Türkiye - Nin 120 Alpin Bitkisi - Dağlarımızda Ki Zenginlik PDF

Dalarmzdaki Zenginlik
TRKYENN
120 ALPN BTKS
Sema Atay - Grcan Gleryz
Canan Orhun - zcan Semen - Cem Vural
TRKYENN 120 ALPN BTKS
9 789081 440813
TRKYENN
120
ALPN BTKS

Hollanda Dileri Bakanl, Matra Programnn katksyla baslmtr.

Rubicon Vakf Hollanda merkezli uluslararas bir sivil toplum kuruluudur. Bi-
yolojik eitliliin korunmas, krsal kalknma ve her ikisinin uyum iinde gerekle-
ebilmesi amacyla projeler yrtr. Bilgi ve deneyimleri Orta ve Dou Avrupa l-
keleri, Balkanlar, Kafkaslar, Belarus, Rusya, Ukrayna ve Trkiyede uzun yllardr y-
rttkleri almalara dayanr. Rubicon Vakf Trkiyede doa koruma kurulular,
hkmet temsilcileri, yerel yneticiler ve halk ile ibirlii iinde pratik ve kalc -
zmler reten almalar yapmaktadr.
ISBN/EAN : 978-90-814408-1-3
Rubicon Vakf
Roghorst 117, 6708 KE, Wageningen, Hollanda
http://www.rubiconfoundation.org/
Kitabn tm haklar Rubicon Vakfnn olup,

yazl izni olmadan oaltlamaz, yeniden baslamaz.
Tasarm, Uygulama, Renk ayrm ve Bask:

Dnence Basm ve Yayn Hizmetleri
ataleme Sok. No. 15/2, 34410 Caalolu, stanbul
Tel: 0212 511 18 89 Faks: 0212 511 58 83
Kapak Fotoraf:
Aubrieta olimpica / Uluda obrizyas
(Grcan Gleryz)
Kitaptaki Fotoraflar:
Grcan Gleryz, Nihat Karakaya,
zcan Semen, Cem Vural
Haziran 2009
NDEKLER
nszler ............................................................................................................................. 5
Balarken .......................................................................................................................... 7
Teekkrler ...................................................................................................................... 8
Kitap Hakknda .............................................................................................................. 9
Trkiyenin Bitkisel Zenginlii ........................................................................... 10

Dalarmzn nemi ................................................................................................... 11
Dalarn Alpin Kuaklar ve Bitkisel Zenginlii ....................................... 12
Alpin Bitkileri Tanyalm ......................................................................................... 15
Trkiyenin 120 Alpin Bitkisi ............................................................................. 17

Apiaceae / Umbelliferae (Maydanozgiller) .................................................... 18
Asteraceae / Compositae (Papatyagiller) ...................................................... 20
Boraginaceae (Hodangiller) ................................................................................... 27
Brassicaceae / Cruciferae (Hardalgiller) ...................................................... 29
Campanulaceae (anieigiller) ....................................................................... 35
Caryophyllaceae (Karanfilgiller) ....................................................................... 37
Convolvulaceae (Tarlasarmagiller) ........................................................... 41
Crassulaceae (Damkoruugiller) ........................................................................ 42
Cupressaceae (Selvigiller) ....................................................................................... 44
Ericaceae (Fundagiller) ............................................................................................ 45
Fabaceae / Papilionaceae / Leguminosae (Baklagiller) ......................... 46
Gentianaceae (Kantarongiller) ............................................................................. 51
Geraniaceae (Turnagagasgiller) ......................................................................... 52
Hypericaceae / Clusiaceae / Guttiferae (Binbirdelikotugiller) ........ 53
Illecebraceae (Krkotugiller) ............................................................................... 54
Iridaceae (Ssengiller) ............................................................................................... 54
Juncaceae (Hasrotugiller) ...................................................................................... 55
Lamiaceae / Labiatae (Ballbabagiller) ........................................................... 56
Lentibulariaceae (Bcekkapangiller) ................................................................ 60
Liliaceae (Zambakgiller) ......................................................................................... 60
Linaceae (Ketengiller) ................................................................................................ 64
Onagraceae (Yakotugiller) ..................................................................................... 65
Morinaceae (Dikenligzelgiller) ......................................................................... 66
Orchidaceae (Salepgiller) ........................................................................................ 66
Papaveraceae (Gelincikgiller) ............................................................................... 67
Plumbaginaceae (Diotugiller) ............................................................................. 68
Poaceae / Gramineae (Budaygiller) ................................................................ 69
Polygonaceae (Karabudaygiller, obandeneigiller) ....................... 71
Primulaceae (uhaieigiller) ........................................................................... 72
Ranunculaceae (Dnieigiller) .................................................................. 73
Rosaceae (Glgiller) ................................................................................................... 75
Rubiaceae (Kkboyasgiller) ............................................................................... 76
Saxifragaceae (Takrangiller) .............................................................................. 77
Scrophulariaceae (Sracaotugiller / Aslanazgiller) ............................... 78
Thymelaeaceae (Serediligiller) .......................................................................... 82
Vaerianaceae (Kediotugiller) ................................................................................. 82
Violaceae (Menekegiller) ...................................................................................... 83
Doa Koruma .................................................................................................................. 85

Genel Tehditler ............................................................................................................... 86
Neler Yapabiliriz? .......................................................................................................... 87
Trkiye Ykseklik Haritas ...................................................................................... 90

Teknik Terimler .............................................................................................................. 92
Kaynaklar .......................................................................................................................... 94
Kitaptaki Alpin Bitkiler ndeksi ........................................................................... 95
NSZLER
Trkiye Avrupann, Kuzey Afrika ve Yakn Dounun en zengin bitki

eitliliine sahip lkesidir. Bu zenginlik bilim insanlar arasnda ok iyi
bilinmesine karn, genel olarak halk arasnda pek bilinmez. BANET -
Gnll letiim A bu amala oluturuldu ve almaya balad. Hollan-
da Hkmetinin destei ile balatlan eitim ve farkndalk yaratma al-
malarnda hedef, Trkiyede bitkisel eitlilik ve nemli Bitki Alanlarnn
(BA) tannmas ve korunmasyd.
Hollanda Hkmeti, ynetim kararlar alnrken halkn bu srece katl-
masnn gerei ve nemine ok inanmaktadr. Bu adan BANET Proje-
si kapsamnda gerekletirilen etkinlikleri, balatlan ibirlikleri ve giri-
imleri byk bir ilgi ve memnuniyetle izledik. te Trkiyenin 120 Al-
pin Bitkisi buna gzel bir rnek. Daclarn da bu iletiim ana katlma-
lar ve ibirlii BANETin gelimesi, glenmesi ve gnlllerin doa
koruma amacyla veri toplamasna ok yardmc olacaktr.
Bernard G. Meijerman
Matra Program Bakan
Hollanda Dileri Bakanl
Planta Europa, BANET - Gnll letiim An ilk admlarnn atld-

2007 ylndan beri desteklemektedir. Gnlller arasnda bir iletiim
ann kurulmas ve halkn bitki koruma almalarna katlmasna ynelik
bilgilendirme ve bilinlendirme etkinlikleri, ayn zamanda Planta Euro-
pann byk nem verdii Avrupa Bitki Koruma Stratejisinin (ABKS) uy-
gulanmas anlamna da gelmektedir. Dnyann drt bir tarafnda, gnll-
lerin bitkilerin yayl ve kar karya bulunduu tehditlerle ilgili topla-
d veriler, hepimizin bitkisel eitlilik konusundaki bilgimizi arttrmak-
tadr. Bu zellikle Trkiye gibi, ok zengin bitki rtsne sahip bir lkede
byk bir ihtiyatr. Trkiyenin bitkisel eitliliinin tannmas, deerinin
anlalmas ve korunmas amacyla eitim, farkndalk yaratma ve koruma
almalarnda BANET gnllleri bir inisiyatif balatm, bir yol a-
mtr.
5
Bu nedenle Trkiyenin 120 Alpin Bitkisi kitab, her ne kadar ierdii
bitkiler Trkiyenin zengin florasnn toplam says ile kyaslanamayacak
kadar az olsa da, dalardaki olaanst bitkisel zenginlie halkn ilgisini
ekmek ve bilgilendirmek asndan nemli bir ara olacaktr. Planta Eu-
ropa olarak BANET ekibini tebrik ediyor, doal bitkileri aratrma ve iz-
leme almalarna katkda bulunacana inandmz bu rehber kitaba
Hosgeldin! diyoruz.
Jan-Williem Sneep
Planta Europa Bakan
Dacln temelinde dalar, dalarda olmay ve dalarda olan her eyi

sevmek yatar. Dalar sevmek, doay ve doadaki her eyi sevmeyi ve
korumay da gerektirir. Daclar, hayatlarnn en heyecan verici ve anlam-
l zamanlarn dalarda geirirler, dalarn gzelliklerine, kltrlerine ve
canl trlerine de ayn ilgi, sevgi ve anlayla yaklarlar. Daclkta dikkat
edilmesi gereken ilkelerden biri de, da ekosistemlerini kirlilik bata ol-
mak zere, eitli tehditlerden korumaktr. Gnmzde dalara kanlarn
says artarken, dalarn da daha fazla korunmas gerekiyor. Artan insan
hareketlilii ve basklar azaltmann en etkin yollarndan biri, dalarn
nemi ve zelliklerini anlatabilmekten geer. Trmanmaktan ve orada ol-
maktan byk keyif aldmz dalarda yaayan canllar ve ekosistemleri
tanmak ve renmek daclar iin ayr birer heyecan kaynadr. Olmas
gereken, kullanann korumasdr ve biz daclar, dalar korumakla y-
kml en nemli gruplarn banda geliriz.
Trkiyenin 120 Alpin Bitkisi gibi rehber kitaplar daclara ve doay
seven herkese ok yararl olacaktr, emei geenleri kutluyorum.
Ali Nasuh Mahruki

AKUT Arama Kurtarma Dernei
Ynetim Kurulu Bakan
6
BALARKEN
Dalarda havasn, kokularn ve evremizdeki her eyi alglayarak

yrmek, bedenimize ve ruhumuza ok ey katar: hareket etmek, oksi-
jen depolamak, dinlemek ama ayn zamanda ruhsal rahatlama ve ke-
yif vermesi asndan. Siz de bizim gibi, dalarda yrmekten byk
g ve ilham alan amatr, profesyonel ya da merakl bir doa severse-
niz, bu kitap ilginizi ekecektir.
Dalar ve alpin kuaklar olaanst ekici ve byl yerlerdir: Tek-
rar, tekrar gitmek istediiniz, her defasnda ok ey rendiiniz ve hep
reneceiniz. Uzun yllar dalarda bilimsel aratrmalar ve doa ko-
ruma almalar yapan bizler dalar, alpin kuak ve alpin bitkiler hak-
knda rendiklerimizi sizinle paylamak istedik. Dalarn alpin kuak-
lar hakknda ne kadar ok ey renir ve bunu paylarsak, yeryzn-
deki yaam destekleyen en nemli ekosistemlerden biri olan dalar-
mz o kadar koruyabileceimizi ve dalarda yry daha ok seve-
ceinizi biliyoruz.
Dalarn alpin kuaklar, ayamzn altnda paralanm kayalarn
bulunduu ve evrenizi gz alabildiince grebildiimiz en yksek ke-
simleridir. Buralarda kayalklar, kaya atlaklar ya da kk talar ara-
snda tek, tek ya da yastk eklinde kme, kme gelimi bitkiler gr-
rz. Bunlar, dalarn bu kesimindeki sert iklim koullarna: kuvvetli
rzgara, soua, gece ile gndz arasndaki byk scaklk farklarna
ve ok uzun sre erimeyen kara uyum salam zel alpin bitkileridir.
Bu kitap ile, Trkiyedeki tm alpin kuak bitki rtsn deil ama,
baz dalarmzda karlaabileceiniz, nispeten yaygn baz alpin bit-
kilerimizi bilgi ve ilginize sunuyoruz. ok yksekte olmalarnn verdi-
i yalnzlk ve koruma gvencesinin artk kalmad gnmzde, kar-
karya bulunduu tehlikeler nedeniyle alpin bitkilerimize kar, yet-
kili/yetkisiz, botanik bilimi ile ilgilenen/ilgilenmeyen, bilimsel aratr-
ma yapan/yapmayan, dalarda yaayan/yaamayan ve yry ya-
pan/yapmayan hepimiz, belli bir sorumluluk tayoruz. Dalarn alpin
kuaklarnn ve bata alpin bitkiler olmak zere, buralarda yaayan tm
canllarn nemini ve tm insanlk ve yeryz iin korunmas gerekti-
ini hatrlatmak istiyoruz. Trkiyede rnekleri son yllarda byk bir
7
hzla oald gibi, dalarmz belli bir miktar gelir amacyla yapla-
maya amak ve betonlatrmak yalnzca birka kiinin yetki ve sorum-
luluuna braklamaz. Yeryznn, en kk bakteriden en byk me-
meliye kadar birbiriyle balantl dev bir yaamsal a olduu ve insa-
nolunun kendini bu canl ve dinamik yaamsal adan bir izgi ya da
baka bir eyle ayramayaca unutulmamaldr. Dalardan bir ekilde
yararlanma ve kullanma hakkna sahip, hemen dibinde ya da Trki-
yede yaayan herkesin, onlarla ilgili alnan ve uygulanan ynetsel ka-
rarlara dorudan ya da dolayl katlm en doal haklardr. Herkesin bu
bilgi ve bilinle hareket etmesi gerektiini vurguluyor, bu kitap vesile-
siyle btn dalarmz sevgiyle selamlyoruz.
TEEKKRLER
ok ksa bir srede dnceden eyleme geirdiimiz bu kitaba ok
sayda kii ve kurumun katks oldu. Kitabn hayata getirilmesinde fi-
kir veya neri, bilimsel veya grsel, maddi veya manevi, kk veya
byk destei olan herkesi burada listelemek maalesef mmkn deil.
ncelikle kitaba finansal destek salayan Hollanda Dileri Bakanl,
Matra Program, kiisel gayretleri ve destekleri iin Bernard G. Mei-
jerman ve Anke Reuvekampa; BANET Projesi- ubat 2009 Antalya
Toplantsna katlarak bizlere ilham veren AKUT Arama Kurtarma
Dernei yneticileri ve yelerine; kitaptaki haritay hazrlayarak kul-
lanmamza izin veren Doa Derneine teekkr ederiz. BANET Pro-
jesi almalarn koordine ve organize etmemize yardmc olan zlem
Dadeviren ve Didem Doruz bata olmak zere, bizlere fikirler ve il-
hamlar veren tm BANET ekibine ok teekkrler.
8
KTAP HAKKINDA
Trkiye, te biri yalnzca lkemize zg olmak zere, yaklak

11.000 iekli bitki ve ereltiye ev sahiplii yapar. zellikle son yllar-
daki botanik aratrmalar, olaanst zengin bitki ve habitat eitlilii-
nin daha iyi tannmasna katkda bulunmutur. Ancak bu zengin eit-
lilik byk bir hzla bozulmaya, paralanmaya ve yok olmaya bala-
mtr. Bu nedenle aratrmaclarn ya da doa korumaclarn dnda
pek bilinmeyen Trkiyenin zengin biyolojik eitliliinin tanmlanma-
s ve neminin kamuoyuna anlatlmas ok gerekli ve nceliklidir.
Bu amala, 1990l yllarn banda Trkiyede doa koruma al-
malar ve bilimsel aratrmalarda ibirlii yapan kurum (Doal Ha-
yat Koruma Dernei, Fauna & Flora International ve stanbul niver-
sitesi, Eczaclk Fakltesi) Trkiyenin nemli Bitki Alanlarn (BA)
belirleme almalarna balamtr.
nemli Bitki Alan (BA) ksaca, bitkisel eitlilik asndan ok

zengin, nadir ve/veya endemik (dnyann baka hibir yerinde doal
olarak yetimeyen) bitkilerin zengin topluluklar ve habitatlarn ieren
bir yer olarak tanmlanabilir.
Bilimsel aratrmalara ve uluslararas BA kriterlerine dayanan Tr-
kiyenin BAlarn belirleme almalar, eitli niversiteden ok sa-
yda bilim insanyla ibirlii iinde on yldan uzun bir zamanda tamam-
land ve gnmze kadar lke apnda 144 BA listelendi. Bunlardan
ilk 122 BA, 2005 ylnda, Trkiyenin 122 nemli Bitki Alan ki-
tabnda yaymland. Hemen sonra, Trkiyenin dousunda, Bak-Tif-
lis-Ceyhan (BTC) petrol boru hattnn getii toplam 10 ilde stanbul
niversitesi, Eczaclk Fakltesinin koordinasyonunda yrtlen
almalar sonunda 22 BA daha Trkiyenin BA listesine eklendi.
Trkiyenin BAlarnn belirlenmesinin ardndan sra, BAlarn

bulunduu illerdeki ilgi gruplarn (hkmet temsilcileri, yerel yneti-
ciler, niversiteler, sivil toplum kurulular, i dnyas ve genel kamuo-
yu) bilgilendirmeye geldi. Bu amala BANET Proje almalarna
2007 ylnda baland. Proje kapsamnda ilgi gruplaryla iletiim kuru-
larak BAlar hakknda dzenli bilgi ve haber akn salamaya, ei-
9
tim malzemelerinin paylalmasna ve doal kaynaklarmzn koruna-
rak kullanlmasna ynelik almalar yapld. Elinizdeki kitap da,
BANET Projesi erevesinde bata daclar olmak zere, doa yr-
yleri yapanlar ve doa severlere dalk BA'larda grecekleri yk-
sek da bitkileri (alpin bitkileri) hakknda bilgi vermek amacyla hazr-
land.
Kitap, Trkiyenin baz dalarnda alpin kuak ekosistemi, bitki rt-
s eitleri ve bitkilerine genel bir bak niteliindedir. Doal olarak,
120 adet bitkiyi ieren byle kk bir kitap ile Trkiyenin btn al-
pin bitki rts eitleri ve bitkilerini kapsamak mmkn deil. Byle
bir i ok daha spesifik bir proje ve zaman gerektirir. Bu kitapta genel
olarak Trkiyenin bitkisel zenginlii, baz dalarmz ve bulunduklar
blgelerde alpin kuak ve bitkileri hakknda bilgi vermeye ve kar kar-
ya bulunduklar tehlikelere dikkat ekmeye alld. Dalarda yr-
y yapanlarn ve doa severlerin karlaabilecekleri baz bitkiler, fo-
toraflar ve mmkn olduu kadar basit bir ekilde tantld. Familya-
larna gre tantlan alpin bitkiler, kitap sonundaki indekste alfabetik
olarak sraland.
Kitap, modern dnyann yaratt kargaa, aknlk ve ba dndr-
c hzda yaamaya alan ve doay bir ifa olarak kullananlar iin k-
k bir rehberdir. Dalara kmanz, zihninizi boaltmanz, sakinleme-
niz ve mkemmel uyumun farkna vararak doa ile btnlemenize
yardmc olmak iin.
TRKYENN BTKSEL ZENGNL

Yeryznde lman iklim kuandaki en zengin bitki rtsne sahip
lkelerden biri olan Trkiye, bu bitkisel zenginliin yaklak %35i
kendine zg (endemik), 11,000 civarnda iekli bitki ierir. Buna ek
olarak, halen lman iklim kua iinde kltr yaplan ok sayda ta-
rm rnnn (tahllar, baklagiller, yem bitkileri ve meyve aalar vb.)
yabani atalarnn kkeninin Anadolu olduu da bilinmektedir. Trki-
yenin doal bitki zenginliinin bir baka zellii de, her yl yzlerce
tbbi bitki ve iek soannn doadan toplanarak ihra edilmesidir. Bu-
gn ss bitkisi olarak tm dnyada bahe dzenlemelerinde kullanlan
200 akn cinse ait yzlerce bitkinin orijini Trkiye florasdr.
10
Florasndaki bitkilerin yan sra onlarn doal yaam alanlar (habitat-
lar) da Trkiyenin corafik, iklimsel ve jeolojik zelliklerine paralel
olarak byk bir zenginlik ve eitlilik gsterir. Bunlar arasnda step-
ler; ky kumullar; sulak alanlar; nehir vadileri ve deltalar; turbalklar;
eitli karakterdeki meralar; fundalklar; mee, fstk am, sla or-
manlar ve Doal Yal Ormanlar gibi uluslararas lekte nemli habi-
tatlar yer alr.
DALARIMIZIN NEM
Birlemi Milletlerin, 11 Aralk gnn Dnya Dalar Gn ilan
ettii 2002 ylndan beri ok sayda lkenin hkmet politikalar ve
bata IUCN (Dnya Doay Koruma Birlii) olmak zere, pek ok
uluslararas doa koruma sivil toplum kuruluu, dalarn yeryzndeki
yaama katks ve doa koruma asndan nemi, kar karya bulun-
duu tehlikeler, srdrlebilir kullanm ve korunmas konularna n-
celik vermeye balamtr. Bu amala uluslararas, ulusal ve yerel ey-
lem planlar gelitirilmi ve uygulamaya konmutur. Dalarn biyolo-
jik ve kltrel zelliklerinin koruma altna alnmas ve korunarak kul-
lanlmasn tevik etmek amacyla projeler yrtlmektedir.
Dalarn yaamsal nemini aadaki gibi zetleyebiliriz:
i) klimi ve ya miktarn etkileyen dalar, su dngsnde ok
nemli bir rol oynar.
ii) Dalarn bitki rts ve topraklar yamur sularn depolar ve
akarsular dzenler. Buna bal olarak, dalardan akan akarsularla ve-
rimli alvyon topraklar eteklerdeki ovalar besler ve buralarda yaa-
yanlara katkda bulunur.
iii) Dalar, yalnzca yre halknn sosyal ve ekonomik artlar deil,
btn lke iin gda, temiz hava ve dier doal kaynaklar asndan ha-
yati nem tar. Hemen hemen tm sektrleri (tarm, ormanclk, turizm
vb.) besler ve ekonominin gelimesine katkda bulunur (su, orman
rnleri, hayvanclk, madenler vb.).
iv) Salkl da ekosistemleri yalnz doal yaam (bcek, ku, srn-
gen, memeli vb. yaban hayat) asndan deil bunun bir paras olan in-
11
sanolu iin de ok eitli yararlar sunar: rn. toprak kaymas, erozyon
ve sel gibi doal afetleri nler vb.
v) klim deiiklii ve kresel snmaya kar ok nemli fonksiyon-
lara sahiptir: Ekosistemleri, iklimi (scakl ve ya vb.) ve yaamn
su dngsn dengeler, atmosfere salnan karbonu emer vb. Bunlara,
ayrca dalarn rekreasyon ve estetik deerlerini de eklememiz gereki-
yor.
vi) Ev sahiplii yapt zengin canl tr ve habitatlaryla dalar, bi-
yolojik eitlilie ok nemli bir katkda bulunur: rn. Trkiyenin 144
nemli Bitki Alanndan 60 tanesi (yaklak % 42si) dalk alandr.
vii) Dalar baz ok nadir ve endemik bitkilerin sndklar son ko-
runaklardr. Trkiyede endemik bitkilerimizin nemli bir orann ba-
rndrr: rn. Gney Anadoludaki dalarda (Toros Dalar) endemizm
oran yaklak %20dir.
DALARIN ALPN KUAKLARI VE BTKSEL

ZENGNL
Ilman ve tropik iklim kuandaki yksek dalarda aa snrnn
zeri - kar snrnn altndaki blge alpin kuak olarak tanmlanr. Alpin
kuan balad yer (alt snr) dnyann farkl blgelerine gre dei-
ebilir: rn. skoyada 1000 m, svire Alplerinde 2000 m ve Bat Hi-
malaya Dalarnda ise 3700 mden balar. Alpin kuak bitki rtsnn
en nemli zellikleri arasnda, aa topluluklarnn yer almamas, an-
cak sulak alanlar ile kurak alanlarn bir arada bulunmas saylabilir. l-
kemizde ise blgelere gre deimekle birlikte, yksek dalarda yakla-
k 1800 mde subalpin (alpin blge alt) kuak balar, yaklak 2000
mden sonra tipik alpin kuak olarak devam eder. Subalpin kuak aa-
larn seyrekletii bodur al ve nemli ayr topluluklarnn egemen ol-
duu gei kuadr.
Alpin kuakta birka metrelik kk bir alanda karlar altnda, eriyen
kardan hemen sonra veya kaya atlaklarnda gelien, kurakla daya-
nkl (su depolayan) bitkilere rastlanr. Kurakla dayankl bu bitkiler,
bir l bitkisinde olduu gibi, gneye bakan dik yamalarda gn orta-
12
Bozda Erciyes Da
snda 50 C ve daha yksek scaklklara maruz kalabilir. Byle kk

bir alanda bir yanda sulak alanlara uyum salam, dier yanda ise ku-
rakla dayankl bitkilerin gelimesi, alpin kuan olaanst zellik-
lerinden biridir.
Alpin kuakta su, rzgr, buzul hareketleri, donmay izleyen erime-
den dolay geveme, ta ynlarnn kaymas, den kayalar, kayalarn
atlamas ve paralanmas, ince topran suya doymasyla akan amur
gibi erozyon sreleri ve scaklk farklaryla devaml ve nemli miktar-
da bir hareketlilik sz konusudur. Alpin kuakta kar, nispeten az rzgar
alan sel yataklar veya kaya atlaklar gibi korunakl blmlerde uzun
sre kalr. Karn biriktii bu blmlerde toprak ok daha nemli ve be-
sin maddeleri bakmndan zengindir.
Alpin kuan karakteristik zelliklerini oluturan mikro habitatlar,
arazinin engebesine, bakya ve yamalara gre deiiklik gsterir. G-
nein ve rzgarn etkisine bal olarak deien toprak nemi, scaklk ve
zemin arasndaki etkileimler nedeniyle, ok ksa mesafelerde ok b-
yk deiiklikler grlr. Mikro habitatlardaki bu deiikliklerin de et-
kisiyle alpin kuak ok zengin bir biyolojik eitlilik ierir.
Dalardaki alpin kuaklarda grlen mikro habitatlardan en nemli
on tanesi aadaki gibi sralanabilir (Ellenberg, 1988):
- kayalklar ve kaya atlaklar
- kaya bloklar
- kk talk yamalar
- drenaj iyi da bayrlar/srtlar
13
- mevsimsel su basan sel/kar yataklar, ukurlar
- az eimli yamalar (topra sabit)
- dik yamalar (topra akan)
- tmsekli dzlkler
- turbalk ve dier sulak alanlar
- gzeler, pnarlar, kk akarsular ve gller
Mikro habitatlar ve bu habitatlara uyum salam canl trleriyle ok
zengin bir biyolojik eitlilie sahip alpin kuakta ayn zamanda bitki-
sel eitlilik de artcdr: yaplan aratrmalarla alpin kuakta on te-
mel bitki grubu tanmlanmtr. Bunlardan sekizi iekli bitkiler olup
en nemli drd aada verilmitir (Krner, 2001):
- toprak zerine yatk odunsu bitkiler (bodur allar)
- otlar [Gramineae (Budaygiller)] ve ayakotlar (Carex)
- ok yllk otsu bitkiler (genellikle rozetsi yapda)
- eitli tipte yastk eklinde kmeler oluturan bitkiler
Alpin kuak on temel bitki grubundan ikisi ise ieksiz bitkilerdir:
- karayosunlar (baz blmlerde ereltiler)
- likenler
Alpin kuak habitatlarndaki bitkiler, parlak renkli iekleriyle ksa
aralklarda byk deiiklik ve eitlilik gsterir. Arlkl olarak otsu
trleri ieren nemli ayr topluluklar, orta ve gerek alpin kuakta ege-
mendir. Dzensiz aalarn ve kk yamalar eklindeki aa topluluk-
larnn azalmaya balad gei kuanda (subalpin kuak) az ok bo-
dur allar da grlr. Buradan yukarya doru ilerledike, sk imen-
likler kk yamalar eklinde azalr ve sonunda hareketli/oynar talar
ve kayalar arasnda kaybolur.
Tm dnyada alpin kuakta yaklak 8000-10.000 tr iekli bitki ta-
nmlanmtr (Krner, 1995). Yeryznde yaklak 250.000 iekli bit-
kinin olduu kabul edilirse, alpin kuak bitkileri bu rakamn %4n
oluturmaktadr. Aslnda, alpin kuaklarda dk ykseltilerdeki dier
alanlara kyasla, daha zor ve olumsuz artlarn hakim olduu dn-
lrse, bu oran ve sz konusu bitkisel eitlilik olduka yksektir.
Alpin kuak tipik bitkilerinden biri olan yumakotu (Festuca spp.),
dan bu kuana ulaldn gsteren en iyi gstergelerden biri say-
lr. Dier Alpin bitkileri de hemen sonra grlmeye balar.
14
Festuca punctoria Yumak otu
ALPN BTKLER TANIYALIM

Dalarn alpin kuak bitkileri, gvdelerine oranla iri, narin grnm-
l iekleri olan kk, zarif ve gzel bitkilerdir. Alpin bitkilerin byk
bir ksm ok yllktr. Ancak gelime mevsimi ok ksa olduu iin i-
eklenme ve tohum verme zamanlar birbirine ok yakndr. rnein
Uludada gelime mevsimi yaklak 180-200 gn arasnda deiir.
Bilim dnyasnda orofit bitkiler olarak da isimlendirilen alpin bitki-
ler kuvvetli k, dk scaklklar ve bununla balantl oluan toprak
zellikleri gibi sert iklim koullarnda yaamlarn srdrmek zorunda-
dr. Bu nedenle, baz alpin bitkilerin yapraklar sert, bazlar sivri ve o-
unlukla yuvarlaktr (rn. Gramineae ve Cyperaceae). Orofitler canl
ve parlak renkleriyle gsterili ieklere sahiptir (rn. Orchidaceae,
Primulaceae ve Gentianaceae). Bu canl renkli iekler, bata kelebek-
ler olmak zere, bcekleri cezbederek tozlamaya neden olur.
Alpin kuak bitkilerinin bodur ve srnc olmasna bir neden ola-
rak, bulunduklar yksekliklerdeki scakln dk olmas gsterilir.
Aslnda bu doru bir yaklam saylmaz, nk alpin bitkiler gneli
gnlerde en azndan birka saat olduka iyi snabilir, bu nedenle daha
15
dk ykseltilerdeki bitkilere gre srekli daha souk bir ortamda bu-
lunduklar sylenemez.
Botanikiler bir bitkiyi tehis ederken bu amala oluturulan zel ta-
n anahtarlarn kullanrlar. Bilimsel terimlerle dolu bu tan anahtarlar-
n takip etmek zordur. Bununla birlikte doay ve bitkileri tanmaya ka-
rar verdiyseniz bu tr bilimsel terimleri renmeniz ve anahtarlardan
zorlanarak da olsa yararlanmanz hem ok nemli, hem de ok zevkli-
dir. Trkiyenin 11.000 civarndaki bitkisi de Trkiyenin Floras
kitabnda zel olarak hazrlanm anahtarlar yardmyla tehis edilmek-
tedir. Trkiyenin Floras (The Flora of Turkey and the East Aegean
Islands) ngiliz botaniki P.H. Davisin liderliinde 1965-1988 yllar
arasnda 10 cilt olarak yaymlanmtr. Dnyann en kapsaml ve nem-
li botanik aratrmalarndan biri olarak kabul edilen bu byk eserin 11.
ve son cildi Trk botanikilerin koordinasyonunda 2000 ylnda yaym-
lanmtr.
Yalnzca bilim adam ya da uzman aratrmaclar iin deil, doaya
ve bitkilere merakl herkes tarafndan anlalabilmesi amacyla eliniz-
deki kitapta bol fotorafa yer verilmeye allmtr. Hata pay her za-
man yksek olmakla birlikte, dalarda - zellikle alpin kuakta - yrr-
ken karlatnz bitkileri, fotoraftan tehis etmeniz de mmkndr.
Bu kitapta baz dalarmzn alpin kuanda grebileceiniz 120 bit-
ki yer almaktadr. Bu bitkilerin seiminde, kitabn yazarlar arasndaki
bilim adamlarnn uzun yllar zerinde alt Uluda, Spil Da,
Bozda, Babada ve Erciyes Da gibi baz dalar ne kmtr.
16
Linum olympicum Uluda keteni

APIACEAE / UMBELLIFERAE (MAYDANOZGLLER)
Bupleurum falcatum subsp. persicum Trpan yaprakl tavankula

Yaklak 70 cmye boylanan ok yllk bitki. Basit gvdeli veya
seyrek olarak dallanr, gvdenin st ksmndaki iekler youn bileik
salkm durumlu. Kuzey, Dou ve Gney Anadoluda 1700-3600 m
arasnda kayalk yamalar, talk ve ayrlk alanlarda yetiir. Temmuz-
Eyll aylarnda ieklenir.
Heracleum argaeum
Erciyes tavanclotu
Yaklak 1 mye boyla-
nan, endemik ok yllk
bitki. Alt yapraklar geni
ve loplu. Anadoluda
snrl olarak 1600-3000
m arasnda volkanik ka-
yalk ve talk yamalar-
da yetiir. Haziran-Aus-
tos aylarnda ieklenir.
18
Heracleum humile
Bodur tavanclotu
Yaklak 60 cmye boyla-
nan, ok yllk bitki. Gvdesi
toprak altnda geliir. nceki
yllardan kalan yaprak sapla-
rnn dz kt benzeri kalnt-
lar yaka eklinde karakteris-
tik olarak, gze arpar. Kuzey,
Gney ve Anadoluda,
1600-3000 m arasnda kayalk
yamalar, talk ve ayrlk
alanlarda yetiir. Temmuz-Ey-
ll aylarnda ieklenir.
Olymposciadium caespitosum Peri emsiyesi

Yaklak 30 cmye boylanan, ok yllk bitki. Yuvarlak gvdesi dal-
lanr, tysz veya ok ince tyldr. Yapraklar ounlukla tabanda yer
alr. Kuzeybat ve Gneybat Anadoluda 1700-2000 m arasndaki ya-
malarda, kireta kayalklarnda yetiir. Temmuz-Austos aylarnda
ieklenir.
19
ASTERACEAE / COMPOSITAE (PAPATYAGLLER)
Achillea multifida Eblmlk / Al / Civanperemi

Yaklak 30 cmya boylanan, ok yllk bitki. Yapraklar seyrek tyl,
tabanda 2-3l teleksi-blk ile teleksi-kesik paral. Beyaz ieklerini
tayan bak 4-20 iekten oluur. Uludada 1700-2550 m arasnda,
orman aklklar ve alpin yamalar zerinde yetiir. Haziran-Eyll
aylarnda ieklenir.
Anthemis cretica subsp. argaea

Erciyes dapapatyas
Yaklak 7 cmye boylanan ok
yllk bitki. Rizomlu yatk gvde-
si, youn gri-beyaz tylerle kapl-
dr. Yapraklar tys paral, iek
durumunu evreleyen yapraks ya-
plar kahverengi kenarldr. Erci-
yes Danda 3700 mye kadar
kayalk ve talk yamalarda yeti-
i. Temmuz-Austos aylarnda i-
eklenir.
20
Centaurea drabifolia subsp. drabifolia
Peygamber iei / Gelin dmesi
Yaklak 40 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Odunsu kkl
basit gvdesi kmeler oluturur. Yapraklar beyazms kee gibi tyl,
zeri prtkldr. Kuzeybat Anadolu ve Anadoluya gei blm-
lerinde, 1200-2500 m arasnda kayalk yamalarda yetiir. Haziran-
Austos aylarnda ieklenir.
Cirsium lappaceum
Kygren
Yaklak 120 cmye
boylanan ok yllk bitki.
Gvdesi bolca dallanr.
Kuzey Anadolu ve Dou
Anadoluya gei blm-
lerinde, 500-3000 m ara-
snda kireta kayalkla-
r, talk alanlar ve bayr-
larda yetiir. Temmuz-Ey-
ll aylarnda ieklenir.
21
Doronicum bithynicum
subsp. bithynicum
Kaplanotu
Yaklak 75 cmye
boylanan, endemik ok
yllk bitki. Rizomlu
gvdenin alt yapraklar
salg tyldr. Kuzey-
bat Anadoluda 1500-
2200 m arasnda orman
ve bodur al topluluk-
lar iinde ve talk ya-
malarda yetiir. Mays-
Austos aylarnda i-
eklenir.
Erigeron olympicus
Uluda ifaotu
Yaklak 10 cmye
boylanan, ok yllk bit-
ki. Gvdesi basit veya
ortasndan itibaren sey-
rek olarak dallanr, kaba
ksa tyldr. Her gv-
dede, iekleri tayan
bakta 1-2 iek bulu-
nur. Kuzeybat Anado-
luda 2000-2400 m ara-
snda kayalk ve mermer
talk alanlarda yetiir.
Haziran-Temmuz ayla-
rnda ieklenir.
22
Helichrysum graveolens Gveotu / lmeziek / Altnbaak
Yaklak 35 cmye boylanan, ok yllk bitki. nce srnc gvdesi
(stolon), seyrek ya da bol ipeksi yns tylerle kapldr. iekleri
tayan bak ok sayda, kremsi youn yns/tyl yalanc emsiye
eklinde geliir. Anadoluda yaygn olarak 900-3670 m arasnda orman
ve bodur al topluluklarnda nemli aklklar, alpin ve subalpin
ayrlarda yetiir. Haziran-Eyll aylarnda ieklenir.
Hieracium bornmuelleri
Mercang / Kenger otu
Yaklak 65 cmye boy-
lanan ok yllk bitki.
Gvdesi ok saydadr ve
yldzs tylerle kapldr. Dik-
drtgensi mzrak ya da elips
eklindeki yapraklarnn b-
ykl tabandan uca doru
azalr. Kuzey, ve Gney
Anadoluda 500-2000 m ara-
sndaki ormanlk, ayrlk ve
kayalk alanlarda yetiir. Ha-
ziran ve Austos aylarnda
ieklenir.
23
Hieracium pannosum Tyl farekula /Trnak otu
Yaklak 60 cmye boylanan, ok yllk bitki. Gvde yldzs ve uzun
yumuak tyldr. Yapraklar gvdenin taban ksmnda younlar: 4-
20 cm ters mzraks veya ters yumurtams, uzun yns tyldr. Ky
kesimleri ve Anadoluda, 1000-2700 m arasnda orman aklklar ve
kayalk yamalarda yetiir. Haziran-Eyll aylarnda ieklenir.
Jurinea cadmea Bozda geyikgbei

Gvdesiz, endemik ok yllk bitki. Dou Akdeniz lkelerine zg
bitkinin yapraklar rozetlidir. iekleri tayan back sapsz, nadiren
ok ksa sapl, yuvarlaktr. Bat Anadoluda 1070 - 2100 m arasnda da
zirvelerinde ve kayalklarda yetiir. Haziran-Austos aylarnda iekle-
nir.
24
Jurinea cadmea Bozda geyikgbei
Jurinea consanguinea
Geyikgbei
Yeil gvdeli, ok yllk
bitki. Gvdesi basit veya
dall, seyrek ams tyl-
dr. iek durumu uzun,
iek saplar zerinde tek-
lidir. Kuzey, Bat, Gney
ve Anadoluda, deniz
seviyesinden 1950 mye
kadar yayl gsterir. S-
rlm tarlalar, stepler, ka-
yalk ve ormanlk alanlar-
da yetiir. Mays-Austos
aylarnda ieklenir.
25
Scorzonera cana var. jacquiniana Tyl tekesakal / Tyl yemlik
Yaklak 55 cmye boylanan, ok yllk bitki. Yar yatk gvdesi ty-
l ya da tysz olabilir. Her gvdede 1-7 arasnda iek tayan bak
bulunur. Anadoluda daha yaygndr. Trkiyede 950-2400 m arasn-
da dank bir yayl gsterir. Mays-Austos aylarnda ieklenir.
Scorzonera pygmaea subsp.pygmaea Cce yemlik / skorina

Yaklak 11 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Kkleri kaln
ve silindirik, gvdesi yastk eklinde kmeler oluturur. Yapraklar in-
ce uzun, seyrek tyldr. Kuzeybat ve Gneybat Anadoluda 1600-
2500 m arasnda kireta kayalklar zerinde yetiir. Haziran-Austos
aylarnda ieklenir.
26
BORAGINACEAE (HODANGLLER)
Miyosotis alpestris subsp. alpestris Alpin unutmabeni / Alpin minesi

Yaklak 35 cmye boylanan, ok yllk bitki. Rizomlu gvde yaprak-
lar yumurtams-eritsi ve taban yapraklar yumurtams-eliptik
ekillerdedir. Trkiyede yaygn olarak 410-3500 m arasndaki kayalk
yamalar ve ayrlarda yetiir. Nisan-Austos aylarnda ieklenir.
Paracaryum lithospermifolium var. cariense

Takesen yaprakl parakarya / Sedefotu yaprakl parakarya
Yaklak 25 cmye boylanan, ok yllk bitki. Gvdesi yatay olarak
uzayarak uta ykselir, youn grimsi-beyaz krem renkli tylerle
kapldr. Meyveler dairemsi, kanatl ve zeri salg tyldr. Gneybat
27
ile Gney
Anadoluda
790-3050 m
arasnda ki-
reta ve
volkanik ka-
yalk yama-
lar ve talk-
larda yetiir.
Nisan-Aus-
tos aylarnda
ieklenir.
Paracaryum lithospermifolium var. cariense
Onosma isauricum Emzikotu / Balz

Yaklak 14-45 cm boylanan, endemik ok yllk bitki. Gvdesi dik,
basit veya dallanr. Yapraklar mzraks-dikdrtgensi, bazen taban ve
gvde yapraklar kaks ekillerdedir. Anadoluda 300-3000 m
arasnda orman aklklar, kayalk yamalar ve step alanlarda yetiir.
Nisan-Eyll aylarnda ieklenir.
28
BRASSICACEAE / CRUCIFERAE (HARDALGLLER)
Aethionema
oppositifolium
Taanta
nan ok yllk bitki. Yastk
eklinde kmeler oluturan
bitkinin yapraklar etli, kar-
lkl dizilidir. Meyve yu-
murtams, kanatsz veya u
ksmnda ok ksa kanatl-
dr. Anadolu dalarnda
2000-3000 m arasnda ka-
yalk yamalar, kaya atlak-
lar ve talklarda yetiir.
Haziran-Temmuz aylarnda
ieklenir.
Alyssum argyrophyllum
Gm yaprakl kuduzotu
nan, endemik ok yllk bit-
ki. Krlgan, srnc gv-
desi youn gm renkli
tylerle kapldr. iek du-
rumu yar emsiye eklinde
ve bol ieklidir. Meyve ge-
ni elips eklinde, youn
tyldr. Gney Anado-
luda 1200-2100 m arasnda
kayalklar ve talklarda ye-
tiir. Nisan-Temmuz ayla-
rnda ieklenir.
29
Arabis caucasica
subsp. caucasica
Kafkas kazotu /
Kazteresi
Yaklak 35 cmye ka-
dar boylanan, ok yllk
bitki. Gvdesi srnc
veya tabandan srnerek
ykselir. Yapraklar de-
iken rozetsidir. Kuzey
ve Dou Anadoluda 350-
2900 m arasndaki kaya-
lk, talk ve bayrlarda
yaygn olarak yetiir.
Mart-Austos aylarnda
ieklenir.
Aubrieta deltoidea
Obrizya
Yastk eklinde kme-
ler oluturan ok yllk
bitki. Ksa gvdesi ty-
lerle kapldr. Kak ek-
lindeki yapraklarnn ke-
narlar dili veya disiz
olabilir. Meyve ikince,
zeri basit, atals ve yl-
dzs tylerle kapldr.
Bat Anadoluda 500-
2100 m arasnda kaya
atlaklar ve molozlar
arasnda yetiir. Mays-
Temmuz aylarnda iek-
lenir.
30
Draba brunifolia subsp. olympica Kayaicei / Draba
Yastk eklinde kmeler oluturan, endemik ok yllk bitki. Keemsi
yapda, eritsi yaprakl ve ksa iek durumludur. ve Bat Anadoluda
1200-2900 m arasnda kayalk, talk ve bayrlarda yetiir. Mays-
Haziran aylarnda ieklenir.
31
Erysimum pulchellum Alpin duvariei
Yaklak 30 cm boylanan, ok yllk bitki. im gibi rtc bir yapda
geliir. Taban yapraklar ters yumurtams ekilde ve gvde yapraklar
eliptik ile ters yumurtams ekilde derin dilidir. Anadoluda yaygn
olarak 1300-3200 m arasnda talk ve kayalk bayrlarda yetiir.
Mays-Austos aylarnda ieklenir.
Iberis sempervirens Herdemyeil iberya

32
Iberis sempervirens Herdemyeil iberya / Dakeiteresi
Yaklak 30 cm boylanan, yar alms bitki. Gvdesi dallanmaz, ty-
szdr. Yapraklar dikdrtgensi-kak eklinde, meyveleri oval ve ka-
natl, 1-2 tohumludur. Gneybat ve Gney Anadoluda 1000-2400 m
arasnda genellikle kireta kayalklar ve kaya atlaklarnda yetiir.
Nisan-Haziran aylarnda ieklenir.
Iberis spruneri Hnkrbeendi / berya

Yaklak 6 cmye boylanan, tek veya iki yllk bitki. iek durumu
ok youn salkm eklindedir. Bat Anadoluda 200-2000 m arasnda
ve daha ykseklerde kireta kayalklar ve zellikle kaya atlaklarn-
da yetiir. Nisan-Mays aylarnda ieklenir.
33
Matthiola montana
Da ebboyu
Yaklak 17 cmye
boylanan, endemik
ok yllk bir bitki.
Kaln gvdeli, kendi-
ne has ok ho koku-
ludur. Bat Anado-
luda 1500 mye ka-
dar kalkerli kayalk-
larda yetiir. Mays -
Austos aylarnda i-
eklenir.
Thlaspi lilacinum Leylaki yabani hardal

Yaklak 20 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Hafif mavim-
si yeil renkli gvdesi birka adet bir arada basit veya dalldr. Rozet
eklinde sralanan taban yapraklar kak eklinde, gvde yapraklar ise
dikdrtgensidir. ounlukla Kuzey Anadoluda 2100-2500 m arasnda
kuru alpin yamalar ve bayrlarda yetiir. Mays-Temmuz aylarnda
ieklenir.
34
CAMPANULACEAE (ANEGLLER)
Asyneuma virgatum subsp.

cichoriiforme Narin aniei
Yaklak 170 cmye boylanan, ende-
mik iki yllk bitki. Rozet eklindeki
yapraklar genellikle gvdenin alt k-
smda toplanmtr. Kuzeybat, Bat,
ve Gneybat Anadoluda 700-2200 m
arasnda kayalk yamalarda yetiir.
Mays-Temmuz aylarnda ieklenir.
Asyneuma trichostegium
Tavan ekmei
mik ok yllk bitki. Gvde sadece ta-
ban ksmnda yaprakl olup yapraklar
dar ve 4 cm uzunluundadr. Anado-
luda snrl olarak 2400-3200 m
arasndaki volkanik kayalk yamalar-
da yetiir. Temmuz-Austos aylarnda
ieklenir.
35
Campanula argaea Erciyes aniei
Yaklak 2035 cm boylanan, endemik ok yllk bitki. Gvde kaln,
basit veya dall, sert tyldr. Gvdenin alt ksmndaki youn yaprak-
lar dikdrtgensi-kaks, kenarlar dili ve orta yapraklar sapsz,
dikdrtgensi ekillerdedir. Akdeniz, Bat Karadeniz ve Anadoluda
8002400 m arasndaki kayalklarda yetiir. Temmuz-Austos
aylarnda ieklenir.
36
CARYOPHYLLACEAE (KARANFLGLLER)
Dianthus aytachii Erciyes akkaranfili

Yaklak 6.5 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Yastk for-
munda kmeler oluturur. ok sayda pembe-beyaz iekli saplara sa-
hiptir. Erciyes Danda 25002800 m arasnda volkanik kayalk ya-
malarda ve eimli talklarda yetiir. Temmuz-Austos aylarnda i-
eklenir.
Dianthus erinaceus
var. erinaceus
Dikenli karanfil
ki. Mavimsi beyaz bir mum
tabakasyla kapl bitkinin
yapraklar dikenlidir. i-
ekler ounlukla tek ve
bazen iki adet, kenarlar
dilidir. Bat Anadolu da-
larnda 900-1500 m arasn-
da kayalk yamalarda yeti-
ir. Haziran aynda iekle-
nir.
37
Minuartia recurva
subsp. carica
Kvrk koruotu
Yaklak 10 cmye
boylanan, endemik
ok yllk bitki. Yas-
tk eklinde kmeler
oluturur. Kmeler-
den uzanan ksa sap-
lar zerinde 1-2 adet
beyaz renkli iek yer
alr. Bat Anadoluda
1800-2200 m arasn-
da kayalk yamalar-
da yetiir. Temmuz
aynda ieklenir.
Silene argaea
Erciyes nakl
Yaklak 10 cm ye
boylanan, endemik
ok yllk bitki. Yatk
gvdeleri kme ek-
linde bir arada bulu-
nur. Taban yapraklar
eritsi, gvde yaprak-
lar ok dar eliptiktir.
Anadoluda 3000
m civarnda yetiir.
Austos aynda i-
eklenir.
38
Silene argaea
Erciyes nakl
Silene falcata
Nakl / Yapkanotu / Salkm iei
Silene falcata
Nakl / Yapkanotu / Salkm iei
Yaklak 25 cmye boylanan, ok
yllk bitki. Gvdesi dik, ipeksi salg
tyleriyle kapldr. Taban yapraklar
orak gibi kvrk, sert ve keskin ulu,
stteki yapraklar mzraksdr. Kuzey-
bat ve Bat Anadoluda 2000-2500 m
arasnda talk yamalarda yetiir.
Temmuz-Eyll aylarnda ieklenir.
CONVOLVULACEAE (TARLASARMAIIGLLER)
Convolvulus assyricus oban dei

Yaklak 8 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Yapraklar erit-
si veya eritsi-kaks, keskin sivri uludur. Genellikle ve Gney
Anadoluda 800-2500 m arasndaki kireta kayalklar, yamalar ve
alpin ayrlarda yetiir. Mays-Haziran aylarnda ieklenir.
41
CRASSULACEAE (DAMKORUUGLLER)
Rosularia
serpentinica
Serpantin glc
Rozet eklinde, en-
demik ok yllk bitki.
Saak kkl gvdesi
odunlamamtr, bit-
kinin yapraklar etli-
suludur. Salkm
eklindeki iek du-
rumlarnda 2-12 iek
bulunur. Gneybat
Anadoluda 2000-
3000 m arasnda ser-
pantin kayalar zerin-
de yetiir. Temmuz
aynda ieklenir.
Sedum album Ak damkoruu

Yaklak 5-20 cm boylanan, ok yllk bitki. Srnc gvdesi im
gibi rtc bir yapda geliir. Yapraklar hemen, hemen silindirik,
kiremit tarznda dizilidir. Genellikle Trkiyenin ky kesimlerinde
100-2500 m arasnda kayalk yamalar ve ta ynlar zerinde yetiir.
Mays-Eyll aylarnda ieklenir.
Sedum pallidum var. bithynicum Bursa damkoruu

Yaklak 5-15 cm boylanan, ok yllk bitki. Gvde tabandan
srnerek ykselir, st ksmda salg tyleriyle kapldr. Yapraklar sk
almak-kiremit eklinde dizilidir. Genellikle Kuzeybat ve Kuzey
Anadoluda deniz seviyesinden 1900 mye kadar, yapran dken
ormanlk ve kayalk alanlarda yaygn olarak yetiir. Haziran-Austos
aylarnda ieklenir.
42
Sedum album Ak damkoruu
Sedum pallidum var. bithynicum Bursa damkoruu

43
CUPRESSACEAE (SELVGLLER)
Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus Katran ardc / Dikenli ard

Yaklak 6 mye boylanan, aa veya yastk formunda al. Yapraklar
mzraks, seyrek, sivri ve batcdr. Yapraklarn st yzeyi orta damar
ile ayrlm beyaz iki stoma (gzenek) bantldr. Kozalaklar kre
eklinde, nceleri mavi-puslu; daha sonra koyu krmz/ mor veya par-
lak kahve renklidir. Alak kesimler hari, neredeyse btn Trkiyede
deniz seviyesinden 1800 m civarna kadar orman aklklar, allk ve
aasz alanlarda yetiir. Kozalaklar sonbaharda olgunlar.
44
ERICACEAE (FUNDAGLLER)
Bruckenthalia spiculifolia
Baak iekli brukentalya
Yaklak 15 cmye boylanan, ok yllk
bitki. Gvde tabandan srnerek ykselir,
youn tyldr. Yapraklar 4 ile 6l halka-
larda, nadiren spiral dizililidir. Kuzey
Anadoluda 1600-2000 m arasnda asit
karakterli topraklar zerinde nemli or-
manlk ve allklarda yetiir. Mays -
Temmuz aylarnda ieklenir.
Vaccinium myrtillus Yaban mersini / Ay zm

Yaklak 30 cmye boylanan, ok yllk alms bitki. Rizomlu gvde-
si kn yapraklarn dker, meyveleri yenir. Kuzey Anadoluda 1300-
2700 m arasnda asit karakterli topraklar zerinde nemli ormanlk ve
allklarda yetiir. Nisan-Temmuz aylarnda ieklenir.
45
FABACEAE / PAPILIONACEAE / LEGUMINOSAE
(BAKLAGLLER)
Astragalus angustifolius subsp.

angustifolius var. angustifolius
Daryaprakl geven
Yastk formunda, ok yllk al.
Yapraklar tys, bileik ekilli ve
ine eksenlidir. iek durumu, 3-
14 iekten oluan salkm ek-
lindedir. Kuzeybat, Bat, Gney
ve Anadoluda 800-2900 m
arasndaki steplerde yaygn olarak
yetiir. Nisan-Austos aylarnda
ieklenir.
Astragalus argaeus Erciyes geveni

Yaklak 10 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Yastk
eklinde kmeler oluturur. Dallanm odunsu kklere ve 0.5-1 cm
uzunluunda yapraklara sahiptir. Yalnzca Erciyes Danda 3000-3200
m arasndaki alpin habitatlarda yetiir. Temmuz aynda ieklenir.
46
Astragalus flavescens
Sargeven
Yaklak 6 cmye boylanan,
endemik ok yllk al. Yastk
eklinde kmeler oluturur. Yaprak
eksenleri (orta damar blgesi)
dikenli, 3-5 ift yaprakkldr.
Ak sar iekleri sk bir ekilde,
2-8 tanesi bir arada bulunur. Gen
meyveleri tyldr. Bat ve
Gneybat Anadoluda 1700-1900
m arasnda kayalk yamalarda
yetiir. Temmuz-Austos aylarnda
ieklenir.
Astragalus lineatus
nce yaprakl geven
yllk bitki. Kk ksm odunsu,
srnc gvdeli ve 1-4 cm tys
yaprakldr. Kuzeydou, Dou ve
Gney Anadoluda 1300-4300 m
arasndaki ormanlk, kayalk ve
talk yamalarda yetiir. Mays-
Astragalus hirsutus.
Geven
Yastk formunda, endemik ok
yllk bitki. Kk ksm odunsu, sk
iek kmesi tayan sap yaprak-
sz. Kuzey, Gneybat, Gney ve
Anadoluda 800-3200 m arasnda
ormanlk alanlar, kalkerli talar ve
bayrlarda yetiir. Haziran-Tem-
muz aylarnda ieklenir.
47
Astragalus ptilodes
var. ptilodes Geven
ok yllk bitki. Srnc gv-
desi yastk eklinde kmeler
oluturur. Yaprak ekseni diken-
lidir, iekler yaprak koltukla-
rnda sapsz geliir. Kuzeybat,
Bat, Gneybat ve Anado-
luda 500 mnin zerlerinde
yetiir. Haziran-Temmuz ayla-
rnda ieklenir.
Chamaecytisus pygmaeus Sarsalkm / Keitrfl

Yaklak 15 cmye boylanan, ok yllk bodur al. Dallar tabanda
srnerek ykselir, ipeksi tyldr. Kuzey ve Anadoluda 1000-
2100 m arasnda kayalk ve talk yamalarda yetiir. Nisan-Haziran
aylarnda ieklenir.
Genista lydia var. lydia Katrtrna

Yaklak 200 cmye boylanan, ok yllk al. Gvdesi srncdr,
dallar gsterili bir ekilde aa sarkar. Kn yapraklarn dker.
48
Trakya, ky kesimleri ve Anadoluda 330-2100 m arasndaki kayalk
yamalar ve bayrlarda allk alanlarda yetiir. Nisan-Temmuz
aylarnda ieklenir.
Lotus corniculatus var. alpinus Gazel boynuzu / Lferotu

ok yllk bitki. Kuvvetli gvdesi
yatk veya srnerek ykselir.
Anadoluda yaygn olarak deniz
seviyesinden 1200 m civarna
kadar kayalk yamalar ve alpin
ayrlarda yetiir. Mays-Tem-
Onobrychis argaea
Erciyes korungas
endemik ok yllk bitki. Yastk
eklinde kmeler oluturur. Kk-
leri odunsu, gvdesi yatk, yap-
raklar tysdr. Anadoluda
2300-2800 m arasndaki yama-
larda yetiir. Temmuz aynda i-
eklenir.
49
Onobrychis cornuta Boynuzlu korunga Onobrychis montana Da korungas
Onobrychis cornuta Boynuzlu korunga

Yaklak 50 cm boyunda ve 60 cm apnda ok yllk al. Yastk
eklinde dikenli kmeler oluturur. iek durumlarnda 2-5 iek
bulunur. Bat ve Kuzeydou Anadolu dnda, tm Trkiyede 1200-
3100 m arasndaki kayalk yamalar ve talklarda yaygn olarak
yetiir. Mays-Temmuz aylarnda ieklenir.
Onobrychis montana Da korungas / Eekotu / Evliyaotu

Yaklak 40 cmye boylanan, ok yllk bitki. Kaln odunsu kkl
gvdesi yatk ve/veya tabandan srnerek ykselir. Anadoluda yaygn
olarak 900-2800 m arasndaki talk yamalar ve alpin ayrlarda
yetiir. Mays-Austos aylarnda ieklenir.
Trifolium caudatum
Kuyruklu gl / Trfl
Yaklak 30 cmye boylanan, en-
demik ok yllk bitki. Gvdesi yatk
ve/veya tabandan srnerek ykse-
lir. Yaprakklar yumurta-eliptik e-
kilde, tepesi hafif girintilidir. Kuzey-
bat, Bat, Gney ve Anadoluda
600-1600 m arasndaki orman ak-
lklar ve ayrlarda snrl olarak ye-
tiir. Haziran-Austos aylarnda
ieklenir.
50
GENTIANACEAE (KANTARONGLLER)
Gentiana lutea subsp. symphyandra

Sar centiyan / Kat / Kralamdan
Yaklak 100 cmye boylanan, kaln
gvdeli ok yllk bitki. Yapraklar
mzraks-geni yumurtams ekillerde
olabilir, gri yeil renkli, ksa sapldr.
Tbbi bitki olarak kklerinin toplan-
mas nedeniyle tehlike altndadr.
Kuzey ve Bat Anadoluda 1700-2100
m arasndaki bodur al topluluklar
ve kayalk alanlarda yetiir. Temmuz
aynda ieklenir.
Gentiana verna subsp. balcanica Balkan kantaronu / Centiyan

Yaklak 120 cmye boylanan, ok yllk bitki. Gvdesi rizomlu ve
geni yapraklar tabanda kvrlm, rozet eklindedir. Kuzey ve Bat
Anadoluda 1400-2300 m arasndaki yamalarda alpin ayrlar, kireli
kayalk ve ta ynlarnda yetiir. Mays- Austos aylarnda ieklenir.
51
GERANIACEAE (TURNAGAGASIGLLER)
Erodium leucanthum
Beyaziekli dnbaba
demik ok yllk bitki. Yastk ek-
linde kmeler oluturan ok gv-
deli, salg tyldr. Yapraklar ok
paral, meyvelerinin gagalar
uzun ve sertdir. Gneybat Anado-
luda 1600-2300 m arasnda kaya-
lk yamalar, kaya atlaklar ve
talklarda yetiir. Mays-Haziran
aylarnda ieklenir.
Geranium cinereum subsp. subcaulescens var. subcaulescens

Itr / Turnagagas
Yaklak 50 cmye boylanan, ok yllk bitki. Kazk kkl
gvdesinde 1-8 iek tar. Yapraklar ounlukla 3 lobludur. Bat,
Gney ve Orta Anadoluda 1100-2500 m arasnda kayalk yamalar ve
talklarda yetiir. Mays-Temmuz aylarnda ieklenir.
52
HYPERICACEAE / CLUSIACEAE / GUTTIFERAE
(BNBRDELKOTUGLLER)
Hypericum adenotrichum Binbirdelikotu / Koyunkran / Kantaron

Yaklak 32 cmye boylanan, endemik bitki. Gvdesi dik, srnc
veya nadiren yatktr. Yapraklar koyu salgl, saaks, tyldr. Bat ve
Anadoluda 800- 2300 m arasndaki kurak otlaklar ve talk alanlar-
da yetiir. Haziran ve Temmuz aylarnda ieklenir.
Hypericum confertum subsp.

confertum Binbirdelikotu /
Koyunkran / Kantaron
Yaklak 35 cmye boylanr.
Gvdesi dik veya tabandan
srnerek ykselir. Yapraklar
mzraks veya dikdrtgensi
erit ekillerde, grimsi tylerle
kapl veya tyszdr. Bat
Anadoluda 1400-2000 m
arasndaki volkanik kayalk
yamalarda yetiir. Haziran-
53
ILLECEBRACEAE (KIRIKOTUGLLER)
Paronychia amani
Kuotu / Dolamaotu
nan, taban odunsu bitki.
Yatk gvdesi im gibi rt-
c bir yapda geliir. Bat ve
c Anadoluda 2000 mnin
zerinde kalkerli kayalk-
larda yetiir. Haziran-Aus-
IRIDACEAE (SSENGLLER)
Crocus biflorus subsp. pulchricolor ifteidem
Trkiyenin zengin idemlerinden, endemik bir alttr. Gvdesi
soanl, yapraklar ieklerle ayn zamanda kar. Kuzeybat
Anadoluda 1000-2000 m arasnda yamalar, ayrlk ve bodur allk
alanlarda yetiir. Mart-Haziran aylarnda ieklenir.
54
JUNCACEAE (HASIROTUGLLER)
Juncus anatolicus Hasrotu / Kofa

Yaklak 40 cmye boylanan, endemik ok yllk sulak alan bitkisi.
Rizomlu gvdesi, sk bir rt oluturur. Kuzey ve Bat Anadoluda
1650-2200 m arasndaki dere kenarlar ve su kaynaklarna yakn yetiir.
Haziran ve Eyll aylarnda ieklenir.
55
LAMIACEAE / LABIATAE (BALLIBABAGLLER)
Acinos alpinus Dananesi

Yaklak 20 cmye boylanan, ok yllk bitki. Gvdesi srncdr,
bazen tabandan srnerek ykselir, tyl veya kvrml tyldr.
Yapraklar yumurtams-daire veya eliptik ekillerdedir. Kuzeybat, Bat
ve Gneybat Anadoluda, 900-2000 m arasndaki kayalk ve talk
yamalarda yetiir. Mays-Eyll aylarnda ieklenir.
Ajuga chamaepitys
subsp. glareosa
Yeram /Mayaslotu
Bodur, tek, iki veya ok yl-
lk bitki. Gvdesi yatktr ve-
ya srnerek ykselir. Yap-
raklar ksa ipeksi tyldr,
ezildiinde am gibi kokar.
Genellikle Anadolu Diyago-
nalinin batsnda, 1600-2650
m arasndaki kireta yama-
lar, kaya atlaklar ve talk
alanlarda yetiir. Haziran-
56
Ajuga orientalis
Yeram / Mayaslotu
Yaklak 30 cmye
ki. Rizomlu gvdesi
grimsi yns ipek ty-
ldr. Bata Kuzey
Anadolu olmak zere,
Bat, Gney ve Dou
Anadoluda grlr.
Deniz seviyesinden
3200 mye kadar or-
manlk, allk, ayrlk
alanlar ve kayalk ya-
malarda yetiir. Nisan-
Temmuz aylarnda i-
eklenir.
Lamium
cymbalariifolium
Ballbaba
Yaklak 20 cmye
boylanan, endemik ok
yllk bitki. nce gvde-
si tabandan srnerek
ykselir. Kkleri ince
uzundur, yapraklar
kahverengi-morumsu
renkte, 5-7 adet ve k-
k yuvarlak dilidir.
Gneybat Anadoluda
2100-2200 m arasnda
kuzeye bakan kireta
kayalk yamalar ve ta-
lklarda yetiir. Tem-
muz-Austos aylarnda
ieklenir.
57
Scutellaria orientalis
subsp. alpina var. alpina
Alpin kasidesi
nan, ok yllk yar alms
bitki. Gvdesi yatk, daha
ok alt ksmlardan dallanr.
Gvde, yapraklar ve iek
paralar basit veya ok da-
nk olarak salg tyldr. Ku-
zey ve Dou Anadolu dn-
da, 1000-2440 m arasnda
yaygn olarak grlr. Genellikle kiretalar zerinde gelimi alpin
ayrlarda yetiir. Haziran-Austos aylarnda ieklenir.
Stachys germanica subsp. bithynica

Bursa tokalay / Tylay / Karaba / Kestre
Yaklak 170 cmye boylanan, ok yllk bitki. iekli gvdesi dik,
basit veya st ksmda nadiren dallanr. Genellikle taban srgnleri ve-
rimsiz, rozetsidir. Ne ok nemli, ne ok kuru ortamlarda (mezofit)
grlr. Kuzey Anadoluda 1600-2200 m arasndaki kiretalar, sel
yataklar, nemli/kurak kayalk yamalarda yetiir. Haziran-Austos
aylarnda ieklenir.
58
Thymus sipyleus subsp. sipyleus
var. sipyleus
Spil Da kekii
demik ok yllk bitki. Alt ksm
odunsu gvdesi sk dallanr, yastk
eklinde kmeler oluturur. Yap-
raklarnn alt yz tysz, st yz
ksa yumuak tyldr. Bat, G-
ney ve Anadoluda 400-2700 m
arasndaki dalk steplerde, kaya-
lk yamalarda yetiir. Mays-
Ziziphora clinopodioides Keklikotu / Krnanesi

Yaklak 30 cmye boylanan, ok yllk bitki. Topraa yatk veya dik
gvdesi daha ok tabanda dallanr. Yapraklar ebat ve ekil olarak
byk deiiklik gsterir. Gney ve Anadoluda 700-4100 m
arasndaki kayalk, talk yamalar ve steplerde yetiir. Haziran-Eyll
aylarnda ieklenir.
59
LENTIBULARIACEAE (BCEKKAPANGLLER)
Pinguicula balcanica
Balkan yaotu
Bceklerle beslenen, ok yllk bit-
ki. Farkl dnemlerde, farkl ekiller-
de yapraklar tar (heterofil). iekle-
ri ile birlikte gelien yapraklar by-
me dneminde, rozetsi-dar dikdrt-
gen ve meyve dneminde ise rozetsi-
eliptik ekillerdedir. Kuzey ve Dou
Anadoluda 1600-2745 m arasndaki
alpin yamalarda nemli ayrlar ve
dere kenarlarnda yetiir. Mays ve
LILIACEAE (ZAMBAKGLLER)
Allium olympicum
Uluda soan
ki. Soanl gvdesi yumur-
tams, en dtaki zar siya-
hms ve yzeyi boyuna in-
ce izgilidir. Yapraklar dar
eritsi, dz kenarldr. Ku-
zey Anadoluda 1300-2000
m arasndaki orman ve bo-
dur al topluluklar arasn-
da ve alpin ayrlarda yeti-
ir. Temmuz ve Austos ay-
larnda ieklenir.
60
Allium reuterianum Soan
mik ok yllk bitki. Soanl gvdesinin
en dtaki zar siyahtr. Yapraklar 2-3
adet ve derin kanalldr. Bat, Gneyba-
t Anadoluda 1800-2100 m arasndaki
kireta kayalklar ve talklarda yeti-
ir. Temmuz-Austos aylarnda iek-
lenir.
Allium sibthorpianum Soan

mik ok yllk bitki. Soanl gvdesi
dikdrtgensi, soan zarlar aralkl, ka-
burgalar olumu-en dtaki zar siyah,
itekiler ise erguvan renklidir. Kuzey
ve Anadoluda, 700-2500 m arasnda
kireta kayalklar, kaya atlaklar,
talk yamalar ve bayrlarda ve alpin
ayrlarda yetiir. Austos-Eyll ayla-
rnda ieklenir.
Chionodoxa luciliae Bozda karyldz

61
Chionodoxa luciliae Bozda karyldz
Yaklak 14 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Soanl
gvdesi yumurtams, genellikle iki iekli ve iki yaprakldr. Bat
Anadoluda 1600-2000 m arasnda bol gne alan yamalar ve
kayalklarda yetiir. Mays-Haziran aylarnda ieklenir.
Muscari bourgaei
Arapsmbl
ki. Soanl gvdesinin zar-
lar kirli fildii rengindedir.
Kuzeybat, Bat ve Gney
arasnda kalkerli ve volka-
nik kayalklar, talk ya-
malar ve ayrlarda yeti-
ir. Mays-Temmuz ayla-
rnda ieklenir.
Ornithogalum nivale
Kar tkrkotu
Kk, endemik ok yl-
lk bitki. Soanl gvdesi-
nin zeri beyaz izgilidir.
nce uzun yapraklar 12
cmyi bulur. Hemen toprak
yzeyinde veya biraz ze-
rindeki iek durumunda 3-
6 iek yer alr. Kuzey ve
Bat Anadoluda 2200
mde yetiir. Mays-Hazi-
ran aylarnda eriyen karlar
arasnda ieklenir.
62
Scilla bifolia
kiyaprakl maviyldz
Yaklak 37 cmye
ki. Soanl gvdesinde
iki ince uzun yaprak bu-
lunur. iek durumu, 1-
15 iekli veya nadiren
25 ieklidir. Trakya, k-
ylar ve Anadoluda
80-2400 m arasndaki
kireta kayalklar, or-
man aklklar ve ayr-
lklarda yetiir. ubat-
Temmuz aylarnda i-
eklenir.
Tulipa sylvestris
Yavruaz /
Orman lalesi
Trkiyedeki doal la-
le trlerinden ok yllk
bitki. Soanl gvdesi-
nin zarlar sert yapl,
sarms kahverengi, ta-
ban levhas ve boyun
ksm ksa tyldr.
Bata Bat Anadolu ol-
mak zere 600-3000 m
arasndaki orman ak-
lklar ve ayrlarda yay-
gn olarak yetiir. Nisan-
Mays aylarnda iek-
lenir.
63
LINACEAE (KETENGLLER)
Linum aretioides Keten

Kkten itibaren ok gvdeli,
endemik ok yllk al. Yastk
eklinde kmeler oluturur.
Yapraklar ince, ksa ve inem-
sidir. iekleri tek, sapsz ve
parlak sar renklidir. Bat Ana-
doluda 1750-2300 m arasnda-
ki ist ve kireta kayalk ya-
malarda ve talklarda yetiir.
Mays-Haziran aylarnda i-
eklenir.
Linum olympicum
Uluda keteni
Uludaa endemik
ok yllk bitki. Gvde-
si ok dall, alt ksm
toprak zerine yatktr.
iekli gvdeleri ince,
srnc veya taban-
dan meyilli olarak yk-
selir. 800-2400 m ara-
sndaki yamalarda or-
man kenarlar, kireta
kayalklar ve talklar
zerinde yetiir. Hazi-
ran-Austos aylarnda
ieklenir.
64
MORINACEAE (DKENLGZELGLLER)
Morina persica Dikenligzel

Yaklak 1.5 mye boylanan, ok yllk bitki. Gvde dik, tysz veya
sk, uzun yumuak tyldr. Daire dizilili yapraklar derimsi, mzrak-
s ve uzun dikenlidir. Ho kokulu iekleri 4-10li halka halinde bulu-
nur. Anadoluda 300-2750 m arasndaki kayalk ve talk yamalar-
da yaygn olarak yetiir. Mays-Austos aylarnda ieklenir.
65
ONAGRACEAE (YAKIOTUGLLER)
Epilobium angustifolium
subsp. angustifolium
Dariekli yakotu
Yaklak 2.5 mye boylanan, ok
yllk bitki. Yastk eklinde kmeler
oluturur. Salam yapl basit gvde-
si dallanmaz. Yapraklar dar mzraks-
mzraks ekillerde, belirsiz dili ke-
narldr. ve Dou Anadoluda
6503050 m arasndaki ormanlk
alanlar, ayrlar ve kayalk yamalar-
da yaygn olarak yetiir. Haziran-
ORCHIDACEAE (SALEPGLLER)
Orchis pallens
Soluk orkide
nan, ok yllk bitki. Gvdesi
kaln, geni mzrak veya dik-
drtgen eklindedir. Yaprak-
lar 4-6 adet, tabana yakn
olanlar beneksiz, sttekiler
knldr. Ky kesimlerde yo-
un, Gney ve Anadoluda
seyrek olarak bulunur. 1000-
2400 m arasndaki subalpin
ayrlar, orman ve al toplu-
luklar iinde yetiir. Mays-
Haziran aylarnda iek aar.
66
PAPAVERACEAE (GELNCKGLLER)
Corydalis wendelboi
Tarlakuu mahmuzu
Endemik, ok yllk
yumrulu bitki. Parlak yap-
raklar dipten 3 veya daha
fazla blnr. Bat ve G-
ney Anadoluda 900-2000
m arasnda yetiir. Nisan-
Haziran aylarnda iekle-
nir.
Papaver pilosum
okiekli
gelincik
Trkiyenin zen-
gin gelincik trle-
rinden endemik bir
bitki. Gvdesi dik,
dall ve sk ince-
uzun sert tyldr.
Tm yapraklar ka-
dife tyldr, ke-
narlar dzensiz
olarak dilidir. Bur-
sa ve ankrda
1800-2150 m ara-
sndaki kayalk
yerlerde yetiir.
Haziran ve Austos
aylarnda iekle-
nir.
67
PLUMBAGINACEAE (DOTUGLLER)
Acantholimon ulucinum subsp. ulucinum var. ulucinum

Kardikeni
Yastk eklinde kmeler oluturan, ok yllk al. Yapraklar
ounlukla grimsi yeildir. Gney ve Bat Anadoluda youn,
Anadoluda seyrek olarak 1200-3000 m arasndaki kireta ve serpan-
tin kayalklarda, zirve ve talk yamalarda yetiir. Haziran-Temmuz
aylarnda ieklenir.
68
POACEAE / GRAMINEAE (BUDAYGLLER)
Alopecurus vaginatus Da tilkikuyruu

Yaklak 30 cmye boylanan, ok yllk
bitki. Yumak formunda byr, etli toprakalt
gvdesi vardr. Ksa yapraklar taban
ksmnda younlamtr. Kuzey ve Anadoluda 700-3100 m
arasndaki kayalk alpin bayrlarda yetiir. Haziran-Austos aylarnda
ieklenir.
Festuca punctoria Yumakotu / Fetk

Yaklak 30 cmye boylanan, endemik ok ylk bitki. Gvdesi prz-
sz, yaprak knlar boaza
yaklam, hafife prtk-
ldr. nce uzun yapraklar
ok sert, keskin ulu, ty-
sz, ak yeil, kra vur-
mu gibidir. iek balar
4-6 ieklidir, Uludada
1600-2500 m arasnda su-
balpin silisli ve kalkerli a-
yrlar ve ta ynlarnda
yetiir. Haziran-Austos
aylarnda ieklenir.
69
Phleum montanum
Da kelpkuyruu
ok yllk bitki. Bodur gvdesi
yastk eklinde kmeler oluturur.
iek topluluu silindiriktir. Ku-
zey ve Anadoluda 265-2300
m arasndaki volkanik ve kumta
kayalklar, orman aklklar ve
bayrlarda yetiir. Haziran-Tem-
Stipa holosericea
peksi tozak / Okotu / Sorguotu
yllk bitki. Gvdesi dik, salam
yapl, tysz veya yalnzca alt
ksmlarda tyldr. im gibi
rtc bir yapda geliir. iek
durumu bileik salkm eklindedir.
Bat, Gney ve Anadoluda,
300-2500 m arasndaki kayalk
yamalarda, step ve kuru yerlerde
yetiir. Mays-Temmuz aylarnda
ieklenir
70
POLYGONACEAE (KARABUDAYGLLER,
OBANDENEGLLER)
Rumex alpinus
Alpin labadas
Yaklak 1 mye boylanan,
ok yllk bitki. Rizomlu
gvdesi dik, taban yapraklar
geniliinden 1-2 kat daha
uzun, yumurtams-ucu yu-
varlak kalp eklinde ve ke-
narlar dalgaldr. iek du-
rumu bileik salkm eklin-
dedir. Bat, Kuzey ve Kuzey-
dou Anadoluda 1500-2500
m arasndaki talk yamalar,
dere kenarlar ve glge yer-
lerde yetiir. Haziran-Aus-
Rumex scutatus
Kalkan labada
Yaklak 50 cmye
boylanan, ok yllk
bitki. Yar alms gv-
desi tyszdr, srne-
rek ykselir. Yapraklar
orta ksmndan knt-
l, keman eklinde ters
yumurtamsdr. Gney-
dou Anadolu dnda
yaygn olarak 300-
2200 m arasndaki ta-
lk yamalar ve ayrlk
alanlarda yetiir. Hazi-
ran-Austos aylarnda
ieklenir.
71
PRIMULACEAE (UHAEGLLER)
Androsace villosa
Androsas
Yastk eklinde
youn veya gevek
rt oluturan ok
yllk bitki. Yaprak-
lar dar yumurtams-
eritsi, tysz ya da
ipeksi tyl, kenar-
lar dzdr. Anado-
luda yaygn olarak
1400-4000 m ara-
sndaki kireta ve
granit kayalklar ve talk yamalarda, alpin ayrlarda yetiir. Mays-
Primula auriculata uhaiei

Yaklak 80 cmye boylanan, ok yllk bitki. Gvde tyszdr, ba-
zen st ksm un ile kaplanm gibi grnr. emsiye eklindeki iek
durumunda 3
veya daha fazla
iek yer alr.
Kuzey, Gney
ve Dou Anado-
luda 1250-3150
m arasndaki
akarsu ve gl
kenarlar, karla-
rn erimesiyle
oluan nemli b-
lmler ve i-
menlerde yetiir.
Mays-Austos
aylarnda iek-
lenir.
72
RANUNCULACEAE (DNEGLLER)
Anemone albana subsp. armena Kafkas anemonu / Dalalesi

Yaklak 20 cmye boylanan, ok yllk bitki. Yapraklar tys paral,
loplar eritsi-dikdrtgensi, uzun ipeksi tyldr. iek ta
yapraklarnn d ksm da sk ipeksi tyldr. an eklinde iekleri
tek ve aaya sarkktr. Genellikle Anadolunun i kesimlerinde 2200-
4200 m arasndaki volkanik kayalar ve yamalarda yetiir. Haziran
aynda ieklenir.
Aquilegia olympica
Haseki kpesi
Yaklak 60 cmye boy-
lanan, ok yllk bitki.
Gvdesi sk yumuak ty-
ldr, kmeler oluturur.
Gvde tabanndaki yaprak-
lar, 3 yaprakkldr. Ge-
nellikle Kuzey ve Dou
Anadoluda 1700 2800 m
arasndaki nemli ayrlk-
lar ve ladin ormanlarnda
yetiir. Haziran-Temmuz
aylarnda ieklenir.
73
Caltha polypetala
Bataklk nergisi
Srnc ok yllk bitki.
Gvdesi dik, ii bo ve zeri
tyszdr. Yapraklar yumur-
tams-kalp eklinde, kenarlar
dilidir. iekleri ok sayda (7-9
adet) ta yapraktan (petal) oluur,
Latince adn da buradan alr.
Kuzey, ve Dou Anadoluda,
1700-3600 m arasndaki sulak
alanlarda yetiir. Nisan-Temmuz
aylarnda ieklenir.
Ranunculus dissectus subsp. sibthorpii Dn iei

Yaklak 20 cmye boylanan, ok yllk bitki. Rizomlu gvdesi ince
ve dik olup, tysz, ksa veya uzun tylerle kapldr. Yapraklar taban-
da dairemsi 3 paral, st kesimde eritsi 1-3 derin paraldr.
Kuzeybat ve Anadoluda 1600-2700 m arasndaki kireta ve
volkanik kayalk yamalar ve alpin ayrlarda yetiir. Haziran-Temmuz
aylarnda ieklenir.
74
ROSACEAE
(GLGLLER)
Geum coccineum
Alanak /Arapiei
Yaklak 45 cmye boy-
lanan, ok yllk bitki. So-
luk yeil yapraklar gv-
denin tabannda kmelen-
mitir. ounlukla Kuzey
arasndaki yamalarda ba-
taklklar, nemli ormanlar
ve dere kenarlarnda yeti-
ir. Mays-Haziran ayla-
rnda ieklenir
Potentilla aurea
subsp. chrysocraspeda
Parmakotu /
Beparmakotu

nan, ok yllk bitki. ok
gvdelidir, tabandan me-
yilli olarak ykselir, k-
meler oluturur. Gvdesi
ve yapraklar seyrek ince
tylerle kapldr. Yaprak-
lar bileik paraldr.
Kuzeybat Anadoluda
1500-2200 m arasndaki
kayalk alpin yamalarda
yetiir. Mays-Temmuz
aylarnda ieklenir.
75
RUBIACEAE (KKBOYASIGLLER)
Asperula lycia Likya asperulas

Bodur, endemik, ok yllk al. ok gvdelidir, kmeler olutur, st-
ste binmi yapraklar parlak yeildir. Eski gvdenin kalntlar toprak
zerinde birikir, gen dallar meyilli olarak ykselir. Gneybat
Anadoluda 2000-2600 m arasndaki kayalk steplerde yetiir. Temmuz
aynda ieklenir.
Cruciata taurica Tal yourtotu

yllk yar alms bitki. Kuvvetli
odunsu, primer kkl ve bazen birka
yanal kkldr. Gvdesi genellikle
topraa yatk, dik olarak veya taban-
dan dallanarak ykselir. Anadoluda
yaygn olarak 300-3300 m arasndaki
kuru kayalk, talk, allk ve step
alanlarda yetiir. Mays- Haziran ayla-
rnda ieklenir. ieklerinin ar ko-
kusu yaz banda alpin ayrlar kaplar.
76
Galium aretioides
Yourtotu/Yapkanotu
Bodur, endemik ok yl-
lk bitki. Yastk eklinde
kmeler oluturan sr-
nc gvdesi 1-3 adet
dallanr. St beyaz renkli
iekleri en st yaprakla-
rn diplerinden kar. G-
neybat Anadoluda 2000
-2600 m arasndaki kaya
atlaklarnda yetiir. Ha-
ziran-Austos aylarnda
ieklenir.
SAXIFRAGACEAE (TAKIRANGLLER)
Saxifraga
rotundifolia
Takran
Yaklak 60 cmye
boylanan, ok yllk
bitki. Gvdesi ksa, ri-
zomlu, yapraklar ro-
zet eklindedir. Yap-
raklar bbrek eklin-
de, kenarlar testere
dili, tyl veya sey-
rek tyldr. oun-
lukla Kuzey Anado-
luda 60-2400 m ara-
sndaki ormanlk ya-
malar ve nemli kaya-
lklarda yetiir. Nisan-
Eyll aylarnda iek-
lenir.
77
SCROPHULARIACEAE (SIRACAOTUGLLER /
ASLANAZIGLLER)
Digitalis ferruginea
subsp. ferruginea
Ykskotu / Aryuvas
Yaklak 1 mye boylanan, iki
veya ok yllk bitki. Gvdesi
genellikle dallanmaz, yapraklar
dikdrtgensi-mzraks, tysz
yada yaprak alt seyrek tyldr.
Toros Dalarnn dousu hari,
ky kesimlerinde ve ounlukla
Kuzey Anadoluda deniz seviye-
si-2700 m arasndaki orman
aklklar, kayalk yamalar ve
yol kenarlarnda yetiir. Haziran-
Eyll aylarnda ieklenir.
Euphrasia
salisburgensis
Gzlkotu
nan, ok yllk bitki. Gv-
de ve yapraklar gl krm-
zs renktedir. Yapraklar
tysz, ters mzraks-dar
yumurtams eklindedir.
Nadir olarak, Kuzeybat
arasndaki kalkerli talk
yamalarda yetiir. Tem-
muz-Austos aylarnda i-
eklenir.
78
Pedicularis cadmea
Bitotu
nan, ok yllk bitki. Dallan-
mayan oklu gvdesi ince
uzun yumuak tylerle kapl-
dr. Bat, Gney ve Dou
arasndaki kireta kayalk
yamalar, kaya atlaklar ve
talk alanlarda yetiir. Ma-
ys-Austos aylarnda iek-
lenir.
Scrophularia olympica Dasraotu
Yaklak 80 cmye boylanan, ok yllk bitki. Gvdesi ok dallanr,

yapraklar derin dilidir. Pembemsi tonlardaki iekleri, gvdeye uzun-
ca saplarla balanr. ounlukla Kuzey ve Dou Anadoluda 900 -3700
m arasndaki kayalk ve talk yamalar, akarsu ve gl kenarlarnda
yetiir. Haziran-Austos aylarnda ieklenir.
79
Veronica caespitosa var. caespitosa Yavanotu / Mine
Yaklak 4 cmye boylanan, endemik ok yllk bitki. Srnc
gvdesi dallanr ve ounlukla yarm daire yastk eklinde geliir. Ters
kalp eklinde meyvelerinin dibi yuvarlak, seyrek tyldr. Kuzey, ve
Gney Anadoluda 2000-3100 m arasndaki kayalk ve talk yamalar,
ak arazi ve alpin steplerde yetiir. Mays-Austos aylarnda iek-
lenir.
Veronica gentianoides Centiyan yaprakl yavan otu / Mine

Yaklak 60 cmye boylanan, ok yllk bitki. Srnc gvdesi dal-
lanmaz. Yapraklar geni, eliptik-mzraks, ters mzraks veya eritsi
gibi deiik ekillerde olabilir. Ular keskin veya oval, kenarlar dz
veya dzensiz dilidir. Kuzey ve Anadoluda 10003600 m
arasndaki ormanlar, nemli ayrlar ve meralar, sulak alanlar ve talk
yamalarda yetiir. Haziran-Austos aylarnda ieklenir.
80
Veronica gentianoides Mine
Veronica erciyasdagi Erciyes yavanotu
Yaklak 3 cmye boylanan, endemik tek yllk bitki. Yapraklar geni
eliptik-yumurtams veya kak eklinde, kenarlar dz veya dilidir.
iek durumu tekerlek eklindedir. Anadoluda 19003000 m
arasndaki nemli ayrlarda ve talk yamalarda yetiir. Haziran aynda
ieklenir.
81
THYMELAEACEAE (SEREDLGLLER)
Daphne oleoides
subsp. oleoides
Zeytinsi defne
Yaklak 60 cmye boy-
lanan, ok yllk al. Dik
gvdesi olduka dallanr.
Gen srgnler krm-
zms kahverengi, youn
ince tyl; yal srgn-
ler tysz, gri renktedir.
Hemen hemen sapsz
yapraklar ok sert, ters
yumurta-eliptik eklinde, sivri uludur. Ky kesimleri ve Anado-
luda 1050-3200 m arasndaki kireta kayalklar ve talk yamalarda
yetiir. Mays-Austos aylarnda ieklenir.
VALERIANACEAE (KEDOTUGLLER)
Valeriana officinalis
Kediotu
Yaklak 1.5 mye boylana-
bilen, ok yllk bitki. Kkleri
ok sayda ve silindirik; gv-
desi dik, tysz ve ii bo,
olukludur. Tys yapraklarn-
dan, alttakiler uzun sapl, ste-
kiler sapszdr. iek durumu
sk emsiye eklindedir. Ku-
zeybat, Kuzeydou ve Ana-
doluda 14002400 m arasn-
daki talk alanlar ve nemli
yerlerde yetiir. Haziran-Tem-
82
VIOLACEAE (MENEKEGLLER)
Viola althaica subsp. oreades

Altay menekesi
ok yllk bitki. Yapraklar yu-
murtams-eliptik, kama eklin-
de kenarlar dilidir. Kuzey
Anadoluda 1800-2600 m ara-
sndaki yamalarda bodur al
topluluklar ve meralarda yeti-
ir. Mays-Austos aylarnda i-
eklenir
83
Muscari bourgaei Arapsmbl
DOA KORUMA
nsanolunun gelecei, ekonomik ve sosyal gelimesi iin
yeryznn doal kaynaklar ve biyolojik eitliliini korumann
gerei daha iyi anlalmaya balamtr. Ancak, bilim adamlar yaplan
aratrmalara ve elde edilen verilere gre iinde bulunduumuz 21.
yzyln sonuna kadar yeryznde yaayan tm canllarn te birinin
yok olabilecei uyarsnda bulunuyorlar.
Bu nedenle, doa koruma bireyler, ye olduumuz Sivil Toplum

Kurulular (STK) ve yetkililer arasnda her zaman geerli bir ifre,
birletirici ve birlikte hareket etmeyi salayan bir hedef olmal. zm,
amzn en nemli konusu olan ekonomi ile ekoloji arasndaki
balanty glendirmektir. Biyolojik eitliliin insanoluna salad
saysz yararlarn yan sra ruhsal ve estetik deerinin de farkna
varlmal. Artk ekonomi dnyas (ok sayda irket) doal kaynaklarn
srdrlebilir kullanm ve doa koruma konusunda uluslararas strate-
jileri uygulamaya ve yatrmlar yapmaya balamtr.
Tm dnyada artan doa koruma bilinci, devlet bakanlar dzeyinde

imzalanan uluslararas szlemeler, doaya zarar vermeyen rnleri
tercih etmeye balayan tketicilere, STKlara ve bu kurulular
destekleyen insanlara ramen, biyolojik eitlilikte azalma hzla devam
ediyor. Bata bitkiler olmak zere, ekosistemin paralar olan tm
canllar (bcekler, kular, srngenler, memeliler, vb.) yaam ortam-
larnn bozulmas, paralanmas ve yok olmas nedeniyle azalyor.
Dalarmz asndan bunun nedenlerini aadaki gibi sayabiliriz:
i) turizm yatrmlar (k turizmi tesisleri vb.)
ii) zirai faaliyetler (otlatma, orman ama vb.)
iii) doal trlerin ticareti
iv) yerleim alanlarnn genilemesi ve ikinci (yazlk) konutlar
v) yanl arazi kullanm yntemleri
vi) su kaynaklarnn azalmas ve kirlenmesi
vii) erozyon
viii) yangn
ix) yerel kltrel, sosyal ve ekonomik zenginliklerin azalmas /yok
olmas
x) hkmetlerin ve idarecilerin yanl politikalar, kararlar ve
ynetimi.
85
GENEL TEHDTLER:
Dalk ekosistemlerin kar karya bulunduu baz tehditleri biraz
daha amak gerekirse:
1. Turizm Yatrmlar: Turizm tevik kanunlar ve ilgili kanunlarda

deiiklikler ile ormanlk alanlarn yan sra, Trkiyede da zirveleri
de turizm yatrmlarna almaya balamtr. Ekonomik ve rekreasyon
amal turizm yatrmlar nedeniyle dalk ekosistemler byk bir
tehdit altndadr. Turizme alan dalarn (ve ormanlarn) ekolojik ve
biyolojik zellikleri ise hibir ekilde yaplan ekonomik hesaplara
katlmamaktadr. Sonu olarak, dalarn zirve blmleri bata olmak
zere, ok snrl miktardaki hassas ekosistemleri paralanmaya ve yok
olmaya balamtr. Ayn amalarla alan da yollaryla en cra
kelere, en yksek zirvelere kadar ulaan ziyareti basksnn etkileri
gzlenmektedir. Su kaynaklar ve dalarn dier doal kaynaklar, kir-
lenme ve azalma tehlikesiyle kar karya kalmtr. Dalarn turizme
tahsis edilmesinin yan sra; yry, piknik ve kamplk vb. etkinlik-
lerin iyi ynetilmemesi ve kontrol edilmemesi de da ekosistemlerine
zarar vermektedir.
2. Zirai faaliyetler (otlatma, tarla ama vb.): Otlatma basks zaten

az miktarda bulunan yksek da bitkileri iin tehdit oluturmaktadr.
Bymeye, ieklenmeye ve tohum vermeye frsat bulamayan nadir
da bitkileri ar otlatma nedeniyle azalmakta ve yer, yer yok olmak-
tadr. Ayrca, yksek kesimlerde az grlmekle birlikte, dalarn etek-
lerindeki ormanlk, allk ve mera alanlarn almas, tarm arazilerine
dntrlmesi de doal bitki rts iin nemli bir tehlikedir.
3. Doal trlerin ticareti: Dalarmzn baz nadir bitki ve hayvan

trleri ar toplama nedeniyle tehlike altndadr. Tbbi ya da ss bitkisi
olarak doadan toplanan lmeziek (Helichrysum graveolens) buna
rnek olarak verilebilir (Bkz. Sayfa 23). Buna ek olarak, Uludada
yaayan nadir Apollo kelebei (Parnassis apollo) de ar toplama
nedeniyle yok olma tehlikesiyle kar karya kalmtr. Nadir ve
endemik trlerin, yalnzca birka zel koleksiyoncu tarafndan toplan-
mas bile, dier etkenlerle birleerek bu trlerin nesillerini tehdit
etmektedir.
86
4. Yerleim alanlarnn genilemesi ve ikinci (yazlk) konutlar:
zellikle deniz kenarna ve turizm merkezlerine yakn dalarmz,
eteklerindeki yerleim alanlarnn genilemesi ve ikinci konutlarn art-
mas nedeniyle tehdit altndadr. Byle yerlerde, eteklerdeki doal
alanlar yava, yava alarak paralanmakta ve betonlamaktadr.
Benzer bir tehdit, dalarmzdaki yerel kltrn bir paras olan yay-
lalar ve yaylaclk iin de sz konusudur. Eskiden bir ka ahap ev ve
barnaktan ibaret olan yaylalarn apartmanlarla ve turistik tesislerle
dolmas ve kalabalklamas yalnzca doal alanlar asndan deil,
sosyal ve kltrel zenginliklerin kaybolmas asndan da geleceimizi
tehdit etmektedir.
NELER YAPABLRZ?
i) evre korumayla ilgili yasalardan haberdar olmalyz:

Trkiyenin taraf olduu uluslararas evre koruma szlemeleri ve
ulusal kanunlarmz bilmeli ve bunlarn uygulanmas iin ibirlii yap-
malyz. Bu amala baz nemli uluslararas szlemeleri aadaki gibi
sralayabiliriz:
Biyolojik eitlilik Szlemesi (CBD, Rio 1992) - Bu szlemeye
imza atan her lke doa koruma ve srdrlebilir kullanm amacyla
biyolojik eitliliinin belirlenmesi ve izlenmesi ile ykmldr.
Avrupann Yaban Hayat ve Yaama Ortamlarn Koruma
Szlemesi (Bern, 1979) - Bern Szlemesine taraf olan her lke,
szlemenin ek listelerinde (Ek Liste I/ Bitki Trleri ve Ek Liste II/
Hayvan Trleri) yer alan trlerin doal yaam alanlaryla birlikte koru-
ma altna alnmas amacyla gerekli idari ve yasal nlemleri almakla
ykmldr.
Nesli Tehlikede Bulunan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin
Uluslararas Ticaretine likin Szleme (Washington, 1973) - CITES
Szlemesi, ye lkelerin szlemenin ek listelerinde yer alan hayvan
ve bitki trlerinin uluslararas ticaretini dzenler (Ek Liste I/ hracat ya
da thalatna yalnz ticari olmayan nedenler ve belli artlar altnda izin
verilen trler ve Ek Liste II/ Ticareti yalnz resmi izin belgeleriyle
yaplabilen trler). Bu szlemeye gre Ek Liste IIde yer alan
Galanthus, Sternbergia, Cyclamen cinslerine ve Orchidaceae fa-
milyasna ait btn trlerin Trkiyeden ihracat yalnz resmi izin bel-
87
geleriyle yaplabilir.
ii) Bu szlemelerden haberi olmayan ya da gz ard eden

yabanc ziyaretileri ve yneticilerimizi uyarmalyz: Trkiyeden
yurt dna izinsiz bitki materyali (soan, yumru, rizom, kk vb.) ya da
hayvanlarn (bambus ars, ylan ve dier srngenler vb.) karlmas
yasaktr.
iii) Yerel yneticilerimiz ve gvenlik gleri ile iletiim kurmal

ve ibirlii yapmalyz: Bildiiniz gibi, yerel yneticilerimiz ve jan-
darma gibi gvenlik gleri doal kaynaklarmzn kullanlmas,
korunmas ve izlenmesiyle ilgili yetki ve sorumluluklara sahiptir.
Onlarla nadir bitkilerimiz bata olmak zere, doal zenginliklerimizin
korunmas ve yaptmz arazi almalar/aratrmalar hakknda bil-
gilendirmeliyiz. Bu nedenle ziyaret ettiimiz dalar ve dier doal
alanlarda yerel yneticiler ve jandarma gibi gvenlik gleri ile haber-
lemeli, tanmal ve ibirlii yapmalyz.
iv) Yerel Sivil Toplum Kurulularn (STK) desteklemeli ve bir-

likte almalyz: Onlarla doal kaynaklarn ynetimi ve
srdrlebilir kullanm konularnda bilgi alverii, eitim ve kaynak
oluturma almalarnda ibirlii yapmalyz. STKlarn yan sra
genlerimizin ve kadnlarmzn kltrel, sosyal ve ekonomik olarak
desteklenmesine katkda bulunmalyz.
v) Kamu ortak mal doal alanlarmzn srdrlebilir

kullanmn tevik etmeliyiz: Gelien teknoloji, gelir seviyesi ve ilgi
sonucu, artk Trkiyenin her yerinde gezmek ve piknik yapmak iin
giderek daha ok aile arabalaryla dalar ziyaret etmektedir. Bu ksa
gnbirlik ziyaretileri, yry yapanlar ve yerel yneticileri doal
alanlarn tahrip edilmesi, kirlenmesi ve paralanmas tehlikesine kar
uyarmalyz. Dalarmzn ve zirve blmlerinin ok hassas ekosistem-
ler olduunu ve kullanrken ok daha dikkatli olmamz gerektiini
anlatmal, kendi davranlarmzla rnek olmalyz.
vi) Doa koruma konusunda iletiimi arttrmal ve eitimi

desteklemeliyiz: Aratrma sonularn, yaynlar ve gncel ekolojik
bilgileri mmkn olduu kadar herkesle paylamalyz. Bunu, internet
vastasyla; kurumsal ya da gnll gruplar oluturarak; belli gruplarla
88
toplantlar ve doa gezileri dzenleyerek ya da okullarda evre eitimi-
ni destekleyerek yapabiliriz.
vii) Dalarn yalnzca doal kaynaklar deil, sahip olduu klt-

rel mirasn korunmasna da katkda bulunmalyz: Dalk kesim-
lerde yaayan yerel halkn sosyal ve kltrel zelliklerinin korunmas
ve zgn geliimine destek vermeli ve etkinliklere katlmalyz.
viii) BANETe (Trkiyenin nemli Bitki Alanlar letiim A)

destek olmalyz: Trkiyenin nemli Bitki Alanlar (BA) bata
olmak zere, doal bitki rtsnde ortaya kan deiimleri (tehdit,
tahribatlar vb.) yakndan izleme, koruma altna alma ve bilgilendirme
almalarna katlmalyz: www.obanettr.net
89
TRKYE YKSEKLK HARTASI
90
91
TEKNK TERMLER
Aa snr: Orman snr olarak da kullanlan bu terim dalarda

orman rtsnn grld en st ykseltidir. Bu ykseltiden sonra tek
tk aalara rastlanr, aa topluluklar grlmez.
Alpin: Yksek dalarda aa snrnn zerindeki doal yaam alan-
larna verilen genel bir terim.
Anadolu Diyagonali: Flora of Turkey kitabnn yazar P.H.Da-
visin tanmlad ve Anadoluda kuzeyde Bayburt-Gmhane evre-
sinden gneye, Toros Dalarna uzandn varsayd eri. Davise g-
re, ok sayda endemik tr, bu erinin dousunda veya batsnda yo-
unlamaktadr.
Bitkilerin isimlendirilmesi: sveli botaniki Carl Linnaeus, 1753
ylnda yaymlad Species Plantarum eserinde, her canl trnn
iki latince kelime ile isimlendirilmesi kuraln getirmitir. O tarihten
itibaren bilim dnyas iin yeni olarak tespit edilen bitkilerin isim-
lendirilmesinde iki latince kelime kuralna uyulmaya balanmtr.
talik olarak yazlan bu iki kelimeden birincisi bitkinin cins ismi, ikin-
cisi ise trn tanmlaycsdr. Bitkinin cins ad zel bir isimdir, byk
harfle balar. Bitkinin tr tanmlaycs ounlukla bir sfattr, kk
harflerle yazlr.
ok yllk bitki: ki yldan daha uzun yaayan bitki. Eer bu bitkinin
toprak st aksam btn bir yl canlln devam ettirebiliyorsa,
odunsu olarak isimlendirilir.
Endemik: Belli bir yerde snrl olarak yetien taksonlar. Baz tak-
sonlar bir da, bazlar bir blge iin endemik olabilir.
Ekoloji: Canllarn kendi aralarndaki ve evrelerindeki canl/cansz
ortamlarla ilikilerinin tm.
Ekosistem: Belli bir ortamdaki canllarn, evrelerindeki tm
canllar ve canszlarla (besin zinciri, besin a ve besin dngs de
dahil) her trl baml ilikiler btn.
Flora: Bir lke, blge, alan gibi yeryz paralarnn ya da gl, da
gibi eitli yaam alanlarnn bitki listesi.
Hayat dngs: Bir bitkide, tohumdan tekrar ieklenip tohum
92
balayana kadar geen sre.
ki yllk bitki: Hayat dnglerini iki ylda tamamlayan (iki yl
yaayan) bitki. Genellikle birinci yl geliir, ikinci yl tohum verirler.
Mikroklima: Bir blgede meteoroloji istasyonlar tarafndan tespit
edilen genel iklim zelliklerinden farkl bitki, hayvan ve toprak zel-
liklerinin grld kk alanlar. Bu farkllk, alann yzey scakl
ve hakim rzgrlardan korunmasyla ilikilidir.
Relikt: nceleri ok daha geni bir yayla sahip bir trn, olumsuz
artlarn hkm srd dnemlerde (rn. Buzul a, ktalarn su
altnda kald dnemler vb.) baz yerlerde nesli tkenirken, korunakl
blgelerde yer, yer hayatta kalan bireyleri.
Rizom: Bir bitkinin yatay byyen toprak alt gvdesi. Bir yldan
uzun canlln srdren bitki kkleri ve srgnleri karr.
Rozetli: Bir bitkide bir eksen etrafnda halka eklinde dizili yaprak-
larn oluturduu topluluk.
Soanl bitki: Toprak alt depo organ soana benzer bitki.
Stolon: Toprak zerinde uzanan ve dm/boumlarndan (nodus)
kklenerek yeni bitkiler veren srnc gvde.
Subalpin: Aalarn seyrekletii, bodur al ve nemli ayr toplu-
luklarnn egemen olduu gei kua. Alpin blge alt.
Takson: Bitki sistematiinde (taksonomi) birimlerden her biri (fam-
ilya, cins, tr, alttr, ve varyete dzeyindeki tm organizmalar).
Taksonomi: Bitkilerin snflandrlmas ve adlandrlmas ile ilgile-
nen bilim dal.
Tek yllk bitki: Yaam dngsn bir yl veya daha az srede
tamamlayan bitki. Genellikle yzeysel kkl, otsu bitkilerdir.
Vejetatif reme: Bitki srgnlerinden yeni bireylerin gelimesi.
93
KAYNAKLAR
Akman, Y. (1993). Biyocorafya. Palme Yaynlar, Ankara.

Atalay, . (1994). Trkiye Vejetasyon Corafyas. Ege niversitesi,
Bornova, zmir.
Baytop, A. (1998). (ngilizce-Trke) Botanik Klavuzu. ..Basmevi
ve Film Merkezi, stanbul.
Davis P.H (1965-1988). Flora of Turkey and the East Aegean
Islands.Vol.1-10. Edinburgh at the University Pres.
Ellenberg, H. (1988). Vegetation Ecology of Central Europe. 4th
Edition. Cambridge University Press, Cambridge, pp. 614-645.
Gibbons, B. & Brough, P. (1992) The Hamlyn Photographic Guide to the
Wild Flowers of Britain & Northern Europe. Octopus Illustrated
Publishing, London.
Gleryz G. (2000). Alpine Flowers of Uluda (Uluda Alpin
iekleri). T.C. Bursa Valilii l Turizm Mdrl (ngilizce/Trke).
Dnence Basm ve Yayn Hizmetleri, stanbul.
Krner, C. (1995). Alpine plant diversity: A global survey and function-
al interpretations. In Arctic and Alpine Biodiversity: Patterns, Causes and
Ecosystem Consequences (Eds: F.S. Chapin III and C.Korner), pp.45-62,
Springer, Heildelberg, Germany.
Krner, C. (1998). A Re-assessment of High Elevation Treeline
Positions and Their Explanation. Oecologia 115:445-459.
Krner, C. (2001). Alpine Ecosystem, In: Encyclopedia of Biodiversity
(Ed. S.A. Levin) Volume 1, pp 133-144. Elsevier Inc.
Orbay, F. (2007). Anadolunun iekleri. Tefken Kltr Sanat rnleri
Yapm ve Yayn San. Ticaret, stanbul. A..
zhatay, N., Byfield, A. ve Atay, S. (2005). Trkiyenin 122 nemli
Bitki Alan. WWF Trkiye, stanbul.
The Alpine Garden Society http://www.alpinegardensociety.net/
94
KTAPTAK ALPN BTKLER NDEKS
Bitki Sayfa No. Bitki Sayfa No.
Acantholimon ulucinum subsp. ulucinum Campanula argaea ...................................... 36

var. ulucinum ......................................... 68 Centaurea drabifolia subsp. drabifolia ........ 21
Achillea multifida ....................................... 20 Chamaecytisus pygmaeus .......................... 48
Acinos alpinus ........................................... 56 Chionodoxa luciliae .................................... 61
Aethionema oppositifolium ......................... 29 Cirsium lappaceum ..................................... 21
Ajuga chamaepitys subsp. glareosa ............ 56 Convolvulus assyricus ............................... 41
Ajuga orientalis ........................................... 57 Corydalis wendelboi ................................... 67
Allium olympicum ...................................... 60 Crocus biflorus subsp. pulchricolor ........... 54
Allium reuterianum ................................... 61 Cruciata taurica ........................................... 76
Allium sibthorpianum ................................. 61 Daphne oleoides subsp. oleoides ............... 82
Alopecurus vaginatus ................................. 69 Dianthus aytachii ........................................ 37
Alyssum argyrophyllum .............................. 29 Dianthus erinaceus var. erinaceus .............. 37
Androsace villosa ....................................... 72 Digitalis ferruginea subsp. ferruginea ......... 78
Anemone albana subsp. armena ................ 73 Doronicum bithynicum subsp. bithynicum .. 22
Anthemis cretica subsp. argaea ................ 20 Draba brunifolia subsp. olympica .............. 31
Aquilegia olympica .................................... 73 Epilobium angustifolium subsp. angustifolium 65
Arabis caucasica subsp. caucasica ............. 30 Erigeron olympicus .................................... 22
Asperula lycia ............................................. 76 Erodium leucanthum ................................... 52
Astragalus angustifolius subsp. angustifolius Erysimum pulchellum ................................ 32
var. angustifolius ................................... 46 Euphrasia salisburgensis .......................... 78
Astragalus argaeus ..................................... 46 Festuca punctoria ....................................... 69
Astragalus flavescens ................................. 47 Galium aretioides ........................................ 77
Astragalus hirsutus ..................................... 47 Genista lydia var. lydia .............................. 48
Astragalus lineatus ..................................... 47 Gentiana lutea subsp. symphyandra ............ 51
Astragalus ptilodes var. ptilodes ................. 48 Gentiana verna subsp. balcanica ................ 51
Asyneuma trichostegium ............................ 35 Geranium cinereum subsp. subcaulescens
Asyneuma virgatum subsp. cichoriiforme .... 35 var. subcaulescens .................................. 52
Aubrieta deltoidea ...................................... 30 Geum coccineum ....................................... 75
Bruckenthalia spiculifolia ........................... 45 Helichrysum graveolens .............................. 23
Bupleurum falcatum subsp. persicum ........ 18 Heracleum argaeum .................................... 18
Caltha polypetala ........................................ 74 Heracleum humile ....................................... 19
95
Bitki Sayfa No. Bitki Sayfa No.
Hieracium bornmuelleri ............................... 23 Primula auriculata ....................................... 72

Hieracium pannosum .................................. 24 Ranunculus dissectus subsp. sibthorpii ...... 74
Hypericum adenotrichum ............................ 53 Rosularia serpentinica ................................ 42
Hypericum confertum subsp. confertum .... 53 Rumex alpinus ............................................ 71
Iberis sempervirens ..................................... 33 Rumex scutatus .......................................... 71
Iberis spruneri ............................................ 33 Saxifraga rotundifolia .................................. 77
Juncus anatolicus ....................................... 55 Scilla bifolia ............................................... 63
Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus ........ 44 Scorzonera cana var. jacquiniana ............... 26
Jurinea cadmea ........................................... 24 Scorzonera pygmaea subsp. pygmaea ......... 26
Jurinea consanguinea ................................. 25 Scrophularia olympica ............................... 79
Lamium cymbalariifolium ........................... 57 Scutellaria orientalis subsp. alpina var. alpina 58
Linum aretioides ......................................... 64 Sedum album ............................................. 42
Linum olympicum ...................................... 64 Sedum pallidum var. bithynicum ............... 42
Lotus corniculatus var. alpinus ................... 49 Silene argaea .............................................. 39
Matthiola montana ...................................... 34 Silene falcata .............................................. 41
Minuartia recurva subsp. carica .................. 38 Stachys germanica subsp. bithynica ........... 58
Miyosotis alpestris subsp. alpestris ........... 27 Stipa holosericea ........................................ 70
Morina persica ........................................... 66 Thlaspi lilacinum ........................................ 34
Muscari bourgaei ........................................ 62 Thymus sipyleus subsp. sipyleus var. sipyleus 59
Olymposciadium caespitosum .................... 19 Trifolium caudatum .................................... 50
Onobrychis argaea ...................................... 49 Tulipa sylvestris ......................................... 63
Onobrychis cornuta ..................................... 50 Vaccinium myrtillus .................................... 45
Onobrychis montana ................................... 50 Valeriana officinalis .................................... 82
Onosma isauricum ...................................... 28 Veronica caespitosa var. caespitosa ............ 80
Orchis pallens ............................................. 66 Veronica erciyasdagi ................................... 81
Ornithogalum nivale ................................... 62 Veronica gentianoides ................................ 80
Papaver pilosum ......................................... 67 Viola althaica subsp. oreades ..................... 34
Paracaryum lithospermifolium var. cariense 27 Ziziphora clinopodioides ............................. 59
Paronychia amani ....................................... 54
Pedicularis cadmea ..................................... 79
Phleum montanum ..................................... 70
Pinguicula balcanica ................................... 60
Potentilla aurea subsp. chrysocraspeda ...... 75
96
TRKYENN
120 ALPN BTKS
9 789081 440813

Türkiye - Nin 120 Alpin Bitkisi - Dağlarımızda Ki Zenginlik PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türkiye - Nin 120 Alpin Bitkisi - Dağlarımızda Ki Zenginlik PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dalarmzdaki Zenginlik

TRKYENN 120 ALPN BTKS

Sema Atay - Grcan Gleryz

Hollanda Dileri Bakanl, Matra Programnn katksyla baslmtr.

Kitabn tm haklar Rubicon Vakfnn olup,

Tasarm, Uygulama, Renk ayrm ve Bask:

Trkiyenin Bitkisel Zenginlii ........................................................................... 10

Trkiyenin 120 Alpin Bitkisi ............................................................................. 17

Doa Koruma .................................................................................................................. 85

Trkiye Ykseklik Haritas ...................................................................................... 90

Trkiye Avrupann, Kuzey Afrika ve Yakn Dounun en zengin bitki

Planta Europa, BANET - Gnll letiim An ilk admlarnn atld-

Dacln temelinde dalar, dalarda olmay ve dalarda olan her eyi

Ali Nasuh Mahruki

Dalarda havasn, kokularn ve evremizdeki her eyi alglayarak

Trkiye, te biri yalnzca lkemize zg olmak zere, yaklak

nemli Bitki Alan (BA) ksaca, bitkisel eitlilik asndan ok

Trkiyenin BAlarnn belirlenmesinin ardndan sra, BAlarn

TRKYENN BTKSEL ZENGNL

DALARIN ALPN KUAKLARI VE BTKSEL

snda 50 C ve daha yksek scaklklara maruz kalabilir. Byle kk

ALPN BTKLER TANIYALIM

Linum olympicum Uluda keteni

Bupleurum falcatum subsp. persicum Trpan yaprakl tavankula

Olymposciadium caespitosum Peri emsiyesi

Achillea multifida Eblmlk / Al / Civanperemi

Anthemis cretica subsp. argaea

Jurinea cadmea Bozda geyikgbei

Scorzonera pygmaea subsp.pygmaea Cce yemlik / skorina

Miyosotis alpestris subsp. alpestris Alpin unutmabeni / Alpin minesi

Paracaryum lithospermifolium var. cariense

Paracaryum lithospermifolium var. cariense

Onosma isauricum Emzikotu / Balz

Iberis sempervirens Herdemyeil iberya

Iberis spruneri Hnkrbeendi / berya

Thlaspi lilacinum Leylaki yabani hardal

Asyneuma virgatum subsp.

Dianthus aytachii Erciyes akkaranfili

Convolvulus assyricus oban dei

Sedum album Ak damkoruu

Sedum pallidum var. bithynicum Bursa damkoruu

Sedum pallidum var. bithynicum Bursa damkoruu

Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus Katran ardc / Dikenli ard

Vaccinium myrtillus Yaban mersini / Ay zm

Astragalus angustifolius subsp.

Astragalus argaeus Erciyes geveni

Chamaecytisus pygmaeus Sarsalkm / Keitrfl

Genista lydia var. lydia Katrtrna

Lotus corniculatus var. alpinus Gazel boynuzu / Lferotu

Onobrychis cornuta Boynuzlu korunga

Onobrychis montana Da korungas / Eekotu / Evliyaotu

Gentiana lutea subsp. symphyandra

Gentiana verna subsp. balcanica Balkan kantaronu / Centiyan

Geranium cinereum subsp. subcaulescens var. subcaulescens

Hypericum adenotrichum Binbirdelikotu / Koyunkran / Kantaron

Hypericum confertum subsp.

Juncus anatolicus Hasrotu / Kofa

Acinos alpinus Dananesi

Stachys germanica subsp. bithynica

Ziziphora clinopodioides Keklikotu / Krnanesi

Allium sibthorpianum Soan

Chionodoxa luciliae Bozda karyldz

Linum aretioides Keten