KIRŞEHİR BOZTEPE İLÇESİ AĞAÇ VE ÇALILARININ MİKROFUNGUSLARI

Transkript

1 T.C. AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KIRŞEHİR BOZTEPE İLÇESİ AĞAÇ VE ÇALILARININ MİKROFUNGUSLARI Kadriye EKİCİ YÜKSEK LİSANS TEZİ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI KIRŞEHİR 2014

2 T.C. AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KIRŞEHİR BOZTEPE İLÇESİ AĞAÇ VE ÇALILARININ MİKROFUNGUSLARI Kadriye EKİCİ YÜKSEK LİSANS TEZİ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI DANIŞMAN Prof. Dr. Elşad HÜSEYİN KIRŞEHİR 2014 ii

3 Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü ne Bu çalışma jürimiz tarafından Biyoloji Anabilim Dalı nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Başkan (İmza) Prof. Dr. Elşad HÜSEYİN Üye (İmza) Doç. Dr. Faruk SELÇUK Üye (İmza) Yrd. Doç. Dr. Hakan SEPET Onay Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. / /2014 Doç. Dr. Mahmut YILMAZ Enstitü Müdürü iii

4 TEZ BİLDİRİMİ Tez içindeki bütün bilginin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışma bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm. Kadriye EKİCİ iv

5 KIRŞEHİR BOZTEPE İLÇESİ AĞAÇ VE ÇALILARININ MİKROFUNGUSLARI Yüksek Lisans Tezi Kadriye EKİCİ Ahi Evran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü ÖZET Bu çalışma yılları arasında Kırşehir Boztepe İlçesi nde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada ağaç ve çalılarda Ascomycota (2 alt bölüm, 7 sınıf, 20 takım, 55 aile, 104 cins ve 206 tür) ve Basidiomycota (1 alt bölüm, 1 sınıf, 1 takım, 2 aile, 3 cins ve 5 tür) bölümlerine ait toplam 221 takson mikrofungus tespit edilmiştir. Çalışmanın bulguları trofik yapısı bakımından ele alındığında 180 türün lignoksilotrof, 57 türün fillotrof ve 11 türün ise karpotrof olduğu belirlenmiştir. Toplam 221 takson sayısının 121 i renkli sporludur, geride kalan 100 takson ise renksiz sporludurlar. Renkli sporlu türler genellikle güney, güneydoğu yamaçlarda ve açık kurak alanlarda rastlanmaktadır. Renksiz sporlar ise kuzey, kuzeybatı ve daha gölgeli nemli alanlarda kaydedilmiştir. Yapılan çalışmada tespit edilmiş mikrofunguslar 16 konukçu ailesinin üyesi olan 42 konukçu türü üzerinde tespit edilmiştir. Toplam 221 mikrofungus taksonundan 29 cins ve 140 tür ülkemiz mikobiyotası için yeni kayıttır. Ayrıca Acremoniula elsadii K. Ekici & E. Hüseyin ve Manoharachariella elsadii F. Selçuk & E. Hüseyin mikrofungusları ise yeni tür olarak Dünya ya ülkemizden tanıtılmıştır. Anahtar Kelimeler: Ascomycota, Basidiomycota, Mikrofungus, Boztepe, Kırşehir. Sayfa Adedi: 224 Tez Yöneticisi: Prof. Dr. Elşad HÜSEYİN v

6 MICROFUNGI WHICH GROW UP IN KIRŞEHIR BOZTEPE DISTRICT S TREES AND SHRUBS Master s Thesis Kadriye EKİCİ Ahi Evran University Institute of Science ABSTRACT This study was carried out in the Boztepe District of Kırşehir Province between In this research, 206 species of Ascomycota (2 subdivisions, 7 classes, 20 order, 55 families ve 104 genera) and 5 species of Basidiomycota (1 subdivision, 1 class, 1 ordo, 2 families, 3 genera) total 221 taxa have been identified. Large part of the identified micromycetes (180 species) are lignoxilotrophs, 57 species are fillotrophs and 11 species are carpotrophs. From total 221 taxa 121 have been colour spores. These fungi distributed in xerophilic habitats, on south and south-east slopes. In forests, humidity and shading areas, also on north and north-west slopes were registered the microfungi with colourless or slightly colour spores (100 taxa). The identified micromycetes were registered on 42 host plant species from 16 families. In result 29 genera and 140 species have been identified as new record for Turkey. Also Acremoniula elsadii K. Ekici & E. Hüseyin ve Manoharachariella elsadii F. Selçuk & E. Hüseyin described as new species to science. Key Words: Ascomycota, Basidiomycota, Microfungi, Boztepe, Kırşehir. Number of Pages: 224 Thesis Advisor: Prof. Dr. Elşad HÜSEYİN vi

7 TEŞEKKÜR Çalışma konumun seçilmesinde ve çalışmamın yürütülmesinin her aşamasında yardım ve desteklerini esirgemeyen danışman hocam Prof. Dr. Elşad HÜSEYİN e teşekkür ediyorum. Yeni türlerin mikroskopik fotoğraflarının yapılması ve bizimle birlikte arazi çalışmalarından dolayı Doç. Dr. Faruk SELÇUK a teşekkürlerimi sunarım. Rusya Bilimler Akademisi Botanik Enstitüsü Mikoloji Bölümü Profesörü Vadim A. MELNİK e en son literatür kaynaklarını temin ettiğinden dolayı çok teşekkür ederim. Ayrıca çalışmalarıma yaptığı her türlü katkı ve desteklerinden dolayı Doç. Dr. Makbule ERDOĞDU ya teşekkürlerimi sunarım. Çalışmam süresince manevi destekleriyle, tez çalışmamın her aşamasında yanımda olan ve beni yalnız bırakmayan dönem arkadaşlarım Merve ULUKAPI ve Tuğba GÜNDOĞAN a, ayrıca arazi çalışmalarım için desteğini esirgemeyen sevgili dedem Ahmet EKİCİ ye sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Kadriye EKİCİ vii

8 İÇİNDEKİLER DİZİNİ ÖZET... v ABSTRACT... vi TEŞEKKÜR... vii İÇİNDEKİLER DİZİNİ... viii TABLOLAR DİZİNİ... ix ŞEKİLLER DİZİNİ... x RESİMLER DİZİNİ... xi SİMGELER VE KISALTMALAR... xxi 1. GİRİŞ GENEL BİLGİLER ARAŞTIRMA ALANININ TANIMI Coğrafi Yapısı Yüzey Şekilleri İklimi Bitki Örtüsü MATERYAL VE METOD BULGULAR TARTIŞMA VE SONUÇ TÜRKİYE MİKOBİYOTASINA KATKILAR KAYNAKLAR (KAYNAKÇA) EK 1: TAKSON DİZİNİ EK 2: KONUKÇU BİTKİLERİN VE BUNLARIN ÜZERİNDE BULUNMUŞ MİKROFUNGUSLAR DİZİNİ ÖZGEÇMİŞ viii

9 TABLOLAR DİZİNİ Tablo 2.1. Uzun yıllar aylık maksimum sıcaklıkların ortalaması Tablo 5.1. Mikrofungusların Sistematik İçeriği Tablo 5.2. Mikrofungusların Trofik Yapısı Tablo 5.3. Mikrofungusların Konsortif İlişkileri Tablo 5.4. Taksonların Spor Renklerine Göre Dağılımı Tablo 5.5. Mikrofungusların Konukçu Aileleri Üzerindeki Dağılımı ix

10 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 2.1. Araştırma Alanı x

11 RESİMLER DİZİNİ Resim 4.1. Capnodendron sp.: Konidiumlar Resim 4.2. Heteroconium lignicola Panwar & Chouhan: Konidium Resim 4.3. Leptoxyphium fumago (Woron.) R. C. Srivast.: Konidiumlar Resim 4.4. Cladosporium sp.: Konidiumlar ve Konidiofor Resim 4.5. Mycosphaerella crassa (Auersw.) Lindau: Pseudotesyum Resim 4.6. Mycosphaerella crassa (Auersw.) Lindau: Askus ve Askosporlar Resim 4.7. Rhabdospora ramealis var. macrospora Appel & Laubert: Piknidyum Resim 4.8. Rhabdospora ramealis var. macrospora Appel & Laubert: Konidiumlar Resim 4.9. Metasphaeria quercina Ellis & Everh.: Askuslar ve Askosporlar Resim Dichomera rhamni (Westend.) Sacc.: Konidiumlar Resim Macrophoma cerasina (Cooke) Berl. & Voglino: Piknidyum Resim Microdiplodia centrophila (Pass.) Tassi: Piknidyumlar Resim Microdiplodia frangulae Allesch.: Konidiumlar Resim Microdiplodia maculata (I. Miyake & Hara) Sacc.: Konidiumlar Resim Microdiplodia mori Allesch.: Konidiumlar Resim Camarosporium crataegi Oudem.: Konidiumlar Resim Camarosporium cruciatum (Fuckel) Sacc.: Konidiumlar Resim Camarosporium elaeagni Potebnia: Piknidyumların boyuna kesiti xi

12 Resim Camarosporium elaeagni Potebnia: Konidiumlar Resim Camarosporium karstenii Sacc. & P. Syd.: Piknidyum ve Konidiumlar Resim Camarosporium karstenii Sacc. & P. Syd.: Konidiumlar Resim Camarosporium kirchneri Staritz: Konidiumlar Resim Camarosporium multiforme Schulzer & Sacc.: Konidiumlar Resim Camarosporium oreades (Durieu & Mont.) Sacc.: Piknidyum ve Konidiumlar Resim Camarosporium passerinii Sacc.: Konidiumlar Resim Camarosporium propinquum var. microsporum M.T. Lucas & Sousa da Cāmara: Piknidyum ve Konidiumlar Resim Camarosporium ulmi Ellis & Dearn.: Stoma ve Konidyumlar Resim Guignardia diffusa (Crié) Sacc. & Tretter: Askosporlar Resim Phyllosticta cathartici Sacc.: Konidiumlar Resim Antennatula sp.: Konidiofor ve Konidiumlar Resim Fenestella princeps Tul. & C. Tul.: Yastıkçığın boyuna kesiti Resim Fenestella princeps Tul. & C. Tul.: Askus ve Askosporlar Resim Monodictys sp.: Konidiumlar Resim Manoharachariella elsadii F. Selçuk & E. Hüseyin: Konidium Resim Manoharachariella elsadii F. Selçuk & E. Hüseyin: Konidiumlar Resim Manoharachariella elsadii F. Selçuk & E. Hüseyin: Konidiumlar Resim Septonema irregulare Berk. & Broome: Konidiumlar Resim Coniothyrium castagnei Sacc.: Konidiumlar xii

13 Resim Coniothyrium foedans Sacc.: Piknidyum ve Konidiumlar Resim Coniothyrium montagnei Castagne: Piknidyumun boyuna kesiti ve Konidiumlar Resim Coniothyrium populi-nigrae (Sacc.) Biga, Cif. & Bestagno: Konidiumlar Resim Coniothyrium rosarum Cooke & Harkn.: Piknidyumlar ve Konidiumlar Resim Corynespora cambrensis M.B. Ellis: Konidiumlar Resim Cucurbitaria acervata (Fr.) Ces. & De Not.: Askus Resim Cucurbitaria obducens (Schumach.) Petr.: Askus Resim Cucurbitaria rosae G. Winter & Sacc.: Askosporlar Resim Didymella salicis Grove ex. Sacc.: Askuslar ve Askosporlar Resim Didymosphaeria nana Rostr.: Peritesyumların boyuna kesiti Resim Ascochyta crus-galli Brunaud: Konidiumlar Resim Ascochyta crus-galli Brunaud: Konidiumlar Resim Phoma gallarum Briard: Konidiumlar Resim Phoma herbarum Westend.: Piknidyumun boyuna kesiti Resim Phoma mororum Sacc.: Konidiumlar Resim Phoma quernea Oudem.: Konidiumlar Resim Phoma scabra Sacc.: Konidiumlar Resim Leptosphaeria castagnei (Durieu & Mont.) Sacc.: Askuslar Resim Leptosphaeria salicinearum (Pass.) Sacc.: Askuslar xiii

14 Resim Lophiostoma caulium (Fr.) Ces. & De Not.: Peritesyumun boyuna kesiti Resim Lophiostoma caulium (Fr.) Ces. & De Not.: Askosporlar Resim Lophiostoma compressum (Pers.) Ces. & De Not.: Askus ve Askosporlar Resim Platystomum alpinum Tracy & Earle: Peritesyumun boyuna kesiti Resim Platystomum psilogrammum (Durieu & Mont.) Sacc. & D. Sacc.: Askus Resim Lophiotrema curreyi Sacc.: Askosporlar Resim Lophiotrema glandium Fabre: Askospor Resim Massaria succincta (Wallr.) Sacc.: Askus ve Askospor Resim Massarina ligustri (G.H.Otth) Sacc.: Peritesyumların boyuna kesiti Resim Aposphaeria allantella Sacc. & Roum.: Piknidyum ve Konidiumlar Resim Aposphaeria allantella Sacc. & Roum.: Konidiumlar Resim Aposphaeria labens (Sacc.) Sacc.: Konidiumlar Resim 4.70 Aposphaeria protea Peyronel: Piknidyum ve Konidiumlar Resim Melanomma pulvis-pyrius (Pers.) Fuckel: Konidiumlar Resim Karstenula rhodostoma (Alb. & Schwein.) Speg.: Askus Resim Alternaria alternata (Fr.) Keissl.: Konidium Resim Lewia scrophulariae (Desm) M. E. Barr & E. G. Simmons: Askuslar ve Askosporlar xiv

15 Resim Pithomyces sp.: Konidiumlar Resim Pleospora arctica Fuckel: Askus ve Askosporlar Resim Pleospora breviasca Berl.: Peritesyum Resim Pleospora herbarum (Pers.) Rabenh.: Askuslar ve Askosporlar Resim Pleospora varians Ces.: Peritesyum ve Askuslar Resim Hendersonia acantholimonis Petr.: Piknidyumlar ve Konidiumlar Resim Hendersonia rosae J. Kickx f.: Konidiumlar Resim Hendersonia sarmentorum Westend.:Konidiumlar Resim Hendersonia vagans Fuckel: Konidiumlar Resim Stagonospora ligniseda (Tassi) Sacc. & D. Sacc.: Konidiumlar Resim Stagonospora salicicola (T. Johnson) Sacc. & Traverso: Piknidyumlar ve Konidiumlar Resim Pleomassaria elaeagni Patebnia: Askus Resim Thyridaria texensis (Ellis & Everh.) Berl. & Voglino: Askus Resim Trematosphaeria pertusa Fuckel: Askus ve Askosporlar Resim Coleroa pusiola (P. Karst.) Sivan.: Askus Resim Dictyodochium sp.: Konidiumlar Resim Dictyodochium prinsepiae Sivan.: Konidiumlar Resim Gibbera rosae (De Not.) E. Müll. & R. Menon: Askosporlar Resim Venturia glacialis Lar. N. Vassiljeva: Pseudotesyum ve Askuslar Resim Venturia inaequalis (Cooke) G. Winter: Konidium Resim Venturia inaequalis (Cooke) G. Winter: Yapraktaki lekeler xv

16 Resim Acremoniula elsadii K. Ekici & E. Hüseyin: Konidiumlar Resim Acrodictys sp.: Konidiumlar Resim Acrodictys elliptica Manohar., N.K. Rao, D.K. Agarwal & Kunwar: Konidiumlar Resim Bispora antennata (Pers.: Fr.) E. W. Mason: Konidiumlar Resim Cytosporina flavovirens (Sacc.) Grove: Konidiumlar Resim Fuscophialis sp.: Konidyumlar ve Konidiofor Resim Isthmotricladia sp.: Konidium Resim Isthmotricladia sp.: Konidium Resim Micropera drupacearum var. drupacearum Lév.: Konidiumlar Resim Myxofusicoccum pyrinum (Fr.) Boerema: Konidiumlar Resim Oncopodium elaeagni D. Magyar: Konidiumlar Resim Pleosphaeria mori (Schulzer) Sacc.: Askus Resim Septogloeum salicinum (Peck) Sacc.: Konidium Resim Septogloeum salicinum (Peck) Sacc.: Yapraktaki lekeler Resim Stigmella crataegi Ellis & Everh.: Konidium Resim Taeniolina scripta (P. Karst.) P. M. Kirk: Konidium ve Konidiofor Resim Torula insularis Thüm.: Konidiumlar Resim Triblidium occidentale Tracy & Earle: Apotesyumun boyuna kesiti Resim Schizoxylon berkeleyanum (Durieu & Lév.) Fuckel: Askosporlar xvi

17 Resim Stictis glaucoma Berk. & M. A. Curtis: Apotesyumun boyuna kesiti Resim Stictis glaucoma Berk. & M. A. Curtis: Askospor Resim Erysiphe alphitoides (Griffon & Maubl.) U. Braun & S. Takam.: Konidiumlar Resim Phyllactinia babayanii Simonyan: Kleistotesyum Resim Phyllactinia mali (Dubby) U. Braun: Askuslar ve Askosporlar Resim Phyllactinia pyri-serotinae Sawada: Askosporlar Resim Podosphaera clandestina var. clandestina (Wallr.: Fr.) Lév.: Kleistotesyumlar Resim Podosphaera leucotricha (Ellis & Everh) E. S. Salmon: Yapraktaki Miselyum Resim Gloeosporium cerasi Lindau: Konidiumlar Resim Marssonina tranzschelii Karak.: Konidiumlar Resim Marssonina salicigena Bubák & Vleugel: Yapraktaki Lekeler Resim Mollisia rosae (Pers.) P. Karst.: Askuslar Resim Hyaloscypha hyalina (Pers) Boud.: Askus Resim Monostichella salicis (Westend.) Arx: Konidiumlar Resim Dicranidion sp.: Konidiumlar Resim Coronophora annexa (Nitschke) Fuckel: Askosporlar Resim Winteria aterrima Hazst.: Askus Resim Fusarium bacilligerum (Berk. & Broome) Sacc.: xvii

18 Makrokonidium Resim Fusarium oxysporum E. F. Sm. & Swingle: Makrokonidium Resim Gibberella zeae (Schwein.) Petch: Piknidyumların boyuna kesiti Resim Gibberella zeae (Schwein.) Petch: Konidiumlar Resim Heliscus sp.: Konidiumlar Resim Strickeria chevalieri (P. Karst.) Cooke: Askus Resim Strickeria deflectens var. tamaricis Sandu: Askosporlar Resim Strickeria insecura (Ellis) Kuntze: Askus Resim Strickeria kansensis (Ellis & Everh.) Kuntze: Askosporlar Resim Strickeria nitidula (P. Karst.) Cooke: Askosporlar Resim Strickeria obducens f. obducens (Fr.) G. Winter: Askuslar Resim Strickeria patellarioides (Sacc.) P. Larsen: Askuslar Resim Phomopsis pterophila (Nitschke ex Fuckel) Died.: Piknidyumlar Resim Phomopsis pterophila (Nitschke ex Fuckel) Died.: Konidiumlar Resim Diplodina rosae Brunaud: Konidiumlar Resim Diplosclerophoma salicis Petr.: Konidiumlar Resim Ophiognomonia leptostyla (Fr.) Sogonov: Makrokonidiumlar Resim Stegonsporium mori (Nomura) Sacc. & Trotter: Konidiumlar Resim Stegonsporium mori (Nomura) Sacc. & Trotter: Yastıkçıklar Resim Melanconium stromaticum Corda: Konidiumlar Resim Pseudovalsa umbonata (Tul. & C. Tul.) Sacc.: Yastıkçığın boyuna kesiti ve Konidiumlar xviii

19 Resim Pseudovalsa umbonata (Tul. & C. Tul.) Sacc.: Konidiumlar Resim Cytospora leucosperma (Pers.) Fr.: Konidiumlar Resim Cytospora salicis (Corda) Rabenh.: Stromalar Resim Cytospora salicis (Corda) Rabenh.: Lokulusların boyuna kesiti Resim Valsa ceratosperma (Tode) Maire: Lokulusun boyuna kesiti Resim Valsa mali Miyabe & G. Yamada: Konidiumlar Resim Valsa sordida Nitschke: Stromanın boyuna kesiti Resim Rhamphoria separata Munk: Askuslar ve Askosporlar Resim Ceratosphaeria microdoma Ellis & Everh.: Askosporlar Resim Amphisphaeria bufonia (Berk & Broome) Ces. & De Not.: Askosporlar Resim Amphisphaeria vibratilis (Fuckel) E. Müll.: Genç Askosporlar Resim Sporocadus pezizoides (Ellis & Everh.) M. Morelet: Konidiumlar Resim Sporocadus pezizoides (Ellis & Everh.) M. Morelet: Konidiumlar Resim Sporocadus pezizoides (Ellis & Everh.) M. Morelet: Konidiumlar Resim Eutypella quaternata (Pers.) Rappaz: Peritesyumun boyuna kesiti Resim Eutypella quaternata (Pers.) Rappaz: Askus Resim Dinemasporium pleurospora (Sacc.) Shkarupa: Konidiumlar Resim Anthostomella adusta (Cooke & Peck) M.E. Barr: Askosporlar Resim Anthostomella adusta (Cooke & Peck) M.E. Barr: xix

20 Peritesyumun boyuna kesiti ve Askuslar Resim Rosellinia brunnea Bonord.: Peritesyumlar Resim Rosellinia conglobata (Fr.) Sacc.: Askus Resim Rosellinia nigerrima Peyronel.: Askus Resim Rosellinia obliquata (Sommerf.) Sacc.: Askuslar Resim Rosellinia rosarum Niessel: Peritesyumlar Resim Rosellinia rugulosa Schulzer & Sacc.: Askosporlar Resim Taphrina pruni Tul.: Askus Resim Taphrina pruni Tul.: Meyveler üzerindeki mumsu örtü Resim Phragmidium mucronatum (Pers.) Schltdl.: Teliaspor Resim Phragmidium mucronatum (Pers.) Schltdl.: Teliasporlar Resim Gymnosporangium confusum Plowr.: Aeciasporlar Resim Puccinia jasmini DC.: Teliasporlar xx

21 SİMGELER VE KISALTMALAR Bu çalışmada kullanılmış bazı simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur. Simgeler Açılama KE Kadriye EKİCİ cm Santimetre f. Form Km Kilometre m Metre mm Milimetre R. Rakım μm Mikrometre xxi

22 1. GİRİŞ Orman çok karmaşık ekolojik bir sistemdir ki, burada çeşitli karşılıklı ilişkilerde stromosferin (ormanın yer üstü kısmı) ve rizosferin (ormanın toprak altı kısmı) farklı elemanları bulunmaktadır. Orman ekosistemlerinin esas yapısalfonksiyonel elementi olan odunsu cinsler uzun bireysel gelişme sürecinde sürekli olarak çevrenin abiyotik ve biyotik faktörlerin etkisine maruz kalırlar. Bu karşılıklı ilişkiler bazen bitkiler için elverişsiz özellik ortaya koyar ve çeşitli hastalıklara sebebiyet verebilirler. Abiyotik etkiler sık sık enfeksiyon olmayan hastalıklara sebep olurken, biyotik faktörler odunsu bitkilerde enfeksiyon karakterli hastalıklara sebep olabilirler. Ormanda enfeksiyon hastalıklar sık sık kitlevi halde gelişmekte olup orman ekosistemlerinin biyolojik dengesinin bozulmasına yol açarlar ve bununla ormancılığa büyük maddi kayıplar verirler. Ağaç ve çalıların, enfeksiyon hastalıkları ajanlarının çoğu çeşitli mantarlardır. Müller ve Loeffler e göre Orta Avrupada kültür bitkilerinin önemli hastalıklarından 162 sinin 135 ini (% 83) funguslar oluşturmaktadır. Kabaca hesaplamalara göre zirai bitkilerin potansiyal hasatının % si her yıl hastalıklar tarafından yok edilir. Bitki hastalıklarının en önemli etmeni olan funguslar, küçük, klorofilleri olmayan, genellikle mikroskobik, ökaryotik, ipliksi, dallanmış-dallanmamış taşıyıcılar üzerinde spor oluşturan organizmalardır. Bilinen den fazla fungus türünün pek çoğu, ölü organik madde üzerinde yaşadığı için saprotroftur. Buna karşılık den fazla fungus türü, bitkilerde hastalığa neden olabilir ki, bunlar parazit ya da patojendirler. Fungusların bitkilerde oluşturduğu hastalıklarla savaşında izlenecek en önemli yol, tüm önlemler ve yöntemlerin bir arada düşünülerek uygulamanın yapıldığı hastalıklarla entegre mücadele yöntemi stratejisidir. Bu uygulamanın ilk aşaması ise hastalık kavramının ve etkenin tanısının doğru bir şekilde yapılmasıdır [1]. Bu bağlamda, yapmış olduğumuz çalışma Kırşehir Boztepe İlçe sinin orman ekosistemi ağaç ve çalılarının mikobiyotasının tespiti amaçlı olup, ortaya çıkarılan türlerin muhtemel hastalık etmeni olarak değerlendirilmesinin yapılacağı çalışmalara ışık tutmasını ümit etmekteyiz. 1

23 1.1. TÜRKİYE DE MİKROFUNGUSLARIN ARAŞTIRILMASI DURUMU Türkiye Florası nda yer alan ağaç ve çalılar üzerinde gelişen mikrofunguslar hakkında yeterli ve düzenli bir bilgi mevcut değildir. İlk kez vasküler bitkilerin mikrofunguslarının araştırılması Bremer ve arkadaşları tarafından yapılmıştır. Bunlar ağaç ve çalılar üzerinde gelişen ayrı ayrı türleri ortaya çıkarmışlardır [2, 3, 4]. Petrak, Türkiye deki mikrofungusları araştırırken diğer mantarlarla birlikte bazı ağaç ve çalılarda gelişen Dothiorella gregaria Sacc., Phacidium infestans P. Karst., Leptosphaeria lusitanica Thüm. ve Diplodia maclurae Speg. mantarlarını meydana çıkarmıştır. Bu mantarlar bitkilerin dallarında ve gövdelerinde kaydedilmiştir. Konukçu bitkilerin çoğunluğunu süs bitkileri oluşturmaktadır [5]. Karel, 1958 yılında Türkiyede ilk bitki hastalıkları listesini yapmıştır. Listede ağaç ve çalılarda gelişen Taphrina deformans (Berk.) Tul., Polystigma ocraceum (Wahl.) Sacc., Tranzschelia pruni-spinosae (Pers.) Diet., Septoria giletiana Sacc., Gnomonia leptostyla (Fr.) Ces. et de Not., Microstroma juglandis (Bereng) Sacc., Gymnosporangium sabinae (Dicks.) Wint., Septoria berberidis Niessl., S. oxyacanthae Kunze & J.C. Schmidt, S. populi Desm., Dothiorella gregaria Sacc., Camarosporium elaeagni A. Poteb., Coniothyrium montagnei Cast., Ottia elaeagni (Rehm) Petr., Diplodia jasmini West., Diplodia maclurae Speg., Haplosporella meliae Petr., Valsa salicina (Pers.) Fr., V. friesii (De Bary) Fuckel ve diğer mikrofungus türleri verilmiştir [6]. Thaphrina cerasi (Fuckel) Syd., Sachsia suaveolens Lindner., Pleospora albicans Fuckel, Microsphaera comata (Wallr.) Lév., Sphaerotheca pannosa (Wallr.) Lév. ve Puccinia buxi Sowerby Karaca tarafından ağaç ve çalılar üzerinde kaydedilmiştir. Ayrıca Karaca pek çok külleme mantarları hakkında bilgi vermiştir [7, 8]. Göbelez, ülkemiz mikobiyotasına ilişkin çalışmasında, askuslu mikrofunguslardan Nectria flammea (Tul. et C.Tul) J. M. Dingley, Ottia spireae Fuckel, Phacidium infestans P. Karst., Valsa friesii (Duby) Fuckel ve V. salicina (Pers.) Fr. türlerini ortaya çıkarmış ve liste halinde yayınlamıştır, ancak mantarların deskripsiyonunu vermemiştir [9]. Göbelez in bir başka çalışmasında ise, pek çok zirai otsu ve odunsu bitkide bulunan Deuteromycota mantarlarının listesini hazırlamıştır [10]. Bu listede Botryodiplodia ficina Syd., Coleophoma crateriformis 2

24 (Durieu & Mont.) Höhn, Corynespora microstictum Berk. & Broome, C. olivaceae (W.) M. Ell., Coniothyrium montagnei Cast., Coryneum kunzei Corda., Cytospora carbonaceae Fr., C. pinastri Fr., C. salicis Corda, Diplodia sarmentorum Fr., Dothiorella gregaria Sacc., Ectostroma robiniae Cast., Helicoceras celtidis (Biv.) Linder, Melanconium castaneae Salb., M. salicinum Ell., Phoma elaeagnella Cooke, Phoma suffulta (R.) Sacc. ve Phomopsis pseudoacacia (Nits.) V. Höhn. yer almıştır. Oran, Orta Anadolu Erysiphaceae ailesi mantarlarının tür içeriğini, yayılış alanlarını ve ekonomik önemlerini araştırarak genellikle otsu bitkiler üzerinde gelişen külleme mantarlarını belirlemiştir [11]. Bu araştırma sonucunda 38 külleme mantar türünü bulmuş ve bunlardan Sphaerotheca euphorbiae (Castagne) Salm., Erysiphe urticae (Wallr.) Klotzch., E. tortilis (Wallr.) Fr., E. aquilegiae DC., E. salviae (Jacz.) Blumer., E. depressa (Wallr.) Schlecht., E. galii Fuckel, Microsphaera viburni (Duby) Blumer, M. coluteae Komarov ve Uncinula aceris (DC.) Sacc. Türkiye için yeni kayıt olarak verilmiştir. Öner ve Ekmekçi nin 1974 yılında doğal florada yapmış oldukları araştırmada genellikle otsu bitkileri nde 46 tür fungus tespit edilmiştir, bu fungusların 27 türü yapraklarda pas, 2 tür külleme, 2 tür yapraklarda leke oluşturan ve 1 tür de yaprakta kıvrılmalara neden olan funguslardır [12]. Öner ve arkadaşlarının yapmış olduğu başka bir çalışmada ise, Güney Ege de yapraklarda pas, sürme, külleme ve leke oluşturan fungusları yörenin doğal florasında incelemişlerdir [13]. Sonuçta otsu bitkiler üzerinde 68 tür bulunmuştur. Bunların 33 türü yapraklarda pas, 27 tür külleme, 5 tür sürme ve 5 tür ise yaprakta leke oluşturan funguslardır. Erzurum, Erzincan ve Gümüşhane illerindeki bitkilerde görülen Ascomycota diviziyosuna ait türler üzerinde çalışan Baydar, ülkemiz için yeni olan 22 tür tespit etmiştir [14]. Meşe ağaçlarında Hypoxylon rubiginosum (Pers.: Fr.) Fr. ve Sillia ferraginea (Pers.: Fr.) P. Karst., Lonicera orientalis te Nectria cinnabarina (Tode: Fr.) Fr. ve Eutypa aspera (Nitschke) Fuckel, Berberis crataegiana da Cucurbitaria berberidis (Pers.: Fr.) Fr. ve Leptosphaeria vagabunda Sacc., Acer pseudoplatanus ta Cucurbitaria acerina Fuckel, ayrıca çeşitli ağaç ve çalı türlerinde Rosellinia rosarum Niessl, Hypoxylon fuscum Pers. ex Fr., Patellaria atrata Fr., Pleospora pellita (Fr.) Rbnh., Leptosphaeria acuta (Moug.) P. Karst. ve 3

25 Dothidella ulmi Winter ve diğer mikrofungusları ortaya çıkarmıştır. Tamer ve Öner, Aydın yöresinden 57 tür parazit fungus tespit etmişler ve bunlardan Phragmidium sanguisorbae (DC.) J. Schröt., Puccinia frankeniae Link, P. mariana Sacc., P. punctata Link ve Uromyces hymenocarpi Jaap ülkemiz mikobiyotası için yeni kayıt olarak verilmiştir [15]. Baydar, Trabzon ve Rize illerinde Ascomycetes sınıfına ait fungus türleri üzerinde yaptığı araştırmada yaklaşık 20 mikrofungus türü bulmuştur [16]. Rosellinia aguila (Fr.) de Not. Corylus avellana nın çürümekte olan dallarında, Quaternaria quaternata (Pers.: Fr.) Schröt. ve Anthostomella clypeata (De Not.) Sacc. f. ulmifolii Gonz. Rubus fruticosus un kuru dallarında, Hypoxylon mammatum (Wan.) Mill. Sorbus sp. türünde, Diaporthe detrusa (Fr.) Fuckel Berberis vulgaris in kuru dallarında, Dothidea puccinioides DC. Ficus carica nın ölü dallarında bulunan mikrofunguslardır. Tamer ve ark., Gülveren Köyü florası üzerinde yaptıkları bir çalışmada 47 parazit fungus türünü liste halinde sunmuşlardır [17]. Tespit edilen bu fungusların 4 türü Oomycetes, 7 türü Ascomycetes, 24 türü Basidiomycetes ve 12 türü Deuteromycetes sınıfında yer almaktadır. Bu fungusların 25 türü Türkiye de yeni konukçular üzerinde tespit edilmiştir. Ayrıca 10 tür parazitik fungus Türkiye mikoflorası için yeni kayıt olarak gösterilmiştir. Tamer ve ark., tarafından yapılmış olan çalışmada, Hazar Dağı funguslarının listesi hazırlanmış ve 57 farklı konukçu bitki üzerinde 46 parazit fungus türü bulunmuştur [18]. Bunlardan 25 tür pas mantarı olup Basidiomycetes sınıfı içinde yer almaktadır, diğerlerinden 6 sı Oomycetes, 9 u Ascomycetes ve 6 sı da Deuteromycetes sınıfındandır. Çıldır Gölü civarında yapılan çalışmada çayır ve meralarda yöredeki bitkiler üzerinde 25 tür parazit fungus tespit edilmiştir. Bulunan mikrofunguslar arasında Gnomonia leptostyla (Fr.) Ces. et De Not. Juglans regia L., Gymosporangium fuscum D.C. Pyrus communis L., Polystigma rubrum (Pers.) D.C. ise Prunus domestica L. üzerinde bulunmuştur [19]. Tamer, Şahin ve Uğurlu, Türkiye de o zamana kadar saptanmış pas mantarlarını düzenli ve toplu şekilde liste halinde derlemişlerdir. Çalışma sonucunda Melampsora, Melampsorella, Endophylum, Coleosporium, Gymnosporangium, Hyalopsora, Trachyspora, Tranzschelia, Phragmidium, Puccinia, Pucciniastrum ve Uromyces cinslerine ait toplam 288 pas türü kayıtlara işlenmiştir. Bunların % 98 i 4

26 otsu bitkilerde kaydedilmiştir. Yukarıda belirtilen çalışmaların çoğunda genellikle otsu bitkiler üzerinde gelişen parazit mikrofunguslar ve özellikle de pas ve külleme mantarları yer almaktadır [20] yılından itibaren Türkiye de orman ve diğer ekosistemlerde ağaç ve çalılar üzerinde gelişen parazit ve saprotrof mikrofungusların araştırılması hız kazanmıştır. Öyleki Selçuk ve Hüseyin, Rize, Trabzon, Sivas, Malatya ve Adana illerinde yapmış oldukları çalışmalarda 49 tür mikrofungusu ülkemiz mikobiotasına kazandırmışlardır [21]. Braun ve ark. Mycopappus Redhead & G.P. White cinsi ve M. alni (Dearn. & Barthol.) Redhead & G.P. White türünü ülkemizden ilk kez tanıtmışlar [22]. Hüseyin ve Selçuk, Rize yöresi ormanlarındaki mikolojik araştırmalar sonucunda Türkiye mikobiyotası için yeni kayıt olan Kabatia Bubák cinsi ve bu cinsin K. mirabilis Bubák var. oblongifoliae Conners taksonunu bulmuşlardır [23]. Kırbağ ve ark. Puccinia hendersonii Hüseyin & Kirbağ ve Hüseyin, Kırbağ Puccinia phrynae Hüseyin & Kirbağ türlerini yeni tür olarak ilk kez Dünya ya ülkemizden tanıtmışlardır [24, 25]. Ayrıca Karatygin ve Hüseyinov Exobasidium Woronin cinsini, Hüseyinov ve ark. ise Ceratophorum Sacc. cinsini Türkiye de ilk kez kaydetmişler [26, 27]. Hüseyin ve Selçuk Septoria oleandriicola Hüseyin & Selçuk türünü mikoloji bilimine yeni tür olarak kazandırmışlar [28]. Çok nadir bulunan Lasiobotrys Kunze cinsinin L. lonicerae (Fr.) Kunze türü yeni lokalitede ve yeni konukçuda (Lonicera caucasica) kaydedilmiştir. Ayrıca Yüksel ve ark., Selçuk ve ark. ve Akgül ve ark. ülkemiz için yüzlerce yeni mikrofungus tür ve cinslerini ilk kez kaydetmişlerdir [29, 30, 31]. Hüseyin çeşitli ağaç ve çalılarda gelişen Cumminsiella Arthur, Kuehneola Magnus, Zaghouania Pat. ve Gymnoconia Lagerh. cinslerini ülkemizde ilk kez bulmuştur [32, 33, 34]. Hüseyin, Ihlara Vadisi nde yaptığı çalışmada ağaç ve çalı cinslerinde 5 takım, 10 aile ve 24 cinse ait olan 50 mikrofungus türünü yayınlamış, bunlardan 25 ini Türkiye için yeni kayıt olarak vermiştir [35]. Hüseyin ve ark., yıllarında Kurtboğazı Barajı çevresinde yapmış oldukları çalışma sonucunda buradaki ağaç ve çalılarda 111 mikrofungus türü bulmuşlar ve 52 türü ülkemiz için yeni kayıt olarak rapor etmişlerdir [36]. Mel nik ve ark., Karadenizin farklı illerinin orman ekosistemlerinde yapmış oldukları büyük bir çalışma sonucu Hyphomycetes, 5

27 Coelomycetes ve Ascomycetes sınıflarına ve Basidiomycetes sınıfından Uredinales takımına ait yüzü aşkın mikrofungus türlerini ortaya çıkarmışlardır [37]. Hüseyin ve ark., Rize İli Betulaceae ailesi ağaç ve çalılarında gelişen 59 ksilotrof mikrofungus türü bulmuşlardır [38]. Burada bulunan türlerden Monodyctis putredinis (Wallr.) S. Hughes, Massarina macrocarpa (Fuckel) Sacc., Aposphaeria collabescens Schulz & Sacc., Stegonsporium pyriforme (Hoffm.: Fr.) Corda ve Triposporium elegans Corda türleri çok nadir olup ülkemizde ilk kez bulunmuşlardır. Hüseyin ve ark. meşe ağaçları yapraklarında gelişen Neoheteroceras flageoletii (Sacc.) Nag Raj türü için [39], Erdoğdu ve Hüseyin ise Hyalodictyum colchicum Woron. türü için ülkemizin dünya da ikinci arealı olduğunu göstermişlerdir [40]. Bir diğer çalışmada Selçuk ve Hüseyin, Fagaceae ailesi ağaçlarında gelişen mikrofunguslar üzerine yaptıkları çalışma sonucunda, çalışma alanı olan Karadeniz Bölgesi nde Triposporium elegans Corda, Diatrype stigma (Hoffm.: Fr.) Fr., Eutypa spinosa (Pers.: Fr.) Tul. et C.Tul., Coniothyrium quercinum Sacc., Microdiplodia microsporella Allesch., Phoma desolationis Speg., Caudospora taleola (Fr.) Starb., Microsphaera alphitoides Griffon et Maubl., Ascochyta quercus Sacc. et Speg. ve Dendrophoma pleurospora Sacc. f. quercina Sacc., vb. olmak üzere, toplam 109 mikrofungus türü bulmuşlardır [41]. Hüseyin ve Yıldızbaş, Karaman İli meşelerinde gelişen funguslar üzerine yaptıkları araştırmada 70 mikrofungus türü bulmuşlar, bunlardan Microthyrium cinsi, ayrıca 60 tür Türkiye Mikobiyotası için yeni kayıt olarak gösterilmiştir [42]. Hüseyin ve ark., ülkemizde şimdiye kadar bulunmamış olan Melampsora amygdalinae Kleb. pas türünü söğüt ağaçlarında bulmuş ve yayınlamışlardır [43]. Hüseyin ve ark. Kastamonu orman ekosistemlerinde alıç yapraklarında buldukları melanconial Cylindrosporium crataeginum Erdoğdu & Hüseyin mantarını yeni tür olarak bilime kazandırmışlar [44]. Erdoğdu ve Hüseyin, Kastamonu Küre Dağları Milli Parkı ndan Phyllosticta apiculata Sacc. & P. Syd., Ph. berolinensis Henn., Ph. cornivora Melnik, Ph. ludoviciana Ellis & Mart., Ph. pyrina Sacc., Ph. sambuci Desm., Ph. staphyllae Dearn., Ph. visci Sacc. ülkemiz için yeni kayıtlar olarak belirtmişlerdir [45]. Hüseyin ve Erdoğdu, tarafından 5 Gloeosporium türü (G. berberidis Cooke, G. crataeginum 6

28 Sacc., G. lathami Dearn., G. helicis (Desm.) Oudem., G. vancouveranum Karak.) ülkemizde ilk defa kaydedilmiştir [46]. Hüseyin ve ark. ülkemiz orman ağaç ve çalılarında gelişen Oidium ceratoniae Comes, Microdiplodia buddlejae Gucevič, Pestalotia fibricola Grove, Pestalotiopsis maculans (Corda) Nag Raj, Cercospora garbiniana C. Massal., Cercospora myrti Erikss, Cryptocoryneum condensatum (Wallr.) E. W. Mason & S. Hughes., Pseudocercospora ceratoniae (Pat. & Trab.) Deighton türlerin morfolojik özelliklerini vermişler [47]. Erdoğdu ve Hüseyin ülkemiz ağaç ve çalılarında tespit ettiği ve ülkemiz mikobiyotası için yeni olan anamorfik cins ve türleri yayınlamışlar [48]. Selçuk ve ark. Septoria cinsi üzerine yaptıkları derleme çalışmasında Türkiye de tespit edilmiş Septoria türleri arasında orman ağaç ve çalılarında gelişen türler hakkında da bilgi vermişlerdir [49]. Aslan ve ark. şimşirde gelişen Pseudonectria buxi (DC.) Seifert, Gräfenhan & Schroers, (=Pseudonectria rousseliana (Mont.) Wollenw.) mantarı peritesyumlarının Dünya da ilk kez geometrik tanımını vermişlerdir [50]. Karadağ ve ark. ülkemizde sarı çamın fungal hastalıklarını araştırmışlar ve hastalık oluşturan fungusların ağaçlıklara etkisini ortaya koymuşlar [51]. Kemaliye (Erzincan) pas mantarlarını araştırırken Erdoğdu ve ark. ağaç ve çalılarda gelişen Gymnosporangium türlerini kaydetmişlerdir [52]. Hüseyin ve ark. ülkemiz orman ekosistemlerinde mikrofungusların rolünü araştırmış ve bu ekosistemlerde mevcut olan mantar-konukçu arasındaki konsortif ilişkileri ortaya koymuşlardır [53]. Kırşehir orman ekosistemlerinde ve fitosenozlarında mikrofungusların araştırılması hemen hemen yok denecek kadar azdır. Bu konuda sadece iki çalışma mevcuttur. Bunlardan birisi Selçuk ve ark. tarafından yapılmış çalışmadır ki burada ağaç ve çalılar üzerinde gelişen 16 mikrofungus hakkında (Cucurbitaria celtidis Shear, C. ephedrae Tassi, C. obducens (Schumach.) Petr. Cytospora chrysosperma (Pers.) Fr., Diatrypella pulvinata Nitschke, Gymnosporangium confusum Plowr. Marssonina populi (Lib.) Magnus, Microstroma album (Desm.) Sacc., Phoma crepini P. Karst., Phyllactinia roboris (Gachet) S. Blumer, Phyllosticta betulina Sacc. ve diğer türler) kısa bilgi vermişlerdir [54]. İkincisi ise Selçuk ve Ekici nin çalışmasıdır ki burada Dünya ya ilk kez yeni tür olarak tanımlanmış olan ve areali 7

29 sadece Türkiye olan Manoharachariella elsadii F. Selçuk & E. Hüseyin türünün özellikleri açıklanmıştır [55]. Erdoğdu ve arkadaşları Küre Dağları Milli Parkı ağaç çalılarının fillotrof patojen mikrofunguslarından Ascochyta, Asteroma, Camarosporium, Cercospora, Fusicladium, Gnomonia, Gymnosporangium, Hendersonia, Hyalodictyum, Kabatia, Pestalotiopsis, Phyllosticta, Pileolaria, Septogloeum, Sphaeropsis ve diğer cinslerin türlerini bulmuşlardır [56]. Selçuk ve ark. Türkiye den rapor edilmiş piknidial, aservular ve stromatal yapılarla eşeysiz üreyen mikrofungusların derlenmesi sonucu orman ağaç ve çalıları üzerinde gelişen mikrofungus hakkında da bilgi vermişlerdir [57]. Ayrıca Selçuk ve ark. Rize yöresi orman fitosönozları ağaç ve çalılarından toplanmış askuslu yeni mikrofungusları kaydetmişlerdir [58]. Erdoğdu ve Hüseyin Küre Dağları Milli Parkı orman ekosistemlerinde Carpinus L. cinsine ait türler (Carpinus betulus L. ve C. orientalis Miller) üzerinde 2 si parazit, 1 i patojen 14 ü ise saprotrof toplam 17 tür mikrofungus tespit etmişler. Bunlardan Amphisphaeria magnusii Sacc., Annulohypoxylon cohaerens (Pers.) Y.M. Ju, J.D. Rogers & H.M. Hsieh, Cryptodiscus rhopaloides Sacc. ve Melanconis xanthostroma (Mont. & Fr.) J. Schröt. türlerini Türkiye de ilk kez kaydetmişler [59]. Kurtdüzü Sırtları (Bitlis) ekosistemleri tohumlu bitkilerini araştırırken, bunlardan bazı orman ağaç ve çalıları üzerinde Aposphaeria collabescens Schulzer & Sacc., Coniothyrium innatum P. Karst., Cytospora aurora Mont. & Fr., C. szembelii Gutner ve Didymella pinicola (Hepp) Vain. gibi mikrofunguslarda tespit edilmiştir [60]. Bülbül ve ark. Istranca Dağı ormanlarından ülkemiz mikobiyotası için pek çok yeni tür kaydetmişler. Bunlardan bazıları şunlardır: Amphisphaeria magnusii E. Bommer & M. Rousseau, A. umbrina (Fr.) De Not, Biscogniauxia nummularia (Bull.) Kuntze, Botryodiplodia majuscula Sacc., B. saccardoana Bäumler, Brachysporium obovatum (Berk.) Sacc., Brunnipila clandestina (Bull.) Baral, Camarops lutea (Alb. & Schwein.) Shear, Cenangella hartzii Rostr., Cordana crassa Tóth, Coryneum japonicum (Sacc.) B. Sutton ve diğerleri [61]. Bazı Karadeniz orman ekosistemlerinde Castanea sativa Miller üzerinde Selçuk ve arkadaşları tarafından Botryosphaeria castanea (Schw.) Sacc., Arthopyrenia punctiformis A. Massal., Nectria peziza (Tode ex Fries) Fries, N. viridescens Booth, Coryneum modonium (Sacc.) Griff. et Maubl., Dinemasporium strigosum (Pers.: Fr.) Sacc., 8

30 Dendrodochium rubellum Sacc., Triposporium elegans Corda, Phomopsis castanea Woronichin ve diğer mikrofunguslar tespit edilmiştir. Tespit edilmiş taksonlardan Arthopyrenia ve Dendrodochium genusları ile Botryosphaeria castanea, Arthopyrenia punctiformis, Nectria peziza, N. viridescens, Coryneum modonium, Dinemasporium strigosum, Dendrodochium rubellum ve Phomopsis castanea türlerinin yeni kayıt olduğu değerlendirilmiştir [62]. Türkiye orman ekosistemlerinde mikrofungusların trofik yapısı Hüseyin ve arkadaşları, ayrıca Selçuk ve arkadaşları tarafından incelenmiş ve lignotrof, ksilotrof, fillotrof ve karpotrof gruplar ortaya çıkarılmıştır [63, 64]. Akgül ve ark. Uludağ Orman mikrofungusları çeşitliliği ile ilgili çalışmalar yapmışlardır [65]. Erdoğdu ve Hüseyin Küre Dağları Milli Parkı orman ekosistemlerindeki Fagus orientalis Lipsky ağaçlarında gelişen mikrofungusları tespit etmişlerdir [66]. Selçuk ve Hüseyin Türkiye Istranca Dağları ormanlarının mikrofunguslarını incelemişler [67]. Yılmazkaya ve arkadaşları Gaziantep İli antep fıstığı mantar aleminin listesini çıkarmışlar [68]. Hüseyin ve arkadaşları Yozgat Çamlığı Milli Parkı mikrofunguslarını araştırmış ve burada Erysiphe alphitoides (Griffon & Maubl.) U. Braun & S. Takam., E. prunastri DC., Gymnosporangium confusum Plowr., G. sabinae (Dicks.) G. Winter, G. tremelloides R. Hartig, Keissleriella pinicola D. Hawkvs. & Sivan. ve pek çok diğer mikrofungusları ortaya çıkarmışlar ki bunlardan Keissleriella pinicola, Coniochaeta detonsa Cooke, Melanomma salicinum Rostr, M. sambuci Earle, Rhabdospora princeps (Berk. & Broome) Sacc., Sporodesmium folliculatum (Corda) E. W. Mason & S. Hughes, Strickeria gregaria (Ellis & Everh.) Kuntze, Teichospora nitidula P. Karst., Tympanis pitya (P. Karst.) P. Karst. türlerini ülkemizde ilk kez kaydetmişler [69]. Erdoğdu ve arkadaşları Türkiye den kaydedilmiş külleme ve Marssonina Magnus cinsi mantarlarının, bu arada orman ağaç ve çalılarında gelişenlerininde mevcut durumunu tartışmışlardır [70, 71]. Akgül ve arkadaşları Uludağ ormanlarını oluşturan ağaçlarda gelişen ksilotrof (Asterosporium asterospermum (Pers.) S. Hughes, Bertia moriformis (Tode) De Not., Brachysporium dingleyae S. Hughes, Calosphaeria pulchella (Pers.) J. Schröt., Cheirospora botryospora (Mont.) Berk. & Broome, Nectria chlorella (Fr.) Tul. & C. Tul., Stilbospora macrosperma Berk. & Broome ve diğerleri), lignotrof (Eutypa acharii Tul. & C. Tul, Hysterium 9

31 angustatum Alb. & Schwein., Graphium ulmi M. B. Schwarz, Nectria peziza (Tode) Fr., Microdiplodia iliceti Sacc. ve diğerleri), ayrıca Salicaceae familyaları üzerinde gelişen (Diatrype bullata (Hoffm.) Fr. Diplodia salicina Lév., Libertella pallida Fuckel ve diğerleri) mikrofungusları tespit etmişlerdir [72, 73, 74]. Hüseyin ve arkadaşları Türkiye ekosistemlerinde, bu arada orman ekosistemleri ağaç ve çalılarında da tespit edilmiş Coniothyrium Sacc. (Coniothyrium amygdali Gonz., C. berberidis Fautrey, C. celtidis Brunaud, C. chochrjakovii Hüssein., C. elaeagni N. P. Golovina, C. eurotioides Sacc., C. foedans Sacc., C. grandisporum Bubák, C. juniperi Schwarzman ve diğerleri, toplam 44 tür), Cylindrosporium Sacc. (Cylindrosporium arbuti Vien.- Bourg., C. associata Bubák, C. castaneae (Lév.) Krenner., C. castaneicolum (Desm.) Berl., C. castanicola (Desm.) Berl., C. crataeginum Erdoğdu & Hüseyin, C. quercinum J. C. Carter, C. quercus (Fr.) Vassilijevsky ve diğerleri, toplam 23 tür ) [75, 76], ayrıca Selçuk ve arkadaşları Diplodia Fr. (Diplodia amphispaerioides Pass., D. buxicola Sacc., D. carpini Sacc., D. cincta Fuckel, D. coluteae Schnabl., D. elaeagni Pass., D. faginea Fr., D. mamillana Fr., D. mespili Hollós, D. mori West., D. sorbi Sacc., D. tiliae Fuckel, toplam 30 tür), Phoma Sacc. (Phoma acervalis Sacc., P. aculeorum Sacc., P. allantella (Peck) Sacc., P. alnea Nitschke ex Sacc., P. berberidis Sacc., P. betulae Jacz., P. crataegicola Berl. & Bres., P. celtidicola Brunaud, P. cornicola D. Sacc., P. elaeagnella Cooke, P. juniperina Naumov, P. populina (Vuiill) Sacc., P. quercicola Sacc. & Briard, P. salicina Westend. ve diğerleri, toplam 95 tür), Phyllosticta Pers. (Phyllosticta acaciicola Henn., Ph. alni-glutinosae P. Syd., Ph. associata Bubák, Ph. auerswaldii Allesch., Ph. berberidis Rabenh., Ph. carpinea Sacc., Ph. coryli Westend., Ph. fagi Oudem., Ph. fagicola Ellis & G. Martin, Ph. phillyrina Thüm., Ph. populi-nigrae (Allesch.) Allesch., Ph. quercicola Oudem., Ph. quercus Sacc. & Speg. ve diğerleri, toplam 73 tür) mikrofungus cinslerinin ülkemizde toplam sayısını belirtmişlerdir [77, 78, 79]. Göçmen ve arkadaşları Bitlis ili ekosistemlerindeki mikrofungusları çalışmış ve orman ekosistemlerinde de önemli mikrofungus türlerini (örneğin Passalora bolleana (Thüm.) U. Braun, Camarosporium karstenii Sacc. & P. Syd., Cytospora carbonacea Fr., Diplodina euonymi (Oudem.) Allesch. Microdiplodia euonymella Petr., Stegonsporium mori (Nomura) Sacc. & Trotter ve diğerleri) tespit etmişlerdir [80]. 10

32 Bartın orman ekosistemlerinin mikrofuslarını araştıran Bülbül ve Hüseyin Cheiromyces stellatus Berk. & M.A. Curtis, Coniothyrium ruscicola D. Sacc., Metasphaeria errabunda Feltgen, Mycosphaerella winteri (Pass.) Tomilin, Nectria viridescens C. Booth, Neosetophoma samararum (Desm.) Gruyter, Avescamp & Verkley, Oletheriostrigula papulosa (Durieu & Mont.) Huhndorf & R.C. Harris ve Physalospora eriostega türlerinin, ayrıca Cheiromyces Berk. & M.A. Curtis, Neosetophoma Gruyter, Aveskamp & Verkley, ve Oletheriostrigula Huhndorf & R.C. Harris cinslerinin ülkemiz mikrobiyotası için yeni kayıt olduklarını göstermişler [81]. Erzincan Kemaliye İlçesi tohumlu bitki türleri ile ilişkili olan mikrofunguslar Erdoğdu ve Hüseyin tarafından rapor edilmiş, bu raporda 60 farklı konukçu bitkide gelişen 89 mikrofungus türü hakkında bilgi verilmiştir. Bu mikrofunguslar arasında orman ağaç ve çalılar üzerinde gelişen Diplodia mamillana Fr., D. tamaricina Sacc., Dothiorella vinosa Marchal & É. J. Marchal, Microdiplodia populi Dearn., Thyrostroma compactum (Sacc.) Höhn., Camarosporium coluteae (Peck & G. P. Clinton) Sacc., C. crataegi Oudem., C. mori (Sacc.) Sacc. C. triacanthi β minus (Sacc.) Sacc., Mycosphaerella populi (Auersw.) J. Schröt., Septoria cornicola Desm. var. cornicola, Cucurbitaria obducens (Schumach.) Petr., Teichospora morthieri Fuckel, T. muricata Ellis & Everh. Stagonospora heterospora Sacc., Phoma crataegicola Berl. & Bres., Gloeosporium mesopotamicum Bubák ve diğer (toplam 50 tür) türlerde kaydedilmiştir [82]. Bülbül ve ark. Bartın orman ekosistemlerinde toplam 30 tür mikrofungus tespit etmişler ki, bunların arasında patojen, parazit ve saprotrof pek çok tür yer almaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır; Phyllosticta haynaldii Sacc. & Roum., Ph. ruscicola Durieu & Mont., Mycosphaerella confusa F. A. Wolf, M. winteri (Pass.) Tomilin, Stigmina platani (Fuckel) Sacc., Metasphaeria errabunda Feltgen, Sarcinella heterospora Sacc., Oletheriostrigula papulosa (Durieu & Mont.) Huhndorf & R. C. Harris, Cheiromyces stellatus Berk. & M. A. Curtis, Hirudinaria mespili Ces., Neosetophoma samararum (Desm.) Gruyter, Avescamp & Verkley, Cosmospora viridescens (C. Booth) Gräfenhan & Seifert ve diğerleri [83]. Selçuk ve Hüseyin Türkiye Istranca Dağları ormanlarından ikinci bir çalışmalarında ülkemiz mikotası için 18 cinsten olan 29 yeni mikrofungus türlerini kaydetmişlerdir. Bunlardan bazıları şunlardır: Amphisphaeria millepunctata (Fuckel) Petr., 11

33 Pestalotiopsis maculans (Corda) Nag Raj, Fusicoccum betulae Cooke, F. depressum (Berk & Broome) Grove, Macrophoma paniculata (Ellis & Dearn.) Sacc. & P. Syd., Cucurbitaria rabenhorstii Auersw., Libertella dissepta Petr., Didymosphaeria oblitescens (Berk. & Broome) Fuckel, Saccothecium sepincola (Fr.) Fr., Rabenhorstia tiliae (Fr.) Fr. ve diğerleri. Ayrıca Saccothecium Fr. cinsi Türkiye için yenidir [84]. Hüseyin ve Selçuk Karadeniz Bölgesi farklı orman ekosistemlerinde selomitset mantarlarını araştırmışlar ve bu bölgede 37 cinse, 20 familyaya, 9 takıma ve 4 sınıfa ait toplam 46 tür bulmuşlar. Bunlardan 17 sinin piknidyuma, 17 sinin yastıkçığa, 9 unun stromaya, 2 sinin pseudostromaya, 1 inin ise piknothirial konidiomaya sahip olduğunu göstermişler [85]. Aynı bölgede Selçuk ve ark. hifomitset mantarlarını incelemişler ve 50 cinse ait 69 tür tespit etmişlerdir. Bunlar Sporidesmium, Pseudospiropes, Passalora, Periconia, Ramularia, Helminthosporium, Taeniolella, Monodictys, Bispora, Chalara, Trichothecium, Tubercularia ve Volutella cinslerinin türleri olup, bunların Fagaceae, Betulaceae, Buxaceae, Ulmaceae ve Pinaceae familyaları konukçu bitki türlerinde geliştikleri gösterilmiştir [86]. Ayrıca Karadeniz Bartın orman ekosistemlerinde bazı nadir mikromantarlar tespit edilmiştir [87]. 12

34 2. GENEL BİLGİLER 2.1. ARAŞTIRMA ALANININ TANIMI Boztepe, Kırşehir İl ine bağlı bir kasaba iken tarihinde kabul edilerek tarihinde yürürlüğe giren 3644 Sayılı Yasa ile İlçe olmuştur. Kırşehir e 16 km uzaklıktadır Coğrafi Yapısı kuzey enlemi ile doğu boylamı arasında ve Kırşehir in kuzey doğusunda yer alır (Şekil 2.1.). Deniz seviyesinden 1220 m yükseklikte olan Boztepe nin yüzölçümü 562 km² dir. Şekil 2.1. Araştırma Alanı Çalışma alanının en büyük toprak grubu olan kahverengi topraklar pekişmemiş kireçli tortullar üzerinde oluşmuş olup, organik madde birikimidir. Bu toprakların oluşumunda en belirgin etki kireç yıkanmasıdır. Kireçin biriktiği katlar akçıl ve beneklidir [88]. 13

35 Geniş bir plato üzerinde kurulan Boztepe topraklarının önemli bir kısmını Malya Ovası kaplamaktadır. Seyfe Gölü nden itibaren yükselti kuzey ve batıya doğru düzenli bir şekilde artmaktadır. Seyfe pınarları dışında önemli bir akarsu yoktur. İlçenin tamamı Tersiyer döneminin izlerini taşıyan Pliosen yaşlı çökeller tarafından örtülmüş. İlçenin güneyinde ise az da olsa Kırşehir masifine ait paleozoik arazi yer kaplamaktadır. İlçede geçim kaynağı tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Özellikle son yıllarda kurulan modern mandıralar hayvancılığa olan ilgiyi arttırmıştır. İlçede Malya Devlet İşletme Müdürlüğüne ait 400 km² alanda kurulu olan çiftlikte modern tarım usulleri uygulanmaktadır Yüzey Şekilleri İlçe nin batısında bulunan Kervansaray Dağları, il merkezi ile ilçe arasında kuzey-güney doğrultusundadır. Seyfe Gölü çöküntü alanı ile Kırşehir Kenti arasında uzanan dağlar, Mucur a doğru uzanır ve Nevşehir in kuzeyini kaplayan Kızıldağ kütlesi ile birleşir. Kervansaray Dağları nın en yüksek noktası metredir. Bitki örtüsünden yoksun olan bu dağların doğusunda yer alan ilçenin toprakları oldukça verimlidir [89]. Paleozoyik formasyonlar; bölgenin en eski kayaç grubu olup, düşük, orta basınç, yüksek sıcaklık koşullarında yeşil şist almandin-amfibolit ve yer yer granülit fasiyesi özellikleri sunan metamorfik serilerden oluşmuştur ve Kırşehir Masifi olarak adlandırılırlar. Araştırma alanı Tersiyer devir kumtaşı, çakıl taşı ve jipsanhidritten oluşan kayaçlar ile temsil edilir [90] İklimi Boztepe ilçesi nde karasal iklim özellikleri egemendir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Yağışlar genellikle ilk ve sonbaharda düşer. İl merkezi ile ortalama sıcaklık farkı 0,4 derece civarındadır. Kırşehir il merkezinde 11,4 C olan yıllık sıcaklık ortalaması, ilçede 11 C dir. Yıllık yağış ortalaması milimetredir. En sıcak geçen aylar Temmuz ve Ağustos, en soğuk aylar Aralık 14

36 ve Ocak tır (Tablo 2.1.). İlçede egemen rüzgar güney ve güneydoğudan esmektedir [89]. Tablo 2.1. Uzun yıllar aylık maksimum sıcaklıkların ortalaması Ort. Ay ( C) Sıcaklık Bitki Örtüsü Araştırma alanı fitocoğrafik olarak İran-Turan bölgesinin Batı Asya alt bölgesine bağlı Orta Anadolu alanına giren Boztepe B4 ve B5 karesinde yer alır [91]. Az miktarda bulunan Avrupa-Sibirya ve Akdeniz elementi taksonlar kuzeykuzeydoğuya bakan nemli kuru dere yataklarında mikroklimalarda tutunabilmişlerdir. Hemen hemen alanın tamamında antropojenik step hakim olmasına rağmen özellikle kuru dere yataklarında step-orman formasyonlarına (Crataegus sp. toplulukları) rastlanır. Bu alanlar Avrupa-Sibirya ve Akdeniz elementi olan türler için mikroklima oluştururlar [92]. Bu bölge az veya hiç bilinmeyen alanlar arasına girmektedir. Araştırma alanında yayılış gösteren ağaç ve çalı türleri: SPERMATOPHYTA 15