'Dertig jaar geleden is gisteren voor mij'

Coen van Zwol

Het was een grote verrassing. Niet favoriet Das Weisse Band of zelfs een van de outsiders kreeg dit jaar de Oscar voor beste buitenlandse film, maar een Argentijnse film waarmee niemand rekening hield: El secreto de sus ojos. De producer was zo beduusd, dat hij zichzelf halverwege zijn chaotische speech hardop corrigeerde: „Oh no, calm down.”

Regisseur Juan José Campanella (51) klinkt enkele maanden na dato over de telefoon vooral onaangedaan. Nee, Hollywood bedelft hem niet onder projecten. Een Oscar voor buitenlandse film betekent weinig, geld voor serieus drama is er in de VS momenteel niet. Campanella weet waarover hij praat: hij staat met één been in Hollywood en één been in Argentinië. Sinds begin jaren negentig regisseert hij in de VS tv-series als Law and Order. En keert hij om de paar jaar terug naar Buenos Aires om een film te maken. Met succes, maar nooit van de omvang van El secreto de sus ojos, het verhaal van de gepensioneerde onderzoeksrechter Benjamin Esposito die terugkeert naar zijn oude bureau – en oude geliefde Irene – om een boek te schrijven over een straffeloos gebleven verkrachting en moord die hem in 1974 ruïneerden.

Campanella klinkt licht geïrriteerd als zijn film vergeleken wordt met die andere Argentijnse Oscarwinnaar, La historia official uit 1986. Dat was een bewustwordingsfilm over de ‘vuile oorlog’ die tienduizenden Argentijnen het leven kostte: een oorlog die langzaam de samenleving in sloop en een bloedig hoogtepunt bereikte onder de militaire junta van 1976-1983. Campanella’s film speelt voornamelijk rond 1974, toen de bureaucratie en rechtstaat vastliepen en de politiek gewelddadig werd. Maar op politiek legt hij liever niet de nadruk: dat schrikt kijkers af. El secreto de sus ojos is in zijn ogen een dramatische thriller. „Politiek biedt context, maar het hart van mijn verhaal is liefde die wordt doorkruist door omstandigheden, de geschiedenis.”

Maar vooruit, Campanella, een tiener in de jaren zeventig, wil het best over die context hebben. „Kijk ik terug, dan is het opmerkelijk hoe weinig ik van het geweld merkte. Er was geen internet, het regime kon informatie eenvoudig controleren. Onderling spraken mensen er niet over, er bestond een bange samenzwering van het zwijgen. Daarom was ook ik verbijsterd en geschokt toen de waarheid in de jaren tachtig uitkwam in de rechtszaken tegen de junta.”

La historia official wilde onthullen, ging over de slachtoffers en de daders. El secreto de sus ojos gaat een, kwart eeuw later, over verwerking en mensen die compromissen sloten. Campanella: „De meeste mensen trokken zich terug, sloegen dicht of leerden de nieuwe regels van het spel te accepteren. Ik heb eerder een film gemaakt over de pers onder de junta, hoe zelfcensuur deel van je wordt. Veel journalisten hadden zes jaar democratie nodig voor ze zich weer aan onderzoeksjournalistiek waagden.”

Zijn hoofdrolspeler Esposito vlucht naar de Andes om daar naar eigen zeggen tien jaar lama’s te tellen. Campanella: „Totdat hij op zijn leven terugkijkt en constateert dat alleen hij overleefde.” Zoals eigenlijk iedereen in zijn film: hun levens kwamen tot stilstand door een gezamenlijk trauma. „De film gaat over geheugen en de kans alsnog met je leven in het reine te komen. Je moet jezelf niet in het verleden vastdraaien, maar je moet het wel onder ogen zien. Anders wordt het een open wond die blijft kwellen.”

Collectief vergeten was wat Argentinië vanaf de jaren negentig probeerde. Campanella: „Eerst was er de snelle, dappere en harde reactie van de democratie. Geweldig. Daarna werd het land onthullingsmoe, volgden amnestie en ontkenning. Tot vrij recent, nu is er een nieuwe fase aangebroken.” Waarin de junta geschiedenis wordt en er oog komt voor nuances van goed en fout? Dat nog lang niet, denkt Campanella. „Ik geloof niet dat ik het kwaad nuanceer. Dertig jaar is niets in een mensenleven, dertig jaar is gisteren voor mij. Laat staan voor een samenleving met een collectief trauma.”