Está en la página 1de 206

UNIVERSIDAD
POLITÉCNICA
DE


VALENCIA

ESCUELA
TÉCNICA
SUPERIOR
DEL
MEDIO
RURAL

Y
ENOLOGÍA

Determinación
de
hongos
1itopatógenos

mediante
métodos
microscópicos.

­Revisión
bibliográ1ica

TRABAJO

FINAL

DE

CARRERA
ALUMNO/A:
ANTONIO
DEVÍS
LÓPEZ

DIRECTOR/A

ACADÉMICO/A:
Francisco
José
Garciá
Breijo

DIRECTOR/A

EXPERIMENTAL:
Josep
Armengol
Fortí

VALENCIA,
01
de
Febrero de 2010
La diagnosis de un hongo es una tarea complicada porque además de la escasa bibliografía
existente en castellano, está el problema de que la mayoría de ésta se encuentra muy repartida
entre libros generales o bien en otros que pertenecen a zonas de la América latina. En la mayoría
de libros, la determinación de un patógeno se basa en la lectura de varias enfermedades hasta
que se encuentra una en la que los síntomas se adaptan a los nuestros, pero siempre sin la total
certeza para aquellas personas que no son expertas en el tema.!
!
Este trabajo busca que cualquier técnico, con mínimos conocimientos en la protección de cultivos,
pueda identificar un hongo y tenga total certeza de su género y, en la mayoría de ocasiones,
pueda además identificar su especie simplemente con la ayuda de un microscopio y el presente
trabajo.!
!
La identificación del patógeno consta de 8 pasos generales: Observación “in situ”, información del
agricultor, examen del síndrome, consulta bibliográfica, incubación, aislamiento, reconocimiento y
confirmación.!
!
Con este trabajo se pretende limitar la consulta bibliográfica al modo de acción contra el patógeno
y que el reconocimiento no sea una tarea de lectura larga y tediosa, sino que con la visualización
e identificación de 6 signos previos a la observación microscópica y a otros tres posteriores, un
técnico sea capaz de asegurar que patógeno tenemos en el cultivo.!
!
Los síntomas previos a la visualización del microscopio son:!
Tipo de fructificación, Tipo de tejido sobre el que se desarrolla el patógeno, Color del patógeno,
Forma del patógeno, Tipo de unión y si cirra o no.!
!
Los síntomas que deberemos observar durante la visualización en el microscopio son:!
Color de las esporas, Número de células de las esporas y Forma de las esporas.!
!
La visualización de estos 9 signos solo nos llevará unos minutos, incluso en el caso de no conocer
algún concepto, pues vienen debidamente explicados y dibujados, o fotografiados, en el trabajo.!
!
Este trabajo tiene como base el libro de G. Goidanich, que aunque es italiano es el libro que mejor
se adapta a las necesidades de este trabajo, ya que ademas de su calidad es un libro basado en
hongos de la zona mediterránea y mundial, completado con el libro de “Patógenos de plantas!
descritos en España”, del Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación, para así tener la
seguridad de no dejar ningún patógeno problemático en España fuera de nuestra identificación.!
!
Según Agrios (1998) existen alrededor de 8.000 especies de hongos que producen enfermedades
de las plantas, este numero va en constante aumento, teniendo en cuenta que cada día se
conocen nuevas especies de hongos, en este proyecto se mostraran aproximadamente un 10 %
de las especies conocidas de hongos, pero que a su vez, son los responsables de casi la totalidad
de las enfermedades que producen perdidas, tanto económicas como ecológicas.!
!
Para la identificación de hongos, nos hemos basado en los apuntes de clase de Don. Vicente
Borras Senna, profesor de Fitopatología y Director de la Escuela de Capataces Agrícolas de
Catarroja, apuntes de los cuales soy coautor.!
!
La identificación de las diferentes enfermedades se ha realizado según la clasificación de
Goidanich, que aunque es vieja y esta en desuso, creo que por motivos didácticos es la más
adecuada para la identificación del patógeno, ademas de ser similar a la mayoría de las antiguas
clasificaciones, fáciles de encontrar, aunque también hemos incluido una clasificación actualizada.!
!
Todos estos libros han sido completados con muchos otros libros especializados tanto en el
campo de la Micología, como la Fitopatología, y la Protección de cultivo, y que aunque todos no se
hayan citado han servido para hacerme comprender y desarrollar este método de identificación, el
que después de meses de trabajo espero que sea tan útil como se pretendió en origen.
INDICE
ÍNDICE GENERAL

1 Prólogo 2

2 Objetivos mínimos 4

Anejos 6

Bibliografía 191

II
ÍNDICE DE ANEJOS

Anejo I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

Género: OLPIDIUM 7 Género: GROSMANNIA 18

Género: SYNCHYTRIUM 7 Género: ENDOCONIDIOPHORA 18

Género: SPONGOSPORA 8 Género: ELSINOË 19

Género: PLASMODIOPHORA 8 Género: GUIGNARDIA 20

Género: UROPHLYCTIS 9 Género: GLOMERELLA 21

Género: PHYSODERMA 9 Género: BOTRYOSPHAERIA 21

Género: PHYTOPHTHORA 10 Género: MYCOSPHAERELLA 22

Género: PERONOSPORA 10 Género: CYMADOTHEA 23

Género: PSEUDOPERONOSPORA 11 Género: PLOWRIGHTIA 23

Género: PLASMOPARA 11 Género: PYRENOPHORA 24

Género: BREMIA 11 Género: SYSTREMMA 24

Género: BASIDIOPHORA 12 Género: CAPNODIUM 25

Género: PYTHIUM 12 Género: VENTURIA 26

Género: SCLEROSPORA 12 Género: DIDYMELLA 26

Género: ALBUGO 13 Género: GIBELLINA 26

Género: RHIZOPUS 13 Género: DIBOTRYON 27

Género: APHANOMYCES 14 Género: LEPTOSPHAERIA 28

Género: NEMATOSPORA 15 Género: OPHIOBOLUS 29

Género: SPERMOPHTHORA 15 Género: CUCURBITARIA 30

Género: TAPHRINA 16 Género: PLEOSPORA 30

Género: EUROTIUM 17 Género: SPHAEROTHECA 31

Género: CARPENTELES 17 Género: PODOSPHAERA 31

Género: OPHIOSTOMA 18 Género: ERYSIPHE 31

III
ÍNDICE DE ANEJOS

Género: MICROSPHAERA 32 Género: MONILINIA 46

Género: UNCINULA 32 Género: BOTRYOTINIA 46

Género: PHYLLACTINIA 32 Género: SCLEROTINIA 47

Género: LEVEILLULA 33 Género: STROMATINIA 47

Género: ZOPFIA 33 Género: CIBORIA 47

Género: MELANOSPORA 34 Género: GLEOTINIA 48

Género: VALSA 35 Género: DIPLOCARPON 49

Género: POLYSTIGMA 36 Género: RHABDOCLINE 50

Género: PHYLLACHORA 36 Género: DERMATEA 51

Género: ROSELLINIA 37 Género: RHYTISMA 52

Género: DIAPORTHE 38 Género: LOPHODERMIUM 53

Género: HYPOMYCES 38 Género: STICTIS 53

Género: GNOMONIA 39 Género: EXOBASIDIUM 54

Género: ENDOTHIA 39 Género: CORTICIUM 55

Género: NECTRIA 40 Género: STEREUM 55

Género: GIBBERELLA 41 Género: TYPHULA 55

Género: CALONECTRIA 42 Género: HELICOBASIDIUM 56

Género: EPICHLOE 43 Género: SEPTOBASIDIUM 56

Género: CLAVICEPS 43 Género: FOMES 57

Género: CORDYCEPS 44 Género: GYROPHANA 57

Género: PSEUDOPEZIZA 45 Género: PORIA 57

Género: PHACIDIUM 45 Género: DAEDALEA 58

Género: PHACIDIELLA 45 Género: POLYPORUS 58

Género: DASYCYPHA 46 Género: TRAMETES 58

IV
ÍNDICE DE ANEJOS

Género: LENZITES 59 Género: NEOVOSSIA 69

Género: CORIOLUS 59 Género: GRAPHIOLA 69

Género: ARMILLARIELLA 60 Género: PHOMA 70

Género: SCHIZOPHYLLUM 60 Género: PHYLLOSTICTA 71

Género: COLLYBIA 60 Género: PHOMOPSIS 72

Género: PLEUROTUS 61 Género: DENDROPHOMA 72

Género: HYPHOLOMA 61 Género: MACROPHOMA 73

Género: PSATHYRELLA 61 Género: CICINNOBOLUS 73

Género: PUCCINIASTRUM 62 Género: MACROPHOMINA 74

Género: CRONARTIUM 62 Género: PEYRONELLAEA 74

Género: CHRYSOMYXA 62 Género: DEUTEROPHOMA 74

Género: PUCCINIA 63 Género: CHONDROPLEA 75

Género: COLEOSPORIUM 64 Género: CYTOSPORA 75

Género: TRANZSCHELIA 64 Género: CYTOSPORELLA 76

Género: UROMYCES 64 Género: FUSICOCCUM 76

Género: HEMILEIA 65 Género: DOTHIORELLA 77

Género: PHRAGMIDIUM 65 Género: GLOEODES 77

Género: GYMNOSPORANGIUM 65 Género: CONIOTHYRIUM 78

Género: KUEHNEOLA 66 Género: SPHAEROPSIS 78

Género: MELAMPSORA 66 Género: HAPLOSPORELLA 79

Género: USTILAGO 67 Género: ASCOCHYTA 80

Género: SPHACELOTHECA 67 Género: DIPLODIA 81

Género: UROCYSTIS 68 Género: BOTRYODIPLODIA 81

Género: TILLETIA 68 Género: HENDERSONIA 82

V
ÍNDICE DE ANEJOS

Género: DILOPHOSPORA 83 Género: PENICILLIUM 98

Género: ENTOMOSPORIUM 83 Género: OVULARIA 98

Género: SEPTORIA 84 Género: SPOROTRICHUM 99

Género: CYTOSPORINA 85 Género: BOTRYTIS 99

Género: SPHACELOMA 86 Género: PHYMATOTRICHUM 100

Género: KABATIELLA 86 Género: VERTICILLIUM 100

Género: COLLETOTRICHUM 87 Género: CHALARA 100

Género: GLOEOSPORIUM 88 Género: PHIALOPHORA 101

Género: MELANCONIUM 89 Género: STACHYLIDIUM 101

Género: MARSSONINA 90 Género: NIGROSPORA 102

Género: SEPTOGLOEUM 91 Género: HADROTRICHUM 102

Género: CORYNEUM 92 Género: THIELAVIOPSIS 102

Género: PESTALOZZIA 93 Género: CHALAROPSIS 103

Género: MONOCHAETIA 93 Género: SCOPULARIA 103

Género: CYLINDROSPORIUM 94 Género: TRICHOTHECIUM 104

Género: OOSPORA 95 Género: SCOLECOTRICHUM 105

Género: MONILIA 95 Género: CYCLOCONIUM 105

Género: OIDIUM 95 Género: FUSICLADIUM 105

Género: OVULARIOPSIS 96 Género: CLADOSPORIUM 106

Género: OIDIOPSIS 96 Género: MAUGINIELLA 107

Género: CEPHALOSPORIUM 96 Género: PIRICULARIA 108

Género: TRICHODERMA 97 Género: RAMULARIA 108

Género: ASPERGILLUS 97 Género: STIGMINA 109

Género: GLIOCLADIUM 97 Género: POLLACCIA 109

VI
ÍNDICE DE ANEJOS

Género: HETEROSPORIUM 110 Género: TUBERCULINA 118

Género: HELMINTHOSPORIUM 110 Género: SPHACELIA 118

Género: SPONDYLOCLADIUM 111 Género: FUSARIUM 119

Género: CURVULARIA 111 Género: CYLINDROCARPON 120

Género: CERATOPHORUM 112 Género: CERCOSPORA 121

Género: ALTERNARIA 113 Género: EPICOCCUM 122

Género: STEMPHYLIUM 113 Género: FULIGO 123

Género: CERCOSPORELLA 114 Género: PHYSARUM 123

Género: GRAPHIUM 115 Género: SPUMARIA 123

Género: ISARIOPSIS 116


Clave para la determinación de
124
hongos fitopatógenos
Género: ENDOCONIDIUM 117

Indice alfabético
Género: EPIDOCHIUM 117 128

Género: TUBERCULARIA 117 Nomenclatura 134

ANEJO II IDENTIFICACIÓN DE LAS ROYAS

Identificación de las Royas 136

VII
ÍNDICE DE ANEJOS

ANEJO III CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGUN GOIDANICH

ARCHIMYCETES 146

PHYCOMYCETES 147

ASCOMYCETES 148

BASIDIOMYCETES 151

DEUTEROMYCETES 153

ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SÍGNOS MICROSCÓPICOS

1 Ascomicetos 158

1.1 Ascos y ascosporas 158

1.2 Ascocarpo 158

1.2.1 Cleistotecios 160

1.2.2 Apotecios 160

VIII
ÍNDICE DE ANEJOS

1.2.3 Peritecios 160

2 Deuteromicetos 162

2.1 Acérvulo 164

2.2 Picnidio 165

2.3 Esporodoquio 166

2.4 Coremio o Sinema 167

3 Basidiomicetes 168

3.1 Soro o Roya 169

3.1.1 Ecidios; Ecidiosporas. 171

3.1.2 Uredosoro; Uredosporas. 171

3.1.3 Teleutosoro; Teleutosporas. 172

3.2 Carbones 173

3.3 Orden Hymenomyetes. poliporaceos 174

3.3.1 Pudriciones de la madera. Poliporaceos 174

3.3.2 Pudriciones del tallo y la raíz. Agaricáceos 175

4 Hongos inferiores 176

4.1 Identificación de los mildius 178

IX
ÍNDICE DE ANEJOS

ANEJO V HOJA DE DIAGNOSIS

Hoja de diagnosis 180

ANEJO VI AGRICOLASONLINE.ES

183
Agricolasonline.es

X
PROLOGO
PRÓLOGO

1.-Prólogo

La lucha contra enfermedades en los cultivos hortícolas del Mediterráneo se ha venido


realizando tradicionalmente de una forma desordenada y sin el asesoramiento técnico necesario. La
utilización de productos poco respetuosos con el medio agrícola esta produciendo una serie de
problemas secundarios que muchas veces son más graves que el que se intentó solucionar, (por
ejemplo, problemas de resistencias a fungicidas).

Un apoyo personalizado y guiado por un técnico es costoso e inasumible para productores agrarios
de tamaño pequeño. La solución puede ser la simplicidad de los métodos de diagnosis unidos a la
informática, ya que sin necesidad de ser un experto en la protección de cultivos y, con la simple
ayuda de este trabajo o un ordenador y un microscopio, cualquier persona mínimamente preparada
pueda determinar cual es el agente causal de esa enfermedad que afecta a sus cultivos y en
consecuencia el método de eliminación oportuno. Desde esta perspectiva se comenzó a estructurar
un proyecto de ayuda directa en explotaciones agrarias. Nos hemos centrado en este proyecto en la
determinación de hongos fitopatogenos, dejando fuera del mismo a las bacterias, virus y nematodos.

En la primera parte, omitida aquí, y siempre teniendo en cuenta que el proyecto se centra en
enfermedades producidas por hongos, se explica el concepto y causa de la enfermedad, la
patogenesis y las características generales y comunes de los hongos, ademas de la metodologia para
hacer una correcta identificación. Esta primera parte se puede encontrar en cualquier libro general
de fitopatología como el Agrios o Goidanich.

La segunda parte, que es lo que aquí presentamos, es el proyecto en si, son una serie de
anejos con las herramientas necesarias para la identificación del hongo, tanto por métodos
microscópicos como visuales, tanto sea en cultivos hortícolas como frutales, masas forestales o
plantas de jardines, seguido del material necesario para la correcta determinación.

Ademas de estar complementado con una pagina web AGRICOLASONLINE.ES en donde


realizar la búsqueda de manera interactiva, rápida y fácil.

2
OBJETIVOS MÍNIMOS
OBJETIVOS MÍNIMOS

Repaso de objetivos mínimos.


1.- Toma de muestras

Se recogerán todas las fases de la enfermedad, una hoja sana, una semienferma, otra enferma del
todo, etc. Si las guardamos en bolsa de plástico, se activara el hongo. pero si las guardamos en una
bolsa de papel no. El traslado será lo mas breve posible, de no ser así las pondremos en cámara
frigorífica.

2.- Cámara húmeda

Antes de hacer una cámara húmeda se desinfectara el material; 1º lavar con agua al 50% y alcohol
al 50%. 2º agua y lejía al 10%. 3º lo enjuagaremos solo con agua.

Compartimento estanco (placa Petri, bolsa de plástico sellada, etc... ) en cuyo interior se depositará
la muestra de tejido vegetal afectado y papel de filtro embebido en agua estéril. El papel
proporcionará la humedad suficiente para el desarrollo y esporulación del hongo patógeno que
deseemos identificar transcurrido cierto tiempo, unos 3-5 días desde su incubación (en estufa a
21-25 ºC).

3.- Preparación microscópica

Poner en el cubre con lactofenol los conidiofonos y conidias separados de las muestras con un
objeto puntiagudo. Si ponemos demasiado grande la muestra, aparecerán muestras de aire, tal vez
hayamos introducido tejido vegetal, por eso solo rozaremos con la punta del objeto puntiagudo la
muestra para recoger el patógeno.

4.- Conocemos bien el mecanismo de funcionamiento de los


vegetales

* Sé que es un micelio fúngico.


* Sé que es un conidiofono libre.
* Sé que es un Acervulo.
* Sé que es un Picnidio.
* Sé que se un Esporodoquio.
* Sé que es un Coremio.
* Sé que se un soro (o Roya).
4
OBJETIVOS MÍNIMOS

5.- Sé distinguir las conidias en una preparación

Será una conidia todo aquello que se repita muchas veces y sea azul.

6.- Sé diferenciar entre el numero de esporas, la forma que


tienen o el color

Serán claras u oscuras, y con 1 o más células

7.- Sé manejar el cuadro de clasificación de los hongos

Primero deberemos saber su fructificación sexual si la hay o si tiene conidioforos libres, y a


continuación buscarlas en el ANEJO I, una vez localizada, mirar el color y numero de celular hasta
encontrar un género o géneros que coincidan con la nuestra, a continuación, hacer la identificación
visual o mediante la bibliografía.

8.-Sé manejar la bibliografía

Deberé saber donde buscar cada enfermedad, y recordar que cada libro esta escrito según las
características del país del escritor, por lo que invierno escrito en un libro de un país de clima
mediterráneo, no tiene nada que ver con invierno en un país de clima tropical.

5
ANEJO I
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

ZOOSPORANGIOS ZOOSPORA UNIFLAGELADA

Género: OLPIDIUM
Esporangios libres. Esporas globoides que no quedan adheridas entre si.

Especies Hospedante Ubicación

O. brassicae Cruciferas - Raíces


Lechuga - Tabaco -
Hortícolas

Género: SYNCHYTRIUM
Micelio ausente. Zoosporangios de dos tipos: uno de paredes gruesas (invernante), que origina
hipnosporas y luego zoosporas, y otro de paredes finas (estacional), que da directamente zoosporas.

Especies: Hospedante: Ubicación:

S. endobioticum Patata - Boniato Tubérculo

7
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

ZOOSPORANGIOS ZOOSPORA BIFLAGELADA

Género: PLASMODIOPHORA
Zoospora originadas en hipnosporas intracelulares. Hipnosporas libres.
Flagelo apical y desigual.

Especies Hospedante Ubicación

P. brassicae Polifaga – Raíces


Cruciferas
Solenaceas

Género: SPONGOSPORA
Igual que Plasmodiophora pero en hipnosporas agrupadas en cuerpos más o menos esféricos

Especies Hospedante Ubicación

S. subterranea Solanaceas Tubérculos

8
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

TALO UNICELULAR ZOOSPORA UNIFLAGELADA

Género: UROPHLYCTIS
Tienen pared celular pero carecen de un micelio verdadero: la mayoría de ellos forma un rizomicelio. Estructuras
reproductoras, única (talo monocéntrico)

Especies Hospedante Ubicación

U. alfalfae Alfalfa Raíces


U. leproides Remolacha Raíces

Género: PHYSODERMA
Tienen pared celular pero carecen de un micelio verdadero: la mayoría de ellos forma un rizomicelio. Estructuras
reproductoras, única (talo monocéntrico)

Especies Hospedante Ubicación

P. zeae-maydis Maiz H. – T.

9
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

MICELIO DESARROLLADO ZOOSPORAS BIFLAGELADAS


Esporangios diferenciados del micelio

Género: PHYTOPHTHORA
Con 1 esterigma. Esporangios ovalados y provistos de una papila apical. Conidios no en cadena. Conidióforos
ramificados, bien diferenciados, sin formar soros, con ramas largas y finas.

Especies Hospedante Ubicación

P. infestans Patata - Tomate H. – T. – Fr.


P. cambivora Castaño -Nogal Cu. – Rc.
P. cactorum Polifaga O. V. – Fr.
P. citrophthora Citricos Cu. – Rcs.
P. parasitica Polífago Cu. - Rcs - Fr
P. phaseoli Judia O. A
P. capsici Polifaga - Pimiento Cu - Rcs
P. cinnamomi Castaño -Aguacate Cu - Rcs
P. cryptogea Polífago - Tomate Cu - Rcs - Fr
P. erytroseptica Patata Tubérculo
P. megasperma Patata - Frutales hueso - Tubérculo - Raíz -
Leguminosas - Olivo - Hojas
Viña - Ornamentales
P. syringae Citricos -Rododendro O. L.
P. hibernalis Limonero - Naranjo Frutos
P. nicotianae Berenjena - Citricos - Cu - Rcs - Fr
Tomate - Tabaco

Género: PERONOSPORA
1 esterigma. Conidióforo ramificado dicotómicamente con esterigmas curvos,y conidias con papila.
Como el Plasmopara, pero con conidios sin papilas en el extremo.

Especies Hospedante Ubicación

P. graminicola Mijo - Setaria Hojas


P. chlorae Eustoma-Centaurea O. V. – H.
P. conglomerata Geranio Hoja
P. destructor Cebolla-Cebollino Hojas
P. euphorbiae Euphorbia Hojas
P. parasitica Cruciferas Hojas
P. trifolium Trébol. O. V. – H.
P. spinaciae Espinacas O. V. – H.
P. brassicae Cruciferas O. V. – H.
P. schachtii Remolacha O. V. – H.
P. schleideni Cebolla – Ajos O. V. – H.
P. tabacina Tabaco O.A.
P. arborescens Amapola O. V. – H.
P. aestivalis Alfalfa O. V.
P. anthirrhini Boca de leon O. V.
P. pisi Guisante O. V.
P. viciae Haba - Veza - Judía - O. V.
Almorta

10
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

MICELIO DESARROLLADO ZOOSPORAS BIFLAGELADAS


Esporangios diferenciados del micelio

Género: PSEUDOPERONOSPORA
Con 2 esterigmas. Conidióforo ramificado. Esterigmas más agudos, ramificados en ángulo más o menos agudo.
Caracteres intermedios entre el Plasmopara y el Peronospora

Especies Hospedante Ubicación

P. cubensis Cucurbitaceas Hojas


P. humuli Lúpulo O.A.
P. cannabina Cañamo Hojas

Género: PLASMOPARA
Con 3 esterigmas. Conidióforo moniódico, con ramificaciones más o menos en ángulo recto.
Conidios no en cadena, con conidióforos que no proliferan. Conidios papilares con esterigmatos sin discos.
Esterigmas obtusos, ramificados en ángulo más o menos recto.

Especies Hospedante Ubicación

P. vitícola Viña O.A. - H.


P. nivea Umbeliferas O.A. - H.
P. ribicola Grosella O.A. – H.
P. halstedii Girasol O.V.

Género: BREMIA
Con 4 esterigmas. Conidióforos ramificados dicotómicamente, con ápices discoidales.
Conidios no en cadena, con conidióforos que no proliferan. Conidios papilados en el extremo, situados sobre
esterigmatos, que salen de discos irregulares.

Especies Hospedante Ubicación

B. lactucae Lechuga Alcachofa - Hojas.


Endivia- Escarola

11
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

MICELIO DESARROLLADO ZOOSPORAS BIFLAGELADAS


Esporangios diferenciados del micelio

Género: BASIDIOPHORA
Multiples esterigmas en un apice globoso.

Especies Hospedante Ubicación

B. montana Mikania micrantha-


Gompositae
B. entospora Conyza canadensis
B. kellermanii Cyclachaena
xanthifolia

Género: PYTHIUM
Esporangios redondeados. Conidios no en cadena, nacidos sucesivamente en conidióforos, apenas diferentes de las
hifas, ramificados sin formar un soro. Zoosporas diferenciadas fuera del zoosporangio

Especies Hospedante Ubicación

P. pringsheim Polifaga Toda la planta


P. ultimum Polifaga-Olivo T.P.
Algondón-Tabaco-
Garbanzo-Pepino-
Remolacha
P. violae Zanahoria O.V.

Género: SCLEROSPORA
Conidióforos robustos de ramificación dicotómica y agrupados en el ápice, bien diferenciados, recios con
ramificaciones cortas y gruesas, sin formar soros. Conidios no en cadena.

Especies Hospedante Ubicación

S. macrospora Gramineas O. V.
S. graminicola Caña de azucar - O. V.
Mijo - Setaria

12
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

MICELIO DESARROLLADO ZOOSPORAS BIFLAGELADAS


Esporangios diferenciados del micelio

Género: ALBUGO
Esporangios en cadenas.
Conidióforos, mazudos, sencillos, formando un soro. Micelio intercelular con haustorios globosos.

Especies Hospedante Ubicación

A. candida Cruciferas Hojas


A. tragopogonis Compuestas - Hojas - Tallo
convolvulaceas

Género: RHIZOPUS
Esporangios que contienen una columnela, abultamiento esférico que penetra hasta la base del esporangio, de
paredes delgadas y no cutinizadas.
Micelio aéreo, continuo, profuso. Esporangios y esporangióforos originados en nudos estoloníferos. Reproducción
sexual isogámica y heterotalica.

Especies Hospedante Ubicación

R. stolonifer Fresa - Papaya - Fruta


Melocotón Almacenada*
R. nigricans Polifaga Fruta
Almacenada*
R. arrhizus Remolacha Fruta
azucarera Almacenada*

13
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

MICELIO DESARROLLADO ZOOSPORAS BIFLAGELADAS


Esporangios poco diferenciados del micelio

Género: APHANOMYCES
Tienen un micelio bien desarrollado. Las zoosporas se forman en largos zoosporangios cilíndricos que permanecen
unidos al micelio. Forman oosporas.

Especies Hospedante Ubicación

A. levis Remolacha Raíces


A. cochlioides Espinaca - Caña de Raíces - Cuello
azucar plantulas

14
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

PRESENCIA DE HIFAS ASCOGENAS, ASCOCARPO AUSENTE (Ascomicetos)


Ascas derivadas directamente del zigoto. Fragmentación del talo vegetativo en articulaciones simples.

Género: NEMATOSPORA
El asca es rectangular, en el extremo dividida en dos grupos de cuatro acosporas muy largas, casi filiformes,
terminadas en un flagelo no móvil.

Especies Hospedante Ubicación

N. coryli Polifaga O. V.
N. phaseoli Especies de Tb. -O.V.
Alubias – Viña
Soja – Patata
N. lycopersici Tomate Fruto

Género: SPERMOPHTHORA
Asca esferica, con 8 ascosporas limoniformes.

Especies Hospedante Ubicación

S. gossypii Café - Algodon Fruto

15
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

PRESENCIA DE HIFAS ASCOGENAS, ASCOCARPO AUSENTE (Ascomicetos)


Ascas derivadas de una célula ascógena.Ascas libres dispuestas en series paralelas.

Género: TAPHRINA
Micelio anual o perenne, tabicado irregularmente. Ascos con 8 ascosporas, que a veces germinan antes de eclosionar

Especies Hospedante Ubicación

T. acericola Arces Hojas


T. alni-incanae Aliso H. – Fl.
T. aurea Chopo Hojas
T. betulae Abedul Hojas
T. betulinae Abedul Ramas
T. bullata Peral Hojas
T. coerulescens Roble Hojas
T. carpini C. betulus/ H. – O. L.
orientalis
T. celtidis Celtis O. V.
T. cesari Cerezo Hojas
T. crataegi Crataegi R. – H.
T. deformans Melocotonero - O. V. – Fr.
Albaricoquero -
Almendro -
Nectarino
T. epiphylla Agnus H. – R.
T. insititiae Ciruelo silvestre Hojas
T. johansonii Alamo-Chopo Flor
T. krunchii Quercus Hojas
T. pruna Ciruelo Hojas – Fr.
T. pseudoplatani Arce Hojas
pseudoplatanus
T. sadebeckii Aliso Hojas
T. tosquinetii Aliso comun H.- R.
T. turgida Abedul Hojas
T. ulmi Olmos Hojas
T. viridis Aliso Hojas

16
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

ASCOCARPO E HIFAS ASCOGENAS PRESENTES (Ascomicetos)


Ascocarpo cerrado

Género: EUROTIUM

Especies Hospedante Ubicación

E. rubrum Hibiscus tiliaceus


E. herbarium Plantas humedas de
herbario
E. fumigatus Sustratos organicos
E. repens Cafe

Género: CARPENTELES

Especies Hospedante Ubicación

C. asperum Gladiolos.

17
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

ASCOCARPO E HIFAS ASCOGENAS PRESENTES (Ascomicetos)


Alantosporas unicelulares Claras
Ascocarpo abierto por un ostiolo

Género: OPHIOSTOMA
Cuerpo fructifero globoso, en un coremio.

Especies Hospedante Ubicación

O. ulmi Olmo- Ornamentales Madera


O. piliferum Confieras Madera
O. fagi Pino – Abeto – Haya Madera
O. persicinum Melocotonero Raíces

Género: GROSMANNIA
Relación simbiótica con insectos xilófagos.

Especies Hospedante Ubicación

G. ips Coníferas Madera


G. serpens Coníferas Madera

Género: ENDOCONIDIOPHORA
Conidio unicelular cilindrico.

Especies Hospedante Ubicación

E. paradoxa Polífaga plantas Raíces


tropicales
E. fimbriata Patatas - tubérculos O.C.

18
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

ASCOCARPO E HIFAS ASCOGENAS PRESENTES (Ascomicetos)


Fragmosporas Claras

Género: ELSINOË
Ascosporas hialinas, generalmente con tres tabiques aunque en ocasiones alguno mas.

Especies Hospedante Ubicación

E. ampelina Viña O. V.
E. fawcetii Cítricos H.- R.- Fr.
E. veneta Zarzas O. A.
E. oleae Olivo O. V
E. piri Manzano –Peral H.- R. – Fr.
Algodón
E. quercus-ilicis Encina Hojas

19
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA (Ascomicetos)


Amerosporas Claras

Género: GUIGNARDIA
Peritecas separadas o cespitosas. Ascas sin parafisos.

Especies Hospedante Ubicación

G. bidwellii Viña H. – Fr.


G. baccae Viña R. – Fr.
G. aesculi Castaño de indias Hojas
G. citricarpa Citricos H. - Fr
G. cameliae Te - Camelia Hojas

20
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA (Ascomicetos)


Amerosporas con parafisos Claras

Género: GLOMERELLA
Peritecios cespitosos, membranosos, oscuros, inmersos en un estroma rudimentario. Forma asexual Gloesporium y
Colletotrichum.

Especies Hospedante Ubicación

G. cingulata Naranjo - Olivo - O. V.


Peral - Manzano
G. gossypii Algodon O.V. - Capsula

Género: BOTRYOSPHAERIA

Especies Hospedante Ubicación

B. stevensii Carrasca O.A.


B. dothidea Grosella – Citricos R. – fr.
Manzano – Peral
Rosal

21
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA (Ascomicetos)


Didimosporas Claras

Género: MYCOSPHAERELLA
Como Venturia, pero sin cerdas ni parafisos

Especies Hospedante Ubicación

M. citrullina Calabacín - Melón - Tallos - Frutos


Pepino - Sandía
M. zeae-maydis Maíz Hojas
M. pini Pino Acículas
M. graminicola Trigo Hojas
M. fragariae Fresas Hojas
M. pinoides Leguminosas O. V.
M. rabiei Garbanzo O. A.
M. sentina Peral H. – Fr
M. morifolia Morera Hojas
M. maculiformis Castaño – Avellano H. – Fl.
M. musicola Platanera Hojas
M. cerasella Cerezo Hojas
M. pomi Manzano H. – Fr.
M. arachidicola Cacahuete T.P.
M. berkeleyi Cacahuete Hojas
M. melonis Cucurbitáceas H. – Fr.
M. dianthi Clavel O. V.
M. macrospora Iris Hojas
M cannabis Cáñamo Hojas
M. grossulariae Grosella Hojas
M. gossypina Algodón Hojas
M. linorum Lino Hojas
M. bolleana Higuera Hojas
M. fraxini Fresno .Hojas
M. populicola Chopo canadiense Hojas
M. populi Chopo Hojas
M. aurantiorum Citricos Fr -H.
M. oryzae Arroz Hojas
M. caricae Papaya H. – fr.
M. caryigena Achicoria Hojas
M. cattleyae Orquídeas O. V
M. cruenta Leguminosas Hojas
M. dendroides Achicoria Hojas
M. hedericola Hiedra Hojas
M. hippocastani Castaño de indias Hojas
M. latebrosa Arce montano Hojas
M. manihotis Yuca O. V.
M. microspora Tilo H. –R.
M. personata Viña Hojas
M. rubi Frambuesa O. V.

22
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA(Ascomicetos)


Didimosporas Claras

Género: CYMADOTHEA

Especies Hospedante Ubicación

C. trifolii Trébol Hojas

Género: PLOWRIGHTIA

Especies Hospedante Ubicación

P. ribesia Grosella Ramas

23
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA (Ascomicetos)


Dictiosporas Oscuras

Género: PYRENOPHORA
Ascosporas con más de un tabique y muriformes.

Especies Hospedante Ubicación

P. teres Cebada Hojas - Vainas


P. tritici-repentis Trigo-Gramineas Hojas -Semillas
P. graminea Gramineas Cuello
P. trichostoma Trigo-Gramineas Hojas- Semillas

Género: SYSTREMMA

Especies Hospedante Ubicación

S. ulmi Olmo Hojas


S. acicola Pino Hojas

24
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA (Ascomicetos)


Dictiosporas Oscuras

Género: CAPNODIUM
Ascosproas muriformes, oscuras. Peritecas alargadas y pedunculadas.

Especies Hospedante Ubicación

C. salicinum Sauce – Alamo - O.A. - Hojas


Viña
C. citri Citricos O. V.
C. elaeophilum Olivo O. A.

25
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA (Ascomicetos)


Didimosporas con parafisos Claras

Género: VENTURIA
Ascosporas bicelulares, hialinas. Peritecas separadas o cespitosas, no picudas y cerdosas.

Especies Hospedante Ubicación

V. inaequalis Manzano -Níspero - O. A. - Fr.


Peral -Serbal
V. populina Chopo Hojas
V. chlorospora Sauce Hojas
V. fraxini Fresno Hojas
V. pirina Peral O. A. - Fr.
V. cerasi Cerezo O. A. - Fr.
V. crataegi Espino albar Fr. – H.
V. populina Chopo Hojas
V. tremulae Alamo Hojas

Género: DIDYMELLA

Especies Hospedante Ubicación

D. pinodes Guisante Fl.-Fr.-Foliolos


D. rabiei Garbanzo O.A.
D. bryoniae Calabacín-Melón - R. - Fr.
Pepino - Sandía
D. lycopersici Tomate Cuello - Raíces
D. applanata Frambuesa Ramas
D. arcuata Cañamo Hojas
D. melonis Calabacín- Melón - Tallo - Fruto
Pepino - Sandía

Género: GIBELLINA

Especies Hospedante Ubicación

G. cerealis Trigo Hojas

26
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA (Ascomicetos)


Didimosporas con parafisos Claras

Género: DIBOTRYON

Especies Hospedante Ubicación

D. morbosum Ciruelo - Cerezo Ramas

27
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA (Ascomicetos)


Fragmosporas con parafisos Oscuras

Género: LEPTOSPHAERIA
Ascosporas con más de un tabique, fusiformes o alargadas.

Especies Hospedante Ubicación

L. salvinii Arroz Tallo -Raíces


L. nodorum Cebada - Trigo - O.A.
Centeno -Triticale
L. maculans Col - Colza- Nabo - Raíz -Cuello
Repollo
L. coniothyrium Rosa - Rubus - Ramas
Agracejo
L. avenaria Avena - Cebada - O.A.
Centeno -Trigo
L. trifolii Alfalfa - Trébol Hojas
L. herpotrichoides Trigo – Avena – Cu. – Rcs.
Centeno -Cebada

28
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA(Ascomicetos)


Escolescosporas con adornos filiformes Oscuras

Género: OPHIOBOLUS

Especies Hospedante Ubicación

O. graminis Gramineas Raíz


O. cariceti Gramineas Cuello
O. herpotrichus Gramineas Cuello

29
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA (Ascomicetos)


Dictiosporas con parafisos Oscuras

Género: CUCURBITARIA

Especies Hospedante Ubicación

C. laburni Laburno Ramas


C. pithyophila Abeto Ramas

Género: PLEOSPORA
Ascosporas muriformes.

Especies Hospedante Ubicación

P. bjoerlingii Remolacha O.A.


P. herbarum Polífaga Toda la planta
P. hesperidearum Cítricos Frutos
P. albicans Achicoria H. – Tr.
P. hyacinthi Jacinto Bulbo
P. putrefaciens Acelga-Remolacha Hojas
P. papaveracea Amapola del opio H.– Cap.

30
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE CLEISTOTECIOS (Ascomicetos)


Ascas dispuestas dentro de una cavidad esférica, provista de fulcros.

Género: SPHAEROTHECA
Apendice simple o ramificado irregularmente; cleistotecio que contiene una sola asca. Fulcros sencillos con aspecto
de hifas.

Especies Hospedante Ubicación

S. fuliginea Girasol - Melón O.A.


S. pannosa Rosaceas H – Fr
S. humuli Polífaga Hojas

Género: PODOSPHAERA
Apéndices ramificados dicotómicamente en su ápice; cleistotecio que contiene una sola asca.

Especies Hospedante Ubicación

P. leucotricha Manzano O. V.
P. oxyacanthae Polifaga. O. V.

Género: ERYSIPHE
Apéndice simple o ramificado irregularmente; cleistotecio que contiene varias ascas. Fulcros sencillos con aspecto de
hifas.

Especies Hospedante Ubicación

E. graminis Cereales- O. V.
Festucoideas
E. cichoracearum Cucurbitáceas – O. V.
Crucíferas – Tabaco-
Alcachofa O.V.
Compuestas
E. polygoni Trébol – Enredaderas
Alamos O. V.
E. horridula O. V.

31
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE CLEISTOTECIOS (Ascomicetos)


Ascas dispuestas dentro de una cavidad esférica, provista de fulcros.

Género: MICROSPHAERA
Apéndices ramificados dicotómicamente en su ápice. Cleistotecio que contiene varias ascas.

Especies Hospedante Ubicación

M. vanbruntiana Saúcop rojo Hojas


M. euonymi- Evónimo de japón Hojas
japonici Remolacha
M. betae Castaño –Haya – Hojas
M. alphitoides Encina O. V.
Hortensia
M. polonica H. –Fl. – R.

Género: UNCINULA
Apéndices ganchudos o arrollados en su ápice. Periteca con varias ascas

Especies Hospedante Ubicación

U. necator Viña O. V. – Fr.

Género: PHYLLACTINIA
Apices en forma de clavo, con base bulbosa.

Especies Hospedante Ubicación

P. guttata Avellano - Fresno H. - Fr.

32
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE CLEISTOTECIOS (Ascomicetos)


Ascas dispuestas dentro de una cavidad esférica, provista de fulcros.

Género: LEVEILLULA

Especies Hospedante Ubicación

L. taurica Polifaga O. V.

Género: ZOPFIA

Especies Hospedante Ubicación

Z. rizophila Espárrago O. V.

33
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA

Género: MELANOSPORA
Ascosporas de formas variables, de color claro aunque pueden ser oscuras, con dos poros germinativos apuestos.

Especies Hospedante Ubicación

M. damnosa Polífaga Vasos

34
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA


Amerosporas Claras

Género: VALSA

Especies Hospedante Ubicación

V. cincta Albaricoquero - Vasos


Melocotonero
V. leucostoma Polífaga frutales - H. - R.
ornamentales
V. sp Eucalipto Cuello

35
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA


Amerosporas con parafisos Claras

Género: POLYSTIGMA

Especies Hospedante Ubicación

P. ochraceum Almendro Hojas


P. rubrum Prunus Hojas

Género: PHYLLACHORA
Verdaderos peritecios negros, globosos, ostiolados. Himenios sin paráfisis. Ascos con 8 ascosporas.

Especies Hospedante Ubicación

P. graminis Gramíneas Hojas


P. maydis Maíz Hojas
P. phaseolina Guisante Hojas

36
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA


Amerosporas con parafisos Oscuras

Género: ROSELLINIA
Ascosporas unicelulares, coloreadas, no botuliformes, sin estroma.

Especies Hospedante Ubicación

R. necatrix Polífaga Raíces - Cuello

37
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA


Didimosporas Claras

Género: DIAPORTHE ,
Ascosporas tabicadas en el centro. Estado conídico Phomopsis. Como Melancomis, sin parafisos

Especies Hospedante Ubicación

D. citri Cítricos O.A. -Frutos

Género: HYPOMYCES

Especies Hospedante Ubicación

H. perniciosus Cultivos de setas Carpoforos

38
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA


Didimosporas Claras

Género: GNOMONIA
Ascosporas, tabicadas en el centro. Peritecas separadas o cespitosas y picudas.

Especies Hospedante Ubicación

G. leptostyla Nogal O.V. - Fr.


G. comari Fresa Hojas - Frutos
G. erythrostoma Albaricoque Cerezo Hojas
G. veneta Platano de sombra H. – R.
Nogal
G. juglandis Tilo H. – Fr.
G. tiliae H. – Fl.

Género: ENDOTHIA
Peritecas no picudas en estroma lechoso-anaranjado.

Especies Hospedante Ubicación

E. parasitica Castaño O. L. – Rcs.

39
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA


Didimosporas con parafisos Claras

Género: NECTRIA
Ascocarpos rojizos. Ascosporas unitabicadas y bicelulares

Especies Hospedante Ubicación

N. galligena Polífaga forestales O. L. – Fr.


y frutales.
N. datissima Polífaga forestal O. L.
N. cinnabarina Polífaga forestal - O. L.*
ornamental
N. pinea Pino Corteza
N. haematococca Patata Tuberculos
N. h. var. Calabaza -Chopo - Cuello - Raíz
breviconiana Garbanzo - Patata - Fruto
N. radicicola Herbaceas leñosas Raíces

40
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA


Fragmosporas Claras

Género: GIBBERELLA
Ascocarpos azulinos. Ascosporas uni o pluritabicadas.

Especies Hospedante Ubicación

G. zeae Polífaga gramíneas = Rcs. – Cot.


maíz avena etc.
G. baccata Polífaga de Plantas Vasos - Yemas
bulbosas -
Albaricoquero
G. fujikuroi Arroz- Maíz -Caña de Raíces
azucar
G. intricans Arroz - Maíz Rcs.- T. - Fr
G. tricincta Gramíneas-Plátano Toda la planta

41
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA


Fragmosporas con parafisos Claras

Género: CALONECTRIA
Ascocarpos amarillentos o rojizos. Ascosporas comúnmente tritabicadas.

Especies Hospedante Ubicación

C. nivalis Avena - Cebada - Plantulas


Centeno -Trigo
C. graminicola Trigo–Avena- Cuello
Cereales

42
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA


Escolescosporas unicelulares Claras

Género: EPICHLOE

Especies Hospedante Ubicación

E. typhina Especies pratenses O. V.

Género: CLAVICEPS
Estromas esféricos en el extremo de largos pedicelos que se originan en un esclerocio. Peritecios piriformes hundidos
en la masa estromática.

Especies Hospedante Ubicación

C. purpurea Gramíneas Espigas


(Cornezuelo del
centeno) ( lsd )

43
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA


Escolescosporas pluricelulares Claras

Género: CORDYCEPS.
Parasito de insectos

Especies Hospedante Ubicación

C. sp Insectos y hongos

44
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE APOTECIOS
Amerosporas con parafisos Claras

Género: PSEUDOPEZIZA

Especies Hospedante Ubicación

P. medicaginis Alfalfa Hojas


P. jonesii Trébol Hojas
P. trifolii Trébol Hojas
P. ribis Grosellero Hojas
P. tracheiphila Viña Hojas

Género: PHACIDIUM

Especies Hospedante Ubicación

P. pini Pino Hojas

Género: PHACIDIELLA

Especies Hospedante Ubicación

P. discolor Perera – Manzano - R. – Fr.*


Algodón

45
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE APOTECIOS
Amerosporas con parafisos Claras
Apotecios carnosos, correosos o córneos, generalmente superficiales

Género: DASYSCYPHA

Especies Hospedante Ubicación

D. willkommii Ciertas Coniferas Ramas

Género: MONILINIA
Sin típicos esclerocios. Apotecios formados en una masa estromática, parcialmente ahuecada, formada dentro de los
órganos invadidos. Forma conídica: Monilia.

Especies Hospedante Ubicación

M. fructigena Polífaga (frutales) R – Fl – Fr.


M. laxa Polífaga (frutales) R – Fl – Fr
M. linhartiana Polífaga R – Fl – Fr
M. mespili Polífaga R – Fl – Fr

Género: BOTRYOTINIA
Esclerocios similares a los anteriores. Apotecios de 1 a 3 por esclerocio. Forma conídica en cabezas tipo Botrytis.

Especies Hospedante Ubicación

B. fuckeliana Polífaga Órganos carnoso*


Órganos carnoso*
B. squamosa Polífaga
(Liliaceas)

46
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE APOTECIOS
Amerosporas con parafisos Claras
Apotecios carnosos, correosos o córneos, generalmente superficiales

Género: SCLEROTINIA
Esclerocios típicos, inmersos en el sustrato. Apotecios en número variable de 1-35 por esclerocio.

Especies Hospedante Ubicación

S. fuckeliana Polifaga O.V. - Alm.


S. minor Cebolla – carlota O. Carnosos
S. sclerotiorum Polífaga O. Carnosos
S. trifoliorum Trébol O. Carnosos
S. fructigena Manzano - Peral - Fruto
Prunus
S. laxa Manzano - Peral - Flores -Fruto
Prunus

Género: STROMATINIA

Especies Hospedante Ubicación

S. gladioli Polífaga O. V.
Iridaceas

Género: CIBORIA

Especies Hospedante Ubicación

C. batschiana Castaño Fruto

47
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE APOTECIOS
Amerosporas con parafisos Claras
Apotecios carnosos, correosos o córneos, generalmente superficiales

Género: GLEOTINIA

Especies Hospedante Ubicación

G. temulenta Gramíneas O. V.

48
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE APOTECIOS
Didimosporas con parafisos Claras

Género: DIPLOCARPON
Forma conídica Actinonema, Marssonina.

Especies Hospedante Ubicación

D. maculatum Peral - Manzano - Hojas


Espinos -Nispero -
Membrillero
D. rosae Rosas Hojas
D. earliana fresa Flor.

49
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE APOTECIOS
Didimosporas con parafisos Oscuras

Género: RHABDOCLINE

Especies Hospedante Ubicación

R. pseudotsugae Abeto Hojas

50
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE APOTECIOS
Fragmosporas con parafisos Claras

Género: DERMATEA

Especies Hospedante Ubicación

D. prunastri Prunus Ramas

51
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE APOTECIOS
Escolecosporas unicelular con parafisos Claras

Género: RHYTISMA

Especies Hospedante Ubicación

R. acerinum Arce Hojas


R. salicinum Sauce Hojas

52
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE APOTECIOS
Escolecosporas pluricelulares con parafisos Claras

Género: LOPHODERMIUM

Especies Hospedante Ubicación

L. foliicola Arce - Peral- Hojas - Frutos


Espino -
Cotoneaster
L. pinastri Coniferas Hojas *
L. macrosporum Abeto H. – R.

Género: STICTIS

Especies Hospedante Ubicación

S. panizzei Olivo Hojas

53
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

NO FORMADORES DE CUERPOS FRUCTIFEROS (Basidiomicetos)

Género: EXOBASIDIUM

Especies Hospedante Ubicación

E. japonicum Azalea Hojas *

54
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE CUERPOS FRUCTIFEROS (Basidiomicetos)

Género: CORTICIUM

Especies Hospedante Ubicación

C. salmonicolor Plantas tropicales O.L.*


C. solani Polífaga O.L.*
C. rolfsii Caña de azúcar - Cuello *
Altramuz - Judia -
Berenjena - Fresa -
Melon - Patata -
Pimiento - Sandia -
Remolacha -Tomate

Género: STEREUM
Cuerpos fructiferos coriáceos en tejidos leñosos muertos, con himenio inferior liso y parte superior aterciopelada o
estrigosa.

Especies Hospedante Ubicación

S. necator Haya -Roble -Viña Fr.-H.- O. L.*


S. purpureum Frutales O. L. - Hojas*
S. frustulosum Plantas forestales O. L.*

Género: TYPHULA

Especies Hospedante Ubicación

T. variabilis Polífaga O. L.*

55
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FORMADORES DE CUERPOS FRUCTIFEROS (Basidiomicetos)

Género: HELICOBASIDIUM
Fructificaciones mambranosas, resupinadas, himenio liso; basidios curvados tabicados y basidiosporas unicelulares,
hialinas, arriñonadas.

Especies Hospedante Ubicación

H. purpureum Herbáceas – O.V.


Arbóreas

Género: SEPTOBASIDIUM
Hipobasidios que originan metabasidios con 1-4 células. Basidiosporas curvadas o rectas, unicelulares.

Especies Hospedante Ubicación

S. bogoriense Te
S. parviflorae Pino blanco
japones

56
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

CUERPOS FRUCTIFEROS EN TUBOS CONTIGUOS (Poliporos) (Basidiomicetos)

Género: FOMES

Especies Hospedante Ubicación

F. fomentarius Polífaga O. L.*


F. igniarius Polífaga O. L.*
F. annosus Polífaga O. L.*

Género: GYROPHANA

Especies Hospedante Ubicación

G. lacrymans Polífaga O. L.*

Género: PORIA

Especies Hospedante Ubicación

P. vaillantii Polífaga O. L.*

57
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

CUERPOS FRUCTIFEROS EN TUBOS CONTIGUOS (Poliporos) (Basidiomicetos)

Género: DAEDALEA

Especies Hospedante Ubicación

D. quercina Polífaga O. L.*

Género: POLYPORUS
Píleo con tubos no estratificados en capas, difíciles de separar del sombrerillo.

Especies Hospedante Ubicación

P. sulphureus Forestales – O. L.*


P. hispidus Frutales Forestales O. L.*
P. fulvus – Frutales O. L*

Género TRAMETES
Tubos no en capas estratificadas, desigualmente hundidos en el cuerpo fructifero. Basidiocarpo rígido.

Especies Hospedante Ubicación

T. pini Confieras O. L.*

58
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

CUERPOS FRUCTIFEROS EN TUBOS CONTIGUOS (Poliporos) (Basidiomicetos)

Género: LENZITES
Sin pie o con esbozo. Generalmente demediados, flaveliformes o como casco de caballo (ungulados).

Especies Hospedante Ubicación

L. saepiaria Confieras O. L.*


L. betulina Castaño – Roble - O. L.*
Abedul

Género: CORIOLUS
Igual que Lenzites, pero basidiocarpo coriáceo y elástico, delgado.

Especies Hospedante Ubicación

C. versicolor Polífaga O. L.*

59
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

CUERPOS FRUCTIFEROS EN LAMINAS RADIALES (Setas) (Basidiomicetos)

Género: ARMILLARIELLA
Basidiocarpo y tallo carnoso, con anillo fijo, generalmente color miel. Basidiosporas blancas.

Especies Hospedante Ubicación

A. mellea Polífaga O. L.*

Género: SCHIZOPHYLLUM
Forma pequeños abanicos con un píleo grisáceo y gramuzado, bajo el cual se alojan las laminillas de a pares. Se
desarrolla en maderas cortadas o tejidos de plantas afectadas por agentes.

Especies Hospedante Ubicación

S. commune Polífaga O. L.*

Género: COLLYBIA
Basidiocarpo constituido por un sombrero con láminas verticales adnatas o libres, sostenido por un estípite
cartilaginoso, sin anillo ni volva. Basidiosoras hialinas.

Especies Hospedante Ubicación

C. velutipes Forestales O. L.*

60
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

CUERPOS FRUCTIFEROS EN LAMINAS RADIALES (Setas) (Basidiomicetos)

Género: PLEUROTUS
Basidiocarpo blando, carnoso, con laminillas adnatas, píleo lateral o sésil. Basidiosporas blanco-cremosas, oblongas.

Especies Hospedante Ubicación

P. ostreatus Polífaga O. L.*

Género: HYPHOLOMA

Especies Hospedante Ubicación

H. fasciculare Polífaga O. L.*

Género: PSATHYRELLA

Especies Hospedante Ubicación

P. ampelina Polífaga O. L.*

61
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

CUERPOS FRUCTIFEROS EN SOROS (Royas) (Basidiomicetos)

Género: PUCCINIASTRUM

Especies Hospedante Ubicación

P. goeppertianum Abeto Hojas

Género: CRONARTIUM

Especies Hospedante Ubicación

C. asclepiadeum Confieras O. L.
C. ribicola Confieras O. L. – H.

Género: CHRYSOMYXA

Especies Hospedante Ubicación

C. rhododendri Abeto – Hojas


Rhododendro

62
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

CUERPOS FRUCTIFEROS EN SOROS (Royas) (Basidiomicetos)

Género: PUCCINIA
Teleutosporas bicelulares oscuras. Uredosoros sin parafisos.

Especies Hospedante Ubicación

P. pelargonii- Geranio Hojas


zonalis
P. allii Ajo - Cebolla Hojas
P. graminis Gramineas Hojas
P. triticina Trigo Hojas
P. glumarum Trigo -Centeno- Hojas
Cebada -Gramíneas
P. dispersa Centeno-Gramíneas Hojas
P. hordei Cebada Hojas
P. coronata Avena - Gramíneas Hojas
P. coronifera Avena Hojas
P. sorghi Sorgo -Maíz-Oxalis Hojas
P. purpurea Sorgo Hojas
P. porri Cebolla - Puerro Hojas
P. helianthi Girasol-Topinambur Hojas
Malvaceas
P. malvacearum Menta Hojas
P. menthae Crisantelmo Hojas
P. chrysnthemi Cartamo Hojas
P. carthami Esparrago Cebolla Hojas
P. asparagi Boca de leon Hojas
P. antirrhini Buxus Hojas
P. buxi Drupaceas Hojas
P. cerasi Achicorias Hojas
P. cichorii Hojas

63
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

CUERPOS FRUCTIFEROS EN SOROS (Royas) (Basidiomicetos)

Género: COLEOSPORIUM

Especies Hospedante Ubicación

C. tussilaginis Género Tussilago - O.V.


Sonchus oleraceus
- Pinos
C. senecionis Pinos Aciculas

Género: TRANZSCHELIA
Teleutosporas bicelulares, 2 a 8, en el ápice de un pedicelo común, no ensanchando en la base. Uredosoros con
parafisos.

Especies Hospedante Ubicación

T. pruna-spinosae Prunus O.V.

Género: UROMYCES
Teleutosporas unicelulares amarillentas. Las esporas o hifas no salen a través de los estomas.

Especies Hospedante Ubicación

U. betae Remolacha Hojas


U. appendiculatus Judía Hojas
U. fabae Habas O. A
U. pisi Guisante O. A
U. caryophyllinus Garrofón O. A
U. ciceris-arientini Garbanzo O.A.
U. dianthi
U. striatus Clavel O.A.
U. trifolii Alfalfa - Trébol O.A.
Trébol Peciolos- Tallos

64
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

CUERPOS FRUCTIFEROS EN SOROS (Royas) (Basidiomicetos)

Género: HEMILEIA
Teleutosporas unicelulares oscuras. Las esporas o hifas esporígenas salen a través de los estomas.

Especies Hospedante Ubicación

H. vastatrix Café Hoja

Género: PHRAGMIDIUM
Teleutosporas multicelulares, pedicelo ensanchado en la base, sin cistidios.

Especies Hospedante Ubicación

P. mucronatum Rosa Hojas


P. subcorticium Rosáceas H. – Fl.

Género: GYMNOSPORANGIUM
Teleutosporas bicelulares, con peridio, incluidas en una masa gelatinosa.

Especies Hospedante Ubicación

G.tremelloides Manzano - Peral Hojas


G.sabinae Sabina - Peral H. - Fr. - R.

65
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

CUERPOS FRUCTIFEROS EN SOROS (Royas) (Basidiomicetos)

Género: KUEHNEOLA

Especies Hospedante Ubicación

K. fici Ficus – Moreras Hoja


K. gossypii Algodón O. V

Género: MELAMPSORA
Teleutosporas unicelulares oscuras, no en cadenas, unidas lateralmente en costras subcuticulares o subepidérmicas.

Especies Hospedante Ubicación

M. allii-populina Chopo - Allium O.V.


M. lini Lino Tallo -Hojas
M. pinitorqua Pino - Chopo Ramas
M. rici Ricino Euforbia O.V.

66
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

PROBASIDIO EN FORMA DE CLAMIDOSPORA (Carbones) (Basidiomicetos)

Género: USTILAGO
Teliosporas libres, no unidas o aglutinadas. Soros cubiertos por una membrana formada por tejido del hospedante,
evanescentes prematuramente, a veces antes de la madurez.

Especies Hospedante Ubicación

U. cynodontis Grama Espigas


U. mays-zeae Maíz Organos aéreos
U. tritici Trigo Organos aéreos
U. nuda Cereal Espg. – H.
U. nigra Grano Espiga
U. avenae Avena Espg. – Fl
U. kolleri Avena Espg. – Fl
U. hordei Cereales Espigas
U. violacea Cariofilaceas Fl.

Género: SPHACELOTHECA
Teliosporas libres, no unidas o aglutinadas. Soros envueltos o cubiertos por una falsa membrana formada por hifas
del hongo.

Especies Hospedante Ubicación

S. destruens Mijo Inflorescencia


S. sorghi Sorgo Inflorescencia
S. cruenta Sorgo Espiga
S. reiliana Sorgo Fruto

67
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

PROBASIDIO EN FORMA DE CLAMIDOSPORA (Carbones) (Basidiomicetos)

Género: UROCYSTIS
Teliosporas agrupadas en glomérulos (pluricelulares) y revestidas total o parcialmente por células estériles. Soros
pulverulentos.

Especies Hospedante Ubicación

U. agropyri Gramineas prado - Hojas


Trigo
U. tritici Trigo Hojas
U. occulta Centeno Hojas
U. cepulae Ajos - Cebollas - Hojas
Puerros
U. violae Viola Hojas

Género: TILLETIA
Teliosporas libres. Soros pulvurolentos, generalmente en la inflorescencia.

Especies Hospedante Ubicación

T. caries Gramíneas pradera - O.A


Trigo - Cebada
T. foetida Gramíneas Inflorescencia
T. triticoides Gramíneas
T. intermedia Gramíneas
T. controversa Gramíneas
T. secalis Gramíneas

68
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

PROBASIDIO EN FORMA DE CLAMIDOSPORA (Carbones) (Basidiomicetos)

Género: NEOVOSSIA

Especies Hospedante Ubicación

N. horrida arroz Cuello

Género: GRAPHIOLA

Especies Hospedante Ubicación

G. phoenicis Palmeras. Hojas

69
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Claras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: PHOMA
Picnidios subepidermicos normalmente localizados en tallos, pecíolos y órganos carnosos.
Conidios continuos. Picnidios ostiolados sin manchas, no situados sobre una estroma.

Especies Hospedante Ubicación

P. uvicola Viña
P. flaccida Viña H. - Fr.-
P. betae Acelga R. – Fr.
P. destructiva Tomate Hojas
P. Lingam Cruciferas Fr.- O.V,
P. Solanicola Patata Planta
P. Apiicola Apio Fruto
P. Insidiosa Sorgo Hojas
P. Lavandulae Lavanda Hojas
P. Umbilicaris Manzano – Perera Rama
P. Agave Pitera Fruto
P. Aurantiiperda Agrios Ramas
P. Camelliae Camelia Fruto
P. Canadensis Alamo – Chopo Hojas
P. Centaureae Centaurea Heridas
P. Coffeicola Café Hojas
P. Idaei Frambuesa Ramas
P. Kaki Kaki Hojas
P. Limoni Citricos Hojas *
P. Linicola Lino Arbol *
P. Longissima Umbeliferas Tallo
P. Musaecolae Musa H. – T.
P. Olivarium Olivo Hojas
P. Persicaria Melocotonero Arbol
P. Rostrupii Zanahoria Ramas
P. pomorum Limonero- Manzano Raíces
- Peral - Prunus Hojas - Fruto

70
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Claras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: PHYLLOSTICTA
Conidios continuos. Picnidios ostiolados sobre manchas decoloradas, no situados sobre una estroma.

Especies Hospedante Ubicación

P. ampelicida Viña O.V.


P. maydis Maíz Hojas
P. antirrini Antirrino Hojas.
P. briardi Manzano Hojas.
P. cyclaminis Ciclamen Hojas
P. nicotianae Tabaco Hojas
P. oleae Olivo Hojas
P. opuntiae Chumbera Palas
P. populina Chopo Hojas
P. solitaria Manzano H. -R. -F.
P. sycophila Higuera Hojas
P. asteris Estrellas de china. R. H.
P. begoniae Begonias O. V.
P. camelliae Camelias Hojas
P. caricae-papayae Papaya Hojas
P ceratoniae Algarrobo Hojas
P. cofeicola Café Hojas
P. concentica Hiedra Hojas
P. cucurbitacearum Cucurbitaceas Plantas
P. fici-elasticae Arbol del caucho Hojas
P. fragariicola Fresa Hojas
P. fusiformis Nispero Hojas
P. hydrangeae Hortensia Hojas
P. ilicina Carrasca Hojas
P. mali Manzano Hojas
P. mespili Nispero Hojas
P. multiformis Escarola Hojas
P. orobina Orobus vernus O. V.
P. oryzae Arroz Planta
P. phaseolina Judia Hojas
P. pteridis Helecho Hojas
P. pirina Pera-Manzano Hojas
P. piricola Pera Hojas
P. ramicola Hevea Ramas
P. rhododendri Rhododendron Hojas.
P. ruscigena Ruscus Hojas
P. spinaceaea Espinacas Ramas
P. violae Violetas Hojas
P. westendorpii Mahonia Hojas

71
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Claras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: PHOMOPSIS .
Picnidios estromaticos, esclerocios pequeños verdaderos en el interior de los cuales se ahueca una cavidad esporifera
de contorno lobular, sobresalen mucho del sustrato. Producen dos tipos de conidias.

Especies Hospedante Ubicación

P. asparagui Esparrago Hojas


P. sclerotioides Melón - Pepino Raíces
P. mali Árboles frutales R. - Fr.
P. citri Agrios Árbol
P. cinerascens Higueras Ramas
P. batatae Boniatos Rcs.–Fr.- OA.
P. viticola Viña Planta
P. endogena Castaños Fruto
P. abietina Abetos R. – O.L.
P. ribis Grosella negra Ramas
P. aucubae Laurel manchado Ramas
P. crustosa Acebo T. - H.
P. gardeniae Gardenias T. - H.
P. occulta Ciprés Hojas
P. oncostoma Robinias Hojas
P. pallida Álamo canadiense Hojas
P. pseudotsugae Coniferas. Hojas
P. salicina Sauces Hojas

Género: DENDROPHOMA.
Picnidios estromaticos globosos, claros con hostiolo. Subepidermico o superficial.

Especies Hospedante Ubicación

D. marconii Cáñamo Ramas


D. longipes Morera Ramas
D. obscurans Fresa Hojas
D. pleurospora Plantas arbustivas Ramas *

72
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Claras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: MACROPHOMA.
Fructificación análoga a la del Phoma. De distingue por su mayor tamaño de conidias

Especies Hospedante Ubicación

M. dalmatica Olivo Fruto


M. oleae Olivo Hojas
M. musae Platanera Fr. – H.
M. theicola Té Ramas
M. brevipes Agave Hojas
M. ensetes Platanera Fruto *
M. eucalyptorum Eucaliptus Árboles jóvenes
M. fici Higuera R. – Fr.
M. mame Soja Vainas
M. opuntiae- Nopal camueso O.V.
robustiae
M. ricini Ricino O. V.

Género: CICINNOBOLUS.
Picnidio de reducidas dimensiones de forma variada, alargados, envolviendo a los conidiofonos del oidio.

Especies Hospedante Ubicación

C. cesatii Parasito de Oidium Sobre conidioforos


quercinum

73
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Claras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: MACROPHOMINA.
Picnidio globoso, erupgente.

Especies Hospedante Ubicación

M. phaseolina Polifaga Órganos verdes

Género: PEYRONELLAEA.
Picnidio esferico de paredes sutiles, ostiolado.

Especies Hospedante Ubicación

P. glomerata Polífago frutales Frutos


P. prunicola Frutales Hojas

Género: DEUTEROPHOMA.
Picnidio esférico de dimensiones variables, superficial o ligeramente enterrado en el sustrato. De paredes espesas y
ostiolo sobre un cuello largo. Aislados o reunido en grupos. En la parte superior alrededor del ostiolo, forma una
pelusilla filamentosa.

Especies Hospedante Ubicación

D. tracheiphila Cítricos Árbol

74
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Claras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: CHONDROPLEA,.
Picnidios sin ostiolos, bastante aplastados, más o menos enterrados en el vegetal.

Especies Hospedante Ubicación

C. populea Chopos Tronco

Género: CYTOSPORA.
Picnidio con un voluminoso estroma, muy erugente.

Especies Hospedante Ubicación

C. cincta Melocotonero -
Albaricoquero
C. corylicola Avellano Ramas
C. chrysosperma Chopo Tronco
C. aberrans Cítricos O.V.
C. cedri Cedros – Pinaceaes O.V.
C. celtidis Celtis O.V.
C. pinastri Abeto–Pinaceas O.V.
C. sacchari Caña de Azucar O.V.
C. tamarindi Tamarindo O.V.
C. microspora Pereras – Otros O.V.
Árboles
C. ambiens Castaño – Olmo O.V.
Chopo–Otros Árboles

75
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Claras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: CYTOSPORELLA.
Picnidio con estroma voluminoso, largamente cónico, muy erugente comprendiendo en el interior muchas cavidades.

Especies Hospedante Ubicación

C. damnosa Pino Ramas

Género FUSICOCCUM
Picnidio con estroma voluminoso inicialmente subepidermico y poco erugente. Conidios continuos.

Especies Hospedante Ubicación

F. amygdali Prunus H. – R.
F. tingens Coniferas H. – R.
F. araucariae Araucaria H. – R.
F. cedrelae Cedro H. – R.

76
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Claras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: DOTHIORELLA
Picnidios reunidos parcialmente juntos englobados en una masa estromatica voluminosa subepidermica muy
erubgente.

Especies Hospedante Ubicación

D. botrya Mandioca Toda la planta.


D. philippinensis Sesamo O. V.
D. sanninii Grannado Fruto*
D. sisalanae Pitera. Hojas

Género: GLOEODES.
Picnidio de forma de escudo, irregularmente deiscente, interiormente gelatinoso y de color negro. Esporas oblongas.

Especies Hospedante Ubicación

G. pomigena Árboles – Arbustos Ramas

77
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Oscuras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: CONIOTHYRIUM.
Picnidio subepidermico y poco erubgente. Con paredes gruesas.

Especies Hospedante Ubicación

C. diplodiella Vid Fruto


C. fuckelii Rosal –Agrios- Etc *
C. concentricum Agave - Yucca Hojas
– Liliáceas
C. Hellebori Eléboro Hojas
C. paeoniae Paeonia Hojas
C. pallido-fucsum Araucaria Tallos
C. pirinum Manzano – Perera Hojas
C. sacchari Caña de azúcar Tallos
C. sardoum Acebo. Hojas

Género: SPHAEROPSIS
Picnidio subepidermico erubgente globoso de paredes gruesas y provisto de ostiolo. Conidios continuos.
Conidióforos filiformes.

Especies Hospedante Ubicación

S. sapinea Pino Toda la planta


S. malorum Manzano – Peral R. - H. - Fr.
S. dalmatica Olivo Fruto
S. ellisii Coniferas Toda la planta
S. necatrix Pino piñonero Pñs.– R.
S. candollei Boj .O.L
S. eriobotryae Níspero .O.A.
S. mori Morera .O.A.
S. oryzae Arroz .O.L
S. paeoniae Peonia Hojas
S. tumefaciens Citricos Ramas.
S. oleae Olivo Hojas
S. quercina Roble Organos leñosos
S. ulmicola Olmo Organos leñosos

78
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Oscuras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: HAPLOSPORELLA.
Picnidios reunidos en una masa estromatica muy desarrollada. Muy erubgente.

Especies Hospedante Ubicación

H. vivanii Polífago Organos leñosos

79
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Didimosporas Claras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: ASCOCHYTA
Conidias tipicas, con una sola tabicación hialinos)

Especies Hospedante Ubicación

A. sp Polifaga horticolas y Hojas


gramineas
A. rabiei Garbanzo O.A.
A. pinodes Guisante Hojas - Tallo
A. lycopersici Tomate Tallo - Raíces
A. lentis Lenteja H. - Fr.
A. sorgui Gramineas pratenses Hojas
A. hortorum Solanaceas Hojas - Fruto
A. boltshauseri Alubias Hojas
A. piricola Peral Hojas
A. caricae Higera Hojas
A. corticola Citricos O.A.
A. populorum Chopo Hojas
A. hereromorpha Adelfa O.A.
A. piniperda Abeto Hojas
A. nicotianae Tabaco Hojas
A. gossypii Algodon O.A.
A. hydrangeae Hortensia Hojas - Ramas
A. syringae Lilo Hojas
A. caulicola Altramuz Tallos
A. ampelina Viña Ramas
A. arachidis Cacahuete Hojas
A. begoniae Begonia Hojas
A. capparidis Alcaparro Maderas
A. cliviae Clivia Hojas
A. eriobotryae Nispero Hojas
A. humuli Lúpulo Hojas
A. imperfecta Leguminosas - Medicinal Hojas - Tallos
A. juglandis Nogal Hojas
A. laricina Laurel Madera
A. oleae Olivo Hojas
A. paulowniae Paulonia Hojas
A. phaseolorum Leguminosas tropicales
A. pinodella Gisante Tallos
A. trachelospermi Jazmin Hojas
A. trifolii Trebol Hojas - Tallos

80
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Didimosporas Oscuras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: DIPLODIA
Picnidios aislados, inmerso en el sustrato y poco erubgente. Picnidios no estromáticos.

Especies Hospedante Ubicación

D. pinea Pino O.A.


D. mutila Carrasca O.A.
D. zeae Maíz Planta
D. natalensis Polífago T. P.
D. gossypina Algodón Algodón
D. arachidis Cacahuete Hojas *
D. auranti Citricos Hojas
D. ceratoniae Algarrobo Hojas
D. corchori Alcornoque Hojas
D. mori Morera blanca Hojas
D. palmarum Nogal – Cocotero Fruto
D. phoenicum Palmera datilera Hojas
D. quercina Encina Hojas
D. rehmii Geranio Planta
D. rusci Laurelito - Acebo. Hojas

Género: BOTRYODIPLODIA.
Fructificación picnidica constituida por un estroma muy grande, casi externo y ostiolado. Picnidios cespitosos o
arracimados, en una estroma.

Especies Hospedante Ubicación

B. pistaciae Pistacho Ramas


B. theobromae Polífago hortícola Planta
Tropicales
B. tubericola Polífago hortícola Planta
Tropicales
B. medicaginis Alfalfa Raíces

81
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Fragmosporas Oscuras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: HENDERSONIA
Picnidio globoso aislado no estromatico. Inmerso en el tejido o erubgente.

Especies Hospedante Ubicación

H. graminis Cereales Pie de planta


H. acicola Pino Hojas
H. coffeae Café Ramas
H. mali Manzano Hojas
H. piricola Peral Hojas
H. rubi Almendro Corteza
H. theaecola Té Hojas

82
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Fragmosporas con adornos filiformes Claras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: DILOPHOSPORA
Picnidio globoso, reunidos en numero variable en el interior de una formación estromatica.

Especies Hospedante Ubicación

D. alopecuri Gramíneas Grano

Género: ENTOMOSPORIUM
Aunque su aspecto externo coincida con los acervulos, la fructificación de Entomosporium es un picnidio.
Esporas pluricelulares, oblongas, con cuatro células cruzadas.

Especies Hospedante Ubicación

E. mespili Peral - Manzano - Hojas


Espinos -Nispero -
Membrillo
E. maculatum Membrillo Frutos - Ramas

83
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Escolescosporas Claras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: SEPTORIA
Picnidio aislado, sin estroma inicialmente inmerso en el tejido y poco erugente, maculícolas. Conidios pluritabicados.

Especies Hospedante Ubicación

S. cannabis Cañamo Hojas


S. paserinii Cebada Hojas
S. populi Chopo Hojas
S. pyricola Peral Hojas
S. apii Apio Hojas
S. lycopersici Tomate Hojas
S. cannabis Cañamo O. A.
S. tritici Trigo Hojas
S. nodorum Trigo – Gramineas Spg. – H.
S. avenae Avena – gramineas Hojas
S. pistaciae Pistacho Hojas
S. ampelina Viña americana Hojas
S. citri Citricos H. – Fr.
S. oleagina Olivera Aceitunas*
S. pisi Guisante Planta
S. cucurbitacearum Cucúrbitaceas Hojas
S. petroselini Perejil Hojas
S. lactucae Lechuga O. A.
S. chrysanthemella Crisantelmo Hojas
S. gladioli Gladiolo Bb. – H.
S. azaleae Azalea Hojas
S. acanthi Acanto Hojas
S. alliicola Allium Hojas
S. aquilina Aquilina Hojas
S. asterina Aster. Hojas
S. callistephi Reina Margarita-Aster Hojas
S. coffeae Café Hojas
S. cornicola Sanguinella Hojas
S. crataegi Espino albar Hojas
S. curvata Robinia Hojas
S. cytisi Mayo – Colgante Hojas
S. dianthi Clavel Hojas
S. exotica Verónica Hojas
S. glycines Soja Hojas
S. humuli Lúpulo Hojas
S. hyalaspora Serbal Hojas
S. iridis Iris Hojas
S. lavandulae Lavanda Hojas
S. narcissi Narciso Hojas
S. paeoniae Paeonia Hojas
S. passiflorae Pasiflora Hojas
S. phlogis Phlox Hojas
S. sorbi Serbal Hojas
S. tiliae Tilo Hojas
S. unedonis Madroño Hojas
S. verbenae Verbena Hojas

84
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


Escolescosporas Claras
Pardos o negros, generalmente en forma de matraz, con una pequeña abertura cenital: ostiolo

Género: CYTOSPORINA
Picnidios reunidos en una masa estromatica oscura incluida en el sustrato, conectado al exterior con un ostiolo
prominente.

Especies Hospedante Ubicación

C. citriperda Mandarinos – Frutos maduros *


Especies forestales Árbol

85
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN ACERVULOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Claras
Conidioforos con un estrato en empalizada, sobre la superficie de un estroma de poco grosor, que se origina debajo de
la cutícula epidermis del huésped, dando lugar a roturas de sus tejidos

Género: SPHACELOMA
Los conidióforos se originan en una capa estromática seudoparenquimática.

Especies Hospedante Ubicación

S. ampelinum Viña Órganos verdes


S. siculum Almendro Órganos verdes
S. rosarum Rosa H. – R.

Género: KABATIELLA
Conidios solitarios o agrupados en manojos. Conidióforos cortos, no ramificados.

Especies Hospedante Ubicación

K. caulivora Leguminosas R. – Pf.


forrajeras
K. prunicola Cerezo Fruto

86
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN ACERVULOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Claras
Conidioforos con un estrato en empalizada, sobre la superficie de un estroma de poco grosor, que se origina debajo de
la cutícula epidermis del huésped, dando lugar a roturas de sus tejidos

Género: COLLETOTRICHUM
Acervulos bien desarrollados, conidiofonos simples con las extremidades hinchadas, pero con sedas negras. Las
esporas son producidas en un mucílago y las propaga a la vez que las hace germinar la lluvia o los riegos. Germinan
y dan en el extremo de un tubo germinativo corto una célula parda, aplicada sobre la epidermis de la planta llamada
prensor. Que una vez formado es muy resistente. Sin embargo las esporas no resisten la desecacion. Es importante el
ataque a plantas jovenes.

Especies Hospedante Ubicación

C. gossypii Algodón O.A.


C. lindemuthianum Leguminosas O. V.
C. oligochaetum Cucurbitaceas O. V.
C. atramentarium Patata-Tomate- O. V.
Berenjena
C. phomoides Tomate O. V.
C. circinans Liliáceas Bb. - H
C. gossypii Algodón O.V.
C. Lini Lino O.V.
C. graminicolum Gramíneas O.V.
C. gloeosporioides Cítricos O.V.
C. coffeanum Café O.V.
C. caricae Higuera O.V.
C. falcatum Caña de azúcar O.V.
C. spinaciae Espinacas O.V.
C. nigrum Pimientos O.V.
C. capsici Pimientos O.V.
C. omnivorum Plantas ornamentales O.V.
C. agaves Agaves O.V.
C. cajani Frijoles O.V.
C. camelliae Té O.V.
C. cliviae Clivia O.V.
C. corchorum Alcornoque O.V.
C. destructivum Hierbas medicinales O.V.
C. glicines Soja O.V.
C. hibisci Hibiscus O.V.
C. kaki Kaki O.V.
C. mahoniae Mahonia O.V.
C. montemartinii Cala O.V.
C. pisi Guisantes O.V.
C. pollaccii Níspero – Laurel O.V.
C. psidii Guayaba O.V.
C. rizini Ricino O.V.
C. servazzii Flor de mayo O.V.
C. tabacum Tabaco O.V.
C. ticinense Magnolia O.V.
C. trichellum Aralia O.V.
C. vanillae Vainilla O.V.

87
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN ACERVULOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Claras
Conidioforos con un estrato en empalizada, sobre la superficie de un estroma de poco grosor, que se origina debajo de
la cuticula o epidermis del huésped, dando lugar a roturas de sus tejidos

Género: GLOEOSPORIUM
Acervulos bien desarrollados, conidiofonos simples con extremidades hinchadas, no mezcladas de sedas.

Especies Hospedante Ubicación

G. olivarum Olivo Fr. – Hojas


G. olivae Olivo Fr.- Hojas- Ramas
G. album Peral - Manzano Fruto
G. fructigenum Pomaceas-Drupaceas Fruto
Naranjo- Olivo
G. perennans Manzano - Peral Fruto - Ramas
G. limetticolum Citricos Toda la planta
G. musarum Platano Raíces - Fruto
G. cyclaminis Ciclamen Peciolo -Flor
G. lycopercici Tomate Fruto
G. amygdalinum Almendro R.– Fr.– H.
G. piperatum Pimientos H.– Fr.
G. Coffeanum Café H.– R.– Fr.
G. albo-rubrum Caucho H.– R.
G. amoenum Chumbera O. V.
G. anthuriophilum Cala O. V.
G. begoniae Begonia Hojas
G. cattleyae Flor de mayo O. V.
G. concentricum Col Hojas
G. crotalariae Crotaria O. V.
G. dendrobii Orquideas. Hojas
G. epicarpii Nogal O. V.
G.macrophomoides Avellano –Sesamo O. V.
G. minutum Anturio O. V.
G. nicotinae Tabaco O. V.
G. padi Cerezo silvestre. Hojas
G. palmarum Palmera Hojas
Gpedemontanum Limonero Fruto
G. perseae- Aguacate O. V.
drymifoliae
G. phaji Orquideas. Hojas
G. quercinum Encina Hojas
G. ricino Ricino Hojas
G. salicis Sauce Hojas
G. sombraliae Orquideas. Hojas
G. spinaciae Espinacas Hojas
G. Vanillae Vainilla O. V.

88
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN ACERVULOS (Deuteromicetos)


Amerosporas Oscuras
Conidioforos con un estrato en empalizada, sobre la superficie de un estroma de poco grosor, que se origina debajo de
la cutícula epidermis del huésped, dando lugar a roturas de sus tejidos

Género: MELANCONIUM

Especies Hospedante Ubicación

M. fuluginenum Viña Fruto


M. iliau Caña de azúcar O. V
M. juglandinum Nogal Ramas

89
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN ACERVULOS (Deuteromicetos)


Didimosporas Claras
Conidioforos con un estrato en empalizada, sobre la superficie de un estroma de poco grosor, que se origina debajo de
la cutícula epidermis del huésped, dando lugar a roturas de sus tejidos

Género: MARSSONINA
Conidios unitabicados y en general, ovoideos o fusoideos.

Especies Hospedante Ubicación

M. brunea Chopo Hojas


M. panattoniana Lechuga – Escarola Hojas
M. secalis Gramíneas Hojas
M. castagnei Chopo Blanco Hojas
M. populi-nigrae Chopo negro/Piramidal Hojas
M. acerina Arce Hojas
M. betulae Betuna Hojas
M. delastrei Cariofiláceas Hojas
M. medicaginis Hiervas medicinales Hojas
M. salicicola Sauce. Hojas
M. stenospora Chopo. Hojas
M. tulasnei Arce. H. – R.

90
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN ACERVULOS (Deuteromicetos)


Fragmosporas Claras
Conidioforos con un estrato en empalizada, sobre la superficie de un estroma de poco grosor, que se origina debajo de
la cutícula epidermis del huésped, dando lugar a roturas de sus tejidos

Género: SEPTOGLOEUM

Especies Hospedante Ubicación

S. hartigianum Arce. Ramas


S. fragariae Fresa Hojas
S. pistaciae Pistacho Hojas
S. ulmi Olmo Hojas

91
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN ACERVULOS (Deuteromicetos)


Fragmosporas Oscuras
Conidioforos con un estrato en empalizada, sobre la superficie de un estroma de poco grosor, que se origina debajo de
la cutícula epidermis del huésped, dando lugar a roturas de sus tejidos

Género: CORYNEUM

Especies Hospedante Ubicación

C. beijerinckii Prunus H. – R.- Fr. - Fl


C. modonium Castaño O. L.
C. cardinale Cipres. Ramas
C. foliicolum Manzano – Peral H. –R.- Fr.
C. microstictum Rosaceas R. – H.
C. delleanii Kaki Hojas
C. kunzei Roble Ramas
C. longistipitatum Peras maduras Frutos
C. ruborum Frambuesa Frutos
C. tiliaecolum Tilio americano Ramas
C. umbonatum Roble Ramas

92
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN ACERVULOS (Deuteromicetos)


Fragmosporas con adornos filiformes Oscuras
Conidioforos con un estrato en empalizada, sobre la superficie de un estroma de poco grosor, que se origina debajo de
la cutícula epidermis del huésped, dando lugar a roturas de sus tejidos

Género: PESTALOZZIA

Especies Hospedante Ubicación

P. hartigii Coniferas-Latifolias Cuello


P. funerea Te H. –R.
P. populi-nigrae Chopo Ramas
P. macrotricha Rhododendrom Hojas
P. paeoniae Peonia. Ramas
P. photiniae Potinia. Hojas
P. uvicola Vid Fr. –H.
P. palmarum Palmeras O. V.
P. theae Te Hojas
P. guepinii Camelia – magnolia Hojas
Citrus – etc.
P. ceratoniae Algarrobo H.
P. diospyri Kaki H.
P. gossypii Algodón H.
P. leprogena Platano maduro Fr.
P. perseae- Aguacate H
drymifoliae
P. phoenicis Palmera Hojas
P. rhododendri Rododendro H.
P. truncata Pino Hojas
P. tumefaciens Confieras Tumores
P. versicolor Plantas tropicales – Hojas
Azalea

Género: MONOCHAETIA

Especies Hospedante Ubicación

M. unicornis Ciprés Ramas

93
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN ACERVULOS (Deuteromicetos)


Escolescosporas Claras
Conidioforos con un estrato en empalizada, sobre la superficie de un estroma de poco grosor, que se origina debajo de
la cutícula epidermis del huésped, dando lugar a roturas de sus tejidos

Género: CYLINDROSPORIUM
Esporas pluricelulares, curvadas, muy alargadas.

Especies Hospedante Ubicación

C. padi Prunus H. – R. – Fr.


C. acerellum Arce. H.
C. myosotidis Nomeolvides H.
C. pisi Guisante O. V.
C. platanoidis Arce real Hojas
Arce campestre
C. pollacii Ilex fuscata Hojas

94
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Amerosporas Claras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: OOSPORA

Especies Hospedante Ubicación

O. citri-aurantii Cítricos Frutos Maduros


O. pustulans Patata Tubérculos.
O. piricola Manzano – Peral Frutos

Género: MONILIA
Conidios unicelulares en cadena ramificada. Micelio interno. Conidióforos corto, ramificado y poco diferentes de los
conidios. Puede ser saprofito. Sin haustorios.

Especies Hospedante Ubicación

M. fimicola Champiñon de *
campo
M, laxa Polífago R. - Fr
M. fructigena Polífago R. - Fr

Género: OIDIUM
Hifas ramificadas sobre la superficie de la planta huesped, que dan lugar a conidióforos cortos, erectos, no
ramificados que producen conidias ovoides en cadenas. Se desarrolla en forma superficial, con haustorios.

Especies Hospedante Ubicación

O. erysiphoides Girasol - Melón O.A.


O. tuckeri Viña O.A.

95
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Amerosporas Claras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: OVULARIOPSIS

Especies Hospedante Ubicación

O. papayae Papaya Hojas


O. euphorbiae Euphorbias

Género: OIDIOPSIS

Especies Hospedante Ubicación

O. taurica Pimiento Hojas


O. aji Chili Hojas

Género: CEPHALOSPORIUM
Conidios ovales o esféricos, no encadenados. Conidióforos cortos erectos.

Especies Hospedante Ubicación

C. gramineum Cereales Hojas


C. acremonium Polífago Frutos*
C. costantinii Champiñon de campo O. V.
C. diospyri Kaki O. V.
C. lamellaecola Champiñon de campo O. V.
C. lecanii Sin: verticillium Cochinillas
C. malorum Mecotonero Fruto*
96
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Amerosporas Claras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: TRICHODERMA

Especies Hospedante Ubicación

T. viride Polífago Antagonista de


fusarium*
T. koningi Boniato – Patata Raíces*

Género: ASPERGILLUS
Conidióforos erectos, no ramificados, con una protuberancia terminal; conidias en cadenas largas e insertas en
esterigmas, cortos pero bien definidos y que generalmente cubren en su totalidad el ápice bulboso del conidióforo.

Especies Hospedante Ubicación

A. flavus Cacahuete-Maíz - *
Pimiento -
Productos
almacenados
A. Níger Polífago Fr. – Bb.*
A. alliaceus Ajos Bulbo*

Género: GLIOCLADIUM

Especies Hospedante Ubicación

G. cinereum Frutos*
G. roseum Fruto*

97
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Amerosporas Claras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: PENICILLIUM
Conidiforos erectos,que se ramifican en forma de pincela en su ápice; conidias en cadena.

Especies Hospedante Ubicación

P. chrysogem Polífago - Maíz Frutos*


P. digitatum Cítricos - Horticolas Frutos*
P. italicum Cítricos Frutos*
P. expansum Manzano–Peral-Hortícolas Frutos*
Piñas-Olivo-Viña
P. crustaceum Manzano -Peral -Polífago Frutos *
P. brevicaule Polífago Frutos*
P. flavum Polífago Frutos*
P. fructigenum Cítricos Frutos*
P. gladioli Polífago – Gladiolo Bulbos*
P. oxalicum Maíz Semilla en
germinación*
P. spinulosum Polífago Semillas*
P. fagi Haya Frutos*
P. purpureum Cereales Frutos*
P. vermoesenii Palmeras Yemas

Género: OVULARIA

Especies Hospedante Ubicación

O. briosii Limonero frutos


O. hordei Cebada Hojas
O. lolii Lolium O. V.
O. obliqua Acedera Hojas
O. palmicola Margalló - Hojas
Washingtonia
O. primulana Primula Hojas
O. pulchella Lolium – Dactylis Hojas
-Agrotis
O. sphaeroidea Loto Hojas

98
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Amerosporas Claras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: SPOROTRICHUM

Especies Hospedante Ubicación

S. anthophilum Algarrobo Flores


S. cactorum Cactaceas O. V.
S. chrysospermum Hongos Carpoforo
poliporaceos
S. persicae Melocotonero Fr

Género: BOTRYTIS
Conidióforos erectos, alargados y distintos de los conidio, ramificados en racimos. Conidios nacidos irregularmente
sobre ápices de conidióforos redondeados

Especies Hospedante Ubicación

B. fabae Haba - Veza H. – T. – Bn.


B. allí Cebolla-Puerro-Ajo Bulbo
B. tulipae Tulipán T. O.
B. paeoniae Peonía Hojas
B. elliptica Plantas bulbosas H.
B. gladiolorum Gladiolos T. O.
B. infestans Cañamo H.
B. diospyri Kaki Fruto
B. longibrachiata Tabaco – Planta O. V.
ornamental
B. trifolii Trébol O. V.

99
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Amerosporas Claras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: PHYMATOTRICHUM

Especies Hospedante Ubicación

P. omnivorum Dicotiledóneas Raíces

Género: VERTICILLIUM
Se obtiene por preparación de cortes de los tallos afectados, en cultivo de cámara húmeda.
Conidióforos alargados y distintos de los conidios. Conidios unicelulares, acrógegos o en ramas verticiladas, sin
formar cadenas.

Especies Hospedante Ubicación

V. theobromae Plátano Fruto*


V. albo-atrum Polífago de todo tipo - Vasos
Alfalfa -Patata - Pepino -
Tomate
V. dahliae Algodón-Girasol-Olivo- Vasos
Tomate -Melocotonero

Género: CHALARA

Especies Hospedante Ubicación

C. quercina Plantas forestales Rcs. – T.

100
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Amerosporas Claras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: PHIALOPHORA

Especies Hospedante Ubicación

P. cinerescens Clavel Vasos


P. malorum Manzanas Frutos *
P. goidanichii Manzanas Frutos *

Género: STACHYLIDIUM

Especies Hospedante Ubicación

S. theobromae Plátano Fruto

101
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Amerosporas Oscuras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: NIGROSPORA

Especies Hospedante Ubicación

N. oryzae Monocotiledónias Espiga


N. gossypii Algodón Cápsula
N. musae Plátano Fruto
N. sphaerica Arroz- Caña de O. V.
azúcar - Maíz

Género: HADROTRICHUM

Especies Hospedante Ubicación

H. sorghi Sorgo Hojas

Género: THIELAVIOPSIS
Conidios, globosos, unos exógenos y otros endógenos. Conidióforos manifiestos y distintos de los conidios.

Especies Hospedante Ubicación

T. basicola Solanaceas – Raíces


Leguminosas -
Cucurbitaceas

102
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Amerosporas Oscuras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: CHALAROPSIS

Especies Hospedante Ubicación

C. thielavioides Lúpulo O. V.
P.

Género: SCOPULARIA

Especies Hospedante Ubicación

S. haleplensis Pino carrasco O. L.


S. rumboldii Pinos O. L.
S. serpens Pinos O. L.

103
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Didimosporas Claras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: TRICHOTHECIUM

Especies Hospedante Ubicación

T. roseum Polífago- Castaño - Frutos *


Pino
T. candidum Polífago Frutos *

104
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Didimosporas Oscuras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: SCOLECOTRICHUM
Conidióforos erectos, levemente torulosos, no ramificados. Conidios apicales, claviformes.

Especies Hospedante Ubicación

S. graminis Gramíneas - Hojas


Cereales
S. musae Plátano Hojas
S. fraxini Fresno Hojas

Género: CYCLOCONIUM
Conidios generalmente ovoideos. Conidióforos muy cortos o poco diferentes de los conidios.

Especies Hospedante Ubicación

C. oleaginum Olivo H. – Fr. – R.

Género: FUSICLADIUM
Conidióforos cortos, erectos, rectos, escasamente tabicados, que dan lugar a conidias ovoides, continuas o con una
única tabicación acrógena

Especies Hospedante Ubicación

F. pyracanthae Níspero - Hojas - Frutos


Cotoneaster -
Piracanta.

105
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


CONIDIAS 1-2 CELULAS Oscuras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: CLADOSPORIUM
Conidióforos más o menos ramificados. Conidios ovoideos o fusiformes y acropleurógenos en cortas cadenas y
finalmente solitarios, rara vez con más de un tabique.

Especies Hospedante Ubicación

C. cladosporioides Girasól - Maíz- Semillas


Productos almacenados
C. carpophilum Drupacee Fr. – R. – H.
C. fulvum Tomate H.
C. herbarum Cereal *
C. cucumerinum Cucurbitaceas Fr
C. depressum Umbeliferas Hojas
C. paeoniae Paeonia Hojas
C. laricis Alerce europeo Hojas
C. citri Cítricos H. – R.*
C. effusum Nuez pacana O. V.
C. lauri Laurel O. V.
C. miyakei Arroz Fruto*
C. pisiculum Guisante O. V.
C. solani Tomate O. V.
C. Vignae Viña O. V
C. variabile Espinacas Hojas

106
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Conidias 1-2-3 Celulas Claras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: MAUGINIELLA

Especies Hospedante Ubicación

M. scaettae Palmera datilera Palmas

107
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Fragmosporas Claras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: PIRICULARIA
Conidios, piriformes, solitarios, acrógenos. Conidióforos largos, tenues simples o rara vez ramificados.

Especies Hospedante Ubicación

P. oryzae Arroz Hojas


P. grisea Gramineas Hojas

Género: RAMULARIA
Conidios fusiformes, alargados, agrupados. Conidióforos fasciculados, simples o ramificados.

Especies Hospedante Ubicación

R. vallisubrosaeCrisantemo- Tulipan Hojas - Tallos


-Geranio- Narciso
R. ampelophaga Viña O.V.
R. areola Algodón Hojas
R. bellunensis Crisantemo Hojas
R. beticola Acelga Hojas
R. cynarae Alcachofa Hojas
R. foenicoli Hinojo dulce O. A.
R. lactea Violeta Hojas
R. ligustrina Ligustro Hojas
R. magnusiana Polífago Frutos*
R. onobrychidis Lúpulo O. V.
R. paeoniae Peonia Hojas
R. petuniae Petunia O. V.
R. primulae Primula Hojas
R. spinaciae Espinacas O. V.

108
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Fragmosporas Oscuras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: STIGMINA
Conidios con tabiques transversales y algunos oblicuos.

Especies Hospedante Ubicación

S. carpophila Prunus O.V.-Fr.- Fl.


S. briosaza Albaricoque Fruto
S. palmivora Palmera canaria Hojas
S. platani Platanera Hojas

Género: POLLACCIA

Especies Hospedante Ubicación

P. elegans Alamo Hojas.

109
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Fragmosporas Oscuras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: HETEROSPORIUM
Conidióforos largos y distintos de los conidios. Conidios bi o pluricelulares cilindroides, aislados o agrupados y
equinulados.

Especies Hospedante Ubicación

H. alli Ajo Hojas


H. variabile Espinacas Hojas
H. avenae Avena Hojas
H. iridis-pumilae Iris pumila Hojas
H. pruneti Iris germanica Hojas
H. syringae Lila Hojas

Género: HELMINTHOSPORIUM
Conidióforos largos y distintos de los conidios. Conidios bi o pluricelulares, aislados o en grupos pequeños y lisos.

Especies Hospedante Ubicación

H. oryzae Gramíneas O. A.
H. sigmoideum Arroz H.ojas
H. gramineum Gramíneas T. O.
H. sativum Gramíneas Hojas
H. teres Cebada Hojas
H. avenae Avena Hojas
H. turcicum Maíz Hojas
H. maydis Gramíneas H. – Espg.
H. allí Ajo Bulbos
H. torulosum Plátano P. A.
H. cactivorum Cactaceas O. V.
H. cucumerinum Sandia Hojas
H. lini Lino O. V.
H. tritici-vulgaris Trigo Hojas
H. vignicola Viña - Soja O. V.

110
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Fragmosporas Oscuras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: SPONDYLOCLADIUM

Especies Hospedante Ubicación

S. atrovirens Patata Tubérculo

Género: CURVULARIA
Conidios similares a Helminthosporium, pero curvados.

Especies Hospedante Ubicación

C. andropogonis Citronella O. V.
C. geniculata Sorgo – Arroz – O. V.
Eragrostis.
C. inaequalis Gramíneas O. V.
C. lunata Gramíneas Hojas
C. penniseti Mijo. O. V.
C. trifolii Trébol O. V.

111
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Fragmosporas con adornos filiformes Oscuras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: CERATOPHORUM

Especies Hospedante Ubicación

C. setosum Lupino - Retama. Hojas

112
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Dictiosporas Oscuras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: ALTERNARIA
Conidoforos cortos, erectos, que producen cadenas de conidias de color oscuro, muriformes y terminadas en pico ,
conectados entre sí por un istmo, apendiculados. Hifas aterciopeladas y poco ramificadas.

Especies Hospedante Ubicación

A. porri Cebolla – Puerro H. – B. - Fr


A. pluriseptata Calabacín- Pepino Hojas
A. vitis Viña O.A.
A. carthami Cártamo O.A.
A. solani Solanaceas Hojas - Fruto
A. dauci Zanahoria H. –B. - Fr
A. zinniae Remolacha H. –T –Fl.- R
A. brassicae Crucíferas H. – T.- Fl. - R
A. brassicae Melón Hojas
nigrescens
A. macrospora Algodón H.- Fl.- Cap.
A. dianthi Clavel O.V.
A. dianthicola Clavel O.V.
A. circinans Crucíferas Hojas
A. tenuis Polífago - Algodon Tubérculos *
A. citri Cítricos Bulbos–Cereales
A. cheiranthi Alhelí amarillo Frutos
A. cucumerina Cucurbitaceas Hojas
A. fici Ficus O. V.
A. longipes Tabaco O. V.
A. ricini Ricino H. – Fl.
H. –In.
A. senecionis Cineraria Hojas
A. tabacina Tabaco Hojas
A. tomato Tomate Fruto

Género: STEMPHYLIUM
Conidios muriformes solitarios.

Especies Hospedante Ubicación

S. radicinum Zanahoria – Apio O. A.


S. solani Solanaceas– Altramuz Hoja
- Cucurbitaceas
S. consortiale Patata Hojas
S. ilicis Polífago *
S. sarciniforme Trébol Hojas
S. vesicarium Ajo - Peral - Tomate Hojas
113
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)


Escolescosporas Claras
Las conidias nacen a partir de un micelio no organizado.

Género: CERCOSPORELLA
Conidios pluricelulares, cilíndricos, filiformes. Conidióforos simples, rara vez ramificados, que emergen en grupos,
generalmente de las cavidades estomáticas.

Especies Hospedante Ubicación

C.herpotrichoides Gramíneas Pie

114
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Coremio)


Amerosporas Claras

Género: GRAPHIUM

Especies Hospedante Ubicación

G. ulmi Olmo – Zelkova Vasos


G. silanum Pino Vasos
G. penicillioides Coníferas Vasos

115
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Coremio)


Fragmosporas Claras

Género: ISARIOPSIS

Especies Hospedante Ubicación

I. griseola Gisante - Judia Hojas


I. carnea Latiro de prado Hojas
I. mespili Nispero europeo Hojas

116
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Esporodoquio)


Amerosporas Claras

Género: ENDOCONIDIUM

Especies Hospedante Ubicación

E. temulentum Gramíneas O. V.

Género: EPIDOCHIUM

Especies Hospedante Ubicación

E. ilicinum Carrasca Ramas

Género: TUBERCULARIA

Especies Hospedante Ubicación

T. acinorum Viña atacada por Frutos


Peronospora
T. confluens Grosella – Peral – Ramas*
Tilo – Olmo
T. concentrica Pitera. Hojas
T. fici Higuera Ramas
T. piricola Manzano O. V.

117
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Esporodoquio)


Amerosporas Claras

Género: TUBERCULINA

Especies Hospedante Ubicación

PARASITA DE
LAS ROYAS

Género: SPHACELIA
Conidios apicales, ovalados.

Especies Hospedante Ubicación

S. segetum Arroz- Cebada - Hojas


Centeno -Trigo -
Avena
S. sorgi Sorgo Hojas
S. typhina Gramineas Hojas

118
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Esporodoquio)


Fragmosporas Claras

Género: FUSARIUM
Conidios bitabicados a pluritabicados, falcados o filiformes y pedicelados. Microconidios a veces presentes.

Especies Hospedante Ubicación

F. semitectum Arroz - Maíz Raíz - Tallo


F. nivale Gramineas Plantulas
F. graminearum Gramineas Cuello - Fr.
F. tricinctum Gramíneas - Plátano Toda la planta
F. equiseti Arroz - Maíz Rcs.- T.- Fr.
F. poae Polífago - Herbáceas Fr. carnosos
Gramíneas – Etc Botón floral
F. moniliforme Herbáceas–Arbóreas Granos
Gramíneas
F. moniliforme Maíz – Gramíneas - Caña Granos
sheld de azucar
F. lini Lino Cuello
F. conglutinans Brassicas Hojas
F. conglutinans Aster. Hojas
callistephi
F. c. betae Acelga Hojas
F. bulbigenum Polífago O. S.
F. b. mass Tomate Hojas
F. oxysporum Polífago Vasos
F. o. nicotianae Solanaceas – Tabaco Vasos
F. o. cubense Plátano Vasos
F. o. gladioli Gladiolo Vasos
F. o. ciceri Garbanzo Hojas
F. o. dianthi Clavel Hojas -Tallo
F. o. lycopersici Tomate Ramas
F. o. melonis Melón Vasos
F. o. niveum Calabacín - Sandía Vasos
F. o. phaseoli Guisante - Judía Vasos
F. o. radicis- Tomate Raíz - Cuello
lycopersici
F. dianthi Clavel Tallo
F. redolens Polífago leguminosas Tallo
F. vasinfectum Algodón Vasos
F. albedinis Palmera datilera Palma
F. coeruleum Patata Tubérculos
F. solani Polífago Tubérculos
F. javanicum Chopo Vasos*
F. avenaceum Polífago Vasos *
F. culmorum Polífago de leguminosas - Vasos
Espárragos- Gramíneas
F.arthrosporoides Plátano

119
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Esporodoquio)


Fragmosporas Claras

Género: CYLINDROCARPON
Conidios 1-7 tabicados, cilíndricos, no pedicelados.

Especies Hospedante Ubicación

C. candidum Plantas forestales Tallos


C. cylindroides Confieras Ramas
C. radicicola Narciso -Plantas Podredumbre
herbáceas y leñosas almacén - Raíces

120
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Esporodoquio)


Escolescosporas Oscuras

Género: CERCOSPORA
Conidios largos y filiformes o vermiculares.

Especies Hospedante Ubicación

C. beticola Remolacha - Patata O. V.


C. cladosporioides Olivo H. - Fr.
C. melonis Cucurbitáceas Hojas
C. acerina Polífago Hojas
C. circumscissa Prunus Hojas
C. nicotinae Tabaco Hojas
C. longissima Lechuga-Achicoria Hojas
C. apii Apio Hojas
C. carotae Zanahoria Hojas
C. concors Patata Hojas
C. fabae Haba Hojas
C. statices Statice sinuata Hojas
C. asparagi Espárrago O. V.
C. ariminensis Hedysarum O. V.
C. armoraciae Rabano. Hojas
C. batatae Boniato O. V.
C. canescens Polífago O. V.
C. capsici Pimiento O. V.
C. cheiranthi alhelí amarillo Hojas
C. coffeicola Café Hojas
C. daizu Soja O. V.
C. davisii Trébol de olor O. V.
C. marginalis Grosella Hojas
C. melongenae Berenjena Hojas
C. oryzae Arroz Hojas
C. pulvinata Morera Hojas
C. ricinella Ricino Hojas
C. rosae Rosa Hojas
C. sorghi Gramíneas Hojas
C. violae Violeta Hojas
C. zebrina Trebol Hojas

121
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Esporodoquio)


Conidias pluricelulares Oscuras

Género: EPICOCCUM

Especies Hospedante Ubicación

E. granulatum Plantas lignificadas O. L.


E. mazzettii Plantas lignificadas O. L.
E. negletum Polífago –Gramíneas O. V.
E. nigrum Polífago Materiales
deprimidos o
muertos.

122
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

CLASE MYXOMYCETES

CONIDIAS . HIFAS Y CONIDIAS .

Género: FULIGO
Porducen mohos mucilaginosos en plantas de poca altura

Especies Hospedante Ubicación

F. septica Poligaga *

CONIDIAS . HIFAS Y CONIDIAS .

Género: PHYSARUM
Porducen mohos mucilaginosos en plantas de poca altura

Especies Hospedante Ubicación

P. polycephalum Poligaga *

CONIDIAS . HIFAS Y CONIDIAS .

Género: SPUMARIA

Especies Hospedante Ubicación

S. mucilago Polifaga *

123
ANEJO I GUIA DE IDENTIFIACIÓN DE HONGOS FITOPATOGENOS

CLAVE PARA LA DETERMINACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

ZOOSPORANGIOS 7

ZOOSPORA UNIFLAGELADA 7

ZOOSPORA BIFLAGELADA 8

TALO UNICELULAR ZOOSPORA UNIFLAGELADA 9

MICELIO DESARROLLADO ZOOSPORAS BIFLAGELADAS 10

PRESENCIA DE HIFAS ASCOGENAS, ASCOCARPO AUSENTE (Ascomicetos) 15

ASCOCARPO E HIFAS ASCOGENAS PRESENTES (Ascomicetos) 17

Alantosporas unicelulares Claras 18

Fragmosporas Claras 19

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA (Ascomicetos) 20

Amerosporas Claras 20

Amerosporas con parafisos Claras 21

Didimosporas Claras 22

Dictiosporas Oscuras 24

Didimosporas con parafisos Claras 26

Fragmosporas con parafisos Oscuras 28

Escolescosporas con adornos filiformes Oscuras 29

Dictiosporas con parafisos Oscuras 30

124
ANEJO I GUIA DE IDENTIFIACIÓN DE HONGOS FITOPATOGENOS

FORMADORES DE CLEISTOTECIOS (Ascomicetos) 31

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA 34

Amerosporas Claras 35

Amerosporas con parafisos Claras 36

Oscuras 37

Didimosporas Claras 38

Didimosporas con parafisos Claras 40

Fragmosporas Claras 41

Fragmosporas con parafisos Claras 42

Escolescosporas unicelulares Claras 43

Escolescosporas pluricelulares Claras 44

FORMADORES DE APOTECIOS 45

Amerosporas con parafisos Claras 45

Didimosporas con parafisos Claras 49

Oscuras 50

Fragmosporas con parafisos Claras 51

Escolecosporas unicelular con parafisos Claras 52

Escolecosporas pluricelulares con parafisos Claras 53

NO FORMADORES DE CUERPOS FRUCTIFEROS (Basidiomicetos) 54

125
ANEJO I GUIA DE IDENTIFIACIÓN DE HONGOS FITOPATOGENOS

FORMADORES DE CUERPOS FRUCTIFEROS (Basidiomicetos) 55

CUERPOS FRUCTIFEROS EN TUBOS CONTIGUOS (Poliporos) (Basidiomicetos) 57

CUERPOS FRUCTIFEROS EN LAMINAS RADIALES (Setas) (Basidiomicetos) 60

CUERPOS FRUCTIFEROS EN SOROS (Royas) (Basidiomicetos 62

PROBASIDIO EN FORMA DE CLAMIDOSPORA (Carbones) (Basidiomicetos) 67

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos) 70

Amerosporas Claras 70

Oscuras 78

Didimosporas Claras 80

Oscuras 81

Fragmosporas Oscuras 82

Fgragmosporas con adornos filiformes Claras 83

Escolescosporas Claras 84

FRUCTIFICACION EN ACERVULOS (Deuteromicetos) 86

Amerosporas Clara 86

Oscuras 89

Didimosporas Claras 90

Fragmosporas Claras 91

Oscuras 92

Fragmosporas con adornos filiformes Oscuras 93

Escolescosporas Clara 94

126
ANEJO I GUIA DE IDENTIFIACIÓN DE HONGOS FITOPATOGENOS

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres) 95

Amerosporas Claras 95

Oscuras 102

Didimosporas Claras 104

Oscuras 105

Conidias 1-2-3 Celulas Oscuras 106

Claras 107

Fragmosporas Claras 108

Oscuras 109

Fragmosporas con adornos filiformes Oscuras 112

Dictiosporas Oscuras 113

Escolescosporas Claras 114

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Coremio) 115

Amerosporas Claras 115

Fragmosporas Claras 116

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Esporodoquio) 117

Amerosporas Claras 117

Fragmosporas Claras 119

Escolescosporas Oscuras 121

Conidias pluricelulares Oscuras 122

CLASE MYXOMYCETES 123

127
ANEJO I GUIA DE IDENTIFIACIÓN DE HONGOS FITOPATOGENOS

ORDENACIÓN ALFABÉTICA DE GÉNEROS

Género: ALBUGO 13 Género: CUCURBITARIA 30

Género: ALTERNARIA 113 Género: CHALARA 100

Género: APHANOMYCES 14 Género: CHALAROPSIS 103

Género: ARMILLARIELLA 60 Género: CHONDROPLEA 75

Género: ASCOCHYTA 80 Género: CHRYSOMYXA 62

Género: ASPERGILLUS 97 Género: CIBORIA 47

Género: BASIDIOPHORA 12 Género: CICINNOBOLUS 73

Género: BOTRYODIPLODIA 81 Género: CLADOSPORIUM 106

Género: BOTRYOSPHAERIA 21 Género: CLAVICEPS 43

Género: BOTRYOTINIA 46 Género: COLEOSPORIUM 64

Género: BOTRYTIS 99 Género: COLLETOTRICHUM 87

Género: BREMIA 11 Género: COLLYBIA 60

Género: CALONECTRIA 42 Género: CONIOTHYRIUM 78

Género: CAPNODIUM 25 Género: CORDYCEPS 44

Género: CARPENTELES 17 Género: CORIOLUS 59

Género: CEPHALOSPORIUM 96 Género: CORTICIUM 55

Género: CERATOPHORUM 112 Género: CORYNEUM 92

Género: CERCOSPORA 121 Género: CRONARTIUM 62

Género: CERCOSPORELLA 114 Género: CURVULARIA 111

128
ANEJO I GUIA DE IDENTIFIACIÓN DE HONGOS FITOPATOGENOS

Género: CYCLOCONIUM 105 Género: ENDOCONIDIOPHORA 18

Género: CYLINDROCARPON 120 Género: ENDOCONIDIUM 117

Género: CYLINDROSPORIUM 94 Género: ENDOTHIA 39

Género: CYMADOTHEA 23 Género: ENTOMOSPORIUM 83

Género: CYTOSPORA 75 Género: EPICHLOE 43

Género: CYTOSPORELLA 76 Género: EPICOCCUM 122

Género: CYTOSPORINA 85 Género: EPIDOCHIUM 217

Género: DAEDALEA 58 Género: ERYSIPHE 31

Género: DASYCYPHA 46 Género: EUROTIUM 17

Género: DENDROPHOMA 72 Género: EXOBASIDIUM 54

Género: DERMATEA 51 Género: FOMES 57

Género: DEUTEROPHOMA 74 Género: FULIGO 123

Género: DIAPORTHE 38 Género: FUSARIUM 119

Género: DIBOTRYON 27 Género: FUSICLADIUM 105

Género: DIDYMELLA 26 Género: FUSICOCCUM 76

Género: DILOPHOSPORA 83 Género: GIBBERELLA 41

Género: DIPLOCARPON 49 Género: GIBELLINA 26

Género: DIPLODIA 81 Género: GLEOTINIA 48

Género: DOTHIORELLA 77 Género: GLIOCLADIUM 97

Género: ELSINOË 19 Género: GLOEODES 77

129
ANEJO I GUIA DE IDENTIFIACIÓN DE HONGOS FITOPATOGENOS

Género: GLOEOSPORIUM 88 Género: KUEHNEOLA 66

Género: GLOMERELLA 21 Género: LENZITES 59

Género: GNOMONIA 39 Género: LEPTOSPHAERIA 28

Género: GRAPHIOLA 69 Género: LEVEILLULA 33

Género: GRAPHIUM 115 Género: LOPHODERMIUM 53

Género: GROSMANNIA 18 Género: MACROPHOMA 73

Género: GUIGNARDIA 20 Género: MACROPHOMINA 74

Género: GYMNOSPORANGIUM 65 Género: MARSSONINA 90

Género: GYROPHANA 57 Género: MAUGINIELLA 107

Género: HADROTRICHUM 102 Género: MELAMPSORA 66

Género: HAPLOSPORELLA 79 Género: MELANCONIUM 89

Género: HELICOBASIDIUM 56 Género: MELANOSPORA 34

Género: HELMINTHOSPORIUM 110 Género: MICROSPHAERA 32

Género: HEMILEIA 65 Género: MONILIA 95

Género: HENDERSONIA 82 Género: MONILINIA 46

Género: HETEROSPORIUM 110 Género: MONOCHAETIA 93

Género: HYPHOLOMA 61 Género: MYCOSPHAERELLA 22

Género: HYPOMYCES 38 Género: NECTRIA 40

Género: ISARIOPSIS 116 Género: NEMATOSPORA 15

Género: KABATIELLA 86 Género: NEOVOSSIA 69

130
ANEJO I GUIA DE IDENTIFIACIÓN DE HONGOS FITOPATOGENOS

Género: NIGROSPORA 102 Género: PHYLLACTINIA 32

Género: OIDIOPSIS 96 Género: PHYLLOSTICTA 71

Género: OIDIUM 95 Género: PHYMATOTRICHUM 100

Género: OLPIDIUM 7 Género: PHYSARUM 123

Género: OOSPORA 95 Género: PHYSODERMA 9

Género: OPHIOBOLUS 29 Género: PHYTOPHTHORA 10

Género: OPHIOSTOMA 18 Género: PIRICULARIA 108

Género: OVULARIA 98 Género: PLASMODIOPHORA 8

Género: OVULARIOPSIS 96 Género: PLASMOPARA 11

Género: PENICILLIUM 98 Género: PLEOSPORA 30

Género: PERONOSPORA 10 Género: PLEUROTUS 61

Género: PESTALOZZIA 93 Género: PLOWRIGHTIA 23

Género: PEYRONELLAEA 74 Género: PODOSPHAERA 31

Género: PHACIDIELLA 45 Género: POLLACCIA 109

Género: PHACIDIUM 45 Género: POLYPORUS 58

Género: PHIALOPHORA 101 Género: POLYSTIGMA 36

Género: PHOMA 70 Género: PORIA 57

Género: PHOMOPSIS 72 Género: PSATHYRELLA 61

Género:
Género: PHRAGMIDIUM 65 11
PSEUDOPERONOSPORA

Género: PHYLLACHORA 36 Género: PSEUDOPEZIZA 45

131
ANEJO I GUIA DE IDENTIFIACIÓN DE HONGOS FITOPATOGENOS

Género: PUCCINIA 63 Género: SPHACELOTHECA 67

Género: PUCCINIASTRUM 62 Género: SPHAEROPSIS 78

Género: PYRENOPHORA 23 Género: SPHAEROTHECA 31

Género: PYTHIUM 12 Género: SPONDYLOCLADIUM 111

Género: RAMULARIA 108 Género: SPONGOSPORA 8

Género: RHABDOCLINE 50 Género: SPOROTRICHUM 99

Género: RHIZOPUS 13 Género: SPUMARIA 123

Género: RHYTISMA 52 Género: STACHYLIDIUM 101

Género: ROSELLINIA 37 Género: STEMPHYLIUM 113

Género: SCHIZOPHYLLUM 60 Género: STEREUM 55

Género: SCLEROSPORA 12 Género: STICTIS 53

Género: SCLEROTINIA 47 Género: STIGMINA 109

Género: SCOLECOTRICHUM 105 Género: STROMATINIA 47

Género: SCOPULARIA 103 Género: SYNCHYTRIUM 7

Género: SEPTOBASIDIUM 56 Género: SYSTREMMA 24

Género: SEPTOGLOEUM 91 Género: TAPHRINA 16

Género: SEPTORIA 84 Género: THIELAVIOPSIS 102

Género: SPERMOPHTHORA 15 Género: TILLETIA 68

Género: SPHACELIA 118 Género: TRAMETES 58

Género: SPHACELOMA 86 Género: TRANZSCHELIA 64

132
ANEJO I GUIA DE IDENTIFIACIÓN DE HONGOS FITOPATOGENOS

Género: TRICHODERMA 97

Género: TRICHOTHECIUM 104

Género: TUBERCULARIA 117

Género: TUBERCULINA 118

Género: TYPHULA 55

Género: UNCINULA 32

Género: UROCYSTIS 68

Género: UROMYCES 64

Género: UROPHLYCTIS 9

Género: USTILAGO 67

Género: VALSA 35

Género: VENTURIA 26

Género: VERTICILLIUM 100

Género: ZOPFIA 33

133
ANEJO I GUÍA DE IDENTIFICACIÓN DE HONGOS FITOPATÓGENOS

Nomenclatura

TB.- Tubérculos

H.- Hojas

R.- Ramas

O.A.- Organos aéreos

T.P.- Toda la planta

O.L.- Organos leñosos

O.C.- Organos carnosos

Fr.- Frutos

Rcs.- Raíces

Fl.- Flor

Cu.- Cuello

Tr.- Tronco

Espg.- Espigas

Cot.- cotiledones

Pñs.- Piñas

T.- Tallo

Bb.- Bulbo

Spg.- Espiga

Bn.- Bainas

Pf. - Peciolo foliar

In.- Inflorescencia

Cap.- Cápsula

*.- Saprofita

Alm Productos almacenados

134
ROYAS
ANEJO II IDENTIFICACIÓN DE LAS ROYAS

Fructificación
Planta afectada Nombre de la especie
Ecidio Uredosoro Teleutesoro

Abies Si No No Melampsorella coryophyllacearum

Achicoria No Si Si Puccinia cichorii

Adenostyles No No Si Uromyces cacaliae

Adenostyles No Si Si Coleosporium cacaliae

Adenostyles Si No No Uromyces veratri

Adiantum No Si Si Hyalopsora adianti-capilli-venaris

Aegilops No Si Si Puccinia recondita

Agrimonia No Si Si Pucciniastrum agrimoniae

Agropyrum No Si Si Puccinia recondita

Agrotis spp No Si Si Puccinia agrostis

Alchemilla No Si Si Trachyspora alchemillae

Algodón No Si Si Kuehneola gossypii

Alopecurus No Si Si Puccinia recondita

Allium Si Si Si Puccinia alli

Allium Si Si Si Uromyces reticulantus

Allium Si No No Melampsora alli-populina

Allium Si No No Melampsora alli-fragilis

Allium spp Si Si Si Puccinia porri

Amelanchier Si No No Gymnosporangium amelanchieris

Anchusa spp Si No No Puccinia dispersa

Anemone Si No No Ochropsora sorbi

Anemone spp Si No No Tranzschelia pruni-spinosae

Angelica Si No No Puccinia bistortae

Anthyllis No Si Si Uromyces anthyllidis

Antirrinum No Si Si Puccinia antirrhini

Apio Si Si Si Puccinia apii

Aquilegia spp Si No No Puccinia agrostidis

Arenaria No No Si Puccinia arenariae

Arenaria No No Si Uromyces arenariae-grandiflorae

Aristolochia Si Si Si Puccinia aristolochiae

136
ANEJO II IDENTIFICACIÓN DE LAS ROYAS

Fructificación
Planta afectada Nombre de la especie
Ecidio Uredosoro Teleutesoro

Arrhenatherum spp No Si Si Puccinia arrhenateri

Artemisia spp No Si Si Puccinia absinthii

Arum Si No No Melampsora alli-populina

Arundo Ver phragmites

Asphodelus Si Si Si Puccinia asphodeli

Asphodelus Si No Si Puccinia barbeyi

Aster No No Si Puccinia asteris

Avena No Si Si Puccinia coronifera

Avena No Si Si Puccinia coronata

Bellis Si No No Puccinia obscura

Berberis Si No No Puccinia graminis

Berberis Si No No Puccinia brachypodii

Berberis Si No No Puccinia arrhenateri

Beta Si Si Si Uromyces betae

Betula No Si Si Pelampsoridium betulinum

Boj No No Si Puccinia buxi

Brachypodium No Si Si Puccinia brachypodii

Bromus No Si Si Puccinia recondita

Bupleurum Si Si Si Puccinia bupleuri

Buxus No No Si Puccinia buxi

Cafe No Si Si Hemileia vastatrix

Caltha Si Si Si Puccinia cálate

Campanula No Si Si Coleosporium campanulae

Campanula No No Si Puccinia campanulae

Caña No Si Si Puccinia phragmitis

Cardamine No No Si Puccinia cruferarum

Carduus No Si Si Puccinia cardui-carlinoides

Carduus No Si Si Puccinia cardui-pycnocephali

Carduus No Si Si Puccinia carduorum

Carex No Si Si Puccinia heteroiques diverses

137
ANEJO II IDENTIFICACIÓN DE LAS ROYAS

Fructificación
Planta afectada Nombre de la especie
Ecidio Uredosoro Teleutesoro

Carex spp No Si Si Puccinia caricis

Carlina No Si Si Puccinia carlinae

Carlina No Si Si Puccinia divergens

Cebada No Si Si Puccinia hordei

Centaurea No Si Si Puccinia centaureae

Centaurea No No Si Puccinia verruca

Centeno No Si Si Puccinia dispersa

Cereales No Si Si Puccinia glumarum

Cichorium No Si Si Puccinia cichorii

Cirsium No Si Si Puccinia suaveolens

Cirsium No Si Si Puccinia cirsii

Clematis Si No No Puccinia recondita

Crataegus Si No No Gymnosporangium clavariaeforme

Crataegus Si No No Gymnosporangium gracile

Crataegus Si No No Gymnosporangium confusum

Crepis Si Si Si Puccinia crepidis

Crepis No Si Si Puccinia crepidicola

Crisantelmo Si Si Si Puccinia chrysanthami

Cydonia Si No No Gymnosporangium clavariaforme

Chondrilla No Si Si Puccinia chondrillina

Dactylis No Si Si Uromyces dactylidis

Daucus spp Si No No Uromyces lineolatus

Dianthus No Si Si Uromyces caryphyllinus

Drupaceas No Si Si Puccinia cerasi

Drupaceas No Si Si Tranzschelia pruni-spinosae

Enebro No Si Si Gymnosporangium tremelloides

Enebro No Si Si Gymnosporangium clavariaforme

Epilobium Si Si Si Puccinia pulverulenta

Esparrago Si Si Si Puccinia asparagi

Euphorbia Si No No Uromyces, diversas especies

138
ANEJO II IDENTIFICACIÓN DE LAS ROYAS

Fructificación
Planta afectada Nombre de la especie
Ecidio Uredosoro Teleutesoro

Euphorbia Si Si Si Uromyces scutellatus

Euphorbia Si Si Si Uromyces proeminens

Euphorbia Si Si Si Uromyces tuberculatus

Euphorbia No No Si Uromyces excavatus

Euphorbia No No Si Uromyces alpestris

Euphorbia No No Si Uromyces tinctoriicola

Euphorbia No No Si Uromyces sublevis

Euphorbia No No Si Uromyces monspessulanus

Euphorbia Si Si Si Melampsora euphorbiae

Euphorbia No Si Si Endophyllum euphorbiae-silvaticae

Euphorbia
Si No No Uromyces striatus medicaginis
cyparissias

Euphorbia
Si No No Uromyces caryophyllinus
generdiana

Euphorbia spp Si No No Uromyces pisi

Euphrasia No Si Si Coleosporium cuphrasiae

Festuca spp No Si Si Puccinia festucae

Ficus No Si Si Kuehneola fici

Frambuesa Si Si Si Phragmidium rubu-idaei

Galium Si Si Si Puccinia punctata

Galium No No Si Puccinia valantiae

Genista No Si Si Uromyces genistae-tintoriae

Gladiolo No No Si Puccinia gladioli

Gladiolus No Si Si Puccinia gladioli

Gramineas No Si Si Puccinia graminis

Grosella No No Si Puccinia ribis

Grosella Si No no Puccinia caricis

Grosella No Si Si Cronartium ribicola

Hieracium No Si Si Puccinia hieraccii

Higuera Si Si Si Kuehneola fici

Holcus No Si Si Puccinia coronata

139
ANEJO II IDENTIFICACIÓN DE LAS ROYAS

Fructificación
Planta afectada Nombre de la especie
Ecidio Uredosoro Teleutesoro

Hordeum No Si Si Puccinia hordei

Hordeum No Si Si Puccinia graminis

Hyparrhenia No Si Si Puccinia andropogonis-hirti

Inula No Si Si Coleosporium inulae

Isopyrum Si No no Puccinia triticina

Judia Si Si Si Uromyces appendiculatus

Juncos No Si Si Puccinia rimosa

Juncos No Si Si Uromyces junci

Juniperus No No Si Gymnosporangium clavarieforme

Juniperus No No Si Gymnosporangium gracile

Juniperus No No Si Gymnosporangium comfusum

Juniperus No No Si Gymnosporangium tremelloides

Juniperus sabina No Si Si Gymnosporangium sabinae

Juniperus sabina No Si Si Gymnosporangium comfusum

Juniperus Gymnosporangium juniperi


No Si Si
virginiana virginianae

Koeleria spp No Si Si Puccinia longissima

Lathyrus Si Si Si Uromyces fabae

Lathyrus No Si Si Uromyces pisi

Lavatera No No Si Puccinia malvacearum

Leguminosas No Si Si Uromyces pisi

Leguminosas No Si Si Uromyces anthyllidis

Leguminosas Si Si Si Uromyces fabae

Leucanthemun No Si Si Puccinia chrysanthemi

Linum Si Si Si Melampsora lini

Lonicera spp Si No No Puccinia festucae

Lotus No Si Si Uromyces ioti

Maiz No Si Si Puccinia sorghi

Malva No No Si Puccinia malvacearum

Malvaceas No No Si Puccinia malvacearum

140
ANEJO II IDENTIFICACIÓN DE LAS ROYAS

Fructificación
Planta afectada Nombre de la especie
Ecidio Uredosoro Teleutesoro

Manzano Si No No Gymnosporangium tremelloides

Gymnosporangium
Manzano Si No No
juniperivirginianae

Medica No Si Si Uromyces striatus medicaginis

Medicago No Si Si Uromyces striatus

Melianthus spp Si Si Si Puccinia helianthi

Mentha Si Si Si Puccinia menthae

Mercurialis Si No No Melampsora pulcherrina

Mespilus Si No No Gymnosporangium comfusum

Muscari Si No No Melampsora alli-populina

Ornithogalum spp Si No No Puccinia hordei

Oxalis spp Si No No Puccinia sorghi

Oxalis spp Si No No Puccinia purpurea

Paeonia spp No Si Si Cronartium asclepiadeum

Pelargonium No Si Si Puccinia pelargonii-zolanis

Peral Si No No Gymnosporangium sabinae

Peral Si No No Gymnosporangium clavariaforme

Phaseolus Si Si Si Uromyces phaseoli

Phillyrea Si Si Si Zaghouania phillyreae

Phragmites No Si Si Puccinia phragmitis

Phragmites No Si Si Puccinia magnesiana

Picris No Si Si Puccinia picridis

Pino Si No No Cronartium asclepiadeum

Pino Si No No Cronartium ribicola

Pino Si Si Si Melampsora pinitorqua

Pinus Si No No Coleosporium (peridermium)

Pinus Si No No Cronartium

Pirola No Si Si Pucciniastrum pirolae

Pirus Si No No Gymnosporangium fuscum

Pirus Si No No Gymnosporangium confusum

141
ANEJO II IDENTIFICACIÓN DE LAS ROYAS

Fructificación
Planta afectada Nombre de la especie
Ecidio Uredosoro Teleutesoro

Pirus Si No No Gymnosporangium clavariaeforme

Pirus No Si Si Ochropsora ariae

Pistacia No Si Si Pileolaria terebinthi

Poa No Si Si Puccinia poarum

Polygonum No Si Si Puccinia polygoni-amphibii

Polygonum No Si Si Puccinia bistortae

Populus No Si Si Melampsora alli-populina

Populus No Si Si Melampsora larici-populina

Populus No Si Si Melampsora pinitorqua

Populus No Si Si Melampsora pulcherrima

Potentilla Si Si Si Phragmidium fragariatri

Potentilla Si Si Si Phragmidium potrntillae

Primula spp Si Si Si Puccinia primulae

Prunus No Si Si Tranzschelia pruni-spinosae

Prunus No Si Si Thekopsora areolata

Remolacha Si Si Si Uromyces betae

Rhamnus Si No No Puccinia coronata

Rhamnus cathartica Si No No Puccinia coronifera

Rhamnus fragula Si No No Puccinia coronata

Rheum spp Si No No Puccinia phragmitis

Rhododendrom No Si Si Chrysomyxa rhododendri

Rosa Si Si Si Phragmidium fusiforme

Rosa Si Si Si Phragmidium mucronatum

Rosa Si Si Si Phragmidium rosae-pimpinellifoliae

Rosa Si Si Si Phragmidium tuberculatum

Rosaceas Si Si Si Phragmidium subcorticum

Rubus Si Si Si Phragmidium violaceum

Rubus Si Si Si Phragmidium bulbosum

Rubus Si Si Si Phragmidium rubi-idaei

Rumex No Si Si Puccinia acetosae

142
ANEJO II IDENTIFICACIÓN DE LAS ROYAS

Fructificación
Planta afectada Nombre de la especie
Ecidio Uredosoro Teleutesoro

Rumex Si No No Puccinia phragmitis

Rumex Si Si Si Uromyces acetosae

Rumex No Si Si Uromyces rumicis

Salix No Si Si Melampsora alli-fragilis

Salix No Si Si Melampsora alpina

Salix No Si Si Melampsora evonymi-caprearum

Salix No Si Si Melampsora reticulatae

Sanguisorba Si No Si Xenodochus carbonarius

Sauce Si Si Si Melampsora salicina

Saxifraga Si No No Melampsora alpina

Saxifraga Si No No Melampsora reticulatae

Saxifraga Si No Si Melampsora vernalis

Scirpus spp No Si Si Uromyces lineolatus

Sedum spp Si No No Puccinia longissima

Sempervivum No No Si Endophyllum sempervivi

Senecio No Si Si Coleosporium senecionis

Sílice Si Si Si Puccinia behenis

Sílice Si No Si Uromyces behenis

Sorbus Si No No Gymnosporangium tremelloides

Sorbus Si No No Gymnosporangium confusum

Sorgo No Si Si Puccinia sorghi

Sorgo No Si Si Puccinia purpurea

Symphytum No Si Si Melampsorellla symphyti

Taraxacum No Si Si Puccinia taraxaci

Taraxacum Si Si Si Puccinia variabilis

Thalictrum spp Si No No Puccinia glumarum

Tifolium spp Si Si Si Uromyces trifolii

Trebol No Si Si Uromyces striatus medicaginis

Trifolium No Si Si Uromyces striatus

Trigo No Si Si Puccinia triticina

143
ANEJO II IDENTIFICACIÓN DE LAS ROYAS

Fructificación
Planta afectada Nombre de la especie
Ecidio Uredosoro Teleutesoro

Triticum No Si Si Puccinia graminis

Triticum No Si Si Puccinia recondita

Tussilago Si No No Puccinia poarum

Tussilago No Si Si Coleosporium tussilaginis

Umbeliferas Si Si Si Puccinia petroselini

Urtica spp Si No No Puccinia caricis

Vaccinium No Si Si Thekopsora myrtillina

Valeriana Si Si Si Uromyces valerianae

Vicia Si Si Si Uromyces fabae

Vicia No Si Si Uromyces pisi

Vincetoxicum
No Si Si Cronartium asclepiadeum
officinale

Viola spp Si Si Si Puccinia violae

zea No Si Si Puccinia sorghi

144
CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGÚN
GOIDANICH
ANEJO III CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGÚN GOIDANICH

Clase ARCHIMYCETES

Familia Género

Olpidiaceae Olpidium

Synchytriaceae Synchytrium

Plasmodiophora
Plasmodiophoraceae
Spongospora

146
ANEJO III CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGÚN GOIDANICH

Clase PHYCOMYCETES

Orden Familia Género

Urophlyctis
Chytridiales Chytridiaceae
Physoderma

Saprolegniaceae Aphanomyces

Pythium

Phytophthora

Sclerospora

Basidiophora
Oomycetales
Peronosporaceae Bremia

Peronospora

Pseudoperonospora

Plasmopara

Albugo

Zygomycetales Mucoraceae Rhizopus

147
ANEJO III CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGÚN GOIDANICH

Clase ASCOMYCETES

Sub clase PROTOASCOMYCETES

Sus. especie Orden Familia Género

Nematospora
Endomycetales Spermophthoraceae
Spermophthora

Taphrinales Taphrinaceae Taphrina

Sub clase EUASCOMYCETES

Sus. especie Orden Familia Género

Erotium
Aspergillaceae
Carpenteles

Plectascales Ophiostoma

Ophiostomaceae Crosmannia

Endoconidiophora

Myriangiales Myriangiaceae Elsioe

Venturia

Pleospora

Pyrenophora

Capnodium

Pseudophaeriaceae Ohiobolus

Leptosphaeria

Didymella

Glomerella
Ascoloculares
Pseudosphaeriales
Gibellina

Mycosphaerella
Mycosphaerellaceae
Guignardia

Botryosphaerella

Cymadothea

Plowrigthia
Dothideaceae
Dibotryon

Systremma

Cucurbitaria

148
ANEJO III CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGÚN GOIDANICH

Clase ASCOMYCETES

Sub clase EUASCOMYCETES

Sus. especie Orden Familia Género


Sphaerotheca

Podosphaera

Erysiphe

Erysiphaceae Microsphaera
Ascoloculares Perisporiales
Uncinula

Phyllactinia

Leveillula

Perisporiaceae Zopfia

Sordariaceae Melanospora

Hypomyces

Nectria
Hypocreaceae
Calonectria

Gibberella

Polystigma
Sphaeriales Polystigmataceae
Phyllachora

Xylariaceae Rosellinia

Diaporthe
Ascohymeraiales
Gnomonia
Diaportaceae
Valsa

Endothia

Cordyceps

Sphaeriales Hipocreaceae Epichloe

Claviceps

Dermatea

Helotiales Dermataceae Pseudopeziza

Diplocarpon

149
ANEJO III CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGÚN GOIDANICH

Clase ASCOMYCETES

Sub clase EUASCOMYCETES

Sus. especie Orden Familia Género


Lophodermium

Stictis

Rhytisma
Hypodermataceae
Phacidium

Phacidiella

Rhabdocline

Ascohymeraiales Helotiales Dasyscypha

Monilinia

Botryotinia

Helotiaceae Sclerotinia

Stromatinia

Ciboria

Gleotinia

150
ANEJO III CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGÚN GOIDANICH

Clase BASIDIOMYCETES

Sub clase Orden Familia Género


Exobasidiaceae Exobasidium

Corticiaceae Corticium

Thelephoraceae Stereum

Clavariaceae Typhula

Helicobasidium
Auriculariaceae
Septobasidium

Fomes

Gyrophana

Poria

Daedalea
HOLOBASIDIOMYCETES Hymenomycetes Polyporaceae
Polyporus

Trametes

Lenzites

Coriolus

Armillariella

Schizophyllum

Collybia
Agaricaceae
Pleurotus

Hypholoma

Psathyrella

Pucciniastraceae Pucciniastrum

Cronartiaceae Cronartium

Chrysomxaceae Chrysomyxa

Melampsoraceae Melampsora

Coleosporiaceae Coleosporium
PHRAGMOBASIDIOMYCETES Uredinales
Puccinia

Tranzschelia

Pucciniaceae Uromyces

Phragmidium

Gymnoporangium

151
ANEJO III CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGÚN GOIDANICH

Clase BASIDIOMYCETES

Sub clase Orden Familia Género


Hemileia
Uredinales Pucciniaceae
Kuehneola

Ustilaginaceae Ustilago

PHRAGMOBASIDIOMYCETES Sphacelotheca

Ustilaginales Tilletia Urocystis

Neovossia

Graphiolaceae Craphiola

152
ANEJO III CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGÚN GOIDANICH

Clase DEUTEROMYCETES
Orden Familia Género

Phyllosticta

Phoma

Macrophoma

Dendrophoma

Cicinnobolus

Peyronellaea

Macrophomina

Deuterophoma

Phomopsis

Chondroplea

Cytospora

Cytosporella

Sphaeropsisdales Sphaeropsidaceae Fusicoccum

Dothiorella

Coniothyrium

Sphaeropsis

Haplosporella

Ascochyta

Diplodina

Diplodia

Botryodiplodia

Henderdonia

Septoria

Cytosporina

Dilophospora

153
ANEJO III CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGÚN GOIDANICH

Clase DEUTEROMYCETES

Orden Familia Género


Sphaeropsisdales Leptothyrium

Leptostromataceae Gloeodes

Entomosporium

Excipulaceae Heteropatella

Melanconiales Colletotrichum

Gloeosporium

Sphaceloma

Kabatiella

Melanconium

Melanconiaceae Marssonina

Septogloeum

Coryneum

Pestalozzia

Monochaetia

Cylindrosporium

Oospora

Monilia

Oidium

Ovulariopsis

Oidiopsis

Cephalosporium
Moniliales Mucedinaceae
Trichoderma

Aspergillus

Penicillium

Gliocladium

Ovularia

Sporotrichum

154
ANEJO III CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGÚN GOIDANICH

Clase DEUTEROMYCETES

Orden Familia Género


Botrytis

Phymatotrichum

Verticillium

Trichothecium
Mucedinaceae
Mauginiella

Piricularia

Ramularia

Cercosporella

Chalara

Phialophora

Stachylidium

Nigrospora

Hadrotrichum

Moniliales Thielaviopsis

Chalaropsis

Scopularia

Scolecotrichum

Dematiaceae Cycloconium

Fusicladium

Cladosporium

Stigmina

Pollaccia

Helminthosporium

Heterosporium

Spondylocladium

Curvularia

Ceratophorum

155
ANEJO III CLASIFICACIÓN FÚNGICA SEGÚN GOIDANICH

Clase DEUTEROMYCETES

Orden Familia Género


Alternaria

Dematiaceae Stemphylium

Cercospora

Stilbaceae Isaria

Graphium

Isariopsis

Endoconidium
Moniliales
Epidochium

Tubercularia

Tuberculina
Tuberculariaceae
Sphacelia

Fusarium

Cylindrocarpon

Epicoccum

156
IDENTIFICACIÓN SIGNOS
MICROSCOPICOS
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

1.- Ascomicetos
Producen un micelio que posee septos, esporas sexuales (ascosporas) dentro de un saco (asca), y
esporas asexuales (conidios)

1.1.- Ascos y ascosporas

En la mayoría de los Ascomicetos, los ascos son alargados, en forma de clavo o cilindricos: los
ascos globosos u ovoides son característicos de algunos grupos y los rectangulares de otros, en la
Figura V 2 y V3 podemos ver diferentes ejemplos de ascos. Comúnmente, el asco representa una
única célula en la cual se han ido formando las ascosporas. A una superficie definida de ascos se
denomina himenio. Además, filamentos estériles, alargados, se insinúan entre los ascos y forman a
menudo un himenio. Estas estructuras, que muchas veces ayudan a la diseminación de ascos y
ascosporas, se denominan paráfisis.

1.2.- Ascocarpo

Con relativamente pocas excepciones, los Ascomicetos producen sus ascos en fructificaciones
denominadas ascocarpos. Hay cinco categorías de Ascomicetos, que se diferencian por el modo de
como sustentan sus ascos, en la Figura V 1 podemos apreciar la formación de varios de ellos.

1) Se caracterizan por poseer ascos sin cuerpo fructifero (Conidioforos libres)

2) Producen sus ascos en el interior de un ascocarpo completamente cerrado, y se los


denomina cleistotecio.

3) Los ascocarpos son más o menos cerrados, pero llegada la madurez, están provistos de un
ostíolo a través del cual salen las ascosporas. Se denominan peritecio.

4) Los ascos son producidos en un ascocarpo denominado apotecio

5) Los ascos se forman directamente en un lóculo (cavidad) dentro de un estroma. El mismo


estroma es el que constituye la pared del ascocarpo en estas especies. A tales estructuras
(fructificación) se las denomina ascostroma o seudotecio

158
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

Figura V 1.- Reproducción sexual, formación del asca y tipos de ascocarpos en los ascomicetos: An.-
Antendio; Asc. ascogonio; T. tricógino; H.Asc. hifas ascógenas; Cr. Gancho (Agrios, 1998).

Parafisos

Figura V 2.- Varios tipos de ascos. A. Globuloso; B. Ampliamente ovalada, con pedúnculo; C. Septada;
D. Claviforme; E. Cilíndrico. (Alexopoulos, 1952)

159
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

Figura V 3.- Ascos, Esclerocios, Apotecios; de Monilia, Pseudopeziza y Sclerotinia


(Clemencia Avila De Moreno 2007)

1.2.1.- Cleistotecios

Los Cleistotecios son cuerpos fructíferos con forma con forma esférica como se puede ver en la
Figura V 4 y que no poseen abertura para la salida de las ascosporas, por lo tanto deben romperse
para que estas se liberen. Generalmente se producen sobre el tejido vegetal colonizado por el hongo.
A simple vista pueden observarse como puntuaciones negras.

1.2.2.- Apotecios

Los apotecios son cuerpos fructíferos con forma de copa como se ve en la Figura V 3. Normalmente
de colores marrones claros, se pueden producir a partir de la germinación de esclerotos o del mismo
material vegetal invadido por el hongo. Algunos alcanzan más de un centímetro de diámetro. Un
corte de la copa permite observar bajo el microscopio la presencia de ascos conteniendo ascosporas.

1.2.3.- Peritecios

Los peritecios son cuerpos fructíferos con forma de pera y con una abertura para la salida de las
ascosporas. Generalmente se producen sobre el tejido vegetal colonizado por el hongo. A simple
vista pueden observarse como puntuaciones negras.

160
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

Figura V 4.- Formadores de cleistotecios: A-D, Tipos de apéndices.


E,F; Variación en el numero de ascos dentro del cleistotecio. (Alexopoulos, 1952)

Orden Taphrinales; Presencia de hifas ascógenas, ascocarpo ausente.


Orden Endomycetales; Presencia de hifas ascógenas, ascocarpo ausente.
Orden Plectascales; Ascocarpo e hifas ascógenas presentes.
Orden Myriangiales; Ascocarpo e hifas ascógenas presentes.
Orden Pseudosphaeriales; Formadores de peritecios en el interior del estroma.
Orden Perisporiales; Formadores de cleistotecios.
Orden Sphaeriales; Formadores de peritecios fuera del estroma.
Orden Diaporthales; Formadores de peritecios fuera del estroma.
Orden Clavicipitales; Formadores de peritecios fuera del estroma.
Orden Helotiales; Formadores de apotecios

161
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

2.- Deuteromicetos

A los Deuteromicetes u hongos imperfectos, pertenecen los hongos que no se conoce su fase sexual,
actualmente esta subdivisión ya no existe, se cree que todos los hongos tienes su fase sexual aunque
no se conozca, y por eso deben ir con los Ascomicetos. En este proyecto los hemos dejado en la
antigua clasificación según Goidanich por motivos docentes ya que es mas fácil seguir esta
clasificación para poder identificarlos que las modernas, ademas esta clasificación se puede
encontrar en multitud de bibliografia, al contrario de otras mas modernas, ya que con las nuevas
técnicas de PCR, cada año se van actualizando.

La reproducción la hacen por medio de esporas es peciales denominadas conidios.

El conidio es una espora inmóvil, asexual, que se forma en la parte terminal o lateral de una célula
esporógena o conidiógena, denominada conidióforo, en la Figura V 5 podemos ver los diferentes
tipos de nombres según el numero de células o forma de las esporas.

Figura V 5.- Diversidad morfológica de los conidios. Descritos según la terminología saccardoana:
A,B,C,D. Varios tipos de Amerósporas. E-F. Didimósporas. G-H. Fragmósporas. I-J. Dictiósporas. K-L.
Escolecósporas. M-N. Helicósporas. O-P. Estaurósporas. (Dibujo de R.W. Scherrtz).

162
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

Los conidióforos pueden formarse libremente a partir de hifas somáticas, sin tener ninguna
organización manifiesta; agruparse en estructuras especializadas, como los sinemas y los
esporodoquios; o formarse en las fructificaciones conocidas como picnidios y acérvulos.

Orden Sphaeropsidales; formadores de esporas asexuales en picnidios

Orden Melanconiales; formadores de esporas asexuales en un acérvulo

Orden Moniliales; formadores de esporas asexuales sobre hifas ( o en su interior) y se encuentran


expuestas libremente a la altmósfera, de esporodoquios y de sinemas

Las hifas de los Ascomicetos y Deuteromicetos son septadas tal como se puede apreciar en la
Figura V 6, a diferencia de las no septadas de los hongos inferiores o con conexión en grampa de
los Basidiomicetos..

Figura V6.- Hifas en Deuteromicetos


(Clemencia Avila De Moreno 2007)

163
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

2.1.- Acérvulo

Cuando ya se ha alimentado y quiere fructificar, crea un “plato” hecho a base de hifas juntas y
apretadas por debajo de la epidermis o de la cutícula de la planta hospedante denominadas
conidióforos, de las cuales saldrán las conidias. Si las condiciones no son favorables, se endurecen a
la espera de mejores condiciones, haciendo una tapa. En la Figura V 7 podemos ver 2 ejemplos de
acérvulos

Para identificarlo, el color variara del color crema al color café en degradado.
Se desarrolla sobre tejido necrótico. Aspecto viscoso y de forma desigual. Si las condiciones son
desfavorables, se endurecen y se hará de color negro. Todas las conidias están juntas. Los hongos
que fructifican en Acérvulo, desarrollan las enfermedades denominadas como “antracnosis”.

Es importante tener en cuenta que muchos hongos que en la naturaleza se reproducen como
acérvulos típicos, no lo hacen en medios de cultivo. La Tabla V 1 muestra sus características.

Tabla V 1.- Características para identificar a un avérvulo

fructificación en forma de almohadilla compuesta por hifas empaquetadas que originan


conidióforos.

TEJIDO Desarrollo en tejido necrótico

COLOR Crema, café, negro

FORMA Irregular y variable

TAMAÑO Desigual

UNIÓN Llegan a juntarse

CIRROS No

Figura V 7.- Diferentes tipos de acérvulos; Colletotrichum y Gloeosporium (Clemencia Avila Moreno 2007)

164
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

2.2.- Picnidios

Fructificación interna del hongo. Sólo sobresaldrán unas conexiones entre el interior y exterior,
llamadas ostiolo. Una muestra de picnidio, puesta en cámara húmeda, formara cirros. Son
estructuras huecas, generalmente globosas o en forma de botella, cuyas paredes
seudoparenquimáticas se hallan por su cara interna recubiertas de conidióforos. Varían
notablemente en medida, forma y color. El exceso de esporas, dará lugar al cirro.

Aparecerá sobre tejido necrosado. Los hongos que fructifican en picnidio son “septoria”. Tendrán
desde el exterior forma redondeada, y serán casi todos iguales. Los picnidios no se juntan. Serán de
color negro antes de cirrar. Son superficiales o están sumergidas en el sustrato. La Tabla V 2
muestra sus características y la Figura V 8 dos ejemplos de picnidios.

Tabla V 2.- Muestra las características para identificar a un picnidio

Cuerpo fructífero asexual revestido de conidióforos.

TEJIDO Desarrollo en tejido necrótico

COLOR Color sin cirrar negro

FORMA Redondeada

TAMAÑO Pequeño

UNIÓN No se juntan los ostiodos

CIRROS si

Figura V 8.- Diferentes tipos de picnidios; Sphaeropsis y Septoria (Clemencia Avila Moreno 2007)

165
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

2.3.- Esporodoquio

Fructificación externa del hongo que creara un estroma, de donde saldrán las conidias de longitud
menor que la de los sinemas. Tendrán un aspecto peludo y de consistencia blanda. Un ejemplo de
hongo que fructifica en esporodoquio será la “Cercospora”. La Tabla V 3 muestra sus
características y la Figura V 9 dos ejemplos de esporodoquio.

Tabla V 3.- Muestra las características para identificar a un esporodoquio

Estroma en forma de almohadilla recubierto de conidióforos.

TEJIDO En tejido necrótico, aspecto peludo

COLOR Marrón, negro

FORMA Igual

TAMAÑO Diferente

UNIÓN Si

CIRROS No

Figura V 9.- Diferentes tipos de esporodoquios; Trichodochium y Setodochium


(Clemencia Avila Moreno 2007)

166
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

2.4.- Coremio o Sinema

Es un grupo de conidióforos o esporóforos reunidos, que forman una estructura directa y alargada,
portadora de esporas.

Fructificación externa sobre tejido fuerte y vigoroso, con forma de semiesfera y textura
pulvorolienta. El fruto sobre el cual aparecen las esporas, estarán momificadas. La rama al final
también se momificara (se deshidratara). En su distribución sobre el fruto, podrán juntarse. Será de
color amarillo. Entraran al fruto por el ovario de la flor. En ejemplo de hongo en fructificación en
coremio es la “Moniglia”. La Tabla V 4 muestra sus características y la Figura V 10 dos ejemplos de
esporodoquio.

Tabla V 4.- Muestra las características para identificar a un coremio o sinema.

TEJIDO En tejido momificado, deshidratado. Sobre


frutos y ramas

COLOR Blanquinoso

FORMA Semiesferas. (Pulverulenta blanca)

TAMAÑO Distintos

UNIÓN Si

CIRROS No

Figura V 10.- Sinema / Coremio; Arthosporium y Didymostilbe (Clemencia Avila Moreno 2007)

167
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

3.- Basidiomicetes

El basidio es una estructura que lleva en su superficie un número definido de basidiosporas en


número de 1-2 ó 4 (por lo común, cuatro) sostenidas por los esterigmas, típicamente formadas como
el resultado de la cariogamia y la meiosis, como se puede ver en la Figura V 11. Cuando germinan
producen el micelio primario; seguidamente el secundario, y por último, el terciario, con el que se
forman los basidióforos o basidiocarpos.

Figura V 11.- Basidiosporas en basidio (Agrios 1998) Figura V12.- Hifas de Basidiomicetos
(Clemencia Avila De Moreno 2007)

El basidio es homólogo del asca en cuanto concierne a la célula madre y a los procesos citológicos
que en ella ocurren (cariogamia y meiosis), aunque difieren esencialmente en que el basidio origina
esporas exógenas, en tanto que el asca las produce endogenas (Los basidios pueden considerarse
como esporangios que producen las esporas externas).

Las hifas de los basidiomicetos (excepto las Royas y los carbones) tienen la conexión en grampa
como se puede ver en la Figura V 12.

Orden Uredinales

Las células espermáticas denominadas espermacios fecundan a las hifas receptoras especializadas
contenidas en los espermagonios. Producen eciosporas, uredosporas (esporas repetidoras),
teliosporas y basidiosporas. El basidio presenta septos.

168
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

3.1.- Soro o Roya

Los hongos de las royas son parásitos obligados, aunque en la actualidad algunas de ellas se han
podido cultivar en medios especiales en el laboratorio. La mayoría de ellas producen 5 estructuras
fructíferas distintas con 5 tipos de esporas diferentes que se desarrollan de acuerdo con una
determinada secuencia. Algunas de las esporas parasitan sólo a un hospedante, mientras que las
demás infectan y parasitan a un hospedante alterno distinto.

Todas las royas producen teliosporas y basidiosporas. Las royas que sólo producen teliosporas (fase
invernante sexual) y basidiosporas se denominan royas microcíclicas o royas de ciclo de vida corto,
en la Figura V 13 podemos apreciar dos ejemplos de royas con sus telias y basidios..

Figura V 13.- Telias y Basidios; Hylaspora y Maravalia (Clemencia Avila deMoreno 2007)

Otras royas producen además espermacios (primeramente conocidos como picniosporas por su
similitud con los picnidios), eciosporas y uredosporas en este orden, y se les denomina royas
macróciclicas o de ciclo de vida largo. En algunas royas macrocíclicas, pueden faltar los
espermancios, las uredosporas o ambos.

Los espermogonios son estructuras parecidas a un picnidio en la que se producen espermacios,


funcionan en la espermatización en la reproducción sexual.

En la Figura V 14 podemos ver las estructuras fructíferas en dos especies de royas, y la Tabla V 5
muestra las características para la identificación de una roya.

169
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

Figura V 14.- Estructuras de las royas de los géneros Maravalia y Hyalopsora (Clemencia Avila de Moreno 2007).

170
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

Tabla V 5.- Muestra las características para identificar a un Soro o Roya.

Fructificación externa sobre tejido clorótico. Con diferente forma y tamaño. Se juntan. Tendrán
aspecto pulvoroliento y de color ocre (color azúcar Moreno).

TEJIDO En tejido clorótico, aspecto pulverulento

COLOR Marrón, ocre tirando a rojizo

FORMA Distintos

TAMAÑO Distintos

UNIÓN Se juntan

CIRROS No

Figura V 15.- Ecidio - Uredia - Telia (Agrios 1998)

3.1.1.- Ecidios; Ecidiosporas.

En el envés de la hoja o en los tallos del huésped se forma la segunda fase esporífera, constituida
por los ecidios. Estos órganos presentan generalmente una envoltura llamada peridio, constituida
por células peridiales, de formas diversas, casi siempre poliédricas, provistas de una membrana
hialina. En la Figura V 15 podemos ver el detalle de un ecidio.

En el interior del ecidio, se hallan las células madres de las ecidiosporas. Constan de una membrana
habitualmente delgada, con verrugas o espínulas, constantes en cada cuerpo.

3.1.2.- Uredosoro; Uredosporas.

Los uredosoros son estructuras que se parecen a acérvulos, pero se diferencian por su color rojizo u
ocraceo. En la Figura V 15 podemos ver el detalle de una uredia.
171
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

Las uredosporas son como el micelio que las origina, dicarióticas, y pueden producirse varias
generaciones en el trasncurso del período vegetativo del hospedante. Son globosas, obovoides,
siempre unicelulares, con membrana en general delgada, que lleva en la superficie verrugas o
espínulas dispuestas sin orden o en espiral. Son casi siempre pediceladas y unicelulares. La
membrana se halla perforada por poros germinativos en número y disposición variables para cada
especie o grupos de especies.

3.1.3.- Teleutosoro; Teleutosporas.

En el teleusoro se hallan las teleutosporas, que es el último estadio del ciclo biológico de una roya.
En una especie completa no puede faltar esta fase. Son las esporas que se toman en consideración
para la clasificación.

Pueden ser unicelulares, bicelulares o pluricelulares (aunque normalmente serán bicelulares), sesíles
o pediceladas. Tienen formas distintas: elipsoidales, obovoides, cuneadas, poliédricas, etc. Por lo
general, están rodeadas de una gruesa membrana de distintos tintes, que van desde el hialino,
pasando por los tonos del amarillo, hasta llegar a los pardos. Con poros germinativos, cuya
ubicación es constante y característica de la especie. En la Figura V 15 podemos ver el detalle de
una telia.

172
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

3.2.- Carbones

Pueden desarrollarse sobre medios artificiales, pero en la naturaleza viven sólo como parásitos
sobre sus hospedantes.

La mayoría de estos hongos producen sólo dos tipos de esporas: teliosporas y basidiosporas. Sus
teliosporas se forman comúnmente a partir de células miceliales a lo largo de todo el micelio
localizado dentro de las agallas del carbón y sus basidiosporas geman lateralmente de las células del
basidio o se forman a manera de racimo en la punta de una basidio cenocitico. Las basidiosporas de
los carbones no se forman sobre esterigmas. Cuando germinan, se unen con otras basidiosporas
compatibles en tanto estén todavía en el basidio e infectan entonces al hospedante, o puede ocurrir
que sus tubos germinales penetren directamente en los tejidos. Sin embargo, su micelio haploide
no puede invadir extensivamente a los tejidos y no producen infecciones típicas hasta que dos
micelios compatibles se unan para producir un micelio dicariótico. Este último invade
posteriormente a los tejidos tanto intercelular como intracelularmente, por lo general sin que forme
haustorios, y produce tanto los síntomas típicos de la enfermedad como teliosporas.

En la Figura V 16 podemos dos carbones con sus diferentes tipos de esporas.

Los carbones tienen también muchas razas que, sin embargo, no son tan estables como en las royas,
debido a que cada generación en la planta hospedante comprende meiosis, es decir, recombinación
genética, y hace que aparezcan constantemente nuevas razas.

Figura V 16.- Diferentes tipos de esporas de Ustilago (Clemencia Avila de Moreno 2007)

173
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

3.3.- Orden Hymenomyetes. poliporaceos

Los basidios crecen en septas. El basidiocarpo puede o no estar presente. Comprenden las setas, los
hongos de repisa, los bejines, etc. Los basidios se forman en capas definidas (himenios) y quedan
expuestos al aire antes de que las esporas se desprendan de los esterigmas. Son los tipicos hongos
de la pudrición de la raíz y de la descomposición de la madera

3.3.1.- Pudriciones de la madera. Poliporaceos

Himenio en forma de tubos o poros.

Puede destruir la celulosa de la madera y respetar la lignina (de aquí el aspecto rojizo de las partes
atacadas en Polyporus) o destruir también la lignina (color blanquecino en Fomes). Los órganos
fructíferos pueden ser anuales anuales (Polyporus) o perenne, produciendo una nueva capa de tubos
fértiles cada año, que se situa debajo de la anterior (Fomes) y se componen de un estrato único de
numerosos tubitos, que forman en la parte superior una ménsula coriácea, mientras que en la
inferior asoman los poros de salida de dichos tubitos, tapizados interiormente por el himenio, en los
que se alojan los basidios, provistos de cuatro esterigmas, y de basidiosporas ovales y hialinas.

En los cuerpos fructíferos ordinarios aparecen masas carnosas salientes, en las cuales se desarrollan
además conidióforos encargados de producir conidios, que también son capaces de propagar la
enfermedad (Basado en la etiología de Polyporus sulphureus y Fomes fomentarius). En la Figura V
17 podemos ver dos ejemplos de fructificación de Polyporaceos sobre madera.

Figura V 17.- Hongos de descomposición de la madera “Hongos de repisa” del género Pleurotus y Fomes (Clemencia
Avila de Moreno 2007)

174
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

Orden Ustilaginales

La fecundación se realiza mediante la fusión de esporas, hifas, etc. que sean compatibles. Sólo
producen teliosporas y basidiosporas. El basidio presenta septos

3.3.2.- Pudriciones del tallo y la raíz. Agaricáceos

Himenio en forma branquial.

Los carpóforos son órganos efimeros, que duran sólo hasta que las basidiosporas se diseminan, y su
forma más común es lo que vulgarmente se denominan setas, componiendose de un pie o estipe que
soporta el sombrerillo. El estipe es aveces algo ensanchado. La parte inferior del sobrerillo se halla
ocupada por las laminillas radiales, sobre las cuales se producen las esporas, estas laminillas están
adheridas al estipe, sin dejar hueco. En la Figura V 18 podemos ver dos ejemplos de Agaricaceos.

Las esporas y los rizomorfos desempeñarían papeles completamente diferentes en el ciclo vital del
hongo. Mediante las esporas, el hongo se implanta en los tocones muertos y demás tejidos alterados
y forma nuevos centros de difusión, a partir de los cuales, y mediante los rizomorfos, la infección
se extiende a las plantas contiguas, penetra sus raíces a través de heridas de toda clase o por los
tejidos muertos, y en algunos casos aun directamente en los completamente sanos. Los rizomorfos
pueden formar masas compactas, a modo de fieltro, por acumulación de los filamentos del micelio o
aparato vegetativo del hongo (Basado en la etiología de Armillaria mellea).

Figura V 18.- Setas (Clemencia Ávila de Moreno, 2007)

175
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

4.- Hongos inferiores

Con células móviles (zoosporas), y esporas sexuales (oosporas).

La zoóspora es una espora flagelada y, por consiguiente, móvil. Puede tener 1 o 2 flagelas. Las
zoosporas salen de un zoosporangio y pueden ser uniflageladas o biflageladas.

La oóspora (Oosfera fecundada), sale del oosporangio u oogonio. En el ogonio se forman las
oosferas (celulas sexuales femeninas), en número de uno o más, los cuales son fecundados en el
mismo interior del oogonio, o bien después de ser puestos en libertad.

La Zigóspora es una célula reproductiva que resulta de la fusión de dos gámetos, y generalmente
hablando, de dos isogametos.

La Esporangióspora es la espora engendrada en el interior del esporangio. Como podemos ver en


diferentes ejemplos en la Figura V 19 y V 20.

Figura V 19.- Esporangiospora y zoospora (Agrios. 1998)

Figura V 20.- Esporangios de Phytophthora (Clemencia Ávila de Moreno, 2007)

El esterigma es cualquiera de las células alargadas, simples o poco ramificadas, sin tabiques
transversales, situadas en el interior de los espermogonios y que produce los espermacios.
176
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

Las hifas en los Hongos inferiores no tienen septos tal y como se puede apreciar en al Figura V 21.

Figura V 21.- Hifas no septadas de Phycomycetes (Clemencia Ávila de Moreno, 2007)

CLASE MYXOMYCETES

Mohos mucilaginosos. Carecen de micelio. Su soma es un plasmodio amorfo y desnudo. Producen


zoosporas.

Orden Physarales; Forman un plasmodio saprofito que produce cuerpos fructíferos


costrosos que contienen esporas. Producen zoosporas que tienen dos flagelos. Porducen mohos
mucilaginosos en plantas de poca altura.

CLASE ARCHIMYCETES; Zoosporas uniflageladas o biflageladas.

CLASE PHYCOMYCETES; Producen oosporas y zigosporas.

Orden Chytridiales; Tienen pared celular pero carecen de un micelio verdadero: la mayoría
de ellos forma un rizomicelio. Sus zoosporas tienen un solo flagelo.

Orden Saprolegiales; Tienen un micelio bien desarrollado. Las zoosporas de dos flagelas se
forman en largos zoosporangios cilíndricos que permanecen unidos al micelio. Forman oosporas.

Orden Peronosporales; Los esporangios (por lo común, zoosporangios) se forman en las


puntas de las hifas y quedan libres.Las zoosporas tienen dos flagelas. Forman oosporas.

Orden Zigomycetales; Hongos terrestres. Producen esporas asexuales no móviles en


esporangios. No forman zoosporas. Su espora de resistrencia es una zigospora, que se forma por la
fusión de dos gametos morfológicamente iguales.

177
ANEJO IV IDENTIFICACIÓN SIGNOS MICROSCOPICOS

4.1.- Identificación de los mildius


En la Tabla V6 podemos diferenciar entre los diferentes géneros de mildius y en las Figuras V 22,
23, 24 y 25, podemos ver las diferencias que existen entre ellos, especialmente en sus estericmas.

Tabla V 6.- Muestra las características para entre los diferentes tipos de Mildius.

Subfamilias Esporangioforo (Conidioforo) Reproducción Género

No diferenciado Pythium

Peronosporeae Diferenc No especializado Phytophthora


iado
Especializ Ramificación irregular Sclerospora
ado Zoosporas
Ramificación ortogonal Plasmopara

Ramificación dicotómica Pseudoperonospora

Conidios Bremia

Peronospora

Albugineae Zoosporangios en cadena Zoosporas Albugo

Figura V 22.- Phytophthora / Peronospora; 1 estericma Figura V 23.- Psedudoperonospora; 2 estericmas


(Goidanich, 1964) (Goidanich, 1964)

Figura V 24.- Plasmopara; 3 estericmas Figura V 25.- Bremia; 4 estericmas


(Goidanich, 1964) (Goidanich, 1964)

178
HOJA DIAGNOSIS
ANEJO V HOJA DE DIAGNOSIS

HOJA DE DIAGNOSIS

1. DATOS GENERALES

FECHA DE RECOGIDA DE LA MUESTRA: NUMERO DE


MUESTRA:

PROPIETARIO: LOCALIDAD: DIRECCIÓN:

TELEFONO: TELEFONO MOVIL: CORREO ELECTRONICO:

2. CONDICIONES DE CULTIVO

PROVINCIA: MUNICIPIO: AGREGADO:

ZONA: POLIGONO: PARCELA:

SUPERFICIE (ha): ORIGEN DE LA SEMILLA: AÑOS DE LA EXPLOTACIÓN:

CULTIVO: VARIEDAD: FENOLOGÍA:

TIPO DE SUELO: SISTEMA DE RIEGO: FERTILIZACIÓN:

FUNGICIDAS INSECTICIDAS: HERBICIDAS:

3. SÍNTOMAS DE CAMPO

DESCRIPCIÓN: Clorosis, marchitez, necrosis, hipoplasia, chancros, Incidencia (% de individuos


podredumbre radicular, manchas foliares, hiperplasias, malformaciones, afectados):
exudaciones, otras.. - Trazas.<5% <25% <50% <75%
100% Conteos.

Severidad:
- Planta completa.- Sectorial.-
Raíces.- Algunas hojas y tallo. -
Cuello.
%=

Distribución: Pérdidas estimadas:


- General.
- Aleatoria (patógenos de semilla, etc).
- Rodales (patógenos de suelo, etc).
- Surcos (patógenos dispersados por laboreo, agua de riego,
cosechadora, etc). Aparición de los primeros síntomas
- otra. (lugar y fecha).

- En este campo.
- En campos próximos.

180
ANEJO V HOJA DE DIAGNOSIS

4. OBSERVACIÓN CON LUPA

DESCRIPCIÓN:

-TEJIDO: Necrótico / Necrótico aspecto peludo / Tejido momificado, deshidratado / Clorotico, pulverulento
-COLOR : Crema, café, negro / Sin cirrar, negro / Marron, negro / Blanquinoso / Marrón, ocre-rojizo
-FORMA : Irregular y variable / Redondeada / Igual / Semiesferas / distintos
-TAMAÑO: DISTINTOS / PEQUEÑO
-UNIÓN : SI / NO
-CIRROS: SI / NO

5. DIAGNOSIS

FORMA DE DESARROLLO DEL TABLA DE CLASIFICACIÓN CONIDIAS: Claras / Oscuras


PATÓGENO: SEGUN SUS CONIDIAS:
NUMERO DE CÉLULAS Y
FORMA:

NOMBRE COMUN: IMAGEN DEL PATOGENO:

NOMBRE CIENTIFICO:

SINTOMAS:

BIOLOGIA:

6. RECOMENDACIONES AL CLIENTE

CULTURALES: TERAPEUTICAS:

BIBLIOGRAFIA CONSULTADA:

181
ANEJO PAGINA WEB
ANEJO VI AGRICOLASONLINE.ES

1.- Justificación
La lucha contra enfermedades en los cultivos hortícolas del Mediterráneo se ha venido realizando
tradicionalmente de una forma desordenada y sin el asesoramiento técnico necesario. La utilización
de productos poco respetuosos con el medio agrícola esta produciendo una serie de problemas
secundarios que muchas veces son más graves que el que se intentó solucionar (problemas de
resistencias a fungicidas). Un apoyo personalizado y guiado por un técnico es costoso e inasumible
para productores agrarios de tamaño pequeño. La solución puede venir de la mano de la
informática, ya que sin necesidad de ser un experto en la protección de cultivos y con la simple
ayuda de un ordenador y un microscopio, cualquier persona mínimamente preparada pueda
determinar cuál es el agente causal de esa enfermedad que afecta a sus cultivos en apenas unos
minutos de forma exacta y ordenada, tanto en su casa como en el campo con la ayuda de las nuevas
tecnologías inalámbricas. Desde esta perspectiva se comenzó a estructurar un proyecto de ayuda
directa en explotaciones agrarias. Debido a la escasa capacidad de defensa frente al resto de
patógenos que afectan a nuestros vegetales, nos hemos centrado en este proyecto en la
determinación de hongos fitopatógenos, dejando fuera del mismo a las bacterias, virus y nematodos,
que aunque sean muy dañinos e importantes en algunos cultivos, son globalmente de menor
importancia que los hongos.

183
ANEJO VI AGRICOLASONLINE.ES

3.- Resultados
En este Anejo se detalla la forma que finalmente ha tomado la aplicación, tanto interna como
externa. Se describen las posibilidades del programa, así como qué información aporta.

3.1 Estructura de Agricolasonline.es


Analizamos en este punto la estructura lógica en la que queda inscrita la aplicación informática,
cuáles fueron las decisiones que se tomaron en cada uno de los apartados y por qué se estructuró de
ésta manera Agricolasonline.es.

La idea fundamental de Agricolasonline.es giró entorno a la confección de una clave que permitiera
la identificación de las enfermedades fúngicas más importantes en cultivos agrícolas, en jardinería y
en general en todas las plantas. Debía ser interactiva, sencilla, gráfica y lógica. Se concibió desde
un primer momento para que pudiera ser utilizable por agricultores a los que no se les exigiera un
grado de formación elevado.

Agricolasonline.es esta compuesta por 214 géneros con un total de 1068 especies además de 170
especies de royas, lo que supone un total de 1238 especies de patógenos. Estas enfermedades son
casi todas las de España, la mayoría de las del mediterráneo y las mas habituales en el mundo. Con
esto quiero remarcar que Agricolasonline.es esta diseñada para España, y que para la determinación
de una especie, cuanto más alejado se este de España más posibilidad de error habrá, aunque en el
caso de los géneros serán siempre correctos.

Para la elaboración de la lista con los géneros y las especies, se seleccionaron todos los que
aparecían en Manuale di Patologia Vegetale de G. Goidànich, una recopilación de las enfermedades
mas importantes del Mediterráneo y del mundo. Además, para tener la certeza de introducir todos
los que afectan o pueden afectar a España, se completo(acento o) con la obra Patógenos de plantas
descritos en España de la sociedad española de Fitopatología. En ambos aparecen enfermedades
que son una problemática mundial, pero aquellos que solo sean un problema en otro lugar del
mundo no estarán presentes en este trabajo. El resultado de la selección final es el que reflejamos en
el Anejo IV (Clasificación según Goidànich).

A cada una de las plagas se les asocia una serie de datos para identificar el género como se explica
en el punto 3.3.

De forma paralela, se puede acceder a un glosario en el que es posible consultar todas las dudas que
vayan surgiendo.

3.2.- Posibilidades del programa


Las posibilidades que ofrece el programa, en términos generales, y que quedan explícitas al inicio
del mismo son:

-Realizar una diagnosis por métodos microscópicos.


-Realizar una diagnosis por métodos visuales.
184
ANEJO VI AGRICOLASONLINE.ES

Si el usuario toma la primera opción, entrará en una clave interactiva en la que, tras varias
elecciones, llegará a la identificación del género y posiblemente a la especie.

Si por el contrario, el usurario desea realizar una identificación visual, entrará en otra clave distinta,
y después de larga lectura, llegará solo a la identificación del grupo de enfermedades a la que
pertenece el patógeno en cuestión.

3.3.- Funcionamiento de la clave de identificación


microscópica.

Agricolasonline.es ofrece una clave de identificación, que se desdobla en dos niveles. Primero, la
clave funciona con métodos visuales; después, hay que acudir a características microscópicas más
complejas de observar.

3.3.1- Identificación del Género

Los datos que se han utilizado para la caracterización de un género son los que se enumeran a
continuación. Además, estos son los mismos que se solicitan al usuario para realizar la
identificación. El listado es el siguiente:

ZOOSPORANGIOS

TALO UNICELULAR

MICELIO DESARROLLADO

PRESENCIA DE HIFAS ASCOGENAS, ASCOCARPO AUSENTE (Ascomicetos)

ASCOCARPO E HIFAS ASCOGENAS PRESENTES (Ascomicetos)

FORMADORES DE PERITECIOS EN EL INTERIOR DEL ESTROMA (Ascomicetos)

FORMADORES DE CLEISTOTECIOS (Ascomicetos)

FORMADORES DE PERITECIOS FUERA DEL ESTROMA

FORMADORES DE APOTECIOS

NO FORMADORES DE CUERPOS FRUCTIFEROS (Basidiomicetos)

FORMADORES DE CUERPOS FRUCTIFEROS (Basidiomicetos)

CUERPOS FRUCTIFEROS EN TUBOS CONTIGUOS (Poliporos) (Basidiomicetos)

CUERPOS FRUCTIFEROS EN LAMINAS RADIALES (Setas) (Basidiomicetos)

CUERPOS FRUCTIFEROS EN SOROS (Royas) (Basidiomicetos)

PROBASIDIO EN FORMA DE CLAMIDOSPORA (Carbones) (Basidiomicetos)

FRUCTIFICACION EN PICNIDIOS (Deuteromicetos)


185
ANEJO VI AGRICOLASONLINE.ES

FRUCTIFICACION EN ACERVULOS (Deuteromicetos)

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Conidioforos libres)

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Coremio)

FRUCTIFICACION EN UN CONIDIOFORO SUPERFICIAL (Esporodoquio)

CLASE MYXOMYCETES

En el caso de los formadores de fructificaciones se deberá conocer:

TEJIDO
COLOR
FORMA
TAMAÑO
UNIÓN
CIRROS

En el caso de los zoosporangios

Zoosporas con una cilia


Zoosporas con dos cilias

En una segunda entrada, en el caso de los formadores de cuerpos fructíferos, de los Ascomicetos y
Deuteromicetos, deberemos saber diferenciar las esporas teniendo en cuenta el número de células,
forma y color.

Amerosporas
Didimosporas
Fragmosporas
Dictiosporas
Alantosporas
Escolescosporas
Helicosporas
Estaurosporas

y todas ellas en color claro u oscuro.

En una tercera entrada nos aparecerán los nombres de los géneros que coinciden con nuestra
descripción y, mediante comparación visual, obtendremos el nombre de nuestro patógeno.

186
ANEJO VI AGRICOLASONLINE.ES

3.3.2.- Identificación de la especie.


Una vez tengamos el género claro, presionaremos sobre el nombre del género que afecta a nuestro
cultivo y nos aparecerá, en la mayoría de casos, una breve descripción de las características
morfológicas microscópicas de nuestro patógeno y una lista en la que aparecerá el hospedante y la
ubicación con la que determinar el nombre de la especie de nuestro patógeno.

Las especies están ordenadas de mayor a menor importancia dando preferencia a las que están en
España. Así que en el caso de tener dos coincidencias, si el campo de cultivo o especie vegetal se
encuentra en España, lo más probable es que se trate de la primera, ya que será una especie que
históricamente causa más problemas. En caso de ser de fuera de España, o en los casos con más de
una coincidencia, se deberá profundizar en libros especializados.

3.4.- Identificación visual

En la identificación visual, se podrá determinará qué grupo de enfermedades pertenece nuestro


patógeno sin necesidad de un microscopio. Después de profundizar en varios grupos, quede un
tercer subgrupo en el que se reúnan las enfermedades de igual síntoma visual, y en un segundo
subgrupo en el caso de los hongos inferiores.

I. Enfermedades causadas por hongos superiores


A. Enfermedades causadas por Ascomicetos y hongos imperfectos
1. Negrilla
2. Taphrina
3. Oídio
4. Enfermedades foliares
5. Cancrosis del tallo y ramitas
6. Antracnosis
7. Enfermedades generales y del fruto
8. Marchitamientos vasculares
9. Enfermedades de postcosecha
10. Pudriciones de la raíz y del tallo
B. Enfermedades causadas por Basidiomicetos
1. Royas
2. Carbones
3. Pudriciones del tallo y la raíz
4. Descomposiciones y pudriciones de la madera

II. Enfermedades causadas por hongos inferiores


B. Enfermedades ocasionadas por Myxomycetes
C. Enfermedades causadas por los Plasmodiophoromycetes
2. Enfermedades ocasionadas por hongos zoospóricos verdaderos (Mastigomycotina)
3. Enfermedades causadas por Chytridiomycetes
4. Enfermedades causadas por Oomicetos
D. Enfermedades causadas por Zygomycetes

187
ANEJO VI AGRICOLASONLINE.ES

3.5.- Información aportada.


La página se estructura en diferentes entradas:

IDENTIFICACIÓN DE HONGOS
INTRODUCCIÓN
IDENTIFICACIÓN VISUAL
CLASIFICACIÓN
CICLOS BIOLÓGICOS
GLOSARIO
MUESTRAS Y CONSERVACIÓN DE MUESTRAS
METODOLOGÍA
UTILIZACIÓN DEL MICROSCOPIO
PASOS A SEGUIR EN LA IDENTIFICACIÓN
BIBLIOGRAFÍA

Atraves de la entrada de identificación de hongos es posible clasificar los patógenos por las
características morfológicas, nombre de hospedante y ubicación, además se complementa con
grabados de las esporas para una comparación y correcta identificación. Esta información se puede
encontrar en: Anejo I, Anejo II y Anejo V.

La Introducción es igual que el apartado dos de la introducción del trabajo.

En la entrada de Identificación visual se describe la sintomatología visual de cada grupo de hongos,


y se complementa con grabados de los síntomas visuales típicos de ese grupo de hongos. Esta
información se puede encontrar en el Anejo VI.

En la entrada de Clasificación, aparece la clasificación según Goidanich, que es la que se ha tomado


como referente en el presente trabajo, (Anejo IV) y una clasificación fúngica actualizada según el
CABI (Anejo III).

En la entrada Ciclos biológicos se dan ejemplos de hongos de los principales grupos de


enfermedades. Estos ciclos pueden verse en el Anejo VII.

En la entrada de Glosario se encuentra una relación de palabras que pueden ser útiles para entender
alguna de las partes del proceso de diagnosis o de alguno de las otras entradas. Esta relación de
palabras aparece en el Anejo IX.

En la entrada Muestreo y conservación de muestras se encuentra el apartado cuatro de la


introducción del trabajo.

En la entrada Metodología se encuentra el apartado tres de la introducción del trabajo

En la entrada Utilización del Microscopio vemos el apartado cinco de la introducción del trabajo.

En la entrada Bibliografía encontramos la relación de libros que hemos citado, así como las páginas
web a las que hemos recurrido en busca de información.
188
ANEJO VI AGRICOLASONLINE.ES

En la Figura X 1 podemos ver la portada del trabajo en la web Agricolasonline.es

Figura X 1.- Portada del trabajo en la web Agricolasonline.es

189
BIBLIOGRAFÍA
BIBLIOGRAFÍA

Bibliografía Citada

Ávila de Moreno, Clemencia (2009). Manual de laboratorio de Fitopatología. Universidad


Pedagógica y Tecnológica de Colombia. Colombia. 135pp.

C. M. Messiaen, D. Blancard, F. Rouxel, R. Lafon. (1995). Enfermedades de las hortalizas.


Mundi-Prensa. Madrid. 576 pp.

C.J.Alexopoulos, C.W.Mims (1985). Introducción a la micología. Editorial Omega. Barcelona.


638 pp.

Charles Walker, John (1975). Patología Vegetal. Ediciones Omega. Barcelona 817 pp.

Clotilde Jauch (1980). Patología Vegetal. Editorial Ateneo. Buenos Aires. 317 pp.

Devís Lopez, Toni. Borras Senna, Vicent (2006). Curso de Diagnosis Fitopatologica. Escuela de
Capataces Agrícolas de Catarroja. Catarroja

F. Dominguez, Garcia-Tejero (2004). Plagas y enfermedades de las plantas cultivadas. Mundi-


Prensa. Madrid. 821 pp.

Fontanillo Merino, Enrique (1985). Diccionario de Biología. Ediciones generales Anaya, S.A.
Madrid. 389 pp.

Gilchrist-Saavedra, L. (2005). Guía práctica para la identificación de algunas enfermedades de


trigo y cebada. Segunda edición. México, D.F.: CIMMYT 75pp.

G.N.Agrios (2005). Fitopatologia. Uteha Noruega Editores. Mexico. 838 pp.

Goidanich, G (1964). Manuale di patologia vegetale. Edizione Agricola Bolologna. Bologna 1283
pp.

H. L. Barnett, Barry B. Hunter (2003). Illustrated Genera of Imperfect Fungi. The American
Phytopathological Society. Minnesota. 218 pp.

Holmes, Sandra (1985). Henderson Diccionario de Términos Biológicos. Editorial Alhambra.


Madrid. 1151 pp

G.LLácer, M. M. López, A. Trapero, A. Bello (1996). Patología Vegetal. Phytoma. Madrid 1200
pp.

María Fé de Adrés, Fernando García-Arenal, María Milagros López, Paloma Melgarejo (1998).
Patógenos de plantas descritos en España. Madrid. 526 pp

Michael J. Carlile, Sarah C. Watkinson (1997). The Fungi. Academic Press. London. 482 pp

Miguel Ulloa, Richard T. Hanlin (2006). Nuevo Diccionario Ilustrado de Micología. The
American Phythological Society. Minnesota. 672 pp.

P.M. Kirk, P.F. Cannon, J.C. David and J.A. Stalpers (2001). Dictionary of the Fungi 9th Edition.
CABI Publishing. Wallingford. 655 pp.

191
BIBLIOGRAFÍA

Pío Font Quer (2007). Diccionario de Botánica. Ediciones Península. Barcelona. 1244 pp.

Roelfs, A.P., R.P. Singh y E.E. Saari. 1992. Las royas del trigo: Conceptos y métodos para el
manejo de esas enfermedades. México, D.F.: CIMMYT. 81 pp.

Strasburger (1994). Tratado de botánica. Ediciones Omega. Barcelona.1070 pp.

Urquijo Landaluze, Pedro. Rodriguez Sardiña, Juan. Santaolalla Azpilicueta, Gregorio (1971).
Patología Vegetal Agrícola. Ediciones Mundi-prensa. Madrid. 753 pp.

Varios (2007). Reuniones anuales de los grupos de trabajo fitosanitarios 2007. Ministerio Medio
Ambiente y Medio Rural y Marino. Madrid 441 pp.

Bibliografía consultada sin citar expresamente

Aist, J. R. (1976). Papillae and related wound plugs of plant cells. Annu. Rev. Phytopathol. 14,
145-163.

Aist, J. R. (1983). Structural responses as resistance mechanisms. In "The Dynamics of Host


Defense" (J. A. Bailey and B. J. Deverall, eds.), pp. 33-68. Academic Press, Orlando, Florida.

Akai, S. (1959). Histology of defense in plants. In "Plant Pathology" (J. G. Horsfall and A. E.
Dimond, eds.), Vol. 1, pp. 391-434. Academic Press, New York.

Akai S., and Fukutomi, M. (1980). Preformed internal physical defenses. In "Plant Disease" (J. G.
Horsfall and E. B. Cowling, eds.), Vol. 5, pp. 139-159. Academic Press, New York.

Beckman, C. H. (1980). Defenses triggered by the invaden Physical defenses. In "Plant


Disease" (J. G. Horsfall and E. B. Cowling, eds.), Vol. 5, pp. 225-245. Academic Press, New
York.

Beckman, C. H. (1987). "The Nature of Wilt Diseases of Plants." APS Press, St. Paul, Minnesota.

Beckman, C. H. and Talboys, P. W. (1981). Anatomy of resistance. In "Fungal Wilt Diseases of


Plants" (M. E. Mace, A. A. Bell, and C. H. Beckman, eds.), pp. 487-521. Academic Press, New
York.

Bell, A. A. (1980). The üme sequence of defense. In "Plant Disease" (J. G. Horsfall and E. B.
Cowling, eds.), Vol. 5, pp. 53-73. Academic Press, New York.

Campbell, C. L., Huang, J.-S., and Payne, G. A. (1980). Defense at the perimeter: The outer walls
and the gates. In "Plant Disease" (J. G. Horsfall and E. B. Cowling, eds.), Vol. 5, pp. 103-120.
Academic Press, New York.

Cunningham, H. S. (1928). A study of the histologic changes induced in leaves by certain leaf-
spotting fungí. Phytopathology 18, 717-751.

192
BIBLIOGRAFÍA

Hart, H. (1929). Relation of stomatal behaviour to stem-rust resistance in wheat. J. Agrie. Res.
(Washington, D. C.) 39, 929-948.

Hart, H. (1931). Morphologic and physiologic studies on stem-rust resistance in cercáis. Minn.,
Agrie. Exp. Stn., Tech. Bull. 266, 1-76.

Hesler, L. R. (1916). Black rot, leaf spot, and canker of pomaceous fruits. -N. Y., Agrie. Exp. Stn.
(Ithaca) Bull. 379, 53-148.

Kiraly, Z. (1980). Defenses triggered by the invader: Hypersensitivity. In "Plant Disease" (J. G.
Horsfall and E. B. Cowling, eds.), Vol. 5, pp. 201-224. Academic Press, New York.

Martin, J. T. (1964). Role of cuticle in the defense against plant disease. Annu. Rev. Phytopathol.
2, 81-100.

Samuel, G. (1927). On the shot-hole disease caused by Cladosporium carpophilum and on the
"shothole" effect. Ann. Bot. (London) 41, 375-404.

Sherwood, R. T., and Vanee, C. P. (1980). Resistance to fungal penetration in Gramineae.


Phytopathology 70, 273-279.

Stockwell, V., and Hanchey, P. (1983). The role of the cuticle in resistance of beans to
Rhizoctonia solani. Phytopathology 73, 1640-1642.

Weimer, J. L., and Harter, L. L. (1921). Wound-cork formation in the sweet pótalo. J. Agrie. Res.
(Washington, D. C.)21, 637-647.

Adams, P. B. (1981). Forecasting onion white rot disease. Phytopathology 71, 1178-1181.

Anonymous (1983). Symposium on estimating yield reduction of major food crops of the world.
(Several papers.) Phytopathology 73, 1575-1600.

Berger, R. D. (1977). Application of epidemiológica! principies to achieve plant disease control.


Annu. Rev. Phytopathol. 15, 165-183

Berger, R. D., and Bartz, J. A. (1982). Analysis of monocyclic pathosystems with Erwinia-
Lycopersicon as the model. Phytopathology 72, 365-369.

Castor, L. L., Ayers, J. E., MacNab, A. A., and Krause, R. A. (1975). Computerized forecasting
system for Stewart's bacterial disease on corn. Plant Dis. Rep. 59, 533-536.

Day, P. R., ed. (1977). "The Genetic Basis of Epidemias in Agriculture", Ann. N. Y. Acad. Sci.,
Vol. 287. N. Y. Acad. Sci., New York.

Easton, G. D. (1982). Late blight of potatoes and prediction of epidemics in arid central
Washington state. Plant Dis. 66, 452-455.

Fleming, R. A. (1983). Development of a simple mechanistic model of cereal rust progess.


Phytopathology 73, 308-312. Fry, W. E.

193
BIBLIOGRAFÍA

Bibliografía online

Biblioteca digital Real Jardín Botánico de Madrid (2009). www.bibdigital.rjb.csic.es

CABI Databases (2009). www.indexfungorum.org

Curso de fitopatología. Universidad de Agronomía (2009). Montevideo. www.pv.fagro.edu.uy

Fungal database (2009). USDA. http://nt.ars-grin.gov/fungaldatabases/fungushost/fungushost.cfm

Rafael Tormo (2010). Lecciones hipertextuales de Botánica. Universidad de Extremadura.


Extremadura. www.unex.es/botanica

Servicio Nacional de Sanidad y Calidad Agroalimentaria. Argentina. www.senasa.gov.ar

194

También podría gustarte