Közlem. 22: 47.1924; Ramularia achyrophori-uniflori Baudyš et Picbauer,<br />
Prace Morav. Přir. Spol. 3, 2: 35.1926; Ramularia leontodontis Moesz, Bot. Közlem. 23: 121.1926;<br />
Ramularia sonchi Dominik, Spraw. Kom. Fizjogr. 70: 67.1936; Ramularia helminthiae Bremer et Petrak,<br />
Sydowia 1: 259.1947; Ramularia parva Greene, Trans. Wis. Acad. Sci.Art. Lett. 47: 115.1959;<br />
Entylomella hypochoeridis (Magnus) Ciferri, Omagiu lui Traian Săvulescu: 176.1959; Ramularia helminthiae<br />
Achundov, Nov. Sist. Niz. Rast. 20: 59.1983.<br />
Exs. na Picris hieracioides: Sydow, Myc. germ. 741; na Taraxacum officinale: Krieger, F. saxon. 1542.<br />
Plamy na liściach okrągławe, rzadziej eliptyczne, o średnicy 2-10 mm, zielonkawe,<br />
zielonobrązowawe, brązowawe lub brązowoczarne, otoczone zwykle ciemniejszą,<br />
purpurowofioletową obwódką, później środek staje się jaśniejszy. Nalot widoczny<br />
na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 6-46 (-70)<br />
x (2-)2,3-4,6 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, elipsoidalne lub podłuznie<br />
jajowate, 1-4-komórkowe, o wymiarach 6-46 (-60) x (2-)2,3-2,5(-3,4) μm, powstają<br />
w łańcuszkach (Ryc. 16b, c, d).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzajów: Cichorium L., Hieracium<br />
L., Picris L., Sonchus L. i Taraxacum Zinn<br />
na Cichorium intybus L.: B1 – Poznań (DOMINIK 1936 jako R. lapsanae); B2 – Węgierki<br />
k. Wrześni (HELLWIG 1897; DOMINIK 1936); C9 – Brody k. Szczebrzeszyna,<br />
leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); D1 – Czumów k. Hrubieszowa, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM);<br />
na Hieracium alpinum L.: H1 – Przełęcz Liliowe, Kasprowy Wierch, Beskid, Sucha<br />
Czuba, Przełęcz Goryczkowa nad Zakosy w TPN (SAŁATA et al. 1984!, LBLM; MU-<br />
ŁENKO et al. 1995!, LBLM);<br />
108<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 108 2006-01-21 17:13:08
Ryc. 16. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 16. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. tanaceti na (on) Tanacetum vulgare; b – R. inaequale na (on) Picris hieracioides; c – R. inaequale<br />
na (on) Hieracium lachenalii; d – R. inaequale na (on) Taraxacum officinale; e – R. matricariae na (on)<br />
Marticaria maritima subsp. inodora; f – R. gnaphalii na (on) Gnaphalium uliginosum; g – R. cupulariae<br />
na (on) Inula conyza; h – *R. cupulariae na (on) Inula brittanica<br />
109<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 109 2006-01-21 17:13:10
na H. lachenalii C.C. Gmel. [= H. vulgatum Fr. p.p.]: E4 – Kazimierz Dolny<br />
(KONOPACKA 1924); H1 – rez. Białowodzka G. k. Nowego Sącza, leg. D. Pancerz<br />
(LBLM);<br />
na H. laevigatum Wild.: A1 – Gardno w SPN (ADAMSKA 2001);<br />
na H. murorum L.: D1 – Hrubieszów, leg. A. Zając (LBLM); H1 – G. Parkowa k.<br />
Krynicy (STARMACHOWA 1966!, LBLM), D. Strążyska w TPN (SAŁATA et al. 1984);<br />
na H. pilosella L.: C4 – Góra Bliskie Lipówki w projektowanym Jurajskim Parku<br />
Narodowym (RUSZKIEWICZ 2000);<br />
na H. racemosum (Waldst. et Kit.) Willd.: E5 – J. Piaseczno (MUŁENKO 1988/1989!,<br />
LBLM - żywiciel błędnie oznaczony jako Hieracium umbellatum L.); H1 – rez. Białowodzka<br />
G. k. Nowego Sącza, leg. D. Pancerz (LBLM); Facimiech w PPN (KUĆ-<br />
MIERZ 1976a, 1976b, 1977);<br />
na H. sabaudum L. [= H. boreale Fr.]: A1 – SPN (brak dokładnego stanowiska)<br />
(ADAMSKA 2001); B4 – ok. Zielonej Góry (SCHROETER 1897); E5 – J. Brzeziczno<br />
(MUŁENKO 1988/1989!, LBLM - żywiciel błędnie oznaczony jako H. umbellatum<br />
L.);<br />
na H. umbellatum L.: E3 – Neple (DANILKIEWICZ 1987/1990b);<br />
na Hieracium sp.: H1 – D. Olczyska, Ścieżka nad Reglami, Polana Strążyska w TPN<br />
(MUŁENKO et al. 1995!, LBLM);<br />
na Picris hieracioides L.: A3 – Przelewice k. Szczecina (MADEJ 1969, 1974); C5<br />
– rez. Wały k. Racławic (ROMASZEWSKA-SAŁATA 1981!, LBLM); C8 – Kamień Łukawski<br />
k. Dwikoz, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); D1 – Gródek k. Hrubieszowa<br />
(DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM); E1 – Koniczynka k. Torunia, leg. J.<br />
Mikołajska (WA); E3 – Drohiczyn, leg. W. Mułenko (LBLM);<br />
na Sonchus arvensis L.: B2 – Chudzice k. Środy Wielkopolskiej (DOMINIK 1936); E1<br />
– Świecie (HENNINGS 1892; DOMINIK 1936 jako Ramularia filaris Fresenius);<br />
na Sonchus sp.: B1 – Poznań (DOMINIK 1936);<br />
na Taraxacum laevigatum (Willd.) DC.: E3 – Warszawa (ZWEIGBAUMÓWNA 1916);<br />
na T. officinale F. H. Wigg. [= T. officinale Weber]: A1 – Łeba, Karwia (MICHAL-<br />
SKI 1967), Gać, Kluki, Retowo, Czołpino, Gardno, Dołgie Duże w SPN (ADAMSKA<br />
et al. 1999; ADAMSKA 2001); A3 – Szczecin i ok. (MADEJ 1963, 1974); A4 – Sopot<br />
(MICHALSKI 1967); B1 – Trzciniec (MICHALSKI 1965); B2 – Węgierki k. Wrześni<br />
(HELLWIG 1897; DOMINIK 1936), Chudzice (DOMINIK 1936); B4 – ok. Zielonej Góry,<br />
Grębowice k. Głogowa (SCHROETER 1897); B5 – Rzeszotary k. Legnicy, Wrocław,<br />
ok. Oławy, Szydłowice k. Brzegu, Opole, ok. Głubczyc (SCHROETER 1897); C4 –<br />
Grodzisko w OPN (KUĆMIERZ 1971!, 1973, KRA-AR), Kraków – Łobzów, Czarna<br />
Wieś (NAMYSŁOWSKI 1906!, 1914, KRAM-F); C5 – rez. Grabowiec k. Bogucic, rez.<br />
Skorocice k. Buska Zdroju, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); C8 – rez. Jastkowice<br />
i Szklarnia w PK Lasy Janowskie, leg. J. Romaszewska-Sałata, A. Wołczańska<br />
(LBLM); Obrazów k. Sandomierza, leg. H. Śledzińska (LBLM), Łańcut, leg. R.<br />
Małkiewicz (LBLM), Mielec, leg. I. Świerczyńska (LBLM), Przemyśl, leg. E. Bereźniak<br />
(LBLM); C9 – rez. Bukowa G., Stawy Echo i ur. Florianka w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata<br />
(LBLM); D1 – Kosmów (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM),<br />
110<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 110 2006-01-21 17:13:11
Czumów, Gródek, Kryłów, Hrubieszów, Ślipcze, leg. A. Zając (LBLM), Horyszów,<br />
Jarosławiec, leg. G. Górska (LBLM), Lipowiec, Tyszowce, leg. Z. Mróz (LBLM),<br />
Wolwinów, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E1 – Pokrzywno k. Grudziądza<br />
(KOSSOBUDZKA 1936), Bydgoszcz (MICHALSKI 1965), Koniczynka k. Torunia, leg.<br />
J. Mikołajska, P. Myjak (WA); E3 – dolina Krzny (DANILKIEWICZ 1987a), Mielnik,<br />
Drohiczyn (ROMASZEWSKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983!, LBLM), Derło, Janów Podlaski<br />
(DANILKIEWICZ 1987/1990b), dolina środkowego Bugu (DANILKIEWICZ 1989),<br />
Kąkolewnica k. Międzyrzeca Podlaskiego, leg. A. Kośmider (LBLM), Cyganówka k.<br />
Garwolina, leg. H. Maszkiewicz (LBLM), Skierniewice, Strobów (ZWEIGBAUMÓWNA<br />
1925), Radom, leg. E. Kasińska (LBLM); E4 – Parchatka k. Puław, Bochotnica k.<br />
Kazimierza Dolnego, Chruszczów k. Nałęczowa, Rudnik i Uniszowice k. Lublina,<br />
leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM), Nałęczów, leg. A. Kolibska (LBLM), Lublin,<br />
leg. I. Bobrowska, A. Ponieważ (LBLM); E5 – rez. Durne Bagno, J. Długie, J. Bikcze,<br />
J. Brudzieniec (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM), Sobibór (DANILKIEWICZ 1987/<br />
1990b, leg. W. Mułenko (LBLM), Rozpłucie, leg. W. Mułenko (LBLM); F3 – Rudka,<br />
leg. W. Zastocka (LBLM); G1 – Lubomin, Międzygórze (SCHROETER 1897); G2<br />
– Lubachów k. Świdnicy (SCHROETER 1897); H1 – Mszana Dolna (KUĆMIERZ 1969!,<br />
KRA-AR), Słotwiny k. Krynicy (STARMACHOWA 1966!, KRAM-F), ok. Żegiestowa<br />
Zdroju (MICHALSKI 1959), Nowy Sącz, leg. D. Pancerz (LBLM), Polana Burzana<br />
w PPN, Czorsztyn (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR), Polana Chochołowska<br />
i D. Białego w TPN (KUĆMIERZ 1968; leg. W. Mułenko, A. Wołczańska (LBLM); I1<br />
– Rymanów, Nowa Wieś k. Dukli, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na Taraxacum sect. Vulgaria Dahlst.: H1 – Zakopane, Hotarz (SAŁATA et al. 1993!,<br />
LBLM), Grzybowiec, D. Białego, D. Bystrej, D. Jaworzynka, D. Strążyska w TPN<br />
(SAŁATA et al. 1984!, LBLM).<br />
Ramularia crepidis Ellis et Everhart<br />
J. mycol. 2:46.1886<br />
Syn.: Ramularia eximia Bubák, Sitzungsber. K. Böhm. Ges. Wiss. Prag. 12: 18.1903.<br />
Plamy na liściach okrągławe, o średnicy do 10 mm, brązowawe. Nalot widoczny na<br />
obu stronach liści, obfitszy na stronie dolnej. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe,<br />
o wymiarach 9-28 x 2,5-4,6 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne lub podłużnie<br />
elipsoidalne, 1-2-komórkowe, o wymiarach 16-33 x 2,5-3,4(-4) μm, powstają w łańcuszkach<br />
lub pojedynczo (Ryc. 15f).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Crepis mollis (Jacq.) Asch.: E5 – J. Długie (MUŁENKO<br />
1988/1989!, LBLM).<br />
111<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 111 2006-01-21 17:13:13
Ramularia lampsanae (Desmazières) Saccardo<br />
Fungi ital., Tab. 995.1881<br />
Syn.: Cylindrospora concentrica Greville, in Unger, Einfl. Bodens etc. p.222.1836; Oidium fusisporioides<br />
Fresenius var. lampsanae Desmazières, Pl. Crypt. 2134 cfr. Kickx Fl. Crypt. Flandr. 2: 298.1867;<br />
Cylindrosporium majus Oudemans, Arch. Néerl. 8: 392.1873; Ovularia inulae Saccardo var. lampsanae<br />
Bäumler, Verh. Zool.- Bot. Ges. Wien 50: 715.1888; Cylindrospora lampsanae (Desmazières)<br />
Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 489.1897.<br />
Exs. na Lapsana communis: Krieger, F. saxon. 637; Krypt. exs. 1492; Sydow, Myc. germ. 2988.<br />
Plamy na liściach wielokątne, nieregularne, zielonkawe, zielonobrązowawe lub<br />
zielonoczarne, często zajmują powierzchnie ograniczone nerwami o wymiarach<br />
2-10 x 2-7 mm i niekiedy zlewają się ze sobą. Nalot widoczny na obu stronach liści.<br />
Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 16-63 x 2,3-3,4(-4,6) μm. Zarodniki<br />
elipsoidalne, cylindryczne lub podłużnie jajowate, 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
9-21 x 2,3-2,5(-3,4) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 15h).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Lapsana communis L.: A1 – Dołgie Małe w SPN<br />
(ADAMSKA 2001); A3 – Szczecin (MADEJ 1972, 1974); B1 – Poznań, Ludwikowo,<br />
Sieraków Kórnik (DOMINIK 1936), Borek, Samostrzel (MICHALSKI 1974), Zielonka,<br />
Owińska, leg. P. Grzegorzek (hb. Grz.); B2 – Węgierki k. Wrześni (HELLWIG<br />
1897; DOMINIK 1936); B4 – ok. Zielonej Góry, Iława, Przemków, Wodniki k. Góry<br />
(SCHROETER 1897); B5 – Krośnice k. Milicza, Brzeg Dolny k. Wołowa, Kąty Wrocławskie,<br />
Wrocław, ok. Strzelina, Otmuchów, Goszczowice k. Niemodlina, Otmęt,<br />
Dzierżysław, ok. Raciborza (SCHROETER 1897); C4 – Pieskowa Skała w PPN (KUĆ-<br />
MIERZ 1971!, 1973, KRA-AR), Kraków – Wola Justowska (WRÓBLEWSKI 1925); C9<br />
– Stawy Echo, ur. Florianka w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); D1 – Kosmów<br />
(DANILKIEWICZ 1987/1990b), rez. Bachus k. Chełma, leg. K. Jędrak (LBLM),<br />
Jarosławiec k. Zamościa, leg. G. Górska (LBLM), Lipowiec k. Tyszowiec, leg. Z.<br />
Mróz (LBLM); E2 – Myszyniec (LAUBERT 1921); E3 – Zwierzyniec k. Skierniewic<br />
(ZWEIGBAUMÓWNA 1925!, WAUf), Radom, leg. E. Kasińska (LBLM), Mielnik (RO-<br />
MASZEWSKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983!, LBLM), Janów Podlaski, Neple, Jabłeczna<br />
(DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM), rez. Chmielinne k. Białej Podlaskiej (DA-<br />
NILKIEWICZ 1982/1986b!, LBLM), rez. Omelno k. Radzynia Podlaskiego (DANIL-<br />
KIEWICZ 1982/1984a); E4 – wąwozy k. Kazimierza Dolnego (KONOPACKA 1924),<br />
Chruszczów k. Nałęczowa, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E5 – J. Brzeziczno<br />
(MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!, LBLM;<br />
MUŁENKO 1994, 1996), Rudka, leg. W. Zastocka (LBLM); G1 – ok. Złotoryi, Lwówka<br />
Śląskiego i Kamiennej Góry, Bogatynia, Duszniki Zdrój (SCHROETER 1897); G2<br />
– ok. Świdnicy i Ząbkowic Śląskich (SCHROETER 1897); H1 – Zagórzany k. Krakowa<br />
(NAMYSŁOWSKI 1909!, 1914, KRAM-F), Mszana Dolna (KUĆMIERZ 1969!, KRA-<br />
-AR), G. Krzyżowa k. Krynicy (STARMACHOWA 1966!, KRAM-F), pod Macelową<br />
Górą w PPN (KUĆMIERZ 1976b!, 1977, KRA-AR), I1 – Rymanów, Iwonicz Zdrój,<br />
leg. A. Wołczańska (LBLM).<br />
112<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 112 2006-01-21 17:13:14
Uwagi: Ramularia lampsanae (Desmazières) Saccardo była jeszcze podawana<br />
na Cichorium intybus L. z Poznania (DOMINIK 1936). Okaz zielnikowy nie zachował<br />
się, jednak ze względu na żywiciela prawidłowa nazwa tego grzyba powinna<br />
brzmieć Ramularia inaequale (Preuss) U. Braun.<br />
Jako synonimy dla tego gatunku są jeszcze podawane: Fusidium cylindricum Corda,<br />
Cylindrium cylindricum (Corda) Lindau i C. cordae Saccardo. Według BRAUNA<br />
(1998) są to saprotrofy identyczne z Fusidium griseum Link.<br />
Ramularia mulgedii (Bubák) Bubák<br />
Hedwigia 57:335.1916<br />
Syn.: Ramularia lampsanae (Desmazières) Saccardo var. lactucae Jaap, Verh. Bot. Ver. Prov. Brand.<br />
44: 137.1902; Ovularia mulgedii Bubák, Sitzungsber. K. Böhm. Ges. Wiss, 2. Kl., 1903: 17.1903; Ramularia<br />
lactucae (Jaap) Jaap, F. selec. exs. No 1905, Schedae 1905; in Lindau, Krypt. Fl. I, 8: 530.1907.<br />
Exs. na Mycelis muralis: Sydow, Myc. germ. 2987.<br />
Plamy na liściach nieregularne, wielokątne, zielonkawe, zielonobrązowawe lub<br />
brązowawe, pokrywają powierzchnie ograniczone nerwami o wymiarach 4-15<br />
x 4-10 mm i niekiedy zlewają się ze sobą. Nalot widoczny na dolnej stronie liści.<br />
Trzonki konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 25-79 x 2,3-2,5 μm. Zarodniki<br />
konidialne 1-2-komórkowe, cylindryczne, podłużnie jajowate lub elipsoidalne,<br />
o wymiarach (5-)7-17 x 2,3-3,4 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 15g).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Lactuca sativa L.: H1 – Krościenko (KUĆMIERZ<br />
1976a, b, 1977); na Mycelis muralis (L.) Dumort.: C9 – ur. Florianka w RPN, leg.<br />
J. Romaszewska-Sałata (LBLM); D1 – Jarosławiec k. Zamościa, leg. G. Górska<br />
(LBLM); E5 – rez. Durne Bagno (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); F3 – BPN (MU-<br />
ŁENKO, CHLEBICKI 1992!, LBLM; MUŁENKO 1994, 1996).<br />
Ramularia matricariae Antokolskaya<br />
in Bond., Mat. mikol. obsl. Rossii 6:10.1923; in Vasil. et Karak., Paraz. nesov. griby 1: 377.1937<br />
Syn.: Didymaria matricariae Sydow, Ann. Mycol. 19: 143.1921.<br />
Exs. na Matricaria maritima L. subsp. inodora: Siemaszko, F. bialow. exs. 91.<br />
Porażone liście brązowawe, pokryte z obu stron wyraźnym nalotem złóżonym<br />
z trzonków i zarodników konidialnych. Trzonki 1-2-komórkowe, o wymiarach 23-<br />
-37 x 2,5-4,6 μm. Zarodniki podłużnie jajowate lub cylindryczne 1-2-komórkowe,<br />
o wymiarach 13-30 x (2,5-) 3,4-4,6 μm, powstają pojedynczo i w łańcuszkach (Ryc.<br />
16e).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Matricaria martima L. subsp. inodora (L.) Dostál<br />
[= Tripleurospermum inodorum (L.) Sch. Bip., = Matricaria perforata Mérat]: F3<br />
– Puszcza Białowieska (SIEMASZKO 1923!, UW, WAUF – jako Ramularia anthemidis<br />
Hollós).<br />
113<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 113 2006-01-21 17:13:16
Ramularia jubatskana (Saccardo) U. Braun<br />
Nova Hedwigia 56:431.1993<br />
Syn.: Ovularia conspicua Fautrey et Lambotte, Rev. Mycol. 17: 169.1895 non Ramularia conspicua<br />
Sydow; Ovularia jubatskana Saccardo, Malpighia 10: 276.1896; Ovularia vossiana (ssp.) O. jubatskana<br />
Saccardo, Syll. Fung. 14: 1055.1899; Ovularia conspicua var. cardui Kabát et Bubák, Ber. nat.-med.<br />
Ver. Innsbruck 30: 34.1905-1906; Ovularia cardui (Kabát et Bubák) Petrak, Mycoth. carpath., fasc.2,<br />
No 27.1920; Ramularia cirsii-eriophori U. Braun, Internat. J. Mycol. Lichenol. 3, 2/3: 281.1988; Ovularia<br />
vossiana auct. p.p.<br />
Plamy na liściach okrągławe do kańciasto nieregularnych, czasem rozproszone,<br />
o wymiarach 1-10(-15) mm, początkowo jasnoszare, później żółtoochrowe lub brązowe,<br />
w końcu szarobiałe. Obwódka niewyraźna albo dość wąska, czasem z rozproszonym<br />
żółtym halo. Nalot widoczny na obu stronach liści. Trzonki konidialne<br />
1- lub wielokomórkowe, o wymiarach 20-80(-120) x (1,5-)2-6 μm. Zarodniki konidialne<br />
1-komórkowe, odwrotnie jajowate lub elipsoidalne, o wymiarach (8-)10-22<br />
x (3-)4-10 μm, powstają pojedynczo (BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Carduus personata (L.) Jacq.: H1 – Stare Kościeliska<br />
w TPN (SAŁATA et al. 1984 jako Ovularia vossiana).<br />
Uwagi: Ovularia vossiana (Thümen) Saccardo jest synonimem Phacellium vossianum<br />
(Thümen) U. Braun. Gatunek ten nie wystepuje na Carduus, dlatego ze<br />
względu na żywiciela dane te zaliczono do R. jubatskana (Saccardo) U. Braun.<br />
Ramularia gnaphalii (P. Sydow) Karakulin<br />
Paraz. nesov. griby 1:73.1937<br />
Syn.: Ovularia gnaphalii P. Sydow, Hedwigia 38: 140.1899; Ramularia kabatiana Bubák, Bot. Notis.<br />
1902: 170.1902; Ramularia filaris Fresenius var. latispora Fokin, Bot. Mat. Inst. Spor. Rast. Glav.<br />
Bot. Sada 4, 3: 39.1926; Ramularia gnaphalii (P. Sydow) Nannfeldt, F. exs. suec., fasc. 39-41, No 1974,<br />
Schedae p. 28.1950.<br />
Exs. na Gnaphalium sylvaticum: Krieger, F. saxon. 1935; Sydow, Myc. germ. 1192, 2984.<br />
Plamy na liściach słabo widoczne, okrągławe, o średnicy 2-5(-8) mm, brązowawe<br />
lub zielonobrązowawe. Nalot występuje na obu stronach liści. Trzonki konidialne<br />
2-3-komórkowe, o wymiarach 27-51 x 2,5 μm. Zarodniki konidialne jajowate lub<br />
elipsoidalne, zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe, o wymiarach 9-19 x 4,6-7 μm, powstają<br />
pojedynczo, bardzo rzadko w łańcuszkach (Ryc. 16f).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Gnaphalium L.<br />
na G. sylvaticum L. [= Omalotheca sylvatica (L.) Schultz Bip et F.W. Schultz]: E3<br />
– Zwierzyniec k. Skierniewic (ZWEIGBAUMÓWNA 1925!, WAUF); E5 – J. Perespilno<br />
(MUŁENKO 1988/1989!, LBLM);<br />
na G. uliginosum L. [= Filaginella uliginosa (L.) Opiz]: E3 – Neple, Pratulin (DA-<br />
NILKIEWICZ 1987/1990b!); Skierniewice (ZWEIGBAUMÓWNA 1925!, WAUF).<br />
114<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 114 2006-01-21 17:13:18
Ramularia bellunensis Spegazzini<br />
Michelia 1:475.1879<br />
Plamy na liściach szarawe do ciemnobrązowych, niekiedy z ciemniejszą obwódką,<br />
nieregularne, o wymiarach 1-15 mm (czasem duże fragmenty lub prawie cały liść<br />
przebarwiony). Nalot widoczny na obu stronach plam. Trzonki konidialne 1-3-komórkowe,<br />
o wymiarach 20-90 x 3-6 μm. Zarodniki konidialne elipsoidalno-jajowate<br />
lub prawie cylindryczne, 1-4-komórkowe, o wymiarach 15-35 x 4-7 μm, powstają<br />
pojedynczo lub w krótkich łańcuszkach (BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzajów Chrysanthemum L.<br />
i Leucanthemum Miller<br />
na Chrysanthemum sp.: B4 – Strzegowa k. Ostrowa Wielkopolskiego (DOMINIK<br />
1936);<br />
na Leucanthemum vulgare Lam. [= Chrysanthemum leucanthemum L.]: A3 – Przelewice<br />
(MADEJ 1969, 1974).<br />
Uwagi: Gatunek ten jest podobny do R. tanaceti, różni się szerszymi konidiami<br />
najczęściej powstającymi pojedynczo (BRAUN 1998).<br />
Ramularia asteris (Phillips et Plowright) Bubák<br />
in Kabát et Bubák, F. imperfecti exiccati, fasc. VIII, no 388, Turnau, Tabor 1906 i Ann. Mycol. 6:<br />
27.1908<br />
Syn.: Fusidium asteris Phillips et Plowright, Grevillea 6: 23.1877; Ramularia rudbeckiae Peck, Ann.<br />
Rep. N.Y. State Mus. Nat. Hist. 34: 47.1881; Ramularia grindeliae Ellis et Kellerman, Bull. Torrey<br />
Bot. Club 11: 122.1884; Ramularia macrospora Fresenius var. asteris Trelease, Preliminary list of the<br />
parasitic fungi of Wisconsin: 13.1884; Ramularia filaris Fresenius var. astericola Saccardo Syll. Fung.<br />
4: 210.1886; Ramularia asteris-tripolii Jaap, Ver. Bot. Verh. Prov. Brand. 1: 48.1908; Ramularia asteris<br />
(Trelease) Bartholomew, F. Columbiani 3472.1911; Ramularia heteropappi Annaliev, Nov. Sist. Niz.<br />
Rast. 18: 58.1981; Ramularia serotina var. stomaticola U. Braun, Nova Hedwigia 58: 199.1994.<br />
Exs. na Aster tripolium: Sydow, Myc. germ. 2786.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub eliptyczne, o średnicy 3-7 mm, brązowe lub brązowoczarne,<br />
później środek białawy. Niekiedy zlewają się ze sobą i pokrywają<br />
znaczną część powierzchni liścia. Nalot widoczny na obu stronach plam. Trzonki<br />
konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 11-56 x 2,3-3,4 μm. Zarodniki konidialne<br />
zwykle 2-, rzadziej 1-komórkowe, cylindryczne, o wymiarach 25-35 x 2,3-2,5 μm,<br />
powstają w łańcuszkach (Ryc. 17a).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Aster amellus L.: C5 – Biedrzychów k. Ożarowa<br />
(WOŁCZAŃSKA, SAŁATA 1992!, LBLM).<br />
115<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 115 2006-01-21 17:13:19
Ryc. 17. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 17. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. asteris na (on) Aster amellus; b – R. aromatica na (on) Acorus calamus; c – R. sparganii na (on)<br />
Sparganium emersum; d – R. coleosporii na (on) Coleosporium tussilaginis na (on) Senecio nemorensis<br />
Ramularia cynarae Saccardo em. U. Braun<br />
Michelia 1:536.1879; em. A monograph of Cercosporella, Ramularia and allied genera. <strong>vol</strong>. 2:<br />
101.1998<br />
Syn.: Ramularia cardui Karsten, Meddel. Soc. Fauna Fl. Fenn. 14: 109.1888; Ramularia cirsii Allescher<br />
Ber. Bayr. Bot. Ges. 2: 18.1892; Ramularia cardui Karsten var. personatae Allescher, Hedwigia 34:<br />
285.1895; Ramularia onopordii Massalongo, Comm. Acc. Sci. med. Nat. 1899: 28.1899; Ramularia jurineae<br />
Hollós, Ann. Mus. Nat. Hung. 5: 467.1907; Ramularia cirsii Allescher var. cirsii-arvensis Massalongo,<br />
Madonna Verona 2: 8.1908; Ramularia balcanica Bubák et Ranojevič, Ann. mycol. 8: 396.1910;<br />
Ramularia carthami Zaprometov, Bolez. Rast. 15, 3: 142.1926; Mat. po Mikofl. Sredn. Azii 1: 32.1926;<br />
Ramularia cousinae Vasjagina, in Švarcman et al., Fl. Spor. Rast. Kazachstana 8, 1: 459.1973.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub eliptyczne, o średnicy 2-8 (-10) mm, brązowawe,<br />
brązowozielonkawe lub brązowoczarne, później środek białawy. Nalot widoczny<br />
na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-2(-3)-komórkowe, o wymiarach<br />
(11-)16-46 x 2-2,5(-3,4) μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, podłużnie jajowate<br />
lub podłużnie elipsoidalne, 1-2-komórkowe, o wymiarach 9-30 x 2-2,5 μm,<br />
powstają w łańcuszkach (Ryc. 18g, h).<br />
116<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 116 2006-01-21 17:13:20
Ryc. 18. Zarodniki konidialne wybranych gatunków z rodzaju Ramularia<br />
Fig. 18. Conidia of selected species of Ramularia<br />
a – R. triboutiana na (on) Centaurea scabiosa; b – R. filaris na (on) Senecio subalpinus; c – R. filaris<br />
na (on) Senecio paludosus; d – R. major na (on) Homogyne alpina; e – R. major na (on) Adenostyles<br />
alliariae; f - R. major na (on) Petasites sp.; g – R. cynarae na (on) Carduus acanthoides; h – R. cynarae<br />
na (on) Cirsium arvense<br />
117<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 117 2006-01-21 17:13:21
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Carduus L. i Cirsium<br />
Mill.<br />
na Carduus acanthoides L.: D1 – Kryłów k. Hrubieszowa (DANILKIEWICZ 1987/<br />
1990b!, LBLM);<br />
na C. crispus L.: B1 – Nakło (MICHALSKI 1982/1986); D1 – Mikulin k. Tyszowiec,<br />
leg. Z. Mróz (LBLM); E3 – Radom, leg. E. Kasińska (LBLM), Janów Podlaski (DA-<br />
NILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM);<br />
na Cirsum arvense (L.)Scop.: A1 – Dołgie Duże w SPN (ADAMSKA 2001); E3 – Janów<br />
Podlaski (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM), dolina środkowego Bugu (DA-<br />
NILKIEWICZ 1989); E4 – Zagłoba k. Opola Lubelskiego, leg. G. Szychowska (LBLM);<br />
H1 – rez. Białowodzka Góra k. Nowego Sącza, leg. D. Pancerz (LBLM); I1 – Rymanów,<br />
leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na Cirsium oleraceum (L.) Scop.: H1 – D. Małej Łąki w TPN (MUŁENKO et al. 1995!,<br />
LBLM).<br />
Ramularia tanaceti Lind<br />
Ann. mycol. 3:431.1905<br />
Syn.: Ramularia bubakiana Picbauer, Ann. mycol. 35: 147.1937.<br />
Exs.: na Tanacetum vulgare: Jaap, F. selec. exs. 673.<br />
Plamy okrągławe lub nieregularne o średnicy 3-7 mm znajdują się przeważnie na<br />
brzegach końcowych odcinków liści, często zlewają się ze sobą. Nalot widoczny na<br />
obu stronach plam. Trzonki konidialne 1-2-komórkowe, o wymiarach 13-40 x 2,5-<br />
-3,4 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, wrzecionowate lub podłużnie jajowate,<br />
zwykle 2-, rzadziej 1- lub 4-komórkowe, o wymiarach 16-35 x (2,5-)3,4-4,6 μm,<br />
powstają w łańcuszkach (Ryc. 16a).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzajów Leucanthemum Miller<br />
i Tanacetum L.<br />
na L. vulgare Lam. [= Chrysanthemum leucanthemum L.]: H1 – Kotlina Zakopiańska<br />
(SAŁATA et al. 1993);<br />
na T. vulgare L.: A1 – Gać w SPN (ADAMSKA 2001); B4 – ok. Konotop (HELLWIG<br />
1900); E5 – J. Bikcze (MUŁENKO 1988/1989), Rozpłucie, leg. W. Mułenko (LBLM).<br />
Ramularia filaris Fresenius<br />
118<br />
Beitr. Myk. 3:90.1863<br />
Syn.: Cylindrosporium senecionis Berkeley et Broome, Ann. Mag. Nat. Hist. 4, Ser. 17: 142.1876;<br />
Ramularia pruinosa Spegazzini, Dec. Mycol. Ital. n. 106.1880, et Michelia 2: 170.1880; Ramularia<br />
macrospora Fresenius var. senecionis Saccardo, Fungi ital., Tab. 1002.1881; Ramularia senecionis<br />
(Berkeley et Broome) Saccardo, Syll. Fung. 4: 210.1886; Ovularia senecionis (Berkeley et Broome)<br />
Massee, Brit. Fung. Fl. 3: 321.1893; Cylindrospora filaris (Fresenius) Schroeter Krypt. Fl. Schles.,<br />
Pilze 2: 489.1897; Cylindrospora senecionis (Berkeley et Broome) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze<br />
2: 489.1897; Ramularia chlorina Bresadola, Hedwigia 39: 328.1900; Ramularia senecionis var. carnio-<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 118 2006-01-21 17:13:22
lica Jaap, Ann. mycol. 6: 216.1908; Ramularia filaris Fresenius var. intermedia Savelli, Bull. Soc. Bot.<br />
Ital. 1918: 81.1918; Ramularia jacobeae Ranojevič, Ann. Univ. Grenoble 1918: 398.1918; Ramularia<br />
senecionis-platyphylli Siemaszko, Izvestija Kavkaz. Mus. Tiflis. 12: 7.1919; Ramularia coleosporii var.<br />
tournefortii Unamuno, Bol. Soc. Espan. Hist. Nat. 32: 168.1932.<br />
Exs. na Senecio cordatus: Allescher et Schnabl, F. bavar. 590; na S. fuchsii: Krieger, F. saxon. 1629;<br />
Rabenhorst - Pazschke, F. eur. extraeur. 4399; Sydow, Myc. germ. 346, 3194; na S. vernalis: Săvulescu,<br />
Herb. mycol. roman., fasc. 13, No 638.<br />
Plamy na liściach w zarysie okrągławe, o średnicy 2-8 mm, zielonobrązowawe,<br />
żółtobrązowawe lub czarnobrązowawe. Niekiedy zlewają się ze sobą i pokrywają<br />
znaczną część powierzchni liścia. Nalot widoczny na obu stronach plam. Trzonki<br />
konidialne 1-3-komórkowe, o wymiarach 25-53(-70) x 2,3-3,4 μm. Zarodniki konidialne<br />
zwykle cylindryczne, rzadziej podłużnie jajowate lub elipsoidalne, zwykle<br />
2-, rzadziej 1- lub 4-komórkowe, o wymiarach 11-35 x 2,5-4,6(-7) μm, powstają<br />
w łańcuszkach. (Ryc. 18b, c).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawiciealch rodzaju Senecio L.<br />
na S. congestus (R. Br.) DC. [= S. paluster (L.) DC.]: B1 – Nakło (MICHALSKI<br />
1982/1986); B4 – Konotop k. Zielonej Góry (SCHROETER 1897, HELLWIG 1899 jako<br />
R. macrospora); B5 – ok. Środy Śląskiej (SCHROETER 1897); E5 – J. Piaseczno (MU-<br />
ŁENKO 1988/1989!, LBLM);<br />
na S. jacobea L.: B4 – ok. Zielonej Góry (SCHROETER 1897); E3 – Mielnik (ROMA-<br />
SZEWSKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983!, LBLM);<br />
na S. nemorensis L.: H1 – Stare Kościeliska w TPN (SAŁATA et al. 1984!, LBLM);<br />
na S. ovatus (P. Gaertn., B. Mey et Scherb.) Willd. [= S. fuchsii C.C. Gmel.]: H1 –<br />
ok. Żegiestowa Zdroju (MICHALSKI 1959); I1 – Cergowa Góra (FEŁENCZAK 1927);<br />
na S. paludosus L.: F3 – BPN (MUŁENKO, CHLEBICKI 1992!, LBLM; MUŁENKO 1994,<br />
1996);<br />
na S. subalpinus W. D. J. Koch: H1 – Babia Góra (SCHROETER 1897), Zakopane,<br />
Toporowa Cyrhla (SAŁATA et al. 1993!, LBLM), Małołączniak, Polana Starorobociańska,<br />
D. ku Dziurze, D. Białego, D. Chochołowska, D. Jaworzynka, D. Małej<br />
Łąki, D. Olczyska, D. Tomanowa, D. Bystrej, D. Strążyska, Sucha D., Droga pod<br />
Reglami, Stare Kościeliska i Włosienica w TPN (WRÓBLEWSKI 1925; STARMACHO-<br />
WA 1963; KUĆMIERZ 1968! KRA-AR; MUŁENKO et al. 1995!, LBLM; leg. W. Mułenko<br />
(LBLM); leg. B. Sałata (LBLM)<br />
na S. vernalis Waldst. et Kit.: E2 – Gucin k Ostrołęki (LAUBERT 1921);<br />
na Senecio vulgaris L. x vernalis Waldst. et Kit.: B4 – ok. Konotop (HELLWIG<br />
1900);<br />
na Senecio sp.: F1 – j. Mikołajskie k. Mrągowa (DURSKA 1974! UW) – żywiciel<br />
błędnie oznaczony jako S. paludosus L.<br />
Uwagi: Ramularia filaris była jeszcze podawana na Sonchus arvensis L. ze Świecia<br />
(HENNINGS 1892; DOMINIK 1936). Okaz nie zachował się, jednak ze względu na żywiciela<br />
jest to najprawdopodobniej Ramularia inaequale.<br />
119<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 119 2006-01-21 17:13:24
Na Senecio congestus była jeszcze podawana Ramularia cinerariae z okolic Konotop<br />
(HELLWIG 1899). W dostępnej literaturze nie ma takiej nazwy i te dane nie<br />
zostały uwzględnione.<br />
Ramularia filaris Fresenius jest gatunkiem dość zmiennym. Poza odmianą typową<br />
BRAUN (1992b, 1998) wyróżnia jeszcze var. carniolica o szerszych zarodnikach:<br />
(4-)5-8(-10) μm.<br />
Patrz uwagi przy Ramularia major.<br />
Ramularia major (Unger) U. Braun<br />
Nova Hedwigia 47, 3-4: 340.1988<br />
Syn.: Cylindrospora major Unger, Exanth. Pflanzen p. 168.1833; Fusidium petasitidis Passerini, in<br />
Thüm., Mycoth. Univ. 1473.1879; Ramularia cervina Spegazzini, Dec. Mycol. Ital. n. 107.1879;<br />
Ramularia variegata Ellis et Holway, Arth. Rep. Bot. Minnes. p.34.1886; Ramularia cervina var. petasitidis<br />
Bäumler, Verh. Zool.-Bot. Ges. Wien 50: 715.1888; Ramularia variegata var. petasitis-officinalis<br />
Allescher, Hedwigia 34: 285.1895; Cylindrospora cervina (Spegazzini) Schroeter, Krypt. Fl.<br />
Schles., Pilze 2: 488.1897; Ramularia variegata var. petasitis-tomentosae Karakulin, in Karak. et Lobik,<br />
Mat. mikol. obsl. Rossii 2: 82.1915; Ramularia petasitis (Bäumler) Jaap, F. sel. exs., No 796. 1916;<br />
Ramularia petasitis-tomentosae Săvulescu et Sandu-Ville, Hedwigia 73: 121.1933; Ramularia dacica<br />
Săvulescu et Hulea, Mem. Sect. Sci. Acad. Rom., Ser. 3, 15: 478.1940; Ramularia formosana Sawada,<br />
Bull. Govt. Agric. Exp. Stat. Formosa 86: 159.1943; Cylindrospora filaris (Fresenius) Schroeter Krypt.<br />
Fl. Schles., Pilze 2: 489.1897 p.p.<br />
Exs. na Adenostyles alliariae: Sydow, Myc. germ. 941; na Homogyne alpina: Allescher et Schnabl, F.<br />
bavar. 591; na Petasites hybridus: Sydow, Myc. germ. 347; na P. spurius: Săvulescu, Herb. mycol. roman.,<br />
fasc. 9, No 435.<br />
Plamy na liściach wielokątne, w zarysie okrągławe, o średnicy (2-)5-15 mm, żółtozielonkawe,<br />
zielonoczarne do czarnobrązowych. Zwykle zajmują ograniczone nerwami<br />
powierzchnie i niekiedy zlewają się ze sobą. Nalot widoczny przeważnie na<br />
dolnej stronie plam, rzadziej na górnej. Trzonki konidialne 1-3(-4)-komórkowe,<br />
o wymiarach 27-76(-103) x 2-3,4 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, elipsoidalne<br />
lub podłużnie jajowate, zwykle 2-, rzadziej 1- 3-komórkowe, o wymiarach<br />
11-40 x 2,3-4,6 μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 18d, e, f, Tablica VId).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzajów: Adenostyles Cass., Homogyne<br />
Cass. i Petasites Mill.<br />
na A. alliariae (Gouan) A. Kern.: G1 – Karkonosze (SCHROETER 1897); H1 – Wysokie<br />
i Upłaz Kalacki w TPN (SAŁATA et al. 1984, leg. B. Sałata (LBLM);<br />
na H. alpina (L.) Cass.: G1 – Szrenica w Karkonoszach (SCHROETER 1897); H1<br />
– Zakopane (SAŁATA et al. 1993!, LBLM);<br />
na P. albus (L.) Gaertn.: H1 – Frycowa k. Nowego Sącza, leg. D. Pancerz (LBLM);<br />
na P. hybridus (L.) Gaertn., B. Mey. et Scherb. [= P. officinalis Moench]: E5 – J.<br />
Głębokie (MUŁENKO 1988/1989!, LBLM); H1 – D. Suchej Wody w TPN (MUŁENKO<br />
et al. 1995!, LBLM);<br />
120<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 120 2006-01-21 17:13:25
na P. kablikianus Tausch ex Bercht. [= P. kablikianus Tausch]: H1 – dolina Łonnego<br />
Potoku i Biała Skała w PPN (KUĆMIERZ 1976a, 1976b, 1977), D. Olczyska<br />
w TPN (SAŁATA et al. 1984!, LBLM);<br />
na P. spurius (Retz.) Rchb.: E3 – Trzcianka k. Garwolina, leg. H. Maszkiewicz<br />
(LBLM), Błotków, Bubel Stary (DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM).<br />
Uwagi: BRAUN (1998) zalicza Cylindrospora filaris do synonimów Ramularia filaris.<br />
Jednak biorąc pod uwagę żywicieli wymienianych przez SCHROETERA (1897): Petasites<br />
i Adenostyles, gatunek ten powinien być przynajmniej częściowo synonimem<br />
R. major.<br />
Ramularia triboutiana (Saccardo et Letendre) Nannfeldt<br />
in Lundell et Nannfeldt, Fungi exs. suec., fasc. 39-40, Schedae: 34.1950<br />
Syn.: Cercosporella triboutiana Saccardo et Letendre, Atti Ist. Veneta 6, Ser. 1: 1279.1883; Cercosporella<br />
centaureae Sydow et P. Sydow, Hedwigia 39: 131.1900; Ramularia centaureae Lindroth, Acta<br />
Soc. Fauna Fl. Fenn. 22, 3: 7.1902; Cercosporella triboutiana f. pratensis Gonzalez Fragoso, Trab.<br />
Mus. Nac. Cienc. Nat. Madrid, Ser. Bot. 9: 103.1916.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub eliptyczne, o średnicy 3-5(-10) mm, szarobrązowe<br />
lub brązowoczarne. Nalot widoczny na obu stronach liści. Trzonki konidialne<br />
1-2(-3)-komórkowe, o wymiarach 15-57(-70) x 2,3-3,4 μm. Zarodniki konidialne<br />
cylindryczne lub podłużnie elipsoidalne, zwykle 2-, rzadziej 1- lub 3-komórkowe,<br />
o wymiarach 11-40 x (2-)2,3-3(-3,4) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 18a).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Centaurea L.<br />
na C. jacea L.: C8 – Lasy Tuszowskie k. Babul, leg. W. Siemaszko (WAUF);<br />
na C. scabiosa L.: A1 – Kluki w SPN (ADAMSKA 2001); C9 – Biała Góra k. Tomaszowa<br />
Lubelskiego, Izbica, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); D1 – Kąty k. Zamościa,<br />
leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); E3 – Mielnik (ROMASZEWSKA-SAŁATA,<br />
MUŁENKO 1983!, LBLM); E4 – Bychawa, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM); I1<br />
– Rymanów, leg. A. Wołczańska (LBLM);<br />
na Centaurea sp.: C9 – ur. Maziarki w RPN, leg. J. Romaszewska-Sałata (LBLM).<br />
Uwagi: Na Centaurea scabiosa L. była jeszcze podawana Ramularia centaureae-<br />
-atropurpureae Bubák (WOŁCZAŃSKA 1995) – jest to R. triboutiana.<br />
Ramularia doronici Passerini et Thümen<br />
Myc. univ. No 1966. 1881<br />
Syn.: Ovularia doronici Saccardo, Michelia 2: 638.1882; Ramularia doronici (Saccardo) Lindau, in<br />
Rabenh. Krypt. Fl. 8: 517.1907; Ramularia doronici (Saccardo) Grove, J. Bot. 60: 175.1922.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub kańciaste, o średnicy 1-20 μm, zielonkawe, żółtoochrowe,<br />
później brązowe, niekiedy otoczone wąską i ciemną obwódką. Nalot<br />
białawy widoczny na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne proste, na końcach<br />
121<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 121 2006-01-21 17:13:27
ozgałęzione 1-komórkowe, o wymiarach 5-80 x 2-4,5 μm. Zarodniki konidialne<br />
cylindryczne, elipsoidalno - jajowate lub wrzecionowate, 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
4-25 x 2,5-5,5 μm, powstają w łańcuszkach (BRANDENBURGER 1985; BRAUN<br />
1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Doronicum pardalianches L.: B5 – Lipce k. Legnicy<br />
(SCHROETER 1897).<br />
Uwagi: Gatunek ten w literaturze jest zwykle podawany jako Ramularia doronici<br />
(Saccardo) Lindau lecz właściwa jego nazwa to R. doronici Passerini et Thümen<br />
(BRAUN 1988b).<br />
Ramularia concomitans Ellis et Holway<br />
J. Mycol. 4: 2.1888<br />
Syn.: Septocylindrium concomitans (Ellis et Holway) Halsted, in Seym. et Earle, Econ. Fungi 299.1893;<br />
Ramularia ivae Dearness et Bartholomew, in Dearn., Mycologia 21: 326.1929.<br />
Plamy na liściach jasnobrązowe, nieregularne lub kańciaste, o wymiarach 4-6 mm,<br />
otoczone ciemniejszą obwódką. Nalot widoczny na dolnej stronie lisci. Trzonki<br />
konidialne 1-komórkowe, o wymiarach; 17,2-19,6 x 2,4- 3,2 μm. Zarodniki konidialne<br />
elipsoidalne lub cylindryczne, lekko zakrzywione, 1-2-komórkowe, o wymiarach<br />
17,1-19,5(-22) x 3,7-4,4(-4,9) μm, powstają w łańcuszkach (RUSZKIEWICZ<br />
2000).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Bidens tripartita L.: C4 – rez. Parkowe w projektowanym<br />
Jurajskim Parku Narodowym (RUSZKIEWICZ 2000).<br />
Uwagi: Ramularia concomitans Ell. et Schw. na Bidens tripartita L. była jeszcze<br />
podawana z Woroblina nad Bugiem (DANILKIEWICZ 1987b/1990) – jest to ?Neoramularia<br />
bidentis Shin Hyeon-Dong et U. Braun.<br />
Ramularia cupulariae Passerini<br />
Hedwigia 15: 107.1876<br />
Syn.: Ovularia inulae Saccardo, Fungi ital., Tab. 971.1881 et Michelia 2: 547.1882; Ovularia inulae<br />
f. major Brunaud, Acta Soc. Linn. Bordeaux 1890:46.1890; Ramularia inulae-britannicae Allescher,<br />
Abh. Bot. Ver. Prov. Brand. 47: 98.1905; Ramularia inulae (Saccardo) Höhnel, in Kabát et Bubák, F.<br />
imp. exs. 389.1906; Ramularia codonocephali Annaliev, Nov. Sist. Niz. Rast. 15: 74.1978.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub nieregularne, o średnicy 3-10 mm, zielonożółtawe,<br />
szare, zielonobrązowawe lub brązowawe, później stają się ciemnobrązowe i liście<br />
w tym miejscu zasychają. Nalot widoczny na obu stronach plam. Trzonki konidialne<br />
1-2(-3)-komórkowe, o wymiarach 16-46 x 2,3-3,4 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne<br />
lub elipsoidalne 1-, rzadziej 2-komórkowe, o wymiarach 6-14 x 2,3-3,4<br />
μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 16g).<br />
122<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 122 2006-01-21 17:13:28
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Inula L.<br />
* okazy sprawdzone o większych zarodnikach; patrz uwagi<br />
na I. brittanica L.: A3 – ok. Szczecina (LINDAU 1907), *Bielinek nad Odrą, leg. H.<br />
Sydow (KRA-F); E3 – *Skierniewice (ZWEIGBAUMÓWNA 1925!, WAUF), *Mielnik<br />
(ROMASZEWSKA-SAŁATA, MUŁENKO 1983!, LBLM), *Hanna (DANILKIEWICZ 1987/<br />
1990b!, LBLM);<br />
na I. conyza DC.: G1 – Świny k. Bolkowa (SCHROETER 1897); H1 – rez. Skalskie<br />
w Małych Pieninach, Krościenko (KUĆMIERZ 1976a!, 1976b, 1977, KRA-AR).<br />
Uwagi: Wśród zbadanych materiałów zielnikowych sprawdzone okazy na Inula<br />
brittanica L. mają inne zarodniki niż podane przy opisie gatunku. Są one zwykle<br />
2-, rzadziej 1- lub 3-4-komórkowe, o wymiarach 11-33 x 2,5-4,6 μm (Ryc. 16h).<br />
BRAUN (1998) wyróżnia dwie odmiany tego gatunku: R. c. var. cupulariae i R. c.<br />
var. inulae-britannicae. Zarodniki konidialne u obu odmian są 1-2-komórkowe,<br />
powstają w łańcuszkach i mają jednakowe wymiary: (6-)8-26(-30) x 2-5,5 μm. Różnica<br />
uwidacznia się w długości trzonków konidialnych. R. cupulariae var. cupulariae<br />
ma trzonki stosunkowo krótkie: 5-30 x 2,5 μm, 1-2(-3)-komórkowe, natomiast<br />
trzonki R. cupulariae var. inulae-brittanicae są długie, nitkowate, wielokomórkowe,<br />
o wymiarach 20-100 x 2,5-5 μm. Trzonki sprawdzonych przeze mnie okazów na<br />
Inula brittanica mają najwyżej 46 μm długości, zarodniki są 1-4-komórkowe i nieco<br />
dłuższe niz podane przez BRAUNA (1998).<br />
Na przedstawicielach rodziny Asteraceae były jeszcze podawane następujące gatunki<br />
z rodzaju Ramularia:<br />
R. serratulae (Saccardo) Maia na Serratula tinctoria L. (MUŁENKO 1988/1989) – jest<br />
to R. macrospora Fresenius em. Karak. na Campanula glomerata L.;<br />
R. absinthii Laubert na Artemisia absinthium L. (LAUBERT 1921) – w świetle nowszych<br />
badań nazwa ta jest synonimem Passalora ferruginea (Fuckel) U. Braun et<br />
Crous [= Mycovellosiella ferruginea (Fuckel) Deighton] (CROUS, BRAUN 2003);<br />
R. sonchi-oleracei Fautrey na Sonchus oleraceus L. (MADEJ 1963, 1974) – w świetle<br />
nowszych badań gatunek ten należy odnieść do Spermosporina sonchi-oleracei<br />
(Fautrey) U. Braun (BRAUN 1998).<br />
NA AMARYLLIDACEAE<br />
Ramularia septata (Bonorden) Bubák<br />
Annals mycol. 14:350.1916<br />
Syn.: Cylindrosporium septatum Bonorden, Handb. allg. Mykol.: 35.1951; Septocylindrium bonordenii<br />
Saccardo, Michelia 1: 89.1877, nom. illeg.; Septocylindrium septatum (Bonorden) Pound, Am. Nat.<br />
23: 161.1889; Ramularia bonordenii (Saccardo) Höhnel, Mitteil. bot. Inst. tech. Hochsch. Wien 4, 3:<br />
104.1927, comb. illeg.; ?Septocylindrium septatum var. pancratii Saccardo, in Maire, Dumeé et Lutz,<br />
Bull. Soc. bot. Fr., Ser. 4, I: 199. 1901.<br />
123<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 123 2006-01-21 17:13:29
Plamy na liściach żółtawoochrowe do brązowych. Nalot szarobiały słabo widoczny<br />
na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-komórkowe, o wymiarach 5-20 x 3-5<br />
μm. Zarodniki cylindryczne, wrzecionowate, 1-4-komórkowe, o wymiarach 20-40<br />
x 3-5 μm, powstają w łańcuszkach (BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Galanthus nivalis L.: B5 – Kąty Wrocławskie k. Środy<br />
Śląskiej (SCHROETER 1897).<br />
NA POACEAE (GRAMINEAE)<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia pusilla Unger<br />
Exanth. Pfl.: 169.1833<br />
Syn.: Ramularia pulchella Cesati, in Rabenh., Klotzschii Herb. viv. mycol., Cent. 18, No 1781.1853<br />
i Bot. Z. 11: 238.1853; Ovularia pulchella (Cesati) Saccardo, Syll. Fung. 4: 145.1886; Ramularia pulchella<br />
f. lolii-italici Briosi et Cavara, F. paras., fasc. 3-4, No 76.1889; Ovularia lolii Volkart, Jahresber.<br />
Schweiz. Samenuntersuch.- u. Versuchsanstalt Zürich, Abt. Pflanzenschutz, 26: 2.1904; Ovularia pusilla<br />
(Unger) Saccardo et D. Saccardo, Syll. Fung. 18: 531.1906; Ovularia baldingerae Eliasson, Sv.<br />
Bot. Tidskr. 9: 411.1915; Ovularia pulchella var. agropyri Davis, Trans. Wis. Acad. Sci. Art. lett. 19:<br />
714.1919; Ramularia baldingerae (Eliasson) U. Braun, Internat. J. Mycol. Lichenol. 3, 2/3: 280.1988;<br />
Ramularia lolii (Volkart) U. Braun, Internat. J. Mycol. Lichenol. 3, 2/3: 281.1988; R. pusilla var.<br />
baldingerae (Eliasson) U. Braun, Nova Hedwigia 58: 201.1994.<br />
Plamy na liściach okrągławe, eliptyczne, wydłużone, często ograniczone nerwami,<br />
o wymiarach 1-10 x 0,25-2 mm, żółtoochrowe, bladoczerwonawe do ciemnobrązowych,<br />
a nawet czarnobrązowych. Później środek jasny: szarobrązowy do szarobiałego,<br />
niekiedy z wąską brązową obwódką i żółtoochrowym halo. Nalot na obu<br />
stronach liści, często niezbyt wyraźny. Trzonki konidialne 1- lub wielokomórkowe,<br />
o wymiarach 20-100 x (2-)3-6(-7) μm. Zarodniki konidialne 1-komórkowe, odwrotnie<br />
jajowate, szerokoelipsoidalne, o wymiarach 6-18(-20) x (4-)5-10(-12) μm,<br />
powstają pojedynczo (BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na różnych gatunkach traw:<br />
na Cynosurus cristatus L.: F1 – dolina rzeki Łyny na południe od Olsztyna (MIKO-<br />
ŁAJSKA 1974);<br />
na Dactylis glomerata L.: A1 – Dołgie Małe, Gardno w SPN (ADAMSKA 2001); B1<br />
– Kaczory, Milicz (MICHALSKI 1982/1986);<br />
na Elymus repens (L.) Gould [= Agropyron repens (L.) P. Beauv.]: A1 – Gać w SPN<br />
(ADAMSKA 2001);<br />
na Festuca rubra L.: A1 – Kluki w SPN (ADAMSKA 2001);<br />
na Lolium perenne L.: A1 – Kluki w SPN (ADAMSKA 2001);<br />
na Phalaris arundinacea L.: F1 – dolina rzeki Łyny na południe od Olsztyna (MI-<br />
KOŁAJSKA 1974).<br />
124<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 124 2006-01-21 17:13:31
NA ARACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
Ramularia aromatica (Saccardo) Höhnel<br />
Österr. Bot. Zeitschr. 55:23.1905; Ann. mycol. 3: 189.1905<br />
Syn.: Septocylindrium aromaticum Saccardo, Michelia 2: 639.1882.<br />
Exs. na Acorus calamus: Săvulescu, Herb. mycol. roman., fasc. 9, No 436; Sydow, Myc. germ. 441.<br />
Plamy na liściach eliptyczne, wydłużone w kierunku długiej osi liścia, o wymiarach<br />
2-10 x 2-5 mm, brązowe, brązowoczarne, później środek białawy. Nalot widoczny<br />
na obu stronach liści. Trzonki konidialne 1-komórkowe, stosunkowo krótkie,<br />
o wymiarach do 16 (-23) x 2,3-3 μm. Zarodniki konidialne cylindryczne, 1-4-komórkowe,<br />
o wymiarach 11-51 x 2,3-2,5 μm, powstają pojedynczo, rzadziej w łańcuszkach<br />
(Ryc. 17b).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Acorus calamus L.: B1 – Władysławowo-Rynarzewo<br />
(MICHALSKI 1956); B2 – Węgierki k. Wrześni (HELLWIG 1897; DOMINIK 1936);<br />
B5 – Wrocław i ok. (SCHROETER 1897); D1 – Stabrów k. Zamościa, leg. G. Górska<br />
(LBLM); E1 – Ciechocin k. Torunia (WRÓBLEWSKI 1915); E3 – Zwierzyniec k.<br />
Skierniewic, Skierniewice (ZWEIGBAUMÓWNA 1925, WAUF!; leg. Z. Zweigbaumówna<br />
(WAUF), Wysokie w dolinie Krzny (DANILKIEWICZ 1987a), Jabłeczna n. Bugiem<br />
(DANILKIEWICZ 1987/1990b!, LBLM); E5 – J. Bikcze, J. Piaseczno (MUŁENKO<br />
1988/1989!, LBLM; leg. W. Mułenko (LBLM); F1 – Babięta, J. Dłużek Maliszewski,<br />
J. Gant, J. Gielądzkie, J. Lampackie, J. Lampasz, J. Mamry Półn., J. Mikołajskie,<br />
J. Świętajno, J. Szymon, J. Warniak, J. Zyndackie (DURSKA 1974!, UW);<br />
F2 – J. Serwy (DURSKA 1974!, UW); F3 – Puszcza Białowieska, leg. W. Siemaszko<br />
(WAUF).<br />
Uwagi: Ramularia aromatica (Saccardo) Höhnel była podawana jeszcze z okolic<br />
Jeziora Szymon i Jeziora Białego (DURSKA 1974). W zachowanym materiale zielnikowym<br />
nie znaleziono zarodników tego grzyba.<br />
Na Arum maculatum L. należącym do tej rodziny była podawana błędnie Ramularia<br />
ari Fautrey (KUĆMIERZ 1971, 1973) – jest to jeden z gatunków Colletotrichum.<br />
NA SPARGANIACEAE<br />
Na przedstawicielach tej rodziny występuje w Polsce tylko jeden gatunek z rodzaju<br />
Ramularia.<br />
125<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 125 2006-01-21 17:13:32
Ramularia sparganii Rostrup<br />
Öfers. Kgl. Vet. Ak. Förh. 84: 45.1883<br />
Syn.: Ramularia sparganii Lindroth, Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 23: 12.1902; Ramularia frutescens<br />
Kabát et Bubák, Hedwigia 44:358.1905.<br />
Exs. na Sparganium emersum: Sydow, Myc. germ. 2989.<br />
Plamy na liściach okrągławe lub eliptyczne, o średnicy 2-8 mm, ciemnobrązowe<br />
lub brązowoczarne, później środek białawy. Nalot widoczny na obu stronach liści.<br />
Trzonki konidialne 1-komórkowe, o wymiarach do 17 x 2,5-3,4 μm. Zarodniki konidialne<br />
zwykle 2-, rzadziej 1- lub 3-komórkowe, cylindryczne, o wymiarach 9-26 x<br />
1,5-2,5 μm, powstają w łańcuszkach lub pojedynczo (Ryc. 17c, Tablica IVb).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na przedstawicielach rodzaju Sparganium L.<br />
na S. emersum Rehmann [= S. simplex Huds.]: E5 – J. Długie (MUŁENKO 1988/<br />
1989!, LBLM);<br />
na S. erectum L. em. Rchb. s.s. [= S. ramosum Huds., S. ramosum Curtis]: B4<br />
– Górecki las k. Gostynia, leg. A. Wróblewski (KRA-F).<br />
Uwagi: Ramularia sparganii była jeszcze podawana na Sparganium emersum z Jeziora<br />
Szymon (DURSKA 1974). W zachowanym materiale zielnikowym nie stwierdzono<br />
jednak zarodników tego grzyba.<br />
NADPASOŻYTY<br />
Ramularia coleosporii Saccardo<br />
Fungi ital., Tab. 983.1881; Michelia 2: 170.1880<br />
Syn.: Cylindrospora coleosporii (Saccardo) Schroeter, Krypt. Fl. Schles., Pilze 2: 493.1897; Ramularia<br />
clerodendri Sawada, Bull. Govt. Agric. Exp. Stat. Formosa 87: 71.1944; Ramularia fagarae Sawada,<br />
Bull. Govt. Agric. Exp. Stat. Formosa 87: 72.1944.<br />
Exs. na Coleosporium tussilaginis na Petasites hybridus: Sydow, Myc. germ. 3585; na Coleosporium<br />
tussilaginis na Senecio fuchsii: Sydow, Myc. germ. 735.<br />
Trzonki i zarodniki konidialne rozwijają się w ecjach uredinalnych Coleosporium<br />
tussilaginis. Nalot dobrze widoczny na dolnej stronie liści. Trzonki konidialne 1-<br />
lub wielokomórkowe, o wymiarach 18-109 x 2-2,5(-3) μm. Zarodniki konidialne<br />
zwykle 1-, rzadziej 2-komórkowe, elipsoidalne, cylindryczne lub podłużnie jajowate,<br />
o wymiarach 11-35 x (2,3-)3-4,6(-5,7) μm, powstają w łańcuszkach (Ryc. 17d,<br />
Tablice IIId, VIIc).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: na Coleosporium tussilaginis (Pers.) Berk. zebranym na<br />
następujących roślinach:<br />
na Campanula rapunculoides L.: B2 – Węgierki k. Wrześni (HELLWIG 1897; DOMI-<br />
NIK 1936);<br />
na C. trachelium L.: A6 – Rogóźno k. Grudziądza (KOSSOBUDZKA 1936);<br />
126<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 126 2006-01-21 17:13:33
na Melampyrum pratense L.: A3 – Płochocin, Buśnia (HENNINGS 1892; DOMINIK 1936<br />
– autor ten podaje Buszyn jako miejsce występowania tego grzyba; nie ma jednak<br />
takiej nazwy w wykazie urzędowym miejscowości w Polsce, jest to błąd w tłumaczeniu<br />
niemieckiej nazwy Buschin); B5 – ok. Namysłowa (SCHROETER 1897); E5<br />
– rez. Durne Bagno, J. Długie, J. Czarne Sosonowickie (MUŁENKO 1988/1989!,<br />
LBLM);<br />
na M. nemorosum L.: B5 – Wrocław (SCHROETER 1897);<br />
na Petasites albus (L.) Gaertn.: H1 – Mszana Dolna (KUĆMIERZ 1969), Sromowce<br />
Wyżne – Krościenko (KUĆMIERZ 1976b, 1977);<br />
na P. hybridus (L.) Gaertn., B. Mey. et Scherb. [= P. officinalis Moench]: C4 –<br />
Ojców (KUĆMIERZ 1971!, 1973, KRA-AR);<br />
na P. kablikianus Tausch ex Bercht.: I1 – Myscowa k. Jasła, leg. K. Oklejewicz<br />
(LBLM);<br />
na Petasites sp.: B1 – Owińska, leg. P. Grzegorzek (hb. Grz.);<br />
na Senecio nemorensis L.: B5 – ok. Głubczyc (SCHROETER 1897); G1 – Kamienna<br />
Góra (SCHROETER 1897); I1 – Wołtuszowa k. Rymanowa Zdroju, leg. A. Wołczańska<br />
(LBLM);<br />
na Tussilago farfara L.: D1 – Kosmów k. Hrubieszowa (DANILKIEWICZ 1987/1990b!,<br />
LBLM).<br />
Ramularia uredinis (Voss) Saccardo<br />
Syll. Fung. 4: 199.1886<br />
Syn.: Cylindrosporium uredinis Voss, Verh. Zool- Bot. Ges. Wien 29: 684.1879; Ramularia nambuana<br />
Hennings, Hedwigia 43: 146.1904.<br />
Nalot na obu stronach liści szarobiały, słabo widoczny. Trzonki konidialne o wymiarach<br />
2-25 x 1,5-3,5 μm znajdują się na lub wokół urediniów. Zarodniki konidialne<br />
elipsoidalne, jajowate, cylindryczne lub wrzecionowate, 1-2-komórkowe,<br />
o wymiarach 5-16(-23) x 1,5-4 μm, powstają w łańcuszkach (BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: jest to nadpasożyt grzybów rdzawnikowych (Uredinales)<br />
na Cronartium ribicola J. C. Fischer (na Ribes nigrum L.): E5 – J. Długie (MUŁENKO<br />
1988/1989);<br />
na rdzy pasożytującej na Rubus fruticosus L. Nom. Ambig.: H1 – Czasław i Tuszyna<br />
k. Krakowa (ROUPPERT 1912; NAMYSŁOWSKI 1914);<br />
na Melampsora larici-pentandrae Kleb. (na Salix pentandra L.): E5 – J. Długie, J.<br />
Bikcze (MUŁENKO 1988/1989).<br />
Uwagi: Ramularia uredinis była jeszcze podawana z następujących stanowisk:<br />
na rdzy pasożytującej na Vaccinium vitis-idaea L. – D. Chochołowska w TPN (RO-<br />
UPPERT 1912; NAMYSŁOWSKI 1914; STARMACHOWA 1963),<br />
na Melampsora larici-pentandrae Kleb. (na Salix pentandra L.) – J. Bikcze (MUŁEN-<br />
KO 1988/1989),<br />
127<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 127 2006-01-21 17:13:34
na Melampsoridium betulinum Kleb. (na Betula humilis Schrank) – J. Długie (MU-<br />
ŁENKO 1988/1989).<br />
W sprawdzonych okazach nie znaleziono jednak zarodników z rodzaju Ramularia.<br />
Ramularia uredinearum Hulea<br />
Acad. Roum. Bull. Sect. Sci. 22, 4: 210.1939<br />
Nadpasożyt występujący na ecjach, urediniach i teliach grzybów rdzawnikowych<br />
z rodziny Pucciniaceae. Trzonki konidialne o wymiarach 10-40 x 2-4 μm. Zarodniki<br />
konidialne 1-2-komórkowe, elipsoidalne lub cylindryczne o wymiarach 9-24 x<br />
3-4,5 μm, powstają w łańcuszkach (BRAUN 1998).<br />
Żywiciele i rozmieszczenie: Jest to nadpasożyt grzybów rdzawnikowych należących<br />
do rodziny Pucciniaceae:<br />
na Puccinia aegopodii (Schum.) Röhl. (na Aegopodium podagraria L.): A3 – Szczecin<br />
(DOMINIK 1963; MADEJ 1974 jako R. uredinis (Voss) Saccardo).<br />
Uwagi: Okaz nie był weryfikowany (brak materiału zielnikowego), a został zaliczony<br />
do tego gatunku gdyż Ramularia uredinis (Voss) Saccardo występuje na urediniach<br />
lub w ich pobliżu, a na Aegopodium podagraria tworzą się tylko telia Puccinia<br />
aegopodii.<br />
10. GATUNKI WYŁĄCZONE Z RODZAJU RAMULARIA<br />
Gatunki te były podawane z terenu Polski, ale w świetle nowszych badań zostały<br />
zaliczone do innych rodzajów:<br />
1. Ovularia bulbigera (Fuckel) Saccardo ® Phacellium bulbigerum (Fuckel) U.<br />
Braun (BRAUN 1990, Nova Hedwigia 50: 509).<br />
2. Ovularia nymphaearum Allescher ® Colletotrichum nymphaeae (Passerini)<br />
Aa (BRAUN 1998, A monograph of Cercosporella, Ramularia and allied genera<br />
(phytopathogenic Hyphomycetes) 2: 289).<br />
3. Ovularia ovata Fuckel ® Neoovularia ovata (Fuckel) U. Braun (BRAUN 1992b,<br />
Nova Hedwigia 54: 479).<br />
4. Ovularia tuberculiniformis Höhnel ® Neoovularia nomuriana (Saccardo) U.<br />
Braun (BRAUN 1992b, Nova Hedwigia 54: 474).<br />
5. Ovularia villana Magnus ® Tretovularia villana (Magnus) Deighton (DEIGHTON<br />
1984, Trans. Br. mycol. Soc. 82: 743<br />
6. Ovularia virgaureae Thümen [= Cylindrospora virgaureae (Thümen) Schroeter]<br />
® Cercosporella virgaureae (Thümen) Allescher (BRAUN 1995, A monograph<br />
128<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 128 2006-01-21 17:13:36
of Cercosporella, Ramularia and allied genera (phytopathogenic Hyphomycetes)<br />
1: 74).<br />
7. Ovularia vogeliana Saccardo et Sydow ® Neoovularia vogeliana (Saccardo et<br />
Sydow) U. Braun (BRAUN 1992b, Nova Hedwigia 54: 474).<br />
8. Ovularia vossiana (Thümen) Saccardo ® Phacellium vossianum (Thümen) U.<br />
Braun (BRAUN 1990, Nova Hedwigia 50: 511.1990).<br />
9. Ramularia absinthii Laubert [= Mycovellosiella ferruginea (Fuckel) Deighton]<br />
® Passalora ferruginea (Fuckel) U. Braun et Crous (CROUS, BRAUN 2003, Mycosphaerella<br />
and its anamorphs: 1. Names published in Cercospora and Passalora,<br />
s. 183).<br />
10. Ramularia actaeae Ellis et Holway [= Phaeoramularia actaeae (Ellis et Holway)<br />
U. Braun] ® Passalora actaeae (Ellis et Holway) U. Braun et Crous (CROUS,<br />
BRAUN 2003, Mycosphaerella and its anamorphs: 1. Names published in Cercospora<br />
and Passalora, s. 436).<br />
11. Ramularia albo-rosella (Desmazières) Gjaerum [= Isariopsis albo-rosella<br />
(Desmazières) Saccardo, Isariopsis pusilla Fresenius] ® Phacellium albo-rosellum<br />
(Desmazières) U. Braun (BRAUN 1990, Nova Hedwigia 50: 509).<br />
12. Ramularia alismatis Oudemans ® Spermosporina alismatis (Oudemans) U.<br />
Braun (BRAUN 1993a, Crypt. Bot. 4: 111).<br />
13. Ramularia episphaeria (Desmazières) Gunnerbeck [= Isariopsis episphaeria<br />
(Desmazières) Höhnel, Graphium pallescens (Fuckel) Lindau, Ramularia<br />
stellariae Rabenhorst, Ovularia stellariae (Rabenhorst) Saccardo] ® Phacellium<br />
episphaerium (Desmazières) U. Braun (BRAUN 1990, Nova Hedwigia 50:<br />
509.1990).<br />
14. Ramularia ludwigiana Sydow ® Spermosporina ludwigiana (Sydow) U. Braun<br />
(BRAUN 1998, A monograph of Cercosporella, Ramularia and allied genera<br />
(phytopathogenic Hyphomycetes) 2: 413).<br />
15. Ramularia magnusiana (Saccardo) Lindau ® Spermosporina magnusiana (Saccardo)<br />
U. Braun (BRAUN 1993a, Crypt. Bot. 4: 113).<br />
16. Ramularia pastinacae (Karsten) Lindroth et Vestergren (non Ramularia pastinacae<br />
Bubák) ® Pseudocercosporella pastinacae (Karsten) U. Braun (BRAUN<br />
1993c, Nova Hedwigia 56: 444).<br />
17. Ramularia punctiformis Schlechtendal [= R. karakulinii Golovina, R. epilobii<br />
(W.G. Schneider ex Thümen) Magn., R. montana (Schlechtendal) Spegazzini),<br />
Phaeoramularia punctiformis (Schlechtendal) U. Braun] ® Passalora montana<br />
(Spegazzini) U. Braun et Crous (CROUS, BRAUN 2003, Mycosphaerella and its<br />
anamorphs: 1. Names published in Cercospora and Passalora, s. 280).<br />
18. Ramularia repentis Oudemans ® Entylomella gibba (Fuckel) U. Braun (BRAUN<br />
1998, A monograph of Cercosporella, Ramularia and allied genera (phytopathogenic<br />
Hyphomycetes) 2: 298).<br />
19. Ramularia rubi (Bubák) Karakulin [= Ovularia rubi Bubák] ® Neoramularia<br />
rubi (Bubák) U. Braun (BRAUN 1993c, Nowa Hedwigia 56, 3-4: 435).<br />
129<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 129 2006-01-21 17:13:37
20. Ramularia sagittariae Bresadola ® Spermosporina sagittariae (Bresadola) U.<br />
Braun (BRAUN 1993b, Crypt. Bot. 4: 113).<br />
21. Ramularia sonchi-oleracei Fautrey ® Spermosporina sonchi-oleracei (Fautrey)<br />
U. Braun (BRAUN 1993b, Crypt. Bot. 4: 113).<br />
22. Ramularia sorbi Karak. [= Cercospora ariae Fuckel, Cercospora kriegeriana<br />
Bresadola, Mycovellosiella ariae (Fuckel) U. Braun] ® Passalora ariae (Fuckel)<br />
U. Braun et Crous (CROUS, BRAUN 2003, Mycosphaerella and its anamorphs: 1.<br />
Names published in Cercospora and Passalora, s. 65).<br />
23. Ramularia subsanguinea (Ellis et Everhart) Karak. [= Ramularia rubicunda<br />
Bresadola] ® Stenella subsanguinea (Ellis et Everhart) Karakulin (BRAUN<br />
1993a, Crypt. Bot. 3: 242).<br />
130<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 130 2006-01-21 17:13:39
11. WYKAZ TAKSONÓW ROŚLIN ŻYWICIELSKICH<br />
ORAZ STWIERDZONYCH NA NICH GRZYBÓW<br />
Z RODZAJU RAMULARIA<br />
Acorus calamus<br />
R. aromatica<br />
Adenostyles alliariae<br />
R. major<br />
Adoxa moschatellina<br />
R. adoxae<br />
Agrimonia eupatoria<br />
R. agrimoniae<br />
Ajuga genevensis<br />
R. ajugae<br />
Ajuga reptans<br />
R. ajugae<br />
Alchemilla acutiloba<br />
R. aplospora<br />
Alchemilla crinita<br />
R. aplospora<br />
Alchemilla glaucescens<br />
R. aplospora<br />
Alchemilla gracilis<br />
R. aplospora<br />
Alchemilla monticola<br />
R. aplospora<br />
Alchemilla sp.<br />
R. aplospora<br />
Alchemilla subcrenata<br />
R. aplospora<br />
Alchemilla vulgaris subsp. palmata<br />
R. aplospora<br />
Alchemilla walasii<br />
R. aplospora<br />
Alchemilla xanthochlora<br />
R. aplospora<br />
Alnus glutinosa<br />
R. alnicola<br />
Anchusa arvensis<br />
R. anchusae<br />
Anchusa officinalis<br />
R. anchusae<br />
Angelica sylvestris<br />
R. archangelicae<br />
Anthriscus sylvestris<br />
R. chaerophylli<br />
Armoracia rusticana<br />
R. armoraciae<br />
Aruncus sylvestris<br />
R. spiraeae-arunci<br />
Asplenium trichomanes<br />
R. asplenii<br />
Aster amellus<br />
R. asteris<br />
Astrantia major<br />
R. oreophila<br />
Astrantia sp.<br />
R. oreophila<br />
Atropa belladonna<br />
R. atropae<br />
Barbarea vulgaris<br />
R. armoraciae<br />
Bartsia alpina<br />
R. bartsiae<br />
Beta vulgaris<br />
R. beticola<br />
Bidens tripartita<br />
R. concomitans<br />
Bunias orientalis<br />
R. armoraciae<br />
Caltha laeta<br />
R. calthae<br />
Caltha palustris<br />
R. calthae<br />
Campanula glomerata<br />
R. macrospora<br />
Campanula medium<br />
R. macrospora<br />
Campanula persicifolia<br />
R. macrospora<br />
Campanula polymorpha<br />
R. macrospora<br />
Campanula rapunculoides<br />
R. macrospora<br />
Campanula rotundifolia<br />
R. macrospora<br />
Campanula trachelium<br />
R. macrospora<br />
Cardamine amara subsp. amara<br />
R. cardamines<br />
Cardamine amara subsp. opizii<br />
R. cardamines<br />
Cardamine pratensis<br />
R. cardamines<br />
Carduus acanthoides<br />
R. cynarae<br />
131<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 131 2006-01-21 17:13:40
Carduus crispus<br />
R. cynarae<br />
Carduus personata<br />
R. jubatskana<br />
Centaurea jacea<br />
R. triboutiana<br />
Centaurea scabiosa<br />
R. triboutiana<br />
Centaurea sp.<br />
R. triboutiana<br />
Chaerophyllum hirsutum<br />
R. chaerophylli<br />
Chenopodium bonus-henricus<br />
R. macularis<br />
Chrysanthemum sp.<br />
R. bellunensis<br />
Cichorium intybus<br />
R. inaequale<br />
Cicuta virosa<br />
R. heraclei<br />
Circaea alpina<br />
R. caduca<br />
Circaea intermedia<br />
R. caduca<br />
Circaea lutetiana<br />
R. caduca<br />
Cirsium arvense<br />
R. cynarae<br />
Cirsium oleraceum<br />
R. cynarae<br />
Coriandrum sativum<br />
R. heraclei<br />
Cortusa matthioli<br />
R. cortusae<br />
Crepis mollis<br />
R. crepidis<br />
Cynoglossum officinale<br />
R. cynoglossi<br />
Dactylis glomerata<br />
R. pusilla<br />
Delphinium oxysepalum<br />
R. crassiuscula<br />
Digitalis grandiflora<br />
R. variabilis<br />
Digitalis purpurea<br />
R. variabilis<br />
Digitalis sp.<br />
R. variabilis<br />
Dipsacus sativus<br />
R. silvestris<br />
Dipsacus sylvestris<br />
R. silvestris<br />
Doronicum pardalianches<br />
R. doronici<br />
Echium vulgare<br />
R. echii<br />
Elymus repens<br />
R. pusilla<br />
Fagopyrum esculentum<br />
R. curvula, R. fagopyri<br />
Falcaria vulgaris<br />
R. libanotidis<br />
Festuca rubra<br />
R. pusilla<br />
Filipendula ulmaria<br />
R. ulmariae<br />
Filipendula vulgaris<br />
R. ulmariae<br />
Fragaria xananassa<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Fragaria moschata<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Fragaria sp.<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Fragaria vesca<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Fragaria vesca var. chiloensis<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Fragaria virginica<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Fragaria viridis<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Galanthus nivalis<br />
R. septata<br />
Galega officinalis<br />
R. galegae<br />
Galeobdolon luteum<br />
R. lamii var. lamii<br />
Galeopsis bifida<br />
R. lamii var. lamii<br />
Galeopsis speciosa<br />
R. lamii var. lamii<br />
Galeopsis tetrahit<br />
R. lamii var. lamii<br />
Galium aparine<br />
R. galii<br />
Gentiana asclepiadea<br />
R. evanida<br />
Geranium dissectum<br />
R. geranii var. geranii<br />
Geranium molle<br />
R. geranii var. geranii<br />
132<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 132 2006-01-21 17:13:40
Geranium palustre<br />
R. geranii var. geranii<br />
Geranium phaeum<br />
R. geranii var. geranii<br />
Geranium pratense<br />
R. geranii var. geranii<br />
Geranium pusillum<br />
R. geranii var. geranii<br />
Geranium pyrenaicum<br />
R. garanii var. geranii<br />
Geranium robertianum<br />
R. geranii var. geranii<br />
Geranium sanguineum<br />
R. geranii var. geranii<br />
Geranium sp.<br />
R. geranii var. geranii<br />
Geranium sylvaticum<br />
R. geranii var. geranii<br />
Geum rivale<br />
R. gei<br />
Geum urbanum<br />
R. gei<br />
Glechoma hederacea<br />
R. glechomatis<br />
Gnaphalium sylvaticum<br />
R. gnaphalii<br />
Gnaphalium uliginosum<br />
R. gnaphalii<br />
Heracleum sibiricum<br />
R. heraclei<br />
Heracleum sphondylium<br />
R. heraclei<br />
Hieracium alpinum<br />
R. inaequale<br />
Hieracium lachenalii<br />
R. inaequale<br />
Hieracium laevigatum<br />
R. inaequale<br />
Hieracium murorum<br />
R. inaequale<br />
Hieracium pilosella<br />
R. inaequale<br />
Hieracium racemosum<br />
R. inaequale<br />
Hieracium sabaudum<br />
R. inaequale<br />
Hieracium sp.<br />
R. inaequale<br />
Hieracium umbellatum<br />
R. inaequale<br />
Homogyne alpina<br />
R. major<br />
Hypericum maculatum<br />
R. minutissima<br />
Inula brittanica<br />
R. cupulariae<br />
Inula conyza<br />
R. cupulariae<br />
Knautia arvensis<br />
R. tricheriae<br />
Lactuca sativa<br />
R. mulgedii<br />
Lamium album<br />
R. lamii var. lamii<br />
Lamium maculatum<br />
R. lamii var. lamii<br />
Lamium sp.<br />
R. lamii var. lamii<br />
Lapsana communis<br />
R. lampsanae<br />
Lathyrus odoratus<br />
R. deusta var. alba, R. deusta var. deusta<br />
Lathyrus sp.<br />
R. deusta var. deusta<br />
Lathyrus sylvestris<br />
R. deusta var. deusta<br />
Lathyrus vernus<br />
R. deusta var. deusta<br />
Leonurus cardiaca<br />
R. lamii var. lamii<br />
Leucanthemum vulgare<br />
R. bellunensis, R. tanaceti<br />
Levisticum officinlae<br />
R. heraclei<br />
Limonium gmelinii<br />
R. jaapiana<br />
Linaria vulgaris<br />
R. linariae<br />
Lolium perenne<br />
R. pusilla<br />
Lotus corniculatus<br />
R. sphaeroidea, R. schulzeri<br />
Lotus uliginosus<br />
R. sphaeroidea<br />
Lychnis chalcedonica<br />
R. didymarioides<br />
Lysimachia nummularia<br />
R. lysimachiae<br />
Lysimachia thyrsiflora<br />
R. lysimachiae<br />
Lysimachia vulgaris<br />
R. lysimachiae<br />
133<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 133 2006-01-21 17:13:41
Malva neglecta<br />
R. keithii<br />
Marrubium vulgare<br />
R. marrubii<br />
Matricaria martima<br />
R. matricariae<br />
Melandrium album<br />
R. didymarioides, R. lychnicola<br />
Melandrium rubrum<br />
R. didymarioides<br />
Mentha spicata var. crispa<br />
R. lamii var. lamii<br />
Moehringia trinervia<br />
R. moehringiae<br />
Mycelis muralis<br />
R. mulgedii<br />
Myosotis palustris<br />
R. cerinthes<br />
Ononis arvensis<br />
R. winteri<br />
Ononis spinosa<br />
R. winteri<br />
Parietaria officinalis<br />
R. parietariae<br />
Pastinaca sativa<br />
R. heraclei<br />
Pedicularis palustris<br />
R. obducens<br />
Petasites albus<br />
R. major<br />
Petasites hybridus<br />
R. major<br />
Petasites kablikianus<br />
R. major<br />
Petasites spurius<br />
R. major<br />
Peucedanum palustre<br />
R. rhaetica<br />
Phyteuma orbiculare<br />
R. macrospora<br />
Phyteuma spicatum<br />
R. macrospora<br />
Picris hieracioides<br />
R. inaequale<br />
Pimpinella saxifraga<br />
R. libanotidis<br />
Plantago lanceolata<br />
R. rhabdospora<br />
Plantago major<br />
R. plantaginis<br />
Plantago media<br />
?R. plantaginis, ?R. rhabdospora<br />
Polygala vulgaris<br />
R. polygalae<br />
Polygonum aviculare<br />
R. rigidula<br />
Polygonum bistorta<br />
R. bistortae<br />
Polygonum hydropiper<br />
R. rubella<br />
Potentilla anserina<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Potentilla arenaria x heptaphylla<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Potentilla argentea<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Potentilla aurea<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Potentilla heptaphylla<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Potentilla intermedia<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Potentilla neumanniana<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Potentilla recta<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Potentilla reptans<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Potentilla silesiaca<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Potentilla sp.<br />
R. grevilleana var. grevilleana<br />
Primula elatior<br />
R. interstitialis, R. primulae<br />
Primula sp.<br />
R. interstitialis, R. primulae<br />
Primula veris<br />
R. interstitialis, R. primulae<br />
Prunella vulgaris<br />
R. lamii var. minor<br />
Pulmonaria mollis<br />
R. cylindroides var. cylindroides<br />
Pulmonaria obscura<br />
R. cylindroides var. cylindroides<br />
Pulmonaria officinalis<br />
R. cylindroides var. cylindroides<br />
Ranunculus acris<br />
R. acris, R. simplex<br />
Ranunculus auricomus<br />
R. didyma var. didyma<br />
Ranunculus bulbosus<br />
R. didyma var. didyma<br />
134<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 134 2006-01-21 17:13:42
Ranunculus lanuginosus<br />
R. acris, R. simplex<br />
Ranunculus lingua<br />
R. didyma var. exigua<br />
Ranunculus polyanthemos<br />
R. simplex<br />
Ranunculus repens<br />
R. didyma var. didyma, R. simplex<br />
Ranunculus sardous<br />
R. simplex<br />
Ranunculus sp.<br />
R. simplex<br />
Rheum officinale<br />
R. pratensis<br />
Rheum rhabarbarum<br />
R. pratensis<br />
Rheum rhaponticum<br />
R. pratensis<br />
Rheum sp.<br />
R. pratensis<br />
Rumex acetosa<br />
R. pratensis, R. rubella<br />
Rumex acetosella<br />
R. pratensis<br />
Rumex alpestris<br />
R. pratensis<br />
Rumex alpinus<br />
R. rubella<br />
Rumex conglomeratus<br />
R. rubella<br />
Rumex crispus<br />
R. pratensis, R. rubella<br />
Rumex hydrolapathum<br />
R. pratensis, R. rubella, R. rumicis<br />
Rumex hydrolapathum x aquaticus<br />
R. pratensis<br />
Rumex obtusifolius<br />
R. pratensis, R. rubella<br />
Rumex palustris<br />
R. rubella<br />
Rumex sanguineus<br />
R. rubella<br />
Rumex sp.<br />
R. pratensis, R. rubella<br />
Salix fragilis<br />
R. rosea<br />
Salix triandra<br />
R. rosea<br />
Salvia verticillata<br />
R. lamii var. lamii<br />
Sambucus ebulus<br />
R. sambucina<br />
Sambucus nigra<br />
R. sambucina<br />
Sambucus racemosa<br />
R. sambucina<br />
Saxifraga granulata<br />
R. saxifragae<br />
Scabiosa ochroleuca<br />
R. bosniaca<br />
Scrophularia nodosa<br />
R. carneola<br />
Scrophularia scopolii<br />
R. carneola<br />
Scrophularia umbrosa<br />
R. carneola<br />
Senecio congestus<br />
R. filaris<br />
Senecio jacobea<br />
R. filaris<br />
Senecio nemorensis<br />
R. filaris<br />
Senecio ovatus<br />
R. filaris<br />
Senecio paludosus<br />
R. filaris<br />
Senecio sp.<br />
R. filaris<br />
Senecio subalpinus<br />
R. filaris<br />
Senecio vernalis<br />
R. filaris<br />
Silene lituanica<br />
R. didymarioides<br />
Sonchus arvensis<br />
R. inaequale<br />
Sonchus sp.<br />
R. inaequale<br />
Sparganium emersum<br />
R. sparganii<br />
Sparganium erectum<br />
R. sparganii<br />
Spiraea salicifolia<br />
R. spiraeae<br />
Stachys alpina<br />
R. lamii var. lamii<br />
Stachys annua<br />
R. lamii var. lamii<br />
Stachys palustris<br />
R. lamii var. lamii<br />
Stachys recta<br />
R. lamii var. lamii<br />
135<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 135 2006-01-21 17:13:44
Succisa pratensis<br />
R. succisae<br />
Symphytum cordatum<br />
R. calcea<br />
Symphytum officinale<br />
R. calcea<br />
Tanacetum vulgare<br />
R. tanaceti<br />
Taraxacum laevigatum<br />
R. inaequale<br />
Taraxacum officinale<br />
R. inaequale<br />
Taraxacum sect. Vulgaria<br />
R. inaequale<br />
Thesium alpinum<br />
R. thesii<br />
Thesium ebracteatum<br />
R. thesii<br />
Thesium linophyllon<br />
R. thesii<br />
Urtica dioica<br />
R. urticae<br />
Urtica urens<br />
R. urticae<br />
Valeriana officinalis<br />
R. valerianae<br />
Valeriana sambucifolia<br />
R. valerianae<br />
Valeriana simplicifolia<br />
R. valerianae<br />
Valeriana tripteris<br />
R. valerianae<br />
Verbascum densiflorum<br />
R. variabilis<br />
Verbascum lychnitis<br />
R. variabilis<br />
Verbascum nigrum<br />
R. variabilis<br />
Verbascum phlomoides<br />
R. variabilis<br />
Verbascum phoeniceum<br />
R. variabilis<br />
Verbascum sp.<br />
R. variabilis<br />
Verbascum thapsus<br />
R. variabilis<br />
Veronica agrestis<br />
R. veronicae<br />
Veronica anagallis-aquatica<br />
R. beccabungae<br />
Veronica arvensis<br />
R. veronicae<br />
Veronica beccabunga<br />
R. beccabungae<br />
Veronica chamaedrys<br />
R. chamedryos, R. coccinea<br />
Veronica officinalis<br />
R. coccinea, R veronicae<br />
Veronica persica<br />
R. veronicae<br />
Veronica polita<br />
R. veronicae<br />
Veronica serpyllifolia<br />
R. coccinea<br />
Veronica sp.<br />
R. coccinea<br />
Veronica teucrium<br />
R. coccinea, R. veronicae<br />
Veronica urticifolia<br />
R. veronicae<br />
Vicia cracca<br />
R. sphaeroidea<br />
Vicia faba<br />
R. sphaeroidea<br />
Vicia sativa<br />
R. sphaeroidea<br />
Vicia tetrasperma<br />
R. sphaeroidea<br />
Vicia villosa<br />
R. sphaeroidea<br />
Viola altaica<br />
R. agrestis<br />
Viola arvensis<br />
R. agrestis<br />
Viola canina<br />
R. lactea<br />
Viola mirabilis<br />
R. lactea<br />
Viola odorata<br />
R. lactea<br />
Viola palustris<br />
R. lactea<br />
Viola reichenbachiana<br />
R. lactea<br />
Viola riviniana<br />
R. lactea<br />
Viola sp.<br />
R. lactea<br />
Viola stagnina<br />
R. lactea<br />
Viola tricolor<br />
R. agrestis<br />
Viscaria vulgaris<br />
R. didymarioides<br />
136<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 136 2006-01-21 17:13:44
12. WYKAZ TAKSONÓW GRZYBÓW MIKROSKOPIJNYCH BĘDĄCYCH<br />
ŻYWICIELAMI NADPASOŻYTNICZYCH GATUNKÓW<br />
Z RODZAJU RAMULARIA<br />
Coleosporium tussilaginis<br />
R. coleosporii<br />
Cronartium ribicola<br />
R. uredinis<br />
Melampsora larici-pentandrae<br />
R. uredinis<br />
Puccinia aegopodii<br />
R. uredinearum<br />
rdza pasożytująca na Rubus fruticosus<br />
R. uredinis<br />
Podziękowania. Prof. Bogusławowi Sałacie , Prof. Wiesławowi Mułenko i Mgr Elżbiecie Kozak<br />
dziękuję bardzo za wszechstronną pomoc w przygotowaniu tej pracy. Dziękuję również kuratorom<br />
zielników za udostępnienie zbiorów oraz anonimowemu recenzentowi za cenne uwagi<br />
i wskazówki.<br />
13. LITERATURA<br />
ADAMSKA, I. 2001. Microscopic fungus-like organisms and fungi of the Słowiński National Park (NW<br />
Poland). II. Acta Mycol. 36: 31-65.<br />
ADAMSKA, I., BŁASZKOWSKI, J. 2001. Grzyby z rodzaju Ramularia w Słowińskim Parku Narodowym.<br />
Materiały sesji i sympozjów 52 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Poznań.<br />
ADAMSKA, I., MADEJ, T., CZERNIAWSKA, B., BŁASZKOWSKI, J. 1999. Parasitic and saprotrophic fungi<br />
from Słowiński National Park. Acta Mycol. 34: 97-103.<br />
BAŁAZY, S. 1993. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota) 24.<br />
Entomophthorales. PWN, Kraków.<br />
BOROWSKA, A. 1986. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota)<br />
16. Dematiaceae Phialoconidiae. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
BRANDENBURGER, W. 1985. Parasitische Pilze an Gefäßpflanzen in Europa. Gustav Fischer Verl.<br />
Stuttgart-New York.<br />
BRAUN, U. 1988a. Studies on Ramularia and allied genera (I). Internat. J. Myc. Lich. 3: 271-285.<br />
BRAUN, U. 1988b. Studies on Ramularia and allied genera (II). Nova Hedwigia 47: 335-349.<br />
BRAUN, U. 1990. Studies on Ramularia and allied genera (III). Nova Hedwigia 50: 499-521.<br />
BRAUN, U. 1991. Studies on Ramularia and allied genera (IV). Nova Hedwigia 53: 291-305.<br />
BRAUN, U. 1992a. Taxonomic notes on some species of the Cercospora-complex. Nova Hedwigia 55:<br />
211-221.<br />
BRAUN, U. 1992b. Studies on Ramularia and allied genera (V). Nova Hedwigia 54: 459-478.<br />
BRAUN, U. 1993a. Taxonomic notes on some species of the Cercospora-complex (II). Crypt. Bot. 3:<br />
235-244.<br />
BRAUN, U. 1993b. New genera of phytopathogenic Hyphomycetes. Crypt. Bot. 4: 107-114.<br />
BRAUN, U. 1993c. Studies on Ramularia and allied genera (VI). Nova Hedwigia 56: 423-454.<br />
BRAUN, U. 1994. Studies on Ramularia and allied genera (VII). Nova Hedwigia 58: 191-222.<br />
BRAUN, U. 1995. A monograph of Cercosporella, Ramularia and allied genera (phytopathogenic Hyphomycetes).<br />
1. IHW-Verl. Eching bei München.<br />
137<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 137 2006-01-21 17:13:45
BRAUN, U. 1998. A monograph of Cercosporella, Ramularia and allied genera (phytopathogenic Hyphomycetes).<br />
2. IHW-Verl. Eching bei München.<br />
BRAUN, U., PENNYCOOK, S.R. 2003. Nomenclature and typification of Ramularia grevilleana. Mycotaxon<br />
88: 49-52.<br />
BRESADOLA, J. 1903. Fungi polonici. Ann. mycol. 1: 65-131.<br />
CHOCHRJAKOV, M., DOBROZAKOVA, T., STIE<strong>PAN</strong>OV, K., LETOVA. 1973. Klucz do oznaczania chorób roślin.<br />
PWRiL, Warszawa.<br />
CROUS, P.W., BRAUN, U. 1996. Cercosporoid fungi from South Africa. Mycotaxon 57: 233-321.<br />
CROUS, P.W., BRAUN, U. 2003. Mycosphaerella and its anamorphs: 1. Names published in Cercospora<br />
and Passalora. CBS Biodiversity. Ser. 1. Centraalbureau voor Schimmelcultures. Utrecht, The<br />
Netherlands.<br />
DANILKIEWICZ, M. 1982 (1984)a. Mikroskopowe grzyby patogeniczne rezerwatu leśnego Omelno k.<br />
Radzynia Podlaskiego. Fragm. Flor. Geobot. 28: 643-648.<br />
DANILKIEWICZ, M. 1982 (1986)b. Mikroskopowe grzyby pasożytnicze rezerwatu Chmielinne. Acta<br />
Mycol. 18: 203-212.<br />
DANILKIEWICZ, M. 1987a. Mikroskopowe grzyby pasożytnicze łąk i pastwisk doliny Krzny. Zesz. Prob.<br />
Post. Nauk Roln. 307: 91-104.<br />
DANILKIEWICZ, M. 1987 (1990)b. Grzyby pasożytnicze lewobrzeżnej doliny środkowego Bugu. Acta<br />
Mycol. 23: 37-80.<br />
DANILKIEWICZ, M. 1989. Mikroskopowe grzyby pasożytnicze zbiorowisk łąkowych doliny środkowego<br />
Bugu. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 374: 119-126.<br />
DEIGHTON, F.C. 1984. Tretovularia, a new hyphomycetous genus. Trans. Brit. mycol. Soc. 82: 743-<br />
745.<br />
DIEDICKE, H. 1915. Kryptogamenflora der Mark Brandenburg. 9. Pilze VII. Sphaeropsideae, Melanconieae.<br />
Verl. von Gebrüder Borntraeger, Leipzig.<br />
DOMAŃSKI, S. 1965. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Fungi).<br />
Polyporaceae I, Mucronoporaceae I. PWN, Warszawa.<br />
DOMAŃSKI, S., ORŁOŚ, H., SKIRGIEŁŁO, A. 1967. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem<br />
Ościennych. Grzyby (Mycota). 3. Polyporaceae Pileatae, Mucronoporaceae Pileatae, Ganodermataceae,<br />
Bonarzewiaceae, Boletopsidaceae, Fistulinaceae. PWN, Warszawa.<br />
DOMINIK, T. 1935. Grzyby pasożytnicze zebrane w okolicy Włocławka w sierpniu w 1934 r. Acta Soc.<br />
Bot. Pol. 12, 2: 201-205.<br />
DOMINIK, T. 1936. Materiały do flory grzybów mikroskopowych zachodniej Polski. Spraw. Komisji<br />
Fizjogr. 70: 1-72.<br />
DOMINIK, T. 1963. Notatki mykologiczne z lat 1945-1960. Zesz. Nauk. WSR, Szczecin 10: 47-77.<br />
DURSKA, B. 1974. Studia nad grzybami pasożytniczymi roślin występujących w litoralu zbiorników<br />
wodnych Pojezierza Mazurskiego. Acta Mycol. 10: 73-139.<br />
FEŁENCZAK, W. 1927. Grzyby podkarpackie okolic Dukli. Spraw. Komisji Fizjogr. 61: 167- 187.<br />
GARBOWSKI, L. 1929. Choroby roślin uprawnych oraz drzew i krzewów leśnych i parkowych w Wielkopolsce<br />
i na Pomorzu. Prace Wydz. Chorób Rośl. PINGW, Bydgoszcz 7: 1-71.<br />
GARBOWSKI, L. 1932. Spostrzeżenia nad chorobami roślin uprawnych w Wielkopolsce i na Pomorzu<br />
w okresie 1928-1931. Prace Wydz. Chorób Rośl. PINGW, Bydgoszcz 11: 3-50.<br />
GARBOWSKI, L., JURASZKÓWNA, H. 1933. Choroby roślin użytkowych w okresie 1926-1930. Rocz. Ochr.<br />
Rośl., Cz. A 1: 97-235.<br />
GARBOWSKI, L. 1935. Choroby roślin użytkowych w okresie 1931-1933. Zestawienie notowań Zakładów<br />
Ochrony Roślin. Rocz. Ochr. Rośl., Cz. A 2: 406-580.<br />
HEGI, G. 1923. Illustrierte Flora von Mitteleuropa. 1. Aufl. Band 4, T. 2, J.F. Lahmanns, München.<br />
HELLWIG, T. 1897. Beiträge zur Florenkenntnis der Prowinz Posen. II. Pilze von Wengierki, Kreis<br />
Wreschen. Zeitschr. Naturwiss. Ver. Bot. Abt. II., 41-46.<br />
HELLWIG, T. 1899. Florenbild der Umgegend von Kontop im Kreise Grünberg in Schlesien. Allg. Bot.<br />
Zeitschrift 5, 9: 157-160.<br />
138<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 138 2006-01-21 17:13:47
HELLWIG, T. 1900. Florenbild der Umgegend von Kontop im Kreise Grünberg in Schlesien. Allg. Bot.<br />
Zeitschrift 6, 1: 135-143.<br />
HENNINGS, P. 1892. Bericht über meine vom. 31. August bis zum 17 September 1890 ausgeführte<br />
kryptogamische Forschungsreise im Kreise Schwetz. Schriften der naturforschenden Gesellschaft<br />
in Danzig, N.F. 8,1: 59-113.<br />
HESTBJERG, H., WOLFHECHEL, H., DISSING, H. 1993. Development of Ramularia leaf spot on sugar<br />
beet as influenced by temperature and the age of the host plant. J. Phytopatology 140: 293-300.<br />
HOOG, G. S. 1992. Some Ramularia-like fungi on Malvaceae. Personia 15: 63-70.<br />
HUGHES, S. J. 1949. Studies on some diseases of sainfoin (Onobrychis sativa). II. The life history<br />
of Ramularia onobrychidis Allescher. Trans. Br. mycol. Soc. 32: 34-59.<br />
JANKOWSKA-BARBACKA, K. 1931. Spis grzybów zebranych w okolicach Puław w latach 1927-1930. Pam.<br />
Państ. Inst. Gosp. Wiejskiego w Puławach 12: 429-508.<br />
KAGAN, F., PIEKARCZYK, K., STUDZIŃSKI, A. 1963. Występowanie chorób i szkodników roślin uprawnych<br />
w Polsce w roku 1960. Biul. Inst. Ochr. Rośl., Poznań 22: 1-381.<br />
KOCHMAN, J. 1973. Fitopatologia. PWRiL, Warszawa.<br />
KOCHMAN, J. 1986. Zarys mikologii dla fitopatologów. Wyd. SGGW-AR, Warszawa.<br />
KOCHMAN, J., MAJEWSKI, T. 1970. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych.<br />
Grzyby (Mycota). 4. Peronosporales. PWN, Warszawa.<br />
KOCHMAN, J., MAJEWSKI, T. 1973. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych.<br />
Grzyby (Mycota). 5. Ustilaginales. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
KOCZWARA, M. 1960. Flora Polska. Rośliny Naczyniowe Polski i Ziem Ościennych. 9. Dwuliścienne<br />
wolnopłatkowe-dwukwiatowe. Cz. 7. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
KONOPACKA, W. 1924. Grzyby pasożytnicze okolic Puław i Kazimierza. Kosmos 49: 855- 872.<br />
KOSSOBUDZKA, H. 1936. Przyczynek do znajomości flory grzybów mikroskopowych powiatu grudziądzkiego.<br />
Bad. Przyr. Pom. 1: 1-23.<br />
KUĆMIERZ, J. 1968. Przyczynek do poznania grzybów pasożytniczych Tatr. Fragm. Flor. Geobot. 14:<br />
243-250.<br />
KUĆMIERZ, J. 1969. Grzyby pasożytnicze zebrane w okolicach Mszany Dolnej (Gorce). Fragm. Flor.<br />
Geobot. 15: 111-128.<br />
KUĆMIERZ, J. 1971. Grzyby pasożytnicze Ojcowskiego Parku Narodowego. III. Workowce (Ascomycetes),<br />
grzyby niedoskonałe (Deuteromycetes). Fragm. Flor. Geobot. 17: 425-438.<br />
KUĆMIERZ, J. 1973. Grzyby pasożytnicze w zbiorowiskach roślinnych Ojcowskiego Parku Narodowego.<br />
Ochr. Przyr. 38: 155-211.<br />
KUĆMIERZ, J. 1976a. Nowe i rzadkie dla Polski gatunki grzybów niedoskonałych (Deuteromycetes)<br />
zebrane na terenie Pienin. Fragm. Flor. Geobot. 22: 141-146.<br />
KUĆMIERZ, J. 1976b. Flora grzybów pasożytniczych Pienin. II. Basidiomycetes, Deuteromycetes. Fragm.<br />
Flor. Geobot. 22: 605-622.<br />
KUĆMIERZ, J. 1977. Studia nad grzybami pasożytniczymi z Pienin. Zesz. Nauk. AR, Kraków 137.<br />
Rozpr. 52: 1-142.<br />
KWAŚNA, H., CHEŁKOWSKI, J., ZAJKOWSKI, P. 1991. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem<br />
Ościennych. Grzyby (Mycota). 22. Fusarium. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
LAUBERT, L. 1921. Schmarotzerpilze und Pflanzenkrankenheiten aus Polen und Masuren. Centralbl.<br />
Bacter. Parasit. II, 52: 236-244.<br />
LESZCZENKO, P. 1937. Choroby roślin użytkowych w roku 1934. Zestawienie notowań Zakładów<br />
Ochrony Roślin. Rocz. Ochr. Rośl. Bydgoszcz 3, 4: 148-207.<br />
LINDAU, G. 1907. Die Pilze Deutschlands, Österreichs und der Schweiz. 8. Fungi imperfecti: Hyphomycetes<br />
erste Hälfte. In: Rabenhorst Kryptogamen-Flora. II Aufl. Eduard Kummer, Leipzig.<br />
LINDAU, G. 1910. Die Pilze Deutschlands, Österreichs und der Schweiz. 9. Fungi imperfecti: Hyphomycetes<br />
zweite Hälfte. In: Rabenhorst Kryptogamen-Flora. II Aufl. Eduard Kummer, Leipzig.<br />
LISIEWSKA, M. 1987. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota).<br />
17. Mycena. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
139<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 139 2006-01-21 17:13:48
ŁAWRYNOWICZ, M. 1988. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota),<br />
Elaphomycetales, Tuberales. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
MADEJ, T. 1963. Przyczynek do znajomości flory grzybów pasożytniczych wywołujących choroby roślin.<br />
Zesz. Nauk. WRS, Szczecin 10: 79-88.<br />
MADEJ, T. 1966. Przyczynek do znajomości chorób grzybowego pochodzenia truskawki i poziomki<br />
w płn.-zach. Polsce. Zesz. Nauk. WSR, Szczecin 21: 59-80.<br />
MADEJ, T. 1968. Mikoflora leszczyny i dzikiego bzu. Acta Mycol. 4: 71-83.<br />
MADEJ, T. 1969. Mikoflora roślin zielnych ogrodu dendrologicznego w Przelewicach (woj. szczecińskie).<br />
Fragm. Flor. Geobot. 15: 99-110.<br />
MADEJ, T. 1971. Mikoflora drzew i krzewów ogrodu dendrologicznego w Przelewicach (woj. szczecińskie).<br />
Fragm. Flor. Geobot. 17, 4: 583-600.<br />
MADEJ, T. 1972. Materiały do mikoflory miasta Szczecina. Acta Mycol. 8: 35-45.<br />
MADEJ, T. 1974. Materiały do flory roślin woj. szczecińskiego. Akad. Roln., Szczecin, Rozpr. 35: 1-<br />
-235.<br />
MAJEWSKI, T. 1977. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota).<br />
9. Uredinales. I. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
MAJEWSKI, T. 1979. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota).<br />
11. Uredinales. II. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
MAJEWSKI, T. 1994. The Laboulbeniales of Poland. Polish Botanical Studies. 7. W. Szafer Inst. Bot.,<br />
<strong>PAN</strong>, Kraków.<br />
MATUSZKIEWICZ, J.M. 1993. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geograficzne.<br />
158. Wyd. <strong>PAN</strong>, Wrocław-Warszawa-Kraków.<br />
MELCHIOR, H. 1964. A. Engler’s Syllabus der Pflanzenfamilien. Gebrüder Borntraeger, Berlin.<br />
MICHALSKI, A. 1956. Grzybki pasożytnicze zebrane na łąkach nadnoteckich na odcinku Władysławowo-Rynarzewo<br />
w roku 1954. Fragm. Flor. Geobot. 2: 146-149.<br />
MICHALSKI, A. 1959. Grzyby pasożytnicze okolic Żegiestowa Zdroju. Monogr. Bot. 8: 237- 243.<br />
MICHALSKI, A. 1965. Spostrzeżenia nad występowaniem grzybów pasożytniczych na roślinach uprawnych<br />
i dziko rosnących na terenie Bydgoszczy i okolic w latach 1953-1962. Fragm. Flor. Geobot.<br />
11: 215-235.<br />
MICHALSKI, A. 1967. Grzyby pasożytnicze Wybrzeża Gdańskiego. Acta Mycol. 3: 153-162.<br />
MICHALSKI, A. 1982 (1986). Grzyby pasożytnicze łąk nadnoteckich i terenów przyległych na odcinku<br />
Nakło-Ujście. Acta Mycol. 18: 175-202.<br />
MICZYŃSKA, Z. 1966. Materiały do poznania chorób roślin zielarskich uprawianych w Polsce. I. Rocz.<br />
Nauk Roln., Cz. A 92: 285-312.<br />
MICZYŃSKA, Z., STACHYRA, T. 1961. Choroby i szkodniki uprawnych ziół w Polsce. II. Choroby<br />
i szkodniki ziół z rodziny psiankowatych zaobserwowane w latach 1951-1960. Biul. Inst. Ochr.<br />
Rośl., Poznań 13: 45-77.<br />
MICZYŃSKA, Z., ROJECKA, N., STACHYRA, T. 1961. Choroby i szkodniki uprawnych ziół w Polsce. Część<br />
I. Choroby i szkodniki ziół baldaszkowatych zaobserwowane w latach 1951-1959. Biul. Inst. Ochr.<br />
Rośl., Poznań 13: 7-44.<br />
MIKOŁAJSKA, J. 1974. Badania pojawów grzybów pasożytniczych traw na tle zmian ekologicznych siedliska<br />
łąk w dolinie Łyny. Zesz. Nauk. Akad. Roln.-Techn. w Olsztynie. Rolnictwo 6: 3-47.<br />
MIREK, Z., PIĘKOŚ-MIRKOWA, H., ZAJĄC, A., ZAJĄC, M. 2002. Flowering plants and pteridophytes<br />
of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Biodiversity of Poland. 1. W.<br />
Szafer Inst. Bot., <strong>PAN</strong>, Kraków.<br />
MOESZ, G. 1920. Beitrage zur Kenntnis der Pilzflora von Polen. I. Pilze aus Gegend von Lubartów.<br />
Bot. Közl. 18: 22-28, 6-13.<br />
MOESZ, G. 1926 (1927). Additamenta ad cognitionem fungorum Poloniae. II. Magyar Bot. Lapok<br />
25: 25-39.<br />
MUŁENKO, W. 1988 (1989). Mikroskopowe grzyby fitopatogeniczne Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego.<br />
II. Acta Mycol. 24: 125-171.<br />
140<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 140 2006-01-21 17:13:50
MUŁENKO, W. 1994. Parasitic Hyphomycetes of the Białowieża National Park. II. Distribution in Poland<br />
of some species of Cercospora, Cercosporella and Ramularia genera. Acta Mycol. 29: 179-<br />
187.<br />
MUŁENKO, W. 1996. Parasitic microfungi and their hosts colllected on the study area. Plant pathogenic<br />
fungi. In: J.B. FALIŃSKI, W. MUŁENKO (eds.), Cryptogamous plants in the forest communities<br />
of Białowoeża National Park (Project CRYPTO). Phytocenosis 8 (N. S.), Archiv. Geobot. 6: 55-<br />
-65.<br />
MUŁENKO, W., CHLEBICKI, A. 1992. Check-list of recorded species. Fungi. Monilales. In: J.B. FALIŃSKI,<br />
W. MUŁENKO (eds.), Cryptogamous plants in the forest communities of Białowieża National Park<br />
(Project CRYPTO). Phytocenosis 4 (N. S.), Archiv. Geobot. 3: 40-41.<br />
MUŁENKO, W., MAJEWSKI, T. 1996. Parasitism, parasites. In: J.B. FALIŃSKI, W. MUŁENKO (eds.), Cryptogamous<br />
plants in the forest communities of Białowieża National Park (Project CRYPTO). Phytocenosis<br />
8 (N. S.), Archiv. Geobot. 6: 37-54.<br />
MUŁENKO, W., SAŁATA, B., WOŁCZAŃSKA, A. 1995. Mycological notes from the Tatra National Park.<br />
II. Acta Mycol. 30: 65-79.<br />
MUŁENKO, W., WOŁCZAŃSKA, A. 2004. New collections of Ramularia species (Hyphomycetes) in Poland.<br />
Acta Mycol. 39: 13-17.<br />
NAMYSŁOWSKI, B. 1906. Zapiski mykologiczne. Spraw. Komisji Fizjogr. 39: 70-86.<br />
NAMYSŁOWSKI, B. 1909. Zapiski grzyboznawcze z Krakowa, Gorlic i Czarnej Hory. Spraw. Komisji<br />
Fizjogr. 43: 1-30.<br />
NAMYSŁOWSKI, B. 1914. Śluzowce i grzyby Galicji i Bukowiny. Pam. Fizjogr. 22: 1-151.<br />
NESPIAK, A. 1975. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota).<br />
7. Cortinarius. I. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
NESPIAK, A. 1981. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota).<br />
14. Cortinarius. II. PWN, Warszawa.<br />
NESPIAK, A. 1990. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota).<br />
19. Inocybe. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
OSIPJAN, L.L. 1970. Patogennyje gifalnyje i peronosporovyje griby Armjanskoj SSR. Ak. Nauk Armjanskoj<br />
SSR, Erevan.<br />
PAWŁOWSKI, B. 1956. Flora Tatr. I. PWN, Warszawa.<br />
PIĄTEK, M., WOŁCZAŃSKA, A. 2004. Some phytopathogenic fungi rare or new to Poland. Polish Bot. J.<br />
49: 67-72.<br />
PODBIELKOWSKI, Z. 1964. Słownik roślin użytkowych. PWRiL, Warszawa.<br />
ROMASZEWSKA-SAŁATA, J. 1981. Materiały do poznania mikroskopowych grzybów fitopatogenicznych<br />
zbiorowisk kserotermicznych na Wyżynie Małopolskiej. Ann. UMCS, C 36: 51-69.<br />
ROMASZEWSKA-SAŁATA, J., MUŁENKO, W. 1983. Mikroskopowe grzyby fitopatogeniczne okolic Drohiczyna<br />
i Mielnika nad Bugiem. Ann. UMCS, C 38: 19-36.<br />
ROUPPERT, K. 1909a. Zapiski grzyboznawcze z Galicyi. Spraw. Komisji Fizjogr. 43: 31-38.<br />
ROUPPERT, K. 1909b. Zapiski grzyboznawcze z okolic Ciechocinka. Spraw. Komisji Fizjogr. 43:<br />
39-52<br />
ROUPPERT, K. 1911a. Zapiski grzyboznawcze z Ciechocinka i innych stron Królestwa Polskiego. Kosmos<br />
36: 740-746.<br />
ROUPPERT, K. 1911b. Przyczynek do znajomości grzybów Galicyi i Bukowiny. Kosmos 36: 936-944.<br />
ROUPPERT, K. 1912. Grzyby zebrane w Tatrach, Beskidzie Zachodnim i na Pogórzu. Spraw. Komisji<br />
Fizjogr. 46: 80-100.<br />
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie listy organizmów patogennych<br />
oraz ich klasyfikacji, a także środków niezbędnych dla poszczególnych stopni hermetyczności.<br />
Dziennik Ustaw z dnia 16 grudnia 2002, nr 212, poz. 1798. Załącznik nr 1. Lista organizmów<br />
patogennych oraz ich klasyfikacja.<br />
141<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 141 2006-01-21 17:13:51
RUDNICKA-JEZIERSKA, W. 1991. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby<br />
(Mycota). 23. Lycoperdales, Sclerodermatales, Tulostomatales, Nidulariales, Phallales, Podaxales.<br />
PWN, Kraków.<br />
RUSZKIEWICZ, M. 2000. Microscopic phytopathogenic fungi rare and new for Poland. Acta Mycol.<br />
35: 85-98.<br />
RUSZKOWSKI, J., ZWEIGAUMÓWNA, Z., BLOCKÓWNA, H. 1938. Stan zdrowotności roślin uprawnych<br />
w Polsce w roku 1937. Rocz. Ochr. Rośl. 5, 4: 49-102.<br />
SAŁATA, B. 1974. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota). 6.<br />
Taphrinales. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
SAŁATA, B. 1985. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota).<br />
15. Erysiphales. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
SAŁATA, B. 2002. Polskie gatunki grzybów mitosporowych z rodzaju Ascochyta. Wyd. UMCS, Lublin.<br />
SAŁATA, B., RUDNICKA-JEZIERSKA, W. 1979. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych.<br />
Grzyby (Mycota). 12. Protomycetales, Chaetomiales. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
SAŁATA, B., ROMASZEWSKA-SAŁATA, J., MUŁENKO, W. 1984. Notatki mikologiczne z Tatrzańskego Parku<br />
Narodowego. Acta Mycol. 20: 13-21.<br />
SAŁATA, B., ROMASZEWSKA-SAŁATA, J., MUŁENKO, W. 1993. Mikroskopowe grzyby fitopatogeniczne.<br />
In: Z. MIREK, H. PIĘKOŚ-MIRKOWA (eds.), Przyroda Kotliny Zakopiańskiej – poznanie, przemiany,<br />
zagrożenia i ochrona. Tatry i Podtatrze 2: 183-207.<br />
SCHUEUER, CH., CHLEBICKI, A. 1997. Recent collections of miscellaneous microfungi from South Poland.<br />
Acta Mycol. 32: 147-172.<br />
SCHROETER, J. 1897. Die Pilze Schlesiens. 2. In: Cohn’s Krypt.-Fl. Schlesien. Pilze. 3, 2, Breslau.<br />
SHIN, H.-D., BRAUN, U. 1993. Notes on Korean Cercosporae and allied genera. 1. Mycotaxon 49:<br />
351-362.<br />
SIEMASZKO, W. 1923. Fungi Bialowiezenses exsiccati. Centuria prima. Wyd. Muz. Przyr. w Białowieży,<br />
Skierniewice, 27 pp.<br />
SIEMASZKO, W. 1925. Fungi Bialowiezenses exsiccati. Centuria secunda. Acta Inst. Phytopath. Scholae<br />
Superioris Agriculturae Varsaviensis, 18 pp.<br />
SKIRGIEŁŁO, A. 1960. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Fungi).<br />
1. Boletales. PWN, Warszawa.<br />
SKIRGIEŁŁO, A. 1991. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota).<br />
20. Russula. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
SKIRGIEŁŁO, A., ZADARA, M., ŁAWRYNOWICZ, M. 1979. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski<br />
i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota). 10. Mucorales, Endogonales. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
STARMACHOWA, B. 1963. Grzyby pasożytnicze z Tatr. Monogr. Bot. 15: 153-294.<br />
STARMACHOWA, B. 1964. Grzyby pasożytnicze zebrane w Polanicy-Zdroju, Dusznikach i innych miejscowościach<br />
Ziemi Kłodzkiej (Dolny Śląsk). Fragm. Flor. Geobot. 10: 89-96.<br />
STARMACHOWA, B. 1966. Grzyby pasożytnicze Krynicy i okolicznych gór (Beskid Sądecki). Fragm.<br />
Flor. Geobot. 12: 471-495.<br />
STARMACHOWA, B., KUĆMIERZ, J. 1967. Notatki mikologiczne z Ziemi Kłodzkiej. Fragm. Flor. Geobot.<br />
13: 141-153.<br />
STEC-ROUPPERTOWA, W. 1936. Zapiski mikologiczne. Spraw. Komisji Fizjogr. 70: 149-172.<br />
STEC-ROUPPERTOWA, W. 1939. Zapiski grzyboznawcze. Spraw. Komisji Fizjogr. 73: 277- 283.<br />
SUTTON, B.C., WALLER, J.M. 1988. Taxonomy of Ophiocladium hordei, causing leaf lesions on Triticale<br />
and other Gramineae. Trans. Br. mycol. Soc. 90: 55-61.<br />
TRZEBIŃSKI, J. 1916. Choroby i szkodniki roślin hodowanych w Królestwie Polskim. Pam. Fizjogr. 23:<br />
1-106.<br />
TRZEBIŃSKI, J. 1918. Choroby roślin uprawnych w Królestwie Polskiem w roku 1915 i 1916. Pam.<br />
Fizjogr. 25: 1-15.<br />
VIMBA, E.K. 1970. Griby roda Ramularia Saccardo v Lativskoj SSR. Izd. Zinatne, Riga.<br />
142<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 142 2006-01-21 17:13:53
WODZICZKO, A. 1911. Materyały do mykologii Galicyi. Spraw. Komisji Fizjogr. 45: 40-57.<br />
WOJEWODA, W. 1977. Flora Polska. Rośliny Zarodnikowe Polski i Ziem Ościennych. Grzyby (Mycota).<br />
8. Tremellales, Auriculariales, Septobasidiales. PWN, Warszawa-Kraków.<br />
WOŁCZAŃSKA, A. 1995. Wstępne uwagi o grzybach pasożytniczych Dołów Jasielsko-Sanockich i Beskidu<br />
Niskiego. Materiały konferencji i sympozjów 50 Zjazdu PTB, Kraków.<br />
WOŁCZAŃSKA, A., SAŁATA, B. 1992. Wstępne uwagi o krajowych gatunkach grzybów z rodzaju Ramularia<br />
Unger. Streszczenia referatów i plakatów 49 Zjazdu PTB, Kielce.<br />
WRÓBLEWSKI, A. 1915. Spis grzybów zebranych na Ziemiach Polskich. Spraw. Komisji Fizjogr. 49:<br />
92-125.<br />
WRÓBLEWSKI, A. 1918. Przyczynek do znajomości grzybów Galicyi zachodniej. Spraw. Komisji Fizjogr.<br />
52: 122-127.<br />
WRÓBLEWSKI, A. 1922. Grzyby zbioru Józefa Krupy z okolic Lwowa, Buczacza, Skolego i Tatr. Kosmos<br />
47: 39-51.<br />
WRÓBLEWSKI, A. 1925. Spis grzybów zebranych przez Marjana Raciborskiego w okolicy Krakowa<br />
i w Tatrach w latach 1883-1890. Acta Soc. Bot. Pol. 3: 29-41.<br />
ZGÓRKIEWICZ, A. 1991. Wynki badań nad występowanium i etiologią chorób w uprawach gryki (Fagopyrum<br />
esculentum Moench) w Polsce w latach 1978-1980. Cz. II. Badania laboratoryjne. Rocz.<br />
Nauk. Roln., E 21: 45-52.<br />
ZWEIGAUMÓWNA, Z. 1916. Grzybki pasożytnicze na roślinach zielnych dziko rosnących zebrane<br />
w 1912-1915 roku w Królestwie Polskim przez J. Trzebińskiego i W. Goriaczkowskiego. Pam. Fizjogr.<br />
23: 203-216.<br />
ZWEIGBAUMÓWNA, Z. 1925. Grzyby okolic Skierniewic. Acta Soc. Bot. Pol. 2: 275-301.<br />
14. THE RAMULARIA SPECIES IN POLAND (summary)<br />
143<br />
Mitosporic [anamorphic] fungi belonging to Ramularia genus parasite above all<br />
on angiosperms, but they are being collected also on ferns and representatives<br />
of rust fungi (Uredinales). They cause spots covered additionally with whitish (rarely<br />
reddish) coating consisting of conidiophores and conidia (only sometimes<br />
on the surface there are visible hyphes of vegetative mycelium, which is usually<br />
internal). Conidiophores and spores are hyaline. Conidial scars and hila are distinctly<br />
visible, dark and slightly thickened.<br />
The occurrence of Ramularia species coincides with the vegetation period of the<br />
host. Together with winter coming or the end of vegetation of host, they form<br />
sclerotia, perithecia or overwinter as mycelium (VIMBA 1970). In spring asci can<br />
be formed on dead remnants. The known teleomorphs belong to Mycosphaerella<br />
genus.<br />
The first records of Ramularia species in Poland are dated at the end of the XIX<br />
century (HENNINGS 1892; HELLWIG 1897; SCHROETER 1897). Since that time 115<br />
species have been noted: 111 on angiosperms, 1 on fern and 3 on rust fungi.<br />
A substantial part of the present study contains descriptions of particular species<br />
occurring in Poland, keys to their identification and lists of stands. There are<br />
the following synonyms of Ramularia included: Didymaria Corda, Septocylindrium<br />
Bonorden, Acrotheca Fuckel, Ovularia Saccardo, Ophiocladium Cavara, Pseudo-<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 143 2006-01-21 17:13:55
ovularia Spegazzini. Some taxons published as Ramularia are classified among related<br />
species.<br />
The biggest number of parasitic species are noted on the representatives of Asteraceae<br />
(17 species), Scrophulariaceae (9 species), Rosaceae (7 species) i Polygonaceae<br />
(7 species). The most common are: R. geranii var. geranii, R. grevilleana var.<br />
grevilleana, R. inaequale and R. urticae. But more than 40% of all the species occur<br />
very seldom (known from 1 to 5 localities). The following examples belong to this<br />
group: R. asplenii, R. asteris, R. keithii, R. minutissima and R. rhaetica.<br />
The southern and south-eastern part of Poland are the best explored regions. In<br />
Kraina Karpat Zachodnich, Kraina Południowomazowiecko-Podlaska and Kraina<br />
Dolnośląska the biggest number of species are collected.<br />
Among all, 23 species parasite on cultivated plants (also as ornamental). The<br />
biggest economic damages are caused by two species: R. grevilleana var. grevilleana<br />
on strawberries and R. beticola on Beta vulgaris.<br />
Dr Agata WOŁCZAŃSKA<br />
Zakład <strong>Botaniki</strong> i Mykologii<br />
<strong>Instytut</strong> Biologii<br />
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej<br />
ul. Akademicka 19<br />
PL-20-033 Lublin<br />
e-mail: awolczan@biotop.umcs.lublin.pl<br />
144<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 144 2006-01-21 17:13:56
Indeks nazw grzybów<br />
Index of names of fungi<br />
Objaśnienia: pogrubioną czcionką oznaczono strony z opisem gatunku,<br />
a gwiazdką (*) strony z rycinami zarodników<br />
Acrotheca gei 17, 45<br />
Ascochyta buniadis 41<br />
Bostrichonema ochracea 105<br />
Bostrichonema polygoni 29<br />
Cercospora aconiti 37<br />
Cercospora apii f. pastinacae 66<br />
Cercospora ariae 130<br />
Cercospora calthae 38<br />
Cercospora chenopodii 33<br />
Cercospora delphinii 36<br />
Cercospora depazeoides 99<br />
Cercospora gei 45<br />
Cercospora kriegeriana 51, 130<br />
Cercospora phyteumatis 105<br />
Cercospora spireae 47<br />
Cercosporella adoxae 99<br />
Cercosporella centaureae 121<br />
Cercosporella coronillae 54<br />
Cercosporella echii 75<br />
Cercosporella macularis 33<br />
Cercosporella phyteumatis 105<br />
Cercosporella primulae 71<br />
Cercosporella rhaetica 68<br />
Cercosporella triboutiana 121<br />
Cercosporella triboutiana f. pratensis 121<br />
Cercosporella virgaureae 128<br />
Cercosporidium depressum 68<br />
Cladosporium album 53<br />
Coleosporium tussilaginis 116, 126, 137<br />
Colletotrichum sp. 125<br />
Colletotrichum malvarum 59<br />
Colletotrichum nymphaeae 128<br />
Crocysporium rubellum 25<br />
Cronartium ribicola 127, 137<br />
Cylindrium cordae 113<br />
Cylindrium cylindricum 113<br />
Cylindrospora adoxae 99<br />
Cylindrospora aequivoca 37, 39<br />
Cylindrospora agrestis 60<br />
Cylindrospora ajugae 84<br />
Cylindrospora armoraciae 41, 42<br />
Cylindrospora arvensis 47<br />
Cylindrospora calcea 86<br />
Cylindrospora cervina 120<br />
Cylindrospora cicutae 66<br />
Cylindrospora circaeae 63<br />
Cylindrospora coleosporii 126<br />
Cylindrospora concentrica 21, 112<br />
Cylindrospora crassiuscula 36<br />
Cylindrospora cylindroides 75, 76, 80<br />
Cylindrospora evanida 74<br />
Cylindrospora filaris 118, 120, 121<br />
Cylindrospora galegae 54<br />
Cylindrospora geranii 56<br />
Cylindrospora heraclei 66<br />
Cylindrospora kriegeriana 31<br />
Cylindrospora lactea 61<br />
Cylindrospora lampsanae 112<br />
Cylindrospora leonuri 82<br />
Cylindrospora levistici 66<br />
Cylindrospora lysimachiae 72<br />
Cylindrospora macrospora 105<br />
Cylindrospora macularis 33<br />
Cylindrospora major 120<br />
Cylindrospora marrubii 81<br />
Cylindrospora nivea 91, 95<br />
Cylindrospora obducens 88, 94<br />
Cylindrospora oreophila 64<br />
Cylindrospora parietariae 20<br />
Cylindrospora phyteumatis 105<br />
Cylindrospora plantaginea 96<br />
Cylindrospora polygalae 58<br />
Cylindrospora primulae 71<br />
Cylindrospora ranunculi 40<br />
Cylindrospora rosea 18<br />
Cylindrospora sambucina 97<br />
Cylindrospora saxifragae 42<br />
Cylindrospora senecionis 118<br />
Cylindrospora silvestris 102<br />
Cylindrospora stachydis 82<br />
Cylindrospora taraxaci 108<br />
Cylindrospora thesii 22<br />
Cylindrospora ulmariae 50<br />
Cylindrospora urticae 21<br />
Cylindrospora variabilis 92<br />
Cylindrospora virgaureae 128<br />
145<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 145 2006-01-21 17:13:57
Cylindrospora winteri 54<br />
Cylindrosporium concentricum 76<br />
Cylindrosporium grevilleanum 47, 50<br />
Cylindrosporium heraclei 66<br />
Cylindrosporium majus 112<br />
Cylindrosporium niveum 38<br />
Cylindrosporium rhabdosporum 96<br />
Cylindrosporium senecionis 118<br />
Cylindrosporium septatum 123<br />
Cylindrosporium sp. 47<br />
Cylindrosporium urednis 127<br />
Cylindrosporium vaccarianum 68<br />
Cylindrosporium valerianae 100<br />
Didymaria didyma 36, 37, 38<br />
Didymaria erodii 56<br />
Didymaria kriegeriana 31<br />
Didymaria linariae 88<br />
Didymaria matricariae 113<br />
Didymaria nasturtii 41<br />
Didymaria rumicis 29<br />
Didymaria ungeri 17, 37<br />
Diplosporonema delastrei 31, 32<br />
Discogleum veronicae 95<br />
Entylomella armoraciae 41<br />
Entylomella gibba 38, 129<br />
Entylomella hypochoeridis 108<br />
Entylomella variabilis 92<br />
Fusidium adoxae 39<br />
Fusidium ajugae 84<br />
Fusidium asteris 115<br />
Fusidium coccineum 89<br />
Fusidium cylindricum 113<br />
Fusidium foliorum 56<br />
Fusidium geranii 56<br />
Fusidium griseum 113<br />
Fusidium petasitidis 120<br />
Fusidium roseum 18<br />
Fusidium stachydis 82<br />
Fusisporium aequicocum 37<br />
Fusisporium calceum 86, 87<br />
Fusisporium lacteum 61<br />
Fusoma inaequale 108<br />
Graphium pallescens 129<br />
Hormodendrum farinosum 79<br />
Hyalodendron album 53<br />
Isariopsis albo-rosella 129<br />
Isariopsis episphaeria 129<br />
Isariopsis grevilleana 47<br />
Isariopsis pusilla 129<br />
Melampsora larici-pentandrae 127, 137<br />
Melampsoridium betulinum 128<br />
Mycosphaerella fragariae 47<br />
Mycovellosiella ariae 51, 130<br />
Mycovellosiella ferruginea 123, 129<br />
Neoovularia nomuriana 128<br />
Neoovularia ovata 128<br />
Neoovularia vogeliana 129<br />
Neoramularia bidentis 122<br />
Neoramularia rubi 51, 129<br />
Oidium fusisporioides 21, 94<br />
Oidium fusisporioides f. armoraciae 41<br />
Oidium fusisporioides f. scrophulariacearum 92<br />
Oidium fusisporioides f. violarum 61<br />
Oidium fusisporioides var. glechomatis 86<br />
Oidium fusisporioides var. lampsanae 112<br />
Oidium fusisporioides var. violae 61<br />
Oidium monosporium 25<br />
Oidium sp. 52<br />
Ovularia alnicola 20<br />
Ovularia armoraciae 41<br />
Ovularia asperifolii 77, 79<br />
Ovularia asperifolii var. cynoglossi 77<br />
Ovularia asperifolii var. symphyti-tuberosi 79<br />
Ovularia avicularis 27<br />
Ovularia babajaniae 52<br />
Ovularia baldingerae 124<br />
Ovularia bartsiae 88<br />
Ovularia bistortae 27<br />
Ovularia bistortae var. angustana 27<br />
Ovularia bulbigera 128<br />
Ovularia caduca 63<br />
Ovularia canaegricola 25<br />
Ovularia cardui 114<br />
Ovularia carneola 82<br />
Ovularia chamedryos 83, 89<br />
Ovularia chesneyae 52<br />
Ovularia cochleariae 41<br />
Ovularia conspicua 114<br />
Ovularia conspicua var. cardui 114<br />
Ovularia corcellensis 69<br />
Ovularia corsica 27<br />
Ovularia cortusae 73<br />
Ovularia cynoglossi 77<br />
Ovularia decipiens 34, 36, 38, 39, 40<br />
Ovularia deusta 53<br />
Ovularia doronici 121<br />
Ovularia duplex 92<br />
Ovularia exigua 51<br />
Ovularia fallax 52<br />
Ovularia farinosa 77, 79<br />
Ovularia gei 45<br />
Ovularia gnaphalii 114<br />
146<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 146 2006-01-21 17:13:58
Ovularia haplospora 43<br />
Ovularia inulae 122<br />
Ovularia inulae f. major 122<br />
Ovularia inulae var. lampsanae 112<br />
Ovularia jubatskana 114<br />
Ovularia lactea 61<br />
Ovularia lamii 81, 82<br />
Ovularia levistici 66<br />
Ovularia lolii 124<br />
Ovularia lotophaga 51<br />
Ovularia lychnicola 31<br />
Ovularia minutissima 59<br />
Ovularia monosporia 25<br />
Ovularia mulgedii 113<br />
Ovularia nivea 91, 94, 95<br />
Ovularia nymphaearum 128<br />
Ovularia obliqua 25<br />
Ovularia obliqua var. canaegricola 25<br />
Ovularia obovata 6, 25<br />
Ovularia ovata 128<br />
Ovularia pulchella 124<br />
Ovularia pulchella var. agropyri 124<br />
Ovularia pusilla 6, 43, 124<br />
Ovularia rigidula 27<br />
Ovularia rosea 18<br />
Ovularia rubella 25<br />
Ovularia rubi 51<br />
Ovularia rumicis 23<br />
Ovularia schroeteri 43<br />
Ovularia schwarziana 52<br />
Ovularia senecionis 118<br />
Ovularia simplex 34<br />
Ovularia sp. 63<br />
Ovularia sphaeroidea 6, 51<br />
Ovularia stellariae 129<br />
Ovularia symphyti-cordati 79<br />
Ovularia tricheriae 102<br />
Ovularia tuberculiniformis 128<br />
Ovularia variabilis 92<br />
Ovularia veronicae 91, 94, 95<br />
Ovularia veronicae var. microsticta 94<br />
Ovularia viciae 51<br />
Ovularia villana 128<br />
Ovularia virgaureae 128<br />
Ovularia vogeliana 129<br />
Ovularia vossiana 114, 129<br />
Passalora actaeae 40, 129<br />
Passalora ariae 51, 130<br />
Passalora depressa 68<br />
Passalora dubia 33<br />
Passalora ferruginea 7, 123, 129<br />
Passalora mnutissima 58<br />
Passalora montana 129<br />
Passalora murina 62<br />
Peronospora exigua 51<br />
Peronospora interstitialis 69<br />
Peronospora obliqua 25<br />
Peronospora parietariae 20<br />
Peronospora sphaeroides 51<br />
Phacellium albo-rosellum 129<br />
Phacellium bulbigerum 128<br />
Phacellium carneum 53<br />
Phacellium episphaerium 129<br />
Phacellium salicinum 18<br />
Phacellium vossianum 114, 129<br />
Phaeoramularia actaeae 40, 129<br />
Phaeoramularia minutissima 58<br />
Phaeoramularia punctiformis 129<br />
Phloeospora jaapiana 73<br />
Pseudocercospora gei 45<br />
Pseudocercospora geicola 47<br />
Pseudocercosporella capsellae 42<br />
Pseudocercosporella magnusiana 58<br />
Pseudocercosporella pastinacae 66, 67, 129<br />
Pseudovularia trifolii 52<br />
Puccinia aegopodii 128, 137<br />
Ramularia absinthii 7, 123, 129<br />
Ramularia achyrophori-uniflori 108<br />
Ramularia aconiti 37<br />
Ramularia acris 28*, 34, 36, 38, 39, 40, 134, 135<br />
Ramularia actaeae 40, 128<br />
Ramularia adenophorae 105<br />
Ramularia adoxae 98*, 99, 131<br />
Ramularia aegopodii 64<br />
Ramularia aequivoca 37, 38<br />
Ramularia aequivoca f. ranunculi-acris 39<br />
Ramularia aequivoca var. andrei 39<br />
Ramularia aequivoca var. bulbosa 37<br />
Ramularia agastaches 82<br />
Ramularia agrestis 14, 55*, 60, 61, 136<br />
Ramularia agrimoniae 43, 45, 46*, 131<br />
Ramularia ajugae 81, 84, 85*, 131<br />
Ramularia ajugae var. ajugae-pyramidalis 84<br />
Ramularia alba 53<br />
Ramularia albo-rosella 129<br />
Ramularia albowiana 37<br />
Ramularia alcannae 80<br />
Ramularia alismatis 129<br />
Ramularia alnicola 19*, 20, 131<br />
Ramularia anagalidis 91<br />
Ramularia anatolica 82<br />
Ramularia anchusae-officinalis 80<br />
147<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 147 2006-01-21 17:13:59
Ramularia anchusae 75, 77, 78*, 80, 131<br />
Ramularia angelicae 68<br />
Ramularia anserina 47<br />
Ramularia anthemidis 113<br />
Ramularia anthrisci 67<br />
Ramularia aplospora 35*, 42, 43, 131<br />
Ramularia archangelicae 63, 65*, 68, 131<br />
Ramularia arenariae 30<br />
Ramularia argentinensis 52<br />
Ramularia ari 125<br />
Ramularia armoraciae 14, 35*, 40, 41, 42, 131<br />
Ramularia aromatica 116*, 125, 131<br />
Ramularia arvensis 47<br />
Ramularia asperifolii 79<br />
Ramularia asplenii 4, 17, 131, 144<br />
Ramularia asteris 4, 14, 107, 115, 116*, 131, 144<br />
Ramularia asteris-tripolii 115<br />
Ramularia atropae 14, 87, 131<br />
Ramularia bäumleriana 84<br />
Ramularia balcanica 117<br />
Ramularia baldingerae 124<br />
Ramularia ballotae 84<br />
Ramularia barbareae 41<br />
Ramularia bartsiae 87, 88, 94, 131<br />
Ramularia besarabica 100<br />
Ramularia beccabungae 88, 90*, 91, 95, 136<br />
Ramularia bellunensis 14, 107, 115, 132, 133<br />
Ramularia betae 32<br />
Ramularia beticola 11, 12, 14, 28*, 32, 131, 144<br />
Ramularia betonicae 84<br />
Ramularia bistortae 19*, 22, 27, 134<br />
Ramularia boni-henrici 33<br />
Ramularia bonordenii 123<br />
Ramularia borghettiana 92<br />
Ramularia bosniaca 98*, 101, 104, 105, 135<br />
Ramularia brassicae 41<br />
Ramularia brevipes 36<br />
Ramularia brunellae 82, 84<br />
Ramularia brunellae f. pyrenaica 84<br />
Ramularia bubakiana 118<br />
Ramularia buniadis 41<br />
Ramularia caduca 55*, 63, 132<br />
Ramularia calcea 75, 77, 78*, 79, 87, 136<br />
Ramularia calthae 28*, 34, 38, 131<br />
Ramularia calthicola 38<br />
Ramularia campanulae-persicifoliae 105<br />
Ramularia campanulae-rotundifoliae 105<br />
Ramularia cardamines 35*, 40, 131<br />
Ramularia cardui 117<br />
Ramularia cardui var. personatae 117<br />
Ramularia carneola 88, 90*, 92, 135<br />
Ramularia carthami 117<br />
Ramularia caruaniana 91<br />
Ramularia centaureae 121<br />
Ramularia centaureae-atropurpureae 121<br />
Ramularia cerinthes 75, 78*, 80, 134<br />
Ramularia cervina 120<br />
Ramularia cervina var. petasitidis 120<br />
Ramularia chaerophylli 63, 65*, 67, 131, 132<br />
Ramularia chaerophylli f. aurei 67<br />
Ramularia chalcedonica 31<br />
Ramularia chamedryos 83, 85*, 87, 89, 95, 136<br />
Ramularia chlorina 118<br />
Ramularia cichorii 108<br />
Ramularia cicutae 66<br />
Ramualria cinerariae 120<br />
Ramularia circaeae 63<br />
Ramularia circaeina 63<br />
Ramularia circumfusa 25<br />
Ramularia cirsii-eriphori 114<br />
Ramularia cirsii 117<br />
Ramularia cirsii var. cirsii-arvensis 117<br />
Ramularia clerodendri 126<br />
Ramularia coccinea 87, 88, 89, 90*, 95, 136<br />
Ramularia cochleariae 41<br />
Ramularia cochleariae f. barbareae 41<br />
Ramularia codonocephali 122<br />
Ramularia coleosporii 116*, 126, 137<br />
Ramularia coleosporii var. tournefortii 119<br />
Ramularia concomitans 107, 122, 131<br />
Ramularia conspicua 108, 114<br />
Ramularia corcontica 108<br />
Ramularia coriandri 66<br />
Ramularia cortusae 69, 70*, 73, 132<br />
Ramularia cousinae 117<br />
Ramularia crassiuscula 34, 35*, 36, 132<br />
Ramularia crepidis 103*, 107, 111, 132<br />
Ramularia cupulariae 107, 109*, 122, 133<br />
Ramularia cupulariae var. cupulariae 123<br />
Ramularia cupulariae var. inulae-brittanicae 123<br />
Ramularia curvula 14, 22, 30, 132<br />
Ramularia cylindroids 77, 79<br />
Ramularia cylindroides var. accedens 77<br />
Ramularia cylindroides var. angustispora 77<br />
Ramularia cylindroides var. cylindroides 70*, 75,<br />
76, 79, 134<br />
Ramularia cylindroides var. gerschikii 76<br />
Ramularia cynarae 6, 107, 117*, 131, 132<br />
Ramularia cynoglossi 75, 77, 78*, 79, 132<br />
Ramularia dacica 120<br />
Ramularia daniloi 59<br />
Ramularia decipiens 29, 34<br />
148<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 148 2006-01-21 17:14:00
Ramularia deflectens 60<br />
Ramularia delphinii 36, 37<br />
Ramularia deusta 53<br />
Ramularia deusta f. odorati 53<br />
Ramularia deusta var. alba 14, 51, 53, 133<br />
Ramularia deusta var. deusta 14, 46*, 51, 53, 133<br />
Ramularia deusta var. lathyri-maritimi 53<br />
Ramularia didyma 40<br />
Ramularia didyma f. anemones 54<br />
Ramularia didyma f. ranunculi repentis 34<br />
Ramularia didyma var. didyma 28*, 34, 36, 37,<br />
38, 40, 134, 135<br />
Ramularia didyma var. exigua 34, 35*, 38, 135<br />
Ramularia didymarioides 14, 28*, 30, 31, 133,<br />
134, 135, 136<br />
Ramularia digitalis-ambiguae 92<br />
Ramularia dipsaci 102<br />
Ramularia dolomitica 56<br />
Ramularia doronici 107, 121, 122, 132<br />
Ramularia dubia 33<br />
Ramularia earnesii 100<br />
Ramularia echii 70*, 75, 80, 132<br />
Ramularia epilobii 129<br />
Ramularia episphaeria 129<br />
Ramularia evanida 70*, 74, 132<br />
Ramularia exigua 39<br />
Ramularia exilis 82<br />
Ramularia eximia 111<br />
Ramularia fagariae 126<br />
Ramularia fagopyri 14, 22, 23, 132<br />
Ramularia falcariae 64<br />
Ramularia farinosa 79<br />
Ramularia filaris 107, 110, 117*, 118, 119, 120,<br />
121, 135<br />
Ramularia filaris var. astericola 115<br />
Ramularia filaris var. carniolica 120<br />
Ramularia filaris var. hieracii 108<br />
Ramularia filaris var. intermedia 119<br />
Ramularia filaris var. latispora 114<br />
Ramularia filarszkyana 108<br />
Ramularia filiformis 94<br />
Ramularia flammulae 37<br />
Ramularia formosana 120<br />
Ramularia fragariae 47<br />
Ramularia frutescens 126<br />
Ramularia galegae 51, 54, 55*, 132<br />
Ramularia galegae f. lathyri 53, 54<br />
Ramularia galeopsidis 84<br />
Ramularia galii 74, 75, 132<br />
Ramularia gei 43, 45, 46*, 133<br />
Ramularia gei-allepici 45<br />
Ramularia geranii 56<br />
Ramularia geranii-phaei 56<br />
Ramularia geranii-silvatici 56<br />
Ramularia geranii f. geranii-mollis 56<br />
Ramularia geranii var. erodii 58<br />
Ramularia geranii var. geranii 4, 12, 55*, 56, 132,<br />
133, 144<br />
Ramularia geranii var. geranii-phaei 56<br />
Ramularia gibba 37<br />
Ramularia gibba var. ranunculi-auricomi 37<br />
Ramularia glauca 97<br />
Ramularia glechomatis 11, 79, 81, 85*, 86, 87,<br />
133<br />
Ramularia gnaphalii 12, 107, 109*, 114, 133<br />
Ramularia grantii 68<br />
Ramularia grevilleana var. grevilleana 4, 12, 14,<br />
43, 46*, 47, 50, 132, 134, 144<br />
Ramularia grindeliae 115<br />
Ramularia hamburgensis 108<br />
Ramularia heimerliana 58<br />
Ramularia helminthiae 108<br />
Ramularia helvetica 108<br />
Ramularia heraclei 14, 63, 65*, 66, 67, 132, 133,<br />
134<br />
Ramularia heraclei var. apii-graveolentis 66<br />
Ramularia hesperidis 41<br />
Ramularia heteropappi 115<br />
Ramularia hieracii 108<br />
Ramularia hieracii-umbellati 108<br />
Ramularia hypochoeridis 108<br />
Ramularia imperatoriae 68<br />
Ramularia inae 76<br />
Ramularia inaequale 4, 7, 12, 107, 108, 109*, 113,<br />
119, 132, 133, 134, 135, 136, 144<br />
Ramularia interstitialis 69, 70*, 134<br />
Ramularia inulae 122<br />
Ramularia inulae-britannicae 122<br />
Ramularia ivae 122<br />
Ramularia jaapiana 14, 70*, 73, 133<br />
Ramularia jaapii 104<br />
Ramularia jacobeae 119<br />
Ramularia jubatskana 107, 114, 132<br />
Ramularia jurineae 117<br />
Ramularia kabatiana 114<br />
Ramularia karakulinii 129<br />
Ramularia keithii 4, 59, 134, 144<br />
Ramularia knautiae 102<br />
Ramularia knautiae arvensis 102<br />
Ramularia kriegeriana 96<br />
Ramularia lactea 14, 55*, 60, 61, 62, 136<br />
Ramularia lactea var. violae-tricoloris 60<br />
149<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 149 2006-01-21 17:14:02
Ramularia lactucae 113<br />
Ramularia lamii var. lamii 11, 78*, 81, 82, 85*,<br />
132, 133, 134, 135<br />
Ramularia lamii var. minor 81, 84, 85*, 134<br />
Ramularia lamiicola 82<br />
Ramularia lampsanae 103*, 107, 112, 113, 133<br />
Ramularia lampsanae f. sonchi-arvensis 108<br />
Ramularia lampsanae f. taraxaci 108<br />
Ramularia lampsanae var. lactucae 113<br />
Ramularia lanceolata 96<br />
Ramularia lathyri 53<br />
Ramularia leontodontis 108<br />
Ramularia leonuri 82<br />
Ramularia levistici 66<br />
Ramularia libanotidis 63, 64, 65*, 132, 134<br />
Ramularia linariae 12, 85*, 87, 88, 133<br />
Ramularia lindawiana 20<br />
Ramularia lineola 108<br />
Ramularia lithospermi 80<br />
Ramularia lolii 124<br />
Ramularia loticola 56<br />
Ramularia lucidae 18<br />
Ramularia ludwigiana 129<br />
Ramularia lychnicola 30, 31, 134<br />
Ramularia lychnicola var. chalcedonica 31<br />
Ramularia lycopi 82<br />
Ramularia lysimachiae 69, 70*, 72, 133<br />
Ramularia lysimachiarum 72<br />
Ramularia macrospora 14, 103*, 105, 123, 131,<br />
134<br />
Ramularia macrospora var. adenophorae 105<br />
Ramularia macrospora var. asteris 115<br />
Ramularia macrospora var. campanulae 105<br />
Ramularia macrospora var. campanulae-trachelii<br />
105<br />
Ramularia macrospora var. major 105<br />
Ramularia macrospora var. senecionis 118<br />
Ramularia macularis 28*, 32, 33, 132<br />
Ramularia magnusiana 73, 129<br />
Ramularia major 11, 107, 117*, 120, 121, 131,<br />
133, 134<br />
Ramularia malvae 59<br />
Ramularia malvae var. malvae-moschatae 59<br />
Ramularia malvae-moschatae 59<br />
Ramularia marrubii 81, 134<br />
Ramularia martianoffiana 47<br />
Ramularia matricariae 12, 107, 109*, 113, 134<br />
Ramularia matronalis 41<br />
Ramularia menthae 82<br />
Ramularia menthicola 82<br />
Ramularia micromeriae 84<br />
Ramularia minutissima 4, 12, 55*, 59, 133, 144<br />
Ramularia modesta 47<br />
Ramularia moehringiae 28*, 30, 134<br />
Ramularia montana 129<br />
Ramularia montenegrina 108<br />
Ramularia monticola 36<br />
Ramularia monticola f. maculicola 37<br />
Ramularia mulgedii 14, 103*, 107, 113, 133, 134<br />
Ramularia myosotidis 80<br />
Ramularia nambuana 127<br />
Ramularia napelli 37<br />
Ramularia nevodovskii 66<br />
Ramularia nicolai 92<br />
Ramularia nivea 91<br />
Ramularia nodosa 92<br />
Ramularia noneae 79<br />
Ramularia obducens 88, 94, 134<br />
Ramularia obducens var. filiformis 94<br />
Ramularia obducens var. obducens 94<br />
Ramularia obliqua 25<br />
Ramularia obovata 25<br />
Ramularia ochracea 105<br />
Ramularia onopordi 117<br />
Ramularia oreophila 6, 63, 64, 65*, 131<br />
Ramularia oreophila f. triseptata 64<br />
Ramularia origani 84<br />
Ramularia ovularioides 37<br />
Ramularia oxyriae-digynae 23<br />
Ramularia parietariae 19*, 20, 134<br />
Ramularia parietariae var. minor 20<br />
Ramularia parva 108<br />
Ramularia pastinacae 66, 67, 129<br />
Ramularia paulula 72<br />
Ramularia peckii 96<br />
Ramularia petasitis 120<br />
Ramularia petasitis-tomentosae 120<br />
Ramularia phyteumatis 105, 106<br />
Ramularia phyteumatis f. phyteumatis-orbicularis<br />
105<br />
Ramularia picridicola 108<br />
Ramularia picridis 108<br />
Ramularia picridis f. italica 108<br />
Ramularia pimpinellae 64<br />
Ramularia plantaginea 96<br />
Ramularia plantaginis 90*, 95, 96, 97, 134<br />
Ramularia podagrariae 64<br />
Ramularia polygalae 58, 134<br />
Ramularia pratensis 14, 19*, 22, 23, 24, 25, 27,<br />
29, 135<br />
Ramularia primulae 69, 70*, 71, 134<br />
Ramularia (Ovularia) primulana 69<br />
150<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 150 2006-01-21 17:14:03
Ramularia prismatocarpi 105<br />
Ramularia pruinosa 118<br />
Ramularia pseudococcinea 89<br />
Ramularia pulchela 124<br />
Ramularia pulchella f. lolii-italici 124<br />
Ramularia punctiformis 47, 129<br />
Ramularia pusilla 6, 14, 124, 132, 133<br />
Ramularia pusilla var. baldingerae 124<br />
Ramularia ranunculi 34, 36, 39, 40<br />
Ramularia ranunculi-oxyspermi 37<br />
Ramularia rapunculoides 105<br />
Ramularia repentis 38, 129<br />
Ramularia rhabdospora 95, 96, 134<br />
Ramularia rhaetica 4, 12, 63, 65*, 68, 134, 144<br />
Ramularia rhei 23<br />
Ramularia rigidula 22, 27, 28*, 134<br />
Ramularia rosea 18, 19*, 135<br />
Ramularia rubella 19*, 22, 25, 29, 134, 135<br />
Ramularia rubi 51, 129<br />
Ramularia rubicunda 130<br />
Ramularia rudbeckiae 115<br />
Ramularia rumicis 22, 29, 135<br />
Ramularia rumicis-crispi 23<br />
Ramularia sagittariae 130<br />
Ramularia salviae 82<br />
Ramularia salviicola (jako salviaecola) 82<br />
Ramularia sambucina f. ebuli 97<br />
Ramularia sambucina 97, 98*, 135<br />
Ramularia sambucina f. santonensis 97<br />
Ramularia saniculae 64<br />
Ramularia saxifragae 35*, 42, 135<br />
Ramularia scabiosae 104<br />
Ramularia schroeteri 43, 66<br />
Ramularia schulzeri 51, 55*, 56, 133<br />
Ramularia schwarziana 52<br />
Ramularia scorzonerae 108<br />
Ramularia scrophulariae 92<br />
Ramularia senecionis 118<br />
Ramularia senecionis-platyphylli 119<br />
Ramularia senecionis var. carniolica 118<br />
Ramularia septata 123, 132<br />
Ramularia serotina var. stomaticola 115<br />
Ramularia serratulae 123<br />
Ramularia sideritidis 81<br />
Ramularia silenes 31<br />
Ramularia silvestris 12, 14, 101, 102, 103*, 132<br />
Ramularia simplex 34, 35*, 36, 38, 40, 134, 135<br />
Ramularia solenanthi 77<br />
Ramularia sonchi 7, 108<br />
Ramularia sonchi-oleracei 123, 130<br />
Ramularia sorbi 130<br />
Ramularia sorokinii 82<br />
Ramularia sp. 51<br />
Ramularia sparganii 116*, 126, 135<br />
Ramularia sphaeroidea 14, 46*, 51, 52, 133, 136<br />
Ramularia spiraeae 14, 43, 47, 135<br />
Ramularia spiraeae-arunci 43, 44, 46*, 131<br />
Ramularia stachydis 82<br />
Ramularia stachydis-alpinae 82<br />
Ramularia stachydis-germanicae 82<br />
Ramularia stachydis-palustris 82<br />
Ramularia stachyopsidis 82<br />
Ramularia statices 73<br />
Ramularia statices-latifoliae 73<br />
Ramularia statices-latifoliae var. statices gmelinii<br />
73<br />
Ramularia stellariae 129<br />
Ramularia sterata 30<br />
Ramularia subalpina 108<br />
Ramularia submodesta 45<br />
Ramularia subsanguinea 130<br />
Ramularia succisae 101, 103*, 136<br />
Ramularia succisae var. knautiae 102<br />
Ramularia symphyti-tuberosi 79<br />
Ramularia tanaceti 107, 109*, 118, 133, 136<br />
Ramularia taraxaci 108<br />
Ramularia taraxaci var. epiphylla 108<br />
Ramularia taraxaci var. italica 108<br />
Ramularia thesii 22, 136<br />
Ramularia thrinciae 108<br />
Ramularia tozziae 84<br />
Ramularia trachystemonis 79<br />
Ramularia triboutiana 107, 117*, 121, 132<br />
Ramularia tricheriae 98*, 101, 102, 133<br />
Ramularia trotteriana var. gei-urbani 45<br />
Ramularia trotteriana 45<br />
Ramularia tulasnei 47<br />
Ramularia tulasnei var. fragariae-vescae 47<br />
Ramularia ulmariae 43, 46*, 47, 50, 132<br />
Ramularia ulmariae var. spiraeae-arunci 44<br />
Ramularia uredinearum 128, 137<br />
Ramularia uredinis 127, 128, 137<br />
Ramularia urticae 4, 6, 12, 19*, 20, 21, 136, 144<br />
Ramularia vaccarii 45<br />
Ramularia valerianae 98*, 100, 101, 136<br />
Ramularia valerianae var. valerianae-montanae<br />
100<br />
Ramularia variabilis f. verbasci-thapsiformis 92<br />
Ramularia variabilis 14, 88, 90*, 92, 132, 136<br />
Ramularia variata 82<br />
Ramularia variegata 120<br />
Ramularia variegata var. petasitis-officinalis 120<br />
151<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 151 2006-01-21 17:14:04
Ramularia variegata var. petasitis-tomentosae<br />
120<br />
Ramularia veronicae 88, 89, 90*, 91, 94, 95, 136<br />
Ramularia veronicae-cymbalariae 94<br />
Ramularia veronicae-peduncularis 94<br />
Ramularia veronicae f. arvensis 94<br />
Ramularia vestergreniana 66<br />
Ramularia viciae 51<br />
Ramularia violae 61<br />
Ramularia viscariae 31<br />
Ramularia waldsteiniae 47<br />
Ramularia winteri 51, 54, 55*, 134<br />
Ramularia winteri var. pluriseptata 54<br />
rdza pasożytująca na Rubus fruticosus 127, 137<br />
rdza pasożytująca na Vaccinium vitis-idaea 127,<br />
137<br />
Scolecotrichum ochraceum 105<br />
Scolecotrichum ochraceum f. astrantiae-majoris<br />
64<br />
Scolicotrichum deustum 53<br />
Septocylindrium angelicae 68<br />
Septocylindrium aromaticum 125<br />
Septocylindrium bonordenii 123<br />
Septocylindrium concomitans 122<br />
Septocylindrium ranunculi 39<br />
Septocylindrium sambucinum 97<br />
Septocylindrium septatum 123<br />
Septocylindrium septatum var. pancratii 123<br />
Septocylindrium spireae 47<br />
Septocylindrium urticae 21<br />
Septoria galeopsidis 84<br />
Septoria scabiosicola 105<br />
Spermosporina alismatis 129<br />
Spermosporina ludwigiana 129<br />
Spermosporina magnusiana 73, 129<br />
Spermosporina sagittariae 130<br />
Spermosporina sonchi-oleracei 123, 130<br />
Stenella subsanguinea 130<br />
Torula monosporia 25<br />
Tretovularia villana 52, 128<br />
152<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 152 2006-01-21 17:14:06
Indeks rodzajów i rodzin roślin<br />
Index of genera and family of plants<br />
Acorus 116, 125, 131<br />
Actaea 40<br />
Adenostyles 107, 117, 120, 131<br />
Adoxa 98, 99, 100, 131<br />
ADOXACEAE 13, 99<br />
Aegopodium 128<br />
Agrimonia 43, 45, 46, 131<br />
Ajuga 81, 84, 85, 131<br />
Alchemilla 6, 35, 42, 43, 44, 131<br />
Alnus 19, 20, 131<br />
AMARYLLIDACEAE 13, 123<br />
Anchusa 75, 77, 78, 80, 131<br />
Angelica 63, 65, 68, 131<br />
Anthriscus 63, 65, 67, 68, 131<br />
APIACEAE 13, 63<br />
ARACEAE 13, 125<br />
Armoracia 14, 35, 41, 131<br />
Artemisia 123<br />
Arum 125<br />
Aruncus 43, 44, 45, 46, 131<br />
ASPLENIACEAE 13, 17,<br />
Asplenium 18, 131<br />
Aster 14, 107, 115, 116, 131<br />
ASTERACEAE 4, 12, 13, 107, 123, 144<br />
Astrantia 63, 64, 65, 131<br />
Atriplex 33<br />
Atropa 14, 87, 131<br />
Barbarea 41, 42, 131<br />
Bartsia 87, 88, 94, 131<br />
Beta 14, 28, 32, 33, 131, 144<br />
BETULACEAE 13, 18<br />
Bidens 107, 122, 131<br />
BORAGINACEAE 13, 75<br />
BRASSICACEAE 13, 40<br />
Bunias 35, 41, 42, 131<br />
Caltha 28, 34, 39, 131<br />
Campanula 14, 103, 105, 106, 123, 126, 131<br />
CAM<strong>PAN</strong>ULACEAE 13, 105<br />
CAPRIFOLIACEAE 13, 97<br />
Cardamine 35, 40, 41, 131<br />
Carduus 107, 114, 117, 118, 131, 132<br />
CARYOPHYLLACEAE 13, 30<br />
Centaurea 107, 117, 121, 132<br />
Chaerophyllum 63, 65, 68, 132<br />
CHENOPODIACEAE 13, 32<br />
Chenopodium 28, 32, 33, 132<br />
Chrysanthemum 14, 107, 115, 118, 132<br />
Cichorium 108, 113, 132<br />
Cicuta 66, 132<br />
Circaea 55, 63, 132<br />
Cirsium 107, 117, 118, 132<br />
Coriandrum 4, 66, 132<br />
Coronilla 54<br />
Cortusa 69, 70, 73, 132<br />
Crepis 103, 107, 111, 132<br />
Cynoglossum 75, 77, 78, 132<br />
Dactylis 14, 124, 132<br />
Delphinium 34, 35, 36, 132<br />
Digitalis 14, 88, 90, 93, 132<br />
DIPSACACEAE 13, 101<br />
Dipsacus 12, 14, 101, 102, 103, 132<br />
Doronicum 107, 122, 132<br />
Echium 70, 75, 80, 132<br />
Elymus 124, 132<br />
Epilobium 63<br />
Erodium 58<br />
FABACEAE 13, 51<br />
Fagopyrum 14, 22, 23, 30, 132<br />
Falcaria 63, 64, 66, 132<br />
Festuca 14, 124, 132<br />
Filipendula 43, 46, 50, 51, 132<br />
Fragaria 12, 14, 43, 46, 48, 49, 50, 132<br />
Galanthus 124, 132<br />
Galega 51, 54, 55, 132<br />
Galeobdolon 82, 83, 132<br />
Galeopsis 82, 83, 132<br />
Galium 74, 132<br />
Gentiana 70, 74, 132<br />
GENTIANACEAE 13, 74<br />
GERANIACEAE 13, 56<br />
Geranium 12, 55, 56, 57, 58, 132, 133<br />
Geum 43, 45, 46, 47, 133<br />
Glechoma 81, 85, 86, 133<br />
Gnaphalium 12, 107, 109, 114, 133<br />
Heracleum 65, 66, 67, 133<br />
Hieracium 108, 109, 110, 133<br />
Homogyne 107, 117, 120, 133<br />
HYPERICACEAE 13, 59<br />
Hypericum 12, 55, 59, 60, 133<br />
Inula 107, 109, 123, 133<br />
Knautia 101, 102, 104, 133<br />
Lactuca 14, 98, 107, 113, 133<br />
LAMIACEAE 13, 81<br />
Lamium 82, 83, 85, 133<br />
153<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 153 2006-01-21 17:14:07
Lapsana 103, 107, 112, 133<br />
Lathyrus 14, 46, 53, 54, 133<br />
Leonurus 82, 83, 85, 133<br />
Leucanthemum 107, 115, 117, 133<br />
Levisticum 14, 66, 67, 133<br />
Limonium 14, 70, 73, 133<br />
Linaria 12, 85, 87, 88, 133<br />
Lolium 14, 124, 133<br />
Lotus 46, 51, 52, 55, 56, 133<br />
Lychnis 14, 28, 31, 32, 133<br />
Lysimachia 69, 70, 72, 133<br />
Malva 59, 134<br />
MALVACEAE 13, 59<br />
Marrubium 81, 134<br />
Matricaria 12, 107, 109, 113, 134<br />
Melampyrum 127<br />
Melandrium 31, 32, 134<br />
Melilotus 51, 56<br />
Mentha 78, 82, 83, 134<br />
Moehringia 28, 30, 31, 134<br />
Mycelis 103, 107, 113, 134<br />
Myosotis 75, 78, 80, 134<br />
ONAGRACEAE 13, 62<br />
Ononis 51, 54, 55, 134<br />
Parietaria 19, 20, 134<br />
Pastinaca 14, 65, 66, 67, 134<br />
Pedicularis 88, 94, 134<br />
Petasites 107, 117, 120, 121, 126, 127, 134<br />
Peucedanum 12, 63, 65, 69, 134<br />
Phyteuma 103, 105, 106, 134<br />
Picris 108, 109, 110, 134<br />
Pimpinella 63, 64, 65, 66, 134<br />
PLANTAGINACEAE 13, 95<br />
Plantago 90, 95, 96, 97, 134<br />
PLUMBAGINACEAE 13, 73<br />
POACEAE 13, 124<br />
Polygala 58, 134<br />
POLYGALACEAE 13, 54<br />
POLYGONACEAE 4, 12, 13, 22, 144<br />
Polygonum 19, 22, 24, 25, 27, 28, 134<br />
Potentilla 43, 46, 48, 49, 50, 134<br />
Primula 69, 70, 71, 134<br />
PRIMULACEAE 13, 69<br />
Prunella 84, 85, 134<br />
Pulmonaria 70, 75, 76, 77, 79, 134<br />
RANUNCULACEAE 13, 34<br />
Ranunculus 6, 28, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 134,<br />
135<br />
Raphanus 42<br />
Rheum 14, 22, 23, 24, 135<br />
Ribes 127<br />
Rosa 51<br />
ROSACEAE 4, 12, 13, 42, 144<br />
RUBIACEAE 13, 74<br />
Rubus 127, 137<br />
Rumex 19, 22, 24, 25, 26, 27, 29, 135<br />
SALICACEAE 13, 18<br />
Salix 18, 19, 127, 135<br />
Salvia 82, 83, 85, 135<br />
Sambucus 97, 98, 99, 135<br />
SANTALACEAE 13, 22<br />
Saxifraga 35, 42, 135<br />
SAXIFRAGACEAE 13, 42<br />
Scabiosa 98, 101, 104, 105, 135<br />
Scrophularia 88, 90, 92, 135<br />
SCROPHULARIACEAE 4, 12, 13, 87<br />
Senecio 107, 116, 117, 119, 120, 126, 127, 135<br />
Serratula 123<br />
Silene 32, 135<br />
SOLANACEAE 13, 87<br />
Sonchus 108, 110, 123, 135<br />
SPARGANIACEAE 13, 125<br />
Sparganium 116, 126, 135<br />
Spiraea 14, 43, 47, 51, 135<br />
Stachys 78, 82, 83, 135<br />
Succisa 101, 102, 103, 136<br />
Symphytum 75, 77, 78, 79, 87, 136<br />
Tanacetum 107, 109, 118, 136<br />
Taraxacum 108, 109, 110, 111, 136<br />
Thesium 22, 136<br />
Tripleurospermum 113<br />
Tussilago 127<br />
Urtica 12, 19, 20, 21, 22, 136<br />
URTICACEAE 13, 20<br />
Vaccinium 127<br />
Valeriana 98, 100, 101, 136<br />
VALERIANACEAE 13, 100<br />
Verbascum 14, 88, 90, 93, 136<br />
Veronica 85, 87, 89, 90, 91, 94, 95, 136<br />
Vicia 14, 52, 136<br />
Viola 14, 55, 60, 61, 62, 136<br />
VIOLACEAE 13, 60<br />
Viscaria 32, 136<br />
154<br />
<strong>vol</strong> <strong>95.indd</strong> 154 2006-01-21 17:14:08